PROGRAMAMBROZIJA KAO ZDRAVSTVENI RIZIK - MONITORING I SUZBIJANJE AMBROZIJE SA NEUREĐENIH POVRŠINA NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA U 2017. GODINI("Sl. list grada Beograda", br. 39/2017) |
Ambrozija - Ambrosia artemiisifolia u narodu poznata kao limundžik, opaš, ili fazanuša je jednogodišnja korovska biljka koja se sreće na različitim tipovima zemljišta. Staništa ambrozije su najčešće zapuštena građevinska zemljišta, vrtovi, neobrađene poljoprivredne površine, u kulturama kukuruza, suncokreta, uz puteve, železničke pruge. Dakle svuda gde ima dovoljno svetla.
Stablo je uspravno, razgranato sa listovima jajolikog oblika, pri čemu je čitava biljka obrasla gustim dlakama. Cvetovi su skupljeni u duge grozdaste cvasti na vrhu stabla i grana, žućkaste boje. Niče krajem aprila, a počinje da cveta od sredine jula do septembra meseca, sa najvećom produkcijom polena u avgustu i septembru. Optimalna temperatura za njeno klijanje i nicanje je temperatura od 20 do 22°C. Ima veoma veliki potencijal reprodukcije i stalnu zalihu semena u zemljištu. Jedna biljka ambrozije proizvede 500 do 3.000 ahenija - semena koje mogu da održe klijavost u zemljištu i do 40 godina, a isto tako produkuje više od milijardu polenovih zrna koji se uz pomoć vetra mogu raspršiti na površini od više kvadratnih kilometara.
Ambrozija spada u opasne alergene koji izazivaju tegobe kod oko 10% ljudske populacije. Kod ljudi polen ambrozije je uzročnik 75% svih polenskih alergija pri čemu ne postoji starosna granica za pojavu osetljivosti. Kod najosetljivijih osoba osam do 20 polenovih zrna u 1 m3 vazduha može da izazove jake alergijske reakcije. Od tegoba letnjih polenskih alergija pate u najvećoj meri deca i radno sposobno stanovništvo. Ispitivanja su dokazala da zrna polena sadrže proteaze koje u 30% do 90% slučajeva direktno oštećuju epitel disajnih puteva jer se ne mogu efikasno neutralisati od strane antiproteaza.
Ambrozija izaziva i niz zdravstvenih problema kao što su: respiratorne smetnje (polenska kijavica, sezonski otitis, astma), digestivne i urinarne smetnje (povraćanje, bolove u stomaku, dijareju i urinarne infekcije) i reakcije na koži (koprivnjača, angioneurotski edem i ekcem).
Alergijske bolesti respiratornog trakta uzrokovane su inhalatornim alergenima. Alergijski rinitis i astma su najčešće alergijske bolesti. Poslednjih godina uočen je porast broj osoba alergičnih na polen ambrozije. Prevalencija astme i alergijskog rinitisa povećana je širom sveta u poslednje tri decenije, a najveće povećanje uočeno je kod dece, tinejdžera i mlađih osoba (Zvezdin, 2004).
Astma je hronična inflamacija disajnih puteva, u kojoj značajnu ulogu imaju brojne ćelije koje su prisutne u sluznici disajnih puteva. Kod osetljivih osoba ova inflamacija izaziva povećanu reaktivnost koja se ispoljava reverzibilnom opstrukcijom protoku vazduha kroz disajne puteve koja se klinički manifestuje ponavljanim epizodama zviždanja, gušenja, teskobe u grudima i kašlja, pogotovu noću i/ili rano ujutru (Globalna inicijativa za prevenciju i tretman astme, 2015).
Alergijski rinitis se definiše kao inflamatorno stanje nazalne mukoze, koje se klinički manifestuje tegobama u vidu svraba, kijavice, sekrecije i osećaja zapušenosti nosa, a u stadijumu hroničnog rinitisa i gubitkom osećaja mirisa. (Canonica GW, 1997)
Prema podacima Instituta za javno zdravlje Republike Srbije "Dr Milan Jovanović Batut", u 2015. godini stopa incidencije bolesti sistema za disanje bila je 297,3 na 1.000 osoba, pri čemu je stopa incidencije astme iznosila 14,09 na 1.000 osoba, a drugih bolesti nosa i sinusa, u koje spada i alergijski rinitis 8,15 na 1.000 osoba ("Zdravstveno-statistički godišnjak Republike Srbije 2015").
