PROGRAMPODRŠKE ZA SPROVOĐENJE POLJOPRIVREDNE POLITIKE I POLITIKE RURALNOG RAZVOJA ZA GRAD VRANJE("Sl. glasnik Grada Vranja", br. 7/2017) |
1. OPŠTE INFORMACIJE I TABELARNI PRIKAZ PLANIRANIH MERA
1.1. Analiza postojećeg stanja
1.1.1. Geografske i administrativne karakteristike
Teritorija grada Vranja spada u brdsko planinska područja Republike Srbije sa nadmorskom visinom od 300-1920 metara, sa umereno-kontinentalnom klimom. Prostire se na oko 86.000 hektara, od čega su 32.478 ha šume i šumsko zemljište, a oko 44.800 ha čini poljoprivredno zemljište. Vranjska kotlina svojim geografskim položajem, pruža se u pravcu SI-JZ, ukupne dužine linije pružanja od oko 45 km. U odnosu na dužinu pružanja, širina pružanja kotline je relativno mala i kreće se od 4 do 10 km. Grad Vranje se prostire na oko 860 km2 sa ukupno 105 naselja od čega su dva gradska, Vranje i Vranjska Banja i 103 seoska naselja, organizovanih u 52 Mesne zajednice i 21 mesnu kancelariju. Po popisu iz 2011. godine ukupan broj stanovnika na teritoriji grada Vranja je 83.524.
Vranje se nalazi na jugu Srbije, na Koridoru E-10, u blizini graničnih prelaza sa Makedonijom na 35 km (Prohor Pčinjski) i 48 km (Čukarka), a sa Bugarskom 74 km (Strezimirovce) i 115 km (Ribarce). Udaljenost Vranja od glavnih privrednih centara u zemlji i okruženju je: od Beograda 347 km, Niša 120 km, Prištine 115 km, od međunarodne luke Solun iznosi 285 km, od međunarodnog aerodroma u Skoplju 90 km (direktan pristup preko auto-puta E-75). Zahvaljujući odličnim transportnim konekcijama, iz Vranja se lako može pristupiti tržištima jugoistočne Evrope (CEFTA) i Evropske unije, uz sve carinske olakšice koje Srbija ima u trgovini sa ovim zemljama.
Vranje ima dugu tradiciju u industrijskoj proizvodnji, trgovini i turizmu i predstavlja centar Pčinjskog okruga sa veoma povoljnom poslovnom klimom. Potencijalnim investitorima stoji na raspolaganju nekoliko industrijskih zona, koje su regulisane planskim dokumentima i opremljene infrastrukturom.
Prvi pisani trag o Vranju datira iz 1093. godine.
1.1.2. Prirodni uslovi i životna sredina
Vranje se nalazi u severozapadnom delu vranjske kotline u podnožju planine Pržara, Pljačkovice i Krstilovice. Karakteristike područja određuju geografski položaj i klimatski uslovi. Celinu područja čine brdsko planinski reoni sa većom kotlinom oko Južne Morave i njenih pritoka, sa nadmorskom visinom od 300 u nižim delovima do najviše tačke od 1920 metara.
Ovo područje ima umereno kontinentalnu klimu sa sve izraženijim stepskim odlikama, koje se ogledaju u čestim visokim temperaturama i sušnim periodima u letnjim mesecima. Područje karakteriše nizak nivo padavina u toku godine sa prosekom ispod 600 litara, kao i veoma nepovoljnim rasporedom, gde u letnjem i jesenjem periodu padne svega tridesetak procenata ukupnih padavina. U regiji pored morave, po dnu kotline i u regiji pobrđa po ivici kotline, proleće se javlja rano i kratko traje. Zbog toga su pozni mrazevi česta pojava. Leto je toplo, suvo i dugo. Jesen je takođe topla, duga i sunčana ali i suva. Zima je u vranjskoj kotlini kratkotrajna i vrlo blaga sa neznatnim snežnim pokrivačem. Sa druge strane obodno pobrđe i planinski region, obiluju snežnim pokrivačem. Hidrografska mreža na području Grada pripada području Crnomorskog sliva (Južna Morava, Velika Morava, Dunav), izuzev reke Koćure u jugoistočnom delu (pritoke Pčinje, Vardara - sliva Egejskog mora).
Na području Grada Vranja, Južna Morava prima 16 desnih i 11 levih pritoka. Južna Morava najveća reka na teritoriji Grada protiče središnjim delom u dužini od 26 km i na tom putu prima 27 pritoka (desne i leve). Mada ova velika reka samo manjim delom (7,5%) od ukupne dužine (343 km) teče kroz Grad Vranje, od velikog je značaja za ovaj kraj. Ukupna površina sliva Južne Morave iznosi 15469 km2 (od toga u Gradu Vranju 813 km2 - 5,25%), a srednji proticaj reke pred sastavom sa Zapadnom Moravom 115 m3/sek. Zbog velike iskrčenosti (jaka erozija) proticaj reke i njenih pritoka je neujednačen što često donosi poplavne prolećne i jesenje vode.
Desne pritoke Južne Morave na području Grada Vranja sa dužinama rečnih tokova u metrima su: Krševička reka (82), Koštanička reka (30), Crnoluški dol (5,3), Preobražanjska reka (34,7), Trebešinjska reka (36), Tibuška reka (49,6), Šalin Dol (1), Ćukovačka reka (5,4), Toplički potok (0,75), Toplačka reka (2,75), Banjštica (114,6), Bukovički potok (2,85), Korbevačka reka (76,3), Panevaljska reka (4,12) i Cerkalska dolina (0,9). Leve pritoke Južne Morave na području Grada Vranja su: Davidovačka reka (25), Pavlovačka reka (24), Neradovačka reka (18), Bunuševačka reka (6,85), Vranjska reka (31,6), Raškin Potok (6,04), Suvi Dol (2,33), Čivlački potok (3,5), Đorinski potok (2,36), Bresnički potok (6,18), Moštanička reka (30).
Klimatski i zemljišni uslovi značajno utiču na poljoprivrednu proizvodnju. Stoga je, pre određivanja strukture i obima biljne i stočarske proizvodnje, neophodno detaljno sagledati osnovne klimatske činioce i proizvodne osobine zemljišta.
Područje Opštine Vranje odlikuje se umereno kontinentalnom klimom sa izraženim godišnjim sezonama, srednjom visinom padavina nepravilno raspoređenom u toku vegetacije. Srednja godišnja temperatura vazduha iznosi 10,9°C, dok srednje temperature u proleće iznosi 13.5°C, u leto 20,4°C, u jesen 11,6°C i zimu 0,5°C. Srednja vegetaciona temperatura vazduha iznosi 17.5°C. Proleća su umereno topla, pojava poznih prolećnih mrazeva je retka. Leta vrlo topla, u pojedinim godinama apsolutna maksimalna temperatura vazduha u julu i avgustu prelazi granicu od 40°C. Najtopliji mesec u godini je avgust sa srednjom mesečnom temperaturom vazduha od 21,6 °C, a najhladniji januar sa srednjom mesečnom temperaturom vazduha od -0,3 °C. Amplituda kolebanja ekstremnih temperatura vazduha iznosi 65 °C. U pojedinim godinama temperature vazduha u zimskim mesecima se spuštaju ispod -25 °C. Čestina javljanja veoma niskih tempera u zimskom periodu iznosi jednom u 18 godina. Leta su sa manjom količinom padavina u julu i avgustu, u septembru se pojavljuje drugi godišnji maksimum padavina koji doprinosi i snižavanju temperature vazduha i produžetku vegetacije gajenih biljaka. Zime su umereno hladne sa niskim i neujednačenim padavinama. U ovakvim klimatskim uslovima, a dejstvom i ostalih činioca formiran je različit pedološki sastav zemljišta. Uglavnom dominira nekoliko tipova zemljišta od aluvijalnih u kotlinama Morave i pritoka, preko smonica i gajnjača u brdskom delu, do smeđih i rudih zemljišta na većim visinama. Većina ovih tipova su srednje teškog mehaničkog sastava, a po hemijskom sastavu su uglavnom slabo kisela do kisela sa niskim sadržajem humusa, fosfora i kalijuma. Vranjski predeo je veoma bogat raznolikim samoniklim biljkama od kojih veliki značaj ima lekovito i šumsko bilje.
Šume su takođe bogate i životinjskim svetom. Na teritoriji grada Vranja površina šume u državnom vlasništvu je 20.885,58 ha, dok je površina pod šumom koja je u privatnom vlasništvu 18.184,00 ha. Što se tiče vlasničke strukture oko 60% pripada državnoj svojini dok oko 40% čine šume koje su privatni posedi. Gledano ukupna šumovitost grada Vranja je oko 45%, što Vranje svrstava u šumovitije opštine u Republici jer je ukupna površina pod šumom u odnosu na celokupnu teritoriju Srbije oko 30%. Pošumljavanje kao i seča šuma odvija se u skladu sa donešenim programima, resornog ministarstva.
