PRAVILNIKO STANDARDIMA I POSTUPKU ZA AKREDITACIJU VISOKOŠKOLSKIH USTANOVA I STUDIJSKIH PROGRAMA("Sl. glasnik RS", br. 106/2006, 112/2008, 70/2011, 101/2012, 13/2014, 111/2015 i 86/2016) |
Ovim pravilnikom utvrđuju se standardi i postupak za akreditaciju visokoškolskih ustanova i studijskih programa.
Standardi iz stava 1. ovog člana odštampani su uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.
Postupku akreditacije visokoškolskih ustanova i studijskih programa (u daljem tekstu: akreditacija) podležu sve visokoškolske ustanove u Republici Srbiji i studijski programi koje izvode.
Postupak akreditacije sprovodi se na zahtev ministarstva nadležnog za poslove visokog obrazovanja (u daljem tekstu: Ministarstvo), osnivača, odnosno same visokoškolske ustanove.
U ime visokoškolske ustanove zahtev iz stava 1. ovog člana podnosi poslovodni organ, po prethodno donetoj odluci stručnog organa.
Zahtev za akreditaciju se podnosi Komisiji za akreditaciju i proveru kvaliteta (u daljem tekstu: Komisija), preko Ministarstva, a na obrascu čiju sadržinu utvrđuje Komisija.
Uz zahtev za akreditaciju dostavlja se dokumentacija koja sadrži:
- naziv, sedište, odgovorno lice (rektor, dekan, direktor, sekretar);
- akt o osnivanju i izdate dozvole za rad;
- studijske programe koje izvodi visokoškolska ustanova;
- izveštaj o samovrednovanju;
- plan rada najmanje za tekuću i narednu godinu i izveštaj o radu u prethodnoj godini;
- podatke o studentima;
- podatke o upisnoj politici: kriterijume i način rangiranja i upisa kandidata;
- podatke o nastavnom osoblju;
- podatke o udžbenicima;
- podatke o biblioteci i informatičkoj opremi;
- podatke o prostoru i opremi: dokaze o vlasništvu /zakupu, dokaze o urbanističkim uslovima, podatke o površini, strukturi prostora, podatke o tehničkoj opremi (broj, namena, starost);
- bilans stanja i uspeha za prethodnu godinu, finansijski plan za tekuću i narednu godinu, finansijski izveštaj sa izvorima finansiranja i načinom upotrebe finansijskih sredstava.
Ministarstvo vrši proveru kompletnosti zahteva za akreditaciju i dostavljene dokumentacije iz člana 4. ovog pravilnika.
U slučaju kada je dokumentacija nepotpuna, Ministarstvo nalaže podnosiocu zahteva da kompletira dokumentaciju u roku od osam dana od dana prijema naloga Ministarstva.
Ako podnosilac zahteva ne postupi u skladu sa nalogom Ministarstva, smatra se da je odustao od zahteva.
Radi utvrđivanja činjenica od značaja za donošenje odluke o zahtevu za akreditaciju, Komisija obrazuje potkomisiju u čijem sastavu su najmanje dva člana Komisije i jedan student sa liste studenata koju, u skladu sa svojim opštim aktom, utvrđuje Studentska konferencija univerziteta Srbije, odnosno Studentska konferencija akademija strukovnih studija Srbije.
Student učestvuje u radu potkomisije iz stava 1. ovog člana bez prava odlučivanja.
U sastavu potkomisije iz stava 1. ovog člana može biti i lice stručno za odgovarajuću oblast, koje određuje Komisija sa liste privrednika koju utvrđuje Privredna komora Srbije u skladu sa svojim opštim aktom.
U sastavu potkomisije iz člana 1. ovog člana može biti i međunarodni ekspert, u slučaju kada se obavlja akreditacija univerziteta i akademija strukovnih studija.
Student iz stava 1. ovog člana, lice stručno za odgovarajuću oblast iz stava 3. ovog člana i međunarodni ekspert iz stava 4. ovog člana, imaju pravo na naknadu za rad u potkomisiji, u skladu sa aktom Nacionalnog saveta za visoko obrazovanje.
Naknada iz stava 5. ovog člana isplaćuje se iz sredstava iz kojih se u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju finansira rad Komisije.
Komisija na predlog potkomisije iz člana 6. ovog pravilnika određuje dva recenzenta za analizu i ocenu rezultata samovrednovanja i ocenjivanja kvaliteta visokoškolske ustanove i studijskog programa.
Kod akreditacije studijskog programa doktorskih studija najmanje jedan recenzent mora biti nastavnik, naučnik ili umetnik zaposlen na visokoškolskoj, odnosno naučnoj ustanovi iz inostranstva, koji ispunjava uslove da bude mentor na tom studijskom programu.
Svaki recenzent analizira dokumentaciju i ocenjuje:
- da li je samovrednovanje izvedeno na osnovu standarda za samovrednovanje i ocenjivanje kvaliteta visokoškolske ustanove i studijskog programa;
- koji su standardi pri samovrednovanju i ocenjivanju kvaliteta ispunjeni u celini, koji delimično, a koji nisu ispunjeni;
- koje su oblasti delovanja visokoškolske ustanove u kvalitativnom smislu zadovoljavajuće, koje su delimično zadovoljavajuće i koje su nezadovoljavajuće.
O izvršenoj analizi iz stava 2. ovog člana recenzent podnosi potkomisiji izveštaj, koji sadrži ocenu kvaliteta visokoškolske ustanove i studijskog programa i predlog mera za otklanjanje uočenih slabosti.
Potkomisija utvrđuje činjenice od značaja za donošenje odluke o zahtevu za akreditaciju neposrednim uvidom u rad visokoškolske ustanove, a o dolasku obaveštava visokoškolsku ustanovu petnaest dana pre planiranog dolaska. Visokoškolska ustanova je dužna da potkomisiji obezbedi sve tražene podatke i slobodan pristup i uvid u nastavni proces i proces upravljanja. Nakon sprovedenog neposrednog uvida, potkomisija sačinjava izveštaj koji sadrži ocenu kvaliteta visokoškolske ustanove i studijskog programa.
Na osnovu izveštaja recenzenata iz člana 7. stav 3. ovog pravilnika i izveštaja potkomisije iz člana 8. stav 3. ovog pravilnika, potkomisija utvrđuje predlog odluke o akreditaciji i dostavlja ga Komisiji u roku od dva meseca od izvršenja neposrednog uvida u rad visokoškolske ustanove.
Uz predlog odluke o akreditaciji dostavljaju se izveštaji iz člana 7. stav 3. i člana 8. stav 3. ovog pravilnika.
Komisija na prvoj sednici nakon prijema predloga odluke o akreditaciji razmatra dostavljeni predlog i donosi odluku o akreditaciji.
Odluka o akreditaciji je doneta ako za nju glasa više od polovine ukupnog broja članova Komisije.
Odlukom Komisije se:
- prihvata zahtev za akreditaciju i izdaje uverenje o akreditaciji;
- odbija zahtev za akreditaciju i donosi rešenje o odbijanju zahteva za akreditaciju.
Komisija može odložiti donošenje odluke o zahtevu za akreditaciju i uputiti visokoškolskoj ustanovi akt upozorenja kojim se konstatuju nedostaci u pogledu ispunjenosti uslova, kvaliteta rada visokoškolske ustanove, odnosno studijskog programa i određuje rok za otklanjanje tih nedostataka, o čemu donosi zaključak.
Protiv rešenja kojim se odbija zahtev za akreditaciju, osnivač ili visokoškolska ustanova može podneti žalbu Nacionalnom savetu za visoko obrazovanje (u daljem tekstu: Nacionalni savet), u roku od 30 dana od dana prijema rešenja.
Nacionalni savet će odbaciti žalbu kad utvrdi da je nedopuštena, neblagovremena ili podneta od neovlašćenog lica.
Nacionalni savet će odbiti žalbu kad utvrdi da je postupak akreditacije pravilno sproveden i da je rešenje doneto u skladu sa zakonom i ovim pravilnikom.
Kad Nacionalni savet utvrdi da je u postupku akreditacije bilo propusta, može:
- poništiti rešenje Komisije i sam doneti odluku o zahtevu za akreditaciju na osnovu činjenica koje je utvrdila Komisija;
- poništiti rešenje i naložiti Komisiji da ponovi postupak akreditacije, u celini ili delimično.
U postupku rešavanja po žalbi, Nacionalni savet može tražiti od Komisije dopunu podataka od značaja za donošenje odluke.
Odluka Nacionalnog saveta je konačna.
Odluka Nacionalnog saveta kojom je utvrđeno da visokoškolska ustanova, odnosno studijski program ispunjavaju uslove za akreditaciju, zamenjuje uverenje o akreditaciji.
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
I STANDARDI ZA AKREDITACIJU VISOKOŠKOLSKIH USTANOVA
Standard 1: Osnovni zadaci i ciljevi visokoškolske ustanove
Visokoškolska ustanova ima utvrđene osnovne zadatke i ciljeve koji su u skladu sa ciljevima visokog obrazovanja, koji su utvrđeni zakonom.
Osnovni zadaci pokazuju društvenu opravdanost postojanja visokoškolske ustanove, određuju opšti pravac njene delatnosti i osnov su za prepoznavanje prioriteta visokoškolske ustanove u budućem radu.
Osnovne zadatke visokoškolske ustanove, sažeto izražene, utvrđuje organ upravljanja visokoškolske ustanove i objavljuju se u odgovarajućoj publikaciji ustanove.
Ciljevi visokoškolske ustanove proizilaze iz osnovnih zadataka, određuju konkretne rezultate koje ta visokoškolska ustanova želi da ostvari i predstavljaju osnovu za kontrolu njenog rada.
Ciljevi su konkretni, ostvarivi i merljivi u skladu sa raspoložim mogućnostima i bliže određuju delatnost visokoškolske ustanove.
Sve aktivnosti visokoškolske ustanove, a posebno razvoj studijskih programa, su u skladu sa utvrđenim osnovnim zadacima i ciljevima visokoškolske ustanove.
Visokoškolska ustanova periodično preispituje svoje osnovne zadatke i ciljeve, vrednujući njihovu svrsishodnost u procesu planiranja i raspodele sredstava.
Standard 2: Planiranje i kontrola
Da bi ostvarila osnovne zadatke i ciljeve visokoškolska ustanova vrši planiranje i kontrolu rezultata svih oblika obrazovnih, naučnih, umetničkih, istraživačkih i stručnih aktivnosti u okviru svoje delatnosti.
Visokoškolska ustanova ima propisan postupak kratkoročnog i dugoročnog planiranja. Planiranje se vrši na osnovu analize unutrašnjih i spoljašnjih činilaca. Planiranje je zasnovano na sistematičnom i stalnom prikupljanju podataka i njihovoj stručnoj analizi. Rezultati planiranja su planski dokumenti koji su dostupni javnosti i primenjuju se u praksi.
Visokoškolska ustanova redovno i sistematično kontroliše ispunjavanje osnovnih zadataka, dajući prioritet ostvarenju obrazovnih ciljeva. Kontrola se obavlja poređenjem planiranih i ostvarenih ciljeva i poređenjem rezultata visokoškolske ustanove sa njenim rezultatima u prethodnom periodu i sa rezultatima sličnih visokoškolskih ustanova u zemlji i svetu. O rezultatima kontrole visokoškolska ustanova sačinjava izveštaj koji je dostupan javnosti.
Visokoškolska ustanova redovno preispituje delotvornost sprovedenog planiranja i kontrole i radi na njihovom unapređenju uključujući i visokoškolske jedinice van sedišta ustanove.
Standard 3: Organizacija i upravljanje
Visokoškolska ustanova ima organizacionu strukturu i sistem upravljanja koji obezbeđuju postizanje zadataka i ciljeva visokoškolske ustanove.
Ovlašćenja i odgovornosti organa upravljanja, stručnih organa visokoškolske ustanove, kao i studentskog parlamenta utvrđeni su statutom visokoškolske ustanove.
Rad organa upravljanja, stručnih organa i studentskog parlamenta periodično se ocenjuje.
Sadržaj kvalifikacija i diploma pojedinih vrsta i nivoa studija odgovaraju karakteru i ciljevima studijskih programa. Studijski programi visokoškolske ustanove su u skladu sa osnovnim zadacima i ciljevima i služe njihovom ispunjenju. Visokoškolska ustanova sistematično i efektivno planira, sprovodi, nadgleda, vrednuje i unapređuje kvalitet studijskih programa.
Kvalifikacije koje označavaju završetak osnovnih strukovnih studija stiču studenti:
- koji su pokazali znanje u oblasti studiranja koje se zasniva na prethodnom obrazovanju i koje osposobljava za korišćenje stručne literature;
- koji su u stanju da primene znanje i razumevanje u profesiji;
- koji su u stanju da prenesu znanja na druge;
- koji poseduju sposobnost da nastave studije;
- koji poseduju sposobnost za timski rad;
- koji poseduju praktična znanja, koja im omogućuju brzo uključivanje u proces rada privrednih preduzeća i javnih ustanova.
Kvalifikacije koje označavaju završetak osnovnih akademskih studija stiču studenti:
- koji su pokazali znanje u oblasti studiranja koje se zasniva na prethodnom obrazovanju i koje je na nivou koji omogućava korišćenje stručne literature, ali istovremeno obuhvata neke aspekte koji se oslanjaju na ključna znanja njihovog polja studiranja;
- koji su u stanju da primene svoje znanje i razumevanje na način koji ukazuje na profesionalni pristup poslu ili zvanju i koji imaju sposobnosti koje se najčešće iskazuju smišljanjem i odbranom argumenata i rešavanjem problema unutar polja studiranja;
- koji imaju sposobnost da prikupljaju i tumače potrebne podatke;
- koji imaju sposobnost razmišljanja o relevantnim društvenim, naučnim ili etičkim pitanjima;
- koji su u stanju da o svom radu i rezultatima rada obaveštavaju stručnu i širu javnost;
- koji su razvili sposobnosti koje su neophodne za nastavak studija.
Kvalifikacije koje označavaju završetak diplomskih akademskih studija stiču studenti:
- koji su pokazali znanje i razumevanje u oblasti studiranja, koje dopunjuje znanje stečeno na osnovnim akademskim studijama i predstavlja osnovu za razvijanje kritičkog mišljenja i primenu znanja;
- koji su u stanju da primene znanje u rešavanju problema u novom ili nepoznatom okruženju u širim ili multidisciplinarnim oblastima unutar obrazovno-naučnog, odnosno obrazovno-umetničkog polja studija;
- koji imaju sposobnost da integrišu znanje, rešavaju složene probleme i da rasuđuju na osnovu dostupnih informacija koje sadrže promišljanja o društvenim i etičkim odgovornostima povezanim sa primenom njihovog znanja i sudova;
- koji su u stanju da na jasan i nedvosmislen način prenesu znanje i način zaključivanja stručnoj i široj javnosti;
- koji poseduju sposobnost da nastave studije na način koji će samostalno izabrati.
Kvalifikacije koje označavaju završetak specijalističkih akademskih studija stiču studenti:
- koji su pokazali produbljeno znanje, razumevanje i sposobnosti u odabranim užim naučnim i umetničkim oblastima specijalizacije, zasnovano na znanju i veštinama stečenim na diplomskim akademskim studijama i odgovarajuće je za istraživanje u datim užim naučnim i umetničkim oblastima studija;
- koji su u stanju da primene stečeno produbljeno znanje, razumevanje i sposobnosti stečene tokom specijalističkih studija za uspešno rešavanje složenih problema u novom ili nepoznatom okruženju, u užim naučnim i umetničkim oblastima studija;
- koji imaju povećanu sposobnost da povežu stečena znanja i rešavaju složene probleme, da rasuđuju i da na osnovu dostupnih informacija donose zaključke koji istovremeno sadrže promišljanja o društvenim i etičkim odgovornostima povezanim sa primenom njihovog znanja i sudova;
- koji su u stanju da efikasno prate i usvajaju novine i rezultate istraživanja u oblasti specijalizacije i da na jasan i nedvosmislen način prenesu svoje zaključke, znanje i postupak zaključivanja stručnoj i široj javnosti.
