STRATEGIJA RAZVOJA POŠTANSKIH USLUGA U REPUBLICI SRBIJI ZA PERIOD 2017-2020. GODINE ("Sl. glasnik RS", br. 84/2017)

 

1. UVOD

Strategijom razvoja poštanskih usluga u Republici Srbiji za period 2017-2020. godine (u daljem tekstu: Strategija), utvrđuju se strateški ciljevi razvoja i unapređenja tržišta poštanskih usluga, kao i osnovna načela i smernice za realizaciju strateških ciljeva razvoja poštanskih usluga u Republici Srbiji za period 2017-2020. godine.

Skraćenice i izrazi koji se koriste u tekstu Strategije imaju sledeće značenje:

BDP	Bruto društveni proizvod
GPC	Glavni poštanski centar
EC	Evropska komisija
EU	Evropska unija
IKT	Informaciono komunikacione tehnologije
JPO	Javni poštanski operator
MMF	Međunarodni monetarni fond
MPS	Međunarodni poštanski saobraćaj
MTTT	Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija
NPO	Nacionalni poštanski operator
NRT	Nacionalno regulatorno telo
PO	Poštanski operator
RATEL	Regulatorna agencija za elektronske komunikacije i poštanske usluge
RAPUS	Republička agencija za poštanske usluge
RZS	Republički zavod za statistiku
RPU	Rezervisane poštanske usluge
RS	Republika Srbija
SPS	Svetski poštanski savez
UPU	Univerzalna poštanska usluga
UN	Ujedinjene nacije
UPS	Unutrašnji poštanski saobraćaj
USO	Universal service obligation (obaveza vršenja univerzalne usluge)
CEN	Evropski komitet za standardizaciju
CERP	Evropski komitet za poštansku regulativu
ERGP	Evropska grupa regulatora za poštanske usluge
RA	Redovne aktivnosti

 

MISIJA

Republika Srbija će podsticati dalji razvoj dostupnih, pouzdanih, efikasnih i pristupačnih poštanskih usluga, sa posebnim akcentom na oblast univerzalne poštanske usluge i omogućiti komunikaciju svim građanima na čitavoj teritoriji Republike Srbije uz:

1) garanciju slobodnog protoka pošiljaka;

2) osiguranje dostupnosti i održivosti univerzalne poštanske usluge;

3) podizanje kvaliteta usluga i upotrebu novih tehnologija;

4) međupovezanost između stejkholdera;

5) podizanje nivoa zadovoljstva korisnika shodno njihovim promenljivim potrebama.

VIZIJA

Poštanski sektor ostaje jedan od osnovnih i nezamenljivih delova (činilaca) nacionalne ekonomije i daljeg privrednog i društvenog razvoja Republike Srbije.

OSNOVNI CILJ STRATEGIJE

Razvoj sektora poštanskih usluga koji će zadovoljiti kontinuirano promenljive potrebe građana i privrede i značajno doprineti daljem ekonomskom i privrednom rastu Republike Srbije.

STRATEŠKI CILJEVI

1) Razvoj poštanskog tržišta shodno potrebama privrede i građana Republike Srbije, a u skladu sa direktivama EU i preporukama SPS-a;

2) Razvoj održivog univerzalnog poštanskog servisa u Republici Srbiji u skladu sa društvenim, ekonomskim i tehnološkim okruženjem;

3) Inovacija postojećih i razvoj modernih poštanskih servisa u Republici Srbiji kroz modernizaciju i potpuno integrisanje proizvodnog portfolija;

4) Obezbeđivanje efikasnog funkcionisanja poštanske mreže i unapređenje sigurnosti i bezbednosti u oblasti poštanskog saobraćaja;

5) Unapređenje ljudskih resursa u poštanskoj delatnosti i unapređenje učešća predstavnika Republike Srbije u razvoju saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama.

U okviru datih ciljeva Strategijom su definisane aktivnosti za njihovu realizaciju. U okviru Akcionog plana za sve ciljeve, odnosno aktivnosti, definisani su rokovi realizacije, kao i nosioci realizacije: Vlada, nadležno ministarstvo, NRT i JPO.

STRATEŠKI OKVIR

Ubrzane promene koje se dešavaju u sektoru poštanskih usluga kako na globalnom tako i na nacionalnom nivou nameću potrebu za kontinuiranim planiranjem razvoja poštanskih usluga radi njihovog unapređenja. Planiranjem razvoja poštanskih usluga definišu se scenariji razvoja, ciljevi i aktivnosti koje treba realizovati u određenom vremenskom periodu. Pri definisanju ciljeva polazi se od niza faktora koji različito utiču na sektor poštanskih usluga.

Svi faktori koji utiču na razvoj poštanskih usluga mogu se svrstati u dve grupe: unutrašnje i spoljašnje. Unutrašnji (interni faktori) na koje je moguće delovati kako bi se smanjio njihov eventualni negativni uticaj na razvoj usluga su: sami poštanski proizvodi, kvalitet usluga, organizacija, kadrovi, razvijenost poštanske mreže, primenjena tehnologija i sl. Sa druge strane stoje spoljašnji faktori u koje spadaju: zakonodavni okvir, privredni razvoj, konkurentsko okruženje, saobraćajna infrastruktura i dr. Pored navedenih poštanskih faktora na razvoj usluga veliki uticaj imaju i ekonomski, tehnološki i društveni faktori.

Dugi niz godina kao jedan od najvažnijih makroekonomskih pokazatelja se izdvajao BDP. Promene obima poštanskih pošiljaka bile su u direktno vezi sa kretanjem BDP-a. Poslednjih godina došlo je do rasta uticaja i drugih faktora na obim pošiljaka te rast BDP-a nije jedini relevantni faktor za predviđanje kretanja obima poštanskih pošiljaka. Istraživanja sprovedena od strane International Post Corporation (IPC) pokazuju da se, iako je u 2015. godini u analiziranim evropskim državama zabeležen rast BDP-a od 2,4%, obim pismonosnih usluga smanjio se za 5,3% u odnosu na 2014. godinu, a obim paketskih pošiljaka porastao je za 9,4%. Na osnovu studija i istraživanja SPS-a i drugih poštanskih organizacija u Evropi i svetu na poštanske usluge osim kretanja BDP-a, veliki uticaj imaju i razvoj ekonomije, struktura privrednih aktivnosti, inflacija, stopa nezaposlenosti, karakteristike potrošnje, uvoz, izvoz i dr.

Razvoj sektora poštanskih usluga može značajno uticati na poslovanje svih privrednih subjekata. Kod velikih poslovnih sistema, koji nastoje da izdvoje sporedne delatnosti od osnovne, veliki deo istih mogu prepustiti poštanskim operatorima. S druge strane, u sektoru malih i srednjih preduzeća poštanska delatnost pružanjem poštanskih, logističkih i marketinških usluga, ali i potpuno novih e-poštanskih usluga daje im mogućnost da kompletiraju svoj lanac vrednosti. Takođe, poslednjih godina primetna je ekspanzija preduzeća čija je osnovna delatnost distributivna logistika.

U prethodnom periodu sektor poštanskih usluga u Republici Srbiji bio je fokusiran, pre svega, na pružanje tradicionalnih poštanskih usluga (pismonosnih pošiljaka i paketa). Međutim, razvoj savremenih tehnologije, pre svega elektronskih komunikacija, interneta i širokopojasnih pristupnih tehnologija, nametnuli su potrebu da budući razvoj poštanskih usluga, pored daljeg unapređenja univerzalne poštanske usluge i razvoja poštanske mreže, uključi i odluke vezane za: e-poštanske usluge, elektronsku trgovinu, digitalizaciju, međunarodno poslovanje, očekivanja korisnika i zadovoljenje njihovih potreba razvojem novih tehnologija i ponudom novih usluga. Poštanska mreža zbog svoje dostupnosti i jedinstvenosti otvara nove mogućnosti za zadovoljenje potreba korisnika usluga na komunikacionom tržištu, čime poštanski sektor postaje značajan činilac opšteg razvoja u uslovima digitalne ere.

Pored navedenog, od demografskih faktora poseban uticaj na razvoj poštanskih usluga imaju: broj stanovništva, starost stanovništva, broj domaćinstava, migracije, nivo obrazovanja, uslovi života i dr.

Dobijanjem statusa kandidata za članstvo u EU Republika Srbija se obavezala i na usklađivanje svog zakonodavstva sa pravnim tekovinama EU, kao i na njihovu primenu. Zakonom o poštanskim uslugama i podzakonskim aktima, koji regulišu sektor poštanskih usluga, u prethodnim godinama Republika Srbija je u određenoj meri usaglasila svoju regulativu u ovoj oblasti sa zakonodavstvom EU.

Pri izradi Strategije razvoja poštanskih usluga u Republici Srbiji za period 2017-2020. godine za analize stanja tržišta poštanskih usluga korišćeni su dostupni podaci RZS, NRT-a, SPS-a, Eurostata. S tim u vezi, uočen je nedostatak odnosno nepostojanje jedinstvene baze podataka, pre svega u Republici Srbiji, u kojoj bi se nalazili podaci o realizovanim poštanskim uslugama, kako JPO, tako i drugih poštanskih operatora.

2. ANALIZA TRENUTNOG STANJA TRŽIŠTA POŠTANSKIH USLUGA U REPUBLICI SRBIJI

2.1. Realizacija prethodne Strategije

U procesu realizacije prethodne Strategije, koja se odnosila na period od 2013. do 2016. godine, Republika Srbija je unapredila zakonodavni okvir u oblasti poštanskog saobraćaja, uticala na značajan porast konkurencije na tržištu poštanskih usluga i povećanje broja poštanskih operatora, omogućila porast obima poštanskih pošiljaka, smanjenje poštarina i povećanje prihoda od pružanja ovih usluga i stvorila uslove za dalje sprovođenje procesa liberalizacije istog i sprovela veliki broj aktivnosti na dostizanju evropskih standarda kvaliteta u pružanju poštanskih usluga.

Naime, skladu sa prvim strateškim ciljem prethodne Strategije, u gore navedenom periodu, donet je Zakon o izmenama i dopunama Zakona o poštanskim uslugama ("Službeni glasnik RS", broj 62/14) kojim je sprovedeno značajno unapređenje nacionalne poštanske regulative. Ovim izmenama stvoreni su uslovi za objedinjavanje regulatora za oblast poštanskih usluga i regulatora za oblast elektronskih komunikacija odnosno spajanje dve stručno regulatorne funkcije srodnih ciljeva i aktivnosti u jedan pravni subjektivitet. Na ovaj način su se organizacija i funkcionisanje regulatornog organa u domenu tržišta poštanskih usluga i elektronskih komunikacija približili uporedivim evropskim rešenjima, čime se dao značajan doprinos stvaranju stabilnijeg i predvidivog regulatornog okruženja na tržištu i omogućio dalji razvoj oba sektora podizanjem kvaliteta usluga, uvođenjem novih usluga, zaštitom prava korisnika i stvaranjem konkurentnog okruženja za operatore. Stvaranjem nove regulatorne agencije omogućila se racionalizacija poslovanja i direktne uštede, imajući u vidu da je veći broj zaposlenih preraspoređen na poslove na kojima istovremeno primenjuju stečena znanja na obe regulatorne oblasti. Ovim aktom sprovedeno je i dalje usklađivanje sa preporukama poštanskih direktiva EU, a najznačajnije je utvrđivanje načina i uslova pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora, definisanog trećom odnosno poslednjom poštanskom direktivom (Direktiva 2008/06/EC), koja propisuje obavezu država članica EU da korisniku i davaocu/davaocima poštanskih usluga obezbede pristup poštanskoj mreži pod transparentnim i nediskriminatornim uslovima.

Na ovaj način realizovan je i drugi strateški cilj prethodne Strategije odnosno sprovedena je dalja liberalizacija poštanskog tržišta davanjem mogućnosti drugim poštanskim operatorima da pristupom ovoj mreži dođe do razvoja konkurencije i u segmentu univerzalne poštanske usluge. Omogućavanjem pristupa mreži JPO-a tj. poštanskoj mreži Javnog preduzeća "Pošta Srbije", Beograd stvoreni su uslovi za efikasniji razvoj konkurencije i pojavu novih davalaca univerzalne poštanske usluge. S tim u vezi, regulatorno telo je donelo i Pravilnik o načinu i uslovima pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora ("Službeni glasnik RS", broj 146/14) koji je u primeni od 2014. godine, a pušten je u rad i GPC Beograd, što je bio jedan od preduslova za omogućavanje pristupa mreži JPO-a.

Izostalo je smanjenje obuhvata RPU, odnosno isto je prolongirano sa 2016. na 2017. godinu, a što se tiče realizacije trećeg strateškog cilja koji se odnosio na obezbeđivanje održivosti i utvrđivanje načina finansiranja univerzalne poštanske usluge, ostvarena je primena vođenja odvojenog računovodstva i alokacije troškova JPO-a.

Korporatizacija JPO-a, planirana kroz četvrti strateški cilj, nije realizovana. Međutim našli su se drugi načini za unapređenje poslovanja koji su se pokazali kao izuzetno efikasni i ostvareni su putem usklađivanja poslovanja ovog preduzeća sa odredbama Zakona o javnim preduzećima ("Službeni glasnik RS", broj 15/16) naročito u pogledu organa upravljanja, načina organa upravljanja, uvođenja novih mehanizama kontrole poslovanja, uvođenja obaveze javnog objavljivanja programa poslovanja, kao i kvartalnih izveštaja o sprovođenju programa poslovanja. Usklađivanjem poslovanja sa odredbama ovog zakona povećan je stepen profesionalizacije u poslovanju preduzeća, kao i efikasnost i transparentnost rada i rezultata rada preduzeća, što svakako predstavlja značajan korak ka unapređenju poslovanja JPO-a i stvaranju uslova za dalji razvoj preduzeća koje će biti sposobno da uspešno posluje i u uslovima potpune liberalizacije.

U realizaciji prethodne Strategije ostvaren je značajan napredak kada je u pitanju modernizacija i diversifikacija poštanskih usluga. Imajući u vidu da svuda u svetu tradicionalne pismonosne poštanske usluge beleže pad u obimu pošiljaka, ali i da broj paketa beleži značajan rast usled ekspanzije elektronske trgovine, određeni broj poštanskih operatora iskoristio je pruženu šansu i zahvaljujući formiranju trodimenzionalne poštanske mreže (fizičke, finansijske i elektronske) ostvario je evidentan porast obima paketa koji sadrže robu naručenu putem e-trgovine.

Što se tiče dostizanja standarda kvaliteta poštanskih usluga propisanih na poštanskom tržištu EU, sproveden je niz aktivnosti na realizaciji: proglašeni su relevantni srpski standardi, doneti su srpski standardi harmonizovani sa poštanskim standardima EU, otpočela je i edukacija zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene istih, ali je izostalo sprovođenje nezavisnog monitoringa, kontrole i merenja, koji su neophodni kako bi se ovaj proces zaokružio i cilj u potpunosti realizovao.

Realizacija aktivnosti predviđenih prethodnom Strategijom uticala je prvenstveno na značajan kontinuiran rast prihoda komercijalnih usluga, ali i ukupni prihod javnog poštanskog operatora (Slika 1-1: Trend prihoda javnog poštanskog operatora i ostalih poštanskih operatora).

U ukupnom prihodu JPO učestvuje sa više od 60%, dok su ostali poštanski operatori ostvarili blizu 40% prihoda na tržištu Republike Srbije.

Trend rasta stope učešća privatnih operatora u ukupnom prihodu je i u 2016. godini nastavljen, i kreće se od 30% u 2011. godini do 40% u 2016. godini.

Prihod JPO je porastao za 1% u odnosu na 2015. godinu i iznosi blizu 10,4 miliona dinara.

U prihodu od poštanskih usluga javnog poštanskog operatora, prihod od rezervisanih usluga učestvuje sa oko 73,7% (od čega pismonosne usluge čine 65,8%, uputničke 7,9%), dok nerezervisane učestvuju sa 5,3%, a komercijalne sa 21%.

Slika 1-1 Trend prihoda javnog poštanskog operatora i ostalih poštanskih operatora

Izvor: RZS, RATEL

Imajući u vidu da se poštanski sektor ubrzano menja i da se tradicionalne usluge zamenjuju digitalnim, kao i da se kontinuirano povećava obim paketa, a smanjuje broj pismonosnih pošiljaka, nametnula se potreba za redefinisanjem i unapređenjem mnogih procedura u poštanskoj industriji, kao bi se olakšao prenos robe kupljene putem interneta i iskoristila šansa za dalji rast obima pošiljaka i otvorile nove mogućnosti za razvoj poštanskog tržišta.

2.2. Uloga i značaj poštanskog saobraćaja u privrednom i društvenom razvoju Republike Srbije

Poštanski saobraćaj ima značajnu i specifičnu ekonomsku funkciju i jedan je od pokretača razvoja privrede i društva. Poštanski saobraćaj je od vitalnog značaja, pre svega za korisnike poštanskih usluga, te je i ta činjenica jedan od razloga što se poštanske usluge ubrajaju u usluge od opšteg ekonomskog interesa. Sektor poštanskih usluga u Republici Srbiji, kao deo tercijalnog sektora, predstavlja značajan elemenat njenog privrednog i društvenog razvoja, imajući u vidu da poštanske usluge nemaju svrhu same za sebe već su po pravilu deo neke druge poslovne ili privatne potrebe.

Takođe, efikasna i kvalitetna poštanska usluga, naročito u sektoru prenosa robe, ima veliki pozitivan uticaj na privredu i društvo u celini. Poštanske usluge spadaju u red visoko sofisticiranih usluga sa konstantnim tehničko-tehnološkim inovacijama, pre svega u oblasti IKT-a, pa samim tim predstavljaju delatnost koja, pored sopstvenog održivog ekonomskog rasta, može uspešno da podrži dalji privredni razvoj Srbije.