Stanje i trendovi u ruralnim područjima
1.1.3. Demografske karakteristike i trendovi
Po popisu stanovništva 2002. godine grad Vranje je imao ukupno 87.288 stanovnika, od toga, po istom popisu, broj stanovnika koji živi na selu iznosio je 26.354. Po popisu iz 2011. godine ukupan broj stanovnika na teritoriji grada Vranja je 83.524, a broj stanovnika koji živi na selu je 23.039 stanovnika što ukazuje na pad od oko 3.764 stanovnika od ukupnog broja, od toga 3.315 stanovnika je manje u seoskom području. Po popisu iz 2011. god. broj domaćinstava na teritoriji grada Vranja iznosi 25.839, broj samo seoskih domaćinstava je 7.085, od čega je 6.967 poljoprivrednih gazdinstava.
Socio-demografska struktura stanovništva u seoskim naseljima se drastično promenila poslednjih nekoliko decenija. Navedeni procesi su posebno izraženi u brdsko-planinskim selima udaljenim od gradova tako da su ona danas gotovo prazna, sa izrazito malim brojem stanovnika i staračkim domaćinstvima. Selo je suočeno sa depopulacijom, socijalno-ekonomskom nesigurnošću, socijalnim problemima, nezaposlenošću, siromaštvom…
Seoska naselja se nameću kao značajni činioci u proizvodnji hrane i unapređenja poljoprivrede i ruralnog razvoja iako se seosko stanovništvo pored poljoprivrede bavi i drugim delatnostima. Iz ovih razloga je neophodno preduzeti određene mere za razvoj poljoprivrede kao strateške grane razvoja.
Udeo mlađe populacije se smanjuje, a povećava procenat starijeg stanovništva. Iz sela su migrirali mlađi i obrazovaniji članovi, a ostali stariji i manje obrazovani. Zabrinjava podatak o smanjenju broj domaćinstava koja prihod ostvaruju isključivo od poljoprivrede jer bi ona trebala biti nosioci razvoja poljoprivrede i ruralnog razvoja.
U seoskim naseljima (ukupno 103 naseljena mesta), prema popisu iz 2011. godine živi 23.039 stanovnika i to 11.771 muškog i 11.268 ženskog pola. Ukupan broj stanovnika mlađih od 18 godina iznosi 4.177 (deca i učenici), od toga 2.133 muške i 2.044 ženske dece. U uzrastu od 15 do 59 godina broj muškaraca je veći od broja žena i iznosi 7.452 dok su žene 6.309. Od 60-e godine starosti do 85 i više zapaža se veći broj žena.
Ukupan broj domaćinstava u 103 naseljena mesta (sela) iznosi 7.085, od toga sa jednim članom 1.243 domaćinstva (što čini18%), sa dva člana 1.740 domaćinstva (što čini 24%), sa tri člana 1.155 domaćinstva (što čini16%), sa četiri člana 1.253 domaćinstva (što čini18%), sa pet člana 839 domaćinstva (što čini12%), sa šest i više članova 855 domaćinstva (što čini12%), tako da prosečan broj članova po domaćinstvu iznosi 3 (tri). Iz napred navedenog se vidi da samačka i dvočlana domaćinstva čine skoro polovinu od ukupnog broja domaćinstva u seoskim naseljima, 2.983 ili 42% domaćinstva. Radi se pretežno o staračkim domaćinstvima a najviše ih je u brdsko planinskim selima. Jako izražen trend napuštanja sela naročito brdsko-planinskih i migracija pre svega prema Beogradu.
1.1.4. Diverzifikacija ruralne ekonomije
Po popisu 2011. godine od ukupno 34.579 aktivnog stanovništva obavljaju zanimanje 24.915 lica, odnosno 72,05%, dok je 9.664 nezaposleno, što čini 27,95%. U obrazovnoj strukturi stanovništva starijeg od 15 godina prednjači broj lica sa srednjim obrazovanjem od 32.538 ili 46,22%; sa osnovnim obrazovanjem 17.775 lica ili 25,25%; nepotpunim osnovnim obrazovanjem 6.841 lice ili 9,72%; sa višim obrazovanjem 4.108 ili 5,83%; sa visokim obrazovanjem 6.274 lica ili 8,91%; bez školske spreme je 2.689 lica ili 3,82% i sa nepoznatim obrazovanjem 173 lica ili oko 0,25%.
Grad Vranje poseduje raznovrsne motive pogodne za turizam i rekreaciju i veliki potencijal za razvoj turizma ali je i pored toga turizam vrlo slabo razvijen. Trebalo bi uraditi mnogo toga na afirmaciji turizma kako bi preduzetnici i Grad počeli da investiraju u izgradnju savremenih turističkih objekata.
1.1.5. Ruralna infrastruktura
U oblasti prostornog razvoja saobraćajne, hidrotehničke, vodoprivredne, elektro-energetske, telekomunikacione i gasovodne infrastrukture, kao i drugih objekata komunalne infrastrukture planske postavke PPO grada Vranja zasnovane su na rešenjima Prostornog plana Republike Srbije i važećih strateških republičkih planova. Rešenja PPO grada Vranja su urađena prema raspoloživoj tehničkoj dokumentaciji rezultat su istraživanja.
U obzir su uzeta i planska rešenja drugih prostornih planova susednih i širih prostornih celina.
Akumulacija "Prvonek" kao sastavni deo istoimenog vodoprivrednog sistema je svrstana u listu akumulacija koje su neophodne za razvoj vodoprivredne infrastrukture ovog dela Republike Srbije i Pčinjskog regiona. Osnovna namena brane i akumulacije "Prvonek" je snabdevanje vodom stanovništva i industrije grada Vranje, opštine Bujanovac i eventualno opštine Preševo, zaštita od poplava, oplemenjavanje malih voda u periodima nepovoljnih hidroloških uslova u slivu, kao i proizvodnja električne energije.
Maksimalni kapacitet potencijala vodosnabdevanja iznosi do 550 l/s, a sadašnja prosečna godišnja isporuka iznosi 220 l/s.
Aleksandrovačko jezero je veštačka akumulacija nastala izgradnjom nasute brane visine 10m na Aleksandrovačkoj reci, sa površinom od 120 000 m2. Prvobitna namena je bila navodnjavanje voćnjaka u dolini Aleksandrovačke reke. Jezero, iako veštačka tvorevina, nalazi se u prirodnom amfiteatru, okruženom obodnim uzvišenjima koja predstavljaju južni i severni krak vododelnice dva vodotoka, Trebešinjske i Preobražanjske reke.
Pokazatelji razvoja poljoprivrede - stanje poljoprivrednih resursa
1.1.6. Poljoprivredno zemljište
Na teritoriji grada Vranja 44.800 ha čini poljoprivredno zemljište. Ukupna površina poljoprivrednog zemljišta u ovog grada je, raspoređena u 107 katastarskih opština, raspolaže sa sledećom strukturom: Obradivo poljoprivredno zemljište obuhvata 32.370 ha, od čega njive i vrtovi čine 22.515 ha, vinogradi 1.130 ha, voćnjaci 2.300 ha i livade 6.270 ha, dok je ostatak od 11.400 ha pod pašnjacima.
Po podacima iz 2012. god. (PP), stanje izgleda ovako: Korišćeno poljoprivredno zemljište 16.859 ha; i to: njive i vrtovi 8.592 ha; voćnjaci 1.152 ha; vinogradi 269 ha; livade i pašnjaci 6.650 ha; ostalo 196 ha; Dominira veoma zastarela poljoprivredna mehanizacija, čak preko 30 godina starosti; Prisutna velika usitnjenost poljoprivrednih gazdinstava, sa malim parcelama u proseku do 2,5 ha po gazdinstvu; Mala pokrivenost sistemima za navodnjavanje; Nedostatak protivgradne zaštite i nepokrivenost protivgradnim mrežama; Nedostatak sistema za odvodnjavanje; Nedostatak skladišnog prostora i sigurnih kanala prodaje; i još mnogo nedostataka.
Površina poljoprivrednog zemljišta koje je u državnoj svojini iznosi 6.160ha, od čega je na korišćenje trenutno dato 302 ha.
Rezultati laboratorijskih analiza su pokazali da su zemljišta Vranja jako heterogena kako po fizičkim tako i po hemijskim karakteristikama. Pored heterogenosti stiče se opšti utisak da su zemljišta na teritoriji Vranje korišćena stihijski i bez ikakve kontrole. To nam pokazuju rezultati hemijskih karakteristika zemljišta iz kojih se jasno vidi da je sadržaj humusa u površinskom Ah horizontu od 1 - 2% što ukazuje na neadekvatno unošenje organskih đubriva i maksimalnu eksploataciju zemljišta. U potpovršinskom horizontu (na dubinama ispod 25 cm) sadržaj humusa je manji od 1 %. Obezbeđenost pristupačnim fosforom je jako niska dok su ispitana zemljišta dobro obezbeđena pristupačnim kalijumom. Aktivna kiselost pokazuje da su zemljišta grada Vranje u najvećem procentu slabo kisela do kisela.