Kvalifikacije koje označavaju završetak specijalističkih strukovnih studija stiču studenti:
- koji su pokazali produbljeno znanje, razumevanje i stručne veštine u odabranim užim oblastima specijalizacije, koje se zasniva na znanju i veštinama stečenim na osnovnim strukovnim ili osnovnim akademskim studijama, kao vid posebne pripreme i odgovarajuće je za uspešan rad u oblasti specijalizacije;
- koji su u stanju da primene produbljeno znanje, razumevanje i veštine za uspešno rešavanje složenih problema u delimično novom ili nepoznatom okruženju užim oblastima studija;
- koji su stekli znanja i veštine potrebne za timski rad pri rešavanju složenih problema iz struke;
- koji imaju povećanu sposobnost da integrišu stečena znanja i veštine, da rasuđuju i daju na osnovu dostupnih informacija moguće zaključke koji istovremeno sadrže promišljanja o društvenim i etičkim odgovornostima povezanim sa primenom njihovog znanja i sudova;
- koji su u stanju da efikasno prate i usvajaju novine u oblasti specijalizacije i da na jasan i nedvosmislen način prenesu svoje zaključke, znanje i postupak zaključivanja stručnoj i široj javnosti.
Kvalifikacije koje označavaju završetak master strukovnih studija stiču studenti:
- koji su pokazali znanje i razumevanje u oblasti studiranja, koje dopunjuje znanje stečeno na osnovnim strukovnim studijama i predstavlja osnovu za razvijanje kritičkog mišljenja i primenu znanja u praksi;
- koji su u stanju da primene znanje u rešavanju problema u novom ili nepoznatom okruženju u širim ili multidisciplinarnim oblastima unutar obrazovno-naučnog odnosno obrazovno-umetničkog polja studija;
- koji imaju sposobnost da integrišu znanje, rešavaju složene probleme i da rasuđuju na osnovu dostupnih informacija koje sadrže promišljanja o društvenim i etičkim odgovornostima povezanim sa primenom njihovog znanja i sudova;
- koji su u stanju da na jasan i nedvosmislen način prenesu znanje i način zaključivanja stručnoj javnosti;
- koji su osposobljeni za rešavanje praktičnih problema u privrednim preduzećima i javnim ustanovama;
- koji poseduju sposobnost da nastave studije na način koji će samostalno izabrati.
Kvalifikacije koje označavaju završetak doktorskih studija stiču studenti:
- koji su pokazali sistematsko razumevanje određenog polja studija;
- koji su savladali veštine i metode istraživanja na tom polju;
- koji su pokazali sposobnost koncipiranja, projektovanja i primene;
- koji su pokazali sposobnost prilagođavanja procesa istraživanja uz neophodan stepen akademskog integriteta;
- koji su originalnim istraživanjem i radom postigli ostvarenje koje proširuje granice znanja, koje je objavljeno i koje je referenca na nacionalnom i međunarodnom nivou;
- koji su sposobni za kritičku analizu, procenu i sintezu novih i složenih ideja;
- koji mogu da prenesu stručna znanja i ideje kolegama, širokoj akademskoj zajednici i društvu u celini;
- koji su u stanju da u akademskom i profesionalnom okruženju promovišu tehnološki, društveni ili kulturni napredak.
Svaki studijski program je povezana i usklađena celina koja obuhvata ciljeve, strukturu i sadržaj, politiku i proceduru upisa studenata, metode učenja i način provere znanja, ishode učenja i kompetencije studenata.
Visokoškolska ustanova koja nudi više studijskih programa osigurava da svi programi ispunjavaju osnovne standarde kvaliteta i da između njih postoji potreban stepen usaglašenosti.
Visokoškolska ustanova objavljuje ciljeve svakog od studijskih programa koji ostvaruje. Ciljevi uključuju postizanje određenih znanja i stručnosti i metode za njihovo sticanje. Ciljevi mogu da uključe razvoj kreativnih sposobnosti i ovladavanje specifičnim praktičnim veštinama, potrebnim za razvoj karijere.
Studijski programi imaju usklađenu strukturu odgovarajuće širine i dubine i primerene metode učenja za ovladavanje praktičnim veštinama za rad u privrednim preduzećima i javnim ustanovama.
Visokoškolska ustanova redovno planira i vrednuje rezultate svojih studijskih programa. Te aktivnosti su zasnovane na utvrđenim ciljevima i raspoloživim sredstvima.
Visokoškolska ustanova stalno razvija, unapređuje i preispituje sadržaje svojih studijskih programa, u čemu odlučujuću ulogu ima nastavno osoblje.
Svaki predmet iz studijskog programa iskazuje se brojem ESPB bodova. Obim studija izražava se zbirom ESPB bodova. Broj ESPB bodova potrebnih za sticanje diplome, uređuje se zakonom. Između različitih studijskih programa može se vršiti prenošenje ESPB bodova.
Standard 5: Naučnoistraživački i umetnički rad
Visokoškolska ustanova koja ostvaruje akademske studije, odnosno akademija strukovnih studija, ima organizovan naučnoistraživački i umetnički rad.
Visokoškolska ustanova neprekidno osmišljava, priprema i realizuje naučnoistraživačke i umetničke, stručne i druge vrste programa, kao i nacionalne i međunarodne projekte a posebno projekte ugovorene sa privrednim preduzećima ili javnim ustanovama.
Visokoškolska ustanova utvrđuje postupak i kriterijume za sistematsko praćenje i ocenjivanje obima i kvaliteta naučnoistraživačkog, odnosno umetničkog rada nastavnog osoblja.
Sadržaj i rezultati naučnoistraživačkog, umetničkog i stručnog rada ustanove usklađeni su sa ciljevima visokoškolske ustanove i sa nacionalnim i evropskim ciljevima i standardima visokog obrazovanja.
Znanja do kojih visokoškolska ustanova dolazi sprovođenjem naučnoistraživačkog i umetničkog rada uključuju se u nastavni proces.
Visokoškolska ustanova podstiče i obezbeđuje uslove nastavnom osoblju da se aktivno bavi naučnoistraživačkim, umetničkim i stručnim radom i da što češće objavljuje rezultate tog rada.
Visokoškolska ustanova obavlja i podstiče izdavačku delatnost u skladu sa svojim mogućnostima.
U cilju komercijalizacije rezultata naučnoistraživačkog i umetničkog rada univerzitet, odnosno druga visokoškolska ustanova može biti osnivač centra za transfer tehnologije, inovacionog centra, poslovno-tehnološkog parka i drugih organizacionih jedinica.
Visokoškolska ustanova zapošljava nastavnike, istraživače i saradnike koji svojom naučnom, umetničkom i nastavnom delatnošću omogućavaju ispunjenje osnovnih zadataka i ciljeva ustanove. Nastavno osoblje kompetentno ostvaruje studijske programe i ispunjava ostale dodeljene zadatke.
Broj nastavnika odgovara potrebama studijskih programa koje ustanova realizuje. Ukupan broj nastavnika mora biti dovoljan da pokrije ukupan broj časova nastave na studijskim programima koje ustanova realizuje tako da nastavnik ostvaruje prosečno 180 časova aktivne nastave (predavanja, konsultacije, vežbe, praktičan rad i terenski rad) godišnje, odnosno 6 časova nedeljno.
Angažovanje po nastavniku ne može biti veće od 12 časova aktivne nastave nedeljno. Pri tom, od ukupnog broja potrebnih nastavnika najmanje 70% mora biti u stalnom radnom odnosu sa punim radnim vremenom od ukupnog broja predmeta na studijskom programu za koji se traži dozvola za rad. Za studijske programe u polju umetnosti taj broj ne može biti manji od 50%.
Od ukupnog broja nastavnika potrebnih za obavljanje nastave po godinama studija za studijski program za koji se traži dozvola za rad, akademije strukovnih studija i visoke škole strukovnih studija, izuzev u polju umetnosti, moraju da imaju najmanje 50% nastavnika sa stečenim naučnim nazivom doktora nauka. Na master strukovnim studijama svi nastavnici moraju imati doktorat nauka (izuzev u polju umetnosti). Visokoškolska ustanova može da angažuje i nastavnike veština.
Broj saradnika odgovara potrebama ostvarenja studijskih programa. Ukupan broj saradnika mora biti dovoljan da pokrije ukupan broj časova nastave na studijskim programima koje ustanova realizuje a da pri tome svaki saradnik ostvaruje prosečno 300 časova aktivne nastave godišnje, odnosno prosečno 10 časova aktivne nastave nedeljno, osim u polju umetnosti.
Naučne, umetničke i stručne kvalifikacije nastavnog osoblja odgovaraju obrazovno-naučnom, odnosno obrazovno-umetničkom polju i nivou njihovih zaduženja. Kvalifikacije se dokazuju diplomama, objavljenim radovima, umetničkim delima, kao i evidencijom o pedagoškim kvalitetima i odgovarajućem profesionalnom iskustvu kao i iskustvu iz prakse.
Ukoliko visokoškolska ustanova na poslovima saradnika u nastavi zapošljava studente diplomskih akademskih ili specijalističkih studija, oni moraju imati prosek ocena na osnovnim studijama najmanje osam (8).
Visokoškolska ustanova bira u zvanje asistenta studenta doktorskih studija koji je prethodne nivoe studija završio sa ukupnom prosečnom ocenom najmanje osam (8) i koji pokazuje smisao za nastavni rad. Visokoškolska ustanova obezbeđuje dovoljan broj asistenata za kvalitetno izvođenje studijskih programa i kontinualno podmlađivanje nastavničkog kadra.
Visokoškolska ustanova može za potrebe realizacije studijskih programa angažovati i saradnike van radnog odnosa - bez podele radnog vremena.
Ustanova obezbeđuje nastavnicima i saradnicima uslove za naučno, umetničko i profesionalno napredovanje i razvoj. Ustanova obezbeđuje nastavnicima i saradnicima uslove za naučni, umetnički i istraživački rad, učešće na domaćim i međunarodnim naučnim skupovima, prikupljanje potrebne literature, planiranje i izvođenje istraživanja.
Standard 7: Nenastavno osoblje
Visokoškolska ustanova ima nenastavno osoblje koje svojim stručnim i profesionalnim radom obezbeđuje uspešnu realizaciju studijskih programa, osnovnih zadataka i ciljeva studijskih programa visokoškolske ustanove.
Visokoškolska ustanova ima najmanje jednog bibliotekara. Visokoškolska ustanova na kojoj studira preko 500 studenata ima najmanje dva bibliotekara sa visokim obrazovanjem i jednog knjižničara. Na strukovnim studijama visokoškolska ustanova na kojoj studira preko 500 studenata ima jednog bibliotekara sa visokim obrazovanjem i jednog knjižničara.
Visokoškolska ustanova na kojoj studira do 500 studenata, organizuje studentsku službu sa najmanje dva izvršioca i dodatno jednog izvršioca za 1000 studenata i još po jednog izvršioca na svakih narednih 2000 studenata.
Visokoškolska ustanova ima najmanje jednog izvršioca sa visokim obrazovanjem na poslovima informacionog sistema.
Visokoškolska ustanova ima najmanje jednog izvršioca - diplomiranog pravnika - na poslovima sekretara.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje potrebno nenastavno osoblje u visokoškolskim jedinicama van sedišta ustanove.
Saglasno osnovnim zadacima visokoškolska ustanova utvrđuje uslove za upis studenata i na osnovu toga vrši izbor kandidata. Visokoškolska ustanova obezbeđuje potrebne uslove studentima za uspešno savladavanje studijskih programa.
Visokoškolska ustanova raspisuje konkurs za upis na studije. Konkurs sadrži: broj studenata za određene studijske programe, uslove za upis, merila za utvrđivanje redosleda kandidata, postupak sprovođenja konkursa, način i rokove za podnošenje žalbe na utvrđeni redosled, kao i visinu školarine koju plaćaju studenti čije se studiranje ne finansira iz budžeta.
Broj studenata koji visokoškolska ustanova upisuje mora biti usklađen sa kadrovskim, prostornim i tehničko-tehnološkim mogućnostima.
Kandidat za upis na studije prvog stepena polaže prijemni ispit ili ispit za proveru sklonosti i sposobnosti, u skladu sa statutom visokoškolske ustanove. Redosled kandidata utvrđuje se na osnovu opšteg uspeha postignutog u srednjem obrazovanju i rezultata na prijemnom ispitu, odnosno ispitu za proveru sklonosti i sposobnosti.
Visokoškolska ustanova neprekidno i sistematski prati uspeh studenata i njihovo napredovanje na svakom od studijskih programa koje izvodi i preduzima mere podrške u slučaju nezadovoljavajućeg uspeha studenata.
Uspešnost studenta u savlađivanju pojedinog predmeta neprekidno se prati i vrednuje tokom izvođenja nastave. Ukupna ocena studenta na jednom predmetu se sastoji od ocene koju je student dobio za predispitne obaveze i za pokazano znanje na ispitu. Minimalno učešće ocene koju student dobija tokom nastave u ukupnoj oceni je 30%, a maksimalno 70%.
Lice koje završi studije stiče odgovarajući stručni, akademski, odnosno naučni naziv u skladu sa zakonom.
Svojstvo studenta prestaje u slučajevima predviđenim zakonom.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje prostor i opremu neophodne za kvalitetno izvođenje svih oblika nastave. Standardi prostora i opreme određuju se po obrazovno-naučnim, odnosno obrazovno-umetničkim poljima.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje prostor za izvođenje nastave, i to:
- objekte sa najmanje 4 m² bruto prostora po studentu, odnosno 2 m² po studentu za izvođenje nastave po smenama, osim za polje umetnosti;
- amfiteatre, učionice, laboratorije, odnosno druge prostorije za izvođenje nastave, kao i bibliotečki prostor i čitaonicu, u skladu sa potrebama obrazovnog procesa određenog obrazovno-naučnog, odnosno obrazovno-umetničkog polja;
- odgovarajući radni prostor za nastavnike i saradnike;
- mesto u amfiteatru, učionici i laboratoriji za svakog studenta.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje prostor za administrativne poslove i to najmanje dve kancelarije za potrebe studentske službe i sekretarijata.
Prostor koji obezbeđuje visokoškolska ustanova za potrebe nastave i za potrebe uprave, mora da zadovolji odgovarajuće urbanističke, tehničko tehnološke i higijenske uslove. Prostor mora biti u objektima koji imaju potrebne građevinske i upotrebne dozvole. Ukoliko objekti za potrebe nastave i upravljanja nisu u vlasništvu visokoškolske ustanove ili joj nisu dati na korišćenje, ona obezbeđuje zakup tih objekata za period od najmanje pet godina.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje potrebnu tehničku opremu za savremeno izvođenje nastave u skladu sa potrebama studijskog programa.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje opremu i izvođenje nastave u skladu sa zdravstvenim i sigurnosnom standardima o čemu obaveštava studente.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje prostor za rad studentskog parlamenta.
Visokoškolska ustanova posebno obezbeđuje prostor u visokoškolskoj jedinici van sedišta.