Razvijena i dostupna poštanska mreža u velikoj meri pozitivno utiče na održivi razvoj lokalnih zajednica, pre svega u ruralnim područjima. S druge strane, pored ekonomske vrednosti poštanske usluge i mreža, one imaju i ogromnu socijalnu vrednost kroz stvaranje uslova za poboljšanje života pojedinaca ili celokupnog društva.

Poštanski sektor predstavlja značajan faktor koji utiče na rast privrede, zaposlenosti i BDP-a u Republici Srbiji. Tako je:

1) u 2014. godini poštanska delatnost ostvarila prihod od oko 15 milijardi dinara (oko 127 miliona evra), što čini oko 0,38% ukupnog BDP-a u toj godini1;

______________
1 Izvor: RZS, RATEL - "Istraživanje modela univerzalne poštanske usluge"

2) u poštanskom sektoru u 2014. godini bilo je ukupno zaposleno 17.630 radnika, odnosno oko 0,89% od ukupnog broja zaposlenih u Republici Srbiji2.

Iako je poslednjih godina, naročito od velike ekonomske krize, došlo do razdvajanja veze između rasta BDP-a i ostvarenog obima poštanskih usluga, ipak učešće poštanskog sektora u ukupnom BDP-u jedne zemlje direktno ukazuje na njegov značaj za ukupni privredni razvoj te zemlje. Nacionalni poštanski operatori (NPO) u evropskim zemljama učestvuju u BDP-u prosečno sa 0,213% (Slika 2-1). U većini evropskih zemalja, pre svega u skandinavskim zemljama (izuzetak je Republika Finska), NPO imaju učešće u BDP-u znatno veće od proseka. Kada se podaci o učešću u BDP-u pojedinih NPO-a uporede sa podacima u ranijim periodima primetno je značajno smanjenje istog3. S druge strane, ukupno učešće čitavog poštanskog sektora (pored NPO-a posmatra se: unutrašnji, međunarodni saobraćaj, kurirski prenos, integratori i dr.) je ostalo skoro nepromenjeno, što ukazuje na sve veći stepen liberalizacije tržišta, na kojem se pored NPO pojavljuje i sve veći broj konkurenata.

______________
2 Isto
3 U 2010. godini sr. vrednost je bila 0,36% (Srbija 0,32%), a maksimalno i preko 0,6%, dok je redosled u najvećem delu isti. Izvor: Strategija razvoja poštanskih usluga u Republici Srbiji za period 2013-2016.

Slika 2-1 Učešće NPO odabranih evropskih zemalja u BDP-u u 2014. godini (%)

Izvor: Eurostat, RZS

Kako bi se analiziralo učešće u BDP-u pojedinih NPO-a, kao pružalaca UPU, potrebno je analizirati cene poštanskih usluga. Na osnovu podataka EUROSTAT-a analizirane su cene za pisma prve stope mase u unutrašnjem saobraćaju, kao i za pismo iste kategorije u međunarodnom saobraćaju unutar Evrope.

U Evropi se cene poštanskih usluga značajno razlikuju od zemlje do zemlje, bez obzira da li se radi o uslugama u unutrašnjem ili MPS-u. Poštarina za pismo prve stope mase u unutrašnjem saobraćaju u Republici Srbiji iznosi 0,20 evra, što je najniža cena u Evropi i dosta ispod prosečne evropske cene od 0,59 evra (Slika 2-2). Najskuplja poštarina u Evropi je u skandinavskim zemljama i iznosi 1,21 evra u Kraljevini Danskoj, 1,00evra, Kraljevini Norveškoj 0,96 evra itd. Skoro sve zemlje istočne i jugoistočne Evrope imaju cenu usluge koja je niža od prosečne evropske cene. Kada je reč o zemljama u okruženju cene su dosta niže od evropskog proseka: Republika Makedonija 0,29 evra, Republika Slovenija 0,34 evra, Rumunija 0,36 evra itd. Između ostalog, potrebno je napomenuti da se u Republici Srbiji cene poštanskih usluga u unutrašnjem saobraćaju nisu značajnije menjale već duži niz godina.

Slika 2-2 Poštarina za pismo prve stope mase u unutrašnjem saobraćaju u 2014. godini (u evrima)

Izvor: Eurostat

Prosečna poštarina za pismo prve stope mase, koje se šalje u neku drugu evropsku zemlju iznosi 0,93 evra (Slika 2-3). U svim evropskim zemljama cene u međunarodnom saobraćaju su više od cena u unutrašnjem saobraćaju, osim u Republici Finskoj gde su cene iste (1 evro). Kao u unutrašnjem saobraćaju i ovde cene značajno variraju od zemlje do zemlje. Republika Srbija, se cenom od 0,60 evra, i ovde se nalazi u grupi zemalja sa najnižom cenom. Međutim, poštarina za pismo koje se iz Republike Srbije šalje u neku drugu evropsku zemlju je tri puta veća od poštarine u unutrašnjem saobraćaju. Korisnici u: Republici Austriji plaćaju cenu koja je viša 1,17 puta, Saveznoj Republici Nemačkoj 1,25 puta, Republici Sloveni ji 1,76. Najsličnija Republici Srbiji je Republika Hrvatska u kojoj je poštarina u unutar evropskom saobraćaju u odnosu na unutrašnji veća 2,44 puta.

Slika 2-3 Poštarina za pismo prve stope mase preneto unutar Evrope u 2014. godini (u evrima)

Izvor: Eurostat

Prosečan broj zaposlenih u NPO u odnosu na ukupan broj zaposlenih u evropskim zemljama je 0,50% (Slika 2-4), pri čemu se udeo zaposlenih kreće od 0,15% u Grčkoj pa sve do preko 1% ukupno zaposlenih u Republici Češkoj i Švajcarskoj Konfederaciji.

Slika 2-4 Zaposleni u NPO evropskih zemalja u 2014. godini (% ukupnog broja zaposlenih)

Izvor: Eurostat

U prethodnom periodu tržište poštanskih usluga u određenoj meri je liberalizovano i to pre svega u sektoru ekspres i kurirskih usluga. Nastavak procesa liberalizacije, kao i očekivani dalji razvoj tržišta nameću potrebu da operatori povećavaju produktivnost, stabilnost i održivi rast uz stalnu optimizaciju poslovanja, razvoj novih usluga i proizvoda, te razvoj konkurentskih strategija. Sve ovo kao direktnu posledicu ima povećanje kvaliteta obavljanja poštanskih usluga (povećanje brzine, smanjenje cene), pojavu novih operatora, kao i dalji rast investicija u ovaj sektor.

2.3. Pokazatelji razvijenosti tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji

Kada se poštansko tržište u Republici Srbiji poredi sa poštanskim tržištima zemalja u okruženju i drugih evropskih zemalja, onda ga možemo svrstati u red srednje razvijenih tržišta. Kao osnovni pokazatelji razvijenosti poštanskog tržišta u Republici Srbiji mogu se uzeti broj stanovnika po jednoj poštanskoj jedinici, broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika, kao i broj pismonosnih pošiljaka po stanovniku godišnje.

Broj poštanskih jedinica i broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika predstavljaju indikatore dostupnosti poštanske mreže. U poređenju sa ostalim evropskim zemljama (Slika 2-5) dostupnost poštanskih usluga, kada se radi o poštanskim jedinicama, u Republici Srbiji je na nivou evropskog proseka sa 4.835 stanovnikom na jednu jedinicu poštanske mreže (4.075 u Evropi).

Slika 2-5 Broj stanovnika po jedinici poštanske mreže u 2014. godini

Izvor: Eurostat

Sa druge strane, analizirajući broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika (Slika 2-6) Republika Srbija se sa tri poštanska sandučića na 10.000 stanovnika i dalje nalazi daleko ispod evropskog proseka od 12 sandučića. Kod većine razvijenih evropskih zemalja broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika je znatno viši od proseka što je u direktnoj vezi za boljom dostupnošću poštanskih usluga, posebno u ruralnim područjima.

Slika 2-6 Broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika u 2014. godini

Izvor: Eurostat

Tržište poštanskih usluga u Republici Srbiji duži niz godina beleži izvestan rast. Posmatrajući vremenski period od 2005. do 2014. godine ukupan obim poštanskih usluga (pisma, paketi, kurirske usluge) poslednjih pet godina prelazi 300 miliona jedinica godišnje (Slika 2-7). Kad se posmatra pojedinačni godišnji rast (Slika 2-8) može se primetiti da je obim poštanskih usluga porastao i za preko 40% u odnosu na početak ovog perioda. Takođe, može se primetiti da je u periodu Velike ekonomske krize obim usluga doživeo, u određenoj meri, ozbiljan pad (od 6%), kao i da se u poslednjih nekoliko godina beleži blagi pad ukupnog obima usluga od 0,9% u 2013. u odnosu na 2012. godinu, odnosno 1,8% u 2014. u odnosu na 2013. godinu.

Iako je poslednjih godina zabeležen pad obima usluga, kada je reč o ukupnom prihodu od poštanskih usluga tu se beleži rast iz godine u godinu. Tako je u 2014. godini (pad obima za skoro 2%) ostvaren ukupan prihod od poštanskih usluga u Republici Srbiji u iznosu od 14,97 milijardi dinara, što je za 9,75% više u odnosu na prihod ostvaren u 2013. godini, a za 38,11% više nego u 2010. godini.4

_____________
4 Izvor: RATEL "Istraživanje modela univerzalne poštanske usluge"

Slika 2-7 Ukupan obim poštanskih usluga u Republici Srbiji (u milionima jedinica)

Izvor: RZS, RATEL

Slika 2-8 Obim poštanskih usluga u Republici Srbiji u periodu 2005-2014. godine (Indeks 2005.=100)

Izvor: RZS, RATEL

Poredeći broj poštanskih usluga u Republici Srbiji u odnosu na druge evropske zemlje, kada je na primer reč o broju pismonosnih pošiljaka po stanovniku (Slika 2-9), Republika Srbija se sa 35 pismonosnih pošiljaka nalazi daleko ispod evropskog proseka od 115 pisama po stanovniku. Međutim, ovde treba naglasiti da je u Republici Srbiji, kao i u većini zemalja južne i istočne Evrope, manje razvijeno tržište direktne pošte i marketinga nego u zemljama zapadne i severne Evrope, tj. većinu pismonosnih pošiljaka čine računi za druge usluge, kao i pisma poslata od strane državnih organa i banaka. Samim tim, iako u opadanju poslednjih godina, tržište pismonosnih pošiljaka ima potencijala za rast u narednom periodu, naročito u segmentu direktnog marketinga.

Slika 2-9 Ukupan broj pismonosnih pošiljaka po stanovniku u 2014. godini u UPS-u

Izvor: Eurostat, SPS

Na primeru Javnog preduzeća "Pošta Srbije", Beograd kao ključnog i najvećeg poštanskog operatora u Republici Srbiji, može se primetiti pad ukupnog obima pismonosnih pošiljaka (Slika 2-10). Samo u 2016. godini u odnosu na 2015.godinu zabeležen je pad od čitavih 12 miliona pisama. Pad obima pismonosnih pošiljaka je stalan od 2012. godine.

Ono što je karakteristika u poslednjih nekoliko godina je i trend smanjenja obima paketskih pošiljaka (Slika 2-11), kao i značajan rast ekspres i kurirskih usluga (Slika 2-12). Obim paketskih pošiljaka u konstantnom je padu u poslednjih pet godina. Ovaj pad je rezultat, pre svega, pada obima paketskih pošiljaka u UPS-u i to za 200 hiljada jedinica u 2015. godini u odnosu na 2010. godinu. Kada je reč o MPS-u iz godine u godinu beleži se konstantno povećanje obima paketskih pošiljaka, tako da je u 2015. godini bilo za 65% više paketa u MPS-u nego u 2010. godini.

Slika 2-10 Obim pismonosnih pošiljaka u Javnom preduzeću "Pošta Srbije", Beograd (u milionima)

Izvor: RZS

Slika 2-11 Obim paketskih pošiljaka u Javnom preduzeću "Pošta Srbije", Beograd (u hiljadama)

Izvor: RZS

Uzrok pada ukupnog obima paketskih pošiljaka nalazi se, između ostalog, i u značajnom rastu broja ekspres i kurirskih usluga. Upoređujući obim ekspres i kurirskih usluga u periodu od 2010. do 2015. godine (Slika 2-12), najveći rast od 23,5% u odnosu na prethodnu godinu postignut je 2011. godine, a najmanji 2014. godine (3,6%). Ukupan rast ovih vrsta pošiljaka u ovom periodu je nešto iznad 100%.

Slika 2-12 Obim ekspres i kurirskih pošiljaka u Javnom preduzeću "Pošta Srbije", Beograd (u hiljadama)

Izvor: RZS

Jedan od osnovnih razloga za ovako intenzivan rast ekspres i kurirskih usluga je i ubrzani razvoj e-trgovine u Republici Srbiji poslednjih nekoliko godina. Imajući u vidu da se očekuje dalji rast elektronske trgovine, posebno nakon ulaska Republike Srbije u EU i ukidanja graničnih barijera, to će pred poštanske operatore postaviti nove izazove pre svega u segmentu cene i kvaliteta usluga.

Razvijenost poštanskog tržišta može se posmatrati i kroz učešće UPU-a u ukupnom obimu usluga. U 2016. godini učešće UPU u ukupnom obimu poštanskih usluga u Republici Srbiji iznosilo je 91% (Slika 2-13).

Slika 2-13 Učešće UPU u ukupnom obimu i prihodu u 2016. godini

Izvor: RATEL

Kada je reč o učešću UPU u ukupnom prihodu ostvarenom od poštanskih usluga u 2016. godini on iznosi 49% i smanjuje se iz godine u godinu, odnosno za 14% je manje nego 2010. godine.5 Ovo, između ostalog, ukazuje i na to da su usluge iz domena komercijalnih usluga izuzetno profitabilne.

Imajući u vidu sve napred navedeno, kao i opšti trend koji je prisutan u većini evropskih zemalja, očekuje se da će tražnja za pismonosnim poštanskim uslugama u naredne četiri godine padati i to prosečno za oko sedam miliona pisama na godišnjem nivou, ali da će tražnja za paketskim odnosno ekspres i kurirskim uslugama sigurno značajno rasti, u skladu sa daljim razvojem elektronske trgovine, koja svuda u svetu doživljava ekspanziju. S tim u vezi, može se očekivati da će se tražnja za ovim uslugama povećavati i do tri miliona pošiljaka na godišnjem nivou. Iako se očekuje pad ukupnog obima pošiljaka usled pada tražnje za tradicionalnim poštanskim uslugama, može se očekivati dalji porast prihoda od poštanskih usluga, s obzirom da svakodnevno raste potreba za tzv. digitalnim uslugama čije poštarine su veće od poštarina tradicionalnih usluga.

_______________
5 Izvor: RATEL "Istraživanje modela univerzalne poštanske usluge"

2.4. Uređenost tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji

2.4.1. Zakonska regulativa

U Republici Srbiji poštanske usluge su regulisane Zakonom o poštanskim uslugama i podzakonskim aktima.

Zakonom o poštanskim uslugama je utvrđeno da ovlašćenja u oblasti poštanskih usluga u Republici Srbiji imaju Vlada, ministarstvo nadležno za oblast poštanskih usluga i RATEL. Vlada utvrđuje politiku i strategiju razvoja, osnovna opredeljenja i principe obavljanja poštanskih usluga, rukovodeći se javnim interesom u ovoj oblasti, profesionalnim principima i načelima SPS-a i drugih međunarodnih organizacija. Ministarstvo sprovodi politiku Vlade, donosi pravilnike, vrši nadzor nad primenom Zakona o poštanskim uslugama i propisa donetih na osnovu navedenog zakona, kao i druge poslove državne uprave utvrđene zakonom.

RATEL, takođe donosi propise, izdaje i oduzima dozvole za obavljanje poštanskih usluga, kao i druge poslove utvrđene zakonom. Zakonom o poštanskim uslugama je propisano da je UPU skup poštanskih usluga koje se obavljaju u kontinuitetu, na teritoriji Republike Srbije u okviru propisanog kvaliteta, po pristupačnim cenama i pod jednakim uslovima za sve korisnike. UPU je usluga od opšteg interesa i kao takvu nju obavlja JPO, odnosno Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd. U okviru UPU su i RPU, koje isključivo obavlja JPO. Limite za RPU utvrđuje agencija i oni su po masi 100 grama, a po ceni trostruki iznos poštarine za pismo prve stope težine i najbržeg stepena prenosa. Uslov za obavljanje UPU je posedovanje mreže, a regulator utvrđuje način i uslove pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora i vodi registar zaključenih ugovora. Propisano je da se eventualno nastali gubici usled obavljanja UPU nadoknađuju iz budžeta Republike Srbije. JPO je u obavezi da računovodstveno prati UPU, odvojeno od usluga koje ne spadaju u ovaj set usluga, kao i da u okviru UPU računovodstveno odvojeno prati RPU.

Pravilnik o uslovima za otpočinjanje obavljanja delatnosti poštanskih usluga ("Službeni glasnik RS", broj 51/10) propisuje uslove koje PO moraju ispuniti da bi mogli otpočeti, nakon dobijene dozvole, pružanje poštanske usluge.

Pravilnik o uslovima za održavanje i unapređenje obavljanja univerzalne poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", broj 6/11) propisuje uslove za održavanje i unapređenje razvoja UPU.

Pravilnikom o utvrđivanju Plana izdavanja prigodnih poštanskih maraka i vrednosnica i motiva redovnih izdanja poštanskih maraka i vrednosnica utvrđuje se Plan izdavanja prigodnih poštanskih maraka i vrednosnica i motiva redovnih izdanja poštanskih maraka i vrednosnica, koje u toku godine izdaje Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd.

Pravilnik o opštim uslovima za obavljanje poštanskih usluga ("Službeni glasnik RS", br. 24/10, 58/10, 2/11, 13/11, 65/11, 93/13 i 97/15) propisuje uslove, način i postupak obavljanja poštanskih usluga.