Prema podacima Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd, na prvom mestu najčešćih grupa bolesti od kojih su obolevali Beograđani u 2015. godini nalaze se bolesti sistema za disanje, sa stopom incidence od 579 na 1.000 osoba. U uzrasnoj populaciji starijoj od 19 godina, bolesti sistema za disanje zauzele su drugo mesto po učestalosti sa stopom incidencije 302 na 1.000 osoba. U populaciji školske dece i omladine, bolesti sistema za disanje nalazile su se na prvom mestu po učestalosti sa incidencijom 1.105 na 1.000 osoba, a na istom mestu po učestalosti nalazile su se i u populaciji dece predškolskog uzrasta, u kojoj je stopa incidencije bolesti disajnih puteva iznosila 2.817 na 1.000 osoba. ("Statistički prikaz zdravstvene delatnosti u Beogradu za 2015. godinu").
Simptomi nisu uvek opasni po život, ali smanjuju efikasnost u poslu, te uzrokuju značajne gubitke radnih dana.
Uzrokuje: povećan broj hospitalizacija, povećan broj poseta hitnoj pomoći, kao i povećan broj izostanaka sa radnog mesta i u školi u vreme pojačane koncentracije polena ambrozije u vazduhu. Utiče na: društvenu aktivnost, izbor karijere, kućne poslove, sportsku aktivnost, fizičku aktivnost, san i uopšte na način života osoba koje imaju problem sa alergijom na ambroziju.
U polenu ambrozije je konstatovano 52 jedinjenja koja su alergogena, od kojih su šest naročito opasni. Polen ambrozije spada u specifične agense koji zagađuju vazduh.
Nespecifični agensi kao što su SO2, NO2, CO2, uz delovanje UV zraka izazivaju povećanu produkciju polena am- brozije i promene u hemijskom sastavu jedinjenja koji su sastavni delovi polenovih zrna i time povećavaju broj alergogenih proteina. Ovim se objašnjava značaj aerozagađenja za povećan broj respiratornih alergijskoh bolesti.
Polen ambrozije spada u specifične agense koji zagađuju vazduh, a vetar ga može razneti na udaljenost i do 300 kilometara. Vetrovi se javljaju iz svih pravaca, što je karakteristično za teritoriju Beograda. Dominantni vetrovi duvaju iz pravca severozapad i jugoistok. Vetrovi iz severozapadnog kvadranta pokazuju najveću učestalost u toplijem delu godine. Njega smenjuje jugoistočni vetar - košava.
U praćenju i kretanju količine polena u vazduhu pomaže nam ruža vetrova, praćenje brzine i gustine vetrova i alergijski semafori.
Na teritoriji Beograda se prati koncentracija polena sa ukupno 31 biljne vrste, i to od polovine januara do prvih dana novembra, pokrivajući sezone cvetanja drveća (februar-maj), trava (maj-jul) i korova (jul-novembar). Alergijski semafor je način dnevnog izveštavanja o količini polenovih zrna u vazduhu određenog područja koji se obično pojavljuje u novinama ili u sredstvima javnog informisanja.
Na osnovu merenja količine polenovih zrna u prostornom metru atmosferskog vazduha određuju se boje alergijskog semafora:
- zelena boja odgovara koncentraciji polena koja će kod malog broja jako osetljivih osoba uzrokovati alergijske reakcije;
- žuta boja određuje koncentraciju koja kod većine alergičnih osoba uzrokuje simptome.
- crvena boja označava vrlo visoku koncentraciju polena koja će kod svih osetljivih osoba uzrokovati simptome, a koji kod jako osetljivih osoba mogu biti vrlo teški.
|
POLEN NIJE REGISTROVAN U VAZDUHU |
|
NISKA KONCENTRACIJA - kod izuzetno osetljivih osoba može izazvati alegrijske reakcije |
|
UMERENO VISOKA KONCENTRACIJA - kod alergičnih može izazvati alergijske reakcije |
|
VISOKA KONCENTRACIJA - može izazvati veoma jake alergijske reakcije |
Rezultati se prikazuju u vidu alergijskog semafora: do 30 zrna u kubiku vazduha daje zeleno svetlo, od 30 do 60 je žuto, više od 60 crveno. Izuzetak je ambrozija, pa tri semaforske vrednosti za nju iznose: zeleno od 0 do 15, žuto od 16 do 30 i crveno za više od 30 zrna.
Alergija na polen se javlja sezonski, u vreme kada se u vazduhu nalaze čestice polena stabala, korova i trava. Za polenske alergije karakteristično je da se javljaju periodično, zavisno od sezone pojavljivanja određene vrste polena u vazduhu. Koncentracija polena u vazduhu zavisi i od klimatskog područja, vegetacije na određenom području itd.
Polen biljke ambrozije je najalergogeniji polen našeg područja.