Standard 10: Biblioteka, udžbenici i informaciona podrška
Visokoškolska ustanova ima odgovarajuću biblioteku snabdevenu potrebnim udžbenicima za izvođenje nastave i informacione resurse i servise koje koristi u cilju ispunjenja osnovnih zadataka.
Visokoškolska ustanova ima biblioteku snabdevenu literaturom koja svojim nivoom i obimom obezbeđuje podršku nastavnom procesu i naučnoistraživačkom i umetničkom radu. Biblioteka raspolaže sa najmanje 1000 bibliotečkih jedinica iz oblasti iz koje izvodi nastavni proces.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje pokrivenost svih predmeta odgovarajućom udžbeničkom literaturom, učilima i pomoćnim nastavnim sredstvima. Učila i pomoćna nastavna sredstva moraju biti raspoloživi na vreme i u broju dovoljnom da se obezbedi normalno odvijanje nastavnog procesa.
Visokoškolska ustanova raspolaže informacionom opremom, koja je neophodna za studiranje i naučnoistraživački i umetnički rad. Visokoškolska ustanova obezbeđuje najmanje jednu računarsku učionicu sa najmanje 20 računara i sa pristupom internetu.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje neophodnu obuku nastavnika, saradnika i studenata u cilju efektivnog korišćenja biblioteke i ostalih informacionih resursa.
Standard 11: Izvori finansiranja
Izvori finansiranja visokoškolske ustanove dovoljni su da obezbede kvalitetno izvođenje nastave najmanje za period trajanja studijskog programa.
Visokoškolska ustanova ostvaruje pozitivne finansijske rezultate u periodu od najmanje tri godine.
Visokoškolska ustanova ima javnosti dostupan finansijski plan za period zakonom propisanog trajanja studijskog programa, koji je sastavni deo poslovnog plana visokoškolske ustanove. Finansijski plan sadrži jasno predstavljene budući planirane prihode i rashode po vrstama i dinamici.
Ukoliko je neophodno, visokoškolska ustanova obezbeđuje potrebne bankarske kredite i garancije.
Standard 12: Unutrašnji mehanizmi za osiguranje kvaliteta
Visokoškolska ustanova donosi i realizuje strategiju obezbeđenja kvaliteta u svome radu.
Visokoškolska ustanova utvrđuje jasno i podrobno formulisanu strategiju obezbeđenja kvaliteta nastavnog procesa, upravljanja visokoškolskom ustanovom, nenastavnih aktivnosti kao i uslova rada i studiranja, koja je dostupna javnosti.
Visokoškolska ustanova obrazuje posebnu komisiju za obezbeđenje kvaliteta, iz reda nastavnika, saradnika, nenastavnog osoblja i studenata.
Visokoškolska ustanova sprovodi u praksi utvrđenu strategiju obezbeđenja kvaliteta i u tom cilju preduzima potrebne aktivnosti za realizaciju strategije obezbeđenja kvaliteta i preduzima mere za otklanjanje uočenih nepravilnosti. Visokoškolska ustanova posebno prati kvalitet izvođenja nastave, obavljanja ispita, uspešnost studenata u studiranju u celini i na pojedinačnim predmetima, kvalitet udžbenika i preduzima potrebne mere za otklanjanje uočenih nedostataka.
Studenti imaju aktivnu ulogu u donošenju i sprovođenju strategije obezbeđenja kvaliteta. Posebno je značajna ocena kvaliteta nastavnog procesa koja se utvrđuje anketiranjem studenata.
Samovrednovanje je sastavni deo strategije obezbeđenja kvaliteta i sprovodi se u intervalima od najviše tri godine. U postupku samovrednovanja razmatra se i ocena studenata o kvalitetu nastavnog procesa.
Visokoškolska ustanova ima opšti akt o udžbenicima.
Visokoškolska ustanova objavljuje potpunu, preciznu, jasnu i dostupnu informaciju o svom radu koja je namenjena studentima, potencijalnim studentima i ostalim zainteresovanim licima.
Informacija koju visokoškolska ustanova objavljuje omogućava studentima i potencijalnim studentima da donesu odgovarajuće odluke o svom obrazovanju.
Visokoškolska ustanova objavljuje osnovne zadatke, ciljeve, očekivane obrazovne ishode, opis studijskih programa i opis predmeta koje nudi, uslove upisa i prenosa ESPB bodova, iznos školarine, status ustanove i njenu akreditaciju, strategiju obezbeđenja kvaliteta, finansijske rezultate i druge relevantne podatke.
Visokoškolska ustanova objavljuje listu nastavnika i saradnika sa podacima o njihovim kvalifikacijama i angažovanju u visokoškolskoj ustanovi.
II DOPUNA STANDARDA ZA AKREDITACIJU VISOKOŠKOLSKIH USTANOVA U OKVIRU ODREĐENOG OBRAZOVNO-NAUČNOG, ODNOSNO OBRAZOVNO-UMETNIČKOG POLJA
Nastava je organizovana tako da u grupi za predavanja na osnovnim studijama ima do 80 studenata, u grupi za vežbe do 25 studenata i u grupi za laboratorijske vežbe do 15 studenata.
Nastava je organizovana tako da u grupi za predavanja na diplomskim akademskim studijama ima do 25 studenata, u grupi za vežbe do 15 studenata i u grupi za laboratorijske vežbe do 10 studenata.
Standard 7: Nenastavno osoblje
Visokoškolska ustanova obezbeđuje na svim nivoima i vrstama studija stručne saradnike koji učestvuju u realizaciji laboratorijskih eksperimentalnih i terenskih vežbi studenata.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje dodatni laboratorijski prostor za izvođenje eksperimentalne nastave, uslove za nastavu na terenu i druge uslove u skladu sa potrebama studijskog programa u odnosu na broj studenata na predmetima iz kojih se izvodi eksperimentalna nastava.
Veličina grupe za predavanje po vrstama predmeta na osnovnim studijama je:
- za akademsko-opšteobrazovne i teorijsko-metodološke predmete do 300 studenata;
- za naučno-stručne i stručno-aplikativne do 200 studenata.
Veličina grupe za vežbe po vrstama predmeta na osnovnim studijama je:
- za akademsko-opšteobrazovne i teorijsko-metodološke predmete do 50 studenata;
- za naučno-stručne i stručno-aplikativne do 30 studenata.
Veličina grupa za predavanje na diplomskim studijama je do 50 studenata.
Veličina grupa za vežbe na diplomskim studijama je do 25 studenata.
Standard 1: Osnovni zadaci i ciljevi ustanove
Ciljevi su konkretni, ostvarivi u odnosu na raspoložive resurse, i bliže definišu delatnost ustanove, uključujući stručnu, naučnoistraživačku i zdravstvenu delatnost.
Ukupan broj nastavnika mora biti dovoljan da pokrije ukupan broj časova nastave na studijskim programima koje visokoškolska ustanova izvodi tako da nastavnik ostvaruje prosečno 120 časova godišnje, odnosno 6 časova nedeljno. Maksimalno angažovanje po nastavniku ne može biti veće od 12 kontakt časova nedeljno. U broj časova ulazi angažovanje nastavnika na svim akreditovanim studijskim programima, kao i angažovanje nastavnika u okviru zdravstvenih specijalističkih studija i studija užih specijalizacija koje su utvrđene propisima o zdravstvenoj zaštiti.
Maksimalni broj studenata u grupi za praktičnu nastavu na predkliničkim predmetima je 10, na kliničkim je 5, i grupi za teorijsku nastavu je 80.
Laboratorije, odnosno nastavne baze za izvođenje praktične nastave na pretkliničkim predmetima kapacitetom i veličinom odgovaraju broju studenata koji se upisuju i specifičnostima studija i nastavnih predmeta, tako da kapacitet ne može biti manji od 20% od ukupnog broja upisanih studenata. U svrhu realizacije kliničke obuke studenata univerzitet i medicinski fakulteti unutar njega ostvaruju saradnju sa odgovarajućim klinikama kao partnerima u medicinskom obrazovanju, o čemu sklapaju ugovor o saradnji.
Kliničke baze i klinički nastavni kapaciteti u potpunosti pokrivaju kliničke predmete određenog studijskog programa.
Za osnovne studije grupa za predavanja ima do 180 studenata, grupa za vežbe do 60 studenata, i grupa za laboratorijske vežbe do 20 studenata.
Za diplomske studije grupa za predavanja ima do 32 studenta, grupa za vežbe do 16 studenata i grupa za laboratorijske vežbe do 8 studenata.
Standard 7: Nenastavno osoblje
Visokoškolska ustanova obezbeđuje potrebne stručne saradnike koji učestvuju u izvođenju laboratorijskih, eksperimentalnih i terenskih vežbi na svim nivoima i vrstama studija.
Za izvođenje studijskih programa visokoškolska ustanova obezbeđuje odgovarajuće nastavno-naučne baze, koje mogu biti sopstvene i u privredi.
Sopstvene nastavno-naučne baze su: nastavne laboratorije, naučne i istraživačko-razvojne laboratorije, ogledna polja, tehnički centri i druge naučne, istraživačko-razvojne i inovacione jedinice u sastavu visokoškolskih ustanova.
Nastavno naučne baze u privredi su: instituti, centri izuzetnih vrednosti, organizacije za obavljanje inovacione aktivnosti, organizacije za pružanje infrastrukturne podrške inovacionoj delatnosti i preduzeća za proizvodnju hrane, repromaterijala, opreme i usluga.
Nastavno-naučne baze u privredi opremljene su potrebnom mernom, demonstracionom, računarskom i informaciono komunikacionom opremom za izvođenje nastavnih aktivnosti eksperimentalnog, demonstracionog i simulacionog karaktera iz svih predmeta u okviru određene grupe naučno-stručnih i stručno-aplikativnih predmeta.
U oblasti Biotehničkih nauka visokoškolska ustanova obezbeđuje najmanje jedno odgovarajuće ogledno dobro. Ogledna dobra u oblasti poljoprivrede su u posedu visokoškolske ustanove ili ih koristi po osnovu zakupa i površine su od najmanje 100 ha obradivog zemljišta na kojem se proizvode različite biljne vrste i uzgajaju različite vrste stoke, rasadnička i semenarska proizvodnja, uz primenu savremene tehnologije podržane kvalitetnom mehanizacijom, shodno zahtevima studijskih programa. Ogledna dobra u oblasti šumarstva su u posedu visokoškolske ustanove ili ih koristi po osnovu zakupa i površine su od najmanje 1000 ha zemljišta na kojem se uzgajaju različite vrste šumskih sastojina, obavlja proizvodnja semena i rasadničkog materijala uz primenu savremene tehnologije, podržane kvalitetnom mehanizacijom. Sadržaji na oglednim dobrima odgovaraju zahtevima studijskih programa koje izvodi visokoškolska ustanova.
U zavisnosti od vrste i prirode predmeta nastava na visokoškolskim ustanovama u polju umetnosti se izvodi kao:
- individualna,
- grupna,
- kolektivna.
U zavisnosti od vrste i prirode predmeta veličina grupe je od dva do 20 studenata.
Kolektivna nastava organizuje se za grupu do 300 studenata.
Nedeljno i godišnje opterećenje saradnika zavisi od specifičnosti studijskog programa, zaduženja saradnika i zvanja saradnika utvrđenog u skladu sa opštim aktom visokoškolske ustanove.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje prostor za izvođenje nastave sa najmanje 5 m2 neto prostora po studentu.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje potrebne dodatne prostore u skladu sa specifičnostima umetničkih oblasti: radionice, laboratorije, galeriju za izložbe, koncertnu dvoranu, tonski i operski studio, pozorišnu salu, salu za projekciju filmova, TV studio i neophodnu opremu za savremeno izvođenje nastave u skladu sa specifičnostima umetničkih oblasti.
III STANDARDI ZA AKREDITACIJU STUDIJSKIH PROGRAMA PRVOG I DRUGOG NIVOA VISOKOG OBRAZOVANJA
Standard 1: Struktura studijskog programa
Studijski program sadrži elemente utvrđene zakonom.
Uputstva za primenu standarda 1:
1.1 Svaki studijski program mora da ima sledeće elemente:
a. naziv i ciljeve studijskog programa;
b. vrstu studija i ishod procesa učenja;
v. stručni, akademski, odnosno naučni naziv;
g. uslove za upis na studijski program;
d. listu obaveznih i izbornih studijskih područja, odnosno predmeta, sa okvirnim sadržajem;
đ. način izvođenja studija i potrebno vreme za izvođenje pojedinih vrsta studija;
e. bodovnu vrednost svakog predmeta iskazanu u skladu sa evropskim sistemom prenosa bodova (ESPB);
ž. bodovnu vrednost završnog rada na osnovnim, specijalističkim i master studijama, odnosno doktorske disertacije, iskazanu u ESPB bodovima;
z. preduslove za upis pojedinih predmeta ili grupe predmeta;
i. način izbora predmeta iz drugih studijskih programa;
j. uslove za prelazak sa drugih studijskih programa u okviru istih ili srodnih oblasti studija;
k. druga pitanja od značaja za izvođenje studijskog programa.
1.2 Obim studija se izražava brojem ESPB bodova.
a. Osnovne strukovne studije imaju 180 ESPB bodova.
b. Specijalističke strukovne studije imaju najmanje 60 ESPB bodova.
v. Master strukovne studije imaju najmanje 120 ESPB bodova kada je prethodno ostvaren obim prvog stepena studija od najmanje 180 ESPB bodova.
g. Osnovne akademske studije imaju od 180 do 240 ESPB bodova.
d. Master akademske studije imaju najmanje 60 ESPB bodova kada je prethodno na osnovnim akademskim studijama ostvaren obim od 240 ESPB bodova i najmanje 120 ESPB bodova kada je prethodno na osnovnim akademskim studijama ostvaren obim od 180 ESPB bodova.
đ. Specijalističke akademske studije imaju najmanje 60 ESPB bodova kada su prethodno završene master akademske studije.
e. Doktorske studije imaju najmanje 180 ESPB bodova kada je prethodno na osnovnim akademskim i master akademskim studijama ostvaren obim studija od najmanje 300 ESPB bodova.
ž. Akademski studijski programi iz medicinskih nauka mogu se organizovati integrisano u okviru osnovnih akademskih i master akademskih studija, sa ukupnim obimom od najviše 360 ESPB bodova.
Standard 2: Svrha studijskog programa
Studijski program ima jasno definisanu svrhu i ulogu u obrazovnom sistemu, dostupnu javnosti.
Svrha studijskog programa je obrazovanje studenata za prepoznatljive i jasne profesije i zanimanja. Studijski program obezbeđuje sticanje kompetencija koje su društveno opravdane i korisne.
Svrha studijskog programa mora biti u skladu sa osnovnim zadacima i ciljevima visokoškolske ustanove na kojoj se program izvodi.
Svrha realizacije studijskog programa mora biti jasno i nedvosmisleno formulisana.
Standard 3: Ciljevi studijskog programa
Studijski program ima jasno definisane ciljeve.
Ciljevi studijskog programa uključuju postizanje kompetencija i akademskih veština kao i metode za njihovo sticanje. Ciljevi takođe mogu da uključe razvoj kreativnih sposobnosti i ovladavanje specifičnim praktičnim veštinama potrebnim za obavljanje profesije.
Ciljevi studijskog programa su u skladu sa osnovnim zadacima i ciljevima visokoškolske ustanove na kojoj se program izvodi.
Ciljevi realizacije studijskog programa moraju da budu jasno i nedvosmisleno formulisani.
Standard 4: Kompetencije diplomiranih studenata
Savladavanjem studijskog programa student stiče opšte i predmetno-specifične sposobnosti koje su u funkciji kvalitetnog obavljanja stručne, naučne i umetničke delatnosti.