Pravilnik o određivanju tarifnih stavova za univerzalnu poštansku uslugu ("Službeni glasnik RS", br. 34/10, 58/10, 2/11, 65/11, 21/14 i 83/16) propisuje tarifne stavove za UPU.

Pravilnik o parametrima kvaliteta za obavljanje poštanskih usluga i minimalnom kvalitetu u obavljanju univerzalne poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", broj 146/14), bliže uređuje parametre za obavljanje poštanskih usluga i minimalne uslovi za obavljanje UPU, koje su u obavezi da ispunjavaju JPO i drugi PO koji na osnovu licence obavljaju UPU.

Pravilnik o načinu i uslovima pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora propisuje uslove i način pristupa mreži JPO.

Pravilnik o metodologiji formiranja cena za univerzalnu poštansku uslugu ("Službeni glasnik RS", broj 100/11) propisuje metodologiju formiranja cena za UPU.

Pravilnik o utvrđivanju visine troškova za izdavanje dozvole i visine godišnje naknade za obavljanje poštanskih usluga ("Službeni glasnik RS", broj 89/16) utvrđuje visinu troškova za izdavanja dozvola kao i visinu godišnje naknade za obavljanje poštanskih usluga.

Pravilnik o uslovima za obavljanje univerzalne poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", broj 28/10) propisuje uslove za obavljanje UPU.

Tehnički uslovi za kućne sandučiće ("Službeni glasnik RS", br. 95/10 i 2/16) definišu uslove za projektovanje, izvođenje i postavljanje kućnih sandučića.

Što se tiče UPU njen status u Republici Srbiji regulisan je Zakonom o poštanskim uslugama. UPU u unutrašnjem i MPS-u, obuhvata prijem, sortiranje, prevoz i uručenje: pismonosnih pošiljaka mase do dva kilograma; preporučenih pismonosnih pošiljaka i pismonosnih pošiljaka sa označenom vrednošću; pismena u sudskom, upravnom i prekršajnom postupku, bez obzira na limite; poštanskih uputnica; paketa mase do 10 kilograma; uručenje paketa mase do 20 kilograma u MPS-u; sekograma mase do sedam kilograma, bez naplate poštarine. UPU treba da bude dostupna svim korisnicima na teritoriji Republike Srbije po pristupačnim cenama i u okviru definisanih standarda kvaliteta. U Tabeli 2-1 dat je uporedni prikaz opsega UPU u Republici Srbiji i u odabranim zemljama u regionu.

Tabela 2-1 Pregled opsega UPU u odabranim zemljama

Zemlja	Opseg UPU
Republika Austrija	Prijem, prerada, prevoz i uručenje pismonosnih pošiljaka do 2 kg, prijem, prerada, prevoz i uručenje paketa mase do 10 kg, preporučene pošiljke i vrednosne pošiljke, novine i časopisi su u okviru opsega UPU
Republika Slovenija	Prijem, prerada, prevoz i uručenje pismonosnih pošiljaka do 2 kg, prijem, prerada, prevoz i uručenje paketa mase do 10 kg, preporučene pošiljke i vrednosne pošiljke,
Republika Portugal	Prijem, prerada, prevoz i uručenje pismonosnih pošiljaka do 2 kg, prijem, prerada, prevoz i uručenje paketa mase do 10 kg, preporučene pošiljke i vrednosne pošiljke, isključujući direktnu poštu
Republika Slovačka	Prijem, prerada, prevoz i uručenje pismonosnih pošiljaka do 2 kg, prijem, prerada, prevoz i uručenje paketa mase do 10 kg, preporučene pošiljke i vrednosne pošiljke, sekogrami, prerada, prevoz i uručenje paketa do 20 kg u međunarodnom dolazu službena prepiska, poštanske uputnice
Republika Hrvatska	Prijem, prerada, prevoz i uručenje pismonosnih pošiljaka do 2 kg, prijem, prerada, prevoz i uručenje paketa mase do 10 kg, preporučene pošiljke i vrednosne pošiljke, prijem, prerada, prevoz i uručenje sekograma do 7 kg, prerada, prevoz i uručenje paketa do 20 kg u međunarodnom dolazu
Republika Srbija	prijem, prenos i uručenje pismonosnih pošiljaka, uključujući registrovane pošiljke, mase do 2 kg, kao i pismonosne pošiljke u elektronskoj formi, prijem, prenos i uručenje paketa mase do 1 kg i uručenje paketa mase do 20 kg, u MPS-u, prijem, prenos i isplata uputnica u klasičnoj i elektronskoj formi, prijem, prenos i uručenje sekograma do 7 kg

Kada je reč o usaglašenosti Zakona o poštanskim uslugama Republike Srbije sa direktivama EU može se zaključiti da je ova regulativa većim delom usaglašena. U postojećoj regulativi postoje određena odstupanja od navedenih preporuka:

1) nije ispunjen uslov smanjenja limita po masi i ceni rezervisanih usluga do 50 grama ili do cene jednake 2,5-struke cene prve stope mase i najbržeg stepena prenosa do 2006. godine, koji nije obavezujući za Republiku Srbiju, s obzirom da još uvek nije država članica EU;

2) NRT-u nije povereno sprovođenje nadzora nad primenom zakona, imajući u vidu krovne zakone koji definišu vršenje nadzora od strane nadležnih ministarstava i drugih državnih organa;

3) nije ispunjen uslov vezan za rok potpune liberalizacije (1. januar 2013. godine), koji nije obavezujući za Republiku Srbiju, s obzirom da još uvek nije država članica EU;

4) u određenoj meri delimično je usaglašeno nekoliko preporuka vezanih za pružanje, cene i finansiranje UPU.

Imajući u vidu da je Republika Srbija trenutno u procesu pregovora o pristupanju EU, direktive u tom smislu još uvek nisu nisu obavezujuće. Međutim kontinuirano se vrši harmonizacija sistemskih zakona sa regulativom EU i očekuje se da do pristupanja u EU svi zakoni i druga akta koja regulišu oblast poštanskih usluga u potpunosti budu usklađeni sa direktivama EU. Pregled usaglašenosti nacionalnog zakonodavstva sa poštanskim direktivama EU prikazan je u Tabeli 2-2.

Tabela 2-2 Pregled usaglašenosti nacionalnog zakonodavstva sa direktivama EU

Direktiva	Osnovne preporuke	Usaglašenost regulative
Direktiva 97/67/EC	1. liberalizaciju tržišta za pošiljke mase iznad 350 gr.	Usaglašeno
	2. pružanje UPU	Usaglašeno
	3. kriterijuma koji određuju usluge koje mogu biti rezervisane za davaoce UPU i uslove kojima se reguliše pružanje nerezervisanih usluga	Usaglašeno
	4. utvrđivanje standarda kvaliteta za davaoce UPU	Usaglašeno (Definisano zakonom o poštanskim uslugama, donet podzakonski akt (NRT))
	5. utvrđivanje tehničkih standarda	Usaglašeno
	6. stvaranje nezavisnih NRT	Usaglašeno
	7. pristup poštanskoj mreži	Usaglašeno
Direktiva 2002/39/EC	1. rezervisano područje: do 2003. godine liberalizacija pošiljaka mase iznad 100 gr, a do 2006. godine liberalizacija pošiljaka mase iznad 50 gr.	Delimično usaglašeno (nije ispunjen uslov smanjenja limita po masi i ceni na 50 grama)
	2. minimalni nivo RPU	Usaglašeno
	3. NRT- uvođenje nadzora nad primenom zakona	Nije usaglašeno
Direktiva 2008/06/EC	1. rok za liberalizaciju (1. januar 2011. godine odnosno 1. januar 2013. godine za 11 članica EU)	Nije usaglašeno
	2. pružanje univerzalne usluge	Delimično usaglašeno (direktivom predviđena dostava 5 puta nedeljno i jedan prijem dnevno, izuzetke definiše regulator)
	3. osnove za određivanje cene UPU i vođenje odvojenog računovodstva	Delimično usaglašeno (Zakonom o poštanskim uslugama nije predviđeno da neko kompetentno telo nezavisno od davaoca UPU verifikuje sistem obračunavanja troškova)
	4. Finansiranje UPU	Delimično usaglašeno (Zakonom o poštanskim uslugama predviđeno finansiranje troškova UPU iz budžeta osnivača a ne osnivanje kompenzacionog fonda)
	5. sporazumno rešavanje sporova	Usaglašeno
	6. procedura licenciranja	Usaglašeno
	7. pružanje informacija (davalac poštanskih usluga u obavezi je da dostavlja sve informacije)	Usaglašeno

2.4.2. Uloga nacionalnog regulatornog tela

Prvo nezavisno regulatorno telo (NRT) koje je bilo zaduženo za područje poštanskih usluga u Republici Srbiji, bilo je RAPUS, formirano 2010. godine na osnovu Zakona o poštanskim uslugama. Donošenjem Zakona o izmenama i dopunama Zakona o poštanskim uslugama prestala je sa radom RAPUS. Donošenjem Zakona o izmenama i dopunama Zakona o elektronskim komunikacijama ("Službeni glasnik RS", broj 62/14) i Zakona o izmenama i dopunama Zakona o poštanskim uslugama formirana je RATEL, koja je nakon prestanka rada RAPUS-a preuzela, između ostalog, i regulatorne poslove vezane za poštanske usluge.

RATEL je nezavisna regulatorna organizacija sa statusom pravnog lica koja se u skladu sa zakonom vrši javna ovlašćenja u cilju efikasnog sprovođenja utvrđene politike u oblasti elektronskih komunikacija, podsticanja konkurencije elektronskih komunikacionih mreža i usluga, unapređivanja njihovog kapaciteta, odnosno kvaliteta, doprinosa razvoju tržišta elektronskih komunikacija i zaštite interesa korisnika elektronskih komunikacija, u skladu sa odredbama Zakona o poštanskim uslugama i propisa donetih na osnovu njega, kao i regulatornih i drugih poslova u skladu sa posebnim zakonom kojim se uređuju poštanske usluge.

U oblasti poštanskih usluga RATEL ima obavezu da kroz odgovarajuća podzakonska akta, reguliše oblast poštanskih usluga, zatim da izdaje i oduzima dozvole za rad, odnosno da svojim delovanjem omogući konkurenciju i spreči svaki vid monopolskog delovanja na tržištu poštanskih usluga. Pored pomenutih aktivnosti, osnovni zadatak nacionalnog nezavisnog regulatornog tela u oblasti poštanskih usluga je i garancija obavljanja UPU i svega onoga što iz definicije ove usluge proizilazi. Nadležnost RATEL-a u oblasti poštanskih usluga u Republici Srbiji je da obavlja sledeće poslove i zadatke:

1) donosi opšte uslove za obavljanje poštanskih usluga, standarde kvaliteta u obavljanju poštanskih usluga i prati njihovu primenu;

2) utvrđuje, uz saglasnost Vlade, limite po masi i ceni za RPU;

3) utvrđuje vreme trajanja ekskluzivnog obavljanja RPU-a;

4) daje saglasnost na posebne uslove za obavljanje poštanskih usluga;

5) propisuje bliže uslove za izdavanje dozvola poštanskim operatorima;

6) izdaje i oduzima dozvole poštanskim operatorima za obavljanje UPU;

7) izdaje i oduzima odobrenja poštanskim operatorima za obavljanje nerezervisanih poštanskih usluga;

8) vodi registar izdatih dozvola poštanskim operatorima;

9) utvrđuje visinu troškova za izdavanje dozvola, odnosno odobrenja i visinu godišnje naknade za obavljanje poštanskih usluga, kao i rokove za izmirenje obaveza plaćanja;

10) prati da li se poštanski operatori pridržavaju uslova sadržanih u izdatim dozvolama, odnosno odobrenjima, a u slučaju povreda tih uslova ili odredaba Zakona o poštanskim uslugama, preduzima mere iz svoje nadležnosti;

11) određuje tarifne stavove za UPU;

12) utvrđuje metodologiju formiranja cena za UPU;

13) preduzima mere u cilju unapređenja konkurencije na tržištu poštanskih usluga;

14) prati rad poštanskih operatora po primedbama, odnosno prigovorima korisnika;

15) prati razvoj u oblasti poštanskih usluga;

16) prikuplja informacije, formira i održava bazu podataka od značaja za oblast poštanskih usluga i redovno objavljuje podatke;

17) ostvaruje međunarodne kontakte u oblasti poštanske regulative, ako Zakonom o poštanskim uslugama nije drugačije određeno;

18) obezbeđuje javnost u radu;

19) obavlja i druge poslove utvrđene zakonom.

Kroz navedene poslove i zadatke RATEL realizuje svoja tri osnovna cilja u oblasti poštanskih usluga u Republici Srbiji i to:

1) Osiguranje pružanja univerzalne usluge, kao vida socijalne obaveze prema svim građanima Republike Srbije čime se obezbeđuje korišćenje osnovnih poštanskih usluga pod jednakim uslovima i cenama na jedinstvenoj teritoriji;

2) Regulisanje odnosa na tržištu kroz definisanje odgovarajućeg pravnog okvira;

3) Osiguranje pristupa mreži JPO ostalim poštanskim operatorima.

Radi ispunjenja ovih ciljeva RATEL je do sada doneo čitav niz pravilnika i odluka od kojih se mogu izdvojiti:

1) Pravilnik o metodologiji formiranja cena za UPU;

2) Pravilnik o opštim uslovima za obavljanje poštanskih usluga;

3) Pravilnik o određivanju tarifnih stavova za UPU;

4) Pravilnik o uslovima za obavljanje UPU;

5) Pravilnik o utvrđivanju visine troškova za izdavanje dozvole i visine godišnje naknade za obavljanje poštanskih usluga;

6) Pravilnik o parametrima kvaliteta za obavljanje poštanskih usluga i minimalnom kvalitetu u obavljanju UPU;

7) Pravilnik o načinu i uslovima pristupa poštanskoj mreži JPO-a;

8) Tehnički uslovi za kućne sandučiće.

2.4.3. Otvorenost tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji

Zakonom o poštanskim uslugama donetim 2005. godine započeo je proces otvaranja tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji. Ovim Zakonom uvedena je obaveza da svako ko želi da se bavi poštanskim uslugama u Republici Srbiji mora da poseduje odgovarajuću dozvolu izdatu od strane NRT-a. Međutim, u periodu od skoro pet godina, do formiranja NRT-a 2010. godine, postojao je "pravni vakum", tj. situacija kada su se poštanskom delatnošću bavili samo operatori registrovani pre stupanja na snagu Zakona o poštanskim uslugama, dok nije bilo izdavanja dozvola novim operatorima. Nakon formiranja NRT-a (RAPUS-a) ova situacija je prevaziđena i počelo je izdavanje dozvola za obavljanje poštanske delatnosti. Nakon ovoga nije bilo više nikakvih prepreka i problema u otvaranju poštanskog tržišta u Republici Srbiji što se može videti i iz broja izdatih dozvola, odnosno broja poštanskih operatora u prethodnom periodu (Slika 2-14).

Slika 2-14 Broj poštanskih operatora u Republici Srbiji u periodu 2010-2016. godine

Izvor: RAPUS: Izveštaji o radu

Na tržištu poštanskih usluga u Republici Srbiji, poštanske usluge obavljaju:

1) Javni poštanski operator, koji poseduje licencu za pružanje UPU, uz ekskluzivno pravo obavljanja RPU;

2) Poštanski operatori koji poseduju dozvole za obavljanje poštanskih usluga.

Na osnovu zvaničnih podataka RATEL-a od 31. decembra 2016. godine u Republici Srbiji pored JPO, koji ima i licencu za pružanje UPU, još 55 operatora poseduje važeće dozvole za obavljanje poštanskih usluga. Svi poštanski operatori se, na osnovu usluga i teritorije na kojoj pružaju usluge mogu svrstati u nekoliko grupa. (Tabela 2-3).

Tabela 2-3 Pregled broja poštanskih operatora u Republici Srbiji prema vrstama usluga

Vrsta usluge	Broj operatora koji pružaju uslugu
UPU	1 operator
Prijem, prerada, prevoz i uručenje ekspres pošiljaka	49 operatora
	27 operatora na nacionalnom nivou
	10 operatora na međunarodnom nivou
	20 operatora na teritoriji grada Beograda
Prerada i uručenje međunarodnih paketa mase veće od 20 kg u dolazu u Republiku Srbiju	3 operatora
Prijem, prerada i prevoz međunarodnih paketa u polazu iz Republike Srbije, mase veće od 10 kg	3 operatora
Prijem, prevoz i uručenje registrovanih poštanskih pošiljaka direktno od pošiljaoca do primaoca	7 operatora
Prijem, prerada, prevoz i uručenje paketa mase veće od 10 kg	5 operatora

Izvor: RATEL: Registar dozvola poštanskih operatora

Sledeći, veoma bitan, element otvorenosti tržišta poštanskih usluga je pristup poštanskoj mreži JPO. Radi zaštite interesa korisnika, ali i razvoja konkurencije, kao i razvoja samog tržišta, potrebno je osigurati dostupnost elementima poštanske mreže pružaoca UPU.

U Republici Srbiji pristup poštanskoj mreži JPO regulisan je Pravilnikom o načinu i uslovima pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora, koji je doneo RATEL.

Pravilnik o načinu i uslovima pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora propisuje postupak pristupa poštanskoj mreži i poštanskoj infrastrukturi JPO od strane drugih poštanskih operatora, radi obezbeđivanja kontinuiranog, kvalitetnog i održivog pružanja UPU. Pristup poštanskoj mreži JPO omogućava drugim operatorima da koriste:

1) određene jedinice poštanske mreže;

2) logističke, tehničko-tehnološke, informatičke, kadrovske i druge resurse JPO;

3) poštanski adresni sistem.

Pristup poštanskom adresnom sistemu podrazumeva da je drugim poštanskim operatorima omogućeno da koriste bazu podataka s poštanskim adresnim kodovima (PAK) javnog poštanskog operatora, kao i korišćenje podataka za grupisanje pošiljaka.

