ZAKLJUČAKO USVAJANJU NACIONALNOG PROGRAMA RURALNOG RAZVOJA OD 2018. DO 2020. GODINE("Sl. glasnik RS", br. 60/2018) |
1. Usvaja se Nacionalni program ruralnog razvoja od 2018. do 2020. godine, koji je sastavni deo ovog zaključka.
2. Ovaj zaključak objaviti u "Službenom glasniku Republike Srbije".
NACIONALNI PROGRAM
RURALNOG RAZVOJA OD 2018. DO 2020. GODINE
U Republici Srbiji je tokom nekoliko poslednjih godina usvojen veliki broj dokumenata, strategija, zakona, kao i podzakonskih akata, kojima se regulišu značajna pitanja koja se odnose na razvoj poljoprivrede i ruralnih područja.
Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju ("Službeni glasnik RS", br. 41/09, 10/13 - dr. zakon i 101/16) predstavlja pravni osnov za donošenje višegodišnjih planskih dokumenata u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja. Navedeni zakon propisuje donošenje Nacionalnog programa ruralnog razvoja za programski period koji ne može biti duži od sedam godina, u svrhu realizacije strateških ciljeva propisanih Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine ("Službeni glasnik RS", broj 85/14).
Nacionalni program ruralnog razvoja od 2018. do 2020. godine propisuje srednjoročne pravce razvoja ruralnih područja i detaljnije opisuje načine sprovođenja mera ruralnog razvoja za programski period od 2018. do 2020. godine. Istovremeno, ovaj dokument usklađen je i sa strateškim okvirom Zajedničke poljoprivredne politike Evropske unije za period 2014-2020. godine, uz uvažavanje specifičnih potreba i prioriteta razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srbije.
Sistem planiranja politike podrške razvoju poljoprivrede i ruralnih područja u Republici Srbiji u smislu sledljivosti relevantnih programskih dokumenata šematski se može prikazati na sledeći način:
Šema 1. Sistem planiranja politike podrške razvoju poljoprivrede i ruralnih područja u Republici Srbiji
Izvor: Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine
SKRAĆENICE
Skraćenice koje se koriste u tekstu Nacionalnog programa ruralnog razvoja od 2018. do 2020. godine imaju sledeće značenje:
ABD - (Concept of Area Based Development) - koncept teritorijalnog razvoja;
APV - Autonomna pokrajina Vojvodina;
ARS - Anketa o radnoj snazi;
ATS - Akreditaciono telo Srbije;
BGR - Biljni genetički resursi;
BDV - Bruto dodata vrednost;
BDP - Bruto domaći proizvod;
VIP - Fond za podršku investicija u Vojvodini;
DNRL - Direkcija za nacionalne referentne laboratorije;
EA - Evropska organizacija za akreditaciju;
EK - Evropska komisija;
ENOAT - Profesionalno udruženje nastavnika;
EU - Evropska unija;
EFTA - Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu (European Free Trade Association);
ŽGR - Životinjski genetički resursi;
ZPP - Zajednička poljoprivredna politika;
IPARD - (Instrument for Preaccession Assistance for Rural Development) - Instrument za pretpristupnu pomoć za ruralni razvoj;
IPA - (Instrument for Preaccession Assistance) - Instrument za pretpristupnu pomoć
ISOFAR - Međunarodno društvo za istraživanja u organskoj poljoprivredi;
IFOAM - Međunarodna federacija pokreta organske poljoprivrede;
KiM - Kosovo i Metohija;
LSRR - Lokalna strategija ruralnog razvoja;
LEADER - Francuski akronim koji označava - Liaison Entre Actions de Development de l’Économie Rural - Veze između akcija ruralnog razvoja
MZ - Ministarstvo zdravlja;
MLA - Multilateralni sporazum (Multilateral Agreement);
MPŠV - Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede;
MPNTR - Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja;
MTTT - Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija;
MF - Ministarstvo finansija;
NAP - Nacionalni akcioni plan;
NBS - Narodna banka Srbije;
NPRR - Nacionalni program ruralnog razvoja od 2018. do 2020. godine;
OECD - (Organisation for Economic Co-operation and Development) - Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj;
OFFC - Zvanična kontrola hrane i hrane za životinje (Official Food and Feed Control);
POURP - Područja sa otežanim uslovima rada u poljoprivredi;
PPG - Porodično poljoprivredno gazdinstvo;
PPPS - Podrška nacionalnim i međunarodnim javno- privatnim partnerstvima;
RGZ - Republički geodetski zavod;
RZS - Republički zavod za statistiku;
RPG - Registar poljoprivrednih gazdinstava;
SIEPA - Agencija za strana ulaganja i promociju izvoza;
STO - Svetska trgovinska organizacija;
SWG - Stalna radna grupa za regionalni ruralni razvoj;
SWOT - (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) - prednosti, slabosti, prilike, pretnje;
FADN - (Farm Account Data Network) - Sistem računovodstvenih podataka na poljoprivrednim gazdinstvima;
FIBL - Institut za istraživanje organske poljoprivrede;
HACO - Nacionalno udruženje za razvoj organske proizvodnje Serbia Organica;
HNVF - Poljoprivredna područja visoke prirodne vrednosti;
CEFTA - (Central European Free Trade Agreement) - Sporazum o slobodnoj trgovini u centralnoj Evropi.
II PODSTICAJNA POLITIKA U POLJOPRIVREDI I RURALNOM RAZVOJU
Period posle 2000. godine karakteriše se čestim promenama politike u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja, bez adekvatnog sagledavanja efekata primenjenih mera (posebno u stočarstvu), usled čestih promena upravljačkih struktura, izmene sistemskih rešenja vezanih za nadležnost institucija (na relaciji republički - savezni nivo)1 i relativno skromnih budžetskih sredstava opredeljenih ovom sektoru. Početkom naznačenog perioda poljoprivredna politika prevashodno je bila orijentisana u pravcu prevazilaženja nagomilanih problema u agrarnom sektoru nastalih tokom kriznih devedesetih godina. S tim u vezi podsticaji za razvoj poljoprivrede bili su pretežno usmereni u pravcu izmene proizvodne strukture, sa ciljem kvantitativnog i kvalitativnog obezbeđenja sirovinske osnove za prehrambenu industriju, odnosno stabilnog snabdevanja tržišta osnovnim prehrambenim proizvodima. Politika ruralnog razvoja u sistemu strukturnih podsticaja dobija na značaju tek posle 2004. godine, kada reformisana poljoprivredna politika u prvi plan ističe potrebu rasta konkurentnosti registrovanih komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava, odnosno preusmeravanje sa politike podrške proizvodnji i dohotku na podsticanje investicija. Potreba podizanja konkurentnosti poljoprivrednih gazdinstava, kao jednog od ključnih faktora opstanka tog dela populacije u ruralnim područjima u novonastalim uslovima, proizlazi iz sve izraženije njihove izloženosti inostranoj konkurenciji usled liberalizacije tržišta poljoprivredno-prehrambenih proizvoda i smanjenja protekcionističkih mera (u skladu sa zahtevima STO).
____________
1 Proces prenošenja nadležnosti u oblasti poljoprivrede sa saveznog na republički nivo u potpunosti je okončan tek 2004. godine.
2.1. Budžetska sredstva podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju
Zakonom o budžetu Republike Srbije propisuju se sredstva za realizaciju mera u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja na godišnjem nivou. Budžetska podrška poljoprivredi i ruralnom razvoju u analiziranom periodu (2005-2017. godine) pretežno ostvaruje tendenciju rasta, uz izraženija odstupanja u 2009. i 2014. godini (Grafikon 1).
Grafikon 1. Budžet MPŠV, 2005- 2017. godine
Izvor: Zakon o budžetu Republike Srbije za odgovarajuće godine
Udeo budžetske podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju u ukupnom nacionalnom budžetu u posmatranom razdoblju prati dinamiku ove podrške izraženu u apsolutnim vrednostima, i pretežno se kreće u rasponu između 5% i 6%, pri čemu je navedeno učešće ispod 5% zabeleženo u 2005. i 2009. godini, kao i u poslednje dve godine analiziranog perioda. U 2017. godini zakonom kojim se uređuje budžet Republike Srbije predviđeno je učešće sredstava za razvoj poljoprivrede i ruralni razvoj u ukupnom nacionalnom budžetu od 4,8%, dok je u 2016. godini ova podrška bila na nivou od 4,9% ukupnih budžetskih sredstava (Grafikon 2).
Grafikon 2. Udeo budžeta MPŠV u ukupnim budžetskim sredstvima (%), 2005-2017. godine
Izvor: Zakon o budžetu Republike Srbije za odgovarajuće godine
Struktura ukupnih budžetskih sredstava namenjenih finansiranju razvoja poljoprivrede i ruralnih područja je neujednačena, sa izrazitom dominacijom direktnih plaćanja u ukupnoj podršci poljoprivredi i ruralnom razvoju. Ovaj vid podsticaja, sa isplaćenih 16,4 milijardi dinara u 2016. godini, ostvaruje najveće učešće u ukupnim realizovanim sredstvima podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju (70,3%). Istovremeno, po obimu utrošenih sredstava u 2016. godini ovaj vid podrške je na nižem nivou u odnosu na 2015. godinu (za 1,2 milijarde dinara, odnosno za 6,9%). Podrška ruralnom razvoju, sa realizacijom od 2,8 milijarde dinara u 2016. godini, ostvaruje niži udeo u ukupnim sredstvima podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju (11,9%), iako je iznos utrošenih sredstava za ovaj vid podsticaja u ovoj godini značajno povećan u odnosu na prethodnu, i posebno u poređenju sa 2013. godinom. Najniži udeo u budžetskim sredstvima namenjenih podsticajima za poljoprivredu i ruralni razvoj od 0,8% i uz realizaciju od 180,3 miliona dinara u 2016. godini ostvarili su posebni podsticaji, sa značajnim smanjenjem iznosa isplaćenih podsticajnih sredstava u odnosu na prethodnu godinu. Od ukupnog iznosa sredstava namenjenih realizaciji podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2016. godini, 15,5% predstavljaju sredstva neizmirenih obaveza preneta iz prethodnog perioda i/ili koja dospevaju za isplatu u tekućoj godini.
Imajući u vidu izrazite strukturne disproporcije ukupne podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju u korist direktnih plaćanja, a takođe posmatrano i sa stanovišta strukturnih okvira podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju preporučenih od strane EU (ZPP) i STO, može se konstatovati odstupanje strukture ukupne nacionalne podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju od preporuka, odnosno zahteva pomenute međunarodne organizacije, naročito ako se ima u vidu potreba intenzivnijeg unapređenja konkurentnosti poljoprivredno-prehrambenog sektora i razvoja ruralnih područja u celini, odnosno strukturnog usklađivanja ove podrške u pravcu veće zastupljenosti mera ruralnog razvoja.
U strukturi podsticaja za ruralni razvoj, u skladu sa Zakonom o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju ("Službeni glasnik RS", br. 10/13, 142/14, 103/15 i 101/16), najveći značaj sa stanovišta obima opredeljenih i realizovanih budžetskih sredstava, imaju mere za unapređenje konkurentnosti. U okviru ove grupe mera ruralnog razvoja najzastupljenija vrsta podsticaja odnosi se na podršku unapređenju konkurentnosti u okviru primarne poljoprivredne proizvodnje (58,7% ukupnih sredstava za mere ruralnog razvoja u 2016. godini). Navedene investicije su u prethodnom periodu podsticane bespovratnim sredstvima za obnovu i izgradnju objekata, nabavku kvalitetnih priplodnih grla, opreme i mehanizacije, kao i za podizanje višegodišnjih zasada. Osim podsticaja za unapređenje konkurentnosti, u okviru mera ruralnog razvoja obuhvaćeni su i podsticaji za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa, diverzifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima, pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja, kao i podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja.
Imajući u vidu neophodnost podizanja nivoa konkurentnosti poljoprivrednih gazdinstava, što je prepoznato od strane nacionalnog strateškog planskog dokumenta u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja kao jedan od vodećih strateških ciljeva, kao i zakonska ograničenja u pogledu preklapanja javne podrške na nivou IPARD programa za Republiku Srbiju za period 2014-2020. godine ("Službeni glasnik RS", br. 30/16 i 84/17; u daljem tekstu: IPARD program) i NPRR, ovim planskim dokumentom predviđena je podrška za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava, i to u sektorima proizvodnje: mleka, mesa, jaja, voća, grožđa, povrća, hmelja i cveća, ostalih useva, kao i u sektorima pčelarstva i akvakulture (proizvodnja pastrmske i šaranske ribe).
Tabela 1. Vrste podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u Republici Srbiji u 2017. godini
Programske aktivnosti / projekti |
||||
Direktna plaćanja |
Mere ruralnog razvoja |
Kreditna podrška u poljoprivredi |
Posebni podsticaji |
IPARD |
1. Premija za mleko |
1. Unapređenje konkurentnosti: |
1. Kreditna podrška |
1. Podsticaji za sprovođenje odgajivačkih programa, radi ostvarivanja odgajivačkih ciljeva u stočarstvu |
1. Sredstva učešća u finansiranju IPARD mera |
Izvor: Uredba o raspodeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2017. godini ("Službeni glasnik RS", br. 8/17, 53/17, 67/17, 88/17, 101/17, 106/17 i 115/17)
2.2. Pregled sprovođenja mera ruralnog razvoja u periodu 2015-2017. godine
2.2.1. Investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava
Mera investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava se odnosi na primarnu biljnu i stočarsku proizvodnju i pruža podršku za investicije u izgradnju i opremanje objekata, nabavku novih mašina i opreme, novih traktora, kvalitetnih priplodnih grla, kao i za podizanje višegodišnjih proizvodnih zasada voćaka, vinove loze i hmelja. Ova mera se realizovala kontinuirano u prethodnom periodu, osim podrške za investiciju u nabavku novih traktora koja je uvedena 2017. godine.
Primarna biljna poljoprivredna proizvodnja
U periodu 2015-2017. godine prosečan broj podnetih zahteva za investicije u oblasti primarne biljne proizvodnje iznosio je 8.647, dok je ukupan broj odobrenih zahteva u istom periodu u proseku iznosio 7.073 odnosno 82% od ukupnog broja podnetih zahteva. U 2017. godini došlo je do povećanja ukupnog broja podnetih zahteva u odnosu na 2015. godinu za 16%.
Posmatrano po regionima skoro polovina, kako podnetih tako i odobrenih zahteva, odnosi se na Region Šumadije i Zapadne Srbije (49%). Sledeći po značaju po pitanju navedenih pokazatelja jeste Region Vojvodine sa učešćem od 29%, dok Region Južne i Istočne Srbije u navedenim pokazateljima ostvaruje učešće od 24%. Beogradski region je u navedenom periodu u proseku ostvario učešće u ukupnom broju podnetih i odobrenih zahteva od 6%. Ukoliko se posmatra iznos odobrenih sredstava, Region Vojvodine zauzima prvu poziciju sa učešćem od 37%, dok Region Šumadije i Zapadne Srbije ostvaruje učešće u ukupno odobrenim sredstvima podsticaja od 19%.
Za podršku investicijama u primarnu biljnu proizvodnju tokom navedenog perioda (2015-2017. godine) dominantno učešće u ukupnom broju podnetih, odnosno odobrenih zahteva ostvarila su fizička lica - nosioci komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava upisana u RPG (95%), dok su pravna lica ostvarila učešće od oko 5%.
Primarna stočarska poljoprivredna proizvodnja
Kada je reč o primarnoj stočarskoj poljoprivrednoj proizvodnji prosečan broj podnetih zahteva za investicije u oblasti ukupne primarne stočarske proizvodnje u analiziranom periodu iznosio je 1.739, dok je prosečan broj odobrenih zahteva iznosio 1.362, što predstavlja realizaciju od 78%.
Regionalno posmatrano, nadpolovično učešće u ukupnom broju kako podnetih tako i odobrenih zahteva ostvario je Region Šumadije i Zapadne Srbije, 51% odnosno 52% respektivno. Značajno manje učešće u podnetim, odnosno odobrenim zahtevima ostvaruju Region Vojvodine (24%) i Region Južne i Istočne Srbije (oko 20%). Posmatrano sa stanovišta odobrenih sredstava podsticaja, Region Vojvodine dominira sa učešćem od 62%, dok Region Šumadije i Zapadne Srbije učestvuje sa 27%.
Pravo na ostvarivanje podsticaja su imala fizička lica - nosioci komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava upisana u RPG, poljoprivredna gazdinstva sa statusom pravnog lica, preduzetnici, privredna društva i zemljoradničke zadruge. Od navedenih kategorija korisnika ubedljivo najveće učešće ostvaruju fizička lica (98%), dok su ostale kategorije korisnika u posmatranom periodu ostvarile značajno manje učešće u realizaciji podrške za investicije u primarnu stočarsku proizvodnju.
2.2.2. Mere podsticaja za preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda
Investicije u preradu i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda i proizvoda ribarstva usmerene su ka podršci unapređenju kvaliteta vina i rakije i poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, nabavci kontrolnih markica za poljoprivredno-prehrambene proizvode i evidencionih markica za vino, nabavci opreme u sektoru mesa, mleka, kao i proizvodnji vina, jakih alkoholnih pića i piva. Ova vrsta mere se realizuje u kontinuitetu i uglavnom u nepromenjenom obliku.
Tokom proteklog perioda (2015-2017. godine) prosečan broj podnetih zahteva za investicije za unapređenje konkurentnosti u oblasti prerade i marketinga iznosio je 140, dok je istovremeno broj odobrenih zahteva iznosio 80, što predstavlja realizaciju od 57%. Posmatrani period karakteriše porast ukupnog broja podnetih zahteva, sa 76 u 2015. na 204 zahteva u 2017. godini. Istovremeno, do značajnog porasta došlo je i po pitanju broja odobrenih zahteva, i to sa 47 u 2015. na 116 zahteva u 2017. godini.
Regionalna struktura ukazuje na značajnu zastupljenost Regiona Šumadije i Zapadne Srbije po pitanju podnetih i odobrenih zahteva, sa učešćem od oko 40%, što je razumljivo imajući u vidu dominantno učešće sektora voća, povrća i grožđa u ukupnom broju podnetih zahteva za ostvarivanje prava na podsticaje za investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda (oko 80%). Ostali regioni ostvaruju znatno niže učešće u broju podnetih i odobrenih zahteva.
Pravo na ovu vrstu podsticaja ostvaruju: fizičko lice - nosilac registrovanog komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva za proizvodnju i preradu mleka u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo, preduzetnik, privredno društvo i zemljoradnička zadruga.
2.2.3. Podsticaji za meru upravljanje rizicima u poljoprivredi
Mera Upravljanje rizicima je klasifikovana kao mera ruralnog razvoja počev od 2016. godine, do kada je bila tretirana kao mera direktnih plaćanja - regres za premiju osiguranja za useve, plodove, višegodišnje zasade, rasadnike i životinje. Tokom perioda 2015-2017. godine došlo je do porasta interesovanja korisnika za ovaj vid podrške primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji, koji se manifestovao porastom podnetih i odobrenih zahteva za oko 12% u 2017. u odnosu na 2015. godinu, sa prosečnim brojem korisnika za navedeni period od 20.700.
Regionalna struktura korišćenih podsticaja za ovu meru tokom posmatranog perioda ukazuje na jasno izdiferenciranu zastupljenost dva regiona: Vojvodine, sa učešćem u broju podnetih i odobrenih zahteva od 48%, i Šumadije i Zapadne Srbije, sa ostvarenim učešćem od 42% u navedenim pokazateljima. Za ovu meru se dominantno opredeljuju korisnici podrške: fizička lica - nosioci komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava (oko 99%).
2.2.4. Mere za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa
Ove mere obuhvataju podršku organskoj proizvodnji, očuvanju biljnih i životinjskih genetičkih resursa, održivom korišćenju poljoprivrednog zemljišta i šumskih resursa, kao i očuvanju poljoprivrednih i ostalih područja visoke prirodne vrednosti. U narednom periodu neophodno je unaprediti mehanizme praćenja isplate podsticaja.
Mera Organska proizvodnja kontinuirano se sprovodi u nepromenjenom obliku u prethodnom periodu i obezbeđuje podsticajna sredstva u oblasti biljne i stočarske proizvodnje. Iako klasifikovana kao mera ruralnog razvoja, ista se realizuje u formi isplate podsticaja po jedinici proizvodnog kapaciteta i podršku finansiranju inputa u organskoj biljnoj i stočarskoj proizvodnji (sa tendencijom smanjenja). Ukupan broj podnetih i odobrenih zahteva za podršku organskoj biljnoj proizvodnji tokom perioda 2015-2017. godine pokazuje blagu tendenciju smanjivanja, što se prvenstveno odnosi na Region Vojvodine i Region Južne i Istočne Srbije, dok se u istom periodu beleži porast navedenih pokazatelja za Beogradski region, i posebno Region Šumadije i Zapadne Srbije, koji inače ostvaruje i najniže regionalno učešće u korišćenim podsticajima za organsku biljnu proizvodnju (prosečno 13% u periodu 2015-2017. godine). Posmatrano sa stanovišta regionalne raspoređenosti podrške organskoj biljnoj proizvodnji, evidentno je dominantno učešće Regiona Vojvodine (gotovo polovina ukupno korišćenih podsticaja za organsku biljnu proizvodnju, odnosno 48% u proseku za posmatrani trogodišnji period). Preko 90% realizovane podrške organskoj biljnoj proizvodnji kao korisnici ostvaruju fizička lica - nosioci komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava upisana u RPG, sa tendencijom smanjenja učešća u korist pravnih lica, korisnika podrške. U okviru organske stočarske proizvodnje poslednjih godina prisutna je tendencija smanjenja kako broja podnetih i odobrenih zahteva tako i ukupnog obima isplaćenih sredstava podsticaja.
Sprovođenje mere koja se odnosi na očuvanje biljnih genetičkih resursa u prethodnom periodu bilo je u nadležnosti Direkcije za nacionalne referentne laboratorije. Ova mera realizuje se u kontinuitetu u prethodnom periodu u nepromenjenom obliku.
Očuvanje životinjskih genetičkih resursa, kao jedna od mera za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa, u nepromenjenom obliku kontinuirano se sprovodi tokom posmatranog trogodišnjeg perioda. Prosečan broj podnetih zahteva u navedenom periodu iznosio je 586, dok je istovremeno u proseku za navedeni period odobreno 443 zahteva, odnosno oko 76%. U okviru ove mere izražena je regionalna disproporcija u pogledu broja kako podnetih tako i odobrenih zahteva, koja se manifestuje dominantnim učešćem Regiona Šumadije i Zapadne Srbije u strukturi korišćenih podsticaja (prosečno oko 60% tokom perioda 2015-2017. godine). Istovremeno, najveća je zastupljenost fizičkih lica - nosilaca komercijalnih porodičnih gazdinstava kao korisnika podsticaja u okviru ove mere (oko 98%).
Sprovođenje mere Održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta u nadležnosti je Uprave za poljoprivredno zemljište, organizacione jedinice u okviru MPŠV dok je sprovođenje mere Održivo korišćenje šumskih resursa u nadležnosti Uprave za šume, organizacione jedinice MPŠV.
Mera Očuvanje poljoprivrednih i ostalih područja visoke prirodne vrednosti uspostavljena je u okviru politike ruralnog razvoja ovim programskim dokumentom i do sada ne postoje iskustva u sprovođenju iste.
2.2.5. Diverzifikacija dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima
Mera Diverzifikacija dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima obuhvata podršku unapređenju ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima, diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti kroz podršku investicijama u preradu i marketing na poljoprivrednom gazdinstvu, podršku razvoju i unapređenju ruralne infrastrukture, kao i podršku mladima u ruralnim područjima. Ne postoji šire i kontinuirano iskustvo u sprovođenju ove mere u proteklom periodu u okviru politike ruralnog razvoja.
Podrška mladim poljoprivrednim proizvođačima, kao jedna od podmera navedene mere, uspostavljena je u 2017. godini, od kada se započelo i sa njenim sprovođenjem. Iako je ova mera novijeg datuma u politici ruralnog razvoja, već tokom prve godine sprovođenja iskazano je značajno interesovanje za korišćenje podsticajnih sredstava u okviru ove mere od strane korisnika - punoletnih mladih poljoprivrednika nosilaca komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava, kao i preduzetnika, koji su na dan podnošenja zahteva za ostvarivanje prava na podsticaje imali do 40 godina. U prvoj godini sprovođenja ove mere (2017.) mladi poljoprivrednici podneli su ukupno 1.295 zahteva za ostvarivanje prava na podsticaje za unapređenje primarne biljne proizvodnje i pripreme poljoprivrednih proizvoda za tržište na poljoprivrednim gazdinstvima, za unapređenje primarne stočarske proizvodnje, kao i za podršku investicijama za razvoj i unapređenje prerade mleka, povrća i voća na poljoprivrednim gazdinstvima, dok je u skladu sa raspoloživim budžetom za realizaciju ove mere isplaćena podrška za 667 mladih poljoprivrednika u ukupnom iznosu od oko 460 miliona dinara. Kako po pitanju broja podnetih zahteva tako i u realizaciji ove mere dominantna je zastupljenost Regiona Vojvodine (41% učešća u podnetim zahtevima i čak 60% učešća u isplati podsticajnih sredstava), dok su regioni Južna i Istočna Srbija i Šumadija i Zapadna Srbija ostvarili isto učešće u broju podnetih zahteva (27%), odnosno približno učešće u isplaćenim sredstvima podsticaja (18%, odnosno 17% respektivno). Beogradski region je u ukupnom broju podnetih zahteva i u ukupnim isplaćenim podsticajima u okviru ove mere u 2017. godini ostvario učešće od 5%.
2.2.6. Sistem kreiranja i prenosa znanja
Podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja realizuju se kroz podršku razvoju tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju, kao i kroz podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi.
Navedene mere su se u proteklom periodu kontinuirano primenjivale u manje ili više izmenjenom obliku2. Podrška savetodavnim i stručnim poslovima u poljoprivredi je do 2016. godine pripadala grupi posebnih podsticaja, dok se od 2016. godine u izmenjenom nazivu sprovodi kao mera ruralnog razvoja. Podsticajna sredstva za navedene mere se redovno isplaćuju u skladu sa iskazanim potrebama korisnika i budžetskim mogućnostima.
Prosečan broj podnetih zahteva za naučnoistraživačke projekte tokom perioda 2015-2017. godine iznosio je 22, dok je u poslednje dve godine navedenog perioda realizovano deset projekata u skladu sa raspoloživim budžetskim sredstvima. Istovremeno, prosečan broj podnetih zahteva za angažovanje pomoćnika poljoprivrednih savetodavaca tokom posmatranog trogodišnjeg perioda iznosio je 25, dok je u istom periodu u proseku realizovano 23 zahteva. Kada je reč o podršci pružanju savetodavnih usluga u poljoprivredi u periodu 2015-2017. godine, broj zahteva za obavljanje savetodavnih poslova u poljoprivredi u proseku je iznosio 24, pri čemu su svi podneti zahtevi za obezbeđenje podrške realizovani u navedenom periodu.
_____________
2 Podsticaji za naučnoistraživačke projekte u 2015. i 2016. godini realizovani su na osnovu Pravilnika o korišćenja podsticaja za sprovođenje naučnoistraživačkih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi kroz unapređenje stručnog znanja i usavršavanja ljudskih kapaciteta ("Službeni glasnik RS", br. 49/15 i 36/16), dok je u 2017. godini ova mera sprovedena na osnovu Pravilnika o podsticajima za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja kroz razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju ("Službeni glasnik RS", broj 94/17). Podsticaji za savetodavne poslove u poljoprivredi realizuju se kontinuirano u neizmenjenom obliku na osnovu Uredbe o utvrđivanju godišnjeg programa razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za svaku godinu.
2.2.7. Priprema lokalnih strategija ruralnog razvoja partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj (leader pristup)
Mera Podrška pripremi lokalnih strategija ruralnog razvoja je u potpunosti usklađena sa IPARD programom. Iako su počev od 2014. godine bila obezbeđena budžetska sredstva, mera nije implementirana u prethodnom periodu.
Stupanje na snagu pravilnika koji će omogućiti sprovođenje ove mere se očekuje u toku 2018. godine.
III STANJE U POLJOPRIVREDNO-PREHRAMBENOM SEKTORU I RURALNIM PODRUČJIMA
Privredu Republike Srbije u periodu 2001-2008. godine karakteriše dinamičan rast BDP po prosečnoj stopi od 5% godišnje (u 2004. godini realni rast BDP dostigao je 9,0%). U periodu 2001-2011. godine prosečna godišnja stopa rasta iznosila je 3,3%. Globalna recesija uslovila je značajan pad BDP, koji je u 2009. godini, zabeležio negativnu stopu rasta od -3,1%, a u 2014. godini -1,8%. Privredni oporavak ostvaren je u 2013. godini, uz realni rast BDP od 2,6% u odnosu na prethodnu godinu, skroman rast od 0,8% zabeležen je u 2015. godini, da bi u 2016. godini bio ostvaren rast BDP na nivou od 2,8%.
Grafikon 3. Realne godišnje stope rasta BDP (2001-2016. godine)
Izvor: RZS, NBS, MF,
Globalna recesija reflektovala se na nacionalna makroekonomska kretanja najpre usporavanjem, a potom i padom ukupnih privrednih aktivnosti usled smanjene agregatne tražnje, kako na domaćem tako i na svetskom tržištu, kao i smanjenjem priliva stranog kapitala. Posledice ovakvih kretanja ogledaju se u osnovnoj tendenciji realnog smanjenja BDP, zaposlenosti i zarada, slabljenja nacionalne valute, uz istovremeni porast budžetskog deficita, potrošačkih cena i deficita platnog bilansa (sa izvesnim znacima poboljšanja tokom poslednje dve godine analiziranog perioda). Kontinuirani nedostatak sopstvenih izvora finansiranja privrednog razvoja usled nepovoljne privredne strukture, nedovoljne akumulacije i visokog nivoa javne potrošnje, uslovio je dalji rast zaduženosti, što se manifestovalo generisanjem rekordno visokog javnog duga u 2015. godini (na nivou od 75% BDP). Pokazatelj koji tokom posmatranog perioda ostvaruje stabilnu tendenciju rasta jeste izvoz roba i usluga, sa najvećim nivoom ostvarenog obima u 2016. godini (17,4 milijardi evra). Imajući u vidu sporiji tempo rasta uvoza u odnosu na izvoz u posmatranom razdoblju, stepen pokrivenosti uvoza izvozom takođe dostiže najveću vrednost u navedenoj godini (77,2%).
Tabela 2. Osnovni makroekonomski pokazatelji
|
2010. |
2011. |
2012. |
2013. |
2014. |
2015. |
2016. |
BDP (mil. EUR)* |
29.766 |
33.424 |
31.683 |
34.263 |
33.319 |
33.491 |
34. 617 |
Realni rast BDP (%) |
0,6 |
1,4 |
-1,0 |
2,6 |
-1,8 |
0,8 |
2,8 |
Potrošačke cene, prosek perioda (%) |
6,5 |
11,0 |
7,8 |
7,8 |
2,9 |
1,9 |
1,2 |
Ukupan izvoz robe (mil. EUR) |
7.393 |
8.441 |
8.739 |
10.997 |
11.159 |
12.041 |
13.432 |
Ukupan uvoz robe (mil. EUR) |
12.424 |
14.250 |
14.717 |
15.469 |
15.490 |
16.387 |
17.068 |
Pokrivenost uvoza izvozom (%) |
59,5 |
59,2 |
59,4 |
71,1 |
72,0 |
73,5 |
78,7 |
Stopa nezaposlenosti (%), ARS |
19,2 |
23,0 |
23,9 |
22,1 |
19,2 |
17,7 |
15,3 |
Prosečne zarade (EUR) |
330 |
373 |
365 |
389 |
379 |
368 |
374 |
Javni dug, centralni nivo države (% BDP) |
41,8 |
45,4 |
56,2 |
59,6 |
70,4 |
74,7 |
71,9 |
Deficit tekućih transakcija (% BDP) |
-6,8 |
-10,9 |
-11,6 |
- 6,1 |
-6,0 |
-4,7 |
-3,1 |
Budžetski deficit (% BDP) |
-3,4 |
-4,0 |
-5,9 |
-5,2 |
-6,3 |
-2,8 |
-0,2 |
Devizni kurs (godišnji prosek, RSD/EUR) |
103,04 |
101,95 |
113,13 |
113,14 |
117,31 |
120,73 |
123,12 |
Izvor: RZS, NBS, MF
*Prema metodologiji ESA 2010.
3.2. Značaj poljoprivrede i prehrambene industrije u nacionalnoj ekonomiji
Poljoprivreda i prehrambena industrija kao najznačajnije privredne delatnosti u kontekstu razvoja ruralnih područja, kao i u ukupnom privrednom razvoju Republike Srbije, imaju važnu ulogu i u značajnoj meri utiču na ukupna privredna kretanja u zemlji.
Sektor poljoprivrede, šumarstva, lova i ribolova tokom poslednje decenije ostvaruje tendenciju smanjenja učešća BDV u ukupnom BDP, sa najnižim ostvarenim učešćem od 6,5% koje je zabeleženo u 2016. godini (Tabela 3). Sa uključenim BDV proizvodnje prehrambenih proizvoda, pića i duvanskih proizvoda, sektor poljoprivrede i prehrambene industrije u ukupnom BDP ostvaruje prosečno učešće oko 12% u pomenutom periodu, uz najniže ostvareno učešće u 2016. godini (10,6%).
Zaposlenost u poljoprivrednom sektoru je generalno visoka uprkos tendenciji smanjenja tokom posmatranog perioda (2006-2016. godine). Poljoprivreda, zajedno sa šumarstvom, lovom i ribolovom, obuhvata petinu ukupno zaposlene radne snage, što je, između ostalog, posledica smanjenih mogućnosti zapošljavanja u drugim privrednim sektorima. Tokom analiziranog perioda, učešće sektora poljoprivrede u ukupnoj zaposlenosti bilo je preko 20%, osim u 2015. i 2016. godini (19,4% i 18,6%). U uslovima visoke opšte nezaposlenosti dela aktivnog stanovništva u Republici Srbiji (starosti 15 i više godina), uloga sektora poljoprivrede u kojem je angažovano radno aktivnog stanovništva i nadalje nije zanemarljiva. Nagli porast udela prehrambene industrije u ukupnom broju zaposlenih u prerađivačkom sektoru ostvaren je u 2012. godini (23,2%, dok sa proizvodnjom pića i duvanskih proizvoda dostiže 25,7%).
Tabela 3. Makroekonomski pokazatelji doprinosa poljoprivrede i prehrambene industrije nacionalnoj ekonomiji
Pokazatelji |
2006. |
2007. |
2008. |
2009. |
2010. |
2011. |
2012. |
2013. |
2014. |
2015. |
2016. |
Indeks |
|
Nacionalni računi |
|||||||||||
BDV sektora A*, mlrd. RSD |
175 |
180 |
212 |
227 |
246 |
264 |
254 |
326 |
312 |
279 |
296 |
169,1 |
Učešće BDV sektora A* u ukupnom BDP (%) |
9,5 |
8,3 |
8,7 |
8,0 |
8,5 |
9,0 |
7,5 |
7,9 |
7,7 |
6,8 |
6,5 |
68,4 |
|
Zaposlenost |
|||||||||||
Zaposlenost u sektoru A* (000) |
538 |
550 |
706 |
623 |
533 |
478 |
467 |
492 |
508 |
500 |
506 |
94,1 |
Učešće sektora A* u ukupnoj zaposlenosti (%) |
20,4 |
20,7 |
25,0 |
23,8 |
22,2 |
21,2 |
21,0 |
21,3 |
20,0 |
19,4 |
18,6 |
91,2 |
|
Spoljnotrgovinska razmena |
|||||||||||
Izvoz poljoprivredno- prehrambenih proizvoda, mil. EUR |
1.008 |
1.231 |
1.336 |
1.395 |
1.700 |
1.956 |
2.131 |
2.104 |
2.338 |
2.605 |
2.922 |
289,9 |
Učešće sektora A* u ukupnom izvozu (%) |
19,8 |
19,1 |
18,0 |
23,4 |
23,0 |
23,2 |
24,1 |
19,1 |
20,8 |
21,6 |
21,8 |
110,1 |
Uvoz poljoprivredno- prehrambenih proizvoda, mil. EUR |
767 |
871 |
1.056 |
991 |
819 |
1.053 |
1.221 |
1.117 |
1.292 |
1.489 |
1.362 |
177,6 |
Učešće sektora A* u ukupnom uvozu (%) |
7,3 |
6,3 |
6,5 |
8,7 |
6,6 |
7,4 |
8,3 |
7,9 |
8,0 |
9,1 |
7,8 |
106,8 |
Spoljnotrgovinski bilans polj-prehramb. proizvoda, mil. EUR |
240 |
360 |
280 |
404 |
881 |
903 |
910 |
987 |
1.047 |
1.116 |
1.560 |
650,0 |
Pokrivenost uvoza izvozom (%) |
131,4 |
141,3 |
126,5 |
140,8 |
207,6 |
185,8 |
174,5 |
188,4 |
181,0 |
175,0 |
214,5 |
163,2 |
Obim razmene, mil. EUR |
1.775 |
2.102 |
2.391 |
2.385 |
2.520 |
3.009 |
3.352 |
3.282 |
3.630 |
4.094 |
4.284 |
241,4 |
Učešće u ukupnoj trgovini RS (%) |
11,4 |
10,4 |
10,1 |
13,8 |
12,7 |
13,3 |
14,2 |
12,4 |
13,6 |
14,4 |
13,9 |
121,9 |
Izvor: RZS * Poljoprivreda, šumarstvo, lov i ribolov
Spoljnotrgovinska razmena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u značajnoj meri doprinosi ublažavanju spoljnotrgovinskog deficita ukupne robne razmene sa inostranstvom. Republika Srbija je kao neto izvoznik poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u ovom sektoru u 2016. godini ostvarila suficit od 1,6 milijarde evra. Obim trgovine poljoprivredno-prehrambenim proizvodima u stalnom je usponu, da bi 2016. godine dostigao najviši nivo od 4,3 milijarde evra (porast za 141% u odnosu na baznu 2006. godinu). Tokom poslednje decenije vrednost izvoza poljoprivredno-prehrambenih proizvoda je utrostručena, dok je uvoz ostvario sporiji tempo rasta u odnosu na izvoz (porast za 78% u 2016. godini u odnosu na baznu 2006. godinu). Istovremeno, najveće učešće sektora poljoprivrede i prehrambene industrije u ukupnoj spoljnoj trgovini Republike Srbije od 14,4% ostvaren je u 2015. godini, dok je pokrivenost uvoza izvozom u okviru navedenog sektora na najvišem nivou ostvarena u 2010. godini (207,6%), kao rezultat značajno nižeg nivoa uvoza u poređenju sa 2008. i 2009. godinom. Nepovoljna karakteristika strukture spoljnotrgovinske razmene poljoprivredno-prehrambenih proizvoda manifestuje se visokim učešćem primarnih i proizvoda niže faze obrade, posebno u izvozu, pri čemu je izvozna orijentacija fokusirana na određene proizvode (kukuruz, pšenica - izuzev u 2012. godini, maline), dok je sa druge strane uvoz poljoprivrednih proizvoda daleko raznovrsniji i baziran uglavnom na proizvodima sa ograničenim ili nepostojećim uslovima za proizvodnju istih u Republici Srbiji. Najveći suficit ostvaruje se pri razmeni žitarica, voća, biljnih i životinjskih masti i ulja, kao i šećera i proizvoda od šećera.
Tabela 4. Usmerenost spoljnotrgovinske razmene poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (mil. EUR)
|
EU |
CEFTA |
Ostale zemlje |
Godina |
2011 |
||
Izvoz |
978 |
797 |
180 |
Uvoz |
493 |
227 |
332 |
Saldo |
485 |
570 |
-152 |
Godina |
2012 |
||
Izvoz |
1.095 |
823 |
214 |
Uvoz |
639 |
249 |
334 |
Saldo |
456 |
574 |
-120 |
Godina |
2013 |
||
Izvoz |
1.104 |
723 |
277 |
Uvoz |
704 |
151 |
322 |
Saldo |
400 |
572 |
-45 |
Godina |
2014 |
||
Izvoz |
1.155 |
775 |
407 |
Uvoz |
821 |
153 |
317 |
Saldo |
334 |
622 |
90 |
Godina |
2015 |
||
Izvoz |
1.248 |
833 |
524 |
Uvoz |
970 |
162 |
358 |
Saldo |
278 |
671 |
166 |
Godina |
2016 |
||
Izvoz |
1.411 |
865 |
647 |
Uvoz |
869 |
156 |
338 |
Saldo |
542 |
709 |
309 |
|
Indeks 2016 / 2011 |
||
Izvoz |
144,3 |
108,5 |
359,4 |
Uvoz |
176,3 |
68,7 |
101,8 |
Saldo |
111,8 |
124,4 |
|
Izvor: RZS (obrada MPŠV)
Najveći ukupan obim spoljnotrgovinske razmene u sektoru poljoprivrede i prehrambene industrije (2.280 miliona evra u 2016. godini) Republika Srbija ostvaruje sa zemljama EU (Tabela 4). Navedeni pokazatelj u analiziranom periodu (2011-2016. godine) beleži tendenciju rasta. Ovaj porast nastaje kao posledica kako povećanja uvoza (za 84%) tako i izvoza (za 44%), što je, posledično, rezultiralo porastom suficita za skoro 12% u 2016. godini u poređenju sa baznom 2011. godinom. Istovremeno, Republika Srbija je sa zemljama CEFTA zone, kao i tzv. ostalim zemljama u 2016. godini ostvarila ukupan obim spoljnotrgovinske razmene poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na nivou od 1.021, odnosno 985 miliona evra, sa tendencijom porasta suficita u razmeni sa CEFTA zonom (za 24% u 2016. godini u odnosu na 2011. godinu), odnosno transformacijom negativnog u pozitivan spoljnotrgovinski saldo sa tzv. ostalim zemljama i porastom obima ove razmene.
Razvoj prehrambene industrije uslovljen je strukturom i rastom proizvodnje sirovinske osnove, odnosno sektora primarne poljoprivredne proizvodnje. Prehrambena industrija predstavlja najvitalniju granu prerađivačke industrije, a takođe, i na nivou privrede u celini, jedan je od retkih industrijskih sektora koji ostvaruje suficit u spoljnotrgovinskoj razmeni i po tom osnovu značajan devizni priliv. O značaju prehrambene industrije (uključujući i industriju pića i duvanskih proizvoda) svedoči i najveći broj poslovnih subjekata u okviru prerađivačke industrije (3.363, tj. oko 20%, odnosno 4% njihovog ukupnog broja na nacionalnom nivou u 2015. godini), kao i učešće u ukupnom prometu (9,8% u 2015. godini), odmah iza obima prometa koji ostvaruje trgovina na veliko (25%). Takođe, na nivou ukupne privrede prehrambena industrija, posle trgovine na veliko (12,4%) i sektora snabdevanja električnom energijom, gasom i parom (8,3%), ostvaruje najveću dodatu vrednost po faktorskim troškovima (7,9%).
Proizvodnja prehrambenih proizvoda, pića i duvanskih proizvoda čini oko 26% ukupne prerađivačke industrije Republike Srbije, posmatrano sa stanovišta ostvarene BDV po faktorskim troškovima (u 2015. godini). U strukturi ukupne BDV3 Republike Srbije prehrambena industrija je tokom protekle decenije učestvovala sa oko 4%, dok se sa proizvodnjom pića i duvanskih proizvoda navedeni pokazatelj kretao na nivou od oko 5%. U ukupnom nacionalnom BDP prehrambena industrija, zajedno sa proizvodnjom pića i duvanskih proizvoda, ostvaruje učešće od 4,1% (u 2016. godini). Prehrambena industrija (uključujući i industriju pića i duvanskih proizvoda) Republike Srbije plasira na strana tržišta prerađene poljoprivredne proizvode u vrednosti od oko 2 milijarde evra (u 2016. godini), što je svrstava u red oblasti industrijske delatnosti4 sa pozitivnim spoljnotrgovinskim saldom (sa suficitom od 1 milijarde evra).
U proizvodnji hrane u Republici Srbiji relativno dobro je zaokružen samo lanac proizvodnje industrijskog bilja, mleka i delimično pšenice i kukuruza, uz zajednički organizovanu proizvodnju od strane poljoprivrednih proizvođača i otkupljivača/prerađivača. U ovim tržišnim segmentima prometa poljoprivrednih proizvoda - sirovina za industrijsku preradu, ispoljavaju se problemi u pogledu organizacije otkupa, nepoštovanja rokova isporuke i isplate, sporna pitanja utvrđivanja kvaliteta isporučenih poljoprivrednih proizvoda, poštovanja standarda i sl.
Kao veliki izazovi za sektor prehrambene industrije (posebno za manje prerađivačke kapacitete) navode se sledeći: stabilizacija sirovinske proizvodnje, jačanje proizvodne povezanosti između proizvođača sirovina i prerađivača, prilagođavanje asortimana prehrambenih proizvoda tržišnim zahtevima, unapređenje standarda kvaliteta, kontrole i zdravstvene bezbednosti, uvođenje savremenog menadžmenta i marketinga, efikasniji sistem transfera znanja i novih tehnologija, suzbijanje nelegalnih ekonomskih tokova roba i usluga i dr.
______________
3 Izražene u stalnim cenama.
4 U skladu sa Uredbom o klasifikaciji delatnosti ("Službeni glasnik RS", broj 54/10), usklađenoj sa standardnom klasifikacijom delatnosti EU.
IV RURALNA PODRUČJA REPUBLIKE SRBIJE STANJE I TRENDOVI
Ruralna područja5 na teritoriji Republike Srbije odlikuju se visokim stepenom diferenciranosti u pogledu prirodnih, ekonomskih, infrastrukturnih i drugih uslova za poljoprivrednu proizvodnju (što uzrokuje njen posebno izražen regionalni aspekt), drugih privrednih i neprivrednih aktivnosti, blizine tržišta i mogućnosti za tržišni plasman proizvoda, kao i u pogledu veličine i morfologije naseljenog mesta. Navedene raznolikosti ukazuju na heterogenost ruralnog prostora u pogledu ekonomskog i socijalnog razvoja, kulturoloških i demografskih karakteristika i trendova, što se sve snažno odražava na kvalitet življenja u ruralnim sredinama.