Savladavanjem studijskog programa student stiče sledeće opšte sposobnosti:
- analize, sinteze i predviđanja rešenja i posledica:
- ovladavanja metodima, postupcima i procesima istraživanja;
- razvoja kritičkog i samokritičkog mišljenja i pristupa;
- primene znanja u praksi;
- razvoja komunikacionih sposobnosti i spretnosti, kao i saradnje sa užim socijalnim i međunarodnim okruženjem;
- profesionalne etike.
Savladavanjem studijskog programa student stiče sledeće predmetno-specifične sposobnosti:
- temeljno poznavanje i razumevanje discipline odgovarajuće struke;
- rešavanja konkretnih problema uz upotrebu naučnih metoda i postupaka;
- povezivanja osnovnih znanja iz različitih oblasti i njihove primene;
- praćenja i primene novina u struci;
- razvoja veština i spretnosti u upotrebi znanja u odgovarajućem području;
- upotrebe informaciono-komunikacionih tehnologija u ovladavanju znanjima odgovarajućeg područja.
Kurikulum studijskog programa sadrži listu i strukturu obaveznih i izbornih predmeta i modula i njihov opis.
Uputstva za primenu standarda 5:
5.1 Struktura kurikuluma obuhvata raspored predmeta i modula po semestrima, trimestrima, odnosno blokovima, fond časova aktivne nastave i ESPB bodove.
5.2 Opis predmeta sadrži naziv, tip predmeta, godinu i semestar studija, broj ESPB bodova, ime nastavnika, cilj kursa sa očekivanim ishodima, znanjima i kompetencijama, preduslove za pohađanje predmeta, sadržaj predmeta, preporučenu literaturu, metode izvođenja nastave, način provere znanja i ocenjivanja i druge podatke.
5.3 U strukturi studijskog programa na osnovnim akademskim studijama, osim za polje umetnosti, zastupljene su sledeće grupe predmeta u odnosu na ukupan broj ESPB bodova, i to:
- akademsko-opšteobrazovne - oko 15%,
- teorijsko-metodološke - oko 20%,
- naučno, odnosno umetničko-stručne - oko 35% i
- stručno-aplikativne - oko 30%.
5.4 U strukturi studijskog programa na osnovnim strukovnim studijama, osim za polje umetnosti, zastupljene su sledeće grupe predmeta u odnosu na ukupan broj ESPB bodova, i to:
- akademsko-opšteobrazovne - oko 15%,
- stručne, odnosno umetničko-stručne - oko 40% i
- stručno-aplikativne - oko 45%.
5.5 U strukturi studijskog programa na master strukovnim studijama, osim za polje umetnosti, zastupljene su sledeće grupe predmeta u odnosu na ukupan broj ESPB bodova, i to:
- akademsko-opšteobrazovne - oko 5%,
- stručne, odnosno umetničko-stručne - oko 40% i
- stručno-aplikativne - oko 55%.
5.6 U strukturi studijskog programa, osim u polju umetnosti, izborni predmeti zastupljeni su sa najmanje 20% u odnosu na ukupan broj ESPB bodova na osnovnim studijama i sa najmanje 30% u odnosu na ukupan broj ESPB bodova na master studijama.
5.7 Sastavni deo kurikuluma studijskog programa master strukovnih studija je stručna praksa u trajanju od najmanje 180 časova, odnosno 90 časova po godini, koja se realizuje u privrednim organizacijama ili javnim institucijama.
5.8 Završni rad na master strukovnim studijama je projekat u kojem se rešava praktični problem iz privrednog ili javnog sektora, koji je prihvaćen od strane privredne ili javne institucije. Završni rad se radi u privrednoj ili javnoj instituciji sa kojom visokoškolska ustanova ima ugovor. Član komisije za odbranu završnog rada je predstavnik institucije u kojoj kandidat realizuje završni rad.
Standard 6: Kvalitet, savremenost i međunarodna usaglašenost studijskog programa
Studijski program je usklađen sa savremenim svetskim tokovima i stanjem struke, nauke i umetnosti u odgovarajućem obrazovno-naučnom, odnosno obrazovno-umetničkom polju i uporediv je sa sličnim programima na inostranim visokoškolskim ustanovama, a posebno u okviru evropskog obrazovnog prostora.
Studijski program nudi studentima najnovija naučna, umetnička, odnosno stručna saznanja iz odgovarajuće oblasti.
Studijski program je celovit i sveobuhvatan i usaglašen je sa drugim programima visokoškolske ustanove.
Studijski program je usklađen sa najmanje tri akreditovana programa inostrane visokoškolske ustanove, od kojih su najmanje dva iz visokoškolskih ustanova evropskog obrazovnog prostora.
Studijski program je formalno i strukturno usklađen sa utvrđenim predmetno specifičnim standardima za akreditaciju.
Studijski program je usaglašen sa evropskim standardima u pogledu uslova upisa, trajanja studija, uslova prelaska u narednu godinu, sticanja diplome i načina studiranja.
Visokoškolska ustanova u skladu sa društvenim potrebama i svojim resursima upisuje studente na odgovarajući studijski program na osnovu uspeha u prethodnom školovanju i provere njihovog znanja, sklonosti i sposobnosti.
Broj studenata koji se upisuje na odgovarajući studijski program utvrđuje se na osnovu raspoloživih prostornih i kadrovskih mogućnosti visokoškolske ustanove.
Vrsta znanja, sklonosti i sposobnosti koje se proveravaju pri upisu odgovaraju prirodi studijskog programa i način te provere odgovaraju karakteru studijskog programa i objavljuju se u konkursu.
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Ocenjivanje studenata vrši se neprekidnim praćenjem rada studenata i na osnovu poena stečenih u ispunjavanju predispitnih obaveza i polaganjem ispita.
Student savlađuje studijski program polaganjem ispita čime stiče određeni broj ESPB bodova, u skladu sa studijskim programom.
Svaki pojedinačni predmet u programu ima određeni broj ESPB bodova koji student ostvaruje kada sa uspehom položi ispit.
Broj ESPB bodova utvrđuje se na osnovu radnog opterećenja studenta u savlađivanju određenog predmeta i primenom jedinstvene metodologije visokoškolske ustanove za sve određenog studijskog programa.
Uspešnost studenata u savlađivanju određenog predmeta kontinuirano se prati tokom nastave i izražava se poenima. Maksimalni broj poena koje student može da ostvari na predmetu je 100.
Student stiče poene na predmetu kroz rad u nastavi i ispunjavanjem predispitnih obaveza i polaganjem ispita. Minimalan broj poena koje student može da stekne ispunjavanjem predispitnih obaveza tokom nastave je 30 a maksimalni 70.
Svaki predmet iz studijskog programa ima jasan i objavljen način sticanja poena. Način sticanja poena tokom izvođenja nastave uključuje broj poena koje student stiče po osnovu svake pojedinačne vrste aktivnosti tokom nastave ili izvršavanjem predispitne obaveze i polaganjem ispita.
Ukupan uspeh studenta na predmetu izražava se ocenom od 5 (nije položio) do 10 (odličan). Ocena studenta je zasnovana na ukupnom broju poena koje je student stekao ispunjavanjem predispitnih obaveza i polaganjem ispita a prema kvalitetu stečenih znanja i veština.
Za realizaciju studijskog programa obezbeđeno je nastavno osoblje s potrebnim naučnim, umetničkim i stručnim kvalifikacijama.
Uputstva za primenu standarda 9:
9.1 Broj nastavnika odgovara potrebama studijskog programa i zavisi od broja predmeta i broja časova na tim predmetima. Ukupan broj nastavnika mora biti dovoljan da pokrije ukupan broj časova nastave na studijskom programu, tako da nastavnik ostvaruje prosečno 180 časova aktivne nastave (predavanja, konsultacije, vežbe, praktičan radi terenski rad) godišnje, odnosno šest časova nedeljno. Od ukupnog broja potrebnih nastavnika najmanje 70% mora biti u stalnom radnom odnosu sa punim radnim vremenom, a za studijske programe u polju umetnosti taj broj ne može biti manji od 50%. Za realizaciju studijskih programa osnovnih i specijalističkih strukovnih studija, izuzev u polju umetnosti, potrebno je najmanje 50% nastavnika sa zvanjem doktora nauka. Za realizaciju studijskih programa master strukovnih studija, izuzev u polju umetnosti, svi nastavnici izuzev nastavnika stranih jezika i veština moraju imati zvanje doktora nauka.
9.2 Broj saradnika odgovara potrebama studijskog programa i zavisi od broja predmeta i broja časova na tim predmetima. Ukupan broj saradnika na studijskom programu mora da bude dovoljan da pokrije ukupan broj časova nastave na tom programu, tako da saradnici ostvaruju prosečno 300 časova aktivne nastave godišnje, odnosno 10 časova nedeljno, osim u polju umetnosti.
9.3 Naučne, umetničke i stručne kvalifikacije nastavnog osoblja odgovaraju obrazovno-naučnom i obrazovno-umetničkom polju i nivou njihovih zaduženja. Nastavnik mora da ima najmanje pet referenci iz uže naučne, umetničke, odnosno stručne oblasti iz koje izvodi nastavu na studijskom programu. Nastavnik koji učestvuje u realizaciji master strukovnih studija osim referenci navodi podatke o učešću u naučnim, istraživačkim, umetničkim, komercijalnim i stručnim projektima realizovanim u saradnji sa privredom.
9.4 Podaci o nastavnicima i saradnicima (CV, izbori u zvanja, reference) moraju biti dostupni javnosti.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Za izvođenje studijskog programa obezbeđuju se odgovarajući ljudski, prostorni, tehničko-tehnološki, bibliotečki i drugi resursi koji su primereni karakteru studijskog programa i predviđenom broju studenata.
Za izvođenje studijskog programa visokoškolske ustanove obezbeđuje odgovarajući prostor za izvođenje nastave, odnosno objekti sa najmanje 4 m2 bruto prostora po studentu odnosno 2 m2 za izvođenje nastave po smenama, osim za polje umetnosti.
Visokoškolska ustanova ima amfiteatre, učionice, laboratorije ili slične prostorije za izvođenje nastave, bibliotečki prostor i čitaonicu, u skladu sa potrebama studijskog programa, primerene određenim obrazovno-naučnim, odnosno obrazovno-umetničkim poljima. Visokoškolska ustanova obezbeđuje mesto u amfiteatru, učionici i laboratoriji za svakog studenta na studijskom programu.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje svu potrebnu tehničku opremu za savremeno izvođenje nastave.
Biblioteka raspolaže sa najmanje 100 bibliotečkih jedinica relevantnih za izvođenje studijskog programa visokoškolske ustanove.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje pokrivenost svih predmeta odgovarajućom udžbeničkom literaturom, učilima i pomoćnim sredstvima koja su raspoloživa na vreme i u dovoljnom broju za normalno odvijanje nastavnog procesa tog studijskog programa.
Za izvođenje studijskog programa obezbeđena je potrebna informaciona tehnologija.
Standard 11: Kontrola kvaliteta
Kontrola kvaliteta studijskog programa sprovodi se redovno i sistematično putem samovrednovanja i spoljašnjom proverom kvaliteta.
Kontrola kvaliteta studijskog programa podrazumeva redovno i sistematično praćenje njegove realizacije i preduzimanje mera za unapređenje kvaliteta u pogledu kurikuluma, nastave, nastavnog osoblja, ocenjivanja studenata, udžbenika i literature.
Kontrola kvaliteta studijskog programa se obavlja u unapred određenim vremenskim periodima koji za samovrednovanje iznosi najviše tri godine, a za spoljašnju proveru kvaliteta najviše pet godina.
U kontroli kvaliteta studijskog programa obezbeđena je aktivna uloga studenata i njihova ocena kvaliteta programa.
Standard 12: Studije na daljinu
Studijski program zasnovan na metodama i tehnologijama obrazovanja na daljinu podržan je resursima koji obezbeđuju kvalitetno izvođenje studijskog programa.
Visokoškolska ustanova može organizovati studijski program na daljinu za svaku oblast i svako obrazovno-naučno i obrazovno-umetničko polje ako nastavni sadržaj, podržan raspoloživim resursima, može kvalitetno usvojiti kroz studije na daljinu i ako se obezbeđuje isti nivo znanja diplomiranih studenata, ista efikasnost studiranja i isti rang (kvalitet) diplome kao i u slučaju uobičajenog načina realizacije studijskog programa. Studijski program master strukovnih studija ne može biti realizovan na daljinu.
Program
12.1 Sadržaj predmeta studijskog programa je savremeno koncipiran i prilagođen učenju na daljinu sa naznačenim potrebnim vremenom za konsultacije.
12.2 Nastavni materijal u pogledu kvaliteta, sadržaja i obima u potpunosti odgovara n ciljevima obrazovanja, nastavnom planu i programima predmeta i prilagođen je za samostalno uspešno ovladavanje potrebnim znanjem.
12.3 Uputstva za učenje koja obezbeđuje visokoškolska ustanova sadrže konkretne predloge i sugestije u vezi strategije učenja studenata i samostalne provere znanja.
Ocenjivanje i napredovanje studenata
12.4 Podsistem za proveru znanja studenata je integrisan u sistem za upravljanje procesom učenja na daljinu i podržava različite oblike učenja i provere znanja (konsultacije, samo provera, predispitne provere, izveštaji, ispit).
12.5 Ispit se polaže u sedištu visokoškolske ustanove, odnosno u objektima navedenim u dozvoli za rad visokoškolske ustanove.
Nastavno osoblje
12.6 Visokoškolska ustanova ima kvalifikovano i kompetentno nastavno osoblje za izvođenje studijskog programa koji se realizuje studijama na daljinu. Nastavnici su odgovorni za pisanje nastavnog materijala, testova za predispitne provere i za završni ispit, kao i za usklađivanje svih aktivnosti na savlađivanju potrebnog znanja.
12.7 Jedan nastavnik pokriva najviše tri predmeta u semestru. Konsultacije sa studentima obavljaju nastavnici ili saradnici. Jedan nastavnik, odnosno saradnik može da obavlja konsultacije sa najviše 80 studenata u jednom semestru.
12.8 Potreban broj nastavnika i saradnika u stalnom radnom odnosu je 70 % od minimalnog broja nastavnika i saradnika koji su potrebni za izvođenje studijskog programa. U slučaju kada se isti studijski program istovremeno ostvaruje na uobičajen način i učenjem na daljinu, ukupan potreban broj nastavnika i saradnika određuje se kao kod uobičajenog načina izvođenja studija, pri čemu jedan nastavnik može da obavlja konsultacije sa najviše 80 studenata iz obe studijske grupe, prosečno po semestru.
Resursi (oprema, biblioteka, prostor)
12.9 Visokoškolska ustanova obezbeđuje opremu i komunikaciono-informatičke tehnologije za uspostavljanje i održavanje dvosmerne komunikacije na liniji nastavnik - student radi realizacije obrazovnih aktivnosti na daljinu (delovi nastave, konsultacije, samo provere, provere znanja u sklopu predispitnih obaveza, projekti, seminarski radovi i sl.).