Simptomi preosetljivosti na ambroziju se manifestuju kijanjem, peckanjem i suženjem očiju, zapušenošću i obilnim curenjem iz nosa koje može da traje cele sezone. Pored navedenih simptoma preosetljivi na polen mogu otežano da dišu i da se žale na stezanje i bol u grudima. To je onda znak da se radi o sezonskoj bronhijalnoj astmi, koja je uzrokovana alergijom na ambroziju. Osobe koje imaju problema s alergijama imaju vrlo osetljiv imunološki sistem koji burno reaguje i na bezopasne čestice (alergene) kao što su polen. Kada alergičar udahne alergen i kada taj alergen uđe u krvotok, imunološki sistem reaguje, te dolazi do alergijske reakcije. Zbog zapušenosti nosa, dolazi do smanjenja i/ili gubitka čula mirisa. Mogu se javiti i podočnjaci, uzrokovani povećanim dotokom krvi. Ovakvi pacijenti su često razdražljivi, malaksali i bez koncentracije, što im umanjuje radnu sposobnost, a opterećuje okolinu obolelog i otežava uobičajenu komunikaciju.
Kalendar alergija na polen predstavlja prikaz prisutnosti polena biljaka određenog područja u vazduhu. Osnovna svrha kalendara je informacija o pojavi pojedinih sezonskih alergena, što omogućava pacijentima da svoje aktivnosti prilagode tako da što manje dolaze u dodir sa alergenima.
Kalendar sezone alergija na polen
Slika 1. Preuzeta sa sajta Agencije za zaštitu životne sredine,
(Izvor: http://www.sepa.gov.rs/index.php?menu=206&id=4001&akcija=showXlinked)
SMANJENJE RIZIKA PO ZDRAVLJE LJUDI
Suzbijanje i uništavanje korovske biljke ambrozija vršiće se tokom vegetacijske sezone na neuređenom gradskom i građevinskom zemljištu na teritoriji grada Beograda uz primenu hemijskih mera u skladu sa uredbom o merama za suzbijanje i uništavanje korovske biljke ambrozija - Ambrosia artemisiifolia", ("Službeni glasnik RS", broj 69/06). Usluga suzbijanja i uništavanja korovske biljke ambrozija vršiće se na površinama koje su mapirane u toku monitoringa u prethodnom periodu.
Realizacija Programa "Ambrozija kao zdravstveni rizik, monitoring i suzbijanje ambrozije sa neuređenih površina na teritoriji grada Beograda u 2017. godini", odnosno suzbijanja i uništavanja korovske biljke ambrozije na teritoriji Beograda obuhvatiće dve faze sa sledećim aktivnostima:
1. faza - monitoring i mapiranje rasprostranjenosti ambrozije na neuređenom gradskom zemljištu na teritoriji grada Beograda (jun-septembar) i
2. faza - suzbijanje ambrozije na mapiranim lokalitetima na teritoriji grada Beograda, koja obuhvata hemijske mere koje se sprovode upotrebom hemijskih sredstava (herbicida), na lokalitetima određenim monitoringom.
Preparati koji se primenjuju moraju biti ekološki i razgradivi, a mere se primenjuju na svake tri nedelje, u periodu jun-septembar.
Monitoringom i mapiranjem rasprostranjenosti ambrozije definisaće se lokaliteti i površine koje treba očistiti i izvršiti procena aktivnosti od prethodnih godina na suzbijanju ambrozije. Na osnovu ranijeg monitoringa na teritoriji grada Beograda ambrozija je bila zastupljena na neizgrađenom građevinskom zemljištu, zapuštenom poljoprivrednom zemljištu, vodno zemljište, deponije, zemljište kraj puteva, železničke saobraćajnice.
Mere suzbijanja ambrozije potrebno je primenjivati od juna pa sve do septembra meseca, odnosno dokle je ambrozija prisutna na odgovarajućim lokalitetima. Za suzbijanje je neophodan hemijski tretman suzbijanja primenom herbicida. Hemijski tretman je neophodno ponavljati na svake tri nedelje, do kraja septembra zbog izrastanja novih biljaka iz semena koje se nalazilo u zemlji na koje herbicid nije delovao.