Područjima sa otežanim uslovima rada u poljoprivredi smatraju se teritorije onih opština koje su propisane posebnim propisom kojim se određuju područja sa otežanim uslovima rada u poljoprivredi. Prema navedenom pravilniku status POURP, za period od tri godine, imaju naseljena mesta na teritoriji Republike Srbije koja ispunjavaju bar jedan od sledećih tri kriterijuma, i to:
1) nalaze se na nadmorskoj visini od 500 i preko 500 metara (prema podacima Republičkog geodetskog zavoda),
2) nalaze se u granicama područja nacionalnog parka određenim Zakonom o nacionalnim parkovima ("Službeni glasnik RS", broj 84/15), i
3) imaju broj zaposlenih koji je manji od 100 na 1.000 stanovnika (prema podacima koje je objavio RZS u publikaciji Opštine i regioni u Republici Srbiji iz 2015. godine).
___________
5 Za potrebe ovog dokumenta za opis stanja u ruralnim područjima korišćeni su zvanični podaci RZS koji se odnose na područja izvan gradskih naselja (tzv. ostala naselja).
4.1. Demografske karakteristike i trendovi
Depopulacija i nepovoljna starosna struktura su najznačajnije demografske karakteristike ruralnih područja Republike Srbije, nastale kao posledica intenzivnih procesa industrijalizacije i urbanizacije u posleratnom periodu. Navedeni trendovi uslovili su intenzivne interne migracije stanovništva, pretežno na relaciji selo-grad, koje su istovremeno praćene paralelnim trendom dinamičnih eksternih migracija.
Tabela 5. Geografski i demografski pokazatelji ruralnih područja Republike Srbije
Pokazatelji |
Srbija |
Ruralna područja* |
Geografski pokazatelji |
||
Površina (km²) |
88.499 |
69.040 |
Broj naselja |
6.158 |
5.965 |
Demografski pokazatelji |
||
Stanovništvo (Popis 2002) |
7.498.001 |
3.279.522 |
Stanovništvo (Popis 2011) |
7.186.862 |
2.914.990 |
Gustina naseljenosti (stanovnika/km²) |
93 |
62 |
Učešće stanovništva mlađeg od 15 godina (%) |
14,3 |
13,9 |
Učešće stanovništva starijeg od 65 godina (%) |
17,4 |
20,1 |
Stopa starenja |
1,2 |
1,4 |
Prosečna starost |
42,2 |
43,6 |
Obrazovna struktura stanovništva starijeg od 15 godina |
||
% bez formalnog obrazovanja |
13,76 |
23,47 |
% sa osnovnom školom |
20,8 |
27,7 |
% sa srednjom školom |
48,9 |
42,4 |
% visoko i više obrazovanje |
16,28 |
6,19 |
% nepoznato |
0,4 |
0,4 |
Izvor: RZS (obrada MPŠV), * Prema kriterijumu RZS
______________
6 Od toga 80,4% sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem.
7 Od toga 81,2% sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem.
8 Od toga 65,2% sa visokim obrazovanjem.
9 Od toga 51,8% sa visokim obrazovanjem.
Grafički prikaz (Grafikon 4) ilustrativno ukazuje na konstantnu tendenciju smanjenja stanovništva u ruralnim područjima tokom poslednjih nekoliko decenija, i to kako u apsolutnom tako i u relativnom pogledu (što se posebno odnosi na poslednju godinu realizovanog popisa stanovništva, kada je učešće ruralnog stanovništva u ukupnom svedeno na 40,6%). Pri tome, treba imati u vidu da su naseljena mesta koja nisu popisom određena kao "gradska" klasifikovana kao "ostala", i po pravilu se smatraju ruralnim područjima.
Grafikon 4. Učešće ruralnog u ukupnom stanovništvu (%)
Izvor: Knjige popisa stanovništva, RZS
Trend depopulacije praćen je paralelnim procesom deagrarizacije ruralnih područja, odnosno smanjenjem učešća poljoprivrednog u ukupnom stanovništvu. Ruralna populacija, koja je bila dominantno angažovana u poljoprivrednoj delatnosti, predstavljala je značajan izvor radne snage za ubrzanu industrijalizaciju zemlje, naročito u posleratnom periodu.
Poljoprivredno stanovništvo tokom poslednjih decenija, prema rezultatima popisa, beleži kontinuirani trend opadanja, kako u apsolutnim tako i u relativnim pokazateljima. Prema popisu stanovništva iz 1981. godine brojnost poljoprivrednog stanovništva bila je na nivou od blizu 2 miliona, odnosno oko 25% ukupnog stanovništva, dok se za samo dve decenije poljoprivredno stanovništvo smanjilo na oko 800.000, odnosno 11% ukupnog stanovništva Republike Srbije.
Nepovoljni demografski trendovi, koji su posebno karakteristični za ruralna područja, ogledaju se i u višoj starosnoj stopi ruralne populacije u odnosu na nacionalni prosek. Starosna struktura stanovništva ruralnih područja značajno je nepovoljnija u centralnim, i posebno jugoistočnim delovima zemlje u odnosu na Beogradski region i Region Vojvodine. Promene u starosnoj strukturi ruralnih područja ukazuju na neprekidno demografsko starenje ruralnog stanovništva. Nepovoljne demografske tendencije ukupnog, a posebno ruralnog stanovništva, uslovljene su nepovoljnom starosnom strukturom naročito ženske ruralne populacije, nezadovoljavajućom ponudom kvalitetnih radnih mesta, kao i uopšte nepovoljnim uslovima života i standarda u ruralnim područjima.
Obrazovne karakteristike ruralne populacije primetno su nepovoljnije u odnosu na urbanu. Prema popisu stanovništva Republike Srbije iz 2011. godine, u obrazovnoj strukturi populacije starije od 15 godina dominantna je zastupljenost lica sa završenom srednjom školom (42,4% u ruralnim sredinama), što je na značajno višem nivou u odnosu na učešće lica sa završenom osnovnom školom (27,7%) i bez formalnog obrazovanja (23,4%). Struktura realne radne snage u ruralnim sredinama nije primerena zahtevima savremenog tržišta rada, imajući u vidu nižu zastupljenost visokoobrazovanog kadra u ovim oblastima u odnosu na nacionalni prosek (6,1%:16,2%), što predstavlja jedan od bitnih ograničavajućih faktora ekonomskog razvoja ovih područja. Domaćinstva kojima je poljoprivreda osnovna delatnost karakteriše niži udeo obrazovanih članova i manja nezaposlenost (ovde je reč o tzv. prikrivenoj nezaposlenosti, odnosno neplaćenim pomažućim članovima domaćinstva).
Privredna struktura ruralnih područja visoko je zavisna od poljoprivrede, prehrambene industrije, rudarstva i energetike, odnosno primarnog i sekundarnog sektora, koji u najvećoj meri doprinose ostvarivanju bruto domaćeg proizvoda i angažovanosti radno aktivne ruralne populacije. Učešće uslužnih delatnosti u strukturi ruralne ekonomije značajno je manje izraženo (obuhvataju oko trećinu ekonomski aktivnog stanovništva ovih prostora), što se manifestuje njihovim nižim doprinosom privrednom razvoju i zaposlenosti u ruralnim područjima. Na zaostajanje ruralnih područja u odnosu na urbana ukazuju i značajnije razlike u produktivnosti rada i privrednoj strukturi, kao i značajno niži ostvareni BDP po stanovniku u odnosu na nacionalni prosek.
U strukturi primarnog sektora dominantno učešće u ostvarivanju BDP, a i zaposlenosti ostvaruje delatnost poljoprivrede, koja se uglavnom bazira na tradicionalnoj metodologiji organizovanja proizvodnog procesa, uz pretežno naturalni karakter proizvodnje, pre svega u svrhu zadovoljavanja prehrambenih potreba članova domaćinstava. Imajući u vidu navedeno, može se konstatovati da trenutno stanje privredne strukture ruralnih područja još uvek ukazuje na poljoprivredu kao delatnost od fundamentalnog značaja za ruralnu ekonomiju, pri čemu dobrobit ruralnog stanovništva u najvećoj meri zavisi od nivoa razvijenosti primarnog sektora.
4.2.1. Nezaposlenost u ruralnim područjima
Nezaposlenost je jedan od ključnih ekonomskih, strukturnih i socijalnih problema srpske privrede u celini, pa tako i ruralnih područja. Iako ruralna ekonomija beleži visoku stopu nezaposlenosti, ona je ipak u nešto povoljnijem položaju po pitanju ovog pokazatelja u odnosu na urbana područja. Navedeni pokazatelj tržišta rada u ruralnim područjima poslednjih godina se stabilizovao na nivou od oko 20% i značajno je povoljniji u odnosu na urbana područja (oko 25%), koja karakteriše veće učešće nezaposlenih u aktivnoj populaciji. Iako niža u odnosu na urbana, stopa nezaposlenosti u ruralnim područjima je ipak visoka, sa posebno izraženim učešćem mlađih kategorija nezaposlenog ruralnog stanovništva.
Tabela 6. Stopa zaposlenosti i nezaposlenosti stanovništva radnog uzrasta (15-64 godina) gradskih i ostalih područja* (2006-2016. godine)
Tip naselja |
2006. |
2007. |
2008. |
2009. |
2010. |
2011. |
2012. |
2013. |
2014. |
2015.10 |
2016. |
Stopa zaposlenosti (%) |
|||||||||||
Srbija |
49,8 |
51,5 |
53,7 |
50,4 |
47,2 |
45,4 |
45,4 |
47,5 |
50,4 |
52,0 |
55,2 |
Gradska naselja |
49,1 |
50,8 |
50,7 |
47,9 |
45,4 |
43,9 |
43,4 |
45,7 |
49,2 |
53,5 |
53,5 |
Ostala naselja |
51,0 |
52,4 |
58,1 |
54,0 |
49,8 |
47,4 |
47,9 |
50,2 |
52,3 |
57,8 |
57,8 |
|
Stopa nezaposlenosti (%) |
||||||||||
Srbija |
20,9 |
18,1 |
13,6 |
16,1 |
19,2 |
23,0 |
23,9 |
23,0 |
20,1 |
18,2 |
15,9 |
Gradska naselja |
22,0 |
18,6 |
15,9 |
18,4 |
21,4 |
24,8 |
26,9 |
25,0 |
21,6 |
17,9 |
17,9 |
Ostala naselja |
19,4 |
17,3 |
10,8 |
13,3 |
16,4 |
20,6 |
20,1 |
19,9 |
17,9 |
12,9 |
12,9 |
* Prema kriterijumu RZS, Izvor: Anketa o radnoj snazi, RZS
______________
10 Revidirani podaci RZS po osnovu primene nove metodologije od 2015. godine koja je usklađena sa međunarodnim standardima, čime je istovremeno obezbeđena i usaglašenost sa standardima EU. Iz navedenog razloga podaci navedeni u Tabeli 6. koji se odnose na 2015. i 2016. godinu nisu uporedivi sa podacima za prethodne godine prikazanim u tabeli.
Godišnji prosek stope nezaposlenosti za stanovništvo radnog uzrasta u 2016. godini iznosio je 15,9%, što je za 2,3 procentna poena niži nivo u poređenju sa prethodnom 2015. godinom. Istovremeno, stopa zaposlenosti u 2016. godini za navedenu kategoriju stanovništva u proseku je bila 55,2%, pri čemu stopa neformalne zaposlenosti11 beleži značajno visok nivo (22,0%). Starosna strukturna distribucija zaposlenog stanovništva je u priličnoj meri ujednačena za gradska i ruralna područja, uz konstataciju značajne razlike između gradskog i ruralnog područja po pitanju učešća najmlađih i najstarijih kategorija zaposlenog stanovništva. Naime, najmlađe i najstarije kategorije ruralnog stanovništva ostvaruju evidentno veće učešće u ukupnoj zaposlenosti u poređenju sa istim kategorijama gradskog zaposlenog stanovništva (Grafikon 5).
____________
11 Stopa neformalne zaposlenosti predstavlja udeo lica koja rade bez ugovora o radu u ukupnom broju zaposlenih. Ova kategorija obuhvata zaposlene u neregistrovanim firmama, zaposlene u registrovanim firmama, ali bez ugovora o radu i bez socijalnog i penzionog osiguranja, kao i neplaćene pomažuće članove domaćinstva.
Grafikon 5. Starosna struktura zaposlenog stanovništva u gradskim i ostalim naseljima (%), u hilj.
Izvor: Anketa o radnoj snazi 2016, RZS
Sektor poljoprivrede, šumarstva i ribarstva je jedini sektor delatnosti u kome više od polovine ukupne zaposlenosti čini neformalna zaposlenost (57%). Učešće žena u neformalnoj zaposlenosti u sektoru poljoprivrede u okviru tzv. ostalih naselja (naselja koja se ne klasifikuju kao gradska) dostiže 64%, što ukazuje na činjenicu da su one masovno angažovane kao neplaćena radna snaga i ispomoć pri obavljanju poljoprivrednih aktivnosti. Učešće žena u formalnoj zaposlenosti u ruralnim područjima je po pravilu na nižem nivou u poređenju sa gradskim područjima, pri čemu je, regionalno posmatrano, najnepovoljniji položaj žena prema pokazateljima tržišta rada u regionu Južne i Istočne Srbije. Sve uzrasne kategorije žena u ruralnim područjima u ukupnoj zaposlenosti u proseku učestvuju sa oko 39%, dok se ovo učešće u gradskim područjima kreće na nivou od oko 44%.
4.2.2. Diverzifikacija ruralnih prihoda
Analiza socio-ekonomske strukture ruralnih domaćinstava, bazirana na izvorima prihoda njihovih članova, ukazuje na još uvek izraženu visoku zavisnost prihoda ovih domaćinstava od poljoprivredne aktivnosti, odnosno nizak nivo diverzifikacije njihovih prihoda. Iako beleže tendenciju smanjenja učešća u ukupnim prihodima domaćinstva tokom poslednje decenije, prihodi od poljoprivrede, sa učešćem od 11,1% (u 2016. godini) u ukupnim prihodima ruralnih domaćinstava zauzimaju drugu poziciju, odmah iza prihoda iz redovnog radnog odnosa (37,1%). Za većinu malih poljoprivrednih gazdinstava (koja ostvaruju dominantnu zastupljenost u ukupnom broju poljoprivrednih gazdinstava), poljoprivreda ne obezbeđuje stabilan izvor prihoda, budući da su prihodi koji se ostvaruju u ovoj delatnosti sa izraženom visokom varijabilnošću tokom godina, što je pre svega uslovljeno klimatskim uslovima i fluktuacijama na tržištu faktora poljoprivredne proizvodnje i finalnih poljoprivrednih proizvoda. Niži nivo ostvarenih prihoda u sektoru poljoprivrede, između ostalog, rezultat je i nižeg stepena produktivnosti rada u ovoj privrednoj delatnosti, kao i pretežno naturalnog karaktera proizvodnje, odnosno nižeg stepena tržišne usmerenosti iste, što je posebno karakteristično za mala porodična poljoprivredna gazdinstva. U cilju smanjenja nivoa poslovnog rizika i relativne stabilizacije prihoda, ova gazdinstva su pretežno orijentisana na raznovrsnu strukturu proizvodnje. Sa druge strane, poljoprivredna gazdinstva sa značajnijim obimom ostvarenih prihoda od poljoprivredne delatnosti, većom zastupljenošću mlađe poljoprivredno orijentisane radne populacije i boljom tržišnom pozicijom, pretežno su usmerena u pravcu veće specijalizacije proizvodnje, odnosno većeg učešća linija većeg stepena intenzivnosti u proizvodnoj strukturi.
Grafikon 6. Struktura raspoloživih sredstava domaćinstava u RS (%), 2016. godina
Izvor: Anketa o potrošnji domaćinstava 2016, RZS
Najveći obim prihoda ruralna domaćinstva ostvaruju iz redovnog radnog odnosa (oko 37%), dok prihodi od poljoprivrede i prihodi u naturi u ukupnim prihodima i primanjima ruralnih domaćinstava učestvuju sa 11,1%, odnosno 10,7% (u 2016. godini). Penzije za ruralna domaćinstva predstavljaju značajan izvor stabilnih primanja i u strukturi ukupnih raspoloživih sredstava ruralnih domaćinstava ostvaruju udeo od oko 29%. Ostali prihodi i primanja sa stanovišta njihovog obima ostvarivanja i učešća u ukupnim prihodima i primanjima na nivou ruralnih domaćinstava nemaju veći značaj (9,6% u njihovom zbirnom iznosu).
4.2.3. Stanje ruralne infrastrukture
Razvoj infrastrukture jedan je od bitnih segmenata ruralne politike. Dobro razvijena infrastruktura smatra se jednim od najvažnijih preduslova ruralnog i ekonomskog razvoja. Razvijena infrastruktura doprinosi ekonomskom aspektu života ruralnih zajednica smanjenjem regionalne nejednakosti i poboljšanjem pristupa tržištu, povećanom trgovinskom razmenom sa drugim regionima i povećanjem prihoda seoskog stanovništva. Ujedno, obim investicija u ruralnim područjima se povećava, ali i visina prihoda iz delatnosti van poljoprivrede kao što je ruralni turizam. Pored toga, doprinosi i otvaranju novih radnih mesta, smanjenju stope nezaposlenosti i otvaranju novih mogućnosti za zapošljavanje. Razvijena infrastruktura doprinosi i socijalnom aspektu života u ruralnim sredinama smanjenjem stepena izolovanosti ruralnih područja i povećanjem stepena njihove društvene integrisanosti. Dobro razvijena infrastruktura doprinosi i povećanoj slobodi kretanja, mobilnosti i znatno većoj dostupnosti socijalnih usluga kao što su škole, zdravstvene ustanove i dr.
Ruralna infrastruktura u Republici Srbiji je nedovoljno razvijena. Ruralna područja karakteriše niska opremljenost saobraćajnicama, komunalnom infrastrukturom i drugim važnim elementima životnog standarda. Infrastruktura na opštinskom nivou je više ili manje razvijena sa ogromnim potencijalom za dalji razvoj, ali sa velikim ograničenjima kao što su loša informisanost o potrebama, karakteristikama i benefitima ruralne infrastrukture, što doprinosi nerešenom pitanju vodosnabdevanja, telekomunikacija i drugim problemima koji su prepreka razvoju.
Razvojem navodnjavanja, podizanjem prosečnog prinosa po hektaru, kao i primenom novih tehnologija obezbediće se sigurnost u snabdevanju dovoljnim količinama hrane za stanovništvo, stalan rast obima proizvodnje, kao i veći izvoz poljoprivrednih proizvoda. Izgradnja sistema za navodnjavanje i odvodnjavanje je usko povezana sa komasacijom, koja obezbeđuje ukrupnjavanje poljoprivrednog zemljišta. Komasacija se sprovodi prilikom izgradnje atarskih puteva, ali i infrastrukturnih i većih objekata (javni putevi, železničke pruge, akumulacija i dr.). Komasacija zemljišta je sprovedena na 1.879 miliona hektara poljoprivrednog zemljišta ili na oko jednoj trećini poljoprivrednog zemljišta u Republici Srbiji. Regionalne razlike su veoma velike. U APV komasacija je sprovedena na 60% površina, u Centralnoj Srbiji na oko 9%, a na KiM na oko 5% površina.
Investicije u komunalnu infrastrukturu su u većoj meri bile usmerene na izgradnju novih i proširenje postojećih sistema nego na saniranje postojećeg stanja. Investicije u smislu izgradnje novog sistema ili proširenja mreže najčešće su bile u oblasti telekomunikacionih sistema, dok su u značajno manjem obimu sprovedene u oblasti gasifikacije i organizovanog odlaganja otpada. Novi komunalni sistemi građeni su u planinskom području, dok su u ravničarskom području uglavnom sanirani i obnavljani.
Tabela 7. Opšti podaci po regionima, 2016. godina
Region |
Površina |
Broj naselja |
Stanovništvo |
|
ukupno |
na km² |
|||
Republika Srbija, ukupno |
88.499 |
6.158 |
7.058.322 |
|
Beogradski region |
3.234 |
157 |
1.683.962 |
521 |
Region Vojvodine |
21.614 |
467 |
1.881.357 |
87 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
26.493 |
2.112 |
1.956.786 |
74 |
Region Južne i Istočne Srbije |
26.248 |
1.973 |
1.536.217 |
59 |
Region Kosovo i Metohija |
10.910 |
1.449 |
... |
... |
Izvor: RZS
Vodosnabdevanje i kanalizaciona infrastruktura
Ukupan broj domaćinstava priključenih na vodovodnu mrežu u Republici Srbiji iznosi 2.104.590, dok broj domaćinstava priključenih na kanalizacionu mrežu iznosi 1.501.289. U odnosu na stanje u 2012. godini po pitanju priključenja na vodovodnu mrežu došlo je do blagog porasta od 2,9%. Slična je tendencija i po pitanju broja domaćinstava priključenih na kanalizacionu mrežu, pri čemu porast iznosi 2,4% u odnosu na 2012. godinu.
Regionalno posmatrano, najveće učešće sa stanovišta broja domaćinstava koja su priključena na vodovodnu mrežu ostvaruje Region Vojvodine (31%), dok najniže učešće ostvaruje Region Južne i Istočne Srbije (17%). Po pitanju broja domaćinstava priključenih na kanalizacionu mrežu najveće učešće ostvaruje Beogradski region i to sa 36%, dok je broj priključaka na kanalizacionu mrežu najmanji za domaćinstva Regiona Južne i Istočne Srbije (17%).
Tabela 8. Vodosnabdevanje i ispuštanje otpadnih voda, 2016. godina
Region |
Isporučene vode za piće |
Ispuštene otpadne vode u sisteme za odvođenje otpadnih voda |
Prečišćene otpadne vode |
Prečišćene u odnosu na ispuštene otpadne vode |
Broj domaćinstava priključenih na vodovodnu mrežu |
Broj domaćinstava priključenih na kanalizacionu mrežu |
Republika Srbija, ukupno |
408.072 |
283.216 |
47.244 |
17 |
2.104.590 |
1.501.289 |
Beogradski region |
140.119 |
107.015 |
− |
0 |
571.527 |
536.591 |
Region Vojvodine |
102.609 |
56.810 |
14.101 |
25 |
662.920 |
339.644 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
93.171 |
69.677 |
28.683 |
41 |
513.677 |
375.875 |
Region Južne i Istočne Srbije |
72.173 |
49.714 |
4.460 |
9 |
356.466 |
249.179 |
Region Kosovo i Metohija |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
Izvor: RZS
"−" Nema pojave
"..." Ne raspolaže se podatkom
Građevinski radovi i stambena izgradnja
Ukupna vrednost izvedenih građevinskih radova u Republici Srbiji u 2016. godini iznosila je 261.991 miliona dinara, od čega novogradnja učestvuje sa više od polovine. Najveći broj izgrađenih stanova na 1.000 stanovnika, kao i broj završenih stanova u 2016. godini ostvaren je u Regionu Šumadije i Zapadne Srbije, dok su najniže vrednosti navedenih pokazatelja ostvarene u Regionu Južne i Istočne Srbije.
Tabela 9. Vrednost izvedenih građevinskih radova i stambena izgradnja, 2016. godina
Region |
Vrednost izvedenih građevinskih radova |
Stambena izgradnja |
|||
Ukupno |
Novogradnja |
Učešće novogradnje u ukupno izvedenim radovima (%) |
Broj završenih stanova |
Izgrađeni stanovi na 1.000 stanovnika |
|
Republika Srbija, ukupno |
261.991 |
153.596 |
59 |
11.332 |
1,6 |
Beogradski region |
73.520 |
45.736 |
62 |
3.167 |
1,9 |
Region Vojvodine |
63.814 |
35.706 |
56 |
2.657 |
1,4 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
72.196 |
41.121 |
57 |
3.936 |
2,0 |
Region Južne i Istočne Srbije |
52.328 |
31.033 |
59 |
1.572 |
1,0 |
Region Kosovo i Metohija |
134 |
− |
0 |
− |
− |
Izvor: RZS
Turizam
Ruralni turizam može pokrenuti razvoj ruralnih područja i ravnomeran regionalni razvoj. On predstavlja izvor dodatnih prihoda na poljoprivrednom gazdinstvu. Ruralni turizam u velikoj meri može da ublaži permanentan problem nezaposlenosti u ruralnim područjima.
Uprkos prirodnoj i kulturološkoj atraktivnosti ovog prostora, ruralni turizam, posebno na poljoprivrednim gazdinstvima, razvija se sporo u odnosu na tražnju i ponudu u zemljama u okruženju. Uzroci usporenog razvoja ruralnog turizma su nepostojanje tradicije, mali posedi koji ne omogućavaju rentabilnu poljoprivredu, niti pružanje turističkih usluga kao dodatne delatnosti, nerazvijena infrastruktura, nepovoljna starosna struktura stanovništva.
Shodno tome, nisu ostvareni značajniji rezultati u strukturi i kvalitetu turističkog proizvoda, kao ni u obimu prometa i potrošnje. Broj turista, njihova noćenja i novostvorena vrednost u turizmu ukazuju na mali značaj turizma u najnerazvijenijim opštinama, kao i znatno zaostajanje za razvijenijim delovima. Ovim područjima nedostaje infrastruktura za turizam, preduzetničke ideje, kao i prateće zabavno-rekreativne aktivnosti.
Ukupan broj registrovanih turista na nivou Republike Srbije u 2016. godini iznosio je oko 2,8 miliona, što predstavlja porast od 32% u odnosu na 2012. godinu. Od ukupnog broja registrovanih turista 53% se odnosilo na strane turiste. Prosečan broj noćenja domaćih turista je 3,3, dok je prosečan broj noćenja stranih turista 2,1. U navedenom periodu (2012-2016. godine) evidentna je tendencija porasta ukupnog broja turista sa jedne, i smanjenja prosečnog broja noćenja turista, kako domaćih tako i stranih, sa druge strane.
Region Šumadije i Zapadne Srbije je tokom 2016. godine ostvario najveći obim turističkog prometa posmatrano sa stanovišta ukupnog broja turista sa učešćem od 36%, uz istovremeno nadpolovično učešće domaćih turista od 53%. Slične rezultate po pitanju ukupnog obima turističke posećenosti ostvaruje Beogradski region sa učešćem od 33% u 2016. godini, uz značajnije učešće stranih u odnosu na domaće turiste (58%).
Tabela 10. Turisti i noćenja turista po regionima, 2016. godina
Region |
Turisti |
Noćenja turista |
Prosečan broj |
|||||
svega |
domaći |
strani |
svega |
domaći |
strani |
domaći |
strani |
|
Republika Srbija, ukupno |
2.753.591 |
1.472.165 |
1.281.426 |
7.533.739 |
4.794.741 |
2.738.998 |
3,3 |
2,1 |
Beogradski region |
913.150 |
176.087 |
737.063 |
1.867.150 |
406.674 |
1.460.476 |
2,3 |
2,0 |
Region Vojvodine |
446.492 |
243.439 |
203.053 |
1.123.923 |
660.016 |
463.907 |
2,7 |
2,3 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
996.565 |
777.881 |
218.684 |
3.414.123 |
2.825.256 |
588.867 |
3,6 |
2,7 |
Region Južne i Istočne Srbije |
397.384 |
274.758 |
122.626 |
1.128.543 |
902.795 |
225.748 |
3,3 |
1,8 |
Region Kosovo i Metohija |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
Izvor: RZS
Tabela 11. Turisti i noćenja turista po turističkim mestima, 2016. godina
Turistička mesta |
Turisti |
Noćenja turista |
Prosečan broj |
|||||
svega |
domaći |
strani |
svega |
domaći |
strani |
domaći |
strani |
|
Banje |
477.102 |
391.085 |
86.017 |
2.085.044 |
1.831.205 |
253.839 |
4,7 |
3,0 |
Planinska mesta |
522.424 |
425.793 |
96.631 |
1.928.533 |
1.641.427 |
287.106 |
3,9 |
3,0 |
Ostala turistička mesta |
605.136 |
369.032 |
236.104 |
1.216.312 |
763.017 |
453.295 |
2,1 |
1,9 |
Ostala mesta |
113.358 |
63.085 |
50.273 |
269.663 |
170.871 |
98.792 |
2,7 |
2,0 |
Izvor: RZS
Saobraćajna infrastruktura, pošta i telekomunikacije
Sa ukupnom dužinom putne mreže u Republici Srbiji koja je u 2016. godini iznosila 45.479,307 km Republika Srbija se ne može pohvaliti razvijenom saobraćajnom infrastrukturom. Ipak, prisutna je tendencija porasta ovog pokazatelja u odnosu na 2012. godinu za oko 2%, pri čemu se kao vrlo povoljna karakteristika može istaći porast učešća savremenog kolovoza u ukupnoj dužini putne mreže (sa 65% u 2012. na 67% u 2016. godini), kao i ukupne dužine putne mreže savremenog kolovoza za oko 5%.
Tabela 12. Dužina puteva, km, 2016. godina
Region |
Ukupno |
Savremeni kolovoz |
Državni putevi 1. reda |
Državni putevi 2. reda |
Opštinski putevi |
Republika Srbija, ukupno |
45479.307 |
30361.940 |
4627.585 |
11477.420 |
29374.302 |
Beogradski region |
5818.530 |
3142.530 |
185.800 |
527.070 |
5105.660 |
Region Vojvodine |
5976.834 |
5462.287 |
1330.655 |
1946.053 |
2700.126 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
19216.585 |
12132.959 |
1750.540 |
4402.580 |
13063.465 |
Region Južne i Istočne Srbije |
14467.358 |
9624.164 |
1360.590 |
4601.717 |
8505.051 |
Region Kosovo i Metohija |
... |
... |
... |
... |
... |
Izvor: RZS
Ukupan broj pošti u Republici Srbiji u 2016. godini je iznosio 1.535, što u odnosu na 2012. godinu predstavlja porast od 2,6%. U navedenom periodu je došlo do smanjenja broja telefonskih pretplatnika za 20%, kao i PTT prometa za 8%. Najveći broj pošti nalazi se u okviru Regiona Vojvodina, dok je istovremeno najveći broj telefonskih pretplatnika zastupljen u Beogradskom regionu.
Tabela 13. Poštanske aktivnosti i telekomunikacije
Region |
Pošte |
Telefonski pretplatnici |
PTT promet - otpremljene pismonosne pošiljke i paketi (000) |
Republika Srbija, ukupno |
1.535 |
2.280.255 |
274.867 |
Beogradski region |
211 |
635.030 |
163.586 |
Region Vojvodine |
517 |
593.033 |
49.676 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
431 |
592.750 |
37.625 |
Region Južne i Istočne Srbije |
346 |
439.914 |
23.465 |
Region Kosovo i Metohija |
30 |
19.528 |
515 |
Izvor: RZS
Društvena infrastruktura
Izuzimajući Beogradski region, s obzirom na njegov pretežno urbani karakter, od ukupnog broja ustanova za decu predškolskog uzrasta najveći broj istih nalazi se u Regionu Šumadije i Zapadne Srbije, dok je istovremeno broj korisnika ovih ustanova, kako u relativnom tako i u apsolutnom iznosu najveći u Regionu Vojvodine. Kada je reč o broju osnovnih škola, ubedljivo najveći broj istih je zastupljen u Regionu Šumadije i Zapadne Srbije (41%), dok za pokazatelj "broj učenika" u osnovnim i srednjim školama ne postoje značajnije razlike između Regiona Vojvodine i Regiona Šumadije i Zapadne Srbije. Region Južne i Istočne Srbije ostvaruje najniža učešća u navedenim pokazateljima, osim po pitanju broja redovnih osnovnih škola. Region Vojvodine je u najpovoljnijem položaju po pitanju visokoškolskog obrazovanja, kako u smislu broja visokih škola, fakulteta i akademija umetnosti tako i po pitanju broja studenata.
Ukupan broj diplomiranih studenata na visokim školama i fakultetima u Republici Srbiji u 2015. godini iznosio je 50.326 sa nadpolovičnim učešćem Beogradskog regiona od 54%. Region Vojvodine ostvaruje učešće u navedenom pokazatelju od 23%, dok Region Južne i Istočne Srbije i Region Šumadije i Zapadne Srbije ostvaruju približno isto učešće od 12%, odnosno 11% respektivno.
Tabela 14. Regionalna zastupljenost objekata i korisnika obrazovnih institucija u Republici Srbiji, 2016. godina
Region |
Ustanove za decu predškolskog uzrasta |
Redovne osnovne škole |
Redovne srednje škole |
Visoke škole fakulteti i akademije umetnosti |
||||
broj objekata |
korisnici |
škole |
učenici |
škole |
učenici |
škole |
studenti |
|
Republika Srbija, ukupno |
2.580 |
199.790 |
3.382 |
549.128 |
508 |
251.249 |
181 |
251.162 |
Beogradski region |
505 |
62.944 |
289 |
123.966 |
106 |
59.517 |
94 |
137.259 |
Region Vojvodine |
696 |
57.053 |
533 |
147.738 |
140 |
63.675 |
34 |
56.793 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
753 |
46.884 |
1.379 |
158.857 |
141 |
72.993 |
28 |
27.926 |
Region Južne i Istočne Srbije |
626 |
32.909 |
1.181 |
118.567 |
121 |
55.064 |
22 |
29.202 |
Region Kosovo i Metohija |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
Izvor: RZS
Tabela 15. Bioskopi
Region |
Bioskopi, ukupno |
Sedišta u bioskopskim salama |
Posetioci |
Iskorišćenost |
Posetioci na 100 stanovnika |
|
domaći filmovi |
ukupno |
|||||
Republika Srbija, ukupno |
86 |
37.308 |
428.743 |
2.811.156 |
18.75 |
42 |
Beogradski region |
17 |
14.352 |
256.887 |
1.978.308 |
16.04 |
126 |
Region Vojvodine |
21 |
6.283 |
40.183 |
210.355 |
20.38 |
12 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
32 |
11.519 |
99.926 |
401.764 |
19.48 |
21 |
Region Južne i Istočne Srbije |
16 |
5.154 |
31.747 |
220.729 |
19.08 |
15 |
Region Kosovo i Metohija |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
Izvor: RZS
Ukupan broj bioskopa u Republici Srbiji iznosi 86, dok u pretežno ruralnim regionima ovaj broj iznosi 69. Ukupan broj posetilaca na 100 stanovnika je ubedljivo najveći u Beogradskom regionu, dok Region Šumadije i Zapadne Srbije raspolaže najvećim brojem bioskopa.
Zdravstvena zaštita
Zdravstvene usluge su relativno ravnomerno raspoređene posmatrano po regionima, i to kako po pitanju broja lekara tako i po pitanju broja stomatologa i farmaceuta. Najbolju pokrivenost stanovništva lekarskim uslugama tokom 2016. godine obezbeđena je u Beogradskom regionu (286 stanovnika na jednog lekara), dok istovremeno najveći broj stanovnika po lekaru ostvaruje Region Vojvodine (407).
Tabela 16. Lekari, stomatolozi i farmaceuti u zdravstvenoj službi, 2016.
Region |
Lekari |
Stomatolozi |
Farmaceuti |
Broj stanovnika na jednog lekara |
|||
ukupno |
opšte medicine |
na specijalizaciji |
specijalisti |
||||
Republika Srbija, ukupno |
20.054 |
2.645 |
2.489 |
14.920 |
1.688 |
1.981 |
352 |
Beogradski region |
5.822 |
584 |
759 |
4.539 |
360 |
654 |
286 |
Region Vojvodine |
4.619 |
762 |
679 |
3.178 |
454 |
416 |
407 |
Region Šumadije i Zapadne Srbije |
4.936 |
657 |
554 |
3.725 |
445 |
510 |
396 |
Region Južne i Istočne Srbije |
4.617 |
642 |
497 |
3.478 |
429 |
401 |
333 |
Region Kosovo i Metohija |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
... |
Izvor: Podaci Instituta za javno zdravlje Srbije.
Podaci se odnose samo na ustanove u planu mreže zdravstvenih ustanova Republike Srbije.
4.3. Strukturne karakteristike poljoprivrednih gazdinstava
Na osnovu rezultata Popisa stanovništva 2011. godine i Popisa poljoprivrede 2012. godine, može se konstatovati da približno svako četvrto domaćinstvo u Republici Srbiji poseduje gazdinstvo, kao i da svaki peti stanovnik Republike Srbije stalno ili povremeno obavlja poljoprivrednu delatnost.
Od ukupnog broja poljoprivrednih gazdinstava (631.552 - prema rezultatima Popisa poljoprivrede iz 2012. godine), najveći broj se odnosi na porodična gazdinstva (99,5%), dok su preostalih 0,5% gazdinstava u formi pravnih lica ili preduzetnika (najzastupljenije pravne forme su društva sa ograničenom odgovornošću, preduzetnici i zemljoradničke zadruge12). Skoro polovina gazdinstava koja su u formi pravnih lica registrovana za poljoprivrednu delatnost, istu obavlja u regionu Vojvodine (1.178, odnosno 46,7%), dok je preduzetnički vid bavljenja ovom delatnošću najzastupljeniji u regionu Šumadije i Zapadne Srbije (oko 40%).
Poljoprivredna gazdinstva sa posedom manjim od 10 ha poljoprivrednog zemljišta imaju učešće od čak 92% u ukupnom broju gazdinstava, pri čemu obrađuju manje od polovine ukupno korišćenog poljoprivrednog zemljišta (43%). Gazdinstva koja obrađuju više od 50 ha čine samo 1% ukupnog broja gazdinstava, a koriste trećinu ukupno raspoloživog poljoprivrednog zemljišta. Poljoprivredna gazdinstva u Republici Srbiji koriste 3,4 miliona ha poljoprivrednog zemljišta, sa prosečnom veličinom korišćenog zemljišta po gazdinstvu od 5,4 ha, što je na nivou trećine proseka EU - 27 (14,5 ha).
_____________
12 Pored navedenih u okviru poljoprivrednih gazdinstava sa svojstvom pravnog lica uključene su i ustanove, akcionarska društva, jedinice lokalne samouprave, javna preduzeća i drugi oblici organizovanja.
Tabela 17. Struktura poljoprivrednih gazdinstava u Republici Srbiji
|
Gazdinstva |
Površina korišćenog |
|
Gazdinstva |
Uslovna grla stoke (UG)* |
||||
broj |
% |
ha |
% |
broj |
% |
broj |
% |
||
Ukupno |
631.552 |
100,0 |
3.437.423 |
100,0 |
Ukupno |
631.552 |
100,0 |
- |
- |
0 ha |
10.107 |
1,6 |
0 |
0 |
Gazdinstva sa stokom |
489.364 |
100,0 |
2.019.889 |
100,0 |
0-1,9 ha |
298.286 |
47,2 |
273.622 |
8,0 |
0-5 UG |
391.468 |
80,0 |
700.981 |
34,7 |
2-4,9 ha |
182.489 |
28,9 |
596.052 |
17,3 |
5-10 UG |
67.063 |
13,7 |
388.149 |
19,2 |
5-9,9 ha |
89.083 |
14,1 |
617.281 |
18,0 |
10-15 UG |
16.169 |
3,3 |
174.070 |
8,6 |
10-19 ha |
32.313 |
5,1 |
435.499 |
12,7 |
15-20 UG |
5.897 |
1,2 |
92.048 |
4,6 |
20-29 ha |
7.677 |
1,2 |
185.846 |
5,4 |
20-50 UG |
6.904 |
1,4 |
191.061 |
9,5 |
30-49 ha |
5.352 |
0,8 |
203.666 |
5,9 |
50-100 UG |
1.200 |
0,2 |
79.360 |
3,9 |
50-99 ha |
4.394 |
0,7 |
314.096 |
9,1 |
100-500 UG |
522 |
0,1 |
94.731 |
4,7 |
100 ha < |
1.851 |
0,3 |
811.362 |
23,6 |
500 UG < |
141 |
0,03 |
299.489 |
14,8 |
Izvor: Popis poljoprivrede 2012, RZS
* Uslovno grlo je standardna obračunska jedinica kojom se broj grla različitih vrsta i kategorija stoke svodi na uporedivu vrednost. Za izračunavanje uslovnog grla korišćeni su koeficijenti koji se primenjuju u EU.
Od ukupnog broja poljoprivrednih gazdinstava na području Republike Srbije oko 77% bavi se uzgojem stoke. Najveći broj gazdinstava koja gaje stoku ima do 10 uslovnih grla (u daljem tekstu: UG) stoke (oko 94%), i na njima je skoncentrisano oko 54% ukupnog broja grla. Sa druge strane, gazdinstva sa preko 500 UG stoke čine samo 0,03% ukupnog broja gazdinstava, pri čemu ista poseduju oko 15% ukupnog broja UG u Republici Srbiji. Poljoprivredna gazdinstva orijentisana na stočarsku proizvodnju raspolažu sa 2.019.889 UG stoke i u proseku imaju 4,1 UG po gazdinstvu, što je za oko pet puta manje u odnosu na prosek za EU-27 (20 UG po gazdinstvu).
Republika Srbija raspolaže sa 5,1 milion ha poljoprivrednog zemljišta i 4,2 miliona ha obradivih površina. Kada se ovi pokazatelji raspoloživih zemljišnih resursa u poljoprivredi stave u odnos sa brojem stanovnika, dobijamo da se sa 0,7 ha poljoprivrednog i 0,5 ha obradivog zemljišta po stanovniku, može konstatovati da je Republika Srbija, zajedno sa baltičkim zemljama, Rumunijom i Bugarskom, visoko rangirana među evropskim zemljama po pitanju raspoloživosti ovog osnovnog resursa za poljoprivrednu proizvodnju.
Tabela 18. Poljoprivredno zemljište u Republici Srbiji po kategorijama korišćenja, 2013. godina, 2016. godina
Kategorije korišćenja |
2013. |
2016. |
Indeks |
||
(000) ha |
% |
(000) ha |
% |
||
Korišćeno poljoprivredno zemljište |
3.490 |
100,0 |
3.440 |
100,0 |
98,6 |
Oranice i bašte |
2.590 |
74,2 |
2.598 |
75,5 |
100,3 |
- ugari |
19 |
0,5 |
17 |
0,5 |
89,5 |
Stalni zasadi |
188 |
5,4 |
188 |
5,5 |
100,0 |
- Voćnjaci |
163 |
4,7 |
164 |
4,8 |
100,6 |
- Vinogradi |
22 |
0,6 |
22 |
0,6 |
100,0 |
Stalne travnate površine |
713 |
20,4 |
654 |
19,0 |
91,7 |
- Livade |
382 |
10,9 |
343 |
10,0 |
89,8 |
- Pašnjaci |
331 |
9,5 |
311 |
9,0 |
94,0 |
Izvor: Statistički godišnjak 2017, RZS
Ukupno korišćeno poljoprivredno zemljište u Republici Srbiji iznosi oko 3,4 miliona ha. Struktura korišćenog poljoprivrednog zemljišta poslednjih godina ne beleži značajnije promene. Oranice i bašte, uključujući i stalne zasade, obuhvataju 81% korišćenog poljoprivrednog zemljišta, dok preostale poljoprivredne površine čine stalne travnate površine (livade i pašnjaci). U strukturi poljoprivrednih površina dominantno učešće od 75,5% ostvaruju oranice i bašte, sa površinom od oko 2,6 miliona ha. Podaci predstavljeni u Tabeli 8. ukazuju na smanjenje površina korišćenog poljoprivrednog zemljišta (za 50.745 ha, odnosno za 1,4% u 2016. godini u odnosu na 2013. godinu), pri čemu se promena strukture korišćenja poljoprivrednog zemljišta u posmatranom periodu ogleda u smanjenju površina koje se koriste na manje intenzivan način (stalne travnate površine), kao i površina pod ugarima.
4.5. Radna snaga na poljoprivrednim gazdinstvima
Prema podacima Popisa poljoprivrede 2012. godine u Republici Srbiji, ukupan broj lica koja obavljaju poljoprivrednu proizvodnju i sa njom povezane aktivnosti na gazdinstvu iznosi 1.442.628, što znači da je u proseku 2,28 lica po gazdinstvu stalno ili privremeno angažovano na poljoprivrednim poslovima. Radnu snagu u poljoprivredi najvećim delom čine članovi porodičnih poljoprivrednih gazdinstava (oko 98%), dok stalno zaposleni u okviru pravnih lica i preduzetnika registrovanih za obavljanje poljoprivredne delatnosti učestvuju u ukupnom radnom fondu poljoprivrede do 2%.
Najveći udeo u angažmanu na poljoprivrednim poslovima ostvaruju članovi porodice ili rođaci (56,3%), uglavnom kao neplaćena radna snaga, što ukazuje na veliku količinu neformalnog rada u poljoprivredi u okviru porodičnih gazdinstava. Najveći deo neformalno angažovane radne snage u obavljanju poljoprivrednih poslova čine žene, sa učešćem u okviru ove kategorije od oko 63%. Istovremeno, zapaža se nizak udeo žena nosilaca gazdinstva, na čije ime funkcioniše gazdinstvo (svega oko 17%), i još niži udeo njihovog učešća u svojstvu upravnika, odnosno donosioca odluka u pogledu organizovanja poljoprivredne proizvodnje na gazdinstvu (16%) i stalno zaposlene radne snage na gazdinstvu (14,8%).
V KOMPLEMENTARNOST NPRR SA DRUGIM FINANSIJSKIM INSTRUMENTIMA
Strategijom razvoja Jugoistočne Evrope do 2020. godine predviđena je pomoć EU zemljama Zapadnog Balkana sa ciljem povećanja efikasnosti i njihove bolje pripreme zahtevima tržišta, integrisanja poljoprivrede u rastuća regionalna i međunarodna tržišta, kao i obezbeđenja alternativnog zapošljavanja van sektora poljoprivrede. Regionalna saradnja i razmena dobre prakse su efikasan način da se promoviše ruralni razvoj, posebno u pograničnim područjima koji bi trebalo bolje da budu povezani sa susednim regionima. Navedeni izazovi na najbolji način trebalo bi da budu prevaziđeni primenom sveobuhvatnog pristupa zasnovanog na primeru koncepta teritorijalnog razvoja (ABD).
Evidentna je potreba da se podstakne održivi lokalni razvoj i unapređenje prosperiteta ljudi i njihovih zajednica u udaljenim pograničnim ruralnim područjima za koje je karakteristično zaostajanje u privrednom i ekonomskom razvoju. Tokom godina, ova područja su postala marginalizovana, sa ograničenim pristupom tržištima, otežanim pristupom transferu znanja i tehnologije i permanentnim pogoršanjem demografskih pokazatelja. Ipak, u mnogim od tih područja postoji značajan neiskorišćeni potencijal koji bi, ukoliko bi se razvio, mogao transformisati navedene negativne trendove u pravcu povećanja ruralnog prosperiteta. Održivi razvoj pograničnih područja mogao bi podstaći zapošljavanje i doprineti unapređenju regionalne saradnje i dobrosusedskih odnosa.