U okviru sistema za upravljanje procesom učenja na daljinu visokoškolska ustanova mora da obezbedi:
a. jednu sopstvenu ili zakupljenu integrisanu računarsku platformu (DLS - Distance Learning System) sa specijalizovanim softverom za smeštaj i distribuciju multimedijalnih nastavnih sadržaja namenjenih za samostalno usvajanje (tekst, zvučne i video informacije) i za kompletno upravljanje procesom učenja;
b. različite oblike nastave: javno emitovanje vremenski planiranog nastavnog događaja (emitovanje predavanja ili diskusija nastavnika/stručnjaka snimljene uz pomoć video kamera uživo ili ranije napravljenog i pripremljenog video snimka), isporuku predavanja i multimedijalnih nastavnih materijala sa servera i konsultacije za vođeno i neformalno putem diskusionih foruma;
v. jedinstven korisnički interfejs koji podržava više kategorija korisnika, uključujući studente, nastavnike i administrativno osoblje;
g. kvalitetnu dvosmernu komunikaciju nastavnika i saradnika sa studentima koja omogućava usluge elektronske pošte, diskusionih foruma i diskusija u realnom vremenu;
d. mogućnost evidentiranja vremena koje student provede na proučavanju nastavnog materijala i proveru i ocenjivanje studenata pomoću testova, a uz podršku i pod kontrolom specijalizovanog softverskog paketa;
đ. visoku pouzdanost sistema kroz odgovarajući sistem kontrole pristupa i zaštite sadržaja.
12.10. Visokoškolska ustanova obezbeđuje pristup sopstvenoj ili drugim odgovarajućim bibliotekama, a posebno organizacijama koje su specijalizovane za isporuku u elektronskom obliku udžbenika i drugih nastavnih i naučnih publikacija.
12.11. Visokoškolska ustanova raspolaže prostorom koji po veličini i uslovima obezbeđuje normalno obavljanje završnog ispita, rad administrativnog osoblja i smeštaj i rad na održavanju integrisane računarske platforme za podršku učenju na daljinu.
12.12. U cilju poboljšanja kvaliteta konsultacija, visokoškolska ustanova može da osnuje konsultacione centre geografski udaljene od sedišta ustanove koji imaju informaciono-komunikacionu osnovu integrisanu u sistem za učenje na daljinu, stručnu literaturu i omogućavaju praktično vežbanje.
IV DOPUNA STANDARDA ZA AKREDITACIJU STUDIJSKIH PROGRAMA U OKVIRU ODREĐENOG OBRAZOVNO-NAUČNOG, ODNOSNO OBRAZOVNO-UMETNIČKOG POLJA
Za obrazovno-naučno polje prirodno-matematičkih nauka utvrđuju se posebne sposobnosti za akreditovani studijski program, vodeći računa o međunarodno prihvaćenim kompetencijama za datu struku.
Nastava je organizovana tako da u grupi za predavanja na osnovnim studijama ima do 80 studenata, u grupi za vežbe do 25 studenata i u grupi za laboratorijske vežbe do 15 studenata.
Nastava je organizovana tako da u grupi za predavanja na master studijama ima do 25 studenata, u grupi za vežbe do 15 studenata i u grupi za laboratorijske vežbe do 10 studenata.
Nastavnik mora da ima najmanje pet reprezentativnih referenci iz obrazovno-naučne oblasti u kojoj izvodi nastavu na studijskom programu, koje uključuju: monografije, knjige, pregledne članke, naučne i stručne radove, udžbenik, praktikum ili zbirku zadataka, patente i softverska rešenja.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Za obrazovno-naučno polje prirodno-matematičkih nauka obezbeđuje se dodatni laboratorijski prostor za izvođenje eksperimentalne nastave, uslovi za nastavu na terenu i drugi uslovi u skladu sa potrebama studijskog programa i broja studenata na predmetima iz kojih se izvodi eksperimentalna nastava.
Za kvalitetno izvođenje studijskih programa u polju društveno-humanističkih nauka potrebno je ispuniti normative u pogledu broja studenata po nastavnim grupama, tako da je:
- veličina grupe za predavanja na osnovnim studijama za akademsko-opšteobrazovne i teorijsko-metodološke predmete do 300 studenata, a za naučno-stručne i stručno-aplikativne do 200 studenata;
- veličina grupe za vežbe na osnovnim studijama za akademsko-opšteobrazovne i teorijsko- metodološke predmete do 50 studenata, a za naučno-stručne i stručno-aplikativne do 30 studenata;
- veličina grupe za predavanja na master studijama do 50 studenata;
- veličina grupe za vežbe na master studijama do 25 studenata.
Kurikulum studijskog programa master akademskih studija iz odgovarajućih naučnih oblasti u okviru obrazovnog naučnog polja medicinskih nauka mora da sadrži obavezno "jezgro" i mogućnosti za specijalne studijske module. Specijalni studijski moduli treba da budu iz predmeta neposredno vezanih za medicinu, bilo da su laboratorijski ili klinički, biološki ili bihejvioralni, orijentisani na istraživanja ili deskriptivni. Kurikulum studijskog programa treba da sadrži i izborne predmete.
Standard 6: Kvalitet, savremenost i međunarodna usaglašenost studijskog programa
Integrisane akademske studije prvog i drugog stepena (studije medicine), za sticanje akademskog i stručnog zvanja "doktor medicine", traju 6 godina ili 5.500 časova teoretske i praktične nastave, samostalnog rada studenata i prakse u zdravstvenim ustanovama u skladu sa Direktivom 2005/36/EK Evropskog parlamenta i Saveta Evrope od 7. septembra 2005. o priznavanju profesionalnih kvalifikacija u delu koji se odnosi na doktore medicine.
Svrha Direktive 93/16 Evropskog saveta je olakšanje slobodnog kretanja doktora medicine putem uzajamnog priznavanja primarnih i specijalističkih kvalifikacija državljana EEA (evropske ekonomske regije).
Ukupan broj nastavnika mora da bude dovoljan da pokrije ukupan broj časova nastave na studijskim programima koje visokoškolska ustanova realizuje tako da nastavnik ostvaruje prosečno 120 časova godišnje, odnosno 4 časa nedeljno. Maksimalno angažovanje po nastavniku ne može biti veće od 12 kontakt časova nedeljno. U broj časova ulazi angažovanje nastavnika na svim akreditovanim studijskim programima, kao i angažovanje nastavnika u okviru zdravstvenih specijalističkih studija (specijalističke studije u skladu sa propisima o zdravstvenoj zaštiti) i studija užih specijalizacija koje su regulisane propisima o zdravstvenoj zaštiti.
Maksimalan broj studenata u grupi za praktičnu nastavu na predkliničkim predmetima je 10, a na kliničkim je pet. Maksimalan broj studenata u grupi za teorijsku nastavu je 80.
Naučna sposobnost nastavnika i saradnika vrednuje se u skladu sa propisima kojim se uređuje obrazovanje i naučna delatnost.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Laboratorije, odnosno nastavne baze za izvođenje praktične nastave na pretkliničkim predmetima, kapacitetom i veličinom odgovaraju broju studenata koji se upisuju i specifičnostima studija i nastavnih predmeta, tako da kapacitet ne bude manji od 20% od ukupnog broja upisanih studenata.
Klinička obuka studenata zahteva povezanost univerziteta, tj. medicinskih fakulteta sa klinikama kao partnerima u medicinskom obrazovanju.
Kliničke baze i klinički nastavni kapaciteti moraju da pokrivaju odgovarajuće kliničke predmete studijskog programa. Visokoškolska ustanova u okviru obrazovno-naučnog polja medicinskih nauka sklapa ugovore o saradnji kojima se definišu odgovornosti svake strane sa svakom klinikom koju koristi kao nastavnu bazu.
Standard 4: Kompetencije diplomiranih studenata
Savlađivanjem studijskog programa student stiče sledeće opšte i predmetno-specifične sposobnosti:
- projektovanja, organizacije i kontrole proizvodnje;
- da samostalno vrši eksperimente, vrši statističku obradu rezultata, formuliše i donosi zaključke;
- da na odgovarajući način napiše i da prezentuje rezultate rada.
Student stiče znanja i veštine:
- za očuvanje životne sredine;
- za ekonomično korišćenje prirodnih resursa Republike Srbije, u skladu sa principima održivog razvoja.
U oblasti Biotehničkih nauka, student stiče znanje i veštine:
- za proizvodnju zdravstveno bezbedne hrane;
- u području poljoprivrede i šumarstva, za proizvodnju biljnih i životinjskih vrsta kao živih organizama.
Sastavni deo kurikuluma studijskih programa za osnovne i master akademske studije u oblasti tehničko-tehnoloških nauka je stručna praksa i praktičan rad u trajanju od najmanje 45 časova, koja se realizuje u odgovarajućim naučnoistraživačkim ustanovama, u organizacijama za obavljanje inovacione aktivnosti, u organizacijama za pružanje infrastrukturne podrške inovacionoj delatnosti, u privrednim društvima i javnim ustanovama.
U oblasti biotehničkih nauka, u području poljoprivrede i šumarstva, studenti tokom osnovnih studija realizuju radnu praksu u trajanju od najmanje 45 časova, proizvodnu praksu u trajanju od najmanje 45 časova i tehnološko-organizacionu praksu u trajanju od najmanje 45 časova.
Za kvalitetno izvođenje studijskih programa osnovnih i master studija u polju tehničko-tehnoloških nauka potrebno je da visokoškolska ustanova ispuni normative u pogledu broja studenata po nastavnim grupama. Za osnovne studije veličina grupe za predavanja je do 180 studenata, grupe za vežbe do 60 studenata i grupe za laboratorijske vežbe do 20 studenata. Za kvalitetno izvođenje studijskih programa master studija veličina grupe za predavanje je do 32 studenta, grupe za vežbe do 16 studenata i grupe za laboratorijske vežbe do osam studenata.
Reprezentativne reference nastavnog osoblja u tehničko-tehnološkim naukama su: naučni i stručni radovi objavljeni u međunarodnim i domaćim časopisima, radovi štampani u zbornicima sa naučnih i stručnih skupova, monografije, udžbenici, pregledni članak, zbirka zadataka, praktikum, patenti, novi proizvodi ili bitno poboljšani postojeći proizvodi, nove biljne vrste, nove vrste stoke i nove tehnologije.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Za izvođenje studijskih programa moraju biti obezbeđene odgovarajuće nastavno-naučne baze, sopstvene i u privredi.
Sopstvene nastavno naučne baze su: nastavne laboratorije, naučne i istraživačko razvojne laboratorije, tehnički centri i druge naučne, istraživačko-razvojne i inovacione jedinice u sastavu visokoškolske ustanove.
Nastavno-naučne baze u privredi su: instituti, centri izuzetnih vrednosti, organizacije za obavljanje inovacione aktivnosti, organizacije za pružanje infrastrukturne podrške inovacionoj delatnosti i preduzeća za proizvodnju hrane, repromaterijala, opreme i usluga.
Nastavne baze opremljene su potrebnom mernom, demonstracionom, računarskom i informaciono komunikacionom opremom za izvođenje nastavnih aktivnosti eksperimentalnog, demonstracionog i simulacionog karaktera iz svih predmeta u okviru grupa naučno-stručnih i stručno-aplikativnih predmeta.
U oblasti Biotehničkih nauka moraju biti obezbeđena odgovarajuća ogledna dobra u posedu visokoškolske ustanove ili po osnovu korišćenja u zakup, ukupne površine od najmanje 100 ha obradivog zemljišta na kojem se proizvode različite biljne vrste i uzgajaju različite vrste stoke, rasadnička i semenarska proizvodnja, uz primenu savremene tehnologije podržane kvalitetnom mehanizacijom shodno zahtevima studijskih programa. U području šumarstva moraju biti obezbeđena odgovarajuća ogledna dobra u posedu visokoškolske ustanove ili po osnovu korišćenja u zakup, ukupne površine od najmanje 1000 ha zemljišta na kojem se uzgajaju različite vrste šumskih sastojina, proizvodnja semena i rasadničkog materijala uz primenu savremene tehnologije, podržane kvalitetnom mehanizacijom.
Sadržaji na oglednim dobrima odgovaraju zahtevima studijskih programa koji se realizuju u visokoškolskoj ustanovi.
Osnovna izbornost umetničkih studija ugrađena je u glavni predmet.
Struktura studijskog programa na osnovnim akademskim studijama u polju umetnosti sadrži sledeće grupe predmeta izražene u ESPB bodovima, tako da su:
- umetničke grupe predmeta zastupljene od 50% do 60%;
- teorijsko-umetničke grupe predmeta zastupljene od 30 % do 40%;
- društveno-humanističke grupe predmeta zastupljene od oko 10%.
Struktura studijskog programa na osnovnim strukovnim studijama u polju umetnosti sadrži sledeće grupe predmeta izražene u ESPB bodovima, tako da su:
- umetničke grupe predmeta zastupljene oko 40%;
- teorijsko-umetničke grupe predmeta zastupljene oko 20%;
- stručno-aplikativne grupe predmeta zastupljene oko 30%;
- društveno-humanističke grupe predmeta zastupljene oko 10%.
Struktura studijskog programa na master strukovnim studijama u polju umetnosti sadrži sledeće grupe predmeta izražene u ESPB bodovima, tako da su:
- umetničke grupe predmeta zastupljene oko 40%;
- teorijsko-umetničke grupe predmeta zastupljene oko 5%;
- stručno-aplikativne grupe predmeta zastupljene oko 50%;
- društveno-humanističke grupe predmeta zastupljene oko 5%.
Broj ESPB bodova koji odgovara izbornim predmetima na jednom studijskom programu je:
- na osnovnim studijama najmanje 5%;
- na diplomskim studijama oko 10%;
- na doktorskim studijama oko 20%.
Nastava na visokoškolskim ustanovama u polju umetnosti se izvodi kao:
- individualna;
- grupna;
- kolektivna.
Organizacija nastave bazira se na sva tri načina izvođenja nastave, u zavisnosti od vrste i prirode predmeta.
Veličina grupe kod grupne nastave u zavisnosti od vrste i prirode predmeta je od 2 do 20 studenata.
Kolektivna nastava organizuje se za grupu do 300 studenata.
Maksimalno angažovanje po nastavniku ne može biti veće od 12 kontakt časova nedeljno.
Nedeljno i godišnje opterećenje saradnika uslovljeno je specifičnostima studijskog programa, zaduženjima saradnika i njegovim zvanjem utvrđenim opštim aktom visokoškolske ustanove.
Reprezentativne reference za obrazovno-umetničku oblast muzičke umetnosti su:
- umetnička dela iz oblasti muzike (kompozitorsko stvaralaštvo) izvedena na koncertima u zemlji i inostranstvu;
- umetnička dela iz oblasti muzike izvedena na festivalima u zemlji i inostranstvu;
- koncerti i operske predstave u zemlji i inostranstvu (izvođačka delatnost);
- koncerti i operske predstave na festivalima u zemlji i inostranstvu;
- majstorski kursevi i seminari u zemlji i inostranstvu;
- učešće na muzičkim takmičenjima u zemlji i inostranstvu;
- učešće u radu žirija na muzičkim takmičenjima u zemlji i inostranstvu;
- nagrade i priznanja za umetnički rad;
- objavljena teorijska ili udžbenička dela u zemlji i inostranstvu (knjige i stručna periodika).
Reprezentativne reference za obrazovno-umetničku oblast dramske i izvođačke umetnosti su:
- javno izvođenje umetničkog dela u redovnom prikazivanju u javnosti;
- javno izvođenje umetničkog dela na smotrama i festivalima;
- komercijalna realizacija umetničkog dela;
- učestvovanje ili vođenje posebnih umetničkih kurseva, seminara ili majstorskih radionica u zemlji i inostranstvu;
- učešće u radu žirija na domaćim i stranim festivalima;
- nagrade i priznanja za umetnički rad u zemlji i inostranstvu;
- objavljena teorijska ili udžbenička dela u zemlji i inostranstvu (knjige i stručna periodika).