Dubina zemljišta kao i mehanički sastav ukazuju na visoku potencijalnu plodnost koja je minimalno iskorišćena na području grada Vranje. Podaci o zapreminskoj masi ispitivanih zemljišta, čije su vrednosti veće od 1,4 g/cm3 ukazuju na povećanu kompaktnost (sabijanje) što je uticaj obrade na neadekvatan način. Naime, primećuje se da se obrada vrši na maloj dubini zbog teškog mehaničkog sastava i to svake godine na istoj dubini što može da utiče stvaranju tkz. plužnog đona, koji onemogućuje pravilan razvoj korenovog sistema i utiče na efektivnu plodnost. Prethodna konstatacija proizilazi iz rezultata laboratorijskih ispitivanja koji pokazuju naglo povećanje zapreminske mase na 1.6 g/cm3 i to na dubinama većim od 15cm.
Na osnovu razgovora obavljenih na terenu saznali smo da se pri podizanju višegodišnjih zasada ne vrši adekvatna priprema zemljišta i sa aspekta obrade i đubrenja. Česta je pojava da se zemljišta ne rigoluju za višegodišnje zasade. Takav način rada negativno utiče na razvoj poljoprivrede u ovom kraju jer izaziva određene sumnje u potencijalnu plodnost zemljišta.
1.1.7. Višegodišnji zasadi
Grad Vranje nalazi se u oblasti sa poznatom tradicijom u voćarsko - vinogradarskoj proizvodnji. Uzimajući u obzir povoljan geografski položaj i klimatske uslove uz pravilnu kontrolu zemljišta i pravilu primenu agrotehničkih mera razvoj proizvodnje voća i grožđa u ovom kraju ima izuzetno veliki potencijal.
U Gradu Vranju pod voćnjacima je 2300 ha. Voćarska proizvodnja je ekstenzivna. U novim zasadima, kojih ima relativno malo, dominira šljiva - sorta stenlej. Pored šljiva zastupljena je jabuka sa mnoštvom starih i novijih sorti. Višnja je na trećem mestu po zastupljenosti u voćarstvu. Zasadi jagode su uglavnom stari i sa velikom proređenošću žbunova. Prisutan je veliki broj, uglavnom starijih, sorti koje se u svetu već potiskuju iz eksploatacije. U neznatnom obimu su prisutne savremene sorte.
Od ostalih voćnih vrsta zastupljene su: dunja sa relativno novijim zasadima, kruška, kajsija i kupina, a ima i sporadičnih stabala trešanja, uglavnom u dvorištima. Sve ove voćne vrste gajene su uglavnom ekstenzivno, za sopstvene potrebe, a samo viškovi u rodnim godinama išli su na lokalno tržište. Jedino su viškovi jabuke plasirani kao sirovina u industriji sokova.
Prema podacima PSSS Vranje u 2016. god, u delu proizvodnje gazdinstava koja oni kontrolišu i prate, strukturu voćnih zasada čine šljiva 930ha, jabuka 195ha, kruška 125ha, višnja 92ha, dunja 80ha, breskva 10ha, kajsija 6ha, trešnja 4ha; jagoda 30ha, malina 85ha, kupina 3ha; orah 5ha, leska 20ha i vinogradi 1.240ha.
Vranjski vinogradarski podrejon pripada Nišavsko-južnomoravskom rejonu i obuhvata tri vinogorja: Surduličko, Vrtogoško i Buštrenjsko. Dominiraju vinske sorte sa 98%. Veći udeo je crnih vinskih sorti u poređenju sa belim. Dobar je potencijal površina pod vinogradima u Gradu Vranju, ali je skupa proizvodnja u starim, proređenim zasadima, neregulisan i nesiguran je otkup grožđa i neorganizovana je proizvodnja vina.
U Vranju postoji vinarija "Navip", kapaciteta 300 vagona podignuta sa ciljem da obezbedi otkup grožđa od privatnih proizvođača sa dominantnom sortom Prokupac i grožđa sa sopstvenih površina i danas nije u funkciji.
1.1.8. Stočni fond
Obzirom da JLS raspolaže sa 11.400 ha pašnjaka što čini 25,5% poljoprivrednog zemljišta i 6.270 ha livada, što čini 14% poljoprivrednog zemljišta, kao izvora proizvodnje stočne hrane ograničenja za razvoj stočarstva za sada ne postoje. Objekti za smeštaj stoke su uglavnom starije gradnje, dok su noviji većeg kapaciteta. Za smeštaj goveda postoji 4.206 objekta, a za smeštaj svinja 4.936 objekta. Navedeni kapacitet objekata je uglavnom ne iskorišćen. Izgrađeno je 38 objekata za smeštaj silaže, dok je veći broj improvizovanih objekata.
Na gazdinstvima JLS uglavnom je zastupljen tradicionalni način stočarske proizvodnje. Od farmskih životinja gaje se goveda, ovce, svinje, živina, koze i konji (vrste su navedene prema zastupljenosti). Stočarska proizvodnja beleži znatan pad, odnosno stručnjaci procenjuju da je danas u odnosu na poslednju dekadu 20. veka svedena na 60%. U ovčarstvu je zabeležen pad od 30 - 50%. Slično je i u govedarstvu (smanjenje od 20 do 30%), a industrijska proizvodnja u živinarstvu je doživela potpuni krah.
Kod gajenja preživara u ravničarskim selima držanje je najčešće stajsko, a u brdsko-planinskom i planinskom području zastupljeno je stajsko-pašnjačko držanje. U Gradu nije zastupljeno intenzivno gajenje svinja i ono se uglavnom odvija za potrebe domaćinstava.
Bilans stočarske proizvodnje pokazuje visok nesklad između postojećeg stanja i realnih mogućnosti resursa, pa je to polazna osnova za koncipiranje adekvatne razvojne Strategije koja bi se sastojala u povećanju svih aspekata konkurentnosti domaćeg stočarstva. Po popisu poljoprivrede 2012. godine stočni fond grada broji 7.300 goveda od čega je 4.927 krava. Ovaca trenutno ima oko 5.027 (2007. god ih je bilo 6.800 grla - Strategija za razvoj poljoprivrede Vranje), svinja 13.649 i koza 4.275. Prema podacima iz centralne baze podataka u 2014. god. bilo je goveda 4.500, ovaca 5.256, koza 2.829 grla.
Stanje u stočarstvu, prema podacima PSSS Vranja iz 2016. god, je sledeće: Broj goveda na teritoriji grada Vranja, nad kojima je sproveden program mera zdravstvene zaštite u 2014. god je oko 4800. Tu spadaju sve kategorije goveda, od čega oko 3000 je muznih krava. Umatičeno je oko 10% od ukupnog broja. Brojno stanje životinja obuhvaćenih programom zdravstvene zaštite u 2015. godini je sledeće: Goveda 6.619 grla od čega su 3.600 muznih krava a broj umatičenih grla iznosi svega 500 grla; ovce 3.000 grla a umatičeno svega 1.300 komada; koze 2.000 grla a umatičeno 250 grla. Zabrinjava trend pada otkupne cene mleka u odnosu na vrednost eura, a i po sadašnjoj otkupnoj ceni nema ko da otkupi kravlje niti kozije i ovčije mleko. Postoji zainteresovanost za proširavanje proizvodnje ali nema sigurnog otkupa te i proizvodnja stagnira. Obori za tov bikova su prazni, sem par izuzetaka; broj svinja drastično smanjen i uglavnom se čuva za svoje potrebe. Usled ovakvog stanja, kao realan problem se može očekivati nedostatak dovoljnih količina stajnjaka kao organskog đubriva, a što može biti i opasno po biljnu poljoprivrednu proizvodnju.
Na teritoriji grada, prema podacima nadležne službe koja vodi evidenciju, u periodu 2013.-2015. godine registrovano je 11.380 košnica sa pčelama. Svoj ID broj dobilo je 327 pčelinjaka odnosno stajališta.
1.1.9. Mehanizacija, oprema i objekti
Poljoprivredna gazdinstva na teritoriji grada Vranja prema statističkim podacima poseduju mehanizaciju, koja je po broju i zastarelosti u lošem stanju. Od 5.602 poljoprivrednih gazdinstava, 4.000 gazdinstva poseduje oko 4.235 jednoosovinskih traktora, dok 2.492 gazdinstva poseduje 3.084 dvoosovinskih traktora. Od ukupno 122 kombajna na području grada 117 je starije od deset godina, a dobar deo je tehnički neispravan. Objekti za smeštaj stoke su uglavnom starije gradnje, dok su noviji većeg kapaciteta. Za smeštaj goveda postoji 4.206 objekta, a za smeštaj svinja 4.936 objekta. Navedeni kapacitet objekata je uglavnom ne iskorišćen. Izgrađeno je 38 objekata za smeštaj silaže, dok je veći broj improvizovanih objekata.