Koncept teritorijalnog razvoja predstavlja sveobuhvatan pristup društveno-ekonomskog razvoja onih područja koja su manje favorizovana, a odnose se, pre svega, na lokalne zajednice u pograničnim područjima. Tokom poslednjih godina pripremni radovi za realizaciju navedenog pristupa podržani su od strane Evropske komisije, a zajedničko delovanje instrumenata pretpristupne pomoći i NPRR, u ovim područjima može odigrati značajnu ulogu u ekonomskom i društvenom razvoju.
VI IZBOR I VRSTE MERA PODSTICAJA U OKVIRU NPRR STRATEŠKI OKVIR ZA KREIRANJE MERA
Analiza stanja u poljoprivrednom sektoru i ruralnim područjima i detektovani spoljni i unutrašnji razvojni izazovi za narednu deceniju, opredelili su razvojnu viziju, ciljeve i prioritetna područja delovanja Strategije poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
Vizija razvoja poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije reflektuje projektovano stanje sektora poljoprivrede koje želimo postići u narednoj deceniji, i kao takva predviđa:
1) da u 2024. godini poljoprivreda Republike Srbije bude sektor čiji je razvoj zasnovan na znanju, modernim tehnologijama i standardima, koji domaćim i zahtevnim stranim tržištima nudi inovativne proizvode, a proizvođačima obezbeđuje održiv i stabilan dohodak;
2) da se prirodnim resursima, životnom sredinom i kulturnom baštinom ruralnih područja upravlja u skladu sa principima održivog razvoja, kako bi se ruralne sredine učinile primamljivim mestom za život i rad mladima i drugim stanovnicima ruralnih područja.
Realizacija ovako postavljene vizije podrazumeva uvažavanje nekoliko ključnih principa:
1) Održiva poljoprivreda je glavna orijentacija strateškog delovanja poljoprivredne politike, koja multifunkcionalnu poljoprivredu vidi kao jednu od najvažnijih privrednih grana u ruralnim područjima. U ovom kontekstu, poštovanje principa održivog razvoja sektora poljoprivrede podrazumeva: rast ekonomske efikasnosti sektora poljoprivrede, baziran na tehničko-tehnološkom napretku i inovativnim proizvodima i rešenjima, odgovorno upravljanje resursima i njihovo očuvanje za naredne generacije, uz dugoročno bolje očuvanje biodiverziteta, dostizanje blagostanja ruralnog stanovništva kojim bi se zaustavilo dalje pogoršanje demografskih trendova; puno uvažavanje osetljivog položaja mladih i žena na ruralnom tržištu rada, kao i socijalnog položaja drugih osetljivih grupa.
2) Policentrični razvoj, baziran na uvažavanju različitosti sistema proizvodnje i tipova poljoprivrednih gazdinstava koji proizlaze iz heterogenih geografskih, prirodnih, socio-ekonomskih i drugih karakteristika ruralnih područja Republike Srbije. Jednaka pažnja biće posvećena svim proizvođačima i drugim akterima uključenim u proizvodni lanac, koji svoju perspektivu vide u poljoprivredi i pratećim delatnostima oko nje. Posebna pažnja biće posvećena poštovanju specifičnih potreba poljoprivrednih proizvođača u POURP, poljoprivrednim gazdinstvima sa potencijalom za dalji rast tržišne proizvodnje i mladim poljoprivrednicima;
3) Modernizacija organa i organizacija, sprovođenje ciljeva Strategije poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine usko je povezano sa neophodnošću modernizacije organa i organizacija i njihovog osposobljavanja za efikasno upravljanje javnim politikama. Neophodnost reformisanja institucionalnog okvira proističe iz potrebe harmonizacije različitih segmenata zakonodavstva i organizacione strukture MPŠV, s ciljem stvaranja sistemskog okvira spremnog da efikasno i transparentno sprovodi zacrtane razvojne ciljeve i upravlja javnim fondovima. Poseban značaj reformi institucionalnog okvira daje činjenica da je dostupnost pretpristupnih fondova uslovljena harmonizacijom nacionalnog sistema upravljanja poljoprivrednom politikom sa EU standardima;
4) Stabilnost i konzistentnost poljoprivrednog budžeta, ostvarivanje postavljenih strateških ciljeva zahteva neophodna prilagođavanja na strani budžetske podrške poljoprivredi.
Ostvarivanje vizije zahteva punu implementaciju Strategije poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine, pri čemu značajno zavisi od različitih spoljnih uslova, kao što su postojanje političke stabilnosti i vladavine prava, reforme organa i organizacija i jačanja kapaciteta administracije i stvaranja ambijenta za delovanje zakonitosti tržišne ekonomije.
Saglasno viziji, a u skladu sa navedenim principima Strategije poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine, utvrđeni su sledeći strateški razvojni ciljevi:
1) rast proizvodnje i stabilnost dohotka proizvođača;
2) rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta i tehničko-tehnološko unapređenje sektora poljoprivrede;
3) održivo upravljanje resursima i zaštita životne sredine;
4) unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima i smanjenje siromaštva;
5) efikasno upravljanje javnim politikama i unapređenje institucionalnog okvira razvoja poljoprivrede i ruralnih sredina.
Rast proizvodnje i stabilnost dohotka proizvođača jedan je od primarnih ciljeva poljoprivrede Republike Srbije. Ostvarivanje ovog cilja podrazumeva da poljoprivredna proizvodnja mora biti konkurentna, ekonomski efikasna, zasnovana na primeni visokih tehnologija, uvažavanju veterinarskih i fitosanitarnih standarda, standarda zaštite životne sredine i dobrobiti životinja. Da bi poljoprivredni proizvođači i drugi učesnici u proizvodnom lancu uspešno odgovorili ovom izazovu, poljoprivredna politika mora preuzeti obavezu da obezbedi i primeni odgovarajući set mera s ciljem uspešnog obezbeđivanja dohodovne stabilnosti i sigurnosti zaposlenih u poljoprivredi. U suštini održivog razvoja i efikasnog restruktuiranja poljoprivrednog sektora je postizanje adekvatnog, konkurentnog i stabilnog dohotka poljoprivrednih gazdinstava. Zbog toga je cilj politike da poljoprivrednicima obezbedi proizvodne uslove koji omogućavaju efikasno i racionalno odlučivanje, sa minimalnim rizicima i mogućnost ostvarivanja dohotka konkurentnog ostalim delovima privrede.
Rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta i tehničko-tehnološko unapređenje sektora poljoprivrede je permanentan cilj poljoprivredne politike Republike Srbije, za koji postoji jako uporište u bogatim resursima, značaju sektora za nacionalnu ekonomiju i razvoj ruralnih područja, kao i narastajućim mogućnostima izvoza hrane. Poljoprivredno-prehrambeni sektor Republike Srbije ostvario je, u periodu 2000-2014. godine, značajan napredak u pozicioniranju na međunarodnom tržištu. Regionalna konkurentnost poljoprivrednog sektora u okviru tržišta CEFTA zemalja je na visokom nivou. Sa druge strane, u trgovini sa EU i drugim tržištima i pored suficita u razmeni, struktura izvoza nije zadovoljavajuća. Pored toga, dalja liberalizacija trgovine i globalizacija tržišta poljoprivrednih proizvoda zahtevaju efikasnije mere podrške rastu konkurentnosti srpske poljoprivrede i većoj sposobnosti proizvođača da odgovore zahtevima savremenih potrošača, posebno onih sa visokim dohotkom. Aktivna uloga države, kao i visoka inicijativa privatnog sektora, neophodni su preduslovi za dinamičnije restrukturiranje poljoprivrede i prehrambene industrije Republike Srbije, u sektore koji nude inovativne i visokovredne proizvode, koji su tržišno fleksibilni i integrisani u privredno okruženje, čiji je razvoj zasnovan na znanju, održivom i efikasnom korišćenju prirodnih i ljudskih resursa.
Održivo upravljanje resursima i zaštita životne sredine za poljoprivrednu proizvodnju osnova je za obezbeđenje dugoročne prehrambene sigurnosti i doprinosi stabilnosti i kvalitetu domaće proizvodnje u uslovima sve većih rizika na globalnom tržištu hrane. Specifični karakter poljoprivredne proizvodnje, koji se ogleda u njenoj visokoj zavisnosti od obima i kvaliteta prirodnih resursa koji su ograničeni i objektivno dati, sugeriše da država svojim autoritetom treba da kreira uslove koji će doprineti očuvanju njihove vitalnosti za naredne generacije. Neophodnost reakcije na klimatske promene, zaštite poljoprivrednog zemljišta od trajne promene namene, smanjenja emisije gasova staklene bašte, zaštite biodiverziteta i tipičnih ruralnih pejzaža, racionalno korišćenje vodnih resursa, šuma i drugih prirodnih potencijala ruralnih sredina, zahtevaju definisanje nove politike podrške koja uvažava multifunkcionalnost poljoprivrede.
Unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima i smanjenje siromaštva, ravnopravniji udeo u raspodeli dohotka i ekonomskih mogućnosti, kao i njihov pravedniji društveni položaj, važni su aspekti održivog razvoja seoskih sredina kojem Republika Srbija teži. Strukturno reformisanje sektora poljoprivrede i promene u socio-ekonomskoj strukturi neminovno vode nestajanju jednog broja poljoprivrednih gazdinstava. Ovaj proces mora biti ekonomski održiv i ne sme se odvijati na račun dalje degradacije ruralnih oblasti i pogoršanja socijalne strukture zemlje. Balansiran i socijalno održiv razvoj ruralnih sredina zahteva sinergiju i dobru koordinaciju svih politika koje imaju dodira sa ruralnim sredinama i njihovim resursima. Ublažavanje problema za one koji odlaze iz poljoprivrede i promovisanje obrasca jednakosti, može značajno doprineti održivom razvoju. Posebno velika odgovornost je na agrarnoj politici, koja kroz regulisanje strukturnih promena u sektoru treba da obezbedi stabilnost poljoprivredne proizvodnje, prehrambene industrije i šumarstva, kao vodećih sektora ruralne ekonomije, i time doprinese ekonomskom razvoju ruralnih sredina i smanjenju jaza u odnosu na urbane centre. Napuštanje poljoprivrede i sela, kao zakonita posledica privrednog razvoja, povlači za sobom duboke demografske debalanse i gubitak dela produktivnih resursa. Ove promene neminovno dovode do ireverzibilnih procesa, koji se ogledaju u negativnim efektima u snabdevanju javnim dobrima koje obezbeđuje poljoprivreda i ruralne sredine. Stvaranje povoljnih uslova za život i rad mladih i njihovo zadržavanje u ruralnim sredinama, obezbeđenje atraktivnijih radnih mesta i jednakih mogućnosti za njihove porodice, jedan je od osnovnih ciljeva politike koja treba da obezbedi ravnomerniji regionalni razvoj Republike Srbije.
Ispunjenje strateških ciljeva zahteva efikasno upravljanje javnim politikama i unapređenje institucionalnog okvira razvoja poljoprivrede i ruralnih sredina. Kompleksnost sektora poljoprivrede, jačina izazova sa kojima sa suočava proizvodnja hrane i multidimenzionalni aspekti uticaja poljoprivrede na socijalnu i ekonomsku strukturu, sugerišu da država ne može da izbegne svoju ulogu u rukovođenju društveno odgovornom i strukturno održivom razvoju. U tom smislu, uloga države je da kreira ambijent će usmeravati odluke i ublažiti neželjene posledice autonomnih odluka poljoprivrednika i drugih ruralnih stanovnika. Velika kompleksnost sistema proizvodnje hrane i heterogenost učesnika u proizvodnom lancu zahtevaju da država odgovarajućim politikama reaguje na njihove potrebe. S druge strane, preduzetnička inicijativa, inovativnost i motivisanost svih subjekata u sektoru poljoprivrede postaju okosnice njihovog razvoja, koji mora biti ekonomski održiv i koji im mora omogućiti nezavisan opstanak na tržištu.
Ostvarivanje postavljenih strateških ciljeva zahteva različite vrste intervencija, koje se mogu svrstati u nekoliko stubova reformi:
1) modernizacija objekata i opreme;
2) održivo upravljanje rizicima u poljoprivredi;
3) unapređenje prerađivačko-prehrambenih kapaciteta i organizacija za logističku podršku sektoru poljoprivrede;
4) unapređenje sistema upravljanja prirodnim resursima;
5) unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima diverzifikacijom ruralne ekonomije i jačanjem socijalne strukture;
6) uspostavljanje efikasnijih i operativnijih sistema za implementaciju postojećeg i kreiranja novog znanja i njegovog transfera;
7) modernizacija organa i organizacija i prilagođavanje poljoprivredne politike modelu ZPP-a.
Tabela 19. Strateška logička matrica
CILJEVI DEFINISANI STRATEGIJOM |
PODCILJEVI |
IZABRANE MERE ZA REALIZACIJU STRATEŠKIH CILJEVA |
1. Rast proizvodnje i stabilnost dohotka proizvođača |
*Podciljevi i mere su definisani u okviru Nacionalnog programa za poljoprivredu za period 2018- 2020. godine ("Službeni glasnik RS", broj 120/17) |
|
2. Rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta i tehničko- tehnološko unapređenje sektora poljoprivrede |
1) Rast konkurentnosti uz prilagođavanje zahtevima domaćeg i inostranog tržišta; |
Podsticaji za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava |
1) Povećanje efikasnosti, konkurentnosti i održivosti sektora poljoprivredno-prehrambene delatnosti u sektorima prerade i marketinga mleka, mesa, kao i proizvodnje vina i jakih alkoholnih pića; |
Podsticaji za preradu i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda |
|
1) Obezbeđivanje kontinuiranog proizvodnog procesa i stabilnosti proizvodnje; |
Podsticaji za upravljanje rizicima u poljoprivrednoj proizvodnji |
|
3. Održivo upravljanje resursima i zaštita životne sredine |
1) Održivo upravljanje prirodnim resursima i smanjenje negativnog uticaja poljoprivrede na životnu sredinu; |
Podsticaji za očuvanje biljnih genetičkih resursa |
1) Očuvanje životinjskih genetičkih resursa, tradicionalnog stočarstva i znanja povećanjem broja lokalno adaptiranih rasa domaćih životinja. |
Podsticaji za očuvanje životinjskih genetičkih resursa |
|
1) Održivo upravljanje prirodnim resursima i smanjenje negativnog uticaja poljoprivrede na životnu sredinu; |
Podsticaji za podršku agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine |
|
1) Povećanje površina poljoprivrednog zemljišta pod organskom proizvodnjom; |
Podsticaji za organsku poljoprivrednu proizvodnju |
|
1) Održivo upravljanje zemljištem kao prirodnim resursom i dobrom od opšteg značaja; |
Podsticaji za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta - kontrola erozije zemljišta |
|
1) Zaštita i stabilnost šumskih ekosistema; |
Podsticaji za održivo korišćenje šumskih resursa |
|
4. Unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima i smanjenje siromaštva |
1) Smanjenje siromaštva i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima; |
Podsticaji za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima |
1) Smanjenje siromaštva i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima; |
Podsticaji u svrhu dodavanja vrednosti kroz preradu, uvođenje i sertifikaciju sistema kvaliteta hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla |
|
1) Poboljšanje uslova života i rada u ruralnim područjima; |
Podsticaji za podršku investicijama u unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture |
|
1) Podizanje kvaliteta života mladih u ruralnim područjima kroz povećanje zaposlenosti i revitalizaciju ruralnih područja Republike Srbije, ali i osnaživanje mladih ka preuzimanju sopstvenih inicijativa i njihovo uključivanje u procese samozapošljavanja i zapošljavanja. |
Podsticaji za podršku mladima u ruralnim područjima |
|
5. Efikasno upravljanje javnim politikama i unapređenje institucionalnog okvira razvoja poljoprivrede i ruralnih sredina |
1) Uspostavljanje ili unapređenje efikasnih operativnih sistema za implementaciju postojećeg i kreiranje i prenos novog znanja; |
Podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja |
1) Uspostavljanjem lokalnih partnerstava i kreiranje i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja, doprinosi se ostvarenju koncepta održivog razvoja kroz dodavanje vrednosti, unapređenje ruralne ekonomije, poboljšanje kvaliteta života, unapređenje i promociju prirodnog, kulturnog nasleđa, životne sredine, podsticanje socijalnog dijaloga ruralnog stanovništva i kvalitetno upravljanje lokalnim resursima. |
Podsticaji za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja |
Na osnovu prethodno predstavljenih analiza, a u skladu sa klasifikacijom podsticaja u Zakonu o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju, podsticaji merama ruralnog razvoja se mogu podeliti u sledeće grupe:
1) podsticaji za unapređenje konkurentnosti u sektoru poljoprivredne proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda;
2) podsticaji za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa;
3) podsticaji za diverzifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima;
4) podsticaji za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja;
5) podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja.
Podsticaji za unapređenje konkurentnosti u sektoru poljoprivredne proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda koje će se sprovoditi u okviru NPRR su sledeće:
1) podsticaji za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava;
2) podsticaji za preradu i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda;
3) podsticaji za upravljanje rizicima u poljoprivrednoj proizvodnji.
Podsticaji za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa koje će se sprovoditi u okviru NPRR su sledeće:
1) podsticaji za očuvanje biljnih genetičkih resursa;
2) podsticaji za očuvanje životinjskih genetičkih resursa;
3) podsticaji za podršku agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine;
4) podsticaji za organsku poljoprivrednu proizvodnju;
5) podsticaji za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta - kontrola erozije zemljišta;
6) podsticaji za održivo korišćenje šumskih resursa.
Podsticaji za diverzifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima koje će se sprovoditi u okviru NPRR su sledeće:
1) podsticaji za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima;
2) podsticaji za podršku investicijama u cilju podizanja konkurentnosti u smislu dodavanja vrednosti kroz preradu, uvođenje i sertifikaciju sistema kvaliteta hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla;
3) podsticaji za podršku investicijama u unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture;
4) podsticaji za podršku mladima u ruralnim područjima.
Podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja koje će se sprovoditi u okviru NPRR su sledeće:
1) podsticaji za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) podsticaji za podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama, i drugim pravnim licima u poljoprivredi.
Podsticaji za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja koje će se sprovoditi u okviru NPRR su sledeće:
1) podsticaji za pripremu lokalnih strategija ruralnog razvoja;
2) podsticaji za sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja.
6.1. Podsticaji za unapređenje konkurentnosti u sektoru poljoprivredne proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda
6.1.1. Podsticaji za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava
6.1.1.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.1.1.2. Obrazloženje
Tehničko-tehnološka opremljenost poljoprivrednog sektora zahteva značajne investicije u modernizaciju proizvodnje poljoprivrednih gazdinstava kroz: investicije u nove mašine i opremu; investicije u građenje/rekonstrukciju/ dogradnju/adaptaciju/sanaciju; kao i investicije u svrhu primene novih tehnologija i jačanja tržišnog lanca vrednosti. U okviru investicija za unapređenje konkurentnosti poljoprivrednih gazdinstava potrebno je punu pažnju posvetiti unapređenju energetske efikasnosti kao bitnom elementu za optimizaciju upotrebe energenata, smanjenje troškova proizvodnje, a samim tim i povećanje profitabilnosti poljoprivredne proizvodnje. U skladu sa Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine, rast konkurentnosti poljoprivrednih gazdinstava je jedan od osnovnih prioriteta ruralnog razvoja u Republici Srbiji.
Mera "Investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava" podržava mala i srednja poljoprivredna gazdinstva sa ciljem unapređenja procesa proizvodnje, povećanja produktivnosti, konkurentnosti i tehnološkog osposobljavanja gazdinstava, u skladu sa EU standardima, a sve radi postizanja veće ekonomske efikasnosti, veće orijentisanosti ka tržištu i dugoročne održivosti.
Prioritetni sektori za dobijanje podrške su:
1. Primarna stočarska proizvodnja
Sektor proizvodnje mleka
Sektorom dominiraju mali proizvođači, održiva i delimično održiva gazdinstva, dok opšti problem predstavlja nizak nivo kvaliteta proizvedenog mleka, nizak nivo proizvodnje po kravi, što dovodi do neprofitabilnog poslovanja proizvođača. Više od 70% porodičnih gazdinstava drži do tri muzne krave. Više od 75% sirovog mleka isporučenog mlekarama još ne ispunjava standarde EU. Poljoprivredna gazdinstva se suočavaju sa lošom tehnologijom u ishrani životinja, neadekvatnim genetskim potencijalom grla i lošim uslovima držanja životinja. Takođe, veliki problem predstavlja neodgovarajući način skladištenja i distribucije tečnog, polutečnog i čvrstog stajnjaka.
Unapređenje načina, higijene i sistema muže, poboljšanje načina skladištenja i hlađenja mleka, unapređenje tehnologije ishrane životinja, unapređenje genetskog potencijala životinja, poboljšanje uslova držanja stoke, adekvatan tretman i manipulacija stajnjaka, kao i unapređenje dobrobiti životinja, su neki od načina kojima se može poboljšati konkurentnost ovog sektora i kvalitet sirovog mleka.
Sektor proizvodnje mesa
Sektor govedarstva karakteriše mali broj poljoprivrednih gazdinstava koji se bave tovom u većem obimu, kao i veliki broj relativno malih mešovitih gazdinstava koja, kombinovano, proizvode mleko i meso. Govedarska proizvodnja je zastupljena na 28,1% poljoprivrednih gazdinstava u Republici Srbiji, uz prosečan broj grla goveda od 5,1 po gazdinstvu, dok se svinjarskom proizvodnjom bavi oko 56% ukupnog broja gazdinstava sa prosečnim brojem grla po gazdinstvu od 9,6 na godišnjem nivou. Ovčarstvom se bavi oko 25% ukupnog broja gazdinstava, a prosečan broj grla na gazdinstvima je 11,2 na godišnjem nivou. Uz prosečnu veličinu jata od 65 jedinki po gazdinstvu, živinarskom proizvodnjom istovremeno se bavi najveći broj gazdinstava u Republici Srbiji (oko 66%). Visok nivo zastupljenosti živinarske proizvodnje, sa stanovišta broja gazdinstava, može se objasniti dužinom reprodukcionog ciklusa ove grane stočarstva, koja obezbeđuje mogućnost relativno bržeg prilagođavanja tržišnim fluktuacijama u ovom sektoru.
Postojeće stanje u sektoru ukazuje na pad stočarske proizvodnje sa dominacijom velikog broja gazdinstava sa niskim intenzitetom proizvodnje, pa je prioritet unapređenje i poboljšanje kvaliteta stočarskih proizvoda, specijalizacija u proizvodnji mesa sa fokusom na gajenje goveda, ovaca i koza, kao i poboljšanje produktivnosti u proizvodnji.
Gazdinstva koja proizvode meso nisu specijalizovana i ne koriste pravilno pašnjake, a i kvalitet korišćene stočne hrane nije na zadovoljavajućem nivou. Takođe, kod ovih gazdinstava je neodgovarajuća tehnologija ishrane, kao i uslovi smeštaja životinja.
Intervencije u okviru ove mere će biti usmerene i na podršku sektoru u cilju dostizanja nacionalnih standarda i približavanja standardima EU u oblasti dobrobiti životinja i životne sredine.
Sektor proizvodnje konzumnih jaja
Strukturu proizvođača u živinarstvu čine: velike kompanije sa modernim i intenzivnim procesom proizvodnje na komercijalnim farmama, specijalizovani proizvođači koji imaju intenzivnu ili poluintenzivnu proizvodnju manjeg obima i ekstenzivna proizvodnja na poljoprivrednom gazdinstvu. Sa oko 1.000 registrovanih farmi za Republiku Srbiju se može reći da ima usitnjenu proizvodnju. Godišnje se proizvede oko 1,4 milijardi jaja, od kojih najveći deo završi na domaćem tržištu. Samo dvadesetak farmi uzgaja od 50.000 do 250.000 koka nosilja, dok ostatak farmi uzgaja značajno manje. Ovaj sektor karakterišu izuzetno visoki troškovi proizvodnje. U poređenju sa drugim evropskim zemljama, troškovi proizvodnje jaja u Republici Srbiji su znatno veći, što naše proizvode čini nekonkurentnim. Visoka cena inputa u živinarskoj proizvodnji posledica je niske produktivnosti, neefikasnosti proizvodnje, malih kapaciteta i usitnjenosti proizvodnje.
Najveće promene u sektoru živinarske proizvodnje očekuju se upravo u proizvodnji jaja. Usklađivanje sa propisima EU u vezi sa načinom držanja koka nosilja će zahtevati velike investicije, s obzirom na propisanu zabranu držanja koka nosilja u konvencionalnim kavezima. Između 5-8% proizvedenih jaja u Republici Srbiji proizvedeno je u skladu sa najnovijim propisima EU o držanju koka nosilja, što je jedan od razloga zašto jaja nisu na listi proizvoda za izvoz u EU i zašto se manje od 2% od ukupne proizvodnje konzumnih jaja izvozi.
Sektor pčelarstva
Pčelarstvo predstavlja malu, ali izuzetno atraktivnu poljoprivrednu delatnost, koja u ukupnom ekonomskom obimu poljoprivredne proizvodnje učestvuje sa 0,4%. Poslednjih godina pčelarstvo počinje da se tržišno usmerava u pravcu prihvatanja uslova i standarda EU. Različite vrste meda koje potiču sa geografskog područja Republike Srbije su visokog kvaliteta. Od ukupne količine proizvedenog meda (6.800 tona), u prethodnom periodu izvezeno je oko 45%. Najznačajnije izvozno tržište su zemlje članice EU (Nemačka, Italija i Austrija), zatim zemlje CEFTA sporazuma (Makedonija, Crna Gora i BiH). U Republici Srbiji postoji sedam subjekata sa izvoznim brojevima za izvoz meda u zemlje članice EU. Potrebne su investicije u povećanje broja košnica, u nove mašine i opremu kako bi se pčelarska proizvodnja modernizovala i postala konkurentnija.
Sektor akvakulture (proizvodnje konzumne pastrmske i šaranske ribe)
Učešće akvakulture u vrednosti poljoprivrede proizvodnje Republike Srbije je malo, ali s obzirom na veliki značaj na svetskom nivou neophodno je raditi na njenom razvoju.
Akvakultura se obavlja u pastrmskim i šaranskim ribnjacima za proizvodnju konzumne ribe. Pastrmski ribnjaci su locirani u brdsko-planinskim krajevima, a šaranski u ravničarskim. Potencijal povećanja proizvodnje pastrmki je ograničen resursima čistih vodenih tokova, dok je potencijal za razvoj šaranskog ribarstva neograničen.
U 2012. godini je proizvedeno 7.660 tona ribe u objektima za akvakulturu. U tom periodu je uvezeno 32.757 tona, dok je izvezeno 562 tone proizvoda ribarstva.
2. Primarna biljna proizvodnja
Sektor proizvodnje voća, povrća, grožđa, hmelja i cveća
Ključni problem ovog sektora je usitnjenost poseda, iako gazdinstva iz ovog sektora karakteriše specijalizovana proizvodnja. Prosečna površina zemljišta po gazdinstvu proizvođača voća je 0,55 ha. Prosečna površina vinograda po gazdinstvu je oko 3,6 ha, dok 73.840 gazdinstava poseduje vinograde čija je površina ispod 0,5 ha. Prosečna površina pod povrćem po gazdinstvu je 0,32 ha, a cveća i ukrasnog bilja 0,2 ha.
Visoki troškovi proizvodnje i nemogućnost uticaja na cene u tržišnom lancu vrednosti dovode do niskog nivoa profita, a samim tim i do nemogućnosti investiranja u nove tehnologije proizvodnje i proširenje proizvodnje. Nizak stepen obrazovanja i stručne osposobljenosti stvara poteškoće kada je reč o pravilnoj upotrebi savremene tehnologije i korišćenju inputa, sortiranju, pakovanju i skladištenju i primeni savremenih metoda navodnjavanja.
Sektor proizvodnje ostalih useva
Pod ostalim usevima podrazumeva se proizvodnja: žitarica; industrijskog bilja, i to: šećerne repe, soje, suncokreta, uljane repice, uljane tikve, lana i konoplje; kao i krmnog bilja.
Prema sektorskoj analizi, prinosi većine useva u Republici Srbiji su niži u odnosu na prosek zemalja EU usled ograničene upotrebe mineralnih đubriva i sertifikovanog semena. Poljoprivredni proizvođači koriste manje od polovine potrebne količine mineralnog đubriva u odnosu na poljoprivrednike u razvijenim zemljama uglavnom zbog nedostatka finansijskih sredstava, tehnološke zaostalosti i neefikasnog sistema transfera tehnologije. Mehanizacija koja se koristi u proizvodnji je zastarela i male produktivnosti, posebno sa stanovišta zaštite životne sredine.
Prema Popisu poljoprivrede iz 2012. godine u Republici Srbiji, proizvodnjom žitarica se bave gotovo sva gazdinstva (oko 600.000) na prosečnoj površini od 3 ha. U strukturi zasejanih površina dominiraju kukuruz i pšenica sa učešćem od 92% svih zasejanih površina pod žitaricama. Proizvodnja industrijskog bilja čini oko 9% ukupne vrednosti poljoprivredne proizvodnje Republike Srbije. U prethodnom periodu, zasejane površine pod uljaricama rastu, dok su površine pod šećernom repom promenljive.
U skladu sa gore navedenim problemima, postoji potreba da se merama u ovom sektoru utiče na povećanje produktivnosti, unapređenje agrotehnike, kao i na modernizaciju i obnovu mehanizacije i opreme za ovu vrstu proizvodnje.
6.1.1.3. Specifični ciljevi mere
1. Primarna stočarska proizvodnja
Sektor proizvodnje mleka:
1) povećanje efikasnosti, konkurentnosti i održivosti proizvodnje mleka;
2) povećanje kvaliteta mleka, naročito u mikrobiološkom pogledu (smanjenje broja bakterija i somatskih ćelija), usvajanje dobre poljoprivredne prakse, kao i prilagođavanje proizvoda zahtevima tržišta;
3) dostizanje standarda u oblasti dobrobiti i zdravlja životinja, higijene i zaštite životne sredine;
4) unapređenje genetskog potencijala životinja za proizvodnju mleka (krave, ovce i koze).
Sektor proizvodnje mesa:
1) povećanje efikasnosti, konkurentnosti i održivosti proizvodnje mesa;
2) unapređenje kvaliteta goveđeg, ovčijeg, kozijeg, živinskog i svinjskog mesa, u skladu sa propisanim veterinarsko-sanitarnim uslovima;
3) dostizanje standarda u oblasti dobrobiti i zdravlja životinja, higijene i zaštite životne sredine;
4) unapređenje genetskog potencijala životinja za proizvodnju mesa.
Sektor proizvodnje konzumnih jaja:
1) dostizanje standarda EU u oblasti zaštite životne sredine i dobrobiti životinja;
2) poboljšanje proizvodne strukture i kvaliteta opreme;
3) ukrupnjavanje proizvodnje jaja i unapređenje proizvodnih kapaciteta.
Sektor pčelarstva:
1) povećanje proizvodnje, kvaliteta i zdravstvene bezbednosti proizvoda iz ove grane poljoprivredne proizvodnje;
2) povećanje prihoda u poljoprivrednim gazdinstvima koja se bave pčelarskom proizvodnjom;
3) modernizacija i obnavljanje mašina i opreme radi povećanja produktivnosti proizvodnje;
4) dostizanje standarda u oblasti zaštite životne sredine.
Sektor akvakulture (proizvodnje konzumne pastrmske i šaranske ribe):
1) povećanje proizvodnje, kvaliteta i zdravstvene bezbednosti proizvoda iz ove grane poljoprivredne proizvodnje;
2) povećanje prihoda u poljoprivrednim gazdinstvima koja se bave proizvodnjom konzumne ribe;
3) modernizacija i obnavljanje mašina i opreme radi povećanja produktivnosti proizvodnje;
4) dostizanje standarda u oblasti zaštite životne sredine.
2. Primarna biljna proizvodnja
Sektor proizvodnje voća, povrća, grožđa, hmelja i cveća:
1) unapređenje kvaliteta i zdravstvene bezbednosti proizvoda;
2) povećanje površina i unapređenje proizvodnje povrća i cveća u zaštićenom prostoru;
3) modernizacija i obnavljanje mašina i opreme radi povećanja produktivnosti proizvodnje voća, povrća, grožđa, hmelja i cveća;
4) povećanje površina pod intenzivnim zasadima voća, grožđa i hmelja;
5) povećanje površina pod sistemima za navodnjavanje.
Sektor proizvodnje ostalih useva:
1) unapređenje nivoa prinosa, kvaliteta i zdravstvene bezbednosti proizvoda;
2) modernizacija i obnavljanje mašina i opreme radi povećanja produktivnosti proizvodnje;
3) povećanje površina pod sistemima za navodnjavanje.
6.1.1.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Ova mera povezana je sa merom "Investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava" u IPARD programu. Kroz NPRR biće podržavani upravo oni korisnici i one vrste investicija, u okviru ove mere, koje nisu predmet podsticaja u okviru IPARD programa.
Racionalna i efikasna prerada proizvoda na poljoprivrednim gazdinstvima, u okviru diverzifikacije ruralne ekonomije, rezultira pojačanim efektom unapređujući primarnu proizvodnju, dodajući vrednost primarnim poljoprivrednim proizvodima, unapređujući kvalitet i bezbednost sirovina neophodnih za preradu.
Nacionalne mere u NPRR podržaće mala i srednja gazdinstva da napreduju ka konkurentnijoj poljoprivrednoj proizvodnji.
6.1.1.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu, i to:
1) fizičko lice - nosilac komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) preduzetnik;
3) privredno društvo;
4) zemljoradnička zadruga - koja ima najmanje pet članova zadruge koji su upisani u RPG kao nosioci ili članovi pet različitih komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava u aktivnom statusu;
5) srednja škola;
6) naučnoistraživačka organizacija u oblasti poljoprivrede.
6.1.1.6. Ekonomska održivost gazdinstva
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.1.1.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
Ukoliko je korisnik preduzetnik, privredno društvo ili zemljoradnička zadruga, treba da:
1) je upisan u RPG i nalazi se u aktivnom statusu (preduzetnici i pravna lica);
2) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik privredno društvo treba da:
1) je razvrstano u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
Ukoliko je korisnik zemljoradnička zadruga treba da je razvrstana u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo.
Ukoliko je korisnik srednja škola treba da:
1) se nalazi u aktu o mreži srednjih škola, u skladu sa zakonom kojim se uređuju osnovi sistema obrazovanja i vaspitanja;
2) ima rešenje o verifikaciji ministarstva nadležnog za poslove obrazovanja za obrazovni profil u području rada poljoprivrede, proizvodnje i prerade hrane.
Ukoliko je korisnik naučnoistraživačka organizacijatreba da je upisana u Registar naučnoistraživačkih organizacija, u skladu sa zakonom kojim se uređuje naučnoistraživačka delatnost.
6.1.1.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
1. Primarna stočarska proizvodnja
U sektoru proizvodnje mleka prihvatljivi korisnici treba da:
1) u RPG imaju prijavljen stočni fond (podatke o vrsti životinja i broju gazdinstva (HID) na kojima se drže ili uzgajaju);
2) imaju u svom vlasništvu, odnosno u vlasništvu člana registrovanog poljoprivrednog gazdinstva, 1-19 mlečnih krava;
3) u slučaju nabavke novih mašina i opreme za navodnjavanje, imaju u svom vlasništvu, odnosno u vlasništvu člana registrovanog poljoprivrednog gazdinstva maksimalno do 100 mlečnih krava;
4) u slučaju kada se radi o nabavci kvalitetnih priplodnih grla, na kraju investicije imaju u svom vlasništvu, odnosno u vlasništvu člana registrovanog poljoprivrednog gazdinstva: 3-100 krava mlečnih rasa.
U sektoru proizvodnje mesa prihvatljivi korisnici treba da:
1) u RPG imaju prijavljen stočni fond (podatke o odgovarajućoj vrsti životinja i broju gazdinstva (HID) na kojima se drže ili uzgajaju);
2) u Registru objekata, odnosno odobrenih objekata (u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje registracija, odnosno odobravanje objekata za uzgoj, držanje i promet životinja) imaju registrovane, odnosno odobrene objekte sa kapacitetima za tov/uzgoj: manje od 20 junadi i/ili manje od 150 grla ovaca/koza i/ili manje od 30 krmača i/ili manje od 100 tovljenika svinja u turnusu i/ili od 1.000-3.999 brojlera u turnusu;
3) u slučaju kada se radi o nabavci kvalitetnih priplodnih grla, na kraju investicije imaju u svom vlasništvu, odnosno u vlasništvu člana registrovanog poljoprivrednog gazdinstva: 5-100 krava tovnih rasa, ili 10-300 grla ovaca/koza, ili 10-400 grla svinja.
U Sektoru proizvodnje konzumnih jaja prihvatljivi korisnici treba da:
1) u RPG imaju prijavljen stočni fond (podatke o odgovarajućoj vrsti životinja i broju gazdinstva (HID) na kojima se drže ili uzgajaju);
2) u Registru objekata, odnosno odobrenih objekata (u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje registracija, odnosno odobravanje objekata za uzgoj, držanje i promet životinja) imaju registrovan, odnosno odobren objekat za gajenje koka nosilja.
U sektoru pčelarstva prihvatljivi korisnici treba da imaju 5-500 košnica prijavljenih u Centralnoj bazi podataka o obeležavanju životinja kod Uprave za veterinu.
U sektoru akvakulture (proizvodnje konzumne pastrmske i šaranske ribe) prihvatljivi korisnici treba da u RPG imaju upisane površine pod ribnjakom.
2. Primarna biljna proizvodnja
U sektoru proizvodnje voća, grožđa, povrća, hmelja i cveća, prihvatljivi korisnici treba da:
1) u RPG imaju upisano poljoprivredno zemljište pod proizvodnjom odgovarajućih biljnih kultura;
2) imaju: manje od 2 ha jagodičastog voća i hmelja; odnosno manje od 5 ha drugog voća, odnosno 0,1-50 ha cveća, odnosno 0,2-100 ha vinove loze;
3) u slučaju podizanja novih ili obnavljanja postojećih (krčenje i podizanje) proizvodnih (sa naslonom) i matičnih zasada voćaka i vinove loze, imaju na kraju investicije: 0,1-50 ha jagodastih vrsta voćaka i hmelja, 0,3-100 ha drugog voća, 0,2-100 ha vinove loze;
4) imaju manje od 0,5 ha plastenika ili manje od 3 ha proizvodnje povrća na otvorenom prostoru;
5) za investicije vezane za proizvodnju grožđa, budu upisani i u Vinogradarski registar, u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast vinogradarstva i vinarstva;
6) za investicije vezane za proizvodnju sadnog materijala, budu upisani i u Registar proizvođača sadnog materijala, u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast proizvodnje sadnog materijala.
U sektoru proizvodnje ostalih useva, prihvatljivi korisnici treba da:
1) u RPG imaju upisano poljoprivredno zemljište pod proizvodnjom odgovarajućih biljnih kultura;
2) imaju do 50 ha pod ostalim usevima, odnosno do 100 ha pod ostalim usevima za investicije usmerene za nabavku mašina i opreme za navodnjavanje.
6.1.1.9. Prihvatljive investicije
1. Investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava koja se bave primarnom stočarskom proizvodnjom
U sektoru proizvodnje mleka za:
1) građenje/rekonstrukciju/dogradnju/adaptaciju/sanaciju, kao i opremanje objekata za uzgoj ovaca, odnosno koza u svrhu proizvodnje mleka;
2) građenje/rekonstrukciju/dogradnju/adaptaciju/sanaciju, kao i opremanje objekata za manipulaciju, odlaganje i obradu stajnjaka;
3) građenje/rekonstrukciju/dogradnju/adaptaciju/sanaciju, kao i nabavku opreme za mužu, hlađenje i čuvanje mleka;
4) nabavku novih mašina i opreme za rukovanje i transport čvrstog, polutečnog i tečnog stajnjaka;
5) nabavku novih mašina i opreme za pripremu stočne hrane, hranjenje i napajanje životinja;
6) nabavku novih stočnih vaga, rampi za utovar i istovar i torova za usmeravanje i obuzdavanje životinja;
7) nabavku nove opreme za tretman papaka;
8) nabavku nove opreme za električne ograde za pašnjake;
9) nabavku kvalitetnih priplodnih grla: mlečnih rasa goveda, ovaca i koza.
U sektoru proizvodnje mesa za:
1) građenje/rekonstrukciju/dogradnju/adaptaciju/sanaciju, kao i opremanje objekata za manipulaciju, odlaganje i obradu stajnjaka;
2) nabavku mašina i opreme za rukovanje i transport čvrstog, polutečnog i tečnog stajnjaka;
3) građenje/rekonstrukciju/dogradnju/adaptaciju/sanaciju, kao i opremanje objekata za gajenje krmača i proizvodnju prasadi za tov;
4) nabavku mašina i opreme za pripremu stočne hrane, hranjenje i napajanje životinja;
5) nabavku stočnih vaga, rampi za utovar i istovar i torova za usmeravanje i obuzdavanje životinja;
6) nabavku opreme za tretman papaka;
7) nabavku opreme za električne ograde za pašnjake;
8) nabavku kvalitetnih priplodnih grla: tovnih rasa goveda, svinja, ovaca i koza, koja se koriste za proizvodnju mesa.
U sektoru proizvodnje konzumnih jaja za:
1) nabavku opreme za živinarske farmi za proizvodnju konzumnih jaja;
2) nabavku opreme za sortiranje, pakovanje i čuvanje konzumnih jaja;
3) građenje/rekonstrukcija/dogradnja/adaptacija/sanacija, kao i opremanje objekata za manipulaciju, odlaganje i obradu stajnjaka;
4) nabavku opreme za rukovanje, sakupljanje i korišćenje životinjskog đubriva; posebna oprema za transport đubriva.
U sektoru pčelarstva za:
1) nabavku opreme za pčelarstvo;
2) nabavku novih prikolica za transport pčelinjih društava.
U sektoru proizvodnje konzumne ribe za:
1) nabavku nove opreme za ribnjake;
2) nabavku opreme i mehanizacije za pripremu, rukovanje i distribuciju hrane za ribe.
2. Investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava koja se bave primarnom biljnom proizvodnjom
U sektoru proizvodnje voća, povrća, grožđa, hmelja i cveća za:
1) podizanje i opremanje plastenika za proizvodnju povrća, voća, cveća i rasadničku proizvodnju;
2) podizanje/opremanje sistema protivgradne zaštite u višegodišnjim zasadima;
3) podizanje/opremanje žičanih ograda oko višegodišnjih zasada;
4) nabavku opreme, mašina i uređaja za navodnjavanje useva;
5) nabavku opreme za veštačko oprašivanje biljaka pri proizvodnji u zaštićenom prostoru;
6) nabavku opreme i uređaja za dodatno osvetljenje i zasenjivanje biljaka pri proizvodnji u zaštićenom prostoru;
7) nabavku opreme i uređaja za pripremu zemljišta i supstrata za gajenje biljaka pri proizvodnji u zaštićenom prostoru;
8) nabavku opreme i uređaja za setvu/sadnju i mulčiranje (sa folijom);
9) nabavku opreme i uređaja za sisteme za hidroponičnu proizvodnju pri proizvodnji u zaštićenom prostoru;
10) nabavku opreme i uređaja za zaštitu bilja i sterilizaciju zemljišta i supstrata pri proizvodnji u zaštićenom prostoru;
11) nabavku opreme za obogaćivanje ugljen-dioksidom (tzv. đubrenje ugljen dioksidom pri proizvodnji u zaštićenom prostoru);
12) nabavku boks paleta za transport i skladištenje proizvoda;
13) nabavku opreme - linija za čišćenje i pranje proizvoda;
14) nabavku opreme - linija za sortiranje i kalibriranje proizvoda;
15) nabavku opreme - linija za pakovanje i obeležavanje proizvoda;
16) nabavku opreme za orezivanje, drobljenje, sečenje i uklanjanje ostataka posle rezidbe voćnih vrsta;
17) nabavku opreme za sisteme protivgradne zaštite u višegodišnjim zasadima;
18) nabavku opreme/mehanizacije za zaštitu od mraza;
19) nabavku mašina za osnovnu obradu zemljišta;
20) nabavku mašina za dopunsku obradu zemljišta;
21) nabavku mašina za đubrenje zemljišta;
22) nabavku mašina za setvu;
23) nabavku mašina za sadnju;
24) nabavku mašina za zaštitu bilja;
25) nabavku mašina za berbu voća i povrća;
26) nabavku mašina za transport poljoprivrednih proizvoda;
27) nabavku ostale opreme (GPS navigacija i dr.);
28) podizanje višegodišnjih zasada voća, grožđa i hmelja.
U sektoru ostalih useva za:
1) nabavku novih mašina za osnovnu obradu zemljišta;
2) nabavku novih mašina za dopunsku obradu zemljišta;
3) nabavku novih mašina za đubrenje;
4) nabavku novih mašina za setvu;
5) nabavku novih mašina za zaštitu bilja;
6) nabavku novih mašina za transport;
7) nabavku novih mašina i oprema za navodnjavanje useva;
8) nabavku ostale opreme (GPS navigacija i dr.).
6.1.1.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove mere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.1.1.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja u okviru ove mere utvrđuju se u iznosu od 40% u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova, odnosno 50% ukoliko podnosilac zahteva ima prebivalište/sedište u POURP.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom za sprovođenje ove mere.