2.5. Pozicija javnog poštanskog operatora

Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd, kao javni poštanski operator u Republici Srbiji, davalac je poštanskih usluga sa obavezom pružanja UPU i ekskluzivnim pravom, koje mu garantuje država, na obavljanje rezervisanih usluga u okvirima određenog limita po masi i ceni, a u skladu sa Zakonom o poštanskim uslugama.

Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd obavlja UPU na celokupnoj teritoriji Republike Srbije na osnovu licence broj L-2010-1/1, izdate od strane regulatora.

Na osnovu podataka iz 2015. godine Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd karakteriše:

1) ukupna imovina iznosi 34,11 milijardi dinara od čega 23 milijardi dinara (67,43%) je stalna imovina, a 11,11 milijardi dinara (32,57%) obrtna imovina6;

2) kapital je 25,83 milijardi dinara, a rezervisanja i obaveze 8,29 milijardi dinara7;

3) neto dobitak iznosi 3,13 milijardi dinara8;

4) pružanje usluga se obavlja preko 1.491 pošte, od toga 233 ugovorne pošte. Jedna pošta opslužuje u proseku 4.766 stanovnika, prosečan broj stanovnika po jednom šalteru je 1.825, a prosečan broj stanovnika po dostavnom rejonu je 1.9949;

5) ukupan broj zaposlenih je 14.956, pri čemu je godišnja fluktuacija u zadnjih pet godina najviše iznosila 140 zaposlenih10;

6) Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd prati i unapređuje kvalitet usluga. Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd je od 1. jula 2014. godine ponovo u projektu UNEX (međunarodno nezavisno merenje kvaliteta poštanskih usluga). Na osnovu rezultata merenja u 2015. godini 56,2% pošiljaka je uručeno u roku J+3, a 83,35% u roku J+511. U međunarodnom saobraćaju prosečno je 59.05% pošiljaka stiglo na odredište u neku drugu evropsku zemlju u roku J+3, a 83,7% u roku J+5, dok je iz evropskih zemalja u Srbiju u roku J+3 stiglo prosečno 57,17% pošiljaka, a u roku J+5 - 85,06%12.

Na osnovu podataka iz planova poslovanja vidi se da od ukupnog broja usluga u Javnom preduzeću "Pošta Srbije", Beograd oko 56% čine usluge iz domena RPU, oko 3% usluge iz domena nerezervisane poštanske usluge iz oblasti UPU, dok oko 42% od ukupnog broja usluga čine komercijalne usluge. Učešće poštanskih usluga u ukupnom broju usluga koje ovo preduzeće pruža kreće se oko 64 %.

Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd u poslednjih nekoliko godina izuzetno veliku pažnju posvećuje sopstvenom prilagođavanju tržišnim uslovima poslovanja i postepenoj liberalizaciji tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji. Jačanje konkurentnosti i pozicije na poštanskom tržištu Javnog preduzeća "Pošta Srbije", Beograd najbolje je vidljivo kroz konstantno unapređenje postojećih i razvoj novih, savremenih, poštanskih usluga, kao i sve veću diversifikaciju usluga u poslednjih nekoliko godina. Sve ovo ukazuje na činjenicu da Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd, kao Javni poštanski operator i dalje predstavlja značajan privredni subjekt u Republici Srbiji.

____________
6 Izvor: Republika Srbija, Agencija za privredne registre, Redovan godišnji finansijski izveštaj, Bilans Stanja
7 Isto
8 Izvor: Republika Srbija, Agencija za privredne registre, Redovan godišnji finansijski izveštaj, Bilans Uspeha
9 Javno preuzeće "Pošta Srbije", Beograd Profil preduzeća 2015. http://www.posta.rs/dokumenta/lat/o-nama/profil-preduzeca-2015.pdf
10 Isto
11 Javno preuzeće "Pošta Srbije", Beograd Izveštaj o stanju kvaliteta univerzalne poštanske usluge za 2015. godinu. http://www.posta.rs/dokumenta/lat/o-nama/izvestaji/izvestaj-o-stanju-kvaliteta-univerzalne-postanske-usluge-2015.pdf
12 IPC, International mail quality of service monitoring, UNEX™ 2015 results, https://www.ipc.be/~/media/documents/public/unex/full%20year%20results/unex_leaflet_2015_en.pdf

3. TENDENCIJE RAZVOJA POŠTANSKOG SAOBRAĆAJA

3.1. Globalni razvoj poštanskog tržišta

Na globalnom nivou poštanski sektor je u poslednjih trideset godina doživeo niz izuzetno značajnih promena. Različiti uticaji kao što su: delovanje direktne i indirektne konkurencije, privatizacija, liberalizacija, razdvajanje operatorske i regulatorne funkcije, tražnja korisnika za boljim i pouzdanijim uslugama, kao i nove tehnologije zahtevale su od poštanskih operatora skoro svih zemalja sveta da prilagode svoju operativnu i finansijsku strategiju novonastaloj situaciji kako bi ostali konkurentni.

Kao jedan od najznačajnijih segmenata poštanskog tržišta izdvojili su se korisnici (potrošači) poštanskih usluga koji su uz rastuću digitalizaciju doveli do:

1) promene modela potrošnje: Potrošači sve više koriste on line usluge i svoje navike usmeravaju od fiksne on line lokacije ka korišćenju mobilnih platformi i njihova sposobnost da proizvode i štampaju svoje proizvode u 3D tehnici će ih pretvoriti u proizvodne potrošače tzv. "prosumers".

2) promene dinamike tražnje: Pomak u modelu potrošnje je doveo do promene u dinamici potražnje. Potrošač novog doba želi da proizvodi budu isporučeni na tačno određenom mestu i u tačno određeno vreme. Ova isporuka na zahtev, zahteva fleksibilnije opcije isporuke, od isporuke istog dana do opcije "klikni i pokupi".

3) prelazak ka kolaborativnoj ekonomiji kružnog toka: Potrošači sve više kreiraju nove platforme "give and share", tj. "daj i deli" umesto "market and sell", tj. "reklamiraj i prodaj" proizvoda ili usluga. Kružna ekonomija se razvija kao odgovor na pitanja zaštite životne sredine i održivosti. Kompanije takođe shvataju sve veću vrednost kooperativne konkurencije ("cooperation").

Analizirajući konkurenciju Javnog preduzeća "Pošta Srbije", Beograd na tržištu, ukazano je da njena snaga počiva na njenoj sposobnosti praćenja usluge i kontrole kvaliteta "od kraja do kraja" zasnovanoj na moćnim informacionim sistemima i primeni njihovih tehnologija.

Uprkos velikim razlikama, na svetskom nivou, u razvijenosti poštanskih sektora ipak postoje neki izraziti trendovi koji imaju uticaja na celokupan poštanski sektor u dugoročnom periodu i to, pre svega, zahvaljujući delovanju SPS-a. SPS je međuvladina organizacija i specijalizovana agencija UN, koja se pridržava tradicionalnih vrednosti proklamovanih svojim ustavom, uključujući obezbeđenje pružanja efikasnih i dostupnih poštanskih usluga svim građanima sveta. SPS kao nepolitička organizacija, ne bavi se unutrašnjim aspektima organizacije i funkcionisanja poštanskog saobraćaja država članica. Međutim, države članice prihvataju obavezu da primenjuju regulativu SPS-a u MPS-u. Osnovni principi ove regulative su: jedinstvo poštanske teritorije, sloboda poštanskog tranzita i jedinstveni principi tarifiranja za međunarodne pismonosne usluge.

U svojoj dosadašnjoj istoriji SPS je održao 26 kongresa i skoro svaki od njih je imao izuzetan uticaj na poštanski saobraćaj kroz kreiranje globalne politike i strategije razvoja.13

24. Kongres se održao u Ženevi 2008. godine. Svetska poštanska strategija Ženeva - 2008. godine konstatovala je da se poštanski sektor suočava sa velikom konkurencijom novih tehnologija zasnovanih na informatici i telekomunikacijama, kao i sa potpunom neizvesnošću u pogledu daljeg rasta poštanskog saobraćaja. Strategija je predviđala niz aktivnosti kojima bi se poboljšali kvalitet poštanskih usluga i efikasnost poštanske mreže:

1) unapređenje povezanosti, kvaliteta i efikasnosti trodimenzionalne poštanske mreže (fizička, elektronska i finansijska);

2) podsticaj održivog razvoja poštanskog sektora i njegove ekonomije kroz aktivnosti;

3) podsticanje UPU koja je prilagođena društvenom, ekonomskom i tehnološkom okruženju;

4) unapređenje rasta poštanskih tržišta i usluga.

U okviru navedenih ciljeva, ovom Strategijom su definisane obaveze Vlada država članica, javnih poštanskih operatora, užih saveza i stalnih organa UPU, kao učesnika u realizaciji ciljeva.

Strategijom iz Ženeve posebno su istaknuti sledeći zahtevi:

1) da međunarodne finansijske institucije povećaju svoju podršku poštanskom sektoru kako bi ojačao svoju ulogu u ekonomskom razvoju države;

2) da javni poštanski operatori transformišu u kompanije konkurentne na tržištu komunikacija, a koje su sposobne da pružaju kvalitetnu UPU celokupnom stanovništvu;

3) da uži regionalni savezi pruže svu potrebnu pomoć svojim članicama u realizaciji poštanskih reformi.

2012. godine u Dohi je održan 25. kongres SPS. Poštanskom strategijom iz Dohe definisana su četiri osnovna cilja koja su na globalnom nivou predstavljala putokaz SPS-u kao i podršku svim zemljama članicama i užim savezima za period 2013-2016. godine. Ovi ciljevi su:

Cilj 1 - Unapređenje međupovezanosti globalne poštanske mreže

SPS se fokusirao na kvalitetnu, pristupačnu, bezbednu, efikasnu UPU. Jedan od najznačajnijih ciljeva SPS-a je bio da omogući efikasan rad trodimenzionalne poštanske mreže: fizičke, elektronske i finansijske. Za države članice SPS-a međupovezanost poštanskih mreža, u širem smislu, svih učesnika u poštanskom sektoru, je važna za integraciju globalnog poštanskog lanca prenosa.

Cilj 2 - Pružanje tehničkog znanja i iskustva iz oblasti poštanskog sektora

U vreme krupnih transformacija u sektoru, misija SPS-a bila je da zadrži ulogu jedinstvenog globalnog foruma za sve ključne igrače u poštanskom sektoru, preko kojeg bi se vršila razmena ideja i primera najbolje prakse u cilju razvoja i unapređenja regulatornog okvira i stvaranja stabilne osnove za pružanje i pristup UPU.

Cilj 3 - Promovisanje inovativnih proizvoda i usluga (razvoj trodimenzionalne mreže poštanskih usluga)

Kako bi se izborili sa smanjenom potrebom korisnika za osnovnim poštanskim uslugama, mnogi operatori su pokušali da diversifikuju usluge. Poštanski sektor se nalazio u odličnoj strateškoj poziciji iz razloga što sektorska globalna povezanost i pristup internetu otvarala su nova tržišta koja su vladama država članica pružila šanse, u smislu uključivanja ruralnih sredina i stvaranje prilika za razvoj ekonomije i trgovine.

Cilj 4 - Podsticati održivi razvoj poštanskog sektora

Jedan od ključnih zaključaka sa Strateške konferencije održane 2010. godine, bio je da održivi razvoj mora da ostane pitanje od suštinskog značaja za SPS i ceo poštanski sektor.

Održivi razvoj se ovde treba shvatiti u najširem smislu. Neophodno je uključiti socijalna i pitanja očuvanja životne sredine, ali i održivost poštanskog modela poslovanja i razvoj sektora kroz sve tri dimenzije poštanske mreže.

Navedena četiri strateška cilja, kroz prateće programe, predstavljala su vodič i polaznu osnovu za dalji razvoj regija i užih saveza. U strategiji su bile definisane i obaveze vlada država članica, ovlašćenih poštanskih operatora, užih saveza i stalnih tela UPU, kao ključnih igrača u poštanskom sektoru, zaduženih za realizaciju pomenutih ciljeva, koje su, na globalnom i nacionalnom nivou, posebno razrađene Akcionim planom.

26. Kongres održan je u Istanbulu u septembru i oktobru 2016. godine. Istanbulska poštanska strategija predstavlja strateški plan SPS-a kojim se postavlja pravac kretanja poštanskog sektora na međunarodnom planu, u predstojećem planskom periodu od 2017. do 2020. godine.

Najveći deo ovog dokumenta je posvećen strateškom okviru SPS-a za period 2017-2020. godine. U tom smislu, definisana su tri strateška cilja i petnaest programa kao odgovor na postojeće strateško okruženje, kao i moguće aktivnosti koje treba da budu sprovedene od strane tela SPS-a i zainteresovanih strana (vlade, regulatorna tela i ovlašćeni poštanski operatori).

Svetska poštanska strategija iz Istanbula se sastoji od tri sveobuhvatne teme, prikazane u Viziji 2020, koje su identifikovane da pruže širu viziju i pravac buduće strategije sa ciljem zajedničke izgradnje:

1) Poštanskog sveta gde se inovacija deli, promoviše i podstiče - ne kao luksuz, već kao realnost za sve;

2) Poštanskog sveta gde puna integracija mreža na nacionalnom, regionalnom i globalnom nivou više nije samo cilj, već realnost;

3) Poštanskog sveta u kome su jedinstvene sposobnosti našeg sektora da uključe populaciju, ekonomske činioce i teritorije u potpunosti prepoznate i iskorišćene od strane vlada, razvojnih partnera i međunarodnih organizacija.

Da bi se proaktivno odgovaralo na mogućnosti i izazove identifikovane u analizi strategije i napretku prema sveukupnom strateškom pravcu UPU-a, Svetska poštanska strategija iz Istanbula obuhvata tri cilja:

Cilj 1 - Poboljšanje interoperabilnosti mrežne infrastrukture

Obezbeđivanjem kvaliteta usluge, efikasnih i sigurnih lanaca snabdevanja, razvoj standarda i informacionih i komunikacionih tehnologija (IKT) i olakšanjem operativnih procesa i regulative omogućiće se realizacija ovog cilja. SPS će se fokusirati na kvalitetnu, pristupačnu, bezbednu i efikasnu UPU. Jedan od najznačajnijih ciljeva SPS-a je da omogući efikasan rad poštanskih mreža: fizičke, elektronske i finansijske. Koncept međupovezanosti i dalje je jedan od glavnih izazova sa kojima se poštanski sektor danas suočava. Za države članice SPS-a, međupovezanost poštanskih mreža, u širem smislu, svih učesnika u poštanskom sektoru, je važna za integraciju globalnog poštanskog lanca prenosa.

Cilj 2 - Obezbeđenje održivih i modernih proizvoda

Ovaj cilj se postiže kroz modernizaciju i potpuno integrisanje proizvodnog portfolija i podržavanje sistema naplate, ubrzavanje razvoja rešenja e-trgovine, podržavanje razvoja različitih proizvoda i usluga, i podržavanje olakšanja trgovine kroz poštansku mrežu. Kako bi se izborili sa smanjenom potrebom korisnika za osnovnim poštanskim uslugama, mnogi operatori su pokušali da diversifikuju usluge. Inovacija, u vidu upotrebe IKT-a, postala je neizbežna za današnje poštansko tržište. Tehnologija danas menja način na koji pojedinci međusobno komuniciraju i sarađuju. Imajući to u vidu, poštanski sektor se nalazi u odličnoj strateškoj poziciji, iz razloga što sektorska globalna povezanost i pristup internetu otvaraju nova tržišta koja vladama mogu da pruže prilike, u smislu uključivanja ruralnih sredina i stvaranje prilika za razvoj ekonomije i trgovine.

Cilj 3 - Podsticanje efikasnog funkcionisanja tržišnog sektora

Kroz doprinos definiciji i razvoju UPU; započinjanje i implementaciju relevantnih razvojnih i kooperativnih mera; ohrabrivanje tržišnih i sektorskih informacija; poboljšanje efikasnosti u oblastima politike, regulativa i strategije; i mobilisanje ekološkog i održivog razvoja. Jedan od ključnih zaključaka sa Strateške konferencije održane 2014. godine, bio je da održivi razvoj mora da ostane pitanje od suštinskog značaja za SPS i ceo poštanski sektor. Održivi razvoj se ovde treba shvatiti u najširem smislu, kroz socijalna pitanja, očuvanje životne sredine, održivost poštanskog modela poslovanja i razvoj sektora kroz sve tri dimenzije.

Kako Istanbulska poštanska strategija daje smernice, koje nisu obavezujuće, predviđeno je da svaki uži savez odabere prioritetne aktivnosti koje namerava da realizuje u okviru Istanbulske poštanske strategije, koristeći predložene regionalne planove razvoja i matrice prioritetnih aktivnosti.

Potpuna liberalizacije tržišta i ukidanja rezervisanih usluga NPO mogu stvoriti određene probleme, te zbog toga mora da postoji jasna politika cena univerzalne usluge i način nadoknade eventualnog gubitka, odnosno finansiranja UPU. Danas je u primeni nekoliko različitih modela finansiranja UPU:

1) Rezervisano područje kao model finansiranja: Rezervisano područje predstavlja glavni mehanizam tradicionalnog pristupa obavezi UPU (USO - Universal Service Obligation). Ovaj mehanizam stvara monopol tako da operator može postaviti jedinstvenu prosečnu cenu na određenom geografskom području bez konkurentskog pristupa. Rezervisano područje omogućava razna "prelivanja" između nisko-troškovnih i visoko-troškovnih područja. Gubici koji se naprave na visoko-troškovnim područjima kompenzuju se profitom napravljenim na nisko-troškovnim područjima. Alternativa bi mogla biti povećanje cena u visoko-troškovnom području, ali to bi bilo neodrživo zbog očuvanja jedinstvenosti cena univerzalnih usluga. Rešenje ovog problema za rezervisano područje je da spreči ulazak konkurenta u prosečno-troškovnom delu tržišta, tako da javni operator može kontinuirano da prevazilazi gubitke na visoko-troškovnom tržištu. Da je odnos visoko-troškovnih potrošača manji, rezervisano područje ne bi moralo pokriti celo tržište;

2) Kompenzaciono finansiranje: Kompenzaciono finansiranje je jedan od mehanizama koji je najčešće korišćen za finansiranje pod uslovom da je cena univerzalne usluge usklađena sa troškovima. U nekim zemljama, kao što su Australija, Republika Francuska i SAD, ovaj model prilagođen je za finansiranje univerzalnog servisa u različitim sektorima uključujući i telekomunikacije i elektroniku.