1.1.10. Radna snaga
U 103 seoska naselja ove opštine živi 23.039 stanovnika, gde su 11.771 osobe pripadnici muškog, a 11.268 osoba ženskog pola. Punoletno stanovništvo iznosi 18.862 stanovnika. Broj poljoprivrednih domaćinstava na teritoriji grad Vranje iznosi 6.967. Broj zaposlenih članova gazdinstava po popisu 2012. je 16.663. Poljoprivredom se bavi uglavnom starije stanovništvo sa nižim obrazovanjem, dok je mlađih i obrazovanijih ljudi manje. Nosioci poljoprivrednih gazdinstava su uglavnom stariji članovi domaćinstva. Aktivno stanovništvo se bavi osim poljoprivrede i drugim delatnostima. Neka seoska naselja imaju razvijenu infrastrukturu i dobru povezanost sa Vranjem i drugim naseljima u okrugu. Seoska naselja, prvenstveno ona koja se nalaze u brdsko-planinskim područjima i koja su udaljenija od opštine nemaju razvijenu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu. Ona seoska naselja koja su se urbanizovala i gde je industrijalizacija uveliko uzela maha značajni su proizvođači, ne samo poljoprivrednih već i industrijskih proizvoda. U njima je sve veći broj mešovitih porodičnih gazdinstava gde članovi stiču prihode pored poljoprivrede i iz drugih delatnosti.
1.1.11. Struktura poljoprivrednih gazdinstava
Ukupan broj domaćinstava na teritoriji grad Vranje iznosi 25.839. Od toga na selu ima 7.085 domaćinstava. Broj poljoprivrednih domaćinstava je 6.967. Uglavnom su to mešovita porodična gazdinstava gde članovi stiču prihode pored poljoprivrede i iz drugih delatnosti. Aktivnih poljoprivrednika na području opštine Vranje je 4.706. Prosečna veličina površine korišćenog poljoprivrednog zemljišta po gazdinstvu iznosi 2,42 ha kao i 3,7 grla stoke i 37,7 grla živine a na osnovu rezultata Popisa poljoprivrede iz 2012. godine.
Udeo mlađe populacije se smanjuje, a povećava procenat starijeg stanovništva. Iz sela su migrirali mlađi i obrazovaniji članovi, a ostali stariji i manje obrazovani. Seoska naselja se nameću kao značajni činioci u proizvodnji hrane i unapređenja poljoprivrede i ruralnog razvoja iako se seosko stanovništvo pored poljoprivrede bavi i drugim delatnostima.
1.1.12. Proizvodnja poljoprivrednih proizvoda
Ukupna površina poljoprivrednog zemljišta u ovog grada je, raspoređena u 110 katastarskih opština, sa sledećom strukturom i obimom proizvodnje: Obradivo poljoprivredno zemljište obuhvata 32.370 ha, od čega njive i vrtovi čine 22.670 ha, vinogradi 1.130 ha, voćnjaci 2.300 ha i livade 6.270 ha, dok je ostatak od 11.400 ha pod pašnjacima.
Visina prinosa poljoprivredne proizvodnje na području grada Vranje na osnovu rezultata Popisa poljoprivrede iz 2012. godine izgleda ovako:
- Pšenica - ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 10.677 tona, prosečan prinos po ha iznosi 3,255 tona;
- kukuruz - ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 3.592 tona, prosečan prinos po ha iznosi 1,224 tona;
- pasulj - ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 188 tona, prosečan prinos po ha iznosi 565 kg;
- krompir - ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 4.678 tona, prosečan prinos po ha iznosi 4,352 tona;
- krmno bilje - detelina ukupan prinos 1.974 t ili 2,184 t po ha; lucerka ukupno 3.207 t ili 2,451 t po ha; livade ukupan prinos 3.927 t ili 1,057 t po ha; pašnjaci ukupno 648 t ili 224 kg po ha;
- jabuke - broj rodnih stabala iznosi 89.875, ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 1.040 tona, prosečan prinos po stablu iznosi 11,6 kg;
- šljive - broj rodnih stabala iznosi 339.888, ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 4.200 tona, prosečan prinos po stablu iznosi 12,4 kg;
- vinogradi - broj rodnih čokota iznosi 3.841.000, ukupan prinos na porodičnim gazdinstvima iznosi 2.174 tona, prosečan prinos po čokotu iznosi 0,6 kg;
Svega četiri poljoprivredna gazdinstava se bavi organskom proizvodnjom u oblasti lekovitog bilja i ratarstva dok je jedno gazdinstvo se bavi organskom proizvodnjom u voćarstvu.
1.1.13. Zemljoradničke zadruge i udruženja poljoprivrednika
Na teritoriji grada Vranja postoje tri registrovane zadružne organizacije i 13 poljoprivredna udruženja. U njihovom radu postoji mnogo nedostataka naročito kod udruženja. Jedan od njih jeste nemogućnost dobre organizovanije i dr. poslova vezano za proizvodnju i plasiranje poljoprivrednih proizvoda a sve zbog nedostatka rukovodećeg-upravljačkog kadra, tako da ne funkcionišu kako bi trebalo. Što se tiče zadruge njen najveći problem je skladišni prostor.
1.1.14. Transfer znanja i informacija
Jedan broj poljoprivrednih proizvođača odlično razume potrebu za stalnim učenjem i savetovanjem, pokazuje dobar stepen interesovanja i sprovođenja saveta stručnih savetodavaca u poljoprivredi. Međutim, nasuprot njima veliki broj poljoprivrednika je veoma pasivan u pogledu prikupljanja novih informacija i saznanja vezano za tehnologiju proizvodnje i dr. u vezi poljoprivrede, što je usko povezano sa nivoom obrazovanja. Loši međuljudski odnosi još više otežavaju dobro funkcionisanje zadružnih organizacija i njihovu saradnju sa privrednim subjektima.
Tabelarni prikaz planiranih mera i finansijskih sredstava
Tabela 1. Mere direktnih plaćanja
Redni broj |
Naziv mere |
Šifra mere |
Planirani budžet za tekuću godinu bez prenetih obaveza (u RSD) |
Iznos podsticaja po jedinici mere (apsolutni iznos u RSD) |
Iznos podsticaja po korisniku (%) |
Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) |
Prenete obaveze |
1. |
REGRES |
100.1. |
1.500.000 |
|
100% |
|
|
2. |
|
|
|
|
|
|
|
n+1... |
|
|
|
|
|
|
|
|
UKUPNO |
|
1.500.000 |
|
|
||
Tabela 2. Mere kreditne podrške
Redni broj |
Naziv mere |
Šifra mere |
Planirani budžet za meru |
Iznos podsticaja po jedinici mere (apsolutni iznos u RSD |
Iznos podsticaja po korisniku (%) |
Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) |
Prenete obaveze |
1. |
|
|
|
|
|
|
|
2. |
|
|
|
|
|
|
|
n+1... |
|
|
|
|
|
|
|
|
UKUPNO |
|
|
|
|
||
Tabela 3. Mere ruralnog razvoja
Redni broj |
Naziv mere |
Šifra mere |
Planirani budžet za meru |
Iznos podsticaja po jedinici mere (apsolutni iznos u RSD |
Iznos podsticaja po korisniku (%) |
Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) |
Prenete obaveze |
1. |
Investicije u fizička sredstva poljoprivrednih gazdinstava |
101 |
29.000.000 |
|
50-100% |
360.000 |
7.500.000 |
2. |
Investicije za unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture i usluga |
301 |
3.000.000 |
|
50-100% |
/ |
|
|
UKUPNO |
|
32.000.000 |
|
|
|
|
Tabela 4. Posebni podsticaji
Redni broj |
Naziv mere |
Šifra mere |
Planirani budžet za meru |
Iznos podsticaja po jedinici mere (apsolutni iznos u RSD |
Iznos podsticaja po korisniku (%) |
Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) |
Prenete obaveze |
1. |
Podsticaji za promotivne aktivnosti u poljoprivredi i ruralnom razvoju |
402 |
1.500.000 |
|
50-100% |
/ |
|
2. |
|
|
|
|
|
|
|
|
UKUPNO |
|
1.500.000 |
|
|
||
Tabela 5. Mere koje nisu predviđene u okviru mera direktnih plaćanja, mera kreditne podrške, mera ruralnog razvoja i posebnih podsticaja
Redni broj |
Naziv mere |
Šifra mere |
Planirani budžet za meru |
Iznos podsticaja po korisniku (%) |
Maksimalni iznos podrške po korisniku (ako je definisan) |
1. |
/ |
/ |
|
|
|
2. |
|
|
|
|
|
n+1... |
|
|
|
|
|
|
UKUPNO |
|
|
||
Tabela 4. Tabelarni prikaz planiranih finansijskih sredstava JLS
Budžet |
Vrednost u RSD |
Ukupan iznos sredstava iz budžeta AP/JLS planiranih za realizaciju Programa podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja (bez prenetih obaveza) |
35.000.000 |
Planirana sredstva za direktna plaćanja |
1.500.000 |
Planirana sredstva za kreditnu podršku |
/ |
Planirana sredstva za podsticaje merama ruralnog razvoja |
24.500.000 |
Planirana sredstva za posebne podsticaje |
1.500.000 |
Planirana sredstva za mere koje nisu predviđene u okviru mera direktnih plaćanja, kreditne podrške i u okviru mera ruralnog razvoja |
/ |
Prenete obaveze |
7.500.000 |
Ciljna grupa i značaj promene koja se očekuje za korisnike nakon primene Programa
Programom mera podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja za teritoriji grada Vranja utvrđuje se struktura mera, odnosno namena i način korišćenja budžetskih sredstava za 2017. godinu, u ukupnom iznosu od 35.000.000 dinara, koja su Odlukom o budžetu grada Vranja za 2017. godinu ("Službeni glasnik grada Vranja" broj 40/2016), opredeljena za Fond za razvoj poljoprivrede grada Vranja.