6.1.1.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.1.1.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj podržanih investicija |
2. |
Broj gazdinstava koja su modernizovala proizvodnju |
3. |
Broj poljoprivrednih gazdinstava koja su uvela nov proizvod i/ili tehnologije |
4. |
Broj gazdinstava koja napreduju ka dostizanju standarda EU |
5. |
Broj poljoprivrednih gazdinstava koja investiraju u smanjenje zagađenja životne sredine (investicije u pravilnu manipulaciju, odlaganje i obradu stajnjaka) |
6. |
Broj podržanih poljoprivrednih gazdinstava u POURP |
7. |
Ukupna vrednost investicija u fizičku imovinu podržanih gazdinstava |
8. |
Produktivnost rada u poljoprivredi |
6.1.1.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.1.2. Podsticaji za preradu i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda
6.1.2.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.1.2.2. Obrazloženje
U sektoru prerade i marketinga ključni problemi su:
1) visok procenat zastarele tehnologije u poljoprivredno-prehrambenoj industriji, koja ne može da ispuni sve zahteve na tržištu, posebno većina manjih poljoprivredno-prehrambenih kapaciteta koja obično nisu u skladu sa standardima EU, pa je modernizacija neophodna;
2) slab asortiman proizvoda prehrambene industrije koji ne zadovoljavaju potrebe i želje savremenih potrošača;
3) nedovoljno iskustvo sa velikim modernim marketinškim lancima;
4) promenljiv kvalitet sirovina, što sprečava unapređenje proizvodnje;
5) nedovoljne investicije u dinamične grane poljoprivredno-prehrambene industrije.
Sektori koji su propisani kao prioritetni za investicije u preradu i marketing su sledeći:
1) Sektor prerade i marketinga mleka;
2) Sektor prerade i marketinga mesa;
3) Sektor proizvodnje i marketinga vina i jakih alkoholnih pića;
4) Sektor proizvodnje piva.
Sektori prerade i marketinga mleka i mesa su delimično propisani i predviđeni za finansiranje u okviru IPARD programa ali samo za veće kapacitete. Postoji znatan broj prerađivačkih kapaciteta manjeg obima proizvodnje kojima je neophodna podrška u svrhu dostizanja nacionalnih i naročito standarda EU, a što je od ključnog značaja za njihov opstanak i rad. Takođe, u okviru investicija za preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda potrebno je punu pažnju posvetiti i unapređenju energetske efikasnosti kao bitnom elementu za optimizaciju upotrebe energenata, smanjenje troškova a samim tim i povećanje profitabilnosti.
Da bi bili konkurentni na domaćem i stranom tržištu, prerađivači mleka treba da investiraju u marketing i modernu opremu za preradu, kako bi pored konkurentnosti, povećali i profitabilnost. Tržište za mlečne proizvode postaje sve veće i zahtevnije. Ipak, većina mlekara u Republici Srbiji prerađuje niskokvalitetno sirovo mleko koristeći zastarelu tehnologiju. Samo je ograničeni broj velikih mlekara modernizovan. Postojeća oprema za hlađenje i skladištenje mleka je nedovoljna i neefikasna, s obzirom na veliki broj malih proizvođača na različitim udaljenostima, zbog čega je teško ostvariti dobar "lanac hlađenja". Postoji potreba da bude instalirano više opreme za hlađenje i skladištenje mleka, kao i sabirnih centara na samom terenu. Sa visokim stepenom proizvodnje mleka i mogućnostima za izvoz u zemlje CEFTA, Srbija može ojačati svoju ulogu na domaćem i međunarodnom tržištu mlečnih proizvoda. Međutim, da bi mogla da se takmiči sa ostalim snabdevačima, mlečno-prerađivačka industrija se mora osavremeniti, a kvalitet mleka je potrebno prilagoditi standardima EU.
Sa visokom stopom potencijala za proizvodnju crvenog mesa i mogućnostima izvoza, Republika Srbija može ojačati svoju ulogu na tržištu mesnih proizvoda. Međutim, da bi mogla da se takmiči sa ostalim snabdevačima, mesno-prerađivačka industrija se mora modernizovati, marketing unaprediti, a kvalitet mesa prilagoditi standardima EU. Budući da je cilj povećanje izvoza mesa i proizvoda od mesa, celokupan proces proizvodnje i prerade mesa moraju biti u skladu sa veterinarsko-sanitarnim propisima i propisima kvaliteta EU.
Vina i jaka alkoholna pića iz Republike Srbije imaju mogućnost za plasman na međunarodna tržišta, ali da bismo zadovoljili visoke standarde kvaliteta, sama prerada i čuvanje vina i jakih alkoholnih pića, kao i marketing moraju biti osavremenjeni i ispunjavati stroge standarde EU. Sektor proizvodnje i marketinga vina i jakih alkoholnih pića nije predviđen u okviru IPARD programa, a investicije u modernizaciju ovog sektora biće podržane sredstvima nacionalnog budžeta u svrhu dostizanja standarda EU.
U cilju unapređenja proizvodnje piva u Republici Srbiji, potrebno je dodatno podsticati proizvodnju piva u malim zanatskim pivarama, odnosno u pivarama čija godišnja proizvodnja ne prelazi 4000 hektolitara. Udeo piva proizveden u ovim objektima u ukupnoj proizvodnji (prošle godine je bio 5,4 miliona hektolitara) je veoma nizak. Visok kvalitet i rastuća tražnja piva proizvedenog u malim zanatskim pivarama opravdava i potrebu da država podstakne svojim merama ovu proizvodnju.
6.1.2.3. Specifični ciljevi mere
Sektor prerade i marketinga mleka i mlečnih proizvoda:
1) povećanje kvaliteta i mikrobiološke ispravnosti mleka kroz investicije u sabirne centre/opremu i specijalizovana vozila za transport mleka;
2) unapređenje tehnologije za preradu mleka i marketing, uvođenje novih tehnologija, proizvoda i procesa prerade s ciljem ostvarivanja boljeg marketinga/plasmana i izvoza mlečnih proizvoda;
3) unapređenje kapaciteta za preradu mleka kako bi dostigle standarde EU koji se odnose na kvalitet, bezbednost i higijenu prehrambenih proizvoda, dobrobit životinja i zaštitu životne sredine.
Sektor prerade i marketinga mesa i mesnih prerađevina:
1) unapređenje tehnologije za preradu mesa i marketing, uvođenje novih tehnologija, proizvoda i procesa prerade s ciljem ostvarivanja boljeg marketinga/plasmana i izvoza mesa i mesnih prerađevina;
2) unapređenje kapaciteta za klanje i preradu mesa kako bi dostigle standarde koji se odnose na kvalitet, bezbednost i higijenu prehrambenih proizvoda, dobrobit životinja i zaštitu životne sredine.
Sektor proizvodnje i marketinga vina i jakih alkoholnih pića:
1) unapređenje tehnologije za proizvodnju i marketing vina i jakih alkoholnih pića, uvođenje novih tehnologija, proizvoda i procesa proizvodnje, odležavanja i čuvanja u cilju ostvarivanja boljeg marketinga/plasmana i izvoza vina i jakih alkoholnih pića;
2) unapređenje kapaciteta za proizvodnju vina i jakih alkoholnih pića, odležavanje i čuvanje proizvoda, kako bi dostigli standarde koji se odnose na kvalitet, bezbednost i higijenu prehrambenih proizvoda i zaštitu životne sredine.
Sektor proizvodnje i marketinga piva:
1) unapređenje tehnologije za proizvodnju i marketing piva, uvođenje novih tehnologija, proizvoda i procesa proizvodnje, odležavanja i čuvanja u cilju ostvarivanja boljeg marketinga/plasmana piva;
2) unapređenje kapaciteta za proizvodnju piva, odležavanje i čuvanje proizvoda, kako bi dostigli standarde koji se odnose na kvalitet, bezbednost i higijenu prehrambenih proizvoda i zaštitu životne sredine.
6.1.2.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Ova mera je povezana sa merom "Investicije u fizičku imovinu koje se tiču prerade i marketinga poljoprivrednih proizvoda i proizvoda ribarstva" u IPARD programu. Kroz NPRR biće podržavani upravo oni korisnici i one vrste investicija, u okviru ove mere, koje nisu predmet podsticaja u okviru IPARD programa.
Investicijama u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda obezbediće se tržište za primarne poljoprivredne proizvode od poljoprivrednih gazdinstava, koja su propisana u okviru tačke 6.1.1. ovog programa.
Racionalna i efikasna prerada proizvoda na poljoprivrednim gazdinstvima, u okviru diverzifikacije ruralne ekonomije, rezultira pojačanim efektom unapređujući primarnu proizvodnju, dodajući vrednost primarnim poljoprivrednim proizvodima, unapređujući kvalitet i bezbednost sirovina neophodnih za preradu. U okviru mere diverzifikacije ruralne ekonomije biće podržana prerada na poljoprivrednim gazdinstvima i prerada u okviru malih subjekata u poslovanju hranom u objektima malog kapaciteta.
6.1.2.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu i to:
1) preduzetnik;
2) privredno društvo;
3) zemljoradnička zadruga - koja ima najmanje pet članova zadruge koji su upisani u RPG kao nosioci ili članovi pet različitih komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava u aktivnom statusu.
6.1.2.6. Ekonomska održivost gazdinstva
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti korisnika u okviru sprovođenja ove mere.
6.1.2.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta;
6) je upisan u Registar privrednih subjekata i nalazi se u aktivnom statusu (preduzetnici i pravna lica);
7) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik privredno društvo treba da:
1) je razvrstano u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
Ukoliko je korisnik zemljoradnička zadruga treba da je razvrstana u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo.
6.1.2.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
U sektoru prerade i marketinga mleka i mlečnih proizvoda, prihvatljivi korisnici treba da:
1) imaju rešenje o ispunjenosti veterinarsko-sanitarnih uslova, odnosno opštih i posebnih uslova higijene hrane (u daljem tekstu: rešenje o ispunjenosti veterinarsko-sanitarnih uslova, odnosno uslova higijene hrane);
2) su upisani u Centralni registar objekata u skladu sa propisima kojima se uređuje bezbednost hrane;
3) za podsticaje koji se odnose na nabavku kontrolnih markica za obeležavanje proizvoda od mleka sa oznakom geografskog porekla, su upisani u odgovarajući registar korisnika oznaka geografskog porekla u skladu sa propisima kojima se uređuje zaštita geografskog porekla poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda;
4) prerađuju više od 5.000 litara mleka nedeljno;
5) imaju maksimalni kapacitet za preradu manji od 3000 litara mleka na dnevnom nivou.
U sektoru prerade i marketinga mesa i mesnih prerađevina, prihvatljivi korisnici treba da:
1) ima rešenje o ispunjenosti veterinarsko-sanitarnih uslova, odnosno uslova higijene hrane;
2) su upisani u Centralni registar objekata u skladu sa propisima kojima se uređuje bezbednost hrane;
3) za podsticaje koji se odnose na nabavku kontrolnih markica za obeležavanje proizvoda od mesa sa oznakom geografskog porekla, su upisani u odgovarajući registar korisnika oznaka geografskog porekla u skladu sa propisima kojima se uređuje zaštita geografskog porekla poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda;
4) imaju kapacitet klanja veći od: 10 goveda, 20 teladi, 50 svinja/ovaca/koza, 100 prasadi, 2.000 brojlera, 400 grla ostale živine (guske, patke, ćurke) ili 400 grla lagomorfa (zečevi i kunići) na nedeljnom nivou;
5) imaju kapacitet za preradu mesa veći od 2.000 kg usitnjenog mesa nedeljno, do maksimalno 2.000 kg usitnjenog mesa, poluproizvoda i proizvoda od mesa na dnevnom nivou;
6) imaju dnevni kapacitet klanja manji od: 10 goveda, 50 svinja/ovaca/koza ili 4.000 pilića brojlera.
U sektoru proizvodnje i marketinga vina i jakih alkoholnih pića, prihvatljivi korisnici treba da su upisani u:
1) Vinogradarski registar i Vinarski registar, u skladu sa zakonom kojim se uređuje vino, za prihvatljive investicije koje se odnose na proizvodnju vina;
2) odgovarajuću evidenciju, u skladu sa zakonom kojim se uređuje vino, za nabavku evidencionih markica za obeležavanje vina sa oznakom geografskog porekla;
3) Registar proizvođača jakih alkoholnih pića, u skladu sa zakonom kojim se uređuju jaka alkoholna pića, za investicije za proizvodnju i marketing jakih alkoholnih pića.
U sektoru proizvodnje i marketinga piva, prihvatljivi korisnici treba da:
1) su upisani u Centralni registar objekata, u skladu sa propisima kojima se uređuje bezbednost hrane;
2) imaju godišnju proizvodnju manju od 4.000 hektolitara piva.
6.1.2.9. Prihvatljive investicije
U sektoru prerade i marketinga mleka i mlečnih prerađevina za:
1) nabavku specijalnih vozila za transport sirovog mleka sa odgovarajućom opremom (merni uređaji i uređaji za uzorkovanje);
2) nabavku opreme za uzorkovanje, prijem, preradu, punjenje i pakovanje mleka i proizvoda od mleka;
3) nabavku opreme za čišćenje, pranje i dezinfekciju (sterilizaciju) objekata, opreme, alata, uređaja i mašina, uključujući i opremu za garderobe i sanitarne prostorije;
4) nabavku laboratorijske opreme (bez staklenog pribora) za internu upotrebu, kao deo prerađivačkog pogona;
5) nabavku opreme za dezinfekciju radnika;
6) nabavku kontrolnih markica za obeležavanje proizvoda od mleka sa oznakom geografskog porekla.
U sektoru prerade i marketinga mesa i mesnih prerađevina za:
1) nabavku opreme za omamljivanje, klanje i obradu trupova;
2) nabavku uređaja za merenje udela mišićnog tkiva u trupovima;
3) nabavku opreme za čišćenje, pranje i dezinfekciju (sterilizaciju) objekata, opreme, alata, uređaja i mašina, uključujući i opremu za garderobe i sanitarne prostorije;
4) nabavku opreme za sakupljanje, prijem, čuvanje/skladištenje (hlađenje), uklanjanje i preradu sporednih proizvoda životinjskog porekla koji nisu za ishranu ljudi;
5) nabavku opreme i uređaja za rasecanje, obradu, preradu, pakovanje i označavanje mesa i usitnjenog mesa, poluproizvoda od mesa, mašinski separisanog mesa i proizvoda od mesa;
6) nabavku opreme i uređaja za hlađenje, pasterizaciju i sterilizaciju mesa i proizvoda od mesa;
7) nabavku laboratorijske opreme (bez staklenog pribora) za internu upotrebu, kao deo prerađivačkog pogona;
8) nabavku nove opreme za dezinfekciju radnika;
9) nabavku kontrolnih markica za obeležavanje proizvoda od mesa sa oznakom geografskog porekla.
U sektoru proizvodnje i marketinga vina i jakih alkoholnih pića za:
1) nabavku opreme za proizvodnju vina i jakih alkoholnih pića;
2) nabavku evidencionih markica za obeležavanje vina sa oznakom geografskog porekla.
U sektoru proizvodnje i marketinga piva za:
1) nabavku opreme i mašina koje se koriste u maloj zanatskoj proizvodnji piva: za pripremu slada za komljenje, za proizvodnju sladovine, za proizvodnju piva, dodatna oprema, za otakanje nefiltriranog piva kao i otakanje piva u staklenoj ambalaži.
6.1.1.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove mere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.1.2.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja u okviru ove mere utvrđuju se u iznosu od 50% u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova, odnosno 60% ukoliko podnosilac zahteva ima sedište u POURP.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
6.1.2.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za preradu i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.1.2.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj podržanih korisnika |
2. |
Broj korisnika koji su modernizovali proizvodnju |
3. |
Broj podržanih korisnika koji su uveli nov proizvod i/ili nove tehnologije |
4. |
Broj podržanih korisnika koji poseduju oznake geografskog porekla |
5. |
Broj korisnika koji napreduju ka dostizanju standarda EU |
6. |
Ukupna vrednost investicija u fizičku imovinu podržanih korisnika |
7. |
Produktivnost rada u prehrambenoj industriji |
6.1.2.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.1.3. Podsticaji za upravljanje rizicima u poljoprivrednoj proizvodnji
6.1.3.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.1.3.2. Obrazloženje
Značajan problem u poljoprivrednoj proizvodnji predstavlja rizik od nastanka šteta na usevima usled dejstva vremenskih prilika, kao što su grad, požar usled udara groma, suša, oluja i mraza koji vrlo često imaju katastrofalne posledice po poljoprivrednike. Zbog specifičnosti poljoprivredne proizvodnje i njene zavisnosti od klimatskih faktora, rizici poljoprivrednih proizvođača su uvećani usled učestalih klimatskih poremećaja poslednjih nekoliko godina. Takođe, veliki rizici postoje i u stočarskoj proizvodnji od uginuća životinja, u priplodu ili u tovu, ili usled gubitka proizvodnih sposobnosti domaćih životinja. Pomenuti rizici u poljoprivrednoj proizvodnji izazivaju diskontinuitet ili prekidaju proizvodni proces, što rezultira potrebom za značajnim finansijskim sredstvima za uspostavljanje daljeg ili započinjanje novog ciklusa proizvodnje.
Zbog svega navedenog, za svakog poljoprivrednog proizvođača od izuzetne važnosti je mogućnost umanjenja rizika od potencijalnih štetnih događaja. Osiguranje predstavlja savremen i najčešće korišćen model za upravljanje rizikom u poljoprivredi. Danas se primenjuje nekoliko vrsta osiguranja u poljoprivredi: osiguranje useva i plodova od osnovnih (grad, požar i udar groma), dopunskih (pozni i rani mrazevi, izmrzavanje i sl.) i posebnih rizika (osiguranje ne samo prinosa već i kvaliteta plodova, npr. u proizvodnji jabuka i drugog voća), kao i osiguranje životinja od uginuća i gubitka proizvodnih sposobnosti.
Osiguranjem poljoprivredne proizvodnje, poljoprivredni proizvođači iskazuju interes i brigu za stabilnost sopstvenih prihoda i finansijski rezultat svog gazdinstva. Tržište osiguranja poljoprivredne proizvodnje još uvek nije dovoljno razvijeno u Republici Srbiji, a potrebe za dalji razvoj ima, s obzirom da je u dosadašnjem sprovođenju, ovom merom pokriveno svega 10-15% primarnih poljoprivrednih proizvođača, kako po vrednosti proizvodnje, tako i po broju zahteva. Prilikom sprovođenja mere regresiranja premije osiguranja, poslednjih desetak godina, MPŠV uočilo je da se broj korisnika neprekidno povećavao, što ukazuje na svrsishodnost mere i zainteresovanost korisnika.
Merom podrške osiguranju u poljoprivredi kroz povraćaj propisanog procentualnog iznosa plaćene premije osiguranja, proizvođači se stimulišu da osiguravaju svoju biljnu i životinjsku proizvodnju, kako bi to postala ustaljena praksa proizvođača prilikom planiranja proizvodnje. Povraćajem sredstava za premiju osiguranja useva, plodova, višegodišnjih zasada, rasadnika i životinja stimuliše se razvoj tržišta osiguranja u poljoprivredi i smanjuje rizik od naglog pada prihoda gazdinstva u poljoprivrednoj proizvodnji. Efekat ove mere bi se ogledao u povećanju mogućnosti ostvarenja pozitivnog finansijskog rezultata za poljoprivredne proizvođače, kroz direktno povećanje izvesnosti u ostvarivanju prinosa, bez obzira na uslove koji mogu dovesti do štete.
6.1.3.3. Specifični ciljevi mere
1) Stimulisanje poljoprivrednih proizvođača da osiguravaju useve, plodove, višegodišnje zasade, rasadnike i domaće životinje;
2) obezbeđivanje zadovoljavajućeg nivoa profitabilnosti poljoprivredne proizvodnje;
3) smanjenje rizika, koji dovodi do gubitaka u poljoprivrednoj proizvodnji;
4) prilagođavanje poljoprivrednika promenama klimatskih uslova i čestim vremenskim ekstremima;
5) diverzifikacija rizika na poljoprivrednom gazdinstvu.
6.1.3.4. Veza sa nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera upravljanje rizicima u poljoprivrednoj proizvodnji direktno utiče na smanjenje rizika poljoprivrednih proizvođača i u neposrednoj je vezi sa merama propisanim kroz NPRR, Nacionalni program za poljoprivredu ("Službeni glasniku RS", broj 120/17) i IPARD program.
6.1.3.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu i to:
1) fizičko lice - nosilac komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) preduzetnik;
3) privredno društvo;
4) zemljoradnička zadruga - koja ima najmanje pet članova zadruge koji su upisani u RPG kao nosioci ili članovi pet različitih komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava u aktivnom statusu.
6.1.3.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.1.3.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
2) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
3) kod društva za osiguranje je osigurao useve, plodove, višegodišnje zasade, rasadnike ili životinje.
Ukoliko je korisnik preduzetnik, privredno društvo ili zemljoradnička zadruga, treba da:
1) je upisan u Registar privrednih subjekata i nalazi se u aktivnom statusu (preduzetnici i pravna lica);
2) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik privredno društvo treba da:
1) je razvrstano u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
Ukoliko je korisnik zemljoradnička zadruga treba da je razvrstana u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo.
6.1.3.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Prihvatljivi korisnici treba da:
1) za osiguranje biljne proizvodnje, imaju: useve i plodove, rasadnike i/ili mlade višegodišnje zasade pre stupanja na rod na površinama poljoprivrednog zemljišta koje je upisano u RPG pod odgovarajućim biljnim kulturama;
2) za osiguranje životinja, u RPG imaju prijavljen stočni fond (podatke o vrsti životinja i broju gazdinstva (HID) na kojima se drže ili uzgajaju).
6.1.3.9. Prihvatljive investicije
1) osiguranje ratarskih kultura (žitarice i industrijsko bilje);
2) osiguranje povrtarskih kultura;
3) osiguranje voćarskih kultura, vinove loze i hmelja;
4) osiguranje rasadnika i mladih višegodišnjih zasada pre stupanja na rod;
5) osiguranje životinja.
6.1.3.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove mere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.1.3.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja je 40% plaćene premije osiguranja, odnosno 45% ukoliko podnosilac zahteva ima sedište/ prebivalište u POURP.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
6.1.3.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za upravljanje rizicima u poljoprivrednoj proizvodnji propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.1.3.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj korisnika podsticaja za regresiranje premije osiguranja |
2. |
Učešće RPG korisnika ovih podsticaja u odnosu na ukupan broj aktivnih RPG |
3. |
Površina pod osiguranim usevima |
4. |
Broj osiguranih grla |
5. |
Ukupan iznos isplaćenih podsticaja |
6.1.3.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.2. Podsticaji za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa
Mere usmerene na očuvanje životne sredine i prirodnih resursa obuhvataju spektar aktivnosti koje se primenjuju u različitim agroekosistemima i integralno su povezane sa svim vidovima ruralne ekonomije. Krajnji cilj ovih mera jeste očuvanje prirodnih resursa u složenim agroekosistemima kojima upravljaju poljoprivredni proizvođači sprovođenjem specifičnih aktivnosti tipa agroekoloških mera, organske proizvodnje, mera usmerenih ublažavanju klimatskih promena, zaštiti poljoprivrednog zemljišta i voda. Zbog specifičnosti podsticaja za očuvanje životne sredine koji se primenjuju kroz mere ruralnog razvoja, detalji će biti razrađeni na nivou sledećih mera:
1) podsticaji za očuvanje biljnih genetičkih resursa;
2) podsticaji za očuvanje životinjskih genetičkih resursa;
3) podsticaji agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine;
4) podsticaji za organsku poljoprivrednu proizvodnju;
5) podsticaji održivom korišćenju poljoprivrednog zemljišta (kontrola erozije zemljišta);
6) podsticaji održivom korišćenju šumskih resursa.
6.2.1. Podsticaji za očuvanje biljnih genetičkih resursa
6.2.1.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Zakon o bezbednosti hrane;
4) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine;
5) Zakon o potvrđivanju Međunarodnog ugovora o biljnim genetičkim resursima za hranu i poljoprivredu FAO Organizacije Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu ("Službeni glasnik RS - Međunarodni ugovori", broj 1/13).
6.2.1.2. Obrazloženje
Životna sredina i priroda Republike Srbije odlikuje se velikom raznovrsnošću biljnog sveta koji predstavlja značajno bogatstvo evropske prirodne baštine. Očuvanost područja nenarušene prirode, prisutnost velikog broja različitih biljnih vrsta i raznovrsnost ekosistema čine Republiku Srbiju jednim od centara biološke raznovrsnosti na Balkanu i u Evropi, i ujedno, postavljaju značajne zadatke u pogledu obezbeđenja njihove funkcionalnosti i zaštite.
Analiza autohtonih vrsta, sorti i varijeteta biljaka koje se koriste za hranu i poljoprivredu u Republici Srbiji, pokazuje da su mnoge od njih ugrožene i da mogu da nestanu. Razlozi koji dovode do ugroženosti su: migracije ljudi i životinja, bolesti, prirodne katastrofe, socijalne i ekonomske promene, degradacija ekosistema, promene zahteva tržišta, uvođenje egzotičnih vrsta u proizvodnju, ukrštanje, nedostatak svesti da se prepozna značaj njihovog očuvanja, slaba kontrola i praćenje (monitoring).
Erozija BGR je evidentna u celom svetu. Sa gubitkom BGR izgubljena su i mnoga tradicionalna znanja koja se odnose na načine njihove proizvodnje, berbe i prerade. BGR su potisnuti savremenim sortama i komercijalnim hibridima, te je očuvanje genetičkog diverziteta od strateškog nacionalnog značaja za sigurnost hrane u Republici Srbiji.
Potrebno je naći mehanizme da se BGR adekvatno očuvaju, oplemenjuju i koriste u organskoj, integralnoj i biodinamičkoj proizvodnji. Takođe, treba iskoristiti njihove prednosti u smislu otpornosti na bolesti i adaptiranosti na lokalne klimatske uslove. Genetički resursi predstavljaju imperativ opstanka i šansu za napredak budućih generacija.
Podsticaji za očuvanje biljnih genetičkih resursa za hranu i poljoprivredu koriste se za:
1) ex situ očuvanje biljnih genetičkih resursa u Banci biljnih gena i institucijama koje čuvaju kolekcije;
2) in situ/on farm očuvanje biljnih genetičkih resursa za hranu i poljoprivredu na poljoprivrednim gazdinstvima.
6.2.1.3. Specifični ciljevi mere
Specifični cilj ove mere je očuvanje biljnih genetičkih resursa i tradicionalnih poljoprivrednih praksi i znanja povećanjem broja uzoraka starih i autohtonih sorti i lokalnih populacija koje se čuvaju ex situ - u Banci biljnih gena i institucijama koje čuvaju kolekcije, kao i in situ/on farm (na poljoprivrednim gazdinstvima).
6.2.1.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera očuvanje BGR je integralno povezana sa IPARD merom "Agro-ekološko-klimatske mere i mere organske proizvodnje", čija primena je planirana u drugoj fazi akreditacije.
Biljni genetički resursi za hranu i poljoprivredu su integralno povezani sa razvojem organske biljne proizvodnje zbog bolje adaptiranosti na lokalne uslove, tako da je njihovo očuvanje od značaja i u smislu njihovog korišćenja za proizvodnju organske hrane biljnog porekla (veza sa merom podsticaji za organsku poljoprivrednu proizvodnju u NPRR).
Takođe je važno i korišćenje biljnih genetičkih resursa u sklopu NPRR, odnosno mere za očuvanje poljoprivrednog zemljišta i predela visoke prirodne vrednosti, iz razloga što su autohtone sorte biljaka idealno adaptirane na lokalne abiotičke i biotičke faktore životne sredine, a takođe su otporne na mnoge bolesti i štetočine.
6.2.1.5. Korisnici
Za ex situ očuvanje BGR u banci biljnih gena i institucijama koje čuvaju kolekcije:
1) banka biljnih gena,
2) pravna lica,
3) naučnoistraživačke organizacije i
4) visokoškolske ustanove.
Za in situ/on farm očuvanje BGR na poljoprivrednim gazdinstvima:
1) fizička lica - nosioci komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva,
2) preduzetnici,
3) pravna lica,
3) naučnoistraživačke organizacije,
4) visokoškolske ustanove.
6.2.1.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.2.1.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) u slučaju ulaganja gde se BGR koriste i u proizvodnji, može ostvarivati prava na podsticaje po svim drugim osnovama iz javnih fondova;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
6.2.1.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Za ex situ očuvanje BGR u banci biljnih gena i drugim institucijama koje čuvaju kolekcije:
1) za naučnoistraživačku organizaciju i visokoškolsku ustanovu:
(1) da je registrovana u skladu sa zakonom kojim se uređuje naučnoistraživačka delatnost, odnosno zakonom kojim se uređuje inovaciona delatnost,
(2) da obavlja delatnost naučnog istraživanja i eksperimentalnog razvoja u prirodnim naukama, odnosno istraživanja i eksperimentalnog razvoja u biotehnologiji ili oplemenjivanju bilja;
2) za pravno lice čiji je osnivač Republika Srbija:
(1) da je registrovano u skladu sa zakonom kojim se uređuje naučnoistraživačka delatnost, odnosno zakonom kojim se uređuje inovaciona delatnost;
(2) da obavlja delatnost naučnog istraživanja i eksperimentalnog razvoja u prirodnim naukama, odnosno istraživanja i eksperimentalnog razvoja u biotehnologiji ili oplemenjivanju bilja;
(3) da ima u radnom odnosu lice koje ima radno iskustvo u obavljanju poslova oplemenjivanja duže od deset godina, odnosno da ima zaključen ugovor o angažovanju lica koje ima radno iskustvo u proizvodnji semena ili sadnog materijala duže od 15 godina;
3) za ostala pravna lica:
(1) da je registrovano u odgovarajućem registru u Agenciji za privredne registre;
(2) da ima u radnom odnosu lice koje ima radno iskustvo u obavljanju poslova oplemenjivanja duže od deset godina, odnosno da ima zaključen ugovor o angažovanju lica koje ima radno iskustvo u proizvodnji semena ili sadnog materijala duže od 15 godina.
Korisnici su dužni da na godišnjem nivou dostavljaju izveštaje nadležnoj instituciji.
Korisnici su dužni da sačine i održavaju bazu podataka o genetičkom materijalu svoje institucije, koja će biti dostupna na zahtev nadležne institucije.
Za in situ/on farm očuvanje BGR na poljoprivrednim gazdinstvima:
1) da je korisnik upisan u RPG;
2) da je sorta za koju se traži podsticaj upisana u nacionalnu sortnu listu ili drugu listu propisanu od nadležne institucije;
3) korisnik treba da vodi evidenciju/dnevnik o sprovedenim agrotehničkim merama;
4) korisnik treba da održava stalni broj stabala/uzoraka na prijavljenoj površini;
5) da ima minimalnu gustinu zasada;
6) da je minimalna površina zasada 0,1 ha.
6.2.1.9. Prihvatljive investicije
Za ex situ očuvanje BGR u banci biljnih gena i institucijama koje čuvaju kolekcije:
1) čuvanje prinova, tj. uzoraka BGR u nacionalnoj ex situ kolekciji u semenu u hladnim komorama i održavanje pripadajuće baze podataka;
2) kontrola klijavosti i umnožavanje, regeneracija i primarna karakterizacija prinova nacionalne ex situ kolekcije u semenu;
3) popis, odnosno inventar biljnih genetičkih resursa;
4) prikupljanje i čuvanje uzoraka autohtonih vrsta, sorti i varijeteta biljaka koje se koriste za hranu i poljoprivredu u Republici Srbiji;
5) kontrolu klijavosti i umnožavanje, regeneracija i primarna karakterizacija prinova kolekcija u semenu, tj. uzoraka biljnih genetičkih resursa;
6) održavanje kolekcija voćaka, vinove loze i hmelja;
7) čuvanje in situ i prenošenje iz in situ u ex situ status višegodišnjih biljnih vrsta;
8) karakterizacija i evaluacija prinova biljnih genetičkih resursa;
9) podizanje javne svesti o značaju očuvanja i održivog korišćenja biljnih genetičkih resursa.
Za in situ/on farm očuvanje BGR na poljoprivrednim gazdinstvima: sve potrebne agrotehničke mere za očuvanje i održivo korišćenje useva/zasada BGR.
6.2.1.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove mere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.2.1.11. Intenzitet pomoći
1) Za ex situ očuvanje BGR u Banci biljnih gena i institucijama koje čuvaju kolekcije intenzitet pomoći je do 100% od vrednosti ulaganja.
2) za in situ/on farm očuvanje BGR na poljoprivrednim gazdinstvima intenzitet pomoći je do 100% od vrednosti ulaganja.
Maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
6.2.1.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za očuvanje BGR propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije
6.2.1.13. Pokazatelji
1) Za ex situ očuvanje BGR u banci biljnih gena i institucijama koje čuvaju kolekcije:
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj uzoraka BGR koji se čuvaju u Banci biljnih gena i drugim institucijama |
2. |
Broj biljnih vrsta/sorti/populacija koje se čuvaju u Banci biljnih gena i drugim institucijama |
3. |
Broj aktivnosti usmerenih ka očuvanju BGR |
4. |
Broj uzoraka BGR u bazi podataka |
5. |
Broj očuvanih uzoraka BGR (ex situ) |
6. |
Stanje biljnog agrobiodiverziteta (broj BGR, kao i starih i autohtonih sorti i lokalnih populacija očuvanih ex situ) |
2) za in situ/on farm očuvanje BGR na poljoprivrednim gazdinstvima:
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj poljoprivrednih gazdinstava i drugih korisnika koji su ostvarili podršku u okviru ove podmere |
2. |
Ukupna podržana površina (ha) |
3. |
Broj očuvanih BGR, kao i starih i autohtonih sorti i lokalnih populacija podržanih podmerom |
4. |
Broj proizvoda od BGR, starih i autohtonih sorti |
5. |
Stanje biljnog agrobiodiverziteta (povećanje broja BGR, kao i starih i autohtonih sorti i lokalnih populacija očuvanih in situ/on farm ili ex situ/in vivo) |
6.2.1.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.2.2. Podsticaji za očuvanje životinjskih genetičkih resursa
6.2.2.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Zakon o stočarstvu ("Službeni glasnik RS", br. 41/09, 93/12 i 14/16);
4) Zakon o veterinarstvu ("Službeni glasnik RS", br. 91/05, 30/10 i 93/12);
5) Zakon o dobrobiti životinja ("Službeni glasnik RS", broj 41/09);
6) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.2.2.2. Obrazloženje
Lokalno adaptirane (autohtone) rase domaćih životinja su veoma značajne za očuvanje biodiverziteta u smislu očuvanja genetičke raznovrsnosti i imaju važnu ulogu u održavanju predela i važnih životnih staništa kroz tradicionalni sistem ispaše. Istovremeno, mnoge lokalno adaptirane rase su u opasnosti od izumiranja. Značaj očuvanja ovih rasa kao životinjskih genetičkih resursa ogleda se u sledećem: lakše su prilagodljive na klimatske promene i stres faktore, lako se prilagođavaju na otežane uslove u ekstenzivnoj proizvodnji i koriste manje kvalitetnu hranu, otpornije su na lokalne parazite i bolesti, daju specifične proizvode, predstavljaju jedinstveni izvor gena za poboljšanje zdravlja i performansi industrijskih rasa i imaju naučni i kulturni značaj za državu.
6.2.2.3. Specifični ciljevi mere
1) Uspostavljanje i promovisanje sistema održive poljoprivredne proizvodnje;
2) održivo upravljanje prirodnim resursima i smanjenje negativnog uticaja poljoprivrede na životnu sredinu;
3) očuvanje agrobiodiverziteta;
4) očuvanje pejzaža, poljoprivrednih područja visoke prirodne vrednosti i njihovih resursa;
5) očuvanje životinjskih genetičkih resursa i tradicionalnih poljoprivrednih praksi i znanja povećanjem broja lokalno adaptiranih rasa koje se čuvaju in situ i ex situ.
6.2.2.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera za očuvanje životinjskih genetičkih resursa (lokalno adaptiranih rasa domaćih životinja) je integralno povezana sa IPARD merom "Agro-ekološko-klimatske mere i mera organske proizvodnje" čija primena je planirana u drugoj fazi akreditacije.
Lokalno adaptirane rase su integralno povezane sa razvojem organske stočarske proizvodnje. Njihovo očuvanje je od značaja za proizvodnju organske hrane životinjskog porekla (veza sa merom organske proizvodnje u NPRR).
Korišćenje životinjskih genetičkih resursa (lokalno adaptiranih rasa domaćih životinja)je važno i u sklopu mere za očuvanje poljoprivrednog zemljišta i predela visoke prirodne vrednosti putem tradicionalnih poljoprivrednih praksi pregonskog napasanja.
6.2.2.5. Korisnici
Za in situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa:
1) fizičko lice - nosilac komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) pravno lice;
3) preduzetnik.
Za ex situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa u banci gena:
1) preduzetnik;
2) pravno lice.
6.2.2.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.2.2.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev za očuvanje životinjskih genetičkih resursa, dozvoljeno je ostvarivanje prava na podsticaje po svim drugim osnovama;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
6.2.2.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Za in situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa da korisnik:
1) je upisan u Registar odgajivača autohtonih rasa domaćih životinja;
2) je upisan u RPG i da se nalazi u aktivnom statusu;
3) je obezbedio da se životinje, za koje je korisnik primio pomoć, drže i uzgajaju tokom perioda važenja ugovora/rešenja. Korisnik može zameniti uginulu životinju drugom životinjom iste rase (a koja ispunjava iste uslove za odobravanje pomoći) a da pri tom ne izgubi pravo na nastavak sprovođenja pomoći;
4) je obezbedio uzgajanje u čistoj rasi (ne sme ukrštati životinje) - životinje moraju biti registrovane u odgovarajućim matičnim knjigama;
5) primenjuje smernice i savete relevantnih stručnih službi u pogledu unapređenja proizvodnje i dobrobiti životinja.
Za ex situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa u banci gena da korisnik:
1) je upisan u RPG i da se nalazi u aktivnom statusu;
2) je upisan u Registar pravnih lica i preduzetnika za obavljanje veterinarske delatnosti za reprodukciju životinja i veštačko osemenjavanje u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo;
3) ima dozvolu za korišćenje priplodnjaka za veštačko osemenjavanje u skladu sa zakonom kojim se uređuje stočarstvo.
6.2.2.9. Prihvatljive investicije
Za in situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa prihvatljiva investicija je naknada za očuvanje i propuštenu dobit po vrstama i kategorijama lokalno adaptiranih rasa domaćih životinja izraženo u jedinici UG na godišnjem nivou.
Za ex situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa u banci gena, prihvatljive investicije su:
1) dijagnostička ispitivanja životinje u skladu sa posebnim propisom kojim se utvrđuje program mera zdravstvene zaštite životinja za tekuću godinu, koji se odnosi na priplodne životinje na gazdinstvu porekla životinje, pre ulaska u banku gena;
2) transport životinje od gazdinstva porekla do banke gena;
3) smeštaj i ishrana životinje do dobijanja rezultata obaveznih dijagnostičkih ispitivanja priplodne životinje;
4) smeštaj i ishrana životinje u banci gena do okončanja eksploatacije;
5) dijagnostička ispitivanja životinje u skladu sa posebnim propisom kojim se utvrđuje program mera zdravstvene zaštite životinje za tekuću godinu, u delu koji se odnosi na priplodne životinje;
6) proizvodnja semena od ispitivanog grla, konzervacija i čuvanje;
7) transport životinje od banke gena do gazdinstva porekla.
6.2.2.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove mere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.2.2.11. Intenzitet pomoći
Za in situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa podsticaji su u obliku isplata na godišnjem nivou:
1) goveda i bivoli (bikovi, bikovi - bivoli, krave, bivolice i sva grla preko dve godine starosti) i kopitari preko šest meseci starosti - 1 UG;
2) goveda i bivoli (sva grla od šest meseci do dve godine starosti) - 0,6/UG;
3) goveda i bivoli (sva grla ispod šest meseci starosti) - 0,4/UG;
4) ovce i koze (sva grla starija od dvanaest meseci) - 0,15/UG;
5) svinje (priplodne krmače) - 0,5/UG;
6) svinje (priplodni nerastovi) - 0,3/UG;
7) kokoši, biserke (odrasle priplodne jedinke) - 0,014/UG;
8) plovke (odrasle priplodne jedinke) - 0,017/UG;
9) guske, ćurke (odrasle priplodne jedinke) - 0,028/UG.
Maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
Za ex situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa u banci gena, maksimalni iznos propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
6.2.2.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za očuvanje životinjskih genetičkih resursa propisuje se posebnim aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.2.2.13. Pokazatelji
1) za in situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa:
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj odgajivača lokalno adaptiranih rasa koji su ostvarili podsticaj |
2. |
Broj grla uključenih u program |
3. |
Veličina efektivne populacije lokalno adaptiranih rasa (broj grla) |
4. |
Broj specifičnih proizvoda od lokalno adaptiranih rasa |
5. |
Promene u stanju biodiverziteta (ukupan broj rasa obuhvaćenih podmerom) |
2) za ex situ očuvanje životinjskih genetičkih resursa u banci gena:
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj uzoraka koji se čuvaju |
2. |
Broj rasa od kojih su uzeti uzorci koji se čuvaju |
3. |
Veličina efektivne populacije lokalno adaptiranih rasa |
4. |
Broj rasa koje su u programu očuvanja |
5. |
Broj registrovanih Banaka gena |
6.2.2.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.2.3. Podsticaji za podršku agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine
6.2.3.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine ;
4) Nacionalna strategija održivog razvoja Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 57/08).
6.2.3.2. Obrazloženje
Očuvanje životne sredine, prirodnih resursa, tradicionalnih predela i agroekosistema koji pružaju niz usluga ekosistema putem dobrih poljoprivrednih praksi (uključuju često tradicionalne prakse) predstavljaju važne komponente za očuvanje i negovanje srpskog nacionalnog nasleđa. Agroekološke mere doprinose održivom ruralnom razvoju kroz podsticaje za primenu dobrih poljoprivrednih praksi i sistema koji doprinose očuvanju prirode. U mnogim područjima višedecenijskim antropogenim aktivnostima stvoreni su tzv. kulturni predeli sa poluprirodnim staništima. U isto vreme, druga područja suočavaju se sa marginalizacijom i migracijama, s obzirom na to da poljoprivrednici napuštaju ruralna područja u zamenu za život u gradu. Postoji potreba za balansom između stabilne proizvodnje hrane očuvanjem ruralne sredine i stimulacijom ekonomskog razvoja, uključujući stvaranje novih mogućnosti za zapošljavanje u ruralnim područjima.
Tradicionalne prakse ekstenzivne ispaše i košenja trajnih travnih površina su stvorile mnoga važna poluprirodna staništa, iako su mnoga od njih pod pretnjom da budu napuštena. Nastavak ovih ekstenzivnih, tradicionalnih poljoprivrednih metoda i niza drugih praksi koje doprinose očuvanju životne sredine je esencijalan za održavanje biodiverziteta u seoskim sredinama. Sve ovo će uticati na proces održanja odlika tradicionalnih trajnih travnih površina sa prepoznatljivim karakteristikama autentičnog kulturnog nasleđa.
Ova podmera ima za cilj da podrži ulaganja u vlažna staništa; trajne travne površine sa dokazanom biodiverzitetskom vrednošću (kao što su agroekosistemi u sklopu zaštićenih područja od značaja zbog specifičnih staništa zaštićene flore i faune), kao i u predele - pejzaže sa autentičnim karakteristikama kulturnog nasleđa.
Kompenzacijski podsticaji će se isplaćivati kao naknada dodatnih troškova i gubitaka prihoda nastalih usled implementacije agroekoloških mera i utvrđuju se po jedinici mere (po hektaru).
6.2.3.3. Specifični ciljevi mere
1) Sprečavanje daljeg gubitka trajnih travnih površina usled napuštanja tradicionalnih i dobrih poljoprivrednih praksi, konverzijom u oranice i preteranom ispašom;
2) očuvanje i održavanje trajnih travnih površina održavanjem ili ponovnim uvođenjem tradicionalnih i dobrih poljoprivrednih praksi;
3) očuvanje biodiverziteta i obezbeđivanje zaštite, održavanja i/ili obnove staništa u okviru mreže NATURA 2000.
6.2.3.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera podsticaji za podršku agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine je integralno povezana sa IPARD merom "Agro-ekološko-klimatske mere i mera organske proizvodnje" iz razloga što se na trajnim travnim površinama naročito i preporučuju poljoprivredne prakse koje doprinose zaštiti i očuvanju životne sredine.
Ova mera je integralno povezana i sa svim drugim merama iz NPRR koje se odnose na očuvanje životne sredine. Očuvanje genetičkih resursa zajedno sa brigom o poljoprivrednom zemljištu mogu se kombinovati sa tradicionalnim poljoprivrednim praksama napasanja stoke i košenja travnih površina kako bi se očuvali jedinstveni agroekosistemi kao prirodna staništa divlje flore i faune. Očuvanje jedinstvenih poljoprivrednih poluprirodnih predela izuzetne lepote stvara idealne preduslove za razvoj nepoljoprivrednih aktivnosti na selu (IPARD mera "Diverzifikacija poljoprivrednih gazdinstava i razvoj poslovanja", kao i mere NPRR - Podsticaji za diverzifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima).
Takođe, mera "Sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja - LEADER" u okviru IPARD programa može biti uspešno kombinovana sa "Merom podsticaji za podršku agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine" putem pokretanja lokalnih inicijativa i strategija lokalnog razvoja koje su zasnovane na brizi o prirodnom okruženju i stvaranju boljih uslova za život i rad u ruralnim područjima.
6.2.3.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu i to:
1) fizičko lice - nosilac komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) preduzetnik;
3) privredno društvo;
4) zemljoradnička zadruga - koja ima najmanje pet članova zadruge koji su upisani u RPG kao nosioci ili članovi pet različitih komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava u aktivnom statusu.
6.2.3.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.2.3.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) ima obavezu sprovođenja propisanih aktivnosti na travnim površinama u periodu od najmanje pet godina;
6) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
Ukoliko je korisnik preduzetnik, privredno društvo ili zemljoradnička zadruga, treba da:
1) je upisan u Registar privrednih subjekata i nalazi se u aktivnom statusu (preduzetnici i pravna lica);
2) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik privredno društvo treba da:
1) je razvrstano u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
Ukoliko je korisnik zemljoradnička zadruga treba da je razvrstana u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo.