Reprezentativne reference za obrazovno-umetničku oblast likovne i primenjene umetnosti i dizajna su:
- javno izlaganje umetničkog dela na samostalnim izložbama;
- javno izlaganje umetničkog dela na kolektivnim žiriranim izložbama i manifestacijama;
- komercijalna realizacija umetničkog dela;
- učestvovanje ili vođenje posebnih umetničkih kurseva, seminara ili majstorskih radionica u zemlji i inostranstvu;
- učešće na domaćim ili međunarodnim konkursima umetničkih dela;
- učešće u radu žirija na domaćim i stranim izložbama, konkursima i manifestacijama;
- nagrade i priznanja za umetnički rad u zemlji i inostranstvu;
- objavljena teorijska ili udžbenička dela u zemlji i inostranstvu (knjige i stručna periodika).
Reference za oblast nauka o umetnostima se utvrđuju u skladu sa standardima koji važe za oblast nauke.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Za izvođenje studijskog programa obezbeđen je odgovarajući prostor za izvođenje nastave sa najmanje 5 m2 neto prostora po studentu.
Za izvođenje studijskog programa obezbeđeni su potrebni posebni prostori u zavisnosti od specifičnosti umetničke oblasti: radionice, laboratorije, prostor za izložbe, koncertna dvorana, tonski i operski studio, pozorišna sala, sala za projekcije filmova, TV studio i sl.
Za izvođenje studijskog programa obezbeđena je potrebna oprema za savremeno izvođenje nastave, u zavisnosti od specifičnosti umetničke oblasti.
V STANDARDI ZA AKREDITACIJU STUDIJSKIH PROGRAMA DOKTORSKIH STUDIJA
Poseban standard: Kompetentnost visokoškolske ustanove za realizaciju doktorskih studija
Standard 1. Struktura studijskog programa
Standard 2. Svrha studijskog programa
Standard 3: Kompetencije diplomiranih studenata
Standard 4: Kurikulum
Standard 5: Kvalitet, savremenost i međunarodna usaglašenost studijskog programa
Standard 6: Upis studenata
Standard 7: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Standard 8: Nastavno osoblje
Standard 9: Organizaciona i materijalna sredstva
Standard 10: Kontrola kvaliteta
Standard 11: Javnost u radu
Poseban standard: Kompetentnost visokoškolske ustanove za realizaciju doktorskih studija
Visokoškolska ustanova dokazuje svoju spremnost za izvođenje doktorskih studija na osnovu pokazatelja koji se odnose na naučnoistraživački rad.
Uputstva za primenu posebnog standarda:
1. Visokoškolska ustanova ima kratkoročni i dugoročni program rada i akreditovana je kao naučnoistraživačka ustanova, u skladu sa zakonom.
2. Sposobnost visokoškolske ustanove se meri i na osnovu:
a. broja doktorskih disertacija odbranjenih u visokoškolskoj ustanovi za oblast za koju se studijski program akredituje, imajući u vidu odnos broja doktorskih disertacijaprema broju studenata koji su završili master, odnosno integrisane studije u prethodnom petogodišnjem periodu;
b. odnosa broja nastavnika i broja nastavnika koji su uključeni u naučnoistraživačke projekte;
v. odnosa broja publikacija u časopisima sa liste časopisa kategorisanih od strane ministarstva nadležnog za nauku u poslednjih 10 godina i broja nastavnika;
g. ostvarene saradnje sa ustanovama u zemlji i svetu.
3. Visokoškolska ustanova ima nastavnike angažovane sa punim radnim vremenom koji su bili mentori u izradi doktorata.
Standard 1: Struktura studijskog programa
Doktorske studije imaju najmanje 180 ESPB bodova, uz prethodno ostvareni obim studija od najmanje 300 ESPB bodova na osnovnim akademskim i master akademskim studijama, odnosno na završenim integrisanim akademskim studijama. Doktorska disertacija je završni deo studijskog programa doktorskih studija.
Uputstva za primenu standarda 1:
1.1. Svaki studijski program sadrži jasno i nedvosmisleno navedene sledeće elemente:
a. naziv i ciljeve studijskog programa;
b. ishod studijskog programa;
v. naučni naziv;
g. uslove za upis na studijski program;
d. listu obaveznih i izbornih studijskih područja, odnosno predmeta, sa okvirnim sadržajem;
đ. način izvođenja studija - bodovnu vrednost svakog predmeta iskazanu u skladu sa evropskim sistemom prenosa bodova;
e. vrednost doktorske disertacije iskazanu u ESPB bodovima;
ž. preduslove za upis pojedinih predmeta ili grupe predmeta;
z. način izbora predmeta iz drugih studijskih programa na istom ili drugom univerzitetu;
i. uslove za prelazak sa drugih studijskih programa u okviru istih ili srodnih oblasti studija;
j. druga pitanja od značaja za izvođenje studijskog programa.
Standard 2: Svrha studijskog programa
Studijski program doktorskih studija ima jasno definisanu i objavljenu svrhu i ulogu u obrazovnom sistemu.
Uputstva za primenu standarda 2:
2.1. Svrha studijskog programa je jasno i nedvosmisleno formulisana.
2.2. Svrha studijskog programa doktorskih studija je razvoj nauke, kritičkog mišljenja i obrazovanje kadrova osposobljenih da samostalno vode originalna i naučno relevantna istraživanja i razvoj novih tehnologija i postupaka koji doprinose opštem razvoju društva, kao i da kritički procenjuju istraživanja drugih.
2.3. Svrha studijskog programa mora biti u skladu s misijom i ciljevima visokoškolske ustanove na kojoj se program izvodi.
Standard 3: Ciljevi studijskog programa
Studijski program doktorskih studija ima definisane ciljeve.
Uputstva za primenu standarda 3:
3.1. Ciljevi studijskog programa uključuju postizanje naučnih sposobnosti i akademskih veština, razvoj kreativnih sposobnosti i ovladavanje specifičnim praktičnim veštinama potrebnim za budući razvoj karijere.
3.2. Ciljevi studijskog programa doktorskih studija su usklađeni sa savremenim pravcima razvoja odgovarajuće naučne discipline u svetu.
3.3. Ciljevi studijskog programa moraju biti u skladu sa osnovnim zadacima i ciljevima visokoškolske ustanove na kojoj se program izvodi.
Standard 4: Kompetencije diplomiranih studenata
Savladavanjem studijskog programa doktorskih studija student stiče opšte i specifične istraživačke sposobnosti koje su podređene kvalitetnom obavljanju stručne i naučne delatnosti.
Uputstva za primenu standarda 4:
4.1. Program doktorskih studija treba da omogući studentima da nakon završenih studija poseduju znanja, veštine, razvijene sposobnosti i kompetencije da:
a. samostalno rešavaju praktične i teorijske probleme u oblasti u kojoj su doktorirali i organizuju i ostvaruju razvojna i naučna istraživanja;
b. mogu da se uključe u ostvarenje međunarodnih naučnih projekata;
v. mogu da realizuju razvoj novih tehnologija i postupaka u okvirima svojih struka i da razumeju i koriste najsavremenija znanja u datoj naučnoj oblasti;
g. kritički misle, deluju kreativno i nezavisno;
d. poštuju principe etičkog kodeksa dobre naučne prakse;
đ. komuniciraju na profesionalnom nivou u saopštavanju naučnoistraživačkih rezultata;
e. osposobljeni su da te rezultate saopštavaju na naučnim konferencijama, objavljuju u naučnim časopisima, kroz patente i nova tehnička rešenja;
ž. doprinose razvoju novih znanja u određenoj naučnoj disciplini i nauke uopšte.
4.2. Savladavanjem studijskog programa student stiče sledeće predmetno-specifične kompetencije:
a. temeljno poznavanje i razumevanje discipline odgovarajuće struke;
b. sposobnost rešavanja problema uz upotrebu naučnih metoda i postupaka;
v. povezivanje osnovnih znanja iz različitih oblasti i njihova primena;
g. sposobnost praćenja savremenih dostignuća u struci;
d. razvoj veština i spretnosti u upotrebi znanja u odgovarajućem području;
đ. upotreba informaciono-komunikacionih tehnologija u ovladavanju znanjima odgovarajućeg područja.
4.3. Kompetencije stečene savladavanjem studijskog programa omogućavaju studentima dalji profesionalni razvoj u nauci, obrazovanju, privredi i javnom sektoru.
Kurikulum sadrži listu i strukturu obaveznih i izbornih predmeta i modula sa opisom i doktorsku disertaciju kao završni deo studijskog programa doktorskih studija.
Uputstva za primenu standarda 5:
5.1. Kurikulum doktorskih studija omogućava uvid studentima u znanja, veštine i sposobnosti koje stiču tokom studija.
5.2. Kurikulum sadrži definisane osnove za samostalni istraživački rad studenta.
5.3. Kurikulumom se definišu predmeti i moduli po obimu i sadržaju i načinu realizacije.
5.4. Opis predmeta sadrži naziv, tip predmeta, godinu i semestar studija, broj ESPB bodova, ime profesora, cilj predmeta sa očekivanim ishodima (znanjima i sposobnostima), preduslove za pohađanje predmeta, sadržaj predmeta, preporučenu literaturu, metode izvođenja nastave, način provere znanja i ocenjivanja i druge odgovarajuće podatke.
5.5. Broj bodova koji odgovara izbornim predmetima je najmanje 50% od ukupnog broja bodova koji odgovara svim predmetima studijskog programa, uključujući sadržaje vezane za prenosive veštine (komunikacione veštine, timski rad, preduzetništvo, upravljanje projektima, etika, standardizacija, zaštita intelektualne svojine).
5.6. Kurikulumom se bliže određuju zahtevi vezani za pripremu doktorske disertacije, specifični za svako obrazovno-naučno polje i oblasti unutar polja.
5.7. Doktorska disertacija je samostalni originalni naučni ili umetnički rad studenta doktorskih studija.
5.8. Postupak prijave, izrade i odbrane doktorske disertacije se određuje opštim aktom samostalne visokoškolske ustanove.
5.9. Broj bodova za doktorsku disertaciju ulazi u ukupan broj bodova potrebnih za završetak doktorskih studija.
5.10. Najmanje polovina ESPB bodova predviđena za realizaciju doktorskih studija odnosi se na doktorsku disertaciju i predmete koji su u vezi sa temom doktorske disertacije.
Standard 6: Kvalitet, savremenost, relevantnost i međunarodna usaglašenost studijskog programa
Studijski program prati savremene svetske tokove i stanje struke i nauke u odgovarajućem obrazovno-naučnom polju, usaglašen je sa strateškim prioritetima zemlje i uporediv je sa sličnim programima na inostranim visokoškolskim ustanovama u okviru evropskog obrazovnog prostora.
Uputstva za primenu standarda 6:
6.1. Studijski program nudi studentima najnovija naučna saznanja iz oblasti koju pokriva i prati nova ostvarenja u nauci.
6.2. Studijski program je celovit i sveobuhvatan i usaglašen sa drugim programima visokoškolske ustanove.
6.3. Studijski program je suštinski i formalno usaglašen sa strategijama razvoja obrazovanja, nauke i struke u Republici Srbiji.
6.4. Studijski program je formalno i strukturno usaglašen sa najmanje tri akreditovana inostrana programa, od kojih su najmanje dva iz evropskog obrazovnog prostora.
6.5. Postoji formalna i strukturna usaglašenost domaćeg studijskog programa sa usvojenim predmetno specifičnim standardima za akreditaciju.
6.6. Studijski program je usaglašen sa evropskim standardima u pogledu uslova upisa, trajanja studija, uslova prelaska u narednu godinu, sticanja diplome i načina studiranja.
Visokoškolska ustanova u skladu sa društvenim potrebama i potrebama razvoja nauke, obrazovanja i kulture i svojim resursima upisuje studente na studijski program doktorskih studija.
Uputstva za primenu standarda 7:
7.1. Broj studenata koji se upisuju na studijski program određuje se na osnovu raspoloživih prostornih, kadrovskih i drugih mogućnosti ustanove, prioritetima države, kao i procenjenih društvenih potreba na tržištu rada.
7.2. Pravo upisa imaju kandidati koji su ostvarili obim studija od najmanje 300 ESPB bodova na osnovnim akademskim i master akademskim studijama, odnosno najmanje 300 ESPB bodova na završenim integrisanim osnovnim i master akademskim studijama, kao i na osnovu ostvarenog uspeha u toku tih studija i provere njihovog znanja, sklonosti i sposobnosti.
7.3. Lica sa zvanjem magistra nauka mogu se upisati na treću godinu doktorskih akademskih studija u odgovarajućoj oblasti.
7.4. Za upis na doktorske studije neophodno je poznavanje bar jednog stranog jezika koji utvrđuje visokoškolska ustanova.
7.5. Procedura upisa je transparentna, javno dostupna i kompetitivna.
7.6. Vrsta znanja, sklonosti i sposobnosti koje se proveravaju pri upisu na doktorske studije, kao i način te provere objavljuju se u konkursu.
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Ocenjivanje studenata vrši se neprekidnim praćenjem rada studenata i na osnovu poena stečenih izvršavanjem predispitnih obaveza i polaganjem ispita. Doktorska disertacija se ocenjuje na osnovu pokazatelja njenog naučnog doprinosa.
Uputstva za primenu standarda 8:
8.1. Studenti savlađuju studijski program polaganjem ispita, čime stiču određeni broj ESPB bodova.
8.2. Broj ESPB bodova svakog predmeta je utvrđen na osnovu radnog opterećenja studenta tokom savlađivanja predmeta, i to primenom unapred prihvaćene i jedinstvene metodologije za sve predmete i sve programe visokoškolske ustanove.
8.3. Napredovanje svakog studenta ocenjuje se jednom godišnje i predstavlja sastavni deo izveštaja o samovrednovanju studijskog programa.
8.4. Disertacija je završni deo studijskog programa doktorskih studija. Disertacija predstavlja samostalni naučnoistraživački rad. Ostvareni naučni doprinos se ocenjuje prema broju naučnih publikacija, patenata ili tehničkih unapređenja. Unutar oblasti se određuju uslovi koje je potrebno ispuniti da bi se pristupilo odbrani doktorske disertacije, na osnovu radova objavljenih ili prihvaćenih za objavljivanje u naučnim časopisima kategorisanim od strane ministarstva nadležnog za nauku.
8.5. Način i postupak pripreme i odbrane disertacije uređuje se opštim aktom visokoškolske ustanove kojim se definiše prihvatanje teme za disertaciju, ocena urađene disertacije i ispunjenost uslova za pristupanje javnoj usmenoj odbrani.
Za realizaciju studijskog programa doktorskih studija obezbeđeno je nastavno osoblje koje ima potrebnu naučnu kompetentnost.
Uputstva za primenu standarda 9:
9.1. Visokoškolska ustanova koja izvodi doktorske studije treba da ima:
a. definisane kriterijume za izbor nastavnika koji rade sa punim radnim vremenom u visokoškolskoj ustanovi i razvijen sistem izbora nastavnika iz drugih naučnih institucija koji učestvuju u realizaciji doktorskih studija, koji je u skladu sa zakonom;
b. nastavnike čije se kompetencije za izvođenje nastave na doktorskim studijama dokazuju spiskom radova i podacima o učešću u domaćim i međunarodnim naučnoistraživačkim projektima;
v. najmanje polovinu nastavnika uključenih u naučnoistraživačke projekte;
g. definisanu proceduru imenovanja mentora u kojoj se proverava da li mentor zadovoljava uslove standarda.