ANALIZA I PRAĆENJE MERA SUZBIJANJA AMBROZIJE
Tabela 1: Površine na teritoriji grada Beograda po opštinama na kojima je obavljeno suzbijanje ambrozije tokom 2011, 2012. i 2013. godine
Opština |
2011. godina |
2012. godina |
2013. godina |
||
mehaničko suzbijanje/m2 |
hemijsko suzbijanje/m2 |
mehaničko suzbijanje/m2 |
hemijsko suzbijanje/m2 |
mehaničko suzbijanje/m2 |
|
Zemun |
2.800 |
386.050 |
7.580 |
321.750 |
36.460 |
Novi Beograd |
600 |
74.500 |
3.800 |
51.900 |
16.100 |
Čukarica |
0 |
49.800 |
2.900 |
40.200 |
16.000 |
Rakovica |
0 |
29.950 |
3.100 |
34.250 |
7.600 |
Savsko Venac |
0 |
5.100 |
3.900 |
2.500 |
2.000 |
Voždovac |
0 |
8.850 |
3.760 |
17.180 |
20.760 |
Zvezdara |
0 |
9.950 |
2.900 |
10.600 |
12.100 |
Palilula |
5.600 |
119.800 |
6.100 |
68.535 |
32.300 |
UKUPNO: |
9.000 |
684.000 |
34.040 |
546.915 |
143.320 |
Tokom 2011. godine suzbijanje ambrozije na teritoriji grada Beograda izvršeno je na površini od 693.000 m2 (69,3 ha) od toga je mehaničkim merama obuhvaćeno 9.000 m2 (0,9 ha) dok je hemijskim merama urađeno 684.000 m2 (68,4 ha) (podaci za 2011. godinu preuzeti su od Sekretarijata za komunalne i stambene poslove). U 2012. godini suzbijanje ambrozije obuhvaćeno je na površini od 580.955 m2 (58,1 ha), od toga mehaničkim merama je urađeno 34.040 m2 (34,04 ha), a hemijskim 546.915 m2 (54,67 ha). Za 2013. godinu karakteristično je da je suzbijanje ambrozije na teritoriji grada Beograda rađeno samo mehaničkim merama na površini od 143.320 m2 (14,33 ha) (podaci za 2013. godinu preuzeti su od Sekretarijata za zaštitu životne sredine).
Grafik 1
PREDLOG POVRŠINA ZA 2017. GODINU
Na osnovu analiza iz prethodnog perioda (2011, 2012. i 2013. godine) suzbijanje i uništavanje korovske biljke ambrozija bi trebalo vršiti tokom 2017. godine na neuređenom gradskom zemljištu na teritoriji grada Beograda na površini od 30 ha, hemijsko suzbijanje.
CILJEVI
Opšti cilj |
Specifični cilj |
Aktivnosti |
Zaštita zdravlja stanovništva Kvalitetniji život i zadovoljniji građani |
Smanjenje rizika od inhalatornih oboljenja (učestalost alergijskih reakcija ljudi na polen ambrozije) Sistematsko praćenje ambrozije Dugoročno suzbijanje ambrozije kao invazivne vrste korova i dovođenje njene brojnosti na tolerantan nivo Suzbijanje rasta ambrozije u začetku (pre cvetanja) Sprečavanje raznošenja polena Sprečavanje obrazovanja semena |
Pravljenje planova za izvođenje monitoringa, mapiranja i suzbijanje ambrozije, kao i procena broja ekipa potrebnih za izvođenje monitoringa i mera suzbijanja |
Obezbeđivanje kadrovskih, tehničkih resursa i hemijskih preparata (herbicida) |
||
Monitoring distribucije ambrozije i mapiranje |
||
Hemijsko suzbijanje ambrozije |
||
Praćenje efekata sprovedenih tretmana suzbijanja |
Gantogram
|
|
Meseci u godini |
|||||||||||
Aktivnost |
Planirano vreme |
I |
II |
III |
IV |
V |
VI |
VII |
VIII |
IX |
X |
XI |
XII |
Pravljenje planova za izvođenje monitoringa, mapiranja i suzbijanja ambrozije, kao i procena broja ekipa potrebnih za izvođenje monitoringa i mera suzbijanja |
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Obezbeđivanje kadrovskih, tehničkih resursa i hemijskih preparata (herbicida) |
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Monitoring distribucije ambrozije i mapiranje |
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hemijsko suzbijanje ambrozije |
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Praćenje efekata sprovedenih tretmana suzbijanja |
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
BUDŽET
Aktivnost |
Površina |
Budžet |
Monitoring distribucije ambrozije i mapiranje |
80 ha |
5.000.000,00 |
Hemijsko suzbijanje |
30 ha |
10.000.000,00 |
Ukupno: |
|
15.000.000,00 |
Za sprovođenje Programa AMBROZIJA KAO ZDRAVSTVENI RIZIK MONITORING I SUZBIJANJE AMBROZIJE SA NEUREĐENIH POVRŠINA NA TERITORIJI GRADA BEOGRADA U 2017. GODINI obezbeđuju se sredstva u budžetu grada Beograda.
Ovaj program objavljuje se u "Službenom listu Grada Beograda" i na internet-stranici Grada Beograda.