6.2.3.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
1) Urađen agroekološki plan za trajne travne površine za koje se podnosi prijava;
2) urađen agroekološki dnevnik, hronološki po datumima, koji opisuje svaku aktivnost koja se sprovodi na trajnim travnim površinama vezano za posebne uslove prihvatljivosti;
3) korisnici mere upravljaju površinom od najmanje 1 ha trajnih travnih površina (u vlasništvu ili pod zakupom), pri čemu pojedinačna parcela ne sme biti manja od 0,3 ha;
4) trajne travne površine se nalaze na pilot područjima;
5) korisnici mere ne upotrebljavaju veštačka đubriva i sredstva za zaštitu bilja (uključujući herbicide) na trajnim travnim površinama;
6) korisnici mere ne podsejavaju trajne travne površine - osim uz pismenu dozvolu od strane upravljača zaštićenih područja (ukoliko se trajna travna površina nalazi na zaštićenom području), za neke delove travnih površina koje propadaju ili su oštećene nesrećnim slučajem. U tom slučaju, mogu se koristiti samo autohtone vrste za setvu;
7) korisnici mere na trajnim travnim površinama ne koriste tešku poljoprivrednu mehanizaciju i ne sprovode agrotehničku meru oranja, valjanja ili bilo koji drugi vid kultivacije;
8) korisnici mere na trajnim travnim površinama ne sprovode kontrolisano paljenje;
9) korisnici mere uklanjaju bilo koju vrstu invazivne vegetacije (žbunje i malo drveće);
10) korisnici mere ne utroše više od 30 kg N/ha organskog đubriva na trajnim travnim površinama ukoliko primenjuje prirodno đubrivo.
Pravo na podsticaje za košenje trajnih travnih površina ostvaruju korisnici mere koji:
1) imaju potpisane sporazume sa odgovornim upravljačem zaštićenih područja na najmanje pet godina kojim se definiše optimalni period za košenje, uklanjanje invazivnih i neželjenih vrsta biljaka, kao i drugi uslovi pogledu gazdovanja trajnim travnim površinama (u slučaju da se aktivnost sprovodi na teritoriji zaštićenih područja);
2) sprovode aktivnost košenja posle 1. jula tekuće godine;
3) otkos otklone sa parcele najkasnije u roku od dve nedelje.
Pravo na podsticaje za napasanje na trajnim travnim površinama ostvaruju korisnici mere koji:
1) imaju potpisane sporazume sa odgovornim upravljačem zaštićenih područja na najmanje pet godina kojim se definiše minimum i maksimum broja grla po jedinici površine (stopa opterećenja pašnjaka), optimalni period za ispašu, uklanjanje invazivnih i neželjenih vrsta biljaka, kao i drugi uslovi u pogledu gazdovanja trajnim travnim površinama (u slučaju da se aktivnost sprovodi na teritoriji zaštićenih područja);
2) regulišu opterećenje pašnjaka za koji se plaćaju podsticaji za napasanje sa najmanje 0,2 UG, a najviše 1,0 UG po ha;
3) održavaju tradicionalne (sezonske) periode ispaše na pašnjaku u trajanju od četiri meseca, između 1. juna i 1. oktobra;
4) sprovode rotaciono napasanje na trajnim travnim površinama da bi se izbeglo prekomerno napasanje;
5) ne koriste travne površine za napasanje najmanje dve nedelje od momenta povlačenja vode koje se nalaze na plavnim područjima;
6) za napasanje koriste domaće životinje samostalno ili u kombinaciji više vrsta.
6.2.3.9. Prihvatljive investicije
Podsticaji se plaćaju na godišnjem nivou po jedinici mere, u svrhu naknade dodatnih troškova i gubitaka prihoda zbog implementacije zahteva agroekoloških mera.
6.2.3.10. Kriterijumi selekcije
Područja za implementaciju mere biće izabrana u skladu sa značajem trajnih travnih površina za očuvanje poluprirodnih staništa, vode, zemljišta, biodiverziteta i autentičnih predela - pejzaža od značaja za kulturno nasleđe. Osnova za izbor će biti nadmorska visina preko 500 metara i/ili pripadnost zaštićenim prirodnim dobrima.
Tabela 19. Kriterijumi rangiranja podnosioca prijave za fizička lica - nosioce komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva i preduzetnike
Kriterijum |
Način bodovanja |
Broj |
Maksimalni broj poena |
100 |
|
Podnosilac prijave je lice koje navršava maksimalno 40 godina u godini podnošenja prijave |
da/ne |
10/0 |
Podnosilac prijave je ženskog pola |
da/ne |
10/0 |
Obrazovanje podnosioca prijave |
Osnovno obrazovanje |
0 |
Sertifikat o obuci iz oblasti oblasti zaštite životne sredine |
3 |
|
Srednja stručna sprema |
5 |
|
Viša škola/fakultet |
10 |
|
Broj članova komercijalnog registrovanog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva |
2/3-4/5+ |
3/5/10 |
Podnosilac prijave ima prebivalište u okviru POURP |
Ostala POURP |
5 |
POURP preko 500 metara nadmorske visine |
15 |
|
Podnosilac prijave za aktivnost napasanja koristi autohtone rase |
da/ne |
10/0 |
Podnosilac prijave ima prebivalište u nerazvijenoj opštini u skladu sa Uredbom o utvrđivanju jedinstvene liste razvijenosti regiona i jedinica lokalne samouprave za 2014. ("Službeni glasnik RS", broj 104/14)* |
IV grupa |
10 |
Devastirana područja |
20 |
|
Primena standarda u proizvodnji: podnosilac prijave radi u skladu sa principima Global Gap standarda ili je sertifikovan za organsku proizvodnju ili je u procesu konverzije za dobijanje statusa organskog proizvođača |
da/ne |
5/0 |
Podnosilac prijave ima ugovor o prodaji svojih proizvoda |
da/ne |
10/0 |
Tabela 20. Kriterijumi rangiranja podnosilaca prijave za pravna lica
Kriterijum |
Način bodovanja |
Broj |
Maksimalni broj poena |
100 |
|
Broj zaposlenih u pravnom licu |
<5 |
10 |
5-20 |
15 |
|
>20 |
20 |
|
Podnosilac prijave ima sedište u okviru POURP |
Ostala POURP |
10 |
POURP preko 500 metara nadmorske visine |
20 |
|
Podnosilac prijave ima sedište u nerazvijenoj opštini u skladu sa Uredbom o utvrđivanju jedinstvene liste razvijenosti regiona i jedinica lokalne samouprave za 2014. godinu |
IV grupa |
15 |
Devastirana područja |
25 |
|
Podnosilac prijave za aktivnost napasanja koristi autohtone rase |
da/ne |
10/0 |
Primena standarda u proizvodnji: podnosilac prijave radi u skladu sa principima Global Gap standarda ili je sertifikovan za organsku proizvodnju ili je u procesu konverzije za dobijanje statusa organskog proizvođača |
da/ne |
10/0 |
Podnosilac prijave ima ugovor o prodaji svojih proizvoda |
da/ne |
15/0 |
6.2.3.11. Intenzitet pomoći
Podsticaji na godišnjem nivou će se isplaćivati po jedinici mere, odnosno po jedinici površine (hektaru) trajne travne površine.
6.2.3.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za podršku agroekološkim merama, dobroj poljoprivrednoj praksi i drugim politikama zaštite i očuvanja životne sredine propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.2.3.13. Pokazatelji
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj gazdinstava koja upravljaju trajnim travnim površinama |
2. |
Obuhvaćena površina (ha) |
3. |
Stanje biodiverziteta i/ili polu-prirodnih staništa |
6.2.3.14. Vremenski okvir
Da bi se započelo sa sprovođenjem ove mere moraju se izabrati područja u skladu sa značajem trajnih travnih površina za očuvanje agroekosistema, vode, zemljišta, biodiverziteta i autentičnih predela - pejzaža od značaja za kulturno nasleđe. Osnova za izbor će biti nadmorska visina preko 500 metara i/ili pripadnost zaštićenim prirodnim dobrima.
Takođe je potrebno utvrditi visinu iznosa plaćanja po jedinici mere.
Kada se ova dva preduslova ispune počeće se i sa implementacijom ove mere.
6.2.4. Podsticaji za organsku poljoprivrednu proizvodnju
6.2.4.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Zakon o organskoj proizvodnji ("Službeni glasnik RS", broj 30/10);
4) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike za period Srbije 2014-202. godine;
5) Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje ("Službeni glasnik RS", br. 48/11 i 40/12);
6) Pravilnik o dokumentaciji koja se dostavlja ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji radi izdavanja potvrde, kao i o uslovima i načinu prodaje organskih proizvoda ("Službeni glasnik RS", broj 88/16).
6.2.4.2. Obrazloženje
Razvoj organske proizvodnje u Republici Srbiji započeo je devedesetih godina XX veka i do sada je bio relativno spor, ali svakako poseduje potencijal za ubrzano povećanje uz adekvatnu podršku i podsticaje. U 2016. godini organska proizvodnja primenjivala se na površini od 14.358 hektara poljoprivrednog zemljišta. Kontrolu i sertifikaciju u organskoj proizvodnji obavljaju kontrolne organizacije koje od MPŠV dobijaju ovlašćenje za poslove kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji. Republika Srbija poseduje povoljne edafske i klimatske uslove za organsku proizvodnju, kao i potencijal za razvoj domaćeg tržišta i veći obim izvoza organskih proizvoda na inostrano tržište.
Prednost organske proizvodnje ogleda se i u tome što omogućava ostvarivanje profita i na manjim gazdinstvima, što je naročito značajno za poljoprivredni sektor Republike Srbije u kom dominiraju mali poljoprivredni posedi na kojima se poljoprivredna proizvodnja odvija na tradicionalan način i bez upotrebe savremene mehanizacije i velike količine pesticida i đubriva. Organska proizvodnja doprinosi smanjenju zagađenja okoline, štiti biološku raznovrsnost, doprinosi poboljšanju upravljanja vodama i zemljištem, ne opterećuje zemljište hemijskim sredstvima za zaštitu bilja, mineralnim đubrivima, genetički modifikovanih organizama, smanjuje emisiju gasova sa efektom staklene bašte i amonijaka.
Finansijska podrška poljoprivrednim proizvođačima za prelazak na organsku proizvodnju od velikog je značaja za uključivanje u organski sektor i tržište organskih proizvoda. Izgubljeni prihod i dodatni troškovi zbog prelaska i održavanja sistema organske proizvodnje primenom metoda organske proizvodnje, biće nadoknađeni kompenzacijskim plaćanjima.
6.2.4.3. Opšti ciljevi za razvoj organske proizvodnje
U cilju ukazivanja na značaj organske proizvodnje i jačanja svesti o kvalitetu organskih proizvoda, potrebno je objasniti osnovne karakteristike ove proizvodnje.
Organska proizvodnja zasniva se na biološkoj ravnoteži sistema zemlja-biljka-životinja-čovek. Prema definiciji Codex Alimentarius, u pitanju je "holistički" sistem proizvodnje koji promoviše i jača agroekosistem, zdravlje, uključujući i biodiverzitet, biološke cikluse i zemljište. Akcenat se stavlja na korišćenje inputa poreklom sa poljoprivrednog gazdinstva, a hemijski sintetizovani pesticidi, đubriva, regulatori rasta, hormoni kao i genetski modifikovani organizmi se u organskoj proizvodnji ne smeju koristiti. Dozvoljene supstance su jasno određene u okviru regulativa EU. Glavni prioriteti su metode i procedure za racionalno korišćenje prirodnih resursa, gajenje autohtonih sorti biljaka i rasa životinja, koje su manje osetljive na bolesti i štetočine, primena plodoreda, korišćenje stajnjaka i komposta, biološka zaštita protiv štetnih agenasa itd.
Organska proizvodnja postaje sve značajnija, a tražnja za organskim proizvodima u svetu, ali i kod nas, beleži stalni porast. Proizvođači i potrošači širom sveta uviđaju socijalne i ekonomske prednosti ovog vida poljoprivrede, a razvoj se takođe podstiče kreiranjem odgovarajućeg zakonodavnog okvira, nacionalnim merama podrške, kao i stimulisanjem istraživanja i pružanja savetodavnih usluga.
Uzimajući u obzir savremene trendove potrošača i poljoprivredne politike, naročito u zemljama EU, nameće se zaključak da organska proizvodnja predstavlja perspektivu za poljoprivredne proizvođače u Republici Srbiji koji u konvencionalnoj proizvodnji, prevashodno usled stalnog rasta cena inputa, sve manje mogu da ostvare svoje ekonomske interese. Razvijajući organsku proizvodnju, naši proizvođači stvaraju mogućnosti za unapređenje svoje delatnosti i zauzimanje bolje pozicije na domaćem i stranom tržištu. Takođe, doprinosi se opštem interesu, a to su očuvanje zdravlja ljudi i životinja proizvodnjom hrane visokog kvaliteta, održivo korišćenje prirodnih resursa i očuvanje životne sredine.
Iz tog razloga je važno predstaviti stanje organske proizvodnje u Republici Srbiji, ukazati na probleme sa kojima se susreću svi učesnici u sektoru, postaviti strateške ciljeve u ovoj oblasti i mere koje će doprineti njihovom ostvarivanju, uvažavajući interese svih zainteresovanih strana.
1) Značaj i osnovni trendovi organske proizvodnje u svetu13
_____________
13 Izvor: FiBL & IFOAM (2016): The World of Organic Agriculture 2016. Frick and Bonn
Prema podacima koji se odnose na 2014. godinu, organska proizvodnja je zastupljena u najmanje 172 zemlje sveta, a njom se bavi oko 2,3 miliona proizvođača. Udeo površina pod organskom proizvodnjom u ukupnim poljoprivrednim površinama i broj proizvođača organske hrane kontinuirano raste. Tržište organskih proizvoda je takođe u porastu uprkos brojnim izazovima svetske ekonomske krize i to ne samo u EU i Severnoj Americi kao najvećim tržištima, nego i u mnogim zemljama u razvoju.
Ukupne površine pod organskom proizvodnjom u svetu u 2014. godini iznosile su 43,7 miliona ha, uključujući i zemljište koje je u periodu konverzije.
Pored poljoprivrednog zemljišta, velike površine se koriste i za sakupljanje divljih biljnih vrsta koje zajedno sa površinama za akvakulturu, šumama i pašnjacima na nepoljoprivrednom zemljištu iznose 37 milion ha.
U Evropi na kraju 2014. godine organska proizvodnja primenjivala se na 11,6 miliona ha, dok se ovom proizvodnjom bavilo oko 340.000 poljoprivrednih proizvođača. U Evropi 2,4% poljoprivrednog zemljišta je pod organskom proizvodnjom, a u EU 5,7%. Od ukupne površine pod organskom proizvodnjom u svetu, 27% površina je u Evropi. Zemlje sa najvećom površinom pod organskom proizvodnjom su Španija sa 1,7 miliona ha, Italija sa 1,4 miliona ha i Francuska sa 1,1 miliona ha. Osam zemalja Evrope ima više od 10% poljoprivrednog zemljišta pod organskom proizvodnjom. Ukupna vrednost organskih proizvoda na svetskom tržištu dostigla je cifru od oko 60 milijardi evra. U 2014. godini zemlje sa najvećim tržištem organskih proizvoda bile su Sjedinjene Američke Države (27,1 milijardi evra), Nemačka (7,9 milijardi evra) i Francuska (4,8 milijardi evra).
EU je lider u organskoj proizvodnji, a razlozi leže u činjenici da je ova oblast regulisana vrlo striktnom pravnom regulativom koja štiti i proizvođače i potrošače i da se primenom Akcionog plana za organsku proizvodnju u EU sprovode mere njenog razvoja koje su prepoznate kao bitan faktor reformisanja Zajedničke agrarne politike EU u pravcu proizvodnje kvalitetnih proizvoda koji imaju koristan uticaj na životnu sredinu. U skladu sa ovim, za proizvođače organskih proizvoda obezbeđuju se podsticajna sredstva i kontinuirano se radi na podizanju svesti i informisanosti potrošača u pogledu značaja organske proizvodnje za životnu sredinu, zdravlje ljudi i životinja i konzumiranja organskih proizvoda.
Prema istraživanju Instituta FIBL i IFOAM, broj zemalja u svetu koje imaju usvojene propise, odnosno standarde, povećao se na 87, a 12 zemalja je u procesu pripreme zakonodavnog okvira za organsku proizvodnju. Veoma važan iskorak u 2012. godini je da su EU i SAD prevazišli prepreke u pregovorima vezanim za međusobno "prepoznavanje" standarda u organskoj proizvodnji i sistemu kontrole, a sve u cilju ublažavanja ograničenja u trgovini.
2) Značaj i osnovni trendovi organske proizvodnje u Republici Srbiji
Visok prirodni potencijal koji čine povoljni edafski faktori koji obuhvataju fizička, hemijska i biološka svojstva zemljišta koje u većini slučajeva nije zagađeno teškim metalima i organskim zagađivačima i povoljni klimatski uslovi, Republiku Srbiju ubraja u zemlje u kojima se organska proizvodnja može uspešno razvijati.
Takođe, ne treba zaboraviti i površine koje se nalaze u okviru zaštićenih prirodnih dobara (oko 7% teritorije Republike Srbije) u kojima je u drugom i trećem stepenu zaštite dozvoljena poljoprivredna proizvodnja, a koja predstavljaju idealna mesta za razvoj organske proizvodnje. Prednosti ovih područja očuvane prirode su kvalitetni resursi vode, vazduha i zemljišta i stabilnost ekosistema. Korišćenje resursa zemljišta i voda u ovoj proizvodnji, neće narušavati potrebnu prirodnu ravnotežu. Zemljište i voda zahvaljujući održivom korišćenju očuvaće svoj prirodni kvalitet. Vredna staništa retkih biljaka i životinja imaće bolje uslove za opstanak. Takođe sa aspekta razvoja ruralnih područja, koja se obično nalaze u okruženju zaštićenih područja, a ponekad i unutar granica, ovakav vid proizvodnje pruža mogućnost razvoja sela uz kombinaciju sa ekoturizmom i donosi dodatnu vrednost proizvedenoj hrani.
U Republici Srbiji preovlađuju mala poljoprivredna gazdinstva sa prosečnom površinom od oko 5,4 ha (Popis poljoprivrede 2012. godine u Republici Srbiji) koja poljoprivrednu proizvodnju uglavnom obavljaju na tradicionalan način, bez upotrebe savremene mehanizacije i velike količine pesticida i đubriva. Ovakva gazdinstva je jednostavno prevesti u organsku proizvodnju.
Međutim, i pored izuzetnih agro-ekoloških uslova za organsku proizvodnju koje Republika Srbija ima, ovaj vid proizvodnje nije dovoljno razvijen. Domaće tržište je na niskom stepenu razvoja, a izvozne mogućnosti se koriste daleko manje u odnosu na potencijale kojima Republika Srbija raspolaže.
U odnosu na 2008. godinu kada je počela da se vodi evidencija o organskoj proizvodnji u MPŠV, površine pod organskom proizvodnjom su povećane blizu 26 puta.
Površina pod organskom proizvodnjom u Republici Srbiji u 2012. godini iznosila je 6.340 ha što je činilo 0,18% ukupne poljoprivredne površine. Od toga 5.364 ha je bila obradiva površina, a 976 ha su bile livade i pašnjaci. Najzastupljenija je bila ratarska proizvodnja sa 47%, sledi voćarska proizvodnja sa 26%, zatim proizvodnja krmnog bilja sa 12% dok se industrijsko bilje uzgajalo na 10%, a povrće na 2 % površine organske proizvodnje.
U 2013. godini površina pod organskom proizvodnjom se povećala i iznosila je 8.228 ha, što je bilo 0,24 % od ukupnog korišćenog poljoprivrednog zemljišta. Od toga 5.355 ha je bila obradiva površina, a 2.873 ha su bile livade i pašnjaci. Najzastupljenija je bila ratarska proizvodnja sa 42%, sledi voćarska proizvodnja sa 28%, zatim proizvodnja industrijskog bilja sa 13% dok se krmno bilje uzgaja na 11%, povrće na 2% i lekovito i aromatično bilje takođe na 2% od ukupne obradive površine pod organskom proizvodnjom.
U 2014. godini površine pod organskom proizvodnjom su iznosile 9.548 ha, što je za 14,6 % više u odnosu na 2013. godinu. Od ukupne obradive površine pod organskom proizvodnjom u 2014. godini najzastupljenija je bila ratarska proizvodnja sa 35%, sledi voćarska proizvodnja sa 28%, zatim proizvodnja industrijskog bilja sa 16% dok se krmno bilje uzgajalo na 15%, povrće na 2 % površine organske proizvodnje.
U 2015. godini dolazi do značajnog povećanja površina pod ovom proizvodnjom, i to za 62% u odnosu na 2014. godinu, tako da je učešće površina pod organskom proizvodnjom u ukupno korišćenom poljoprivrednom zemljištu u 2015. godini iznosilo 0,45%, što je za 0,17% više u odnosu na 2014. godinu.
Cilj 1: Podrška organskoj proizvodnji kao sastavnom delu nacionalne poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja
Nacionalni programi i strategije koji se bave poljoprivredom, ruralnim razvojem i zaštitom životne sredine su samo delimično prepoznali značaj organske proizvodnje. Iz tog razloga potrebno je postojeće strategije usmeriti ka uspostavljanju povoljnijeg okruženja za razvoj organske proizvodnje i boljem poznavanju i prihvatanju ovog koncepta proizvodnje. Za ostvarivanje ovog cilja neophodno je pored stabilnog institucionalnog i pravnog okvira, unaprediti saradnju organa državne uprave i jedinice lokalne samouprave, kao i svih učesnika u sektoru organske proizvodnje.
Unapređenje međusektorske saradnje kao i uključivanje predstavnika sektora organske proizvodnje u relevantne radne grupe u okviru MPŠV doprineće usklađivanju zakonodavnog okvira iz oblasti organske proizvodnje sa ostalim propisima iz oblasti poljoprivrede.
Uključivanje organske proizvodnje u aktivnosti i mere MZ, MPNTR i MTTT daće pozitivne efekte koji mogu biti sledeći: koordinacija zakonskih regulativa koji se indirektno tiču organske proizvodnje (zdravstvena zaštita, regionalno planiranje, pitanja koja se odnose na životnu sredinu, politika naučnog i tehnološkog razvoja, edukacija, trgovina) zajedničko delovanje mera koje podržavaju multidisciplinarne projekte, podizanje nivoa svesti, koordinacija nacionalnih ciljeva koji se tiču primenjenih istraživanja, finansiranja, integracije organske proizvodnje u politiku ishrane i mere preventivne zaštite zdravlja stanovništva.
Poljoprivredno zemljište unutar zaštićenih područja i u njihovom neposrednom okruženju (propisana aktom o zaštiti kao zaštitna zona) treba da budu prioritetne površine za organizovanje organske proizvodnje. U tom cilju bi trebalo sačiniti Program organske proizvodnje na zaštićenim područjima sa određivanjem prioritetnih površina za organizaciju proizvodnje. Okvire za aktivnost razraditi kroz pilot projekte.
Razvoj organske proizvodnje u Republici Srbiji odvija se relativno sporo, međutim adekvatnom podrškom i podsticajima moguće ga je intenzivirati. Subvencionisanjem organske proizvodnje nadoknadiće se izgubljeni prihod i dodatni troškovi u vezi sa prelaskom na metode organske proizvodnje i održavanjem organskih poljoprivrednih praksi i metoda.
Takođe, treba uzeti u obzir da se pozitivni finansijski efekti u organskoj proizvodnji ostvaruju tek posle nekoliko godina, u zavisnosti od obima proizvodnje, troškova i vrste proizvodnje. Ovo se naročito odnosi na proizvođače čija je proizvodnja u periodu konverzije i koji u tom periodu ne mogu da ostvare dodatu vrednost za svoje proizvode.
Podsticaji za organsku proizvodnju uvedeni su još 2004. godine, s tim što se tokom godina tip podrške menjao, kao i iznosi, korisnici i uslovi koje su proizvođači trebali da ispune kako bi ostvarili ove podsticaje. Od 2013. godine svi podsticaji u poljoprivredi, a samim tim i podsticaji za organsku proizvodnju propisani su Zakonom o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju. U skladu sa ovim zakonom doneti su Pravilnik o korišćenju podsticaja za organsku biljnu proizvodnju ("Službeni glasnik RS", broj 41/17) i Pravilnik o korišćenju podsticaja za organsku stočarsku proizvodnju ("Službeni glasnik RS", br. 94/13, 42/14 i 41/17).
U 2010. godini broj podnetih zahteva za korišćenje podsticajnih sredstava za podršku razvoju organske proizvodnje bio je za blizu 90% veći u odnosu na 2009. godinu, dok je broj istih zahteva u 2011. godini bio rekordan, za 150% veći u odnosu na 2010. godinu. Ako ga poredimo sa 2009. godinom, veći je za više od četiri puta. Razlog ovog povećanja je sa jedne strane bila veća zainteresovanost poljoprivrednih proizvođača za organsku proizvodnju kao atraktivnu proizvodnju, a sa druge strane proširena lista korisnika podsticajnih sredstava.
U 2008. i 2009. godini iznos opredeljen za podršku razvoju organske proizvodnje iznosio je pet miliona dinara, u 2010. godini deset miliona dinara, u 2011. godini iznos sredstava je bio značajno povećan i iznosio je 35 miliona dinara. Međutim, ni on nije bio dovoljan za isplatu svih proizvođača koji su u 2011. godini ispunili uslove propisane uredbom kojom je propisano korišćenje podsticajnih sredstava za podršku razvoju organske proizvodnje. Iz tog razloga, rebalansom budžeta obezbeđena su dodatna sredstva za isplatu. U 2012. godini nije usvojena uredba kojom bi se regulisalo korišćenje podsticajnih sredstava za organsku proizvodnju, tako da u ovoj godini nije vršena isplata podsticaja za organsku proizvodnju.
Značajno povećanje sredstava za podršku razvoju organske proizvodnje bilo je u 2013. godini, kada je opredeljeno 200 miliona dinara, što je blizu šest puta više u odnosu na 2011. godinu. Za 2016. godinu bilo je izdvojeno 92 miliona dinara za organsku proizvodnju, a za 2017. godinu 90 miliona dinara.
S obzirom da proizvođači organskih proizvoda imaju i dodatne troškove prema ovlašćenim kontrolnim organizacijama koje kontrolišu njihovu proizvodnju, jedna od mera kojom je MPŠV podržava ovu proizvodnju jeste i refundiranje dela troškova kontrole i sertifikacije na osnovu Pravilnika o podsticajima za sprovođenje aktivnosti u cilju podizanja konkurentnosti kroz uvođenje i sertifikaciju sistema kvaliteta hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla ("Službeni glasnik RS", broj 41/17). U skladu sa Uredbom o raspodeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2017. godini ("Službeni glasnik RS", br. 8/17, 53/17, 67/17, 88/17, 101/17, 106/17 i 115/17) procenat refundiranja gore navedenih troškova za 2017. godinu je 50% ili 65% u POURP.
Suočeni sa činjenicom da organska proizvodnja iziskuje veće troškove proizvodnje zbog većeg učešća ljudske radne snage, troškova kontrole i sertifikacije i troškova koji nastaju zbog prelaska na organsku proizvodnju (usled gubitka prihoda koji je uslovljen zahtevnijim načinom proizvodnje), proizvođači se teže odlučuju da se uključe u ovaj sektor. Sve to se manifestuje malim brojem proizvođača koji svoju proizvodnju obavljaju u skladu sa propisima o organskoj proizvodnji.
Podrška proizvođačima organskih proizvoda, u smislu odgovarajuće i kontinuirane finansijske naknade, uticala bi na povećanje površina pod organskom proizvodnjom. U prilog tome govori podatak da se površina pod ovom proizvodnjom u 2012. godini kada podsticaji za organsku proizvodnju nisu isplaćivani povećala za samo 5 ha, dok su se površine u 2013. godini kada je vršena isplata pomenutih podsticaja povećala za 1.888 ha.
Obzirom da organi autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave u skladu sa Zakonom o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju mogu da utvrđuju mere podrške za sprovođenje poljoprivredne politike i politike ruralnog razvoja za područje teritorije autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, potrebno je da u predlog svojih mera uključe i mere koje će podržavati razvoj organske proizvodnje.
Između ostalog, finansijsku podršku potrebno je diverzifikovati u pravcu podrške primeni novih tehnologija kao što su: kompostiranje, skladištenje i prerada organskih proizvoda, mere očuvanja prirodnih predela i biodiverziteta. Posebno je važno integrisati mere podrške u koncept ruralnog razvoja i zapošljavanja stanovništva na selu kroz revitalizaciju starih zanata i turizam.
Javni interes treba da bude da se subvencijski podrži organska proizvodnja kao evropski "standard održivosti poljoprivrede" jer predstavlja sistem kojim se revitalizuje narušena životna sredina, degradirano zemljište, zaustavlja erozija biodiverziteta, štiti i prevenira zdravlje ljudi i dobrobit životinja.
Mere podrške organskoj proizvodnji su uključene u IPARD program I njihova primena može se očekivati posle akreditacije te mere. Do tada mere podrške organskoj proizvodnji biće propisane NPRR.
Aktivnosti koje je potrebno preduzeti u svrhu realizacije cilja 1: |
1) Uključivanje predstavnika sektora organske proizvodnje u sve relevantne radne grupe MPŠV i ostalih ministarstava |
2) Saradnja MPŠV sa drugim ministarstvima u cilju povezivanja zakonodavnog okvira o organskoj proizvodnji sa drugim relevantnim propisima i strateškim dokumentima |
3) Obezbeđivanje adekvatnih i kontinuiranih mera podrške i većeg iznosa podsticaja za podršku razvoju organske proizvodnje |
4) Akreditacija IPARD mere za organsku proizvodnju |
5) Izrada programa organske proizvodnje na u zaštićenim područjima sa određivanjem prioritetnih površina za organizaciju proizvodnje |
Cilj 2: Harmonizacija zakonodavnog okvira za organsku proizvodnju u skladu sa zakonodavstvom EU
Ključni propisi kojima je oblast organske proizvodnje u EU regulisana su:
1) Uredba Saveta (EZ) broj 834/2007 od 28. juna 2007. godine o organskoj proizvodnji i obeležavanju organskih proizvoda i stavljanju van snage Uredbe (EEZ) br. 2092/91;
2) Uredba Komisije (EZ) broj 889/2008 od 5. septembra 2008. godine o utvrđivanju detaljnih pravila za sprovođenje Uredbe Saveta (EZ) broj 834/2007 o organskoj proizvodnji i obeležavanju organskih proizvoda, u pogledu organske proizvodnje, obeležavanja i kontrole;
3) Uredbom Komisije (EZ) broj 1235/2008 od 8. decembra 2008. godine o utvrđivanju detaljnih pravila za sprovođenje Uredbe Saveta (EZ) broj 834/2007 u vezi režima uvoza organskih proizvoda iz trećih zemalja.
Značajno je istaći da ovaj pravni okvir treba da obezbedi ispunjenje potencijala organske proizvodnje kao značajnog elementa agrarne i ruralne politike EU.
U maju 2010. godine usvojen je Zakon o organskoj proizvodnji ("Službeni glasnik RS", broj 30/10), čija je primena počela 1. januara 2011. godine. MPŠV je jula 2011. godine donelo Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje. Zakon o organskoj proizvodnji i Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje pripremani su u skladu sa do tada važećim regulativama EU. U 2016. godini donet je Pravilnik o dokumentaciji koja se dostavlja ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji radi izdavanja potvrde, kao i o uslovima i načinu prodaje organskih proizvoda ("Službeni glasnik RS", broj 88/16).
Zakonom i podzakonskim aktom propisana je proizvodnja poljoprivrednih i drugih proizvoda dobijenih metodama organske proizvodnje, ciljevi i načela organske proizvodnje, uslovi koje treba da ispuni kontrolna organizacija za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji, metode organske biljne i stočarske proizvodnje, dužina trajanja perioda konverzije u biljnoj i stočarskoj proizvodnji, način vršenja kontrole u organskoj proizvodnji i mere koje ovlašćena kontrolna organizacija određuje u slučaju utvrđenih nepravilnosti u načinu obavljanja proizvodnje organskih proizvoda, sadržina i obrazac evidencije koju vodi ovlašćena kontrolna organizacija, kao i način vođenja te evidencije, sadržina i obrazac zbirne evidencije, tehnološki postupci prerade u organskoj proizvodnji, sastojci, aditivi i pomoćne supstance koje se koriste u preradi organskih proizvoda, način čišćenja i sredstva za čišćenje tehnoloških linija, izgled oznake i nacionalnog znaka organskih proizvoda, i način skladištenja i prevoza organskih proizvoda, dokumentacija koja se dostavlja ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji radi izdavanja potvrde o tome da je sertifikovani organski proizvod koji se uvozi proizveden u skladu sa zakonom kojim se uređuje organska proizvodnja i propisima donetim na osnovu tog zakona, kao i uslovi i način prodaje organskih proizvoda.
Propisi kojima se reguliše sektor organske proizvodnje su pripremani u skladu sa EU acquis, ali postoje odredbe koje nisu u potpunosti transponovane, i to: kriterijumi za odobravanje odstupanja od pravila organske proizvodnje i odobravanje upotrebe proizvoda i supstanci čija upotreba je dozvoljena u organskoj proizvodnji, pravila za proizvodnju organskog vina, dodatna pravila za kontrolu, izmene i dopune priloga Uredbe (EZ) broj 889/2008.
Neophodno je kontinuirano usklađivanje zakonodavnog okvira za organsku proizvodnju sa zakonodavstvom EU.
U skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji i pratećim propisima, MPŠV vodi zbirnu evidenciju o organskoj proizvodnji na osnovu godišnjih izveštaja ovlašćenih kontrolnih organizacija. Osnovni podaci o proizvođačima i njihovoj proizvodnji su dostupni na sajtu Direkcije za nacionalne referentne laboratorije, koja je organ u sastavu MPŠV. Sistem za prikupljanje podataka o organskoj proizvodnji se stalno unapređuje. Takođe, naročito je bitno da se način prikupljanja i obrade podataka od strane ovlašćenih kontrolnih organizacija uskladi. Kompletni podaci o površinama pod organskom proizvodnjom, količinama organskih proizvoda i broju proizvođača su neophodni za adekvatno programiranje mera podrške, kao i za stvaranje funkcionalnog i efikasnog sistema nadzora.
U prethodnom periodu veliki napredak je učinjen i u delu prikupljanja podataka o izvozu organskih proizvoda. Na inicijativu MPŠV, Ministarstvo finansija je donelo Pravilnik o izmenama i dopunama Pravilnika o obliku, sadržini, načinu podnošenja i popunjavanja deklaracije i drugih obrazaca u carinskom postupku ("Službeni glasnik RS", broj 84/10) koji je u Jedinstvenoj carinskoj ispravi (JCI) predvideo posebnu rubriku u koju se upisuju podaci o izvezenom organskom proizvodu. Upisani podaci postaju deo informacionog sistema carinske službe na osnovu koga se vodi evidencija o izvezenim organskim proizvodima.
Sveobuhvatna i efikasna baza podataka obezbediće i mogućnost praćenja celovitog sistema organske proizvodnje u Republici Srbiji. Pored toga što pruža informacije o ukupnom broju proizvođača i površinama pod organskom proizvodnjom, ona takođe daje uvid u sve delatnosti vezane za ovu vrstu proizvodnje (primarna proizvodnja, prerada, uvoz/izvoz i unutrašnji promet), omogućava kontrolu primene propisa i izdavanja sertifikata.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 2: |
1) Kontinuiran rad na harmonizaciji zakonodavnog okvira sa zakonodavstvom EU |
2) Kreiranje sveobuhvatnog i efikasnog sistema za prikupljanje podataka i odgovarajuće baze podataka o organskoj proizvodnji u skladu za zahtevima EU |
3) Unapređenje baze podataka o dostupnom semenskom i sadnom materijalu za organsku proizvodnju obezbeđivanjem softverskog programa, u skladu sa zahtevima EU |
Cilj 3: Institucionalni razvoj
Direkcija za nacionalne referentne laboratorije kao organ u sastavu MPŠV u skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji obavlja poslove u vezi sa organskom proizvodnjom. Grupa za organsku proizvodnju u okviru Direkcije obavlja sledeće poslove: vrši nadzor nad radom ovlašćenih kontrolnih organizacija; učestvuje u pripremi stručnih osnova za izradu propisa iz oblasti organske proizvodnje; prikuplja godišnje izveštaje o organskoj proizvodnji od ovlašćenih kontrolnih organizacija, vodi zbirnu evidenciju o organskoj proizvodnji, kao i evidencije i spisak o ovlašćenim kontrolnim organizacijama; izrađuje rešenja kojima se: utvrđuje ispunjenost uslova za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije, odobrava odstupanje od metoda organske biljne i stočarske proizvodnje i pravila prerade u organskoj proizvodnji, odobrava upotreba reproduktivnog materijala iz konvencionalne proizvodnje posle perioda konverzije i skraćenje ili produženje perioda konverzije u organskoj biljnoj i stočarskoj proizvodnji i druge poslove u vezi sa organskom proizvodnjom.
Inspekcijski nadzor nad sprovođenjem Zakona o organskoj proizvodnji i propisa donesenih na osnovu njega vrši MPŠV preko inspektora za organsku proizvodnju.
Grupa za kvalitet, deklarisanje i označavanje hrane u Sektoru za poljoprivrednu politiku MPŠV pored ostalih, obavlja i poslove koji se odnose na unapređenje organske proizvodnje u smislu predlaganja mera agrarne politike i učešća u pripremi mera i programa korišćenja budžetskih sredstava za podsticanje razvoja organske proizvodnje. Takođe, učestvuje u izradi strateških dokumenata i pripremi stručnih osnova za izradu propisa u oblasti organske proizvodnje i koordinira rad Stručnog saveta za organsku proizvodnju, kao i saradnju sa domaćim i međunarodnim institucijama iz ove oblasti.
Uprava za agrarna plaćanja (u daljem tekstu: UAP), kao organ uprave u sastavu MPŠV, za organsku proizvodnju, kao i za sve druge oblasti u okviru poljoprivrede i ruralnog razvoja, raspisuje konkurse za dodelu podsticaja i objavljuje javne pozive za podnošenje prijava za ostvarivanje prava na podsticaje, proverava ispunjenost uslova za odobravanje i isplatu sredstava, odlučuje o pravu na podsticaj i vrši isplatu na osnovu ostvarenog prava na podsticaj i povraćaj sredstava u slučaju neispunjavanja ugovorenih obaveza od strane korisnika.
U cilju unapređenja rada organizacionih jedinica koje obavljaju poslove u vezi sa organskom proizvodnjom, potrebno je pružiti podršku njihovom jačanju kroz kontinuitet obuke i unaprediti međusektorsku saradnju, kao i saradnju sa nevladinim sektorom.
Jačanje institucionalnih kapaciteta treba da obuhvati i razvoj nevladinog sektora (udruženja na nacionalnom i regionalnom nivou, zadruge, klastere, centre za organsku proizvodnju).
Nacionalno udruženje za razvoj organske proizvodnje Serbia Organica (u daljem tekstu: Serbia Organica) osnovano je kao krovna organizacija koja okuplja čitav sektor organske proizvodnje u Republici Srbiji. Aktivnosti udruženja Serbia Organica usmerene su na jačanje svesti o značaju, karakteristikama i načelima organske proizvodnje, harmonizaciju interesa celokupnog sektora organske poljoprivrede, razvoj lokalnog tržišta organskih proizvoda, povećanje izvoza organskih proizvoda i podršku aspektima održivosti proizvodnih sistema. S obzirom da su interesi i potrebe u sektoru organske proizvodnje pojedinačno i sporadično zastupani u državnim organima, pojavila se potreba za osnivanjem udruženja koje će zastupati interese svih učesnika u lancu organske proizvodnje. Kako bi Serbia Organica nastavila da obavlja svoje aktivnosti i unapredila svoj rad, potrebno je pružanje podrške u izgradnji odgovarajuće interne strukture u pogledu ljudskih i finansijskih resursa.
Pored Serbia Organica, u Republici Srbiji postoji još nekoliko udruženja, aktivnih na lokalnom nivou. Iako po broju članova spadaju u mala udruženja, njihova uloga prema proizvođačima i u jačanju organske proizvodnje na lokalnom nivou je izuzetno značajna. Zbog toga je potrebno sprovesti mere u cilju osnaživanja ovih udruženja i unapređenja njihovih servisa ka krajnjim korisnicima.
Razvojna agencija Srbije (u daljem tekstu: RAS) kao agencija Vlade Republike Srbije nudi širok spektar usluga, uključujući podršku direktnim ulaganjima i promociji izvoza. Takođe, nudi mogućnost kompanijama da promovišu svoje aktivnosti i proizvode na međunarodnom tržištu. S tim u vezi potrebno je intenzivnije učešće RAS u privlačenju stranih investicija u oblasti organske proizvodnje.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 3: |
1) Jačanje institucionalnih kapaciteta MPŠV u cilju razvoja organske proizvodnje u skladu sa propisima EU |
2) Razvoj institucionalnih kapaciteta nevladinih organizacija uključenih u sektor organske proizvodnje (unije, lokalna udruženja, zadruge, klasteri, centri za organsku proizvodnju) |
3) Jačanje institucionalnih kapaciteta Nacionalne asocijacije, Serbia Organica, u cilju ispunjenja njene funkcije kao krovne organizacije |
4) Podrška interesnom udruživanju u sektoru organske proizvodnje (udruženja proizvođača, klasteri i zadruge) |
5) Intenzivnije učešće RAS u privlačenju stranih investicija u oblasti organske proizvodnje |
Cilj 4: Uspostavljanje operativnog i usaglašenog sistema kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji sa standardima EU
U skladu sa zakonodavstvom EU o organskoj proizvodnji, države članice moraju uspostaviti sistem kontrole koji je u osnovi usklađen sa zahtevima Uredbe Parlamenta i Saveta (EZ) broj 882/2004 o zvaničnoj kontroli hrane i hrane za životinje (Official Food and Feed Control - OFFC).
Svaka država članica imenuje nadležni organ za sprovođenje nadzora u organskoj proizvodnji. To je najčešće ministarstvo nadležno za poslove poljoprivrede ili drugi organ imenovan od strane ministarstva. Ovaj organ je odgovoran za funkcionisanje kontrolnog sistema kojim se potvrđuje da su proizvodi označeni kao organski zaista proizvedeni u skladu sa metodama organske proizvodnje. Uredbom Parlamenta i Saveta (EZ) broj 882/2004 propisani su kriterijumi za rad nadležnih organa (jasna struktura i koordinacija rada, kvalifikovano osoblje koje se kontinuirano edukuje, uspostavljene efikasne kontrolne mere, uspostavljena interna kontrola rada i sl.).
Nadležni organ može preneti određeni stepen kontrole na jednu ili više kontrolnih organizacija (sertifikacionih tela), ako one ispunjavaju uslove propisane Uredbom Saveta (EZ) broj 834/2007. Jedan od uslova je da kontrolne organizacije moraju biti akreditovane od strane nacionalnih akreditacionih tela, u skladu sa u skladu sa relevantnim standardom za sertifikaciona tela za sertifikaciju proizvoda procesa i usluga.
Države članice EU i EFTA su uspostavile mrežu nacionalnih akreditacionih tela pod nazivom Evropska organizacija za akreditaciju (EA) koja omogućava da se kompetentnost svih kontrolnih i sertifikacionih tela i laboratorija ocenjuje po istim principima, u skladu sa međunarodnim standardima i procedurama. Nacionalna akreditaciona tela, koja dokažu usaglašenost sa traženim kriterijumima, potpisuju multilateralni sporazum (Multilateral Agreement-MLA) sa EA, čime se omogućava međusobno prihvatanje izveštaja i sertifikata koje izdaju akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti zemalja potpisnica i predstavljaju efikasan mehanizam za uklanjanje trgovinskih barijera.
Tokom 2011. godine ATS je bilo predmet "kolegijalnog ocenjivanja" tima ocenjivača EA. Kao rezultat uspešnog "kolegijalnog ocenjivanja" ATS je 24. maja 2012. godine potpisalo MLA za sledeće oblasti akreditacije: laboratorije za ispitivanje, medicinske laboratorije, laboratorije za etaloniranje, kontrolna tela i sertifikaciona tela za sertifikaciju proizvoda. Takođe, ATS je 27. maja 2014. godine potpisalo novi Multilateralni sporazum o međusobnom priznavanju ekvivalentnosti sistema akreditacije u okviru EA (EA MLA) koji sada, pored oblasti ispitivanja, etaloniranja, kontrolisanja i sertifikacije proizvoda, uključuje i oblasti sertifikacije sistema menadžmenta i sertifikacije osoba. Poslednje kolegijalno ocenjivanje ATS od strane tima EA održano je u septembru 2017. godine, na kojem je u načelu zaključeno da ATS funkcioniše u skladu sa zahtevima MLA sporazuma.
MLA sporazum je sredstvo kojim nacionalno akreditaciono telo demonstrira da, u skladu sa članom 11.3 (c) Uredbe Evropske Komisije (EZ) broj 1235/2008, ispunjava tražene zahteve u pogledu standarda ISO/IEC 17011.
Na osnovu Izveštaja o ocenjivanju izdatog od strane Akreditacionog tela Srbije, a posle sprovedenog postupka ocenjivanja sertifikacionog tela Organic Control System (OCS) za sprovođenje sertifikacije u oblasti organske proizvodnje prema OCS standardu koji je ekvivalentan sa EU propisima, ovo sertifikaciono telo se prijavilo Evropskoj komisiji kako bi se našlo na Listi prepoznatih ekvivalentnih sertifikacionih tela u skladu sa Uredbom Saveta (EZ) 834/2007, član 33. stav 3. i time potvrdilo kompetentnost za sprovođenje poslova kontrolisanja i sertifikacije organskih proizvoda namenjenih izvozu na tržište EU iz Republike Srbije. Od 21. juna 2013. godine OCS nalazi se na listi kontrolnih tela čije je sistem kontrole i sertifikacije organske proizvodnje priznat od strane Evropske komisije kao ekvivalentan sistemu kontrole i sertifikacije kako je to propisano u Regulativi 834/2007.
Organic Control System je od 7. avgusta 2014. godine odobren od strane Švajcarske vlade odnosno Savezne kancelarije za poljoprivredu za kontrolu organske proizvodnje u skladu sa švajcarskim nacionalnim propisima. U 2015. godini OCS je odobren od strane Evropske komisije za sertifikaciju organskih proizvoda u Crnoj Gori pod kodom ME-BIO-162. Ovaj kod mogu da koriste proizvođači iz Crne Gore koji su sertifikovani od strane OCS-a.