9.2. Mentor može biti lice izabrano u nastavna zvanja: docent, vanredni profesor, redovni profesor, profesor emeritus, odnosno naučna zvanja: naučni saradnik, viši naučni saradnik i naučni savetnik, kao i član SANU u radnom sastavu koji je pre penzionisanja imao nastavno ili naučno zvanje.
9.3. Mentor ima najmanje pet naučnih radova iz odgovarajuće oblasti studijskog programa objavljenih ili prihvaćenih za objavljivanje u naučnim časopisima kategorisanim od strane ministarstva nadležnog za nauku u prethodnih deset godina. Mentor može da vodi najviše pet doktoranata istovremeno.
9.4. Minimalni broj nastavnika koji učestvuju na studijskom programu doktorskih studija u radnom odnosu sa punim radnim vremenom je pet. Od ukupnog broja nastavnika najmanje 50% je u radnom odnosu sa punim radnim vremenom u visokoškolskoj ustanovi. Od ukupnog broja mentora najmanje 50% je u radnom odnosu sa punim radnim vremenom u visokoškolskoj ustanovi.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Za izvođenje studijskog programa obezbeđuju se odgovarajući ljudski, prostorni, tehničko-tehnološki, bibliotečki i drugi resursi koji su primereni karakteru studijskog programa doktorskih studija i broju studenata koji se upisuju.
Uputstva za primenu standarda 10:
10.1. Visokoškolska ustanova ima kratkoročni i dugoročni plan i budžet predviđen za realizaciju naučnoistraživačkog rada.
10.2. Sredstva za realizaciju doktorskih studija mogu biti obezbeđena u saradnji sa drugim visokoškolskim ustanovama, akreditovanim naučnim ustanovama i međunarodnim organizacijama.
10.3. Visokoškolska ustanova obezbeđuje studentima korišćenje opreme koja je potrebna za naučnoistraživački rad, koja je u posedu visokoškolske ustanove, što dokumentuje listom opreme sa odgovarajućim karakteristikama.
10.4. Visokoškolska ustanova obezbeđuje studentima korišćenje opreme ili pristup opremi koja je potrebna za naučnoistraživački rad na osnovu ugovora o saradnji sa drugim odgovarajućim ustanovama.
10.5. Visokoškolska ustanova obezbeđuje korišćenje bibliotečkog fonda iz svojih ili drugih izvora (knjige, monografije, naučni časopisi, druga periodična izdanja) u obimu potrebnom za ostvarenje programa doktorskih studija. Studenti doktorskih studija imaju pristup bazama podataka koje su neophodne za izradu doktorskih disertacija i za naučno-istraživački rad.
10.6. Za izvođenje studijskog programa obezbeđen je odgovarajući prostor za izvođenje nastave, odgovarajući laboratorijski prostor neophodan za eksperimentalni rad i oprema bazirana na savremenim informaciono-komunikacionim tehnologijama.
Standard 11: Kontrola kvaliteta
Za svaki studijski program visokoškolska ustanova redovno i sistematično sprovodi kontrolu kvaliteta putem samovrednovanja i spoljašnjom proverom kvaliteta.
Uputstva za primenu standarda 11:
11.1. Kontrola kvaliteta studijskog programa podrazumeva redovno i sistematično praćenje, kontrolu kvaliteta, kao i preduzimanje mera za unapređenje kvaliteta u sledećim njegovim elementima: kurikulum, nastava, rezultati naučno-istraživačkog rada proistekli iz doktorskih disertacija, nastavnici, mentori i efikasnost studija.
11.2. Ustanova svojim aktima obezbeđuje praćenje kvaliteta doktorskih disertacija i sprečavanje plagijarizma
11.3. Kontrola kvaliteta programa se obavlja u unapred određenim vremenskim periodima u skladu sa zakonom.
11.4. U kontroli kvaliteta studijskog programa obezbeđena je aktivna uloga studenata i njihova ocena kvaliteta programa.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje javnu dostupnost studijskog programa i doktorske disertacije kao završnog rada doktorskih studija.
Uputstva za primenu standarda 12:
12.1. Ustanova je dužna da ustanovi digitalni repozitorijum u kojem se trajno čuvaju elektronske verzije odbranjenih doktorskih disertacija, zajedno sa izveštajem komisije za ocenu disertacije, podacima o mentoru i sastavu komisije i podacima o naučnim radovima kandidata čije je objavljivanje bilo preduslov za odbranu, kao i da sve podatke učini javno dostupnim na svojoj zvaničnoj veb stranici.
12.2. Ustanova je dužna da podatke o mentorima, zajedno sa podacima o njihovoj kompetentnosti i prethodnim mentorstvima, učini javno dostupnim na svojoj zvaničnoj veb stranici.
VI DOPUNA STANDARDA ZA AKREDITACIJU STUDIJSKIH PROGRAMA DOKTORSKIH STUDIJA U OKVIRU OBRAZOVNO-NAUČNOG POLJA PRIRODNO-MATEMATIČKE NAUKE
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Najmanje jedan rad studenta koji je povezan sa sadržajem doktorske disertacije, u kojem je on prvi autor, objavljen je ili prihvaćen za objavljivanje u časopisu sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste.
Kompetentnost nastavnika se utvrđuje na osnovu: naučnih radova objavljenih u međunarodnim časopisima (najmanje tri rada objavljena ili prihvaćena za objavljivanje u časopisu sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste), domaćim časopisima, naučnih radova objavljenih u zbornicima sa međunarodnih naučnih skupova, monografije, patenta, udžbenika, novog proizvoda ili bitno poboljšanog postojećeg proizvoda.
Mentor ima najmanje pet radova objavljenih u časopisima sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste.
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Najmanje jedan rad studenta u kojem je on prvi autor objavljen je ili prihvaćen za objavljivanje u časopisu sa liste časopisa kategorisanih od strane ministarstva nadležnog za nauku.
Kompetentnost nastavnika se utvrđuje na osnovu naučnih radova objavljenih u međunarodnim časopisima, domaćim časopisima, radova objavljenih u zbornicima sa međunarodnih naučnih skupova, monografije, patenta i udžbenika.
Nastavu na doktorskim studijama u polju društveno-humanističkih nauka može da izvodi nastavnik koji je u prethodnih 10 godina ostvario najmanje 12 bodova za radove kategorije: M11; M12; M13; M14; M21; M22; M23; M24; M31; M32; M33; M34 i M51.
Mentor na doktorskim studijama u polju društveno-humanističkih nauka može biti nastavnik koji je u prethodnih 10 godina ostvario najmanje 24 boda, i to:
- najmanje 4 boda za rad u časopisu sa lista SSCI, ERIH, HEINONLINE i EconLit ili u časopisu kategorije M24, i
- najmanje 20 bodova za radove kategorije: M11; M12; M13; M14; M21; M22; M23; M24; M31; M32; M33; M34 i M51.
Radovi kategorije M31; M32; M33 i M34 donose najviše 20% potrebnih bodova.
U oblasti filoloških nauka Nacionalni savet za visoko obrazovanje i Komisija za akreditaciju i proveru kvaliteta određuju posebne kriterijume za procenu relevantnosti publikacija.
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Najmanje jedan rad studenta koji je povezan sa sadržajem doktorske disertacije, u kojem je on prvi autor, objavljen je ili prihvaćen za objavljivanje u časopisu sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste.
Kompetentnost nastavnika se utvrđuje na osnovu naučnih radova objavljenih u međunarodnim časopisima (najmanje tri rada objavljena ili prihvaćena za objavljivanje u časopisu sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste), naučnih radova objavljenih u domaćim časopisima, radova objavljenih u zbornicima sa međunarodnih naučnih skupova, monografije, patenta, udžbenika, novog proizvoda ili bitno poboljšanog postojećeg proizvoda.
Mentor ima najmanje pet radova objavljenih u časopisima sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste.
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
U polju tehničko-tehnoloških nauka, osim u oblasti arhitekture i urbanizma, najmanje jedan rad studenta u kojem je on prvi autor objavljen je ili prihvaćen za objavljivanje u časopisu sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste. U oblasti arhitekture i urbanizma najmanje jedan rad studenta u kojem je on prvi autor objavljen je u časopisu kategorije M21; M22; M23; M24 i M51 ili pripada kategoriji SUA1.
Stručnost nastavnika se utvrđuje na osnovu naučnih radova objavljenih u međunarodnim časopisima (najmanje tri rada objavljena ili prihvaćena za objavljivanje u časopisu sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste, naučnih radova objavljenih u domaćim časopisima, radova objavljenih u zbornicima sa međunarodnih naučnih skupova, monografije, patenta, udžbenika, novog proizvoda ili bitno poboljšanog postojećeg proizvoda, nove biljne sorte, nove sorte stoke i nove tehnologije.
Mentor ima najmanje pet radova objavljenih u časopisima sa impakt faktorom sa SCI liste, odnosno SCIe liste.
U oblasti arhitekture i urbanizma primenjuju se posebni kriterijumi usklađeni sa specifičnošću ove oblasti, uključujući i stručno-umetničke radove za oblast arhitekture i urbanizma od međunarodnog značaja (SUA1).
Nastavu na doktorskim studijama u polju u oblasti arhitekture i urbanizma, može da izvodi nastavnik koji je ostvario najmanje 12 bodova za radove kategorija: M11; M12; M13; M14; M21; M22; M23; M24; SUA1, M31; M32; M33; M34 i M51.
Mentor na doktorskim studijama u oblasti arhitekture i urbanizma, može biti nastavnik koji je ostvario najmanje 24 boda i to:
- najmanje 10 bodova za radove u časopisu sa SCI liste ili u časopisu kategorije M24 ili iz kategorije SUA1;
- najmanje 14 bodova za radove kategorija: M11; M12; M13; M14; M21; M22; M23; M24; SUA1, M31; M32; M33; M34 i M51.
Radovi kategorije M31; M32; M33 i M34 donose najviše 20% potrebnih bodova.
U vrednovanju rezultata primenjivaće se Pravilnik o postupku i načinu vrednovanja i kvantitativnom iskazivanju naučnoistraživačkih rezultata istraživača u skladu sa Zakonom o naučnoistraživačkoj delatnosti. Pod kategorijom SUA1, predviđenom ovim standardom, smatraće se sledeći rezultati:
SUA1 Izvedena dela, nagrade, |
Realizovan arhitektonski objekat, enterijer ili javni prostor koji je objavljen ili publikovan u međunarodnom časopisu, monografiji, katalogu ili drugoj višejezičnoj publikaciji. |
SUA1.1 |
8 |
Nagrada ili otkup na međunarodnom konkursu koji je raspisan u skladu sa Pravilnikom za sprovođenje i realizaciju konkursa iz oblasti arhitektonskog i urbanističkog stvaralaštva (ukoliko je konkurs raspisan u Republici Srbiji) ili u skladu sa važećim pravilnikom u državi u kojoj je konkurs raspisan ili u skladu sa pravilnikom međunarodnih organizacija za oblast arhitekture, urbanizma i dizajna. |
SUA1.2 |
5 |
|
Učešće u radu žirija međunarodnog konkursa, koji je raspisan u skladu sa Pravilnikom za sprovođenje i realizaciju konkursa iz oblasti arhitektonskog i umetničkog stvaralaštva (ukoliko je konkurs raspisan u Republici Srbiji) ili u skladu sa važećim pravilnikom u državi u kojoj je konkurs raspisan ili u skladu sa pravilnikom međunarodnih organizacija za oblast arhitekture, urbanizma i dizajna. |
SUA1.3 |
3 |
|
Nagrada ili pohvala na međunarodnoj izložbi iz oblasti arhitekture, urbanizma i dizajna sa višejezičnim katalogom. |
SUA1.4 |
3 |
|
Učešće na međunarodnoj izložbi iz oblasti arhitekture, urbanizma i dizajna sa višejezičnim katalogom. |
SUA1.5 |
2 |
|
Kustoski rad na međunarodnoj izložbi iz oblasti arhitekture, urbanizma i dizajna sa višejezičnim katalogom. |
SUA1.6 |
2 |
VII STANDARDI ZA AKREDITACIJU STUDIJSKIH PROGRAMA DOKTORSKIH STUDIJA UMETNOSTI
Poseban standard: Kompetentnost visokoškolske ustanove za realizaciju doktorskih studija umetnosti
Standard 1: Struktura studijskog programa
Standard 2: Svrha studijskog programa
Standard 3: Ciljevi studijskog programa
Standard 4: Kompetencije diplomiranih studenata
Standard 5: Kurikulum
Standard 6: Kvalitet, savremenost i međunarodna usaglašenost studijskog programa
Standard 7: Upis studenata
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Standard 9: Nastavno osoblje
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Standard 11: Kontrola kvaliteta
Standard 12: Javnost u radu
Poseban standard: Kompetentnost visokoškolske ustanove za realizaciju doktorskih studija umetnosti
Visokoškolska ustanova dokazuje svoju spremnost za izvođenje doktorskih studija umetnosti na osnovu pokazatelja koji se odnose na umetnički, umetničko-istraživački i teorijski rad.
Uputstva za primenu posebnog standarda:
1. Visokoškolska ustanova ima kratkoročni i dugoročni program rada.
2. Sposobnost visokoškolske ustanove se meri i na osnovu:
a. broja doktorskih umetničkih projekata i magistarskih radova u polju umetnosti odbranjenih u visokoškolskoj ustanovi za oblast za koju se studijski program akredituje, imajući u vidu odnos broja doktorskih umetničkih projekata i magistarskih teza u polju umetnosti prema broju diplomiranih studenata i studenata koji su završili master, odnosno integrisane studije u prethodnom petogodišnjem periodu;
b. odnosa broja nastavnika i broja nastavnika koji su uključeni u umetničko-istraživačke projekte;
v. ostvarene saradnje sa srodnim institucijama i ustanovama kulture i umetnosti u zemlji i svetu;
3. Ustanova ima nastavnike sa vrhunskim referencama i iskustvom u radu, kao i ostale resurse na nivou odgovarajućem za obrazovanje najvišeg stepena;
4. Visokoškolska ustanova ima nastavnike angažovane sa punim radnim vremenom koji su bili mentori u izradi magistarskih radova u polju umetnosti i doktorskih umetničkih projekata iz umetničke oblasti za koji se studijski program akredituje;
5. Ustanova ostvaruje master i osnovne studije iz umetničke oblasti za koju se studijski program akredituje.
Standard 1: Struktura studijskog programa
Doktorske studije umetnosti imaju najmanje 180 ESPB uz prethodno ostvareni obim studija od najmanje 300 ESPB na osnovnim akademskim i master akademskim studijama, odnosno na završenim integrisanim akademskim studijama. Umetnički projekat je završni deo studijskog programa doktorskih studija umetnosti.
Uputstvo za primenu standarda 1:
1.1. Svaki studijski program sadrži jasno i nedvosmisleno navedene sledeće elemente:
a. naziv i ciljeve studijskog programa;
b. ishod studijskog programa;
v. naziv koji se stiče završetkom studija;
g. uslove za upis na studijski program;
d. listu obaveznih i izbornih studijskih područja, odnosno predmeta, sa okvirnim sadržajem;
đ. način izvođenja studija - bodovna vrednost svakog predmeta iskazana u skladu sa evropskim sistemom prenosa bodova;
e. vrednost doktorskog umetničkog projekta iskazanu u ESPB;
ž. preduslove za upis pojedinih predmeta ili grupe predmeta;
z. način izbora predmeta iz drugih studijskih programa;
i. uslove za prelazak sa drugih studijskih programa u okviru istih ili srodnih oblasti studija;
j. druga pitanja od značaja za izvođenje studijskog programa.