Potencijalni korisnici mera podrške su registrovana poljoprivredna gazdinstva sa teritorije grada Vranja, njihovi nosioci i članovi, sa aktivnim statusom u skladu sa Pravilnikom o upisu u registar poljoprivrednih gazdinstava i obnovi registracije.
Realizacija Programa, odnosno definisane mere doprineće:
• Podsticanju zapošljavanja i samozapošljavanja;
• modernizaciji proizvodnje i jačanju proizvodne konkurentnosti:
- povećanje produktivnosti gazdinstva,
- smanjenje proizvodnih troškova;
• povećanju kvaliteta proizvoda, higijene i bezbednosti hrane;
• poboljšanju konkurentnosti porodičnih poljoprivrednih gazdinstava;
• uvođenju novih tehnologija i inovacija, i otvaranje novih tržišnih mogućnosti;
• poboljšanju kvaliteta proizvoda uz ispunjavanje nacionalnih i EU standarda u oblasti bezbednosti hrane i zaštite životne sredine;
• očuvanju proizvodnje tradicionalnih proizvoda;
• dobijanju proizvoda veće dodate vrednosti u cilju povećanja dohodka i poboljšanju održivih uslova za život seoskog stanovništva.
Poljoprivredna politika i politika ruralnog razvoja Republike Srbije obuhvata niz mera i aktivnosti koje preduzimaju nadležni organi u cilju obezbeđivanja kvalitetne i zdravstveno ispravne hrane, jačanja konkurentnosti poljoprivrednih proizvoda na tržištu, podizanja nivoa životnog standarda poljoprivrednika, pružanja podrške ruralnom razvoju i zaštiti životne sredine od negativnih uticaja poljoprivredne proizvodnje.
Informisanje korisnika o mogućnostima koje pruža Program mera za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja
Po usvajanju Programa mera podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja za teritoriju grada Vranja za 2017. godinu od strane skupštine grada Vranja, isti se objavljuje u Službenom glasniku grada Vranja.
Poljoprivredni proizvođači o mogućnostima iz programa mera kao i o načinu ostvarivanja prava na korišćenje podsticajnih sredstava po Programu mera biće informisani direktnim razgovorom u poljoprivrednoj službi gradske uprave, putem lokalnih sredstava javnog informisanja-kroz informativne emisije, posredovanjem PSSS Vranje, organizovanjem tribina u seoskim zajednicama, posredovanjem službe mesnih zajednica i preko društvenih mreža i sajta grada Vranja.
Monitoring i evaluacija/nadzor realizacije Programa
Upravljanje i sprovođenje Programom mera kao podrške poljoprivrednoj politici i politici ruralnog razvoja sprovodiće se u skladu sa Pravilnikom o uslovima i načinu korišćenja podsticajnih sredstava u poljoprivredi kao finansijske podrške poljoprivrednim proizvođačima u unapređenju i razvoju poljoprivredne proizvodnje i Pravilnika o radu Komisije za dodelu podsticajnih sredstava iz budžeta grada koji će biti donešeni nakon dobijanja saglasnosti ministarstva na Program. Komisija za dodelu podsticajnih sredstava iz budžeta grada je telo koje zajedno sa poljoprivrednom službom Gradske uprave, prati realizaciju programa, ostvarivanje rezultata i efektivnosti sprovedenih mera, i odlučuje treba li i u budućnosti sprovoditi ista rešenja, ili ih treba menjati. Korisnici podsticaja su dužni da nadležnoj stručnoj poljoprivrednoj službi Gradske uprave omoguće vršenje nadzora i pruže potrebne podatke i informacije kako pre tako i posle investiranja. Poljoprivredni proizvođači koji su ostvarili pravo na dodelu podsticaja iz program mera dužni su da u određenom roku dostave ili pripreme podatke i materijale koji su potrebni za vršenje poslova kontrole korišćenja podsticajnih sredstava što je regulisano Ugovorom.
2.1. Naziv mere: Regresi
Šifra mere: 100.1.
2.1.1. Obrazloženje
U skladu sa Zakonom o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju, jedinice lokalne samouprave ("Službeni list RS", br. 10/2013,142/14,103/15), mogu da utvrđuju mere koje se odnose na direktna plaćanja za regrese za reproduktivni materijal i to za veštačko osemenjavanje. Ova mera je u skladu sa nacionalnom Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja 2014.-2024. godine kao i sa Strategijom razvoja poljoprivrede Opštine Vranje.
Regres za reproduktivni materijal (veštačko osemenjavanje) - Intenzitet stočarstva na teritoriji JLS je izuzetno nizak. Stočni fond grada Vranja u odnosu na poljoprivredno zemljište je veoma mali. Broj goveda na teritoriji grada Vranja, nad kojima je sproveden program mera zdravstvene zaštite u 2014. god je oko 4.800. Tu spadaju sve kategorije goveda, od čega oko 3.000 je muznih krava. U 2015. god taj broj iznosi 3.600 muznih krava. Umatičeno je svega oko 10% od ukupnog broja. Stočarska proizvodnja se uglavnom odvija na malim farmama, odnosno poljoprivrednim gazdinstvima. Proizvodne sposobnosti grla su različite. Obzirom na nisku platežnu moć poljoprivrednih proizvođača, često dolazi do slobodnog ukrštanja i oplodnje sa niskokvalitetnim rasama što umanjuje proizvodni potencijal grla i kontrolu rasnog sastava i umatičenja.
Finansijska sredstva za ovu meru namenjena su za besplatno veštačko osemenjavanje krava na teritoriji grada Vranja.
Ova mera je sprovođena u prethodnom periodu i pokazala je dobre rezultate.
Unapređenje stočarstva u delu unapređenja rasnog sastava goveda, na teritoriji grada Vranja, planira se za registrovana poljoprivredna gazdinstva.
2.1.2. Ciljevi mere
Lokalna samouprava će realizacijom ove mere doprineti ekonomskom i socijalnom razvoju ruralne sredine, kroz:
• podizanje konkurentnosti proizvodnje;
• ekonomska održivost ulaganja proizvođača;
• bolje korišćenje raspoloživih resursa;
• podizanje standarda života u ruralnoj sredini i poljoprivrednih proizvođača kroz povećanje i stabilnost dohotka poljoprivrednih gazdinstava.
Sprovođenjem mere besplatnog veštačkog osemenjavanja krava omogućićemo kontrolisanu oplodnju i razmnožavanje goveda sa visokokvalitetnim rasama, dobiće se bolji rasna zastupljenost i mogućnost evidencije i umatičenja grla, povećaće se proizvodne sposobnosti grla, očekuje se i povećanje ukupnog stočnog fonda.
2.1.3. Veza sa merama Nacionalnog programa za ruralni razvoj Republike Srbije (NPRR)
Nije primenljivo.
2.1.4. Krajnji korisnici
Krajnji korisnici mere su:
1. fizička lica - nosioci i članovi registrovanog poljoprivrednog gazdinstva;
2. veterinarska organizacija koja obavlja veštačko osemenjavanje krava, a odabrana je od strane grada putem javne nabavke, u skladu sa zakonom o javnim nabavkama.
2.1.5. Ekonomska održivost
Podnosilac zahteva za sredstva ne mora da dokazuje ekonomsku održivost ulaganja kroz određenu formu biznis plana ili projekta.
2.1.6. Opšti kriterijumi za korisnike
Opšti kriterijumi za fizička lica-poljoprivredne proizvođače, po ovoj meri:
- Da je korisnik sredstava nosilac ili član registrovanog poljoprivrednog gazdinstva, upisanog u Registar poljoprivrednih gazdinstava, sa aktivnim statusom i sa prebivalištem i proizvodnjom na teritoriji grada Vranja;
- Da je nosilac registrovanog poljoprivrednog gazdinstva izmirio poreske obaveze prema lokalnoj samoupravi (LAT);
- Potpisana izjava pod punom materijalnom i krivičnom odgovornosti (da ne postoji zahtev za isto ulaganje u drugim javnim fondovima;
Opšti kriterijumi za veterinarsku stanicu, po ovoj meri:
- registrovana kod nadležnog organa za obavljanje poslova veštačkog osemenjavanja krava, odnosno da je upisana u odgovarajući registar.
2.1.7. Specifični kriterijumi
Ne postoji specifični kriterijum koji se odnosi na korisnike mere.
2.1.8. Lista investicija u okviru mere
Šifra investicije |
Naziv investicije |
100.1.1. |
Regres za reproduktivni materijal (veštačko osemenjavanje). |
2.1.9. Kriterijumi selekcije
Pri realizaciji ove mere se ne primenjuje kriterijum selekcije, već se sredstva odobravaju po redosledu prijema potpunih zahteva do utroška sredstava.