U skladu sa odredbom člana 8. Zakona o organskoj proizvodnji, nadležni organ za organsku proizvodnju je Direkcija za nacionalne referentne laboratorije (DNRL). Poslove kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji DNRL poverava nezavisnim pravnim licima - kontrolnim organizacijama, a ovlašćenje za vršenje poverenih poslova izdaje u skladu sa važećim propisima
U periodu od 2007. do 2011. godine MPŠV je izdavalo ovlašćenja na osnovu Zakona o organskoj proizvodnji i organskim proizvodima ("Službeni glasnik RS", broj 62/06) i Pravilnika o uslovima koje treba da ispuni pravno lice koje izdaje sertifikat, odnosno resertifikat za organske proizvode i o načinu njihovog izdavanja ("Službeni glasnik RS", broj 81/06). Zakonom o organskoj proizvodnji iz 2010. godine ("Službeni glasnik RS", broj 30/10) i Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje ("Službeni glasnik RS", br. 48/11 i 40/12) propisani su novi uslovi koje treba da ispuni kontrolna organizacija, počevši od 2012. godine. Ispunjenost uslova za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije utvrđuje Direkcija za nacionalne referentne laboratorije i izdaje ovlašćenje za rad kontrolnim organizacijama. Ovlašćenje se izdaje na period od godinu dana i može se produžiti u skladu sa uslovima koji su propisani zakonom. Spisak ovlašćenih kontrolnih organizacija se objavljuje u "Službenom glasniku Republike Srbije" jednom godišnje posle završetka procesa ovlašćivanja.
Sertifikati za organske proizvode koje izdaju ovlašćene kontrolne organizacije u skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji validni su samo na teritoriji Republike Srbije. Izvoz organskih proizvoda iz Republike Srbije je moguć sa sertifikatima koji su priznati na inostranom tržištu, a izdati su na osnovu kontrole koju sprovode regionalne kancelarije inostranih kontrolnih organizacija registrovanih u Republici Srbiji ili na osnovu kontrole domaće ovlašćene kontrolne organizacije, a sertifikat se izdaje u saradnji sa inostranim kontrolnim organizacijama (zaključivanje ugovora o poslovnoj saradnji).
Osnovni zadatak MPŠV je da uspostavi i održava efikasan kontrolni sistem u oblasti organske proizvodnje kroz nadzor nad zakonitošću i svrsishodnošću rada ovlašćenih kontrolnih organizacija i inspekcijski nadzor preko inspektora za organsku proizvodnju.
Dosadašnja kontrola se zasnivala na kontroli ispunjenosti uslova kontrolnih organizacija za dobijanje ovlašćenja za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije i to proverom dokumentacije. Pored ove kontrole, inspektori za organsku proizvodnju vršili su i kontrolu proizvođača, ali samo onih proizvođača koji su podneli zahtev za dobijanje podsticaja za organsku proizvodnju. Ova kontrola sastojala se od provere dokumentacije i kontrole proizvodnje na terenu. Međutim, unapređenje efikasnosti sistema kontrole podrazumeva i proveru rada ovlašćenih kontrolnih organizacija prilikom obavljanja kontrole organske proizvodnje kod proizvođača, kao i redovnu proveru sprovođenja procedura kontrole i sertifikacije posle dobijanja ovlašćenja.
U cilju unapređenja sistema kontrole neophodno je obezbediti kontinuiranu obuku ovlašćenih organizacija i inspektora za organsku proizvodnju, kontinuiranu saradnju i razmenu podataka i unapređenje procedura i kontrolnih lista. U skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji, kontrolne organizacije, pored odgovarajuće kadrovske osposobljenosti i tehničke opremljenosti, treba da budu akreditovane od strane nacionalnog akreditacionog tela u skladu sa standardom SRPS ISO/IEC 17065.
Uredbom Komisije (EZ) broj 1235/2008 i odgovarajućim uputstvima EU koja uređuju oblast uvoza organskih proizvoda, predviđeno je da EK može direktno da prizna kontrolne organizacije koje obavljaju poslove sertifikacije u državama koje nisu članice EU. Države članice EU su krajem oktobra 2011. godine izglasale prvu listu kontrolnih organizacija koja sadrži veliki broj lokalnih kontrolnih organizacija čija su sedišta van EU.
Posle intenzivnih priprema i podrške od strane Programa za razvoj privatnog sektora u Republici Srbiji (ACCESS), nemačke organizacije za međunarodnu saradnju (GIZ), domaća kontrolna organizacija Organic Control System iz Subotice je 21. juna 2013. godine i zvanično uvršćena od strane EK na listu kontrolnih tela čije su aktivnosti u postupku kontrole i sertifikacije organske proizvodnje ekvivalentne propisima EU.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 4: |
1) Kontinuirana obuka ovlašćenih organizacija i inspektora za organsku proizvodnju, saradnja i razmena podataka i unapređenje procedura i kontrolnih lista. |
2) Unapređenje kompetentnosti ovlašćenih kontrolnih organizacija u cilju ispunjavanja zahteva EU u skladu sa Uputstvom za uvoz organskih proizvoda u EU i sticanja specifičnih znanja |
Cilj 5: Pristupačan i zahtevima tržišta okrenut savetodavni sektor
Nezaobilaznu ulogu u povećanju proizvodnje organskih proizvoda i stimulaciji ekonomskog rasta ima pristupačan i zahtevima tržišta okrenut savetodavni sektor. U kontekstu podizanja opšteg nivoa znanja poljoprivrednih proizvođača iz oblasti organske proizvodnje i povećanja konkurentnosti i profitabilnosti proizvodnje, savetodavni sektor je značajan faktor u daljem razvoju organske proizvodnje.
Postojeće poljoprivredne stručne službe Republike Srbije (u daljem tekstu: službe) čine bivše poljoprivredne stanice koje su raspoređene su na teritoriji cele Republike Srbije čineći jedinstvenu mrežu, a svaka služba je aktivna u svom regionu. Svake godine posebnim aktom Vlade utvrđuje se Godišnji programi razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi kojom se propisuje izvor, raspored i način korišćenja sredstava.
Službe zapošljavaju poljoprivredne stručnjake iz različitih oblasti poljoprivrede. Savetodavci za organsku proizvodnju nisu usko profilisani u pružanju usluga samo iz oblasti organske proizvodnje već su obično zaduženi i za još neke oblasti. Postojanje savetodavca specijalizovanih samo za organsku proizvodnju neophodno je pre svega zbog specifičnosti organske proizvodnje, ali i potrebe organskih proizvođača na terenu.
Počev od 2014. godine, poljoprivredni savetodavci imaju obavezu da u okviru individualnog načina rada, rada sa odabranim gazdinstvima, uključe određen broj gazdinstava koja imaju sertifikovanu organsku proizvodnju ili su u procesu konverzije.
Prvi korak u razvoju savetodavnih usluga iz oblasti organske proizvodnje je analiza postojećeg stanja u savetodavnim službama, na osnovu realizovanih edukacija poljoprivrednih savetodavaca iz oblasti organske proizvodnje. Utvrđivanje realizovanih edukacija moguće je utvrditi na osnovu pregleda koji postoji u Institutu za primenu nauke u poljoprivredi (IPN) kao ovlašćenoj organizaciji za sprovođenje obuka i usavršavanja poljoprivrednih savetodavaca od donošenja Zakona o obavljanju savetodavnih i stručnih poslova u oblasti poljoprivrede ("Službeni glasnik RS", broj 30/10).
Kako bi poljoprivredni proizvođači na celoj teritoriji Republike Srbije bili u mogućnosti da dobiju kvalitetne i adekvatne savetodavne usluge vezano za organsku proizvodnju, neophodno je da se u svakoj poljoprivrednoj stručnoj službi Republike Srbije odabere najmanje jedan poljoprivredni savetodavac čiji će rad biti usmeren na organsku proizvodnju, a sve u skladu sa potrebom proizvođača sa određenog područja.
Da bi se izvršio odabir, neophodno je propisati kriterijume za savetodavce u organskoj proizvodnji (formalno obrazovanje, radno iskustvo, profesionalni treninzi itd.). Kao rezultat ovih aktivnosti dobićemo profilisanog savetodavca koji svojim radom pruža stručnu podršku postojećim proizvođačima i preuzima aktivnu ulogu u uvođenju novih proizvođača i popularizovanju organske proizvodnje.
Takođe, potrebno je da se intezivira obuka savetodavaca u zemlji i inostranstvu za organsku proizvodnju u skladu sa Godišnjim planom usavršavanja poljoprivrednih savetodavaca, koji odobrava Stručni savet u skladu sa zakonom koji uređuje ovu oblast, gde će poljoprivredni savetodavci sticati aktuelna znanja i informacije iz ove oblasti i pratiti najnovija naučna i stručna dostignuća vezano za svoju oblast delovanja.
U cilju razvoja organske proizvodnje potrebno je da se nastavi sa edukativnom i promotivnom ulogom savetodavaca kroz sledeće aktivnosti: pružanje stručnih saveta, preporuka i pomoći, TV i radio nastupi, kroz tekstove na portalu Poljoprivredne savetodavne stručne službe Republike Srbije i kroz tekstove u štampanim medijima.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 5: |
1) Identifikovanje kapaciteta poljoprivrednih savetodavaca za organsku proizvodnju |
2) Izbor poljoprivrednih savetodavaca prema definisanim kvalifikacionim kriterijumima za organsku proizvodnju |
3) Izrada i uvođenje modela za funkcionisanje rada poljoprivrednih savetodavaca za organsku proizvodnju |
4) Kontinuirane obuke poljoprivrednih savetodavaca za organsku proizvodnju |
5) Edukativna i promotivna uloga savetodavaca u razvoju organske proizvodnje |
6) Uspostavljanje modela za transfer rezultata projekata naučno-istraživačkih organizacija prema organskim proizvođačima |
Cilj 6: Uspostavljanje primenjenih istraživanja u oblasti organske proizvodnje i prerade
Primenjena istraživanja predstavljaju važnu komponentu razvoja organske proizvodnje. Aktuelni multidisciplinarni programi istraživanja su od nacionalnog značaja i omogućavaju ciljno i dugoročno objedinjavanje osnovnih, primenjenih i razvojnih istraživanja iz oblasti organske proizvodnje i prerade. Istraživački projekti se uspešno sprovode od strane relevantnih naučno-obrazovnih i istraživačkih institucija u Republici Srbiji, što ukazuje na inicijativu istraživačkog kadra i aktuelnost praćenja istraživanja na međunarodnom nivou. Većina projekata je podržana od strane MPNTR, kao i drugih lokalnih izvora finansiranja. Neki od projekata su podržani i od strane MPŠV u periodu od 2004-2007 godine, a 2010. godine u okviru STAR - projekta Svetske banke i 2013. i 2014. godine.
U Republici Srbiji postoji mreža institucija koje su akreditovane za sprovođenje naučnoistraživačkog rada. Sadašnji sistem finansiranja istraživanja, baziran na nacionalnom budžetu, oslanja se na javne pozive za projekte koje objavljuje MPNTR. Iako je bioracionalnim metodama i korišćenju održivih resursa dat izuzetan značaj, teme koje se odnose na organsku proizvodnju nisu direktno definisane u gore pomenutim javnim pozivima. U skladu sa tim neophodno je precizirati projektne pozive namenjene istraživanjima u organskoj proizvodnji i preradi koji bi doprineli razvoju istraživačkih kapaciteta institucija koji se bave ovom problematikom.
U cilju razvoja interdisciplinarnog pristupa u istraživanjima, neophodno je definisati prioritete istraživanja izradom odgovarajuće strategije. Istraživanja bi trebalo da budu u skladu sa stvarnim potrebama organskog sektora, uključujući agrobiodiverzitet, genetičke resurse, genetiku i oplemenjivanje bilja, proizvodnju organskog semena i sadnog materijala, proizvodnju sredstava za zaštitu i ishranu bilja, sisteme uzgoja biljaka i životinja i tehnologiju prerade, kao i socio-ekonomske aspekte. Praktični deo istraživanja je potrebno sprovoditi u okviru "on farm" i "off farm" ogleda, pri čemu značajnu ulogu imaju sertifikovane farme i mala i srednja preduzeća.
Specifičan nacionalni prioritet u okviru istraživanja u oblasti organske proizvodnje, treba da bude i multidisciplinarni pristup istraživačkim projektima koji bi uključio istraživače iz drugih oblasti, pogotovo onih koji se tiču čovekovog zdravlja i zaštite životne sredine. U tom smislu potrebno je institucionalno umrežavanje MPŠV, MPNTR i MZ u cilju zajedničke podrške istraživačkim programima u organskoj poljoprivredi. Ovi subjekti bi kroz internacionalnu bilateralnu i multilatelarnu saradnju predstavljali značajan segment u organizaciji nacionalnih konferencija, simpozijuma i drugih naučno-stručnih skupova u organskom sektoru.
U cilju povećanja kvaliteta istraživanja, neophodna je integracija istraživačkih programa u Republici Srbiji sa onima koji su prisutni u EU (ERA Net, CORE Organic), što bi podrazumevalo razradu specifičnog istraživačkog programa, kao deo preduslova za integraciju. Umrežavanje i razmena istraživača sa univerziteta i instituta sa naučno-obrazovnim institucijama iz EU, kao i pristup članstvu organizacije ISOFAR u znatnoj meri bi doprinelo unapređenju istraživačkih resursa u Republici Srbiji. U tu svrhu neophodno je formirati organizaciju istraživača Republike Srbije koja bi institucionalizovala postojeći istraživački kadar i definisala smernice i ciljeve istraživanja u ovoj oblasti (npr. Društvo istraživača u organskoj proizvodnji Republike Srbije).
Takođe, od velikog je značaja uspostavljanje praktičnog sistema primene znanja i povećanje saradnje između istraživača i savetodavaca, prilikom čega bi inovativna naučna dostignuća našla primenu u praksi. Uspostavljanjem većeg broja demo-farmi omogućila bi se edukacija proizvođača i ostalih zainteresovanih koji bi bili u mogućnosti da se na terenu upoznaju sa metodama organske proizvodnje, a sve u cilju popularizacije i omasovljenja organske proizvodnje. Na njima bi se na praktičan način vršila primenjena istraživanja i edukacija proizvođača.
Proizvođači organskih proizvoda i njihova udruženja u Republici Srbiji nisu dovoljno konsultovani pri kreiranju naučnoistraživačkih projekata što utiče negativno na primenjivost rezultata u praksi.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 6: |
1) izrada Strategije razvoja istraživanja u organskoj proizvodnji sa definisanim prioritetima (agrobiodiverzitet, genetički resursi, genetika i oplemenjivanje bilja, proizvodnja organskog semena i sadnog materijala, sredstva za zaštitu i ishranu bilja, sistemi uzgoja biljaka i životinja, tehnologija prerade, socio-ekonomski aspekti) |
2) podrška saradnji između istraživačkih institucija (fakulteta, instituta, istraživačko-razvojnih centara, PSS) i zainteresovanih fizičkih i pravnih lica |
3) podrška uvođenju novih tehnologija u organskoj proizvodnji i preradi |
4) intenziviranje međunarodne saradnje kroz razmenu i umrežavanje istraživača sa univerziteta i instituta iz Republike Srbije sa istraživačima u zemljama EU i sveta koje su prepoznatljive po razvijenoj organskoj proizvodnji |
5) uključivanje nacionalnih istraživačkih institucija u trenutno aktuelne istraživačke projekte |
6) izvođenje primenjenih istraživanja u cilju unapređenja organske proizvodnje |
Cilj 7: Unapređenje organske proizvodnje kroz formalno obrazovanje
U prethodnom periodu uložen je značajan napor u cilju uključivanja organske proizvodnje u formalno obrazovanje, odnosno nastavni plan i program srednjih poljoprivrednih škola, visokih poljoprivrednih škola strukovnih studija i fakulteta. Organska poljoprivreda je sastavni deo nekih modula i predmeta na visokim poljoprivrednim školama strukovnih studija.
Trenutna situacija je rezultat realne potrebe za kadrovima iz oblasti organske poljoprivrede, koja sada nije velika, ali se u budućnosti očekuje značajno povećanje. Takođe, treba napomenuti da je predmet organska poljoprivreda (ili u okviru održive poljoprivrede) uključena u veći broj studijskih programa na diplomskim akademskim studijama ili master programima kao izborni ili obavezni predmet.
Uključivanje organske proizvodnje u formalno obrazovanje je u domenu odgovornosti i interesa srednjih škola, odnosno univerziteta koji su u nadležnosti MPNTR. U cilju primene aktuelnih znanja potrebno je unaprediti nastavne planove i programe iz oblasti organske proizvodnje i obezbediti kvalitetne udžbenike i stručnu literaturu koji će pružiti celovit prikaz gradiva uključujući teorijske pretpostavke, metodološku utemeljenost, razgraničenje (definisanje) ključnih, osnovnih pojmova, razradu opštih i specifičnih problema u toj oblasti i koji će pored osnovnog teksta sadržati i primere, slučajeve ili ilustracije iz prakse. Posebno je važan aspekt praktične nastave koji je neophodno unaprediti u celom sistemu obrazovanja u oblasti poljoprivrede.
Obrazovni program usmeren ka školskom uzrastu ima veliki uticaj na jačanje javne svesti o organskoj proizvodnji. U ovom domenu edukacije postoje određene inicijative, ali je obrazovna aktivnost i dalje na samim počecima.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 7: |
1) unapređenje nastavnih planova i programa formalnog i neformalnog obrazovanja iz oblasti organske proizvodnje |
2) obezbeđivanje udžbenika i stručne literature u skladu sa planom i programom obrazovnih ustanova, institucija i organizacija |
3) unapređenje znanja nastavno-obrazovnog i stručnog kadra u oblasti organske proizvodnje |
4) intenziviranje saradnje između domaćih i inostranih univerziteta i drugih naučno-obrazovnih i stručnih institucija i organizacija |
Cilj 8: Razvoj domaćeg tržišta organskih proizvoda
Domaće tržište organskih proizvoda još uvek nije dovoljno razvijeno. Organski proizvodi se mogu naći na zelenim pijacama, u nekoliko lanaca supermarketa i u specijalizovanim prodavnicama "zdrave hrane". Sa ciljem da se poboljša ponuda ovih proizvoda, Zelena mreža Vojvodine je u Novom Sadu još 2004. godine pokrenula prodaju organskih proizvoda u okviru pijace "Moj salaš". Ona okuplja proizvođače organskih proizvoda, proizvođače iz dobre poljoprivredne prakse i proizvođače tradicionalnih proizvoda. Sa istim ciljem u Beogradu u julu 2011. godine udruženje Serbia Organica je u saradnji sa JP "Gradske pijace" započelo projekat "Pijaca organske hrane". Za sada se projekat realizuje na jednoj beogradskoj pijaci, a namere su da se prodaja organskih proizvoda proširi i na druge pijace na teritoriji grada, kao i da postane deo stalne ponude na gradskim pijacama. Jedan od načina prodaje svežih organskih proizvoda jeste direktna prodaja na samom gazdinstvu što je karakteristično za region APV.
Prerađeni organski proizvodi uglavnom su iz uvoza, a od domaćih proizvoda mogu se naći sokovi, čajevi, džemovi, brašno, namazi, slatko i pasterizovano povrće. Evidentan je nedostatak organskih proizvoda animalnog porekla.
Iako je ponuda organskih proizvoda kako iz domaće proizvodnje tako i iz uvoza proširena, još uvek je ograničena kako u pogledu asortimana tako i u pogledu dostupnih količina. Ovi proizvodi se najčešće nalaze na policama zajedno sa proizvodima koji važe za "zdrave proizvode" bez jasnog objašnjenja po čemu se organski proizvodi razlikuju od ostalih.
Razvoju domaćeg tržišta doprinelo bi udruživanje dobavljača i proizvođača u proizvođačke i trgovačke asocijacije čime bi se obezbedila dovoljna količina organskih proizvoda za trgovačke lance, restorane, servise dostave hrane i dr. Javna nabavka organske hrane (menze u predškolskim ustanovama, upravama, školama, univerzitetima) može se takođe smatrati činiocem podrške razvoja organskog tržišta. Istovremeno, potrebno je uspostavljanje efikasne berze ponude i potražnje organskih proizvoda.
Kako bi se povećala potražnja za organskim proizvodima neophodno je inicirati edukativno-promotivne kampanje kojima će se uticati na jačanje svesti potrošača o značaju i prednostima organskih proizvoda. Važna je i promocija nacionalnog znaka kojim se organski proizvodi obeležavaju sa ciljem njegove bolje prepoznatljivosti među potrošačima. Bolja informisanost potrošača može se postići uspostavljanjem internet stranice koja će sadržati relevantne i atraktivne informacije o ponudi organskih proizvoda.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 8: |
1) izrada analize nacionalnog tržišta organskih proizvoda (trenutno stanje i potencijali) |
2) uspostavljanje dobro snabdevenih i organizovanih lokalnih prodajnih mesta (pijace i male prodavnice) i veća učestalost pijačnih dana |
3) povezivanje sa lancima supermarketa koji imaju mogućnost značajnijeg plasmana organskih proizvoda. |
4) uspostavljanje efikasne internet berze ponude i potražnje organskih proizvoda |
5) intenziviranje edukativno-promotivnih kampanja kojima će se uticati na jačanje svesti potrošača |
Cilj 9: Rast izvoza organskih proizvoda
Organska proizvodnja se odvija u više od 172 zemalja sveta14. Udeo površina pod organskom proizvodnjom u odnosu na ukupne poljoprivredne površine, u stalnom je porastu. Tržište organskih proizvoda, takođe raste, ne samo u Evropi i Severnoj Americi, nego i u mnogim zemljama u razvoju. Ipak, za izvoznike iz Republike Srbije, najznačajnije je tržište EU koje i pored značajne sopstvene proizvodnje i dalje pokazuje potrebu za uvozom organskih proizvoda. Najveći potrošači organskih proizvoda u EU su Nemačka, Francuska, Italija i Velika Britanija.
____________
14 Izvor: FiBL & IFOAM (2016): The World of Organic Agriculture 2016. Frick and Bonn
Uprkos finansijskoj krizi tržište organskih proizvoda u EU beleži kontinuirani rast. Veliki lanci supermarketa u većini evropskih zemalja nastavljaju da razvijaju i povećavaju ponudu organskih proizvoda što utiče i na veću potražnju za organskim proizvodima.
Organska proizvodnja u Srbiji je najvećim delom, okrenuta izvozu. Posmatrano pojedinačno po proizvodima, najveća vrednost u 2013. godini je ostvarena izvozom zamrznutog voća i to kupine, maline, višnje, zatim sušenog voća kupine, maline, višnje i jagode, svežeg voća jabuke i šljive, zatim voćnih sokova i koncentrata voćnih sokova borovnice i jabuke i sušenog začinskog bilja.
U 2013. godini zabeležen je rast u izvozu organskih proizvoda. Ukupna količina izvezenih organskih proizvoda u 2013. godini iznosila je 7.101.301,24 kg (2012: 1.561.672,50 kg), a ostvaren izvoz je bio u vrednosti od preko 10 miliona evra. U 2015. godini vrednost izvoza organskih proizvoda je iznosio 19,6 miliona evra što je 75% više u odnosu na vrednost izvoza od 11,2 miliona evra u 2014. godini. Najveće učešće u izvozu je imalo sveže i smrznuto organsko voće sa 17.082.205 evra, odnosno 87%.
Određen broj kompanija uspešan je u plasmanu organskih proizvoda na inostranim tržištima, međutim potencijal koji Republika Srbija ima u pogledu izvoza organskih proizvoda nije dovoljno iskorišćen. Naši proizvođači nisu konkurentni na inostranom tržištu, s jedne strane jer proizvode male količine proizvoda koje nije moguće plasirati na tržište koje zahteva stabilnu isporuku proizvoda u odgovarajućim količinama i ujednačenog kvaliteta, a sa druge strane zbog nedostatka informacija o stanju i zahtevima na tržištu i tržišnim partnerima. Iz Republike Srbije se najviše izvoze proizvodi niskog stepena prerade koji samim tim imaju i manju dodatu vrednost. Marketinške aktivnosti koje za cilj imaju brendiranje proizvoda i njihovu promociju u inostranstvu nisu zastupljene u dovoljnoj meri.
Podršku izvoznicima treba pružiti kroz jačanje, produbljivanje i širenje njihovih poslovnih veza i odnosa, kao i podršku nastupu na sajmovima. Proizvođače koji imaju izvozni potencijal treba pomoći prilikom osvajanja novih tržišta, posebno na polju izvoza biljaka bogatih proteinima, semena uljarica i visoko kvalitetnih žitarica čiji je deficit evidentan na globalnom nivou. Takođe, obuka iz oblasti marketinga zaposlenih u kompanijama koje planiraju plasiranje svojih proizvoda na inostranim tržištima i nastup na sajmovima je nezaobilazan element u prodornom tržišnom nastupu.
Formiranje baze podataka doprinelo bi ovom procesu (informacije o tržištima u različitim zemljama, režimi zemalja uvoznica, spisak uvoznika, korisni linkovi itd.). Takođe, sama udruženja mogu u velikoj meri doprineti povezivanju domaćih proizvođača sa potencijalnim uvoznicima.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 9: |
1) uspostavljanje sistema praćenja potreba inostranih tržišta, tržišnih trendova, cena i aktera na tržištu |
2) obuka iz oblasti marketinga za kompanije koje planiraju nastup na inostranim tržištima |
3) aktivnije učešće Razvojne agencije Srbije u promociji izvoza organskih proizvoda |
4) podrška učešću srpskih proizvođača i izvoznika na regionalnim i međunarodnim sajmovima za organsku proizvodnju |
Cilj 10: Stvaranje povoljnijih uslova za proizvodnju i preradu organskih proizvoda
U okviru čitavog proizvodnog lanca u organskoj proizvodnji neophodna su dodatna ulaganja u cilju ispunjavanja specifičnih zahteva organske proizvodnje. Jedan od aktivnosti kojom bi se stvorili povoljniji uslovi za bavljenje ovom proizvodnjom jeste i učestvovanje jedinica lokalnih samouprava u kreditnim programima čime bi se postigli povoljniji uslovi za kreditiranje proizvođača organskih proizvoda jer bi jedinice lokalne samouprave mogle preuzeti na sebe otplatu kamata na kredite što već rade u oblasti konvencionalne poljoprivrede.
Sredstva za zaštitu bilja i sredstava za ishranu bilja i oplemenjivači zemljišta koja su dozvoljena za upotrebu u organskoj proizvodnji registruju se i stavljaju u promet na isti način kao i sredstava za upotrebu u konvencionalnoj proizvodnji. Imajući u vidu male površine pod organskom proizvodnjom, registracija ovih sredstava nije ekonomski isplativa kako za proizvođače tako i za uvoznike ovih sredstava, što za posledicu ima ograničen broj registrovanih sredstava dozvoljenih za upotrebu u organskoj proizvodnji u Republici Srbiji i stvara poteškoće za nesmetano odvijanje proizvodnog procesa.
Kako bi se unapredili uslovi za proizvodnju i uvećali prinosi neophodno je obezbediti različite vrste i dovoljne količine registrovanih inputa dozvoljenih za upotrebu u organskoj proizvodnji. Udruženja bi mogla da pripreme liste registrovanih inputa koji su neophodni za proizvodnju. Takođe, udruženja bi u saradnji sa svojim članovima mogli da pripreme i liste inputa za organsku proizvodnju kojih nema na tržištu Republike Srbije. Na ovaj način kompanije koje se bave proizvodnjom ili uvozom bi imale smernice za kojim inputima postoji najveća potreba i ekonomski interes da iste proizvedu ili uvezu.
U odnosu na raniji period nešto je bolja dostupnost semenskog materijala strnih žita, soje, pojedinih vrsta povrća što i dalje ne zadovoljava potrebe proizvođača jer su količine i asortiman organskog semena vrlo oskudni. I dalje na tržištu nema dostupnog sadnog materijala krompira, a pre svega sorti tolerantnih prema učestalijim bolestima. Sadni materijal voćaka i vinove loze proizveden metodama organske proizvodnje takođe je nedostupan. Važan problem predstavlja činjenica da u skladu sa važećim propisima o sadnom materijalu nemamo umatičene biljke najvećeg broja autohtonih sorti voćaka koje su pogodne za organsku proizvodnju.
S obzirom da se radi o zahtevnoj proizvodnji sa mnogo ograničenja i zabrana, neophodna je edukacija proizvođača, pogotovu proizvođača koji tek nameravaju da se uključe u ovaj sektor poljoprivredne proizvodnje. U cilju bolje informisanosti proizvođača, neophodno je osnivanje info centra za organsku proizvodnju, čiji bi zadatak bio da spoji sve dostupne informacije o organskoj proizvodnji (metodama organske proizvodnje, podsticajnim sredstvima i potrebnoj dokumentaciji, edukacijama i itd.). Kako bi ispunio svoje ciljeve, info centar mora vršiti tri funkcije, bilo vlastitim sredstvima bilo uz pomoć državnih institucija i stručnjaka: prikupljanje i praćenje podataka na nacionalnom nivou, analiza i interpretacija prikupljenih podataka i izveštavanje i širenje rezultata.
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 10: |
1) priprema liste registrovanih inputa za organsku proizvodnju |
2) kontinuirana podrška edukaciji proizvođača |
3) formiranje info centra za organsku proizvodnju |
4) omogućiti proizvođačima organskih proizvoda da daju mišljenja i sugestije u postupku definisanja tema naučnoistraživačkih projekata prilikom objavljivanja javnog poziva za prijavu projekata, kao i da budu učesnici naučnoistraživačkih projekata vezanih za inpute i inovativne tehnologije prema uslovima javnog poziva |
Cilj 11: praćenje realizacije ciljeva i aktivnosti za razvoj organske proizvodnje propisanih u NPRR
Aktivnosti koje je potrebno sprovesti u svrhu realizacije cilja 11: |
1) MPŠV imenuje odgovornu osobu za praćenje realizacije ciljeva i aktivnosti |
2) izrada detaljnog plana aktivnosti sa definisanim rokovima |
3) izrada šeme za praćenje postignutih rezultata |
6.2.4.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera podsticaji za organsku poljoprivrednu proizvodnju direktno je povezana sa IPARD merom "Agro-ekološko-klimatske mere i mera organske proizvodnje", čija primena je planirana u drugoj fazi akreditacije mera IPARD programa.
Ova mera je integralno povezana sa drugim merama iz NPRR koje se odnose na očuvanje životne sredine. Očuvanje genetičkih resursa za hranu i poljoprivredu zajedno sa brigom o poljoprivrednom zemljištu i poljoprivrednim predelima visoke prirodne vrednosti stvaraju preduslove za bavljenje organskom proizvodnjom i proizvodnju zdravstveno bezbedne hrane. Organska proizvodnja doprinosi očuvanju jedinstvenih poljoprivrednih poluprirodnih predela izuzetne lepote, stvara idealne preduslove za razvoj nepoljoprivrednih aktivnosti na selu (IPARD mera "Diverzifikacija poljoprivrednih gazdinstava i razvoj poslovanja", kao i meri NPRR "Podsticaji za diverzifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima"). Takođe, mera "Sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja - LEADER" u okviru IPARD programa može biti uspešno kombinovana sa podmerom organske proizvodnje kroz pokretanje lokalnih inicijativa i strategija lokalnog razvoja koje su zasnovane na brizi o prirodnom okruženju i stvaranju boljih uslova za život i rad u ruralnim područjima.
6.2.4.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu i to:
1) fizičko lice - nosilac porodičnog komercijalnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) preduzetnik;
3) pravno lice.
6.2.4.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.2.4.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da predmet podsticaja nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) ako je ostvario pravo na podsticaje za organsku biljnu i/ili stočarsku proizvodnju, ne može ostvariti pravo na direktna plaćanja za iste površine i za istu meru;
6) ako je ostvario pravo na podsticaje za organsku stočarsku proizvodnju ne može ostvariti pravo na direktna plaćanja za isto grlo i za istu meru.
6.2.4.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Podsticaje za organsku proizvodnju ostvaruju: proizvođači čija je proizvodnja u periodu konverzije, proizvođači kojima je završen period konverzije i nalaze se u postupku izdavanja sertifikata, i proizvođači koji imaju sertifikovanu biljnu ili stočarsku proizvodnju.
Proizvođač treba:
1) da je sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom zaključio ugovor o vršenju kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji, koji važi za godinu za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja, odnosno u slučaju grupne sertifikacije da je zaključio ugovor o saradnji sa proizvođačem i da je u ugovoru koji je taj proizvođač zaključio sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom podnosilac zahteva naveden kao proizvođač kooperant, u skladu sa posebnim propisom kojim se bliže uređuje kontrola i sertifikacija u organskoj proizvodnji i metode organske proizvodnje;
2) obavlja proizvodnju u skladu sa propisima kojima se uređuje organska proizvodnja;
3) u naredne tri godine od godine za koju je ostvarilo pravo na podsticaje za organsku biljnu proizvodnju primenjuje metode organske biljne proizvodnje, u skladu sa zakonom kojim se uređuje organska proizvodnja, na katastarskim parcelama za koje je ostvarilo pravo na podsticaje za organsku biljnu proizvodnju;
4) ima prijavljene površine pod odgovarajućom biljnom kulturom i u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje registracija poljoprivrednih gazdinstava;
5) ima prijavljenu vrstu i broj životinja;
6) ima ugovor zaključen sa ovlašćenom organizacijom sa rokom važenja za godinu za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja, odnosno u slučaju grupne sertifikacije ugovor o saradnji sa proizvođačem i ugovor koji je taj proizvođač zaključio sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom u kojem je podnosilac zahteva naveden kao proizvođač kooperant.
6.2.4.9. Prihvatljive investicije
Plaćanja za organsku proizvodnju se obavljaju u vidu godišnjeg plaćanja po jedinici površine za organsku biljnu proizvodnju i plaćanja u organskoj stočarskoj proizvodnji po grlu/jedinki životinje/ košnici, za proizvodnju u periodu konverzije i proizvodnju koja ima organski status.
Ova vrsta plaćanja se u EU realizuje kroz tkz. kompenzaciona plaćanja na godišnjem nivou, a prema kalkulaciji troškova koju su izračunale naučnostručne institucije. Kompenzaciona plaćanja imaju za cilj da nadoknade gubitak prihoda zbog povećanih troškova i umanjenja prinosa koji nastaju usled dobrovoljnog pridržavanja osnovnih principa organske proizvodnje.
Planirano je da se u narednom periodu u saradnji sa naučnostručnim institucijama propišu nivoi kompenzacionih plaćanja za organsku proizvodnju za Republiku Srbiju.
6.2.4.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove podmere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja, već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.2.4.11. Intenzitet pomoći
U biljnoj proizvodnji, obračunavanje se vrši po hektaru, a u stočarskoj proizvodnji, po grlu/jedinki životinje, odnosno pčelinjem društvu i uvećana su za minimalno 40% u odnosu na plaćanja za konvencionalnu biljnu, odnosno stočarsku proizvodnju.
Visina godišnjih plaćanja, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje ova mera.
6.2.4.12.Indikativni budžet
Iznos podsticaja za organsku poljoprivrednu proizvodnju propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.2.4.13. Pokazatelji
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Površina pod biljnom proizvodnjom u periodu konverzije (ha) |
2. |
Površina pod organskom biljnom proizvodnjom (ha) |
3. |
Broj grla stoke koje se nalaze u periodu konverzije |
4. |
Broj grla stoke koje se nalaze u okviru organske proizvodnje |
5. |
Broj poljoprivrednih gazdinstava koja su ostvarila podsticaj za organsku biljnu proizvodnju |
6. |
Učešće registrovanih poljoprivrednih gazdinstava koja se bave organskom proizvodnjom u odnosu na ukupan broj aktivnih registrovanih poljoprivrednih gazdinstava |
7. |
Ukupan iznos isplaćenih podsticaja |
6.2.4.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.2.5. Podsticaji za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta - kontrola erozije zemljišta
6.2.5.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Zakon o poljoprivrednom zemljištu ("Službeni. glasnik RS", br. 62/06, 65/08 - dr. zakon, 41/09, 112/15 i 80/17);
4) Zakon o vodama ("Službeni. glasnik RS", br. 30/10, 93/12 i 101/16);
5) Zakon o šumama ("Službeni. glasnik RS", br. 30/10, 93/12 i 89/15);
6) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.2.5.2. Obrazloženje
Poljoprivredno zemljište je osnovni resurs poljoprivredne proizvodnje. Velike površine zemljišta izložene su intenzivnom procesima degradacije, a jedan od najuticajnijih činilaca tog procesa je erozija zemljišta i to vodom: uticajima - "udarima" kišnih kapi na površinu akumulativno-humusnog sloja (uključujući i jaružnu eroziju), odnosno vetrom - odnošenjem čestica plodnog površinskog sloja. Erozija vetrom prouzrokuje gubitak gornjeg sloja zemljišta i smanjuje njegovu plodnost odnoseći čestice zemljišta gornjeg plodnog (produktivnog) sloja bogatog hranivima.
Sprečavanjem negativnih uticaja procesa erozije sprečava se osim degradacije poljoprivrednog zemljišta i degradacija agro-biodiverziteta. Izradom digitalnih karata, čiji je osnov postojeća karta erozije, dobijen je podatak da područja pod jakim potencijalom erozije zauzimaju 3,320.80 km2, odnosno 3.76% teritorije Republike Srbije. Na osnovu podataka RSZ na području Republike Srbije samo u 2012. godini erodirano je 6,296 km2 zemljišta dok je smireno 374 km2.
Sprovođenje ove mere podrazumeva brigu o zemljištu primenjujući sledeću praksu:
1) uočavanje mesta gde je moguće skupljanje vode na površini poljoprivrednog zemljišta, odnosno gde je moguće stvaranje "osetljivih" mesta sa nepovoljnom strukturom i vlažnosti čestica;
2) povećanje organske materije u zemljištu koja osigurava stvaranje biljnog pokrova u cilju sprečavanja odnošenja čestica sa površine zemljišta;
3) održavanje poljoprivrednog zemljišta u odgovarajućem stanju i to: pravilnom i redukovanom obradom, ili održavanjem optimalne količine vlage da zemljišne čestice na površini ne bi bile suve;
4) smanjenjem količine vode za navodnjavanje;
5) pravilnom upotrebom mehanizacije, u smislu da se pri nedovoljnoj količini vlage u zemljištu koriste agregati sa rotirajućim alatima koji stvaraju mrvičasto-praškasti sloj zemljišta;
6) sprečavanjem erozije zemljišta izbegavanjem problema u stočarskoj proizvodnji (prevelik broj grla stoke pri neodgovarajućoj količini vlage u zemljištu, prevelikom ispašom, ispašom u zimskom periodu ili ispašom kraj obala reka ili kraj vodotokova).
Ova mera je po EU klasifikaciji svrstana kao mera ruralnog razvoja, ali zbog kadrovskih kapaciteta, kao i raspoloživih sredstava sprovođenje ove mere, monitoring nad sprovođenjem za ovu meru je u nadležnosti Uprave za poljoprivredno zemljište, organa uprave u okviru MPŠV.
6.2.5.3. Specifični ciljevi mere
1) Proizvodnja ili donošenje sloja zemljišta ili zemljišnih agregata koji su slabije podložni eroziji;
2) održavanje poljoprivrednog zemljišta u odgovarajućem stanju:
(1) održavanjem odgovarajuće vlažnosti zemljišta,
(2) čuvanjem organske materije zemljišta na površinskom sloju (čuvanje nutrijenata koji čine plodnost zemljišta);
3) pravilan način upravljanja zemljištem, putem:
(1) načina obrade,
(2) kontrole plodnosti u cilju pravilne upotrebe đubriva i pesticida,
(3) izborom vrste gajenih kultura,
(4) čuvanjem i zaoravanjem organskih ostataka na površini poljoprivrednog zemljišta.
6.2.5.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera "Podsticaji za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta - kontrola erozije zemljišta integralno je povezana sa ostalim merama iz NPRR koje se odnose na očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa. Sprečavanje erozije zemljišta i briga o održivom upravljanju ovim prirodnim resursom je od izuzetnog značaja za stvaranje preduslova za sprovođenje ostalih mera u okviru ove mere NPRR.
6.2.5.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu i to:
1) fizičko lice - nosilac komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) preduzetnik;
3) pravno lice.
6.2.5.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.2.5.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
Ukoliko je korisnik preduzetnik ili pravno lice, treba da:
1) je upisan u Registar privrednih subjekata i nalazi se u aktivnom statusu (preduzetnici i pravna lica);
2) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik pravno lice, treba da:
1) je razvrstan u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
6.2.5.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
1) korisnik poseduje izrađen Program za kontrolu ili borbu protiv erozije ili dobijene Preporuke za odgovarajuće postupanje;
2) korisnik ima prijavljenu biljnu ili stočarsku proizvodnju u skladu sa zakonom kojim se uređuje poljoprivreda i ruralni razvoj;
3) zabrana razoravanja travnih pokrivača na livadama i pašnjacima.
6.2.5.9. Prihvatljive investicije
1) utvrđivanje mera za zaštitu zemljišta kao prirodnog resursa i stavljanje pod kontrolu erozionih procesa;
2) rana setva ozimih useva i stvaranje odgovarajućeg travnog pokrivača u područjima gde je opasnost od erozije veća;
3) postizanje najmanje 25% pokrivenosti zemljišta do početka jesenjih i zimskih erozivnih uticaja putem vode, vetra, poplava i slično;
4) formiranje traka travnog pokrivača na osetljivim mestima, posebno na padinama i dnu parcele ako je pod nagibom;
5) ostavljanje žetvenih ostataka na površini zemljišta u cilju održavanja organske materije;
6) odbrana od vetra, smanjenje njegove brzine na manje od 20 km/h, odnosno izgradnja vetrozaštitnih pojaseva sa propusnošću od 40-50% i regulisanje visine pojaseva;
7) stvaranje grebenova na površini zemljišta u visini od 5-10 cm;
8) obrada zemljišta po konturama odnosno popreko u odnosu na pad zemljišta;
9) obrada zemljišta stvaranjem specifičnih struktura u cilju zaštite od vodenih bujica (npr. izgradnja terasa).
6.2.5.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove mere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.2.5.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova u okviru investicije je 30%.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ova mere.
6.2.5.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta - kontrola erozije zemljišta propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.2.5.13. Pokazatelji
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Površina zemljišta zahvaćena erozionim procesima (% od ukupne površine Republike Srbije) |
2. |
Površina zemljišta zahvaćena vodnom erozijom (površina u km2 od ukupne površine Republike Srbije) |
3. |
Površina zemljišta zahvaćena erozijom vetra (površina u km2 od ukupne površine Republike Srbije) |
4. |
Godišnji gubitak zemljišta koji je najbogatiji nutrijentima po dubini sloja (cm) |
6.2.5.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.2.6. Podsticaji za održivo korišćenje šumskih resursa
6.2.6.1. Pravni osnov
1) Zakon o šumama;
2) Nacionalni akcioni plan za korišćenje obnovljivih izvora energije Republike Srbije usklađen sa Direktivom EU broj 2009/28/E3 (Odluka 2009/548/E3);
3) Zakon o zaštiti prirode ("Službeni glasnik RS", br. 36/09, 88/10, 91/10 - ispravka i 14/16);
4) Zakon o energetici ("Službeni glasnik RS", broj 145/14).
5) Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 59/06);
6) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.2.6.2. Obrazloženje
Šume u Republici Srbiji zauzimaju 2.25 miliona ha (što čini 29,1% ukupne teritorije Republike Srbije). Pored nedovoljnog stepena šumovitosti koji zaostaje za procenjenim optimalnim od 41,4% za 12,3% i ukupno nedovoljne vrednosti prosečne drvne zapremine i zapreminskog prirasta po ha od 161,0 m3 i 4,0 m3, nezadovoljavajuće stanje šuma karakteriše i sledeće:
1) nepovoljna struktura po poreklu i uzgojnom obliku: blizu 2/3 ili 64,7% površine šuma predstavljaju izdanačke šume sa jedva polovinom potencijalnog inventara;
2) nepovoljna struktura po očuvanosti: na 29% obrasle površine prostiru se razređene i devastirane šume;
3) izrazito nepovoljna starosna struktura prirodnih visokih šuma i izdanačkih šuma;
4) izostalo planirano prirodno obnavljanje na značajnom delu površine visokih šuma;
5) nezadovoljavajuće zdravstveno stanje, koje se intenzivno ispoljava procesom hroničnog sušenja šuma;
6) nepovoljna sortimentna struktura drvne zapremine: odnos oblog tehničkog i prostornog drveta je 33,5 : 66,5%;
7) nedovoljna otvorenost šuma saobraćajnicama na nivou od 9-12 m/ha, a u šumama sopstvenika tek 1/3 do 1/2 otvorenosti šuma kojima gazduju javna preduzeća;
8) ostali potencijali šuma i šumskih staništa (nedrvni proizvodi i biomasa) nisu iskorišćeni u mogućoj meri.
Pored toga, ruralna područja u Republici Srbiji koja su bogata šumom karakterišu nerazvijena šumska infrastruktura, nizak stepen diverzifikacije prihoda koji potiču iz korišćenja šumskih resursa i nerazvijen sistem lanca snabdevanja drvetom i ostalim proizvodima koji potiču iz šuma. Kao posledica ovakvog stanja, postojeći šumski resursi se koriste ekstenzivno, neefikasno i sa mnogo manjim ekonomskim benefitima u odnosu na svoje potencijale. Zbog ovakvog korišćenja šuma koje su u privatnom vlasništvu, u nekim predelima u velikoj meri ugrožen je i biodiverzitet.
Brojni su problemi sa kojima se susreće stanovništvo u ruralnim područjima u kontekstu korišćenja šumskih potencijala. U osnovi, ti problemi se mogu grupisati u četiri kategorije: ekonomske, ekološke i probleme održivosti i efikasnosti.
Posebno se ističu problemi gazdovanja šumama u šumama sopstvenika koje se prostiru na nešto manje od polovine ukupne površine šuma, a koje karakteriše loše stanje i usitnjenost poseda (prosečna veličina parcele u privatnom posedu je 0,34 ha, a ukupna površina privatnih šuma iznosi 1.169.533 ha), nerešeni svojinski odnosi, što otežava gazdovanje, zatim pojava "novih" vlasnika većeg poseda (crkva, zadruge, veliki zemljoposednici), ali i zainteresovanost države da učestvuje u podsticanju razvoja privatnog sektora radi ostvarenja ciljeva održivog razvoja.