Standard 2: Svrha studijskog programa
Studijski program doktorskih studija umetnosti ima jasno definisanu i objavljenu svrhu u obrazovnom sistemu.
Uputstva za primenu standarda 2:
2.1. Svrha studijskog programa je jasno i nedvosmisleno formulisana.
2.2. Svrha studijskog programa doktorskih studija je razvoj umetnosti, kritičkog i teorijskog mišljenja i obrazovanje stručnjaka sposobnih da samostalno vode umetnička istraživanja.
2.3. Svrha studijskog programa mora biti u skladu sa osnovnim zadacima visokoškolske ustanove na kojoj se program izvodi.
Standard 3: Ciljevi studijskog programa
Studijski program doktorskih studija umetnosti ima jasno definisane i objavljene ciljeve.
Uputstva za primenu standarda 3:
3.1 Ciljevi studijskog programa uključuju postizanje umetničkih sposobnosti i akademskih veština, razvoj kreativnih sposobnosti i ovladavanje specifičnim praktičnim veštinama potrebnim za budući razvoj karijere.
3.2 Ciljevi studijskog programa su sticanje vrhunskih kompetencija koje su društveno opravdane i korisne i predstavljaju doprinos znanju i razumevanju u okviru određene umetničke oblasti.
3.3. Ciljevi studijskog programa doktorskih studija umetnosti su usklađeni sa savremenim pravcima razvoja odgovarajuće umetničke oblasti u svetu.
3.4. Ciljevi studijskog programa moraju biti u skladu sa osnovnim zadacima i ciljevima visokoškolske ustanove na kojoj se program izvodi.
Standard 4: Kompetencije diplomiranih studenata
Savladavanjem studijskog programa doktorskih studija umetnosti student stiče opšte i specifične istraživačke sposobnosti koje su podređene kvalitetnom obavljanju umetničke, teorijske i stručne delatnosti.
Uputstva za primenu standarda 4:
4.1 Program doktorskih studija treba da omogući studentima da nakon završenih studija poseduju znanja, veštine i visoko razvijene sposobnosti:
a. originalnog doprinosa umetnosti i unapređenja kulturnog i civilizacijskog okruženja;
b. da se uključe u ostvarenje međunarodnih umetničkih projekata;
v. razvijanja novih tehnologija i postupaka u okvirima svojih umetničkih oblasti i razumevanja i upotrebe najsavremenijih znanja u toj umetničkoj oblasti;
g. suverenog vladanja metodima, postupcima i procesima umetničkog i teoretskog izražavanja i istraživanja;
d. pisanja u akademskom stilu, formiranja doslednih argumenata i artikulacije ideja;
đ. razvoja kritičkog i samokritičkog mišljenja i pristupa;
e. razvoja komunikacionih sposobnosti i spretnosti, kao i saradnje sa užim socijalnim i međunarodnim okruženjem;
ž. poštovanja principa profesionalne etike.
4.2. Savladavanjem studijskog programa student stiče sledeće predmetno-specifične sposobnosti:
a. kritičkog mišljenja, kreativnog i nezavisnog delovanja;
b. temeljnog poznavanja i razumevanja discipline odgovarajuće struke;
v. rešavanja konkretnih problema uz upotrebu umetničkih metoda i postupaka;
g. povezivanja osnovnih znanja iz različitih oblasti i njihove primene;
d. praćenja i primene novina u struci;
đ. razvoja veština i spretnosti u upotrebi znanja u odgovarajućem području;
e. upotrebe informaciono-komunikacionih tehnologija u ovladavanju znanjima iz odgovarajućeg područja.
4.3. Kompetencije stečene savladavanjem studijskog programa omogućavaju studentima dalji profesionalni razvoj u umetnosti, obrazovanju, privredi i javnom sektoru.
Kurikulum sadrži listu i strukturu obaveznih i izbornih predmeta i modula sa opisom, kao i doktorski umetnički projekat koji je završni deo studijskog programa doktorskih studija umetnosti.
Uputstva za primenu standarda 5:
5.1. Struktura kurikuluma obuhvata raspored predmeta po semestrima, fond časova aktivne nastave i ESPB.
5.2. Kurikulum sadrži definisane osnove za samostalni istraživački rad studenta.
5.3. Kurikulumom se definišu predmeti i moduli po obimu i sadržaju i načinu realizacije.
5.4. Opis predmeta sadrži naziv, tip predmeta, godinu i semestar studija, broj ESPB, ime nastavnika, cilj predmeta sa očekivanim ishodima (znanjima i sposobnostima), preduslove za pohađanje predmeta, sadržaj predmeta, preporučenu literaturu, metode izvođenja nastave, način provere znanja i ocenjivanja i druge odgovarajuće podatke.
5.5. Broj bodova koji odgovara izbornim predmetima je najmanje 20% od ukupnog broja bodova koji odgovara svim predmetima studijskog programa.
5.6. Struktura studijskog programa na studijama u polju umetnosti sadrži sledeće grupe predmeta izražene u ESPB: umetničke, teorijsko-umetničke i društveno-humanističke, zastupljene u procentima primerenim različitim umetničkim oblastima.
5.7. Broj bodova za doktorski umetnički projekat ulazi u ukupan broj bodova potrebnih za završetak doktorskih studija umetnosti.
5.8. Doktorski umetnički projekat je samostalni originalni umetnički rad i sastoji iz umetničkog projekta i pisanog rada. Umetnički projekat predstavlja umetnički rad javno prikazan u formi izložbe, javnog izvođenja, publikacije ili neke druge vrste umetničkog dostignuća. Pisani rad predstavlja rezultat temeljno istražene teorijske teme koja je u dijaloškoj vezi sa umetničkim dostignućem. Sadržaj i udeo umetničkog i teoretskog dela u umetničkom projektu mora da bude javno objavljen i definisan tako da je primeren dostignućima i iskustvima u obrazovanju u različitim umetničkim oblastima kao što su: dramske i audiovizuelne, likovne, muzička, primenjene umetnosti i dizajn i interdisciplinarne.
5.9. Najmanje polovina ESPB predviđena za realizaciju doktorskih studija odnosi se na doktorski umetnički projekat i predmete koji su u vezi sa temom umetničkog projekta.
Standard 6: Kvalitet, savremenost i međunarodna usaglašenost studijskog programa
Studijski program prati savremene svetske tokove umetnosti i uporediv je sa sličnim programima na inostranim visokoškolskim ustanovama u okviru evropskog i svetskog obrazovnog prostora.
Uputstva za primenu standarda 6:
6.1. Studijski program nudi studentima najnovija saznanja u umetnosti i teoriji umetnosti.
6.2. Studijski program je celovit i sveobuhvatan i usaglašen sa drugim programima visokoškolske ustanove.
6.3. Studijski program je suštinski i formalno usaglašen sa strategijama razvoja obrazovanja, umetnosti i kulture u Republici Srbiji.
6.4. Studijski program je uporediv sa najmanje tri akreditovana inostrana programa, od kojih su najmanje dva iz evropskog obrazovnog prostora.
6.5. Studijski program je usaglašen sa evropskim standardima u pogledu uslova upisa, trajanja studija, uslova prelaska u narednu godinu, sticanja diplome i načina studiranja.
Visokoškolska ustanova, u skladu sa društvenim potrebama i potrebama razvoja umetnosti, obrazovanja i kulture i svojim resursima, upisuje studente na studijski program doktorskih studija umetnosti.
Uputstva za primenu standarda 7:
7.1. Broj studenata koji se upisuje na studijski program određuje se na osnovu raspoloživih kadrovskih, prostornih i drugih mogućnosti ustanove, kao i procenjenih društvenih potreba.
7.2. Pravo upisa imaju kandidati koji su ostvarili obim studija od najmanje 300 ESPB na osnovnim akademskim i master akademskim studijama, odnosno najmanje 300 ESPB na završenim integrisanim osnovnim i master akademskim studijama, kao i na osnovu ostvarenog uspeha u toku tih studija i provere njihovog znanja, sklonosti i sposobnosti.
7.3. Lica sa zvanjem magistra umetnosti mogu se upisati na treću godinu doktorskih studija umetnosti u odgovarajućoj oblasti.
7.4. Za upis na doktorske studije neophodno je poznavanje bar jednog stranog jezika koji utvrđuje visokoškolska ustanova.
7.5. Procedura upisa je javno dostupna i kompetitivna.
7.6. Vrsta znanja, sklonosti i sposobnosti koje se proveravaju pri upisu na doktorske studije umetnosti kao i način te provere objavljuju se u konkursu.
Standard 8: Ocenjivanje i napredovanje studenata
Ocenjivanje studenata vrši se neprekidnim praćenjem rada studenata i na osnovu izvršavanja predispitnih obaveza i polaganjem ispita. Doktorski umetnički projekat se ocenjuje na osnovu pokazatelja njegovog umetničkog doprinosa.
Uputstva za primenu standarda 8:
8.1. Student savlađuje studijski program kontinuiranim radom tokom semestra i polaganjem ispita čime stiče određeni broj ESPB.
8.2. Ocenjivanje se vrši po unapred objavljenim kriterijumima.
8.3. Napredovanje svakog studenta kontinuirano se prati i ocenjuje tokom godine i predstavlja sastavni deo izveštaja o samovrednovanju studijskog programa.
8.4. Doktorski umetnički projekat je završni deo studijskog programa doktorskih studija umetnosti. Doktorski umetnički projekat predstavlja samostalni originalni umetnički rad. Unutar oblasti se određuju uslovi koje je potrebno ispuniti da bi se pristupilo odbrani doktorskog umetničkog projekta (realizovani umetnički radovi).
8.5. Način i postupak pripreme i odbrane doktorskog umetničkog projekta uređuje se opštim aktom visokoškolske ustanove kojim se definiše prihvatanje teme, ocena urađenog projekta i ispunjenost uslova za pristupanje javnoj odbrani.
Za realizaciju studijskog programa doktorskih studija umetnosti obezbeđeno je nastavno osoblje koje ima potrebne umetničke i stručne sposobnosti.
Uputstva za primenu standarda 9:
9.1. Visokoškolska ustanova koja izvodi doktorske studije treba da ima:
a. definisane kriterijume i razvijen sistem za izbor nastavnika koji rade u visokoškolskoj ustanovi i razvijen sistem izbora nastavnika iz drugih institucija, koji učestvuju u realizaciji doktorskih studija, koji je u skladu sa zakonom;
b. nastavnike čije se kompetencije za izvođenje nastave na doktorskim studijama dokazuju spiskom radova (10 najznačajnijih radova u prethodnih 10 godina) i podacima o učešću u domaćim i međunarodnim umetničkim projektima;
v. definisanu proceduru imenovanja mentora u kojoj se proverava da li mentor zadovoljava uslove standarda.
9.2. Mentor može biti doktor umetnosti, redovni profesor, profesor emeritus, kao i član SANU u radnom sastavu koji je pre penzionisanja imao nastavno zvanje iz odgovarajuće umetničke oblasti iz koje je studijski program ili modul i umetnički projekat.
9.3. Mentor ima najmanje pet realizovanih umetničkih projekata iz odgovarajuće oblasti studijskog programa u prethodnih deset godina. Mentor može da vodi najviše pet doktoranata istovremeno.
9.4. Minimalni broj nastavnika koji učestvuje na studijskom programu doktorskih studija je pet nastavnika u radnom odnosu sa punim ili nepunim radnim vremenom. Od ukupnog broja nastavnika najmanje 50% je u radnom odnosu sa punim radnim vremenom u visokoškolskoj ustanovi. Od ukupnog broja mentora najmanje 50% je u radnom odnosu sa punim radnim vremenom u visokoškolskoj ustanovi.
Standard 10: Organizaciona i materijalna sredstva
Za izvođenje studijskog programa obezbeđuju se odgovarajući ljudski, prostorni, tehničko-tehnološki, bibliotečki i drugi resursi koji su primereni karakteru studijskog programa doktorskih studija umetnosti i broju studenata koji se upisuju.
Uputstva za primenu standarda 10:
10.1. Visokoškolska ustanova ima kratkoročni i dugoročni plan i budžet predviđen za realizaciju umetničkog i istraživačkog rada.
10.2. Sredstva za realizaciju doktorskih studija mogu biti obezbeđena u saradnji sa drugim visokoškolskim ustanovama, ustanovama u kulturi i međunarodnim organizacijama.
10.3. Visokoškolska ustanova obezbeđuje studentima korišćenje opreme koja je potrebna za umetničko-istraživački rad, što dokumentuje listom opreme sa odgovarajućim karakteristikama.
10.4. Visokoškolska ustanova obezbeđuje studentima korišćenje opreme ili pristup opremi koja je potrebna za umetničko-istraživački rad na osnovu ugovora o saradnji sa drugim odgovarajućim ustanovama.
10.5. Visokoškolska ustanova obezbeđuje korišćenje bibliotečkog fonda iz svojih ili drugih izvora (knjige, monografije, naučni časopisi, druga periodična izdanja) u obimu potrebnom za ostvarenje programa doktorskih studija umetnosti. Studenti doktorskih studija imaju pristup bazama podataka koje su neophodne za izradu doktorskih umetničkih projekata i za umetničko-istraživački rad.
10.6. Za izvođenje studijskog programa obezbeđen je odgovarajući prostor za izvođenje nastave, odgovarajući laboratorijski prostor neophodan za praktičan rad i oprema bazirana na savremenim informaciono-komunikacionim tehnologijama.
Standard 11: Kontrola kvaliteta
Za svaki studijski program visokoškolska ustanova redovno i sistematično sprovodi kontrolu kvaliteta putem samovrednovanja i spoljašnjom proverom kvaliteta.
Uputstva za primenu standarda 11:
11.1. Kontrola kvaliteta studijskog programa podrazumeva redovno i sistematično praćenje i preduzimanje mera za unapređenje kvaliteta u sledećim njegovim elementima: kurikulumu, nastavi, nastavnicima i mentorima i efikasnosti studija.
11.2. Ustanova svojim aktima obezbeđuje praćenje kvaliteta doktorskih umetničkih projekata i sprečavanje plagijarizma.
11.3. Kontrola kvaliteta programa se obavlja u unapred određenim vremenskim periodima u skladu sa zakonom.
11.4. U kontroli kvaliteta i oceni studijskog programa obezbeđena je aktivna uloga studenata.
Visokoškolska ustanova obezbeđuje javnu dostupnost studijskog programa i doktorskog umetničkog projekta kao završnog rada umetničkih doktorskih studija.
Uputstvo za primenu standarda 12:
12.1. Ustanova je dužna da ustanovi digitalni repozitorijum u kojem se trajno čuvaju elektronske verzije odbranjenih doktorskih umetničkih projekata (umetnički projekat snimljen na odgovarajući način i teorijski deo u pisanom obliku), zajedno sa izveštajem komisije za ocenu rada, podacima o mentoru i sastavu komisije i podacima o radovima kandidata čije je javno prezentovanje bilo preduslov za odbranu, kao i da sve podatke učini javno dostupnim na svojoj zvaničnoj veb stranici.
Redakcija nije sprovela izmenu predviđenu članom 2. Pravilnika o izmenama i dopunama Pravilnika o standardima i postupku za akreditaciju visokoškolskih ustanova i studijskih programa ("Sl. glasnik RS", br. 86/2016 - dalje: Pravilnik), u delu II. Dopuna standarda za akreditaciju visokoškolskih ustanova u okviru određenog obrazovno-naučnog, odnosno obrazovno-umetničkog polja, jer tim delom nisu obuhvaćene reči: "master akademske studije", koje se, na osnovu Pravilnika, menjaju u: "master studije".