Član 9. stav 4. Direktive 2008/6/ES reguliše pitanje kompenzacionog finansiranja i postojanja nezavisnog tela u odnosu na povlastice i njihove davaoce. Ipak, upotreba kompenzacionog kapitala u poštanskom sektoru do sada je bila ograničena. Za izvršavanje kompenzacionog finansiranja potrebno je rešiti probleme u smislu pronalaženja izvora finansiranja, utvrđivanja poreske osnovice i poreskog obveznika:

1) kompenzaciono finansiranje porezom na prihod operatora - Jedan od najčešće korišćenih metoda za pribavljanje finansijskih sredstava je porez na prihod operatora. Ovakav način pribavljanja kapitala koristi se u Australiji, Republici Francuskoj, Kanadi i SAD-u, za finansiranje univerzalnog telekomunikacionog servisa. Slučajevi ukazuju da postoje dve opcije u definisanju poreske osnovice, a to su: porez na ukupan prihod i porez na specifične prihode. U praksi nema mnogo slučajeva gde je kompenzaciono finansiranje sa porezom na prihod, iskorišćeno u poštanskom sektoru. Jedan primer je Republika Italija, gde svi operatori, vlasnici licence univerzalnog servisa, odvajaju procenat prihoda od univerzalnih servisa u kompenzacioni fond. Činjenica je da prema informacijama koje daje Pošta Republike Italije, u 2005, doprinos kompenzacionog finansiranja predstavljao samo 0,04% priznatih USO troškova;

2) kompenzacioni kapital finansiran porezom na profit operatora - Postoje dve opcije ovakvog načina pribavljanja kapitala: porez na ukupan profit i porez na deo profita - iz ne-USO oblasti. Ovakav vid finansiranja se ređe koristi. Korišćenje poreza na profit može dovesti do teškoća u alokaciji zbog rizika od usvajanja nedoslednih računovodstvenih politika;

3) kompenzacioni kapital finansiran po jedinačnim porezima - Može imati sledeće forme: direktan porez na potrošače i porez na operatore - (koji se preliva na potrošače u formi jediničnih poreza);

4) kompenzacioni kapital finansiran ukupnim porezima - Kompenzacioni kapital može biti finansiran kroz ukupne poreze bilo na operatore ili direktno na korisnike. U praksi, ukupni porezi su nametnuti na nivou fiksnih iznosa za operatore ili korisnike, nezavisno od njihovog tržišnog učešća ili potrošnje. Iako bi jednokratni porezi imali visok rezultat u smislu alokativne efikasnosti, mogli bi da se suoče sa problemima u odnosu na druge kriterijume. Problemi su rezultat teškoća da se unapred identifikuje broj operatora koji bi bili uključeni u poresku osnovu (naročito novih učesnika) i time i individualnih doprinosa. Uz to, ako je ukupni jednokratni porez određen previše visoko, konkurenti mogu biti obeshrabreni za ulazak na tržište, čime se dovodi u pitanje produktivna efikasnost;

5) kompenzacioni fondovi sa porezom po jedinici na operatore - USO se finansira kroz poreze po jedinici u mnogo slučajeva, naročito u energetskom sektoru SAD. U praksi, porezi po jedinici dobili su oblik doplate po jedinici električne energije (ili gasa) koje korisnici potroše. Porez po jedinici može biti interesantan, u zemljama gde precizni podaci o poštanskom saobraćaju nisu dostupni. Ovaj problem se može prevazići ako se koriste adekvatne statističke metode procene obima. Uz to, kao i sa drugim tipovima kompenzacionih fondova, regulator će morati da ima pravnu moć i kapacitet da pruži adekvatno praćenje poštanskog saobraćaja i sredstava koja idu u kompenzacioni fond. Ako se količine mogu izmeriti relativno lako, manje je verovatno da će korišćenje poreza po jedinici biti problematično. Izuzetak bi bile zemlje sa malo pošiljaka po glavi stanovnika, gde će se zahtevati viši porez po jedinici nego u zemljama sa više pošiljaka. Ovo bi ugrozilo pristupačnost USO-a i proporcionalnost kompenzacionih fondova koji se finansiraju porezom po jedinici.

_____________
13 Kneževina Srbija bila je jedna od 22 potpisnice Osnivačkog akta SPS, donetog na 1. kongresu 9. oktobra 1874. godine

3.2. Pravci razvoja poštanskog saobraćaja u Evropi

Uspostavljanje unutrašnjeg tržišta poštanskih usluga u EU, prvi put je predstavljeno 1988. godine u dokumentu Bela knjiga o poštanskim uslugama. Sledeći dokument je bila tzv. Zelena knjiga koja je doneta 1992. godine i u kojoj se ukazivalo na problematiku konkurencije na tržištu poštanskih usluga, kao i na neophodnost obavljanja UPU. U ovom dokumentu je prvi put ukazano da je potrebno stvoriti celokupan političko-regulatorni okvir u oblasti pružanja poštanskih usluga. U Zelenoj knjizi naglašena je potreba da se na nacionalnom nivou pruža UPU po pristupačnim cenama, kako bi se zaštitile potrebe korisnika za poštanskim uslugama od mogućih problema koji bi mogli nastati u postupku liberalizacije tržišta poštanskih usluga. Samim tim, ovaj dokument predstavlja glavnu prekretnicu u razvoju evropskog poštanskog tržišta. Otvaranje tržišta nije označeno kao cilj, već kao sredstvo kroz koje se postižu ciljevi reforme.

Osnovni ciljevi poštanske politike EU su da:

1) kompletira jedinstveno evropsko tržišta poštanskih usluga;

2) obezbedi kvalitetnu UPU za sve korisnike po povoljnim cenama;

3) poboljša kvalitet usluga i to pre svega u segmentu vremena prenosa poštanskih pošiljaka kao i u lakom pristupu;

4) obezbedi pravilnu primenu zakonodavstva EU i predlaže neophodne promene za ispunjenje ovih ciljeva.

U zemljama EU tržište poštanskih usluga EC regulisala je poštanskim direktivama. Prva poštanska direktiva doneta je 1997. godine i ona je do sada dva puta menjana i dopunjavana u cilju bolje harmonizacije poštanskog tržišta:

1) Direktiva 97/67/EC definisala je zajednička pravila za regulaciju i razvoj unutrašnjeg tržišta EU sa ciljem razvoja i poboljšanja kvaliteta poštanskih usluga;

2) Direktiva 2002/39/EC nije u većoj meri razmatrala pitanja vezana za obavljanje UPU, ali je istovremeno predstavljala napredak u postupku liberalizacije tržišta poštanskih usluga. Imajući u vidu ekspanziju u napretku IKT-a, kao i sve dinamičnije promene u pogledu reduciranja područja rezervisanog servisa, dovele su potrebe za redefinisanjem UPU a naročito po pitanju uspostavljanja adekvatnog modela finansiranja UPU;

3) Direktiva 2008/6/EC je zaokružila postupak liberalizacije tržišta, ukinula je monopol, odnosno ekskluzivna ili rezervisana prava na pružanje pojedinih poštanskih usluga. Direktiva je definisala vremenski okvir otvaranja unutrašnjeg tržišta poštanskih usluga, utvrdila zajednička pravila u vezi izračunavanja "neto" troškova koji nastanu pružanjem UPU, načine finansiranja UPU kao i metode održavanja postignutog kvaliteta u obavljanju UPU po pristupačnim cenama za sve korisnike na tržištu poštanskih usluga.

Pregled poštanskih direktiva (Tabela 3-1) ukazuje da su glavni ciljevi poštanskih direktiva osiguranje i poboljšanje konkurentnosti poštanskih usluga, sa svrhom osiguranja efikasnih, pouzdanih i kvalitetnih poštanskih usluga svim stanovnicima zemalja EU po pristupačnim cenama, putem odgovarajućeg regulatornog okvira.

Tabela 3-1 Pregled poštanskih direktiva

Direktiva 97/67/EC		Decembar 1997. godine
Utvrđivanje zajedničkih pravila regulacije poštanskog tržišta EU u cilju razvoja i poboljšanja kvaliteta, koja se odnose na:
		liberalizaciju tržišta za pošiljke mase iznad 350 gr;
		pružanje UPU;
		kriterijume koji određuju usluge koje mogu biti rezervisane za davaoce UPU i uslove kojima se reguliše pružanje nerezervisanih usluga;
		tarifna načela i transparentnosti obračuna pružanja UPU;
		utvrđivanje standarda kvaliteta za davaoce UPU;
		utvrđivanje tehničkih standarda;
		stvaranje nezavisnih NRT-a.
Direktiva 2002/39/EC		Jun 2002. godine
Direktiva 2002/39/EC menja i dopunjava Direktivu 97/67/EC u pogledu daljeg podsticanja konkurencije na tržištu poštanskih usluga definišući:
		rezervisano područje: - do 2003. liberalizacija pošiljaka mase iznad 100 gr. - do 2006. liberalizacija pošiljaka mase iznad 50 gr.
		definiše minimalni nivo rezervisanog servisa
		definiše zadatke regulatora
		standarde kvaliteta
		načelo licenciranja
		preporuke u vezi kompenzacionog fonda
		principe određivanja cena i vođenje odvojenog računovodstva
Direktiva 2008/06/EC		Februar 2008. godine
Direktiva 2008/06/EC menja i dopunjava Direktivu 97/67/EC u cilju potpunog uspostavljanja unutrašnjeg tržišta za poštanske usluge definišući:
		pristup poštanskoj mreži
		bazu za određivanje cene univerzalnog servisa
		moguća sredstva finansiranja univerzalnog servisa
		načine podsticanja razvoja novih usluga
		rok za liberalizaciju (1. januar 2011. odnosno 1. januar 2013. godine za 11 članica EU) - Finska, Velika Britanija, Švedska i Nemačka, zvanično su izvršile potpunu liberalizaciju - Grčka, Češka, Kipar, Letonija, Litvanija, Luksemburg, Mađarska, Malta, Poljska, Rumunija i Slovačka, odložile su liberalizaciju do 1. januara 2013. godine.

Poštanske direktive su pravno obavezujuće za sve zemlje članice EU ali samo na cilj koji je određen u direktivi. Detalje vezane za sprovođenje direktiva određuju zakonodavci (resorna ministarstva, vlade, parlamenti) država članica implementacijom u nacionalno zakonodavstvo.

Unapređenje kvaliteta poštanskih usluga, kao jedan od ciljeva zakonodavne reforme, podrazumeva spremnost da se odgovori zahtevima i očekivanjima korisnika i stvore uslovi za razvoj konkurencije, uz neophodnost donošenja i primene antimonopolskih zakona u svim državama.

U EU države članice imaju obavezu pružanja UPU na čitavoj svojoj teritoriji, a pri tome za obavljanje UPU mogu odrediti jednog ili više davalaca UPU za deo ili za čitavu teritoriju. Države članice EU su u obavezi da obezbede obavljanje UPU na objektivan i nepristrasan, odnosno, nediskriminatorski način. Ove direktive čine regulatorni okvir za pružanje UPU. Pojedine odredbe direktiva, države članice moraju striktno poštovati, a neke se mogu prilagoditi nacionalnim specifičnostima, kao npr. odredbe koje regulišu finansiranje UPU. Što se tiče finansiranja UPU, ponuđeno je nekoliko modela, te zemlje članice mogu da izaberu onaj model koji najviše odgovara nacionalnim specifičnostima zemalja članica EU. Takođe, posmatrajući i ostale elemente UPU, kao npr: opseg, frekvenciju, kvalitet, tarifne stavove finansiranje, licenciranje i dr. mogu se primetiti razlike između zemalja članica i to pre svega u regulatornim okvirima odnosno nadležnostima i donosiocima akata koji regulišu ove segmente UPU (Tabela 3-2).

Tabela 3-2 Prikaz donosilaca akata koji regulišu oblast UPU

Zemlja	Opseg UPU	Frekvencija obavljanja UPU	Kvalitet	Tarifni stavovi	Finansiranje UPU	Procedure licenciranja
Republika Austrija	A	A	A	A	AB	A
Republika Slovenija	A	A	AD	A	AD	AD
Republika Portugal	A	A	A	A	AG	AG
Republika Slovačka	AD	AD	AD	-	AD	A
Švajcarska Konfederacija	A	B	B	AB	-	AD
Rumunija	A	AD	AD	AD	AD	AD
Kraljevina Danska	A	C	C	-	A	A

Izvor: RATEL: Istraživanje modela UPU

Legenda:

A - Zakon reguliše segmente UPU,

B - Akti, odluke, pravilnici doneti od strane premijera ili saveta ministara

C - Akti, odluke, pravilnici doneti od strane ministarstva nadležnog za oblast poštanskog saobraćaja

D - Akti NRT-a

G - Ostalo

3.3. Nove usluge i trendovi u poštanskom saobraćaju

Poštanski sektor nalazi se u procesu značajnih promena. Osim deregulacije, globalizacije, rastuće konkurencije i sl, osnovni izazov pred kojim se nalaze svi poštanski operatori su promene navika potrošača, pojava sve većeg broja supstituta, promena načina poslovanja i dr. Ovo je nateralo poštanske operatore da proaktivno deluju u novonastaloj situaciji, kao i da pristupe stvaranju nove vrednosti. Sve ovo zahteva od poštanskih operatora stvaranje novih modela poslovanja, koji u sebe uključuju ne samo razvoj novih proizvoda i usluga, već inovacije u kompletnom poslovnom procesu i načinu organizacije poslovanja.

Savremeno poslovanje u poštanskom sektoru podrazumeva povećanje kvaliteta postojećih poslovnih procesa i usluga, diversifikaciju poslovanja kroz uvođenje novih poštanskih i nepoštanskih servisa. Svi novi trendovi i usluge mogu se svrstati u nekoliko grupa:

1) unapređenje postojećih usluga;

2) diversifikacija poslovanja;

3) razvoj elektronskih poštanskih usluga;

4) razvoj elektronske trgovine.

Jedna od ključnih komparativnih prednosti poštanskog sektora je kvalitetna i razvijena mreža. Zahvaljujući njoj poštanski sistem ima mogućnost stvaranja nove vrednosti kroz inovaciju i to pre svega u segmentima kojima se pomaže smanjenje troškova klijentima. U tom kontekstu u poslednjih nekoliko godina razvijen je čitav niz novih poštanskih usluga koje se oslanjaju na tradicionalne poštanske usluge. Ove, nove, usluge, najčešće se baziraju na povećanju spektra dostavnih opcija i one uključuju:

1) zbirne poštanske sandučiće;

2) koncept automatizacije mesta prijema i uručenja;

3) marketinške usluge;

4) usluge dostave vezane za 3D štampu.

U oblasti diversifikacije usluga postoji snažna tendencija razvoja nepoštanskih usluga i to pre svega u segmentu stvaranja strateških partnerstava sa operatorima u drugim sektorima, (telekomunikacije, komunalne delatnosti i sl.). Diversifikacija usluga može da se kreće u veoma širokom spektru, od trenutno najčešćih usluga u ovom segmentu kao na primer: očitavanje potrošnje komunalnih usluga vode, struje gasa i dr (naročito u ruralnim područjima), zatim usluge logistike, sortiranja, realizovanja narudžbina, pa sve do savremenih usluga vezanih za čuvanje elektronskih dokumenata, sigurno on-line plaćanje, izdavanje elektronskih sertifikata, pa čak i poslovanje sa virtuelnim valutama (upotreba virtuelne valute, poslovi integratora ili menjački poslovi).

Razvoj novih elektronskih poštanskih usluga (e-poštanskih usluga). E-poštanske usluge predstavljaju usluge koje se direktno nadovezuju na tradicionalne poštanske usluge, a proizašle su iz razvoja i primene novih tehnologija, pre svega IKT-a. Nove e-poštanske usluge prema klasifikaciji SPS-a prikazane su u Tabeli 3-3.