Jedan od značajnih problema je i nezakonita i neevidentirana seča u privatnim šumama. Najčešći uzrok ovakvog oblika seča je siromaštvo stanovništva u ruralnim područjima kome su prihodi od seče i prodaje drveta najznačajnija stavka u ukupnim godišnjim prihodima. Istraživanja su pokazala da je potrošnja ogrevnog drveta u Republici Srbiji znatno veća u odnosu na registrovanu proizvodnju, što u velikoj meri negativno utiče na biodiverzitet šuma.
Zastarela mehanizacija, veliko učešće ručnog i animalnog rada, neorganizovanost privatnih vlasnika šuma, niska produktivnost i mala ponuda drveta u kvantitativnom smislu samo su neki od razloga zbog kojih najveći broj privatnih vlasnika šuma ne predstavlja ozbiljne partnere industriji za preradu drveta niti ima ozbiljniju ulogu u njenim lancima snabdevanja drvetom. Zbog zastarele tehnologije i tradicionalnog pristupa proizvodnji drvenog uglja efikasnost korišćenja drveta je izuzetno niska, dok je korišćenje ostalih proizvoda šuma, pre svega nedrvnih šumskih proizvoda, simbolično.
Sve navedeno potvrđuje da se stanovništvo u ruralnim područjima uglavnom bavi agro-šumarstvom, pri čemu nijedna od ovih privrednih grana nema primat, već se prihod ostvaruje kroz kombinaciju poljoprivredne i šumarske proizvodnje, na vrlo malim posedima, neefikasno i ekstenzivno.
Imajući u vidu navedene probleme u korišćenju šumskih resursa u ruralnim područjima, predložena mera ima za cilj da stvori preduslove za promenu ovakvog stanja i prelazak sa ekstenzivnog na održivo i efikasno korišćenje šumskih resursa, što će doprineti povećanju diverzifikacije, konkurentnosti i visine prihoda stanovništva u ruralnim područjima.
Podmere koje se sprovode u okviru ove mere su:
1) Razvoj šumskih područja i unapređenje isplativosti gazdovanja šumama;
2) ulaganja u šumarske tehnologije, preradu i mobilizaciju i plasman šumskih proizvoda na tržište;
3) podrška izgradnji šumske infrastrukture sa ciljem povećanja dostupnosti i efikasnosti korišćenja šumskih resursa;
4) razvoj savetodavne šumarske službe;
5) uspostavljanje grupa i organizacija proizvođača;
6) podrška uspostavljanju mreže NATURA 2000;
7) podrška saradnji i stvaranju klastera i mreža u šumarstvu.
Ova mere je po EU klasifikaciji svrstana kao mera ruralnog razvoja ali zbog kadrovskih kapaciteta kao i raspoloživih sredstava sprovođenje ove mere, monitoring nad sprovođenjem za ovu meru je u nadležnosti Uprave za šume, organa uprava u okviru MPŠV.
6.2.6.3. Specifični ciljevi po podmerama:
1) Za podmeru - Razvoj šumskih područja i unapređenje isplativosti gazdovanja šumama:
(1) podrška pošumljavanju i stvaranju novih područja pod šumama;
(2) podrška uspostavljanju agro-šumarskih sistema;
(3) podrška za sprečavanje i otklanjanje šteta u šumama od šumskih požara, elementarnih nepogoda i katastrofa (uključujući najezde insekata, bolesti i klimatskih poremećaja);
(4) podrška za poboljšanje otpornosti i vrednosti životne sredine, kao i potencijala šumskih ekosistema.
2) Za podmeru - Ulaganja u šumarske tehnologije, preradu i mobilizaciju i plasman šumskih proizvoda na tržište:
(1) sertifikacija šuma u privatnom vlasništvu u cilju povećanja ponude sertifikovane oblovine u lancu snabdevanja drvetom;
(2) podrška unapređenju tehnologija za efikasnije korišćenje šumskih resursa u privatnim šumama i jačanje tehničkih kapaciteta privatnih preduzetnika u ruralnim područjima;
(3) stručno osposobljavanje i licenciranje privatnih preduzetnika sa ciljem jačanja njihovih kapaciteta za izvođenje radova i usluga u šumama u kojima gazduju državna šumarska preduzeća;
(4) podrška privatnim preduzetnicima i vlasnicima šuma u ruralnim područjima za nabavku nove tehnologije, mehanizacije i opreme sa ciljem povećanja efikasnosti proizvodnje i ponude drvne biomase iz privatnih šuma;
(5) podrška privatnim preduzetnicima u ruralnim područjima za nabavku efikasnih kotlova na drvnu biomasu za proizvodnju toplotne energije za potrebe grejanja objekata i proizvodnje ranog povrća;
(6) podrška privatnim preduzetnicima u ruralnim područjima za izgradnju skladišta za skladištenje i čuvanje drvne biomase namenjene za energetske svrhe;
(7) podrška proizvođačima drvenog uglja u ruralnim područjima za nabavku novih tehnologija u funkciji povećanja efikasnosti korišćenja drvne biomase.
3) Za podmeru - Podrška izgradnji šumske infrastrukture sa ciljem povećanja dostupnosti i efikasnosti korišćenja šumskih resursa:
(1) izgradnja šumskih kamionskih puteva u privatnim šumama u funkciji povećanja stepena otvorenosti šuma i dostupnosti šumskih resursa;
(2) izgradnja šumskih mekih puteva sa ciljem povećanja gustine šumskih komunikacija i smanjenja troškova proizvodnje i izvlačenja drveta iz privatnih šuma.
4) Za podmeru - Razvoj savetodavne šumarske službe: podrška sopstvenicima šuma u cilju poboljšanja rezultata u gazdovanju sopstvenim šumama.
5) Za podmeru - Uspostavljanje grupa i organizacija proizvođača:
(1) podrška prilagođavanju zahtevima tržišta proizvodnje i proizvoda članova takvih grupa i organizacija proizvođača u šumarskom sektoru;
(2) podrška zajedničkom plasmanu robe na tržište, uključujući pripremu za prodaju, centralizaciju prodaje i ponudu kupcima na veliko;
(3) podrška stvaranju zajedničkih pravila o informacijama o proizvodnji;
(4) podrška razvoju delatnosti i veština plasmana na tržište i organizacija i olakšavanje postupaka inovacije.
6) Za podmeru - Podrška uspostavljanju mreže NATURA 2000: nadoknada sopstvenicima i korisnicima šuma za dodatne troškove i izgubljeni prihod zbog uspostavljanja mreže NATURA 2000.
7) Za podmeru - Podrška saradnji i stvaranju klastera i mreža u šumarstvu:
(1) pilot projekti za razvoj novih proizvoda, praksi, procesa i tehnologija u šumarskom sektoru;
(2) horizontalna i vertikalna saradnja među subjektima u lancu snabdevanja;
(3) zajedničke aktivnosti vezane za prilagođavanje klimatskim promenama i njihovo ublažavanje;
(4) zajednički pristup projektima vezanim za očuvanje životne sredine, upravljanje vodama i upotrebu obnovljive energije.
6.2.6.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Podsticaji za održivo korišćenje šumskih resursa su u direktnoj vezi sa merama za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa u okviru NPRR.
6.2.6.5. Korisnici
1) Registrovana poljoprivredna gazdinstva;
2) udruženja sopstvenika šuma (na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou);
3) korisnici državnih šuma u šumskim područjima i nacionalnim parkovima;
4) privatni preduzetnici u oblasti šumarstva koji obavljaju delatnost u ruralnim područjima;
5) upravljači zaštićenim prirodnim dobrima.
6.2.6.6. Ekonomska održivost
Podnosilac zahteva dokazuje ekonomsku održivost kroz biznis plan, odnosno izvođački plan gazdovanja šumama.
6.2.6.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada korisnik nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda.
6.2.6.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
U postupku izbora učesnika u implementaciji predloženih mera i korisnika podsticajnih sredstava primenjivaće se odgovarajući kriterijumi koji su podeljeni u tri kategorije:
1) kriterijumi koji se odnose na korisnike;
2) kriterijumi koji se odnose na karakteristike projekata i
3) kriterijumi koji se odnose na izbor lokacija u kojima će se sprovoditi aktivnosti u toku realizacije predloženih mera.
Specifični kriterijumi koji se odnose na korisnike obuhvataju:
1) veličinu šumskog poseda;
2) godišnji zapreminski prirast i etat;
3) obim godišnjih seča;
4) tip, vrsta i starost mehanizacije za poslove u šumarstvu;
5) karakteristike tehnologije koja se koristi za proizvodnju drvenog uglja i drugih proizvoda koji se proizvode u ruralnim područjima;
6) razvijenost/nerazvijenost kanala za distribuciju drveta i proizvoda koji potiču iz šume;
7) zaposlenost/nezaposlenost i starosna struktura domaćinstva;
8) stepen obrazovanja i stručne osposobljenosti/neosposobljenosti;
9) visina prihoda korisnika.
Specifični kriterijumi koji se odnose na karakteristike projekata su:
1) kost-benefit analiza projekta;
2) period povraćaja uloženih sredstava;
3) doprinos direktnom i indirektnom zapošljavanju stanovništva u ruralnim područjima;
4) održivost poslovnih aktivnosti posle prestanka projekta;
5) atraktivnost projekta za privlačenje stanovništva iz gradskih sredina i zapošljavanje u ruralnim područjima;
6) doprinos projekta održivom i efikasnom korišćenju šumskih resursa u privatnim šumama;
7) doprinos projekta očuvanju životne sredine i energetskoj efikasnosti.
Specifični kriterijumi koji se odnose na izbor lokacija u kojima će se sprovoditi aktivnosti u toku realizacije predloženih mera su:
1) bogatstvo šumskim resursima;
2) naseljenost ruralnih sredina;
3) postojanje/nepostojanje potrebne infrastrukture;
4) postojanje/nepostojanje drugih privrednih grana na pojedinim lokacijama;
5) stepen zainteresovanosti jedinice lokalne samouprave da participira u realizaciji projekta.
6.2.6.9. Prihvatljive investicije
1) za podmeru - Razvoj šumskih područja i unapređenje isplativosti gazdovanja šumama, troškovi koji se finansiraju odnose se:
(1) za podršku pošumljavanju i stvaranju novih područja pod šumama: za pokretanje delatnosti i godišnju premiju po hektaru za pokrivanje troškova izgubljenog poljoprivrednog prihoda i održavanja, uključujući rano i kasno čišćenje, u toku razdoblja od najviše 12 godina, osim za brzorastuće zasade i zasade novogodišnjih jelki;
(2) za podršku uspostavljanju agro-šumarskih sistema: za pokretanje delatnosti i godišnju premiju po hektaru za pokrivanje troškova održavanja za razdoblje najviše od pet godina;
(3) za podršku za sprečavanje i otklanjanje šteta u šumama od šumskih požara, elementarnih nepogoda i katastrofa za troškove koji obuhvataju:
- uspostavljanje zaštitne infrastrukture (u slučaju požara i za troškove održavanja);
- lokalne preventivne aktivnosti manjih razmera protivpožara i drugih prirodnih opasnosti, uključujući ispašu;
- uspostavljanje i poboljšanje kapaciteta za praćenje šumskih požara, štetočina i bolesti, kao i komunikacione opreme;
- obnovu šumskog potencijala oštećenog u požaru ili drugim elementarnim nepogodama, uključujući štetočine, bolesti, kao i katastrofalne događaje i događaje povezane sa klimatskim promenama;
(4) za podršku poboljšanju otpornosti i vrednosti životne sredine, kao i potencijala šumskih ekosistema, ulaganja se usmeravaju na ostvarivanje obaveza sprovođenja ciljeva zaštite životne sredine ili pružanje usluga ekosistema i/ili za poboljšanje vrednosti javnog prostora šuma i šumskih područja u tom području ili poboljšanje potencijala ekosistema za ublažavanje klimatskih promena, uzimajući u obzir dugoročnu korist od gazdovanja.
2) za podmeru - Ulaganja u šumarske tehnologije, preradu i mobilizaciju i plasman šumskih proizvoda na tržište - troškovi koji se finansiraju odnose se na:
(1) zamenu postojeće i nabavku nove mehanizacije i sredstava neophodnih za povećanje efikasnosti korišćenja drvnih resursa u privatnim šumama. Takođe, prihvatljivi troškovi su i oni koji se odnose na finansiranje aktivnosti u okviru sertifikacije šuma u privatnom vlasništvu sa ciljem stvaranja mogućnosti za uključivanje privatnih šumovlasnika (preduzetnika) u lance snabdevanja sertifikovanim drvetom;
(2) jačanje tehničkih kapaciteta privatnih šumovlasnika, s jedne strane, i njihovog organizovanja i razvoja energetske delatnosti s druge strane. Takođe, prihvatljivi troškovi su i oni koji se odnose na podršku snabdevačima tržišta drvnom biomasom, daljinske sisteme grejanja, proizvodnju i korištenje drvne energije za sopstvene i potrebe.
3) za podmeru - Podrška izgradnji šumske infrastrukture sa ciljem povećanja dostupnosti i efikasnosti korišćenja šumskih resursa, obuhvata troškove koji se odnose na podršku izgradnji šumskih puteva i šumskih vlaka kako bi se postigao zadovoljavajući stepen otvorenosti šuma u privatnom vlasništvu. Istovremeno, prihvatljivi troškovi u okviru ovih aktivnosti obuhvataju one koji se odnose na jačanje stručnih kapaciteta i licenciranje privatnih preduzetnika.
4) za podmeru - Razvoj savetodavne šumarske službe - obuhvata troškove javne šumarske službe za obavljanje poslova u šumama sopstvenika. Podrazumeva troškove rada licenciranih šumarskih inženjera.
5) za podmeru - Uspostavljanje grupa i organizacija proizvođača - troškovi podrške se isplaćuju na osnovu plana upravljanja (gazdovanja) u vidu paušalnog iznosa pomoći u godišnjim ratama ne duže od 5 godina od dana priznavanja grupe ili organizacije proizvođača.
6) za podmeru - Podrška uspostavljanju mreže NATURA 2000 - obuhvata troškove po hektaru šume u svrhu naknade korisnicima (sopstvenicima šuma i njihovim udruženjima) za dodatne troškove i izgubljeni prihod nastao zbog nepovoljnih prilika u navedenim područjima.
7) za podmeru Podrška saradnji i stvaranju klastera i mreža u šumarstvu - obuhvataju troškove:
(1) studija područja, studiju izvodljivosti, odnosno plana gazdovanja šumama,
(2) istraživanja, kako bi zajednički projekat za određenu teritoriju bio izvodiv,
(3) saradnje,
(4) direktni troškovi posebnih projekata povezanih sa sprovođenjem gazdovanja šumama,
(5) promotivne aktivnosti.
6.2.6.10. Kriterijumi selekcije
Tip kriterijuma za izbor |
Da/Ne |
Bodovi |
Korisnici |
|
30/0 |
Iskustvo u obavljanju poslova u šumarstvu |
da/ne |
15/0 |
Tip, vrsta i starost mehanizacije za poslove u šumarstvu |
|
10/0 |
Veličina šumskog poseda |
|
5/0 |
Projekti |
|
50/0 |
Kost-benefit analiza investicije |
|
10/0 |
Doprinos direktnom i/ili indirektnom zapošljavanju |
da/ne |
15/0 |
Doprinos projekta održivom i efikasnom korišćenju šumskih resursa u privatnim šumama |
da/ne |
15/0 |
Održivost poslovnih aktivnosti posle prestanka projekta |
da/ne |
10/0 |
Lokacija |
|
20/0 |
Postojanje/nepostojanje potrebne infrastrukture |
da/ne |
10/0 |
Bogatstvo šumskim resursima |
da/ne |
5/0 |
Stepen zainteresovanosti jedinice lokalne samouprave da participira u realizaciji aktivnosti |
da/ne |
5/0 |
6.2.6.11. Intenzitet pomoći
1) Za razvoj šumskih područja i unapređenje isplativosti gazdovanja šumama od 50-100%;
2) za ulaganja u šumarske tehnologije, preradu i mobilizaciju i plasman šumskih proizvoda na tržište od 50-70%;
3) za podršku izgradnji šumske infrastrukture sa ciljem povećanja dostupnosti i efikasnosti korišćenja šumskih resursa do 75%;
4) za delatnost savetodavne šumarske službe za šume sopstvenika 100%;
5) za uspostavljanje grupa i organizacija proizvođača do 10%;
6) podrška uspostavljanju mreže NATURA 2000 - do 50.000 din/ha;
7) saradnji i stvaranju klastera i mreža u šumarstvu - do 100,000 dinara starter sredstava.
6.2.6.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za održivo korišćenje šumskih resursa propisuju se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.2.6.13. Pokazatelji
U skladu sa karakteristikama predloženih podmera u nastavku su dati osnovni indikatori za svaku podmeru pojedinačno.
1. Razvoj šumskih područja i unapređenje isplativosti gazdovanja šumama
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj hektara podignutih novih šuma |
2. |
Broj hektara obnovljenih i odnegovanih jednodobnih šuma |
3. |
Broj hektara rekonstruisanih degradiranih visokih šuma |
4. |
Broj hektara prevedenih niskih u visoke šume (indirektnom i direktnom konverzijom) |
5. |
Broj proizvedenih šumskih sadnica i semena |
6. |
Broj saniranih hektara jako oštećenih sastojina od abiotičkih i biotičkih faktora i požara |
7. |
Broj kilometara izgrađenih i održavanih protivpožarnih pruga i vodozahvata |
8. |
Broj hektara podignutih novih agro-šumarskih zasada |
2. Ulaganja u šumarske tehnologije, preradu i mobilizaciju i plasman šumskih proizvoda na tržište
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj hektara sertifikovanih šuma u privatnom vlasništvu |
2. |
Količina ponuđenog sertifikovanog drveta iz privatnih šuma (m3) |
3. |
Vrednost nabavke novih mašina, uređaja i druge opreme koja se koristi u procesu seče i izrade drvnih sortimenata u privatnim šumama |
4. |
Ostvareni tehnički kapaciteti privatnih šumovlasnika i preduzetnika |
5. |
Kvalitet ponude drveta iz privatnih šuma |
6. |
Broj održanih seminara (edukacije i obuke) za stručno usavršavanje privatnih šumovlasnika i preduzetnika iz ruralnih područja |
7. |
Broj licenciranih preduzetnika za izvođenje radova u šumarstvu |
8. |
Vrednost novoinstaliranih kotlova na drvnu biomasu za proizvodnju toplotne energije za potrebe grejanja objekata i proizvodnje ranog povrća |
9. |
Tehnički kapaciteti privatnih šumovlasnika |
10. |
Efikasnost korišćenja drvnih resursa |
11. |
Ponuda drvne biomase iz privatnih šuma |
12. |
Broj novozaposlenih u proizvodnji biomase |
13. |
Broj preduzetnika koji koriste energiju za sopstvene tehnološke potrebe |
14. |
Vrednost nabavke novih drobilica i druge mehanizacije u cilju povećanja efikasnosti korišćenja drvne biomase iz privatnih šuma |
15. |
Broj skladišta za skladištenje i čuvanje drvne biomase |
16. |
Broj održanih seminara za stručno usavršavanje privatnih šumovlasnika o načinima i efektima korišćenja drvne biomase |
17. |
Broj novoosnovanih energetskih zadruga |
3. Podrška izgradnji šumske infrastrukture sa ciljem povećanja dostupnosti i efikasnosti korišćenja šumskih resursa
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj km novoizgrađenih šumskih puteva u privatnim šumama |
2. |
Stepen otvorenosti šuma u privatnom vlasništvu |
3. |
Broj km novoizgrađenih šumskih vlaka u privatnim šumama |
4. |
Dostignuta gustina novoizgrađenih šumskih vlaka u privatnim šumama |
5. |
Profitabilnost proizvodnje drveta |
4. Razvoj savetodavne šumarske službe
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj licenciranih inženjera šumarstva koji pružaju savetodavnu i stručno-tehničku podršku |
2. |
Broj sopstvenika šuma koji zahtevaju savetodavnu podršku |
3. |
Broj sopstvenika šuma koji apliciraju za sredstva ruralnog fonda |
5. Uspostavljanje grupa i organizacija proizvođača
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Bolja prisutnost udruženja i drugih vidova organizovanja sopstvenika šuma na tržištu |
2. |
Povećan plasman drvnih i nedrvnih proizvoda na tržištu |
3. |
Definisana pravila o prikupljanju i objavljivanju informacija o proizvodnji |
6. Podrška uspostavljanju mreže NATURA 2000
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Očuvano stanje biodiverziteta šumskih ekosistema (periodično proveravano redovnim monitoringom po utvrđenoj metodologiji) |
7. Podrška saradnji i stvaranju klastera i mreža u šumarstvu
Redni broj |
Pokazatelji |
1. |
Broj pilot projekata |
2. |
Razvijeni novi proizvodi, prakse, procesi i tehnologije u sektoru šumarstva |
3. |
Broj ugovora o saradnji među malim subjektima o zajedničkim radnim procesima i korišćenju objekata i resursa |
4. |
Broj promotivnih aktivnosti u lokalnom kontekstu povezanih sa razvojem kratkih lanaca snabdevanja |
5. |
Broj aktivnosti povezanih sa prilagođavanjem klimatskim promenama ili njihovim ublažavanjem |
6. |
Broj planova gazdovanja šumama |
6.2.6.14. Vremenski okvir
Vremenski okvir za sprovođenje ovih mera obuhvata period od 2018. do 2020. godine.
S obzirom da u ovim merama postoje aktivnosti koje se mogu sprovoditi nezavisno jedna od druge, ali i aktivnosti koje su međusobno zavisne, te je neophodno sprovesti dobro planiranje sa ciljem njihovog usklađivanja. Iz ovih razloga, period od prve dve godine obuhvatiće aktivnosti na pripremi i realizaciji onih segmenata u okviru mera za koje je potrebno definisati samo kriterijume za korišćenje podsticajnih sredstava.
6.3. Podsticaji za diverzifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima
6.3.1. Podsticaji za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima
6.3.1.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.3.1.2. Obrazloženje
Ruralni razvoj uključuje i nepoljoprivredne aktivnosti koje se odnose na unapređenje kvaliteta života na selu. Ovom merom promovišu se aktivnosti, kao što su: unapređenje seoskog turizma, domaće radinosti i tradicionalni zanati i slično.
Suština ove mere je diverzifikacija kroz razvoj poslovnih i ekonomskih aktivnosti u ruralnim područjima. Efekat mere trebalo bi da se manifestuje smanjenjem nezaposlenosti ruralnog stanovništva, što se odražava na povećanje prihoda poljoprivrednog gazdinstva. Prateći efekat pomenute mere bio bi smanjivanje stope depopulacije, prevashodno mlade populacije.
6.3.1.3. Specifični ciljevi mere
1) Razvoj turističkih objekata i usluga u ruralnim područjima;
2) razvoj turističkih i rekreativnih aktivnosti;
3) unapređenje preduzetništva i mogućnosti za zapošljavanje/samozapošljavanje;
4) zaštita kulturne baštine kroz očuvanje starih i umetničkih zanata;
5) stvaranje novih proizvoda i usluga vezanih za tradicionalna znanja, domaću radinost i kulturno nasleđe;
6) povećanje prihoda na gazdinstvu.
6.3.1.4. Veza sa nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera je komplementarna podršci u okviru IPARD programa za razvoj seoskog turizma kroz meru "Diverzifikacija poljoprivrednih gazdinstava i razvoj poslovanja".
Posle akreditacije mere "Diverzifikacija poljoprivrednih gazdinstava i razvoj poslovanja" u okvir u IPARD programa, koja se odnosi na podršku razvoju seoskog turizma, podrška za investicije u okviru razvoja seoskog turizma neće biti sprovođene u okviru NPRR.
Ova mera je povezana i sa IPARD merom "Sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja - LEADER" s obzirom da su lokalno stanovništvo i njegove organizacione strukture uključene u proces izrade strategija lokalnog razvoja koje identifikuju aktivnosti potrebne za razvoj regiona u skladu sa njegovim specifičnostima.
6.3.1.5. Korisnici
Za investicije u oblasti ruralnog turizma pravo na ostvarivanje podsticaja imaju:
1) fizičko lice - nosilac registrovanog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva;
2) preduzetnik;
3) pravno lice.
Za investicije za unapređenje starih i umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti, pravo na ostvarivanje podsticaja imaju:
1) preduzetnik;
2) pravno lice.
6.3.1.6. Ekonomska održivost
Za investicije čija je vrednost veća od određenog iznosa, koji se propisuje posebnim propisom za sprovođenje ove mere podnosilac zahteva dokazuje ekonomsku održivost, kroz uprošćeni biznis plan.
6.3.1.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) jeste registrovano poljoprivredno gazdinstvo u aktivnom statusu, osim za udruženja koja moraju biti registrovana u skladu sa zakonom kojim se uređuju udruženja;
2) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
3) nema evidentiranih dospelih, neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
4) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
5) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
6) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
Ukoliko je korisnik preduzetnik ili pravno lice, treba da:
1) je upisan u Registar privrednih subjekata i nalazi se u aktivnom statusu;
2) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik pravno lice, treba da:
1) je razvrstan u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
6.3.1.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Razvoj ruralnog turizma - korisnik treba da:
1) ima zaključen ugovor sa lokalnom turističkom organizacijom, turističkom agencijom, privrednim subjektom ili drugim pravnim licem;
2) je evidentiran kod nadležnog organa jedinice lokalne samouprave kao pružalac ugostiteljskih usluga;
3) pruža turistima usluge smeštaja i usluživanja hrane i pića u objektima smeštajnih kapaciteta do 30 ležajeva;
4) pruža ugostiteljske usluge pripremanja i usluživanja hrane i pića organizovanoj turističkoj grupi do 50 turista, pod uslovom da turistička grupa ne koristi usluge smeštaja;
5) ukoliko je pravno lice, da je registrovan u odgovarajućem registru u Agenciji za privredne registre za obavljanje delatnosti putničkih agencija, tur-operatora, usluge rezervacije i prateće aktivnosti vezane za promociju seoskog turizma;
6) u slučaju izrade turističkih internet stranica, da sadržajem turističke internet stranice omogućava promociju ponude turističkog sadržaja za najmanje 50 seoskih turističkih gazdinstava kategorisanih za bavljenje seoskim turizmom sa održavanjem internet stranice na minimum tri godine.
Stari i umetnički zanati, odnosno poslovi domaće radinosti - korisnik treba da je registrovan za očuvanje starih, tradicionalnih, umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti koji su sertifikovani u skladu sa posebnim propisom odnosno sa Pravilnikom o određivanju poslova koji se smatraju starim i umetničkim zanatima, odnosno poslovima domaće radinosti, načinu sertifikovanja istih i vođenju posebne evidencije izdatih sertifikata ("Službeni glasnik RS", broj 56/12).
6.3.1.9. Prihvatljive investicije
Razvoj ruralnog turizma:
1) građenje/rekonstrukcija/dogradnja/adaptacija/sanacija autentičnih, tradicionalnih objekata (smeštajni i ugostiteljski kapaciteti, vodenice, vinski podrumi, valjarice i sl.);
2) nabavka opreme u svrhu pružanja ugostiteljskih usluga u ugostiteljskim objektima u domaćoj radinosti ili seoskom turističkom domaćinstvu, u smislu zakona kojim se uređuje turizam;
3) nabavka opreme za razvoj rekreativnih prostora za svrhe turističkih aktivnosti;
4) promotivne i informativne aktivnosti i marketing aktivnosti na selu u domenu ruralnog turizma.
Stari i umetnički zanati, odnosno poslovi domaće radinosti:
1) nabavka opreme i alata za obavljanje poslova koji se smatraju starim i umetničkim zanatima, odnosno poslovima domaće radinosti;
2) nabavka opreme i inventara za opremanje radnog i prodajnog prostora;
3) promotivne i informativne aktivnosti i marketing starih i umetničkih zanata, odnosno poslova domaće radinosti.
6.3.1.10. Kriterijumi selekcije
Tabela 21. Kriterijumi rangiranja podnosilaca zahteva za fizička lica - nosioce komercijalnog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva i preduzetnike
Kriterijum |
Način bodovanja |
Broj poena |
Maksimalni broj poena |
100 |
|
Podnosilac zahteva je lice koje navršava maksimalno 40 godina u godini podnošenja zahteva |
da/ne |
5/0 |
Podnosilac zahteva ima prebivalište u okviru POURP |
da/ne |
10/0 |
Podnosilac zahteva je ženskog pola |
da/ne |
10/0 |
Obrazovanje podnosioca zahteva |
Sa ili bez osnovnog obrazovanja |
0 |
Sertifikat o obuci iz oblasti za koju konkuriše |
3 |
|
Srednja stručna sprema |
5 |
|
Viša škola/fakultet van oblasti za koju konkuriše |
10 |
|
Viša škola/fakultet u oblasti za koju konkuriše |
15 |
|
Podnosilac zahteva je sertifikovan za organsku proizvodnju, ili je u procesu konverzije za dobijanje statusa organskog proizvođača, i/ili je proizvođač sirovine, odnosno gotovog proizvoda sa geografskim poreklom |
da/ne |
10/0 |
Broj članova komercijalnog registrovanog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva |
0-1/2 - 3/4/5/6+ |
0/3/5/10 |
Investicija podrazumeva otvaranje novih radnih mesta |
da/ne |
10/0 |
Preduzetnik ima pozitivan bilans uspeha za prethodne dve godine |
Lice osnovano tekuće kalendarske godine, te nema bilans uspeha ili lica sa jednim ili oba bilansa uspeha iz prethodne dve godine u kojima je iskazano negativno poslovanje odnosno sa negativnim bilansom uspeha za prethodnu godinu za lica koja su osnovana prethodne godine |
0 |
Poslednja dva bilansa uspeha sa iskazanim pozitivnim poslovanjem odnosno bilans uspeha sa iskazanim pozitivnim poslovanjem za prethodnu godinu za lica koja su osnovana prethodne godine |
5 |
|
Primena standarda u proizvodnji: podnosilac zahteva radi u skladu sa principima Global Gap standarda |
da/ne |
5/0 |
Podnosilac zahteva ima ugovor o prodaji svojih proizvoda/usluga |
da/ne |
10/0 |
Podnosilac zahteva ima ugovore sa kupcima iz inostranstva o prodaji svojih proizvoda/usluga |
da/ne |
10/0 |
Tabela 22. Kriterijumi rangiranja podnosilaca zahteva za pravna lica
Kriterijum |
Način bodovanja |
Broj poena |
Maksimalni broj poena |
100 |
|
Podnosilac zahteva ima sedište u okviru POURP |
da/ne |
15/0 |
Broj zaposlenih u pravnom licu |
<10 |
1 |
10-20 |
5 |
|
>20 |
10 |
|
Pravno lice je zemljoradnička zadruga |
da/ne |
10/0 |
Pravno lice ima pozitivan bilans uspeha za prethodne dve godine |
Lice osnovano tekuće kalendarske godine, godine te nema bilans uspeha ili lica sa jednim ili oba bilansa uspeha iz prethodne dve godine u kojima je iskazano negativno poslovanje odnosno sa negativnim bilansom uspeha za prethodnu godinu za lica koja su osnovana prethodne godine |
0 |
Poslednja dva bilansa uspeha sa iskazanim pozitivnim poslovanjem odnosno bilans uspeha sa iskazanim pozitivnim poslovanjem za prethodnu godinu za lica koja su osnovana prethodne godine |
10 |
|
Podnosilac zahteva ima ugovor o prodaji svojih proizvoda/usluga |
da/ne |
15/0 |
Podnosilac zahteva ima ugovore sa kupcima iz inostranstva o prodaji svojih proizvoda/usluga |
da/ne |
10/0 |
Podnosilac zahteva je sertifikovan za organsku proizvodnju, ili je u procesu konverzije za dobijanje statusa organskog proizvođača, i/ili je proizvođač sirovine, odnosno gotovog proizvoda sa geografskim poreklom |
da/ne |
10/0 |
Likvidnost pravnog lica |
Pravno lice nije bilo u blokadi |
20 |
Pravno lice je bilo u blokadi manje od 15 dana u kontinuitetu ili manje od 30 dana ukupno u poslednjih 12 meseci |
10 |
|
6.3.1.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja u okviru ove mere utvrđuju se u iznosu od 50% u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova, odnosno 65% za POURP.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
6.3.1.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima, propisuju se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.3.1.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj poljoprivrednih gazdinstava koji se bave i drugom delatnošću |
2. |
Broj podržanih korisnika u domenu ruralnog turizma |
3. |
Broj podržanih korisnika - fizičkih lica, u domenu ruralnog turizma, koji su mlađi od 40 godina |
4. |
Broj podržanih korisnika - fizičkih lica, u domenu ruralnog turizma, koji su osobe ženskog pola |
5. |
Broj podržanih korisnika u domenu starih zanata i poslova domaće radinosti |
6. |
Broj podržanih udruženja seoskih žena u domenu starih zanata i poslova domaće radinosti |
7. |
Broj podržanih korisnika u POURP |
8. |
Ukupna vrednost investicija u ruralni turizam |
9. |
Ukupna vrednost investicija u domenu starih zanata i poslova domaće radinosti |
10. |
Ukupna vrednost investicija u POURP |
11. |
Ekonomski razvoj nepoljoprivrednog sektora (BDV u sekundarnom i tercijarnom sektoru) |
12. |
Broj samozaposlenih |
6.3.1.14.Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.3.2. Podsticaji za podršku investicijama u cilju podizanja konkurentnosti u smislu dodavanja vrednosti kroz preradu, uvođenje i sertifikaciju sistema kvaliteta hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla
6.3.2.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.3.2.2. Obrazloženje
Poljoprivredne aktivnosti često ne mogu samostalno da ostvare dovoljan nivo dohotka za poljoprivredna gazdinstva, naročito na područjima sa ograničenjima, bilo prirodnim, bilo zakonskim, za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju. Kao posledica, seosko stanovništvo, a posebno mlađa populacija migrira ka urbanim sredinama gde su mogućnosti za zapošljavanje mnogo veće, kao i prosečna primanja po glavi stanovnika. Ova mera stvara mogućnosti za samozapošljavanje, kao i za povećanje vrednosti primarnih proizvoda kroz preradu i pakovanje i/ili uvođenje oznake geografskog porekla.
Podrškom investiranju u pomenute aktivnosti unaprediće se konkurentnost poljoprivrednih gazdinstava na tržištu. Povećanjem prihoda gazdinstava unaprediće se njihov ekonomski položaj, a samim tim omogućiti bolji kvalitet života u ruralnim područjima i smanjiti stope depopulacije ruralnih predela. Jačanjem preduzetništva i razvojem mikropreduzeća stvoriće se uslovi za zapošljavanje ruralnog stanovništva.
Uvođenje novih vidova proizvodnji na gazdinstvima, kao i novih metoda pripremanja proizvoda na tradicionalan način takođe može biti značajan faktor diverzifikacije. Ovo se može postići kroz aktivnosti kroz podršku investicijama u preradu i marketing na poljoprivrednom gazdinstvu u sektoru mleka, mesa, voća, povrća i grožđa, uljanih kultura, gajenog začinskog, lekovitog i aromatičnog bilja, pčelinjih proizvoda, gajenih vrsta gljiva, kao i plodova sakupljenih iz prirode.
6.3.2.3. Specifični ciljevi mere
1) Proizvodnja novih proizvoda i prodaja na lokalnom tržištu;
2) dostizanje standarda kvaliteta i marketing proizvoda;
3) unapređenje preduzetništva u oblasti prerade poljoprivrednih proizvoda na gazdinstvu;
4) povećanje prihoda na gazdinstvu.
6.3.2.4. Veza sa nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera za unapređenje konkurentnosti poljoprivrednih gazdinstava stvara dobru sirovinsku bazu za bolji kvalitet prerađevina.
Lokalni proizvodi i druge aktivnosti diverzifikacije će doprineti boljoj ponudi u ruralnom turizmu.
Podsticaji za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa kao rezultat imaju stvaranje lokalnih proizvoda.
Ova mera je povezana i sa IPARD merom "Sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja - LEADER" s obzirom da su lokalno stanovništvo i njegove organizacione strukture uključene u proces izrade strategija lokalnog razvoja koje identifikuju aktivnosti potrebne za razvoj regiona u skladu sa njegovim specifičnostima.
6.3.2.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva u aktivnom statusu i to:
1) fizičko lice - nosilac porodičnog poljoprivrednog gazdinstva, samo za proizvodnju i preradu mleka u skladu sa zakonom kojim se uređuje veterinarstvo;
2) preduzetnik;
3) privredno društvo;
4) zemljoradnička zadruga - koja ima najmanje pet članova zadruge koji su upisani u RPG kao nosioci ili članovi pet različitih komercijalnih porodičnih poljoprivrednih gazdinstava u aktivnom statusu;
5) srednja škola;
6) naučnoistraživačka organizacija u oblasti poljoprivrede.
6.3.2.6. Ekonomska održivost
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.3.2.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) za objekat koji je predmet investicije za koju se podnosi zahtev ima dozvolu za upotrebu, u skladu sa zakonom kojim se uređuje planiranje i izgradnja, odnosno u skladu sa zakonom kojim se uređuje ozakonjenje objekata;
6) da namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke opreme, mašina i mehanizacije, odnosno izgradnje objekta.
Ukoliko je korisnik preduzetnik, privredno društvo ili zemljoradnička zadruga, treba da:
1) je upisan u Registar privrednih subjekata i nalazi se u aktivnom statusu (preduzetnici i pravna lica);
2) u Agenciji za privredne registre nije registrovano: da mu je izrečena pravnosnažna sudska ili upravna mera zabrane obavljanja delatnosti; da je osuđivano zbog privrednog prestupa i postupak likvidacije ili stečaja, niti je prestao da postoji usled sudske ili odluke drugog organa sa obavezujućom snagom.
Ukoliko je korisnik privredno društvo treba da:
1) je razvrstano u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo;
2) u strukturi vlasništva ima manje od 25% učešća javnog kapitala;
3) nije u grupi povezanih lica u kojoj su neki od članova velika pravna lica.
Ukoliko je korisnik zemljoradnička zadruga treba da je razvrstana u mikro, malo ili srednje pravno lice, u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo.
Ukoliko je korisnik srednja škola treba da:
1) se nalazi u aktu o mreži srednjih škola, u skladu sa zakonom kojim se uređuju osnovi sistema obrazovanja i vaspitanja;
2) ima rešenje o verifikaciji ministarstva nadležnog za poslove obrazovanja za obrazovni profil u području rada poljoprivrede, proizvodnje i prerade hrane.
Ukoliko je korisnik naučnoistraživačka organizacijatreba da je upisana u Registar naučnoistraživačkih organizacija, u skladu sa zakonom kojim se uređuje naučnoistraživačka delatnost.
6.3.2.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
U oblasti prerade i marketinga proizvoda biljnog porekla, prihvatljivi korisnik treba da:
1) u RPG ima upisano poljoprivredno zemljište pod proizvodnjom biljnih kultura u sektoru proizvodnje čiji se proizvodi koriste za preradu na gazdinstvu;
2) ima dozvolu za sakupljanje plodova iz prirode namenjenih preradi na poljoprivrednom gazdinstvu u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita prirode, ako se bavi preradom proizvoda sakupljenih iz prirode;
3) ispunjava fitosanitarne, odnosno opšte i posebne uslove u skladu sa zakonom kojim se uređuje zdravlje bilja, za preradu proizvoda biljnog porekla;
4) je upisan u Centralni registar objekata, u skladu sa propisima kojima se uređuje bezbednost hrane.
U oblasti prerade i marketinga proizvoda životinjskog porekla, prihvatljivi korisnik treba da:
1) u RPG ima prijavljen odgovarajući stočni fond (podatke o vrsti životinja i broju gazdinstva (HID) na kojima se drže ili uzgajaju životinje čiji se proizvodi koriste za preradu na gazdinstvu);
2) je upisan u Centralni registar objekata, u skladu sa propisima kojima se uređuje bezbednost hrane;
3) ima rešenje o ispunjenosti veterinarsko-sanitarnih uslova, odnosno uslova higijene hrane.
Ako je prihvatljivi korisnik subjekt u poslovanju malim količinama primarnih proizvoda treba da ispunjava i uslove propisane propisom kojim se uređuju male količine primarnih proizvoda koje služe za snabdevanje potrošača, područja za obavljanje tih delatnosti i odstupanja koja se odnose na male subjekte u poslovanju hranom životinjskog porekla, ukoliko se radi o preradi mleka i mesa;
6.3.2.9. Prihvatljive investicije
1) Investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru mleka i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija objekata, kao i nabavka neophodne opreme;
2) investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru mesa i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija, kao i nabavka neophodne opreme;
3) investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru uljanih kultura i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija, kao i nabavka neophodne opreme;
4) investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru gajenog začinskog, lekovitog i aromatičnog bilja i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija, kao i nabavka neophodne opreme;
5) investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru pčelinjih proizvoda i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija, kao i nabavka neophodne opreme;
6) investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru gajenih vrsta gljiva: šampinjona, bukovača i šitake i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija, kao i nabavka neophodne opreme;
7) investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda u sektoru plodova sakupljenih iz prirode i to građenje, rekonstrukcija, dogradnja, adaptacija i sanacija, kao i nabavka neophodne opreme;
8) investicije u svrhu uvođenja oznake geografskog porekla.
6.3.2.10. Kriterijumi selekcije
Prilikom sprovođenja ove podmere nije predviđeno rangiranje podnosilaca zahteva za korišćenje podsticaja, već će se isplata podsticaja vršiti po redosledu podnošenja zahteva.
6.3.2.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja u okviru ove mere utvrđuju se u iznosu od 50% u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova, odnosno 65% za POURP.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
6.3.2.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za podršku investicijama u cilju podizanja konkurentnosti u smislu dodavanja vrednosti kroz preradu, uvođenje i sertifikaciju sistema kvaliteta hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla propisuju se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.3.2.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj podržanih korisnika |
2. |
Broj korisnika koji razvijaju dodatne ili diverzifikovane izvore prihoda u ruralnim područjima |
3. |
Broj korisnika koji se bave preradom malih količina proizvoda biljnog i animalnog porekla |
4. |
Broj korisnika koja su uveli nov proizvod |
5. |
Broj podržanih korisnika mlađih od 40 godina života - fizičkih lica i preduzetnika |
6. |
Ukupna vrednost podržanih investicija |
7. |
Broj samozaposlenih |
6.3.2.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.3.3. Podsticaji za podršku investicijama u unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture
6.3.3.1. Pravni osnov
1) Zakon o poljoprivrednom zemljištu;
2) Zakon o planiranju i izgradnji ("Službeni glasnik RS", br. 72/09, 81/09 - ispravka, 64/10- US, 24/11, 121/12, 42/13 - US, 50/13 - US, 98/13 - US, 132/14 i 145/14);
3) Zakon o državnom premeru i katastru ("Službeni glasnik RS", 72/09, 18/10, 65/13, 15/15 - US, 96/15, 47/17 - autentično tumačenje, 113/17 - dr. zakon, 27/18 - dr. zakon i 41/18 - dr. zakon);
4) Zakon o javnoj svojini ("Službeni glasnik RS", br. 72/11, 88/13, 105/14, 104/16 - dr. zakon, 108/16 i 113/17);
5) Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS", br. 135/04, 36/09, 36/09 - dr. zakon, 72/09 - dr. zakon, 43/11 - US i 14/16);
6) Zakon o eksproprijaciji ("Službeni glasnik RS", 53/95, 23/01 - SUS, 20/09, 55/13 - US i 106/16 - autentično tumačenje);
7) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.3.3.2. Obrazloženje
Ruralna područja u Republici Srbiji karakteriše nedovoljno izgrađena i održavana infrastruktura (putna mreža, sistemi za navodnjavanje i odvodnjavanje, elektromreža, komunalna infrastruktura). Pomenuti uslovi rezultiraju u otežanom poslovanju poljoprivrednih proizvođača, lošijem kvalitetu života i rada na selu, manjim količinama proizvedenih poljoprivrednih proizvoda i proizvodima lošijeg kvaliteta. Postojeća ruralna infrastruktura negativno utiče na bezbednost samih poljoprivrednika ali i na transport proizvoda.
Infrastrukturni uslovi, koji smanjuju konkurentnost poljoprivrede (i šumarstva) u Republici Srbiji su sledeći:
1) nedostatak ruralne infrastrukture i nejednako raspoređena ruralna infrastruktura. Ekonomska i socijalna infrastruktura ruralnih područja je nerazvijena i negativno utiče na konkurentnost i društveno uređenje ruralnih oblasti. Saobraćajna infrastruktura, kao osnovni element ruralne infrastrukture i transportnog sistema treba da doprinese zadovoljenju potreba ljudi, razvoju usluga i razmeni proizvoda i robe. Tehnički nivo opremljenosti putne mreže je nizak usled nedostataka finansijskih sredstava za održavanje, što dovodi do degradacije postojeće putne mreže i njenoj nepristupačnosti ruralnom stanovništvu;
2) neiskorišćeni potencijali za navodnjavanje i odvodnjavanje poljoprivrednih površina. Ukupna površina obradivog poljoprivrednog zemljišta koje se navodnjava je 52.986 ha, odnosno 1,3% površina, a sistemima za zaštitu od štetnog dejstva spoljnih velikih voda zaštićeno je 1,25 miliona ha, sa druge strane, u Republici Srbiji se odvodnjava oko 2 miliona ha poljoprivrednog zemljišta putem 390 sistema za odvodnjavanje i sa preko 24.000 km kanalske mreže. Nizak stepen iskorišćavanja sistema za navodnjavanje uslovljen je brojnim razlozima kao što su: nepovoljan finansijski položaj poljoprivrednog sektora, neodgovarajući tretman navodnjavanja kod poljoprivrednika, izostanak postupka uređenja zemljišta kao jednog od osnovnih preduslova za uspešnu primenu navodnjavanja (komasacija i ukrupnjavanje poseda). Mogućnost za povećanje obima navodnjavanja u Republici Srbiji postoji. Može se navodnjavati oko 2,7 miliona ha. Bez dodatnih ulaganja u uređenje zemljišta može se navodnjavati oko 1 milion ha;
3) usitnjenost poljoprivrednih parcela. Veličina gazdinstva merena površinom korišćenog poljoprivrednog zemljišta opredeljuje u značajnoj meri strukturu korišćenja i utiče na ekonomiju proizvodnje. Prosečna veličina korišćenog poljoprivrednog zemljišta po gazdinstvu je 5,4 ha, dok je prosečan broj parcela 6, sa prosečnom površinom parcele od 0,9 ha;
4) potrebe izvođenja agrotehničkih mera - poboljšanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta (kalcizacija, fosfatizacija, humizacija, gipsovanje, i sl.). Pravilan način upravljanja zemljištem podrazumeva adekvatan način: obrade zemljišta; đubrenja; borbe protiv štetočina, bolesti i korova; održavanja odgovarajuće vlažnosti i aerisanosti zemljišta; izbor vrsta, setva i nega gajenih kultura (travni pokrivači, višegodišnji zasadi i vetrozaštitni pojasevi), kao i čuvanje i zaoravanje organskih ostataka na površini poljoprivrednog zemljišta;
Ova mere je po EU klasifikaciji svrstana kao mera ruralnog razvoja ali zbog kadrovskih kapaciteta kao i raspoloživih sredstava sprovođenje ove mere, monitoring nad sprovođenjem za ovu meru je u nadležnosti Uprave za zemljište, organa uprave u okviru MPŠV.