2.1.10. Intenzitet pomoći
Povraćaj sredstava za troškove veštačkog osemenjavanja krava iznosiće 100% ekonomske cene veštačkog osemenjavanja.
2.1.11. Indikatori/pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Ukupan broj podnetih zahteva |
4. |
Ukupan broj podržanih gazdinstva za regres za veštačko osemenjavanje |
2.1.12. Administrativna procedura
Realizacija regresiranja za reproduktivni materijal se sprovodi objavljivanjem javnog poziva za podnošenje zahtev za ostvarenje prava na besplatno veštačko osemenjavanje krava, na osnovu utvrđenih kriterijuma za poljoprivrednike. Uz zahtev se prilaže, izvod iz registra poljoprivrednih gazdinstava o stočnom fondu (goveda), koji izdaje Uprava za trezor, fotokopija pasoša za priplodna ženska grla goveda i uverenje o izmirenim lokalnim poreskim obavezama. Komisija za dodelu podsticajnih sredstava iz budžeta grada Vranja za razvoj i unapređenje poljoprivrede utvrđuje da li su ispunjeni propisani uslovi za ostvarivanje prava na besplatno veštačko osemenjavanje i izdaje saglasnost. Saglasnost se izdaje korisnicima koji ispunjavaju uslove, po redosledu pristizanja zahteva, do utroška ugovorenih sredstava od momenta objavljivanja javnog poziva.
Besplatno veštačko osemenjavanje sprovodi stručna veterinarska služba odabrana od strane JLS u skladu sa zakonom o javnim nabavkama, na gazdinstvima koja su dobila saglasnost Komisije.
Biće omogućen i povraćaj sredstava na osnovu računa koji dostavlja poljoprivredni proizvođač-korisnik podsticaja i time dokazuje da je izvršeno veštačko osemenjavanje krava ako za to postoje potrebe.
2.2. Naziv mere: Investicije u fizička sredstva poljoprivrednih gazdinstava
Šifra mere: 101.
2.2.1. Obrazloženje
Stanje poljoprivrednog sektora zahteva značajnije investicije u proširavanju i jačanju poljoprivrednih gazdinstava, kao i u nabavku opreme, tehnologiju i jačanje proizvodnog lanca. U skladu sa Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja najveći deo budžetskih sredstava je upravo namenjen rastu konkurentnosti ali pre svega povećanju obima primarne poljoprivredne proizvodnje.
Mera investicije u materijalna sredstva poljoprivrednih gazdinstava podržava mala i srednja poljoprivredna gazdinstva u cilju povećanja obima primarne poljoprivredne proizvodnje, produktivnosti, konkurentnosti kao i tehnološkog osposobljavanja gazdinstava u skladu sa EU standardima, a sve radi postizanja veće ekonomske efikasnosti, veće orijentisanosti ka tržištu i dugoročne održivosti.
Putem ove mere pomaže se poljoprivrednim proizvođačima u kupovini plastenika, sadnog materijala, opreme za navodnjavanje, bušenje bunara, nabavku grla goveda, ovaca i koza, protivgradnih mreža, tako što grad iz svog budžeta vrši povraćaj sredstava.
Pregled po sektorima:
Sektor: Mleko
Na teritoriji grada Vranje, prema podacima iz centralne baze podataka, u 2014. god bilo je goveda 4.500 a u 2015. godini taj broj iznosi 6.619 od toga 3.600 su muzne krave a broj umatičenih grla je manji od 10% odnosno svega 500 grla.
Sektor: Meso
Na području Vranja ovce i koze se uglavnom drže zbog kombinovane proizvodnje mesa i mleka. U ovom sektoru su zastupljeni mali proizvođači, delimično održive mini farme, dok opšti problem predstavljaju male količine proizvedenog kozjeg i ovčijeg mesa i mleka, nizak nivo proizvodnje po grlu, što dovodi do neprofitabilnog poslovanja proizvođača i velikog problema u održivosti poljoprivrednog gazdinstva i proizvodnje. Više od 70% porodičnih gazdinstava drži do 20 koza ili do 50 grla ovaca, što rezultira niskim nivoom količine i kvaliteta mesa i mleka i ne ispunjava standarde EU. Farme se suočavaju sa lošom tehnologijom u ishrani životinja, nedostatkom naprednog genetskog uzgoja i lošim uslovima držanja stoke. Takođe, veliki problem predstavlja pravilan način skladištenja i pravilna distribucija tečnog i čvrstog stajnjaka.
Sektor: Voće, grožđe i povrće
Iako ova gazdinstva karakteriše specijalizovana proizvodnja, ključni problem ovog sektora je usitnjenost poseda, nedostatak sistema za navodnjavanje, odsustvo kontrolisane poljoprivredne proizvodnje u zatvorenom prostoru i zaštita od grada. Prosečna površina zemljišta po gazdinstvu proizvođača sitnog voća je 0,2 ha, ostalog voća 0,3-035ha dok je prosečna površina vinograda po gazdinstvu samo 0,15 ha. Prosečna površina pod povrćem po gazdinstvu je 0,32 ha. Takođe, visoki troškovi proizvodnje i nemogućnost uticaja na cene dovode do niskog nivoa profita, a samim tim i do nemogućnosti investiranja u povećanju obima primarne proizvodnje i nove kapacitete. Česte štete od grada slabe održivost poljoprivrednih gazdinstava i proizvodnje. Nizak stepen obrazovanja i stručne osposobljenosti otežava poslovanje.
Sektor: Pčelarstvo
Iskustva govore da pčelarstvo predstavlja veoma profitabilnu granu. Na teritoriji grada postoje tri registrovana društva pčelara koja oko sebe okupljaju oko 190 pčelara, proizvođača meda i pčelinjih proizvoda. Na teritoriji grada, prema podacima nadležne službe koja vodi evidenciju, u periodu 2013.-2015. godine registrovano je 11.380 košnica sa pčelama. Svoj ID broj dobilo je 327 pčelinjaka odnosno stajališta. Prodajom samo meda u Vranje uđe najveći deo finansijskih sredstava u odnosu na druge poljoprivredne proizvode. Vranje je grad koji raspolaže sa zadovoljavajućom količinom medonosnog bagrema, pre svega, a zatim i livada. Potražnja i siguran otkup meda potvrđuje da su ulaganja u pčelarstvo potpuno ekonomski opravdana.
2.2.2. Ciljevi mere
Opšti ciljevi: Stabilnost dohotka poljoprivrednih gazdinstava; Povećanje proizvodnje, poboljšanje produktivnosti i kvaliteta proizvoda, smanjenje troškova proizvodnje; Održivo upravljanja resursima i zaštite životne sredine; Rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta; Usklađivanje sa pravilima Unije, njenim standardima, politikama i praksama. Povećanjem proizvodnog kapaciteta u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji stvaraju se uslovi za jačanjem individualnih poljoprivrednih proizvođača i njihovih porodica zbog povećanja prihoda. Takođe povećanjem obima proizvodnje i udruživanjem stvaraju se uslovi za lakše pronalaženje tržišta i povećanje konkurentnosti i održivosti.
Specifični ciljevi po sektorima:
Sektor: Mleko - nabavka visokokvalitetnih mlečnih grla goveda, poboljšanje rasnog sastava krava na teritoriji Vranje i proizvodnja veće količine mleka u cilju konkurentnosti na tržištu. Na ovaj način će se obezbediti i dovoljne količine stajskog đubriva neophodnog u biljnoj proizvodnji.
Sektor: Meso - nabavka visokokvalitetnih grla ovaca i koza ima za cilj:
Povećanje količina proizvedenog mesa i mleka što će olakšati pronalaženje povoljnijeg tržišta i povećati prihode na gazdinstvu; Usvajanje dobre poljoprivredne prakse, kao i prilagođavanje proizvoda zahtevima savremenog tržišta; Povećanje efikasnosti, konkurentnosti i održivosti proizvodnje kozijeg i ovčijeg mesa i mleka putem ciljanih investicija na malim i srednjim gazdinstvima; Dostizanje standarda u oblasti dobrobiti i zdravlja životinja, higijene i zaštite životne sredine; Unapređenje proizvodne infrastruktura i opreme. Na ovaj način će se obezbediti i dovoljne količine stajskog đubriva neophodnog u biljnoj proizvodnji.
Sektor: Voće, grožđe i povrće - podizanje novih zasada i obnavljanje postojeće proizvodnje; Povećanje površina sa proizvodnjom u zaštićenom i poluzaštićenom prostoru; Povećanje površina pod intenzivnim zasadima; Povećanje navodnjavanih površina; Povećanje površina obezbeđenih zaštitom od grada sa protivgradnim mrežama.
Sektor: Pčelarstvo - veća količina meda čije je poreklo sa teritorije grada Vranje postignuće se putem povećanja broja registrovanih košnica sa društvima i podizanjem zasada medonosnog bilja.
2.2.3. Veza sa merama Nacionalnog programa za ruralni razvoj Republike Srbije (NPRR)
Nije primenljivo.