Tabela 3-3 E-poštanske usluge

Usluga	Opis usluge
Pristupna tačka Internetu u poštanskim jedinicama	Korisnici mogu pristupiti Internetu u poštanskim jedinicama.
Informacije o uslugama i tarifama na web stranici	Korisnici mogu dobiti informacije o različitim uslugama i proizvodima, kao i pripadajućim tarifama na poštanskim web stranicama.
Elektronski poštanski sandučići	Omogućuje slanje elektronskih poruka od autorizovanog pošiljaoca te isporuku i čuvanje elektronskih poruka i informacija za autorizovanog primaoca. Definisano u članku 14. Konvencije SPS-a i članku RL 256er Pravilnika o pismonosnim uslugama.
Online direktna pošta	Isporuka reklamnih i/ili drugih promotivnih komunikacija od strane pošte elektronskim putem.
Preporučena elektronska pošta	Siguran poštanski e-servis koji pruža dokaz o slanju i isporuci elektronskih poruka. Siguran komunikacioni kanal za autorizovane korisnike. Definisani u članu 14. Konvencije SPS-a i članu RL 256bis Pravilnika o pismonosnim uslugama. Postoji nacrt SPS funkcionalne specifikacije standarda (S52).
Elektronska marka	Poštanska marka koja je elektronski plaćena i preuzeta, npr. s poštanske web stranice ili aplikacije pametnog telefona. Poštanska marka se nakon toga štampa ili čuva u elektronskom obliku. Predstavlja dokaz o prethodnom plaćanju poštanske usluge. Obično elektronske marke imaju bar kod ili RFID oznaku.
Personalizovane elektronske marke	Elektronske marke dizajnirane prema potrebama i zahtevima korisnika. Npr. slika korisnika na markama.
Elektronska poštanska sertifikovana marka	Pruža dokaz o elektronskom događaju; određenog oblika, u određenom trenutku, uključuje jednu ili više strana. Definisano u članu 14. Konvencije SPS-a i članu RL 256. Pravilnika o pismonosnim uslugama. Nacrt SPS funkcionalne specifikacije standarda (S43) podržava ovu uslugu.
Elektronski potpis	Omogućuje digitalno potpisivanje dokumenata.
E-telegram	Omogućuje sastavljanje telegrama elektronski, npr. putem e-maila ili SMS-a. Telegram se isporučuje primaocu u fizičkom obliku
E-razglednice	Omogućuje online kupovinu razglednice, koja se zatim isporučuje primaocu fizičkim ili elektronskim putem.
Online fax	Omogućuje prenos tekstova ili ilustracija vernih originalu putem faksa, kako je definisano članom RL 254. Pravilnika o pismonosnim uslugama.
Hibridna pošta (elektronska u fizičku)	Korisnicima omogućuje slanje originalne poruke, koja se zatim elektronski obrađuje i pretvara u pismonosnu pošiljku koja se fizički isporučuje primaocu. Definisano u članu RL 253. Pravilnika o pismonosnim uslugama.
Hibridna pošta (fizička u elektronsku)	Korisnicima omogućuje slanje originalne fizičke poruke, koja se pretvara u elektronski oblik za isporuku primaocu. Definisano u članu RL 253. Pravilnika o pismonosnim uslugama.
Pretraživanje poštanskog broja	Korisnicima omogućuje pronalazak poštanskog broja online putem, na način da korisnici unesu podatke poput adrese, naziva pravnog lica ili grada.
Provera valjanosti poštanskih adresa	Omogućuje korisnicima proveru adrese online putem. Adresa se pretražuje u bazi važećih adresa ulica.
Pretraživanje lokacija poštanskih jedinica	Korisnicima omogućuje pretraživanje adresa i radnog vremena poštanskih jedinica online unosom podataka kao što su ulica, grad ili poštanski broj. Korisnici mogu dobiti dodatne informacije o različitim proizvodima i uslugama koje pruža poštanska jedinica.
Online promena adrese	Omogućuje korisnicima promenu svoje poštanske adrese elektronskim putem, uključujući i putem internet portala.
Online zadržavanje isporuke	Omogućuje korisnicima da putem e-maila, online aplikacije ili telefona, zatraže suspenziju poštanskih isporuka na njihovoj adresi i zadržavanje njihove pošte za određeni period.
Praćenje i traženje	Omogućuje korisnicima elektronsko praćenje i traženje poštanske pošiljke.
Elektronsko obaveštenje pošti o potrebi preuzimanja pisma	Korisnici mogu obavestiti poštanskog operatora elektronskim putem (npr. SMS-om ili e-mailom) o pismu koje operator treba preuzeti sa određene fizičke adrese.
Elektronsko obaveštenje primaocu o dostavi pisma	Pošta obaveštava primaoca elektronskim putem (npr. SMS-om ili e-mailom) o pismonosnoj pošiljci koja će biti dostavljena na određenoj adresi.
Elektronsko obaveštenje pošiljaocu da je pismo isporučeno	Pošta obaveštava pošiljaoca elektronskim putem (npr. SMS-om ili e-mailom) da je pismonosna pošiljka dostavljena na određenoj adresi.
Elektronsko obaveštenje pošti o potrebi preuzimanja paketa	Korisnici obaveštavaju poštu elektronskim putem (npr. SMS-om ili e-mailom) o zahtevu za preuzimanje paketa sa određene fizičke adrese.
Elektronsko obaveštenje primaocu o dostavi paketa	Pošta obaveštava primaoca elektronskim putem (npr. SMS-om ili e-mailom) o paketskoj pošiljci koja će biti dostavljena na određenoj adresi.
Elektronsko obaveštenje pošiljaocu da je paket dostavljen	Pošta obaveštava pošiljaoca elektronskim putem (npr. SMS-om ili e-mailom) da je paketska pošiljka dostavljena na određenoj adresi.
Online provera sadržaja poštanskog sandučića	Omogućuje korisnicima proveru sadržaja njihovog fizičkog poštanskog sandučića prijemom elektronskih verzija svojih pisama ili prijemom obaveštenja o novim pošiljkama.
Web usluga i kontakt	Omogućuje korisnicima da se obrate pošti elektronskim putem radi neke usluge ili informacija putem web stranice, e-maila ili telefona.
Aplikacije na mobilnim uređajima	Poštanske usluge dostupne putem aplikacija pametnih telefona

Izvor: UPU (2012.): Measuring postal e-services development - A global perspective

EC identifikovala je proces formiranja jedinstvenog digitalnog tržišta, kao jedan od deset strateških prioriteta. Kreiranjem jedinstvenog digitalnog tržišta obezbedila bi se mogućnost slobodnog kretanja dobra, ljudi, usluga i kapitala, i na taj način bi se građanima i pravnim licima dala mogućnost jednostavnog pristupa i ostvarivanja online aktivnosti uz osiguranje uslovi fer konkurencije, pri visokom nivou zaštite podataka, bez ikakvog vida diskriminacije koji je podstaknut njihovom nacionalnošću ili mestom njihovog boravka.

Na području EU e-trgovina ima značajan trend rasta sa godišnjom stopom, zadnjih nekoliko godina, između 19% i 22%, odnosno trenutni evropski prosek je 260 evra godišnje po korisniku interneta, odnosno 1.234 evra godišnje po kupcu koji koristi usluge e-trgovine. Veličina tržišta i vrednost rasta razlikuju se od zemlje do zemlje te su stoga tržišta e-trgovine u evropskim zemljama različito razvijena i imaju različite potencijale rasta. Zbog toga se i razlikuju fokusi razvoja od zemlje do zemlje. U zemljama gde je tržište e-trgovine zrelije, budući razvoj se bazira na željama korisnika, dok se kod tržišta u razvoju, fokus stavlja na informisanje korisnika i kreiranje potrebne logističke infrastrukture. Bez obzira na nivo razvijenosti tržišta zahtevi korisnika su skoro identični i osnovnim se smatraju:

1) pristupačne cene poštanskih usluga;

2) mogućnost izbora adrese za dostavu;

3) pristup informacijama o statusu pošiljke;

4) jednostavnost opcija vraćanja robe.

Pored navedenih zahteva, trgovci imaju još i određene specifične zahteve prema logističkim partnerima. Takođe, jedan od bitnih faktora je brzina dostave robe i to pre svega za proces e-trgovine unutar granica.

Osnovna uloga poštanskih operatora u procesu e-trgovine je da omogući trgovcima da kompletiraju karike u lancu vrednosti pružanjem tradicionalnih poštanskih, logističkih i marketinških usluga, ali i potpuno novih e-poštanskih usluga. Takođe, pred poštanske operatore postavlja se i zahtev razumevanja korisničkih potreba, pri čemu se korisnicima smatraju i trgovci i krajnji korisnici. Zahtevi koje korisnici postavljaju pred poštanske operatore su:

1) sistem povraćaja robe;

2) brzina dostave;

3) dodatne poštanske usluge;

4) smanjenje cene poštanskih usluga.

Razlike koje se javljaju između korisničkih zahteva i mogućnosti poštanskih operatora polako se smanjuju. Prevazilaženje ovog jaza u poslednjih nekoliko godina vrši se ili tržišnim mehanizmima ili regulativom. Tržišni mehanizmi nastaju u situaciji kada sami učesnici samostalno pronađu rešenje bez regulatora. Osnova uloga regulative je u definisanju osnova za razvoj tržišta, ali i zaštitu svih učesnika u e-trgovini. Da bi se prevazišle sve moguće razlike između poštanskih operatora sa jedne strane i korisnika (kupaca i trgovaca) sa druge strane potrebno je osigurati da korisnici imaju pristup svim potrebnim informacijama o poštanskim uslugama u procesu e-trgovine, zatim obezbediti pristup svim poštanskim uslugama ili opcijama sa aspekta karakteristike usluge, odredišta ili cene, kao i osigurati da se poštanske usluge u procesu e-trgovine obavljaju u skladu sa definisanim kvalitetom.

4. STRATEGIJA RAZVOJA POŠTANSKIH USLUGA U SRBIJI

4.1. Okviri za definisanje Strategije razvoja poštanskih usluga

4.1.1. SWOT analiza poštanskih usluga u Republici Srbiji

Na osnovu analize stanja poštanskog tržišta u Republici Srbiji, uzimajući u obzir značaj poštanskih usluga za privredni i društveni razvoj države, kao i trenutnu razvijenost i zakonsku regulativu urađena je SWOT analiza sektora poštanskih usluga. SWOT analizom definisane su snage i slabosti, odnosno šanse i pretnje za budući razvoj poštanskih usluga u Republici Srbiji (Tabela 4-1).

Dobijanjem statusa kandidata za članstvo u EU krenulo se sa pripremama da se tržište poštanskih usluga u Republici Srbiji uključi u jedinstveno evropsko poštansko tržište. Zakonodavstvo u ovoj oblasti je u najvećoj meri usklađeno sa EU direktivama. U poslednjih nekoliko godina izraženo je jačanje konkurencije na tržištu poštanskih usluga, pre svega, kroz povećanje broja operatora, kao i višegodišnje značajnije ne menjanje cena usluga, odnosno čak i smanjenje u sektoru ekspres usluga. Osnovni problem sa kojim se susreće sektor poštanskih usluga u Republici Srbiji je konstantan pad obima pismonosnih pošiljaka, kao i pad paketskih pošiljaka u UPS. Pad pismonosnih pošiljaka nije karakterističan samo za Republici Srbiji već je to trend u većini zemalja u poslednjih nekoliko godina. Međutim, dok obim paketskih usluga u većini evropskih zemalja ima trend rasta, kao posledica intenzivnog razvoja e-trgovine, u Republici Srbiji je obrnuto tj. iz godine u godinu se smanjuje obim paketskih usluga i pored zabeleženog rasta e-trgovine. Jedan od razloga smanjenja obima paketskih pošiljaka može se naći i u značajnom rastu ekspres i kurirskih usluga u poslednje vreme, odnosno roba koja je predmet e-trgovine u Republici Srbiji u najvećoj meri se dostavlja preko operatora koji vrše prijem, preradu, prevoz i uručenje ekspres pošiljaka.

Najveće pretnje razvoju poštanskih usluga pre svega se ogledaju u smanjenju potreba korisnika za klasičnim poštanskih uslugama ili njihovu supstituciju elektronskim uslugama. Takođe, jedan od problema mogu da predstavljaju i relativno visoki troškovi obavljanja UPU, pre svega u ruralnim područjima.

Tabela 4-1 SWOT analiza poštanskih usluga u Republici Srbiji

Snage	Slabosti
- Regulatorni okvir skoro u potpunosti u skladu sa EU - Regulisana situacija na tržištu kroz aktivnosti Ministarstva i NRT-a - Kontinuiran porast ekspres pošiljaka - Razvijena mreža, koja je najvećim delom na nivou evropskog proseka - Otvoren pristup mreži JPO	- Kontinuiran pad broja pismonosnih i paketskih pošiljaka - Selektivna primena direktiva EU vezanih za smanjenje limita po masi i ceni rezervisanih usluga pošto Srbija ima status kandidata i direktive nisu obavezujuće - Sporost u donošenju odluka - Visoki troškovi pružanja UPU u ruralnim područjima
Šanse	Pretnje
- Dobijanje članstva Republike Srbije u EU - Očekivani dalji privredni rast - Stvaranje efikasnijeg poslovnog okruženja - Rast tražnje za novim uslugama (e-trgovina)	- Smanjenje potrebe za klasičnim poštanskim uslugama - Supstitucija elektronskim uslugama - Smanjenje broja stanovništva

4.1.2. Misija, vizija i strateški ciljevi

Misija

Republika Srbija će stimulisati dalji razvoj dostupnih, pouzdanih, efikasnih i pristupačnih poštanskih usluga, sa posebnim akcentom na oblast UPU i omogućiti komunikaciju svim građanima na čitavoj teritoriji Republike Srbije uz:

1) garanciju slobodnog protoka poštanskih pošiljaka;

2) osiguranje dostupnosti i održivosti UPU;

3) podizanje kvaliteta usluga i upotrebu novih tehnologija;

4) međupovezanost između stejkholdera;

5) podizanje nivoa zadovoljstva korisnika shodno njihovim promenljivim potrebama.

Vizija

Poštanski sektor ostaje jedan od osnovnih i nezamenljivih delova (činilaca) nacionalne ekonomije i daljeg privrednog i društvenog razvoja Republike Srbije.

Osnovni cilj Strategije

Razvoj sektora poštanskih usluga koji će zadovoljiti kontinuirano promenljive potrebe građana i privrede i značajno doprineti daljem ekonomskom i privrednom rastu Republike Srbije.

Strateški ciljevi

Imajući u vidu sprovedene analize, opredeljenja Republike Srbije, kao i definisane snage i šanse za razvoj, odnosno slabosti i pretnje koje mogu da ugroze dalji razvoj poštanskog sektora u Republici Srbiji identifikovani su sledeći strateški ciljevi:

1) Razvoj poštanskog tržišta shodno potrebama privrede i građana Republike Srbije, a u skladu sa direktivama EU i preporukama SPS-a;

2) Razvoj održivog univerzalnog poštanskog servisa u Republici Srbiji u skladu sa društvenim, ekonomskim i tehnološkim okruženjem;

3) Inovacija postojećih i razvoj modernih poštanskih servisa u Republici Srbiji kroz modernizaciju i potpuno integrisanje proizvodnog portfolija;

4) Obezbeđivanje efikasnog funkcionisanja poštanske mreže i unapređenje sigurnosti i bezbednosti u oblasti poštanskog saobraćaja;

5) Unapređenje ljudskih resursa u poštanskoj delatnosti i unapređenje učešća predstavnika Republike Srbije u razvoju saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama.

4.2. Strategija razvoja poštanskih usluga

4.2.1. Cilj 1. Razvoj poštanskog tržišta shodno potrebama privrede i građana Republike Srbije, u skladu sa direktivama EU i preporukama SPS-a

Razvoj poštanskog tržišta u Republici Srbiji realizovaće se kroz sledeće mere:

1) liberalizacija tržišta poštanskih usluga i prilagođavanje poštanskog sektora u procesu pridruživanja Republike Srbije EU;

2) pristup mreži javnog poštanskog operatora.

Mera 1.1 Liberalizacija tržišta poštanskih usluga u okviru procesa pridruživanja Republike Srbije EU i razvoj poštanskih usluga u skladu sa preporukama SPS-a

Imajući u vidu potrebu za ravnopravnim uključivanjem poštanskog tržišta Republike Srbije u evropsko poštansko tržište u narednom periodu, kao i dalji razvoj konkurencije i potrebu da JPO profitabilno posluje, Republika Srbija treba da sprovede dalju postepenu liberalizaciju tržišta poštanskih usluga. Postupak liberalizacije odvijao bi se kroz dve faze.

U prvoj fazi, liberalizacija bi podrazumevala i smanjenje rezervisanog područja, te bi rezervisane poštanske usluge obuhvatale pismonosne pošiljke mase do 50 grama (umesto dosadašnjih 100 grama) i dvoipostrukog iznosa poštarine za pismo prve stope mase i najbržeg stepena prenosa, u UPS-u i MPS-u, kao i pismena u sudskom, upravnom i prekršajnom postupku, bez obzira na limite.

U drugom koraku bi se, u skladu sa Direktivama EU, sprovela potpuna liberalizacija poštanskog tržišta i ukidanje rezervisanog servisa, odnosno ukidanje isključivog prava obavljanja RPU.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 1.1-1: Donošenje novog zakona o poštanskim uslugama;

Aktivnost 1.1-2: Donošenje podzakonskih akata;

Aktivnost 1.1-3: Edukacija unutar sektora i upoznavanje sa odredbama novog zakona o poštanskim uslugama;

Aktivnost 1.1-4: Unapređenje programa međunarodne i regionalne saradnje sa državama članicama EU u procesu liberalizacije.

Mera 1.2 Pristup mreži javnog poštanskog operatora

Republika Srbija, kao kandidat za članstvo u EU, u okviru pregovaračkog poglavlja 3 (posvećenog uslugama) u obavezi je da u skladu sa Direktivom 2008/6/EC realizuje pristup poštanskoj mreži JPO.

U prethodnom periodu u Republici Srbiji sprovedene su određene aktivnosti u vezi sa pristupom mreži JPO. Krajem 2014. godine RATEL je usvojio Pravilnik o načinu i uslovima pristupa poštanskoj mreži javnog poštanskog operatora, a Javno preduzeće "Pošta Srbije", Beograd početkom 2016. godine donelo je Pravilnik o posebnim uslovima za pristup poštanskoj mreži. I pored postojanja ovih dokumenata, kojima je omogućen pristup poštanskoj mreži, do sada nijedan poštanski operator u Republici Srbiji nije podneo zahtev za pristupom poštanskoj mreži JPO.

Za potpunu primenu ove mere potrebno je izvršiti odgovarajuću analizu postojećih kapaciteta poštanske mreže. Zatim, na osnovu analize, definisati pristupne tačke u poštanskoj mreži, vrste i minimalne količine pošiljaka sa kojima se može pristupiti poštanskoj mreži, cene za pristup, pristup podacima, kao i postupke i procedure vezane za sklapanje ugovora, obračun, naplatu, instrumente osiguranja plaćanja i dr. Uslovi pristupa mreži moraju biti javno objavljeni, unapred poznati i da se primenjuju isto za sve korisnike pristupa za istu vrstu i količinu pošiljaka.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 1.2-1: Definisanje odgovarajućeg modela pristupa mreži JPO u skladu sa odredbama novog zakona o poštanskim uslugama;

Aktivnost 1.2-1: Donošenje Opšteg akta o pristupu mreži JPO u skladu sa odredbama novog zakona o poštanskim uslugama;

Aktivnost 1.2-3: Informisanje poštanskih operatora o mogućnostima pristupa mreži JPO.