2.2.4. Krajnji korisnici
Krajnji korisnici mere su fizička lica - nosioci i članovi registrovanog poljoprivrednog gazdinstva.
2.2.5. Ekonomska održivost
Podnosilac zahteva za sredstva ne mora da dokazuje ekonomsku održivost ulaganja kroz određenu formu biznis plana ili projekta.
2.2.6. Opšti kriterijumi za korisnike
Opšti kriterijumi za korisnike po ovoj meri:
- Da je korisnik sredstava nosilac ili član registrovanog poljoprivrednog gazdinstva, upisanog u Registar poljoprivrednih gazdinstava, sa aktivnim statusom i sa prebivalištem i proizvodnjom na teritoriji grada Vranja;
- Da je nosilac registrovanog poljoprivrednog gazdinstva izmirio poreske obaveze prema lokalnoj samoupravi (LAT);
- Potpisana izjava pod punom materijalnom i krivičnom odgovornosti(da ne postoji zahtev za isto ulaganje u drugim javnim fondovima;
- Korisnik mora da dostavi kompletnu dokumentaciju po objavljenom Konkursu.
Korisnici podsticaja po svim sektorima dužni su:
- da osiguraju predmet sufinansirane investicije,
2.2.7. Specifični kriterijumi:
NAZIV SEKTORA |
NAZIV INVESTICIJE |
NEOPHODNI USLOVI KOJE MORA DA ISPUNI POTENCIJALNI KORISNIK |
SEKTOR MLEKO |
Nabavka kvalitetnih priplodnih junica mlečnih rasa ili simentalskog govečeta |
- posedovanje adekvatnog objekta za držanje životinja. |
SEKTOR MESO |
Nabavka kvalitetnih grla goveda, ovaca i koza. |
- da kupi najmanje 10, najviše 15 grla ovaca i koza ili |
SEKTOR VOĆE, GROŽĐE, POVRĆE |
Podizanje novih proizvodnih i matičnih zasada voćaka i vinove loze. |
- da površina za podizanje višegodišnjeg zasada ne bude manja od 0,3 ha po korisniku, |
Nabavka opreme za navodnjavanje za voćarsku i vinogradarsku proizvodnju, proizvodnju sadnog materijala i povrtarsku proizvodnju (uključujući i proizvodnju rasada i cvećarstvo) na otvorenom polju; |
- iznos podsticaja do 60% od ukupne vrednosti realizovane investicije, najviše 80.000. dinara, |
|
Izgradnja plastenika i nabavka opreme i/ili materijala za povrtarsku proizvodnju i proizvodnju jagodastog voća, kao i rasadničarsku proizvodnju i cvećarstvo u zaštićenom i poluzaštićenom prostoru (nabavka konstrukcija za plastenike, visoko kvalitetnih višegodišnjih, višeslojnih folija za plastenike, sistema za zagrevanje plastenika, sistema za veštačko osvetljavanje, sistema za navodnjavanje i đubrenje vodotopivim za plastenike. |
- dostavljeni rezultati analize zemljišta sa preporukama stručne poljoprivredne službe, za parcelu na kojoj se podiže plastenik, |
|
SEKTOR PČELARSTVO |
Nabavka opreme za pčelarstvo |
- Prihvatljivi korisnici su pčelari koji imaju 10-75 košnica i minimalnu tehničku opremljenost za proizvodnju meda. |
2.2.8. Lista investicija u okviru mere
Šifra |
Naziv investicije |
101.1.1. |
Nabavka kvalitetnih priplodnih junica mlečnih rasa ili simentalskog govečeta. |
101.2.1. |
Nabavka kvalitetnih goveda, ovaca, koza. |
101.3.1 |
Podizanje novih proizvodnih i matičnih zasada voćaka i vinove loze. |
101.3.3 |
Nabavka opreme za navodnjavanje za voćarsku i vinogradarsku proizvodnju, proizvodnju sadnog materijala i povrtarsku proizvodnju na otvorenom prostoru; |
101.3.4 |
Izgradnja plastenika i nabavka opreme i/ili materijala za povrtarsku proizvodnju i proizvodnju jagodastog voća, kao i rasadničarsku proizvodnju i cvećarstvo u zaštićenom i poluzaštićenom prostoru (nabavka konstrukcija za plastenike, visoko kvalitetnih višegodišnjih, višeslojnih folija za plastenike, sistema za navodnjavanje i đubrenje vodotopivim za plastenike. |
101.5.2. |
Nabavka opreme za pčelarstvo |
104.1. |
Nabavka protivgradnih raketa |
2.2.9. Kriterijumi selekcije
Redni broj |
Tip kriterijuma za izbor |
Bodovi |
1. |
Podnosilac zahteva je lice mlađe od 50 godina |
15/0 |
2. |
Podnosilac zahteva je žena |
20/0 |
3. |
Korisnik je član zadruge, udruženja ili društva |
25/0 |
2.2.10. Intenzitet pomoći
SEKTOR |
PODSTICAJI |
|
Min. |
Maks. |
|
Mleko |
50% |
100% |
Meso |
50% |
100% |
Voće, grožđe i povrće |
50% |
100% |
Pčelarstvo |
50% |
80% |
Maksimalni iznos za povraćaj sredstava ne sme da prelazi 360.000 dinara.
2.2.11. Indikatori/pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Ukupan broj podnetih zahteva |
2. |
Ukupan broj podržanih zahteva |
3. |
Broj umatičenih grla goveda |
4. |
Ukupno površina (u ha) pod vinogradima |
5. |
Ukupno površina (u ha) pod voćnim zasadima |
6. |
Ukupno površina (u ha) pod plastenicima |
7. |
Ukupan broj grla ovaca i koza |
2.2.12. Administrativna procedura
Realizaciju ove mere sprovodi Komisija za dodelu podsticajnih sredstava iz budžeta grada u poljoprivredi. Javni poziv odnosno Konkurs za dodelu podsticajnih sredstava iz budžeta grada oglašava Komisija uz prethodnu saglasnost gradskog Veća. Prijave sa kompletnom dokumentacijom podnose se na pisarnici Gradske uprave i dostavljaju Komisiji na razmatranje. Razmatraće se svi zahtevi koji se odnose na investicije u 2017. godini, i biće primani do 15.03.2017. godine uz mogućnost naknadnog dostavljanja računa sa pratećom dokumentacijom i to za plastenike, grla goveda, ovce, i koze do 31.05.2017. godine, za bunare, opremu za navodnjavanje do 31.07.2017. godine i za sadni materijal do 15.11.2017. godine
Primenom definisanih kriterijuma izvršiće se rangiranje prihvatljivih zahteva. U slučaju kada postoji više zahteva sa istim brojem bodova prema kriterijumima za rangiranje, prednost dobija onaj sa ranijim datumom podnošenja potpunog zahteva (potpune dokumentacije sa računom). O visini iznosa podsticaja po korisniku odlučuje komisija po stručnoj proceni. U toku konkursa i nakon završetka konkursa komisija zaseda, rešava zahteve i daje gradonačelniku predlog o izboru kandidata. Rešenje o isplati sredstava donosi gradonačelnik na predlog komisije, posle sklapanja ugovora o međusobnim pravima i obavezama ugovorenih strana, u skladu sa Pravilnikom o dodeli podsticajnih sredstava iz budžeta grada u poljoprivredi i Pravilnikom o radu Komisija za dodelu podsticajnih sredstava iz budžeta grada u poljoprivredi.
Ukoliko komisija ustanovi da korisnik podsticajnih sredstava ne ispunjava bilo koju od ugovorenih obaveza, ista donosi Rešenje o povraćaju sredstava, oduzimanju životinja, odnosno bilo koje sufinansirane investicije, bez prava korisnika na nadoknadu. Korisnik sredstava mora da vrati iznos sredstava koji je primio na osnovu netačno prikazanih podataka ili koji je nenamenski koristio, uvećan za iznos zatezne kamate, najkasnije u roku od 30 dana od dana pravosnažnosti rešenja.
Korisnik podsticaja je dužan da čuva dokumentaciju koja se odnosi na ostvarivanje prava na podsticaje najmanje 5 godina od dana njihove naplate.
2.3. Naziv mere: Investicije za unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture i usluga
Šifra mere: 301_.
2.3.1. Obrazloženje
Putna infrastruktura sela je u izuzetno lošem stanju. Otežana je komunikacija seoskog stanovništva sa gradom. Takođe je i otežano kretanje ljudi i poljoprivrednika u okviru sela i njihovih proizvodnih jedinica to jest njiva i poljoprivrednih gazdinstava. Postoji interesovanje ljudi za pokretanjem i povećanjem obima poljoprivredne proizvodnje ali je nemoguće normalno kretanje ljudi i inputa u proizvodnji. Da bi pospešili ostanak ljudi na selu kao i razvoj sela i poljoprivrede neophodno je napraviti seoske i atarske puteve čime bi se omogućilo ne samo kretanje ljudi već i transport robe, poljoprivrednih proizvoda i kretanje poljoprivrednih mašina. Takođe postoji veliki broj kulturnih objekata koji su potpuno oronuli i ne mogu se koristiti i ako za tim postoje potrebe ljudi na selu.