4.2.2. Cilj 2. Razvoj održivog univerzalnog poštanskog servisa u Republici Srbiji u skladu sa društvenim, ekonomskim i tehnološkim okruženjem

Razvoj održivog univerzalnog poštanskog servisa u Republici Srbiji u skladu sa društvenim, ekonomskim i tehnološkim okruženjem realizovaće se kroz sledeće mere:

1) obezbeđivanje održavanja i utvrđivanja načina finansiranja UPU;

2) obezbeđivanje dostupnosti UPU svim građanima u skladu sa novim zakonom o poštanskim uslugama.

Mera 2.1 Obezbeđivanja održavanja i utvrđivanja načina finansiranja UPU

Potpuna liberalizacije tržišta i ukidanje rezervisanih usluga JPO, mogu stvoriti određene probleme, te zbog toga Republika Srbija mora imati jasno utvrđenu politiku cena univerzalne usluge i način nadoknade eventualnog gubitka. Ovo podrazumeva i insistiranje na zakonskoj obavezi JPO da vodi odvojene račune za rezervisane i nerezervisane usluge i posebno računovodstveno praćenje svih usluga u okviru UPU. Pre ukidanja rezervisane usluge moraju se analizirati troškovi UPU i dati novi predlog modela za njeno finansiranje.

Radi nesmetanog obavljanja UPU potrebno je definisati odgovarajući model finansiranja UPU. Ovaj model bi, između ostalog, mogao da predvidi određeni "kompenzacioni fond" iz kojeg bi se pružaocima UPU nadoknadili troškovi obavljanja iste ukoliko prelaze ostvarene prihode. U krajnjem slučaju ukoliko "kompenzacioni fond" nije dovoljan za pokrivanje svih troškova UPU nedostajuća sredstva bi se obezbedila iz budžeta Republike Srbije.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 2.1-1: Analiza i proračun troškova pružanja UPU u skladu sa planiranim smanjenjem obuhvata RPU;

Aktivnost 2.1-2: Puna primena vođenja odvojenog računovodstva i alokacije troškova JPO;

Aktivnost 2.1-3: Revizija i verifikacija vođenja odvojenog računovodstva JPO;

Aktivnost 2.1-4: Revizija modela finansiranja UPU.

Mera 2.2 Obezbeđivanje dostupnosti UPU svim građanima u skladu sa novim zakonom o poštanskim uslugama

UPU, kao usluga od opšteg interesa, predstavlja skup poštanskih usluga koje se obavljaju u kontinuitetu na teritoriji Republike Srbije, u okviru propisanog kvaliteta, po pristupačnim cenama i pod jednakim uslovima za sve korisnike. UPU u UPS-u i MPS-u, obuhvata prijem, sortiranje, prevoz i uručenje: pismonosnih pošiljaka mase do dva kilograma; preporučenih pismonosnih pošiljaka i pismonosnih pošiljaka sa označenom vrednošću; pismena u sudskom, upravnom i prekršajnom postupku, bez obzira na limite; poštanskih uputnica; paketa mase do 10 kilograma; uručenje paketa mase do 20 kilograma u MPS-u; sekograma mase do sedam kilograma, bez naplate poštarine u unutrašnjem saobraćaju.

Efikasno funkcionisanje procesa pružanja UPU podrazumevalo bi kontinuirano angažovanje ministarstva nadležnog za oblast poštanskih usluga i NRT pre svega na praćenju i definisanju UPU, koja je u skladu trenutnim potrebama građana Republike Srbije. Ova mera treba da obuhvati i dostizanje propisanih standarda kvaliteta pružanja ovog seta usluga, kao i stalnog nadzora nad pružanjem UPU od strane operatora (JPO, drugi pružaoci UPU).

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 2.2-1: Definisanje UPU u skladu sa društvenim, tehnološkim i ekonomskim okruženjem;

Aktivnost 2.2-2: Dostizanje propisanih standarda kvaliteta pružanja UPU;

Aktivnost 2.2-3: Donošenje akta kojim se bliže uređuju uslovi pristupa UPU osobama sa invaliditetom;

Aktivnost 2.2-4: Kontrola ispunjenosti uslova obavljanja UPU.

4.2.3. Cilj 3. Inovacija postojećih i razvoj modernih poštanskih servisa u Republici Srbiji kroz modernizaciju i potpuno integrisanje proizvodnog portfolija.

Inovacija postojećih i razvoj modernih poštanskih servisa u Republici Srbiji kroz modernizaciju i potpuno integrisanje proizvodnog portfolija realizovaće se kroz sledeće mere:

1) modernizacija i diversifikacija poštanskih servisa;

2) razvoj e-poštanskih servisa;

3) podrška razvoju e-trgovine u skladu sa ECOMPRO programom.

Mera 3.1 - Modernizacija i diversifikacija poštanskih servisa

Kako bi se na adekvatan način zadovoljile promenljive potrebe korisnika, koje se poslednjih godina dešavaju na globalnom nivou, gde je prisutan konstantan pad pismonosnih pošiljaka, kao i rast paketskih i logističkih usluga, većina poštanskih operatora pristupa diversifikaciji svojih servisa. S druge strane, poštanski sektor se nalazi u veoma dobroj strateškoj poziciji, imajući u vidu da globalna sektorska povezanost, kao i pristup internetu otvaraju nova tržišta u smislu uključivanja ruralnih sredina i stvaranje prilike za razvoj ekonomije i trgovine. Sve ovo predstavlja povoljnu klimu za razvoj novih i modernizaciju postojećih servisa.

Proces modernizacije i diversifikacije poštanskih servisa nije jednostavan i većina poštanskih operatora se suočava sa situacijom da biraju da li da nastave sa razvojem poštanske mreže na bazi niskih troškova i velikog opsega usluga ili da se fokusiraju na usluge sa velikim finansijskim potencijalom. Na potrebu za modernizacijom postojećih i razvojem novih servisa veliki uticaj imaju i korisnici poštanskih usluga, koji u poslednje vreme u velikoj meri utiču na operatore da kreiraju usluge prema njihovim zahtevima.

Država bi stoga trebala da podstiče proces inovacija u trodimenzionalnu mrežu. Osim podsticaja razvoju novih usluga, koje treba konkretnim planovima da obezbedi Vlada (nadležno ministarstvo) kao i NRT neophodno je da određene studije o uvođenju novih usluga pripremi JPO i drugi operatori. Država treba da podstiče nove usluge kroz finansiranje istraživačkih projekata i studija a JPO i drugi operatori donose svoje planove razvoja novih usluga.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 3.1-1: Izrada projekata i studija u cilju razvijanja novih poštanskih usluga;

Aktivnost 3.1-2: Preuzimanje iskustava najbolje prakse država članica EU u vezi sa savremenim poštanskim tehnologijama i analiza mogućnosti primene istih u Republici Srbiji.

Mera 3.2 - Razvoj e-poštanskih servisa

Inovacije u vidu primene IKT-a postale su sastavni deo savremenih poštanskih tržišta. Tehnologija danas menja način komunikacije između ljudi, kao i načine pružanja poštanskih usluga. U poslednje vreme prisutan je trend zamene tradicionalnih poštanskih usluga elektronskim (e-poštanskim) uslugama. U e-poštanske usluge spadaju: elektronski poštanski sandučić, e-telegram, e-razglednica, e-marka, hibridna pošta, online obaveštenje o pošiljkama, online zadržavanje isporuke i dr.

Primena e-poštanskih usluga doprinosi povećanju produktivnosti i konkurentnosti poštanskih operatora, te bi aktivno trebalo pristupiti njihovom razvoju i implementaciji kroz: primenu poštanske višenamenske platforme za e-usluge za širenje i jačanje poslovanja, promociju sredstava poštanske mreže u digitalnom prostoru i ponudu novih e-poštanskih usluga koje prikazuju značaj pošte u globalnoj digitalnoj ekonomiji.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 3.2-1: Izrada projekata i studija unapređenja postojećih poštanskih e-usluga i pretvaranja tradicionalnih usluga u e-usluge;

Aktivnost 3.2-2: Izrada projekata i studija razvoja i implementacije novih poštanskih e-usluga;

Aktivnost 3.2-3: Promocija sredstava poštanske mreže u digitalnom prostoru.

Mera 3.3 - Podrška razvoju e-trgovine u skladu sa ECOMPRO programom

Tržište e-trgovine u Republici Srbiji je u fazi intenzivnog rasta u poslednjih nekoliko godina što je se u velikoj meri odrazilo i na poslovanje poštanskih operatora koji pružaju usluge u ovom segmentu. Kod većine poštanskih operatora e-trgovina je prepoznata kao jedan od bitnih faktora ekonomskog rasta. Uočena je stalna tendencija rasta usluga, a pojedini operatori su zabeležili porast broja pošiljka u 2015. godini za više od 50% u odnosu na prethodnu godinu.

Kada je reč o poštanskom sektoru za dalje unapređenje e-trgovine u Republici Srbiji potrebno je preduzeti nekoliko koraka. Pre svega, poštanski sektor bi trebao da dalje radi na razvoju i unapređenju logističkih usluga, kojima bi se kompletirao lanac vrednosti e-trgovine za one trgovce koji nemaju vlastite logističke kapacitete. U tom smislu poštanski operatori, koji žele aktivno da posluju u segmentu e-trgovine, trebalo bi dalje da razvijaju odgovarajuću mrežu za dostavu paketa i na taj način obezbede da se usluge e-trgovine mogu koristiti na čitavoj teritoriji Republike Srbije. Zatim, u narednom periodu treba definisati i realizovati jedinstveno praćenje pošiljaka e-trgovine od prodavca do kupca. Osigurati saradnju sa drugim operatorima zemalja EU koji pružaju usluge u sektoru e-trgovine, kao i aktivnu saradnju sa SPS-om u okviru ECOMPRO programa. ECOMPRO je program razvijen od strane UPU-a sa ciljem unapređenja elektronske trgovine kroz stvaranje multifunkcionalne, integrisane i pouzdane infrastrukture, kako bi se stvorilo jedinstveno tržište e-trgovine. Takođe, poštanski operatori bi trebali da se aktivno uključe u saradnju sa drugim nadležnim institucijama u definisanje sistema povraćaja robe (procedure i rokovi) koja je predmet e-trgovine ukoliko kupac nije zadovoljan.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 3.3-1: Definisanje modela podrške razvoja e-trgovine u skladu sa ECOMPRO programom;

Aktivnost 3.3-2: Razvoj i primena odgovarajućih softverskih platformi za e-trgovinu od strane poštanskih operatora.

4.2.4. Cilj 4. Obezbeđivanje efikasnog funkcionisanja poštanske mreže i unapređenje sigurnosti i bezbednosti u oblasti poštanskog saobraćaja

Obezbeđenje efikasnosti funkcionisanja i održivost poštanske mreže realizovaće se kroz sledeće mere:

1) održivost i efikasnost poštanske mreže;

2) interoperabilnost sa međunarodnom mrežom i ratifikacija međunarodne poštanske regulative.

Mera 4.1 Održivost i efikasnost poštanske mreže

Zaštitne mere koje treba da se primenjuju u oblasti sigurnosti i bezbednosti korisnika poštanskih usluga, zaposlenih u poštanskoj delatnosti i poštanskih pošiljaka, treba da budu u skladu sa standardima EU, odnosno odgovarajućim zakonskim normama i standardima. Potrebno je obezbediti kontinuirano praćenje i stručnu obradu parametra bezbednosnog i ukupnog okruženja, sa ciljem stalnog unapređenja sistema bezbednosti i zaštite, kao i permanentnu edukaciju zaposlenih u poštanskom sektoru.

Pitanjima održivog razvoja u poštanskom sektoru SPS se bavi više od 20 godina od osnivanja radnih grupa za pitanja životne sredine pa do definisanja održivog razvoja kao pitanja od suštinskog značaja za ceo poštanski sektor, pri čemu se održivi razvoj posmatra u najširem smislu kroz socijalna pitanja, očuvanje životne sredine i održivost poštanskog modela poslovanja. Na dosadašnjim strateškim konferencijama SPS je održivi razvoj svrstao među osnovne ciljeve i definisao je čitav niz aktivnosti i inicijativa koje treba da doprinesu održivom razvoju poštanskog sektora. Pre svega se tu misli na dalju promociju održivog razvoja sa ciljem podizanja svesti o odgovornosti prema životnoj sredini i društvu, zatim, razvoj poštanske infrastrukture koja ima minimalan uticaj na životnu sredinu, kao i korišćenje obnovljivih izvora energije i sl.

Vlada, odnosno nadležno ministarstvo zajedno sa NRT i poštanskim operatorima treba da, kroz niz aktivnosti, podigne svest o značaju održivog razvoja poštanskog sektora i bezbednosti i sigurnosti u ovoj oblasti, kao i da stvori odgovarajuću osnovu za njegovu primenu u poštanskom sektoru.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 4.1-1: Edukacija zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene standarda bezbednosti i sigurnosti;

Aktivnost 4.1-2: Unapređenje bezbednosti pošiljaka;

Aktivnost 4.1-3: Preduzimanje aktivnosti u cilju zaštite životne okoline;

Aktivnost 4.1-4: Podizanje svesti i društveno odgovorno poslovanje.

Mera 4.2 Interoperabilnost sa međunarodnom mrežom i ratifikacija međunarodne poštanske regulative

Osnovni cilj interoperabilnosti je da osigura efikasno funkcionisanje i koordinaciju nacionalne poštanske mreže sa međunarodnom poštanskom mrežom. To uključuje fizičke, elektronske i finansijske mreže poštanskog sektora, kao i primenu međunarodne poštanske regulative. S tim u vezi, Republika Srbija, kao država članica SPS-a, je u obavezi da od 1. januara 2018. godine u obavljanju MPS-a primenjuje akta doneta na 26. Kongresu SPS-a, na osnovu kojih će se ova oblast uređivati u naredne četiri godine.

S druge strane potrebno je koordinisati zajedničke zahteve svih partnera u lancu snabdevanja uz razvoj standardnog poslovnog modela za jedinstvenu poštansku teritoriju. Shodno tome, neophodno je kontinuirano primenjivati nove IKT kako bi se poboljšao pristup i učinak. Osim toga, potrebno je i stalna saradnja i sa drugim državnim institucijama u cilju primene jedinstvenog načina adresovanja, koji će olakšati komunikaciju i obezbediti veći kvalitet obavljanja UPU.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 4.2- 1: Donošenje novog zakona o potvrđivanju akata SPS-a;

Aktivnost 4.2-2: Stimulisanje upotrebe IKT-a kako bi se poboljšao pristup i učinak;

Aktivnost 4.2-3: Promovisanje adresovanja u nacionalnom poštanskom sistemu.

4.2.5. Cilj 5. Unapređenje ljudskih resursa u poštanskoj delatnosti i unapređenje učešća predstavnika Republike Srbije u razvoju saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama

Jedan od ključnih faktora razvoja poštanske delatnosti u Republici Srbiji je razvoj ljudskih resursa, koje je potrebno kontinuirano obučavati u cilju primene novih standarda kvaliteta, novih poštanskih tehnologija, kao i nove regulative kojom će se uticati na značajno unapređenje poštanskog tržišta. Pored navedenog, a u cilju obezbeđenja pristupa razvojnim programima, razmeni poštanskih eksperata, učešću u regionalnim projektima reforme poštanskog sektora, kao i u preuzimanju iskustava najbolje prakse, potrebno je sprovesti unapređenje saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama.

Realizacija ovog cilja vršiće se kroz sledeće mere:

1) razvoj ljudskih resursa i unapređenje administrativnih kapaciteta u poštanskom sektoru;

2) unapređenje saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama kroz aktivno učešće predstavnika Republike Srbije.

Mera 5.1 Razvoj ljudskih resursa i unapređenje administrativnih kapaciteta u poštanskom sektoru

Imajući u vidu planirane aktivnosti koje će se sprovoditi u periodu nakon donošenja novog zakona o poštanskim uslugama, kao i aktivnosti koje će u narednom periodu biti intenzivirane u cilju otvaranja pregovaračkih poglavlja koje se odnose na ovu oblast, a kako bi se što pre stvorili uslovi za pridruživanje EU, potrebno je unaprediti postojeće administrativne kapacitete.

Pored navedenog, potrebno je stalno sprovođenje aktivnosti usmerenih ka razvoju ljudskih resursa, kao i preduzimanje svih aktivnosti u vezi sa socijalnim dijalogom i osiguranjem jednakih uslova rada za zaposlene u svim poštanskim operatorima. Osim toga razvoj ljudskih resursa ostvarivao bi se kroz različite oblike obrazovanja, stručnog osposobljavanja i usavršavanja, kao što su interne i eksterne obuke, prekvalifikacija i dokvalifikacija zaposlenih, polaganje stručnih ispita, učešće na seminarima, sajmovima, konferencijama i simpozijumima i drugo.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 5.2-1: Sprovođenje stručnog usavršavanja i osposobljavanja zaposlenih u poštanskoj delatnosti;

Aktivnost 5.2-2: Unapređenje administrativnih kapaciteta;

Aktivnost 5.2-3: Sprovođenje socijalnog dijaloga.