2.3.2. Ciljevi mere
Izgradnjom, popravkom ili korekcijom puteva, zavisno od toga gde je šta primenljivo, krenuće se u rešavanje dugogodišnjeg problema kretanja ljudi na selu. Time će se stvoriti bolji uslovi za život i rad na selu, za proširavanje poljoprivredne proizvodnje jer će moći da se nesmetano odvija kretanje ljudi, transport mehanizacije i transport poljoprivrednih proizvoda.
Popravkom i osposobljavanjem za korišćenje starih i propalih domova kulture i drugih zajedničkih objekata omogućiće se okupljanje i druženje ljudi na selu, održavanje raznih skupova, stručnih predavanja i edukacija poljoprivrednika u tim prostorijama.
2.3.3. Veza sa merama Nacionalnog programa za ruralni razvoj Republike Srbije (NPRR)
Nije primenljivo.
2.3.4. Krajnji korisnici
1. Krajnji korisnici mere su fizička lica - nosioci i članovi registrovanog poljoprivrednog gazdinstva, meštani i posetioci seoskih naselja na teritoriji grada Vranje.
2. Krajnji korisnici su pravna lica koje budu odabrane za obavljanje radova.
2.3.5. Ekonomska održivost
Podnosilac zahteva za sredstva ne mora da dokazuje ekonomsku održivost ulaganja kroz određenu formu biznis plana ili projekta.
2.3.6. Opšti kriterijumi za korisnike
1. Da su nosioci registrovanih poljoprivrednih gazdinstava.
2. Da su pravna lica, registrovani za delatnost izvođenja potrebnih radova.
2.3.7. Specifični kriterijumi:
Nema.
2.3.8. Lista investicija u okviru mere
Šifra |
Naziv investicije |
301.2. |
Investicije u izradu, unapređenje ili proširenje svih tipova infrastrukture manjeg obima, uključujući investicije u obnovljive izvore energije |
2.3.9. Kriterijumi selekcije
Rešavanje zahteva po redosledu pristizanja do utroška sredstava.
2.3.10. Intenzitet pomoći
50-100% od vrednosti radova.
2.3.11. Indikatori/pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Ukupan broj podnetih zahteva |
2. |
Ukupan broj realizovanih zahteva |
2.3.12. Administrativna procedura
Realizacija finansiranja ove mere rešava se po Zahtevu. Zahtev podnose poljoprivredni proizvođači registrovanih poljoprivrednih gazdinstava čija se dobra nalaze na predmetnom potesu ili meštani seoskih naselja. Zahtev se predaje u pisarnici gradske uprave.
O realizaciji ove mere odlučuje Gradsko Veće i donosi Zaključak o saglasnosti finansiranja ove mere i o visini finansijskog iznosa kojim grad učestvuje u ovoj meri. Nakon donošenja Zaključka gradskog Veća, grad Vranje u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama odabira izvođača radova.
2.4. Naziv mere: Transfer znanja i razvoj savetodavstva - Unapređenje obuka u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja.
Šifra mere: 402.
2.4.1. Obrazloženje
Poljoprivredni proizvođači su uglavnom nižeg, ređe srednjeg ili višeg obrazovanja, što otežava njihovo poslovanje. Nedostaju im stručna saznanja, informacije vezane za razvoj tehnologije, razmena iskustava sa proizvođačima iz iste oblasti i uvid u rekordne rezultate kakve postižu poljoprivrednici iz drugih regiona kako u Srbiji tako i van njenih granica. Najveći broj poljoprivrednika još uvek ne shvata potrebu udruživanja, potrebu potpune primene agrotehničkih mera i sl. Sve navedeno predstavlja veliku barijeru ka unapređenju i razvoju poljoprivrede, poljoprivrednih gazdinstava a time i domaćinstva na teritoriji grada Vranja.
Kreiranje i transfer znanja u oblasti poljoprivrede odvija se kroz sistem formalnog obrazovanja svih nivoa kao i putem različitih vrsta obuka, predavanja i seminara organizovanih od strane obrazovnih i naučnoistraživačkih institucija, poljoprivredne savetodavne i stručne službe, privatnih kompanija, projektnih jedinica i medija.
Takođe ova mera predviđa i transfer informacija sa sajmova, izložbi studijskih putovanja međusobnim povezivanjem poljoprivrednih proizvođača sa drugim akterima iz oblasti poljoprivredne proizvodnje, tehnologije, prerade, prehrambene, trgovinske i drugih oblasti.
Ova mera podrazumeva i mogućnost grada da samostalno ili u saradnji sa zainteresovanim stranama organizuje sajmove i izložbe iz oblasti poljoprivrede kao i prodajnu izložbu domaće zimnice.
Pri sprovođenju ove mere u prethodnom periodu bilo je izuzetno velikog interesovanja i veliki broj prijavljenih kandidata. Ova mera je u skladu sa nacionalnom Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja 2014.-2024. god. i Strategijom razvoja poljoprivrede Opštine Vranje.
2.4.2. Ciljevi mere
Prenosom znanja i savetodavstva kroz putovanja, posetama stručnim sajmovima, posetama razvijenim poljoprivrednim gazdinstvima, seminarima i drugim dešavanjima edukativnog karaktera postižu se sledeći ciljevi:
- širenje i sticanje novih znanja,
- upoznavanje sa naučno-tehnološkim dostignućima u poljoprivredi,
- upoznavanje sa primerima dobre prakse,
- veća stabilnost dohotka poljoprivrednih gazdinstava,
- povećanje proizvodnje,
- poboljšanje produktivnosti i kvaliteta proizvoda,
- rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta,
- usklađivanje sa pravilima Unije, njenim standardima, politikama i praksama.
2.4.3. Veza sa merama Nacionalnog programa za ruralni razvoj Republike Srbije (NPRR)
Nije primenljivo.
2.4.4. Krajnji korisnici
Instituti, Fakulteti, Naučno istraživačke institucije, Agencije, konsultantske kuće, savetodavne službe, preduzetnici i druga pravna lica i fizička lica, grad Vranje.
2.4.5. Ekonomska održivost
Nije primenljivo.
2.4.6. Opšti kriterijumi za korisnike
- da je upisan u odgovarajući registar: Registar privrednih subjekata, Registar naučno-istraživačkih ustanova, Registar inovacionih organizacija ili Registar udruženja;
- da je predavač na fakultetu;
- da poseduje savetodavnu licencu.
2.4.7. Specifični kriterijumi
Nema.
2.4.8. Lista investicija u okviru mere
Šifra |
Naziv investicije |
402.1 |
Stručno osposobljavanje i aktivnosti sticanja veština i pokazne aktivnosti |
402.2 |
Informativne aktivnosti: sajmovi, izložbe, manifestacije, studijska putovanja |
2.4.9. Kriterijumi selekcije
Nije primenljivo.
2.4.10. Intenzitet pomoći
Grad Vranje finansira posete sajmovima, seminarima i dr organizovanim skupovima edukativnog i informativnog karaktera tako što snosi troškove prevoza u iznosu od 100% ekonomske cene.
Grad Vranje finansira deo mere koja se odnosi na stručne aktivnosti u sticanju veština i pokazne aktivnosti sa najviše 100% učešća.
Takođe grad želi da samostalno organizuje izložbu goveda, prodajnu izložbu zimnice, pčelarsku izložbu, projekat "Unapređenje proizvodnje mesa i mleka", do 100% u delu troškova organizacije.
U delu mere koji se odnosi na organizovanje predavanja i edukacije grad će učestvovati do 100% troškova predavača i organizacije.
2.4.11. Indikatori/pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Ukupan broj učesnika sajmova i studijskih putovanja |
2. |
Broj posećenih i održanih manifestacija |
3. |
Ukupan broj učesnika predavanja, obuka |
2.4.12. Administrativna procedura
Realizaciju ove mere sastoji se iz dva dela i to odabira učesnika-poljoprivrednih proizvođača i odabira krajnjeg korisnika.
Odabir učesnika-poljoprivrednih proizvođača sprovodi će stručna poljoprivredna služba gradske uprave Vranja putem sačinjavanja spiska prijavljenih zainteresovanih lica. Spisak mesta će se popunjavati po principu prvopristiglih prijava.
Odabir krajnjeg korisnika finansijskih sredstava ove mere odnosno odabir pružaoca usluga (Instituta, Fakulteta, Naučno istraživačke institucije, Agencije, konsultantske kuće, savetodavne službe i druga pravna i fizička lica) sprovodi grad Vranje u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama.
Saglasnost na organizovanje studijskog putovanja daje gradonačelnik Vranja. Navedenom odlukom biće detaljnije utvrđena procedura i uslovi organizovanja studijskog putovanja. Posle utvrđenog spiska poljoprivrednika za studijsko putovanje sprovešće se zakonska procedura za izbor najpovoljnije kuće koja će izvršiti organizaciju, putovanje i smeštaj poljoprivrednika za vreme studijskog putovanja.
Program objaviti u "Službenom glasniku grada Vranja".