Mera 5.2 Unapređenje saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama kroz aktivno učešće predstavnika Republike Srbije

Osnovni cilj mere saradnje Republike Srbije sa međunarodnim poštanskim organizacijama je usmeren je ka unapređenju saradnje sa relevantnim međunarodnim organizacijama radi obezbeđenja pristupa razvojnim programima, razmeni poštanskih eksperata, učešću u regionalnim projektima reforme poštanskog sektora i sl. Ovo, između ostalog, podrazumeva da se u narednom periodu obezbedi i unapredi saradnja nadležnog ministarstva, NRT-a, kao i svih poštanskih operatora, sa međunarodnim organizacijama i telima u oblasti poštanskih usluga, putem aktivnijeg učešća predstavnika Republike Srbije u realizaciji ove saradnje.

Aktivnosti za realizaciju ove mere bi bile:

Aktivnost 5.3-1: Unapređenje saradnje sa SPS-om;

Aktivnost 5.3-2: Unapređenje saradnje sa CERP i ERGP;

Aktivnost 5.3-3: Unapređenje saradnje sa PostEvropom.

5. AKCIONI PLAN REALIZACIJE STRATEGIJE RAZVOJA POŠTANSKIH USLUGA U REPUBLICI SRBIJI

U cilju potpune realizacije Strategije, sačinjen je Akcioni plan kojim su predviđene aktivnosti, rokovi izvršenja i nosioci posla odgovorni za realizaciju pojedinih aktivnosti i to pre svega: Vlada, ministarstvo nadležno za oblast poštanskih usluga - MTTT, RATEL, JPO, ostali PO, kao i drugi organi državne uprave koji će dati doprinos razvoju i unapređenju poštanskog tržišta.

1. CILJ 1: RAZVOJ POŠTANSKOG TRŽIŠTA SHODNO POTREBAMA PRIVREDE I GRAĐANA REPUBLIKE SRBIJE, U SKLADU SA DIREKTIVAMA EU I PREPORUKAMA SVETSKOG POŠTANSKOG SAVEZA

Rezultat 1.1 Sprovedeni dalji koraci u liberalizaciji tržišta poštanskih usluga i prilagođavanju poštanskog sektora u procesu pridruživanja Republike Srbije EU Rezultat 1.2 Omogućen pristup mreži JPO

Pokazatelji: Broj poštanskih operatora na tržištu Republike Srbije PV: 56 CV: 60 Broj zaposlenih u poštanskoj delatnosti PV: 17964 CV: 18150

 

Br.	Aktivnost	Rok za realizaciju	Pokazatelji sa početnom i ciljanom vrednošću	Izvori provere	Finansijska sredstva	Nosilac aktivnosti	Partneri
1.1	Mera 1.1 Liberalizacija tržišta poštanskih usluga u okviru procesa pridruživanja Republike Srbije EU i razvoj poštanskih usluga u skladu sa preporukama SPS-a
1.1-1	Donošenje novog zakona o poštanskim uslugama	4. kvartal 2017. godine	Donet novi zakon PV: "nije donet" CV: "donet"	Službeni glasnik RS	RA	MTTT	NRT
1.1-2	Donošenje podzakonskih akata	4. kvartal 2018. godine	Doneta podzakonska akta PV: "nisu doneta" CV: "doneta"	Službeni glasnik RS	RA	MTTT, NRT
1.1-3	Edukacija unutar sektora i upoznavanje sa odredbama novog zakona o poštanskim uslugama	1. kvartal 2019. godine	Broj sprovedenih edukacija PV: 0 CV: 5	Izveštaj o radu MTTT, oficijelni sajt MTTT	RA	MTTT
1.1-4	Unapređenje programa međunarodne i regionalne saradnje sa državama članicama EU u procesu liberalizacije	4. kvartal 2020. godine	Broj radionica, seminara i studijskih poseta PV: 0 CV: 4	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o radu RATEL-a	RA	MTTT	NRT, JPO
1.2	Mera 1.2 Pristup mreži JPO
1.2-1	Definisanje odgovarajućeg modela pristupa mreži JPO u skladu sa odredbama novog zakona o poštanskim uslugama	3. kvartal 2018. godine	Definisanje modela PV: "nije definisan" CV: "definisan"	Izveštaj o radu RATEL-a	RA	NRT	JPO
1.2-2	Donošenje Opšteg akta o pristupu mreži JPO u skladu sa odredbama novog zakona o poštanskim uslugama	4. kvartal 2018. godine	Donet novi akt PV: "nije donet" CV: "donet"	Službeni glasnik RS	RA	NRT	JPO
1.2-3	Informisanje poštanskih operatora o mogućnostima pristupa mreži JPO	trajno	Broj sastanaka PV:0 CV:4	Izveštaj o radu RATEL-a	RA	NRT	JPO, PO

2. CILJ 2: RAZVOJ ODRŽIVOG UNIVERZALNOG POŠTANSKOG SERVISA U REPUBLICI SRBIJI U SKLADU SA DRUŠTVENIM, EKONOMSKIM I TEHNOLOŠKIM OKRUŽENJEM

Rezultat 2.1 Obezbeđena održivost i utvrđen način finansiranja UPU Rezultat 2.2 Obezbeđena dostupnost UPU svim građanima u skladu sa novim zakonom

Pokazatelji: Broj jedinica poštanske mreže u okviru UPU PV: 1287 CV: 1296 Broj poštanskih sandučića u okviru UPU PV: 1964 CV: 1990

 

Br.	Aktivnost	Rok za realizaciju	Pokazatelji sa početnom i ciljanom vrednošću	Izvori provere	Finansijska sredstva	Nosilac aktivnosti	Partneri
2.1	Mera 2.1 Obezbeđivanje održavanja i utvrđivanja načina finansiranja UPU
2.1-1	Analiza i proračun troškova pružanja UPU u skladu sa planiranim smanjenjem obuhvata RPU	3. kvartal 2018. godine	Urađen proračun PV: "nije urađen" CV: "urađen"	Izveštaj o radu RATEL-a i Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	3.000.000 rsd (NRT)	JPO, NRT
2.1-2	Puna primena vođenja odvojenog računovodstva i alokacije troškova JPO	1. kvartal 2019. godine	Primenjeno odvojeno računovodstvo PV "nije primenjeno" CV:"primenjeno"	Izveštaj o radu RATEL-a i Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, NRT
2.1-3	Revizija i verifikacija vođenja odvojenog računovodstva JPO	2. kvartal 2019. godine	Verifikacija PV: "nije verifikovano" CV: "verifikovano"	Izveštaj o radu RATEL-a i Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	NRT	JPO
2.1-4	Revizija modela finansiranja UPU	3. kvartal 2020. godine	Revizija PV: "nije izvršena" CV: "izvršena"	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o radu RATEL-a	RA	NRT, MTTT	JPO
2.2	Mera 2.2 Obezbeđivanje dostupnosti UPU svim građanima u skladu sa novim zakonom o poštanskim uslugama
2.2-1	Definisanje UPU u skladu sa društvenim, tehnološkim i ekonomskim okruženjem	4. kvartal 2017. godine	Definisana UPU PV: "nije definisana" CV: "definisana"	Službeni glasnik RS	RA	MTTT	NRT
2.2-2	Dostizanje propisanih standarda kvaliteta pružanja UPU	3. kvartal 2020. godine	Broj primenjenih srpskih standarda PV: 0 CV: 3	Izveštaj o stanju kvaliteta UPU i Izveštaj o radu RATEL-a	80.791.328,00 RSD (JPO)	JPO	NRT
2.2-3	Donošenje akta kojim se bliže uređuju uslovi pristupa UPU osobama sa invaliditetom	4. kvartal 2018. godine	Donet akt PV: "nije donet" CV: "donet"	Službeni glasnik RS	RA	MTTT
2.2-4	Kontrola ispunjenosti uslova obavljanja UPU	4. kvartal 2020. godine	Broj nadzora PV: 0 CV: 20	Izveštaj o radu MTTT, Izveštaj o stanju kvaliteta UPU	RA	MTTT

3. CILJ 3: INOVACIJA POSTOJEĆIH I RAZVOJ MODERNIH POŠTANSKIH SERVISA U REPUBLICI SRBIJI KROZ MODERNIZACIJU I POTPUNO INTEGRISANJE PROIZVODNOG PORTFOLIJA

Rezultat 3.1 Sprovedena modernizacija i diversifikacija poštanskih servisa Rezultat 3.2 Ostvaren razvoj e-poštanskih servisa Rezultat 3.3 Pružena podrška razvoju e-trgovine u skladu sa ECOMPRO programom

Pokazatelji: Broj realizovanih projekata u vezi razvoja postojećih i novih usluga PV: 0 CV: 3

 

Br.	Aktivnost	Rok za realizaciju	Pokazatelji sa početnom i ciljanom vrednošću	Izvori provere	Finansijska sredstva	Nosilac aktivnosti	Partneri
3.1	Mera 3.1 Modernizacija i diversifikacija poštanskih servisa
3.1-1	Izrada projekata i studija u cilju razvijanja novih poštanskih usluga	4. kvartal 2018. godine	Broj projekata PV:0 CV:2	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, PO	NRT
3.1-2	Preuzimanje iskustava najbolje prakse država članica EU u vezi sa savremenim poštanskim tehnologijama i analiza mogućnosti primene istih u Republici Srbiji	4. kvartal 2018. godine	Broj radionica i studijskih poseta PV: 0 CV: 3	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, PO
3.2	Mera 3.2 Razvoj e-poštanskih servisa
3.2-1	Izrada projekata i studija unapređenja postojećih poštanskih e-usluga i pretvaranja tradicionalnih usluga u e-usluge	4. kvartal 2018. godine	Broj projekata PV:0 CV:1	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	5.124.000,00 RSD (JPO)	JPO, PO	NRT
3.2-2	Izrada projekata i studija razvoja i implementacije novih poštanskih e-usluga	1. kvartal 2019. godine	Broj projekata PV:0 CV:1	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o radu RATEL-a	RA	JPO, PO	NRT
3.2-3	Promocija sredstava poštanske mreže u digitalnom prostoru	3. kvartal 2020. godine	Broj promocija PV:0 CV:3	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO	MTTT
3.3	Mera 3.3 Podrška razvoju e-trgovine u skladu sa ECOMPRO programom
3.3-1	Definisanje modela podrške razvoja e-trgovine u skladu sa ECOMPRO programom	2. kvartal 2019. godine	Utvrđen model PV: "nije utvrđen" CV: "utvrđen"	Izveštaj o radu RATEL-a	RA	NRT	JPO, PO
3.3-2	Razvoj i primena odgovarajućih softverskih platformi za e-trgovinu od strane poštanskih operatora	4. kvartal 2019. godine	Broj softverskih platformi PV:0 CV:2	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	3.124.000,00 RSD (JPO)	JPO, PO	MTTT

4. CILJ 4: OBEZBEĐIVANJE EFIKASNOG FUNKCIONISANJA POŠTANSKE MREŽE I UNAPREĐENJE SIGURNOSTI I BEZBEDNOSTI U OBLASTI POŠTANSKOG SAOBRAĆAJA

Rezultat 4.1 Obezbeđena održivost i unapređena efikasnost poštanske mreže Rezultat 4.2 Omogućena interoperabilnost sa međunarodnom mrežom i ratifikacija međunarodne poštanske regulative

Pokazatelji: Stepen bezbednosti pošiljaka u unutrašnjem saobraćaju u okviru UPU PV: 0,007 CV: 0,006 Broj zaposlenih u poštanskoj delatnosti koji su pohađali obuke u oblasti sigurnosti i bezbednosti pošiljaka i zaštite životne sredine PV: 0 CV: 100

 

Br.	Aktivnost	Rok za realizaciju	Pokazatelji sa početnom i ciljanom vrednošću	Izvori provere	Finansijska sredstva	Nosilac aktivnosti	Partneri
4.1	Mera 4.1 Održivost i efikasnost poštanske mreže
4.1-1	Edukacija zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene standarda bezbednosti i sigurnosti	trajno	Broj edukacija PV:0 CV:2	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, PO
4.1-2	Unapređenje bezbednosti pošiljaka	2. kvartal 2019. godine	Broj izgubljenih, orobljenih i oštećenih pošiljaka u UPU na 100.000 pošiljaka PV:8 CV:7	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, PO
4.1-3	Preduzimanje aktivnosti u cilju zaštite životne okoline	4. kvartal 2019. godine	Broj akcija PV:0 CV:2	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	5.490.000,00 RSD (JPO)	JPO, PO
4.1-4	Podizanje svesti i društveno odgovorno poslovanje	4. kvartal 2018. godine	Broj edukacija PV:0 CV:2	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, PO
4.2	Mera 4.2 Interoperabilnost sa međunarodnom mrežom i ratifikacija međunarodne poštanske regulative
4.2-1	Donošenje novog zakona o potvrđivanju akata SPS	4. kvartal 2017. godine	Donet novi zakon PV: "nije donet" CV: "donet"	Službeni glasnik RS	RA	MTTT
4.2-2	Stimulisanje upotrebe IKT tehnologija kako bi se poboljšao pristup i učinak	trajno	IKT tehnologije PV: "nisu primenjene" CV: "primenjene"	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO, PO
4.2-3	Promovisanje adresovanja u nacionalnom poštanskom sistemu	4. kvartal 2018. godine	Broj sastanaka u vezi promovisanja PV:0 CV:3	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o radu RATEL-a	RA	MTTT, NRT	JPO

5. CILJ 5: UNAPREĐENJE LJUDSKIH RESURSA U POŠTANSKOJ DELATNOSTI I UNAPREĐENJE UČEŠĆA PREDSTAVNIKA REPUBLIKE SRBIJE U RAZVOJU SARADNJE SA MEĐUNARODNIM POŠTANSKIM ORGANIZACIJAMA

Rezultat 5.1 Sproveden razvoj ljudskih resursa i unapređenje administrativnih kapaciteta u poštanskom sektoru Rezultat 5.2 Unapređena saradnja sa međunarodnim poštanskim organizacijama kroz aktivno učešće predstavnika Republike Srbije

Pokazatelji: Broj zaposlenih koji su pohađali obuke stručnog usavršavanja PV: 0 CV: 100 Broj radnih grupa međunarodnih poštanskih organizacija u kojima su aktivni predstavnici Republike Srbije PV: 1 CV: 4

 

Br.	Aktivnost	Rok za realizaciju	Pokazatelji sa početnom i ciljanom vrednošću	Izvori provere	Finansijska sredstva	Nosilac aktivnosti	Partneri
5.1	Mera 5.1 Razvoj ljudskih resursa i unapređenje administrativnih kapaciteta u poštanskom sektoru
5.1-1	Sprovođenje stručnog usavršavanja i osposobljavanja zaposlenih u poštanskoj delatnosti	4. kvartal 2020. godine	Broj različitih edukacija PV:0 CV:3	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	4.392.000,00 RSD (JPO)	JPO, PO
5.1-2	Unapređenje administrativnih kapaciteta	1. kvartal 2018. godine	Povećanje angažovanih u oblasti poštanskih usluga PV:0 CV:4	Izveštaj o radu MTTT	RA	MTTT, NRT
5.1-3	Sprovođenje socijalnog dijaloga	trajno	Socijalni dijalog PV: "nije sproveden" CV: "sproveden"	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO i Izveštaj o radu MTTT	RA	JPO, PO	MTTT
5.2	Mera 5.2 Unapređenje saradnje sa međunarodnim poštanskim organizacijama kroz aktivno učešće predstavnika Republike Srbije
5.2-1	Unapređenje saradnje sa SPS-om	3. kvartal 2020. godine	Broj sastanaka/ konferencija PV:0 CV:5	Izveštaj o radu MTTT	RA	MTTT	NRT, JPO
5.2-2	Unapređenje saradnje sa CERP i ERGP	3. kvartal 2020. godine	Broj sastanaka/ konferencija PV:0 CV:5	Izveštaj o radu MTTT i Izveštaj o radu RATEL-a	RA	MTTT, NRT
5.2-3	Unapređenje saradnje sa PostEvropom	3. kvartal 2020. godine	Broj sastanaka/ konferencija PV:0 CV:5	Izveštaj o realizaciji Programa poslovanja JPO	RA	JPO

 

6. KONTROLA I REVIZIJA REALIZACIJE STRATEGIJE

Realizaciju ove Strategije prati MTTT. Kontrolu i praćenje realizacije postavljenih ciljeva Strategije potrebno je sprovoditi kroz kontinuiranu proveru da li se programi i aktivnosti, koji su definisani u Akcionom planu, obavljaju u skladu sa predviđenom dinamikom. Proces revizije Strategije će se vršiti kroz uočavanja određenih nedostataka i njihovim otklanjanjem realizovati usavršavanje primenjenog modela Strategije. Sve planirane aktivnosti sprovodiće se u cilju zaštite korisnika poštanskih usluga, zaposlenih u poštanskom sistemu i države.

Kontrola će se vršiti kroz godišnju kontrolu realizacije ciljeva, upoređujući i kvantitativne i kvalitativne parametre. Kontrola će se sprovoditi putem zajedničkog delovanja svih nosilaca zaduženih za realizaciju aktivnosti, kao i partnera u sprovođenju istih. Imajući u vidu dinamiku promena na evropskom poštanskom tržištu, neophodno je vršiti kontinuirano prilagođavanje poštanskog sektora uočavanjem i otklanjanjem nedostataka i stalnim usavršavanjem usvojenih programa. Izveštaji o realizaciji će se sačinjavati na kraju svake godine i dostavljati Vladi na usvajanje, a korigovanje Strategije će se vršiti, u skladu sa povratnim informacijama iz procesa kontrole.

U cilju evaluacije izvršavanja ciljeva i aktivnosti potrebno je i da regulatorni organ kontinuirano prati statističke podatke i ključne pokazatelje tržišta poštanskih usluga, objavljuje statističke podatke na svom oficijelnom sajtu i vrši izradu i objavljivanje izveštaja o stanju i razvoju tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji. Različite metodologije prikupljanja podataka u pojedinim zemljama EU nameću potrebu da se u narednom periodu razvije odgovarajuća standardizacija prikupljanja i obrade podataka u poštanskom sektoru.

7. ZAVRŠNI DEO

Ovu strategiju objaviti u "Službenom glasniku Republike Srbije".