6.3.3.3. Specifični ciljevi mere
1) Bolje organizovano i unapređeno tržište zemljišta i povećana atraktivnost poljoprivrednog zemljišta;
2) uređenje nekategorisanih puteva, kontrola plodnosti poljoprivrednog zemljišta i poboljšanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta;
3) infrastrukturna uređenost u cilju stvaranja odgovarajućeg obima, asortimana i sigurnosti ponude kvalitetne hrane i sirovina za prehrambenu industriju shodno prirodnim, socijalnim i ekonomskim pogodnostima.
6.3.3.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama IPARD programa
Ova mera je komplementarna sa merama IPARD programa jer podržava investicije koje nisu predviđene tim programom. U odnosu na mere iz NPRR, ova mera omogućava povećanje kvaliteta proizvoda, povećanje prinosa i dostupnost resursa uz direktan uticaj na unapređenje kvaliteta života.
6.3.3.5. Korisnici
1) jedinica lokalne samouprave;
2) fizičko lice;
3) poljoprivredna savetodavna i stručna služba (uz mogućnost posredovanja za investicije u okviru ove mere kada su korisnici fizička lica);
4) naučnoistraživačka organizacija (visokoškolska obrazovna institucija i institut u oblasti poljoprivrede koje je osnovala Republika Srbija);
5) ustanova i drugo pravno lice (srednja i viša poljoprivredna škola, manastir, crkva, zadužbina);
6) javno vodoprivredno preduzeće;
7) preduzetnik i privredno društvo (mikro, malo i srednje pravno lice);
8) udruženje vodokorisnika;
9) zemljoradnička zadruga.
6.3.3.6. Ekonomska održivost
Podnosilac zahteva mora da dokaže finansijsku sposobnost za kofinansiranje investicije, uz davanje sredstava obezbeđenja za dobro izvršenje posla.
6.3.3.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
2) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) u slučaju kada korisnik nije vlasnik katastarskih parcela i objekta koji su predmet investicije za koju se podnosi zahtev, neophodno je da na njima ima pravo zakupa, odnosno korišćenja na osnovu ugovora zaključenog sa zakupodavcem fizičkim licem ili ministarstvom nadležnim za poslove poljoprivrede na period zakupa, odnosno korišćenja od najmanje pet godina počev od kalendarske godine za koju se podnosi zahtev za korišćenje podsticaja;
4) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
5) namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina od dana nabavke.
6.3.3.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
1) Jedinica lokalne samouprave - dozvoljene investicije su propisane u tački 6.3.3.9. podtač. 1), 2), 3) i 13) ovog programa;
2) fizičko lice - dozvoljene investicije su propisane u tački 6.3.3.9. podtač. 4) i 5) ovog programa;
3) poljoprivredna savetodavna i stručna služba - dozvoljene investicije su propisane u tački 6.3.3.9. podtač. 6), 8), 9) i 10) ovog programa;
4) naučnoistraživačka organizacija (visokoškolska obrazovna institucija i institut u oblasti poljoprivrede koje je osnovala Republika Srbija) - dozvoljene investicije su propisane u tački 6.3.3.9. podtač. 3), 8) i 11) ovog programa;
5) ustanova i drugo pravno lice (srednja i viša poljoprivredna škola, manastir, crkva, zadužbina) - dozvoljene investicije su propisane u tački 6.3.3.9. podtač. 4) i 8) ovog programa;
6) javno vodoprivredno preduzeće - dozvoljena investicija je propisana u tački 6.3.3.9. podtačka 12) ovog programa;
7) preduzetnik i privredno društvo (mikro, malo i srednje pravno lice) - dozvoljena investicija je propisana u tački 6.3.3.9. podtačka 4) ovog programa;
8) Udruženje vodokorisnika - dozvoljena investicija je propisana u tački 6.3.3.9. podtačka 4) ovog programa;
9) Zemljoradnička zadruga - dozvoljena investicija je propisana u tački 6.3.3.9. podtačka 4) ovog programa.
6.3.3.9. Prihvatljive investicije
1) Komasacija;
2) uređenje (revitalizacija) poljskih puteva;
3) studijsko-istraživački radovi, programi i projekti od značaja za jedinicu lokalne samouprave i za Republiku Srbiju;
4) nabavka nove opreme za navodnjavanje;
5) davanje u zakup obradivog poljoprivrednog zemljišta;
6) kontrola plodnosti obradivog poljoprivrednog zemljišta;
7) izgradnja specifičnih građevinskih objekata kao protiv eroziona mera;
8) izgradnja sistema za navodnjavanje;
9) privođenje kulturi obradivog poljoprivrednog zemljišta;
10) melioracija;
11) organizacija stručnog skupa ili savetovanja;
12) izrada projektno-tehničke dokumentacije za izgradnju i/ili rekonstrukciju sistema za navodnjavanje;
13) izrada Plana generalne regulacije za seosko naselje, kada je to predviđeno prostornim planom jedinice lokalne samouprave.
6.3.3.10. Kriterijumi selekcije
Propisuju se posebnim propisom za sprovođenje ove mere.
6.3.3.11. Intenzitet pomoći
Korisnici sredstava i vrste radova, odnosno namene ulaganja |
Sredstva za POURP |
Sredstva za ostala područja |
1. JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE |
||
1.1. Komasacija |
70 |
70 |
1.2. Uređenje (revitalizacija) poljskih puteva |
70 |
60 |
1.3. Studijsko istraživački radovi, programi i projekti od značaja za jedinicu lokalne samouprave |
85 |
75 |
1.4. Izrada Plana generalne regulacije za seosko naselje, kada je to predviđeno prostornim planom jedinice lokalne samouprave |
70 |
40 |
2. FIZIČKO LICE |
||
2.1. Nabavka nove opreme za navodnjavanje |
50 |
50 |
2.2. Davanje u zakup obradivog poljoprivrednog zemljišta: |
|
|
2.2.1. fizičkom licu |
100 |
100 |
2.2.2. zakupcu koji je vlasnik zemljišta koje se graniči sa zemljištem zakupodavca |
100 |
100 |
2.2.3. zakupcu koji je vlasnik zemljišta koje se graniči sa zemljištem zakupodavca, a mlađi je od 40 godina |
100 |
100 |
3. POLJOPRIVREDNA SAVETODAVNA I STRUČNA SLUŽBA |
||
3.1. Kontrola plodnosti obradivog poljoprivrednog zemljišta kod: |
|
|
3.1.1. fizičkog lica vlasnika zemljišta |
100 |
100 |
3.1.2. zakupca poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini |
100 |
100 |
3.2. Izgradnja specifičnih građevinskih objekata kao protiveroziona mera |
70 |
60 |
3.3. Izgradnja sistema za navodnjavanje kod: |
|
|
3.3.1. fizičkog lica - vlasnika zemljišta |
100 |
100 |
3.3.2. zakupca poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini |
100 |
100 |
3.3.3. članova udruženja vodokorisnika |
100 |
100 |
3.4. Privođenje kulturi obradivog poljoprivrednog zemljišta kod: |
|
|
3.4.1. zakupca poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini |
60 |
50 |
3.4.2. fizičkog lica - zakupca obradivog poljoprivrednog zemljišta od lica starijeg od 65 godina |
50 |
40 |
3.5. Melioracija kod: |
|
|
3.5.1. zakupca livada i pašnjaka u državnoj svojini; |
70 |
60 |
3.5.2 jedinice lokalne samouprave, sela ili mesne zajednice na pašnjacima. |
100 |
‚100 |
4. NAUČNOISTRAŽIVAČKA ORGANIZACIJA |
||
4.1. Izgradnja sistema za navodnjavanje |
65 |
60 |
4.2. Studijsko-istraživački radovi, programi i projekti od značaja za Republiku Srbiju |
100 |
100 |
4.3. Organizacija stručnog skupa ili savetovanja |
50 |
50 |
5. USTANOVA I DRUGO PRAVNO LICE |
||
5.1. Izgradnja sistema za navodnjavanje |
65 |
60 |
5.2. Nabavka nove opreme za navodnjavanje |
50 |
50 |
6. USTANOVA |
||
6.1. Organizacija stručnog skupa ili savetovanja |
50 |
50 |
7. JAVNO VODOPRIVREDNO PREDUZEĆE |
||
7.1. Izrada projektno-tehničke dokumentacije za izgradnju i/ili rekonstrukciju sistema za navodnjavanje |
100 |
100 |
8. PRIVREDNO DRUŠTVO, PREDUZETNIK, UDRUŽENJE VODOKORISNIKA I ZEMLJORADNIČKA ZADRUGA |
||
8.1. Nabavka nove opreme za navodnjavanje |
50 |
50 |
6.3.3.12. Indikativni budžet
Podsticaji za podršku investicijama u unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.3.3.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Komasirana površina u ha |
2. |
Broj km izgrađenih/ revitalizovanih poljskih puteva |
3. |
Površina zemljišta u ha pod sistemima za navodnjavanje |
4. |
Broj podržanih projekata |
5. |
Ukupna vrednost podržanih investicija |
6. |
Broj stanovnika u ostalim naseljima |
7. |
Gustina naseljenosti u ostalim naseljima |
6.3.3.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.3.4. Podsticaji za podršku mladima u ruralnim područjima
6.3.4.1. Pravni osnov
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
6.3.4.2. Obrazloženje
Nezaposlenost je jedan od gorućih strukturnih problema ruralnih područja. Stopa nezaposlenosti u seoskim sredinama je visoka, sa posebno izraženim učešćem mlađih kategorija nezaposlenog ruralnog stanovništva. Zabrinjavajuća je činjenica da u ukupnoj nezaposlenosti ruralnih područja mlađa populacija (uzrasta do 30 godina) učestvuje sa više od trećine. Mladi, kao najvitalniji deo ruralne populacije, usled ograničenih mogućnosti zapošljavanja (često i izvan poljoprivrede) rešenje svog statusa nalaze u povremenim, ili češće, trajnim migracijama, što se posebno odnosi na mlađu žensku populaciju.
Obeležja najvećeg broja sela u našoj zemlji su: retka naseljenost, depopulacija sa izrazitim trendom demografskog izumiranja, visoko učešće starijeg stanovništva, znatna zastupljenost dnevnih migracija nepoljoprivrednog i mlađeg stanovništva, nizak nivo infrastrukturne opremljenosti u većini naseljenih mesta u ruralnim oblastima (saobraćajni, komunalni i objekti životnog standarda) i slaba diverzifikovanost proizvodnih i neproizvodnih aktivnosti ruralnih područja. Nepovoljne tendencije u starosnoj strukturi ruralnog stanovništva uslovljene su, između ostalog, i niskim fertilitetom, odnosno nižom zastupljenošću žena u reproduktivnom dobu, nezadovoljavajućom ponudom kvalitetnih radnih mesta, nepovoljnom obrazovnom strukturom ruralnog stanovništva, smanjenim koeficijentom starosne zavisnosti mladih, kao i uopšte, nepovoljnim uslovima života i standarda u ruralnim područjima.
Istraživanja pokazuju da skoro 95% nosilaca poljoprivrednih gazdinstava (ne samo mladih) nisu članovi ni jednog udruženja poljoprivrednika ili zadruge, a da gotovo svi smatraju da ne postoje reprezentativna udruženje koje zastupa njihove interese u razgovorima s predstavnicima vlasti.
U skladu sa ciljevima Strategije poljoprivrede i ruralnog razvoja za period 2014-2024. godine, od strateškog značaja je veće ulaganje u razvoj mladih u ruralnim područjima i jačanje njihove uloge u procesu razvoja i integracije u lokalnu zajednicu. Putem ove mere, omogućiće se povećanje broja mladih koji će pokrenuti sopstvenu proizvodnju: izgradnjom objekata i nabavkom mašina i opreme, dodavanjem vrednosti poljoprivrednim proizvodima, diverzifikacijom aktivnosti, organizovanjem i udruživanjem, i sl.
Kroz ovu meru podržavaju se nosioci poljoprivrednih gazdinstava - mladi poljoprivrednici kako bi unapredili proces proizvodnje, povećali produktivnost i konkurentnost, ali i tehnološki osposobili svoja gazdinstava u skladu sa standardima. Očekivani rezultat mere je postizanje veće ekonomske efikasnosti, veće orijentisanosti ka tržištu i dugoročne održivosti biznisa mladih u ruralnim sredinama. Pored ekonomskih efekata, putem ovog vida podrške će se ojačati veza i unaprediti saradnja između mladih ljudi na selu, a samim tim će se razviti međusobni odnos poverenja za dobrobit ruralnih lokalnih zajednica. Cilj ovog mere je razvoj i promocija mladog i inovativnog poljoprivrednog sektora, sa idejom da mladi ljudi ostanu motivisani da žive i rade na selu i da stvaraju nova radna mesta za sebe i svoje porodice.
6.3.4.3. Specifični ciljevi
1) Smanjenje broja nezaposlenih mladih u ruralnim sredinama;
2) podsticanje tržišno orijentisane proizvodnje kod mladih;
3) osnaživanje mladih žena u ruralnoj ekonomiji;
4) jačanje udruživanja mladih;
5) stabilnost dohotka mladih poljoprivrednika kroz povećanje proizvodnje, poboljšanje produktivnosti i kvaliteta proizvoda i smanjenje troškova proizvodnje;
6) održivo upravljanja resursima i zaštita životne sredine.
6.3.4.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Podsticaji za podršku mladima u ruralnim područjima su u direktnoj vezi sa merama koje podstiču konkurentnost i produktivnost poljoprivrednih gazdinstava, kao i sa merama koje se odnose na diverzifikaciju aktivnosti poljoprivrednih gazdinstava, a koje se sprovode u okviru NPRR, Nacionalnog programa za poljoprivrednu i IPARD programa.
6.3.4.5. Korisnici
Pravo na ostvarivanje podsticaja ima fizičko lice - nosilac registrovanog porodičnog poljoprivrednog gazdinstva u aktivnom statusu.
6.3.4.6. Ekonomska održivost gazdinstva
Podnosilac zahteva dokazuje ekonomsku održivost podnošenjem prijave/biznis plana.
6.3.4.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) na dan podnošenja prijave na konkurs, ima navršenih 18 godina života;
2) u kalendarskoj godini u kojoj se podnosi prijava na konkurs za korišćenje ove vrste podsticaja navršava najviše 40 godina života;
3) nema nerealizovanih investicija za koje su mu odobrena podsticajna sredstva na osnovu zakona kojim se uređuju podsticaji u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
4) nije do sada koristio podsticaje na osnovu mere podrške za mlade poljoprivrednike;
5) jeste nosilac registrovanog poljoprivrednog gazdinstva najranije počev od 1. januara godine koja prethodi kalendarskoj godini u kojoj se podnosi prijava na konkurs za ostvarivanje podsticaja;
6) nije bio naveden kao član registrovanog poljoprivrednog gazdinstva pre 1. januara godine koja prethodi kalendarskoj godini u kojoj se podnosi prijava na konkurs za ostvarivanje podsticaja;
7) nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
8) za investiciju za koju podnosi prijavu na konkurs, ne koristi podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno ako ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja, osim podsticaja u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje kreditna podrška registrovanim poljoprivrednim gazdinstvima;
9) nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
10) namenski koristi i ne otuđi niti da drugom licu na korišćenje investiciju koja je predmet zahteva u periodu od pet godina.
6.3.4.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Primenjivaće se specifični kriterijumi prihvatljivosti propisani u tački 6.1.1.8. ovog programa.
6.3.4.9. Prihvatljive investicije
Prihvatljive investicije su one koje su propisane u tački 6.1.1.9. ovog programa.
6.3.4.10. Kriterijumi selekcije
Tabela 23. Kriterijumi selekcije
Redni broj |
Kriterijum |
Ostvarivanje kriterijuma |
Broj bodova |
Maksimalni broj bodova po kriterijumu |
1. |
Investicije se odnose na sledeće vrste poljoprivredne proizvodnje: proizvodnja junećeg/goveđeg, jagnjećeg, odnosno jarećeg mesa; proizvodnja povrća, cveća, voća, grožđa, aromatičnog i lekovitog bilja |
Da |
15 |
15 |
Ne |
0 |
|||
2. |
Podnosilac prijave na konkurs je osoba ženskog pola |
Da |
5 |
5 |
Ne |
0 |
|||
3. |
Podnosilac prijave na konkurs ima odgovarajuće obrazovanje iz oblasti poljoprivrede/veterine/prehrambene tehnologije |
Stečeno visoko obrazovanje iz stručne oblasti biotehničke nauke na studijama prvog i drugog stepena (inženjer poljoprivrede, strukovni inženjer poljoprivrede, dipl. inženjer poljoprivrede, master inženjer poljoprivrede, specijalista inženjer poljoprivrede, specijalista strukovni inženjer poljoprivrede) ili iz stručne oblasti tehnološko inženjerstvo - odsek za prehrambenu tehnologiju na studijama prvog i drugog stepena (inženjer tehnologije, strukovni inženjer tehnologije, dipl. inženjer tehnologije, master inženjer tehnologije, specijalista inženjer tehnologije, specijalista struk. inženjer tehnologije) ili iz naučne oblasti veterinarske nauke na studijama prvog i drugog stepena, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine ili specijalističkim studijama na fakultetu |
10 |
10 |
Završena srednja stručna škola u četvorogodišnjem trajanju poljoprivrednog, prehrambenog ili veterinarskog smera |
5 |
|||
4. |
Stepen razvijenosti opštine gde se nalazi prebivalište podnosioca prijave na konkurs, u skladu sa propisima kojima se uređuje regionalni razvoj |
Grupa 1 |
0 |
20 |
Grupa 2 |
10 |
|||
Grupa 3 |
15 |
|||
Grupa 4 |
20 |
|||
5. |
Status podnosioca prijave na konkurs u odnosu na zaposlenje |
Na dan podnošenja prijave na konkurs, podnosilac prijave je prijavljen na osnovu PIO za poljoprivrednike - zaposlen isključivo u poljoprivredi |
15 |
15 |
Na dan podnošenja prijave na konkurs, nezaposleno duže od dve godine neprekidno |
10 |
|||
Na dan podnošenja prijave na konkurs, nezaposleno kraće od dve godine neprekidno |
5 |
|||
6. |
Podnosilac prijave na konkurs ima prebivalište u POURP u skladu sa propisom kojim se uređuju POURP |
Da |
20 |
20 |
Ne |
0 |
|||
7. |
Broj članova uže porodice podnosioca prijave na konkurs |
1 |
0 |
15 |
2 |
3 |
|||
3 |
6 |
|||
4 |
9 |
|||
5 |
12 |
|||
≥ 6 |
15 |
|||
Ukupno, maksimalan broj bodova na konkursu |
100 |
|||
6.3.4.11. Intenzitet pomoći
Minimalni iznos podsticaja u okviru ove mere utvrđuju se u iznosu od 75% u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova.
U okviru ove mere podsticaji se isplaćuju posle odobravanja projekta od strane UAP i rešenjem se određuje rok za realizaciju investicije.
Minimalna vrednost prihvatljivih investicija, kao i maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuju se posebnim propisom za sprovođenje ove mere.
6.3.4.12. Indikativni budžet
Iznos podsticaja za podršku mladima u ruralnim područjima propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
6.3.4.13. Pokazatelji
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj podržanih korisnika |
2. |
Broj podržanih mladih članova gazdinstava koji su započeli aktivnosti "van - gazdinstva" |
3. |
Broj podržanih korisnika u POURP |
4. |
Ukupna vrednost investicija u POURP |
5. |
Ukupna vrednost investicija |
6. |
Broj samozaposlenih |
6.3.4.14. Vremenski okvir
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.4. Podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja
1) Zakon o obavljanju savetodavnih i stručnih poslova u oblasti poljoprivrede ("Službeni glasnik RS", broj 30/10);
2) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
4) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
Kreiranje i prenos znanja u oblasti poljoprivrede odvija se kroz sistem formalnog obrazovanja svih nivoa (od srednjeg do doktorskih studija), kao i putem različitih vrsta obuka organizovanih od strane obrazovnih i naučnoistraživačkih institucija, poljoprivredne savetodavne i stručne službe, privatnih kompanija, projektnih jedinica i medija. Ova mera podstiče implementaciju postojećih znanja, kreiranje novih znanja u skladu sa stvarnim potrebama krajnjih korisnika i prenos znanja međusobnim povezivanjem kreatora znanja i poljoprivrednih proizvođača. Takođe, ova mera je usmerena na razvoj kapaciteta poljoprivredne, savetodavne i stručne službe, odnosno, usmerena je na modernizaciju fizičkih resursa i jačanje kompetencije zaposlenih sa ciljem postizanja kvaliteta i efikasnosti pružanja saveta i informacija krajnjim korisnicima.
Sprovođenje ove mere je neophodno zbog loše posedovne strukture poljoprivrednih gazdinstava (veliki broj malih gazdinstava), skromnog znanja i nedostatka dodatnih veština ruralnog stanovništva, kao i niske produktivnosti i niskih prihoda koji se ostvaruju od poljoprivrede.
APV, na osnovu Zakona o obavljanju savetodavnih i stručnih poslova u oblasti poljoprivrede, finansira rad poljoprivredno savetodavne i stručne službe sa teritorije APV. Po osnovu pomenutog zakona, rad poljoprivredno savetodavne i stručne službe sa teritorije centralne Srbije finansira se iz budžeta Republike Srbije.
Savetodavni sistem, koji obuhvata 36 poljoprivrednih savetodavnih i stručnih službi (na teritoriji Republike Srbije 23 i na teritoriji APV 13) sa 277 zaposlenih savetodavaca (u 2017. godini), nije dovoljno efikasan i ne uspeva, u potpunosti, da zadovolji potrebe dinamičnog tehničko-tehnološkog restrukturiranja sektora. Postojećim sistemom rada savetodavnih službi obuhvaćen je mali broj gazdinstava (oko 41.500, od čega se intenzivno radi sa 6.500).
6.4.3. Specifični ciljevi mere
1) Unapređenje nivoa znanja nosilaca i članova registrovanog poljoprivrednog gazdinstva;
2) jačanje i funkcionalno povezivanje svih aktera u sistemu kreiranja i prenosa znanja;
3) tehničko i kadrovsko unapređenje institucija uključenih u sistem kreiranja i prenosa znanja;
4) proširenje ponude obrazovnih i trening programa svih nivoa i tipova obrazovanja;
5) jačanje kapaciteta za prihvatanje znanja kroz razvijanje svesti i motivisanosti za obrazovanjem.
6.4.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Podsticaji za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja u direktnoj je vezi sa svim merama koje sprovodi MPŠV u okviru NPRR i IPARD programa, s obzirom da direktno utiče na podizanje nivoa znanja poljoprivrednih proizvođača i drugih aktera ruralne zajednice i doprinosi ostvarivanju boljih rezultata u funkcionisanju i jačanju ruralne ekonomije.
Pravo na korišćenje podsticaja za pružanje saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi ima preduzetnik i pravno lice koje ispunjava uslove za obavljanje savetodavnih i stručnih poslova u poljoprivredi, kao i pravno lice ovlašćeno za obuku i usavršavanje poljoprivrednih savetodavaca i poljoprivrednih proizvođača, u skladu sa zakonom kojim se uređuje obavljanje savetodavnih i stručnih poslova u poljoprivredi.
Pravo na korišćenje podsticaja za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju; ima pravno lice upisano u Registar naučnoistraživačkih organizacija, istraživačko razvojni centar, inovacioni centar upisan u Registar inovacionih delatnosti u skladu sa zakonom kojim se uređuje inovaciona delatnost, akreditovani fakultet, preduzetnik i pravno lice koji ispunjava uslove za obavljanje savetodavnih i stručnih poslova u poljoprivredi, kao i pravno lice ovlašćeno za obuku i usavršavanje poljoprivrednih savetodavaca i poljoprivrednih proizvođača, u skladu sa zakonom koji uređuje obavljanje savetodavnih i stručnih poslova u poljoprivredi.
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti poljoprivrednih gazdinstava u okviru sprovođenja ove mere.
6.4.7. Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti kriterijumi prihvatljivosti za sprovođenje podsticaja za podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi, zbog kompleksnosti, propisuje se svake godine donošenjem posebnog akta Vlade kojim se utvrđuje godišnji program razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za tekuću godinu.
Opšti kriterijumi prihvatljivosti za sprovođenje podsticaja za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje ova vrsta podsticaja.
6.4.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Specifični kriterijumi prihvatljivosti za sprovođenje podsticaja za podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi, zbog kompleksnosti, propisuje se svake godine donošenjem posebnog akta Vlade kojim se utvrđuje godišnji program razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za tekuću godinu.
Specifični kriterijumi prihvatljivosti za sprovođenje podsticaja za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje ova vrsta podsticaja.
6.4.9. Prihvatljive investicije
Za podsticaje za podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi:
1) aktivnosti koje se podržavaju ovom merom su savetodavne aktivnosti u smislu obavljanja savetodavnih poslova i to kroz:
(1) individualne metode rada: rad sa odabranim poljoprivrednim gazdinstvima; sa poljoprivrednim gazdinstvom koje učestvuje u savetodavnom modulu; rad sa ostalim gazdinstvima; pomoć pri popunjavanju formulara, aplikacionih obrazaca i izradi dokumenata; pomoć pri uključivanju poljoprivrednih proizvođača u korišćenje podataka Prognozno-izveštajnog sistema Srbije,
(2) grupne metode rada: rad sa zadrugama; rad sa grupama poljoprivrednih proizvođača, udruženjima i asocijacijama; predavanja; tribine, radionice, zimske škole; rad sa oglednim gazdinstvima; realizacija "Demonstracionog ogleda",
(3) rad primenom mas medija i štampanih medija: TV i radio nastupi; tekstovi na portalu; tekstovi u štampanim medijima,
(4) praćenje, prikupljanje i diseminacija podataka: za Sistem tržišnih informacija u poljoprivredi Republike Srbije - STIPS-a, za potrebe portala www.agroponuda.com; za Sistem računovodstvenih podataka na poljoprivrednim gazdinstvima u Republici Srbiji - FADN, za ostale potrebe ministarstva;
2) aktivnosti praćenja i ocenjivanja parametara i efekata rada poljoprivrednih savetodavaca u skladu sa usvojenim Godišnjim programom razvoja savetodavnih poslova;
3) aktivnosti edukacija poljoprivrednih savetodavaca i proizvođača, razvoj portala Poljoprivredne savetodavne i stručne službe Republike Srbije, izrada edukativnih i promo materijala.
4) jačanje kapaciteta savetodavnog sistema kroz podršku poboljšanja uslova rada.
Za podsticaje za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju su realizacija i implementacija projekata u cilju razvoja ruralnih područja i unapređenja poljoprivredne proizvodnje.
Kriterijumi selekcije za sprovođenje podsticaja za podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi, zbog kompleksnosti, propisuje se svake godine donošenjem posebnog akta Vlade kojim se utvrđuje godišnji program razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za tekuću godinu.
Kriterijumi selekcije za sprovođenje podsticaja za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje ova vrsta podsticaja.
Intenzitet pomoći za sprovođenje podsticaja za podršku pružanju saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama i drugim pravnim licima u poljoprivredi, zbog kompleksnosti, propisuje se svake godine donošenjem posebnog akta Vlade kojim se utvrđuje godišnji program razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za tekuću godinu.
Intenzitet pomoći za sprovođenje podsticaja za razvoj tehničko- tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje ova vrsta podsticaja.
Iznos podsticaja za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
Redni broj |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj savetodavaca angažovanih na FADN |
2. |
Broj savetodavaca angažovanih na STIPS |
3. |
Ukupan broj angažovanih licenciranih savetodavaca |
4. |
Broj savetodavaca na radu na odabranim savetodavnim modulima |
5. |
Broj modula edukacije |
6. |
Ukupan broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava obuhvaćenih savetodavnim radom (individualni i grupni saveti) |
7. |
Broj angažovanih novih licenciranih savetodavaca |
8. |
Broj RPG koji učestvuju u FADN, STIPS i radu na savetodavnim modulima |
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
6.5. Podsticaji za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja
1) Zakon o podsticajima u poljoprivredi i ruralnom razvoju;
2) Zakon o poljoprivredi i ruralnom razvoju;
3) Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024. godine.
LEADER predstavlja metod mobilisanja učesnika na lokalnom nivou i kvalitetan način sprovođenja aktivnosti ruralnog razvoja u lokalnim ruralnim zajednicama. Ovaj koncept razvijen je u EU kao instrument ruralnog razvoja koji značajno doprinosi jačanju socijalnog kapitala, boljem lokalnom upravljanju, poboljšanju ruralne infrastrukture, kreiranju dodatne zaposlenosti, diverzifikaciji ekonomske aktivnosti u ruralnim oblastima, poboljšanju i održavanju konkurentnosti i ohrabrivanju inovativnih aktivnosti kojima se rešavaju problemi ruralnih sredina, i promociji kulturnog nasleđa.
Nedovoljno sagledavanje i uvažavanje specifičnih potreba sela i njegovih stanovnika, kao i odsustvo sistemskih i dobro koordinisanih aktivnosti na svim nivoima, dovodi do toga da ruralne sredine postaju sve manje primamljiva mesta za život, naročito mladih. LEADER obuhvata istovremeno korišćenje: teritorijalnog pristupa, pristupa "odozdo na gore", javno-privatnih partnerstava, integrisani multisektorski pristup, inovacije, saradnju i umrežavanje.
Princip kreiranja lokalne politike uključivanjem stanovništva koje živi na toj teritoriji i formiranje javno-privatnih partnerstava u Republici Srbiji je na samom početku, a karakterišu ga nizak nivo informisanosti ruralnog stanovništva, nedostatak inicijative na lokalnom nivou, nedovoljni kapaciteti lokalne zajednice, nepostojanje mogućnosti za usavršavanje i edukaciju, kao i otežan pristup izvorima finansiranja.
Unapređenjem socijalne strukture i socijalnih prilika u ruralnim sredinama se jačaju kapaciteti lokalnog stanovništva za zajedničko organizovanje i delovanje. Na taj način lokalne zajednice se osposobljavaju da samostalno upravljaju sopstvenim razvojem, lakše uočavaju razvojne probleme u svojim sredinama, sa većim potencijalom zastupaju interese svojih građana i nude inovativna rešenja za poboljšanje kvaliteta života zajednice. Stvaranjem kritične mase lokalnih učesnika osposobljenih da preuzmu odgovornost za kreiranje razvoja i aktivno učešće u tom procesu, jača se socijalna struktura ruralnih zajednica i njihov unutrašnji razvojni potencijal.
LEADER posebnu pažnju posvećuje jačanju lokalnih akcionih grupa (partnerstava između civilnog, javnog i privatnog sektora), u smislu unapređenja njihovih znanja i resursa. Pored toga što ova mera uvodi inovativne mogućnosti jačanja lokalne inicijative i pristupa ruralnom razvoju "odozdo na gore", ona podstiče kreiranje lokalnih razvojnih strategija i akcionih planova u cilju rešavanja razvojnih problema i ostvarenja boljih veza urbanih i ruralnih područja.
6.5.3. Specifični ciljevi mere
1) Promocija ruralnog razvoja kroz lokalne inicijative i uspostavljanje i razvoj partnerstva različitih sektora (javni, privatni i civilni);
2) jačanje kapaciteta ruralnog stanovništva i pripadnika osnovanih partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj;
3) priprema lokalnih aktera ruralnog razvoja za kvalitetnije i sveobuhvatnije korišćenje pretpristupnih fondova EU za ruralni razvoj prema principima LEADER u EU;
4) održivo korišćenje lokalnih resursa (ublažavanje efekata klimatskih promena, očuvanju prirode, pejzaža, predela, biodiverziteta, vode, vazduha i zemljišta, održavanje raznolikosti ruralne kulture i tradicije, očuvanju tradicionalnih ambijentalnih ruralnih celina, objekata tradicionalnog narodnog graditeljstva i njihovog prirodnog okruženja, i sl.).
6.5.4. Veza sa drugim nacionalnim merama i merama u IPARD programu
Mera je povezana sa merom IPARD programa "Sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja - LEADER pristup" i pruža priliku da se praktično provere ključne funkcije i slede procedure koje su potrebne za njenu kasniju implementaciju u okviru IPARD programa, kao i da se lokalni akteri ruralnog razvoja kvalitetnije i sveobuhvatnije pripreme za korišćenje pretpristupnih fondova EU za ruralni razvoj.
Mera je komplementarna IPARD meri "Diverzifikacija poljoprivrednih gazdinstava i razvoj poslovanja", kao i merama NPRR u oblasti diverzifikacije ruralne ekonomije, koje doprinose poboljšanju kvaliteta života lokalnog stanovništva, očuvanju kulturnog nasleđa i razvoju tradicionalnih zanata i proizvoda ruralnih područja.
Prihvatljivi korisnici su udruženja građana koja su reprezent partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj (u daljem tekstu: partnerstva).
Nije predviđeno utvrđivanje ekonomske održivosti korisnika u okviru sprovođenja ove mere.
Opšti kriterijumi prihvatljivosti
Opšti uslovi za ostvarivanje prava na podsticaje su:
1) da korisnik za investiciju za koju podnosi zahtev, ne sme koristiti podsticaje po nekom drugom osnovu (subvencije, podsticaji, donacije), odnosno da ista investicija nije predmet drugog postupka za korišćenje podsticaja;
2) da korisnik nema evidentiranih dospelih neizmirenih dugovanja prema ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, po osnovu ranije ostvarenih podsticaja, subvencija i kredita;
3) da korisnik nema dospelih neizmirenih obaveza po osnovu javnih prihoda;
4) da korisnik namenski koristi podsticaje;
5) da je korisnik upisan u registar kod Agencije za privredne registre;
6) da se na teritoriji jedne jedinice lokalne samouprave može formirati više od jednog partnerstva, pod uslovom da nema preklapanja teritorija partnerstva;
7) da partnerstvo obuhvata ruralno područje sa najmanje 10.000, a najviše 150.000 stanovnika;
8) da naseljeno mesto u sklopu partnerstva ne sme imati više od 25.000 stanovnika;
9) da se jedno naseljeno mesto može nalaziti isključivo u okviru teritorije jednog partnerstva;
10) da članovi upravnog odbora partnerstva imaju prebivalište/sedište na teritoriji partnerstva.
6.5.8. Specifični kriterijumi prihvatljivosti
Specifični kriterijumi za ostvarivanje prava na podsticaje su, da korisnik:
1) je udruženje registrovano u skladu sa Zakonom o udruženjima ("Službeni glasnik RS", br. 51/09 i 99/11 - dr. zakon);
2) ima sledeće organe u okviru udruženja: upravni odbor, grupa za planiranje i komisija za odabir prioritetnih projekata;
3) ima osnivače, odnosno članove udruženja koji su predstavnici javnog, civilnog i privatnog sektora;
4) obuhvata koherentnu, jasno definisanu, u geografskom smislu kontinuiranu teritoriju, sa stanovništvom više naseljenih mesta, u okviru teritorije dve ili više jedinica lokalne samouprave (naseljena mesta tj. jedinice lokalne samouprave moraju biti međusobno direktno povezana bilo kopnom ili vodom);
5) u statutu, u okviru ciljeva ima propisanu implementaciju lokalne razvojne strategije za teritoriju propisanu od strane partnerstva;
6) ima sedište u okviru područja koje partnerstvo obuhvata;
7) u upravljačkoj strukturi partnerstva ima:
(1) predstavnike javnog sektora: jedinice lokalne samouprave i predstavnici ostalih javnih institucija sa teritorije koje obuhvata partnerstvo sa najmanje 20% a najviše do 49% članova,
(2) predstavnike privatnog sektora (privatna preduzeća, firme, deoničarska društva, zadruge, preduzetnici) i civilnog sektora (građani, udruženja, fondacije) sa najmanje 51% članova,
(3) predstavnice formalnih ili neformalnih grupa žena sa teritorije partnerstva,
(4) predstavnike mladih iz civilnog sektora;
8) ima lokalnu strategiju ruralnog razvoja koja je u skladu sa postojećim razvojnim dokumentima Republike Srbije u oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja i koja je izrađena u skladu sa preporukama za izradu LSRR.
6.5.9. Prihvatljive investicije
1) Priprema lokalnih strategija ruralnog razvoja
Podsticajima će se nadoknaditi prethodno nastali troškovi u toku pripremnih aktivnosti za formiranje partnerstava. Prihvatljivi troškovi se odnose na animaciju, pripremu dokumentacije i organizaciju pripremnih sastanaka za formiranje partnerstva. Isplata će se vršiti posle odobravanja podsticaja u iznosu od 30% od odobrenog iznosa podsticaja.
Podsticajima će se nadoknaditi troškovi izrade LSRR, kao i operativni troškovi nastali u toku izrade LSRR. Isplata ovog dela podsticaja će se vršiti posle završetka druge faze ocenjivanja i ocene izveštaja u iznosu od 70% od odobrenog iznosa podsticaja.
2) Troškovi implementacije LSRR koji uključuju i troškove vezane za rad partnerstva
Podsticajima će se finansirati realizacija prioritetnih projekata iz usvojene LSRR, kao i troškovi vezani za rad partnerstva. Isplata podsticaja vrši se avansno posle potpisivanja ugovora.
Uslovi za finansiranje malih projekta u vezi sa sprovođenjem LSRR propisuju se posebnim pravilnikom za sprovođenje ove mere.
Tabela 24. Kriterijumi selekcije
Redni broj |
Kriterijum |
Maksimalan broj bodova |
1. |
Priprema LSRR |
12 |
2. |
Usklađenost LSRR sa karakteristikama i potrebama područja partnerstva |
12 |
3. |
Usklađenost LSRR s strateškim dokumentima |
8 |
4. |
Kvalitet partnerstva |
25 |
5. |
Sposobnost realizacije LSRR |
14 |
6. |
Održivost i inovativnost LSRR |
15 |
7. |
Stvaranje novih radnih mesta |
8 |
8. |
Iskustvo članova partnerstva u sprovođenju projekata finansiranih iz drugih izvora finansiranja (ne uključujući sredstva iz IPARD programa) |
6 |
|
Ukupno |
100 |
Tabela 25. Kriterijumi bodovanja za ocenu kvaliteta LSRR-a
Redni broj |
Kriterijum/pod kriterijum |
Bodovi |
||
1. |
Priprema LSRR |
|
12 |
|
1.1 |
Ravnopravna zastupljenost predstavnika javnog, privatnog i civilnog sektora u pripremi LSRR |
ako "da" 5 ako "ne" 0 |
5 |
|
1.2 |
Uključenost žena u pripremi LSRR |
ako "da" 5 ako "ne" 0 |
5 |
|
1.3 |
Uključenost ugroženih socio- ekonomskih grupa u pripremi LSRR |
ako "da" 2 ako "ne" 0 |
2 |
|
2. |
Usklađenost LSRR sa karakteristikama i potrebama područja partnerstva |
|
12 |
|
2.1 |
SWOT analiza |
ako je "50% i više činjenica iz SWOT analize dokazivo podacima osnovne analize" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
2.2 |
Ciljevi doprinose rešavanju problema |
ako "su pokazatelji za merenje dostizanja ciljeva merljivi SMART analizom" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
2.3 |
Mere doprinose ostvarenju ciljeva |
ako "ostvaruju 50% i više potreba istaknutih SWOT analizom" 6 ako "ne" 0 |
6 |
|
3. |
Usklađenost LSRR strateškim dokumentima |
|
8 |
|
3.1 |
usklađenost LSRR sa Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja za period 2014-2024. godine |
ako "su predloženi ciljevi/prioriteti/mere u LSRR usklađeni sa na nacionalnom Strategijom poljoprivrede i ruralnog razvoja" 5 ako "ne" 0 |
5 |
|
3.2 |
usklađenost LSRR sa regionalnom/lokalnom razvojnom strategijom |
ako "su predloženi ciljevi/prioriteti/mere u LSRR usklađeni sa regionalnom/lokalnom razvojnom strategijom" 3 ako "ne " 0 |
3 |
|
4. |
Kvalitet partnerstva |
|
25 |
|
4.1 |
naseljena mesta u partnerstvu na POURP |
Partnerstvo ima do 30% naseljenih mesta u POURP |
0 |
|
Partnerstvo ima od 30 do 50% naseljenih mesta u POURP |
2 |
|||
Partnerstvo ima više od 50% naseljenih mesta u POURP |
3 |
|||
Partnerstvo ima preko 50% naseljenih mesta na područjima zaštićenih prirodnih dobara |
5 |
|||
4.2 |
Broj JLS obuhvaćenih teritorijom partnerstva |
Partnerstvo obuhvata delove/područja do dve JLS |
1 |
|
Partnerstvo obuhvata delove/područja od tri JLS |
3 |
|||
|
||||
4.3 |
Broj stanovnika na teritoriji partnerstva |
Partnerstvo ima do 20.000 stanovnika |
1 |
|
Partnerstvo ima od 20.000 do 40.000 stanovnika |
2 |
|||
Partnerstvo ima više od 40.000 stanovnika |
3 |
|||
4.4 |
predstavnici civilnog i privatnog sektora u upravljačkom telu partnerstva |
u upravljačkom telu partnerstva ima do 55% predstavnika civilnog i privatnog sektora |
1 |
|
u upravljačkom telu partnerstva ima od 55 do 60% predstavnika civilnog i privatnog sektora |
2 |
|||
u upravljačkom telu partnerstva ima više od 60% predstavnika civilnog i privatnog sektora |
3 |
|||
4.5 |
Zastupljenost žena u upravljačkom telu partnerstva |
u upravljačkom telu partnerstva ima do 20% žena |
2 |
|
u upravljačkom telu partnerstva ima 20-40 % žena |
3 |
|||
u upravljačkom telu partnerstva ima više od 40% žena |
4 |
|||
4.6 |
Zastupljenost mladih do 30 godina u upravljačkom telu u upravljačkom telu partnerstva |
ima do dve osobe mlađe od 30 godina |
1 |
|
ima do tri osobe mlađe od 30 godina |
2 |
|||
ima više od četiri osobe mlađe od 30 godina |
3 |
|||
4.7 |
broj članova partnerstva |
Partnerstvo ima do 20 članova |
2 |
|
Partnerstvo ima 20-40 članova |
3 |
|||
Partnerstvo ima više od 40 članova |
4 |
|||
5. |
Sposobnost realizacije LSRR |
|
14 |
|
5.1 |
menadžer partnerstva ima završenu višu ili visoku školu |
ako "da" 2 ako "ne" 0 |
2 |
|
5.2 |
menadžer partnerstva ima minimalno 2 godine radnog iskustva iz oblasti izrade strateško- planske dokumentacije i/ili vođenja razvojnih projekata i/ili vođenja projekata IPA programa |
ako "da" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
5.3 |
Obavljena promocija, animacija i konsultacije (P/A/K) sa zainteresovanim stranama na teritoriji partnerstva |
ako "da" 4 ako "ne" 0 |
4 |
|
5.4 |
u finansiranju rada partnerstva učestvuju jedinice lokalne samouprave |
ako "da" 5 ako "ne" 0 |
5 |
|
6. |
Održivost i inovativnost LSRR |
|
15 |
|
6.1 |
uticaj na životnu sredinu |
ako "LSRR ima jasno određene ciljeve, prioritete i mere održivog razvoja i očuvanja životne sredine" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
6.2 |
Korišćenje lokalnih resursa |
ako "je merama/projektima predviđeno korišćenje lokalnih resursa" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
6.3 |
Korišćenje obnovljivih izvora energije |
ako "je merama/projektima predviđeno korišćenje obnovljivih izvora energije" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
6.4 |
Energetska efikasnost |
ako "mere/projekti doprinose energetskoj efikasnosti" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
6.5 |
istraživanje i razvoj novih proizvoda |
ako "mere/projekti doprinose istraživanju i razvoju novih proizvoda" 3 ako "ne" 0 |
3 |
|
7. |
Stvaranje novih radnih mesta |
|
8 |
|
7.1 |
predviđene mere u LSRR podstiču razvoj preduzetništva |
ako "da" 8 ako "ne" 0 |
8 |
|
8. |
Iskustvo članova partnerstva u sprovođenju projekata finansiranih iz nacionalnih, EU i drugih izvora finansiranja |
|
6 |
|
8.1 |
Iskustvo u realizaciji EU i međunarodnih projekata |
najmanje dva realizovana projekta finansirana EU i međunarodnim sredstvima u prethodne dve godine gde je član partnerstva bio partner na projektu |
4 |
|
8.2 |
Iskustvo u realizaciji nacionalnih projekata |
najmanje pet realizovanih projekta u prethodne dve godine finansiranih sredstvima državnog budžeta i/ili budžeta AP/JLS gde je član partnerstva bio partner na projektu |
2 |
|
|
Ukupno |
100 |
||
Iznos podsticaja u okviru ove mere utvrđuju se u iznosu od 100% u odnosu na ukupnu vrednost prihvatljivih troškova.
Maksimalni iznos podsticaja po korisniku propisuje se posebnim propisom kojim se uređuje sprovođenje ove mere.
Iznos podsticaja za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja propisuje se aktom Vlade za svaku godinu posle usvajanja zakona kojim se uređuje budžet Republike Srbije.
Redni br. |
Naziv pokazatelja |
1. |
Broj partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj koja su konkurisala za podršku |
2. |
Broj partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj koja su ispunila minimum bodova nakon prve faze ocenjivanja |
3. |
Broj priznatih partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj |
4. |
Veličina teritorije koje obuhvataju akreditovana partnerstva (km²) |
5. |
Broj stanovnika na teritorijama akreditovanih partnerstava |
6. |
Broj podržanih projekata predviđenih lokalnim strategijama ruralnog razvoja |
7. |
Broj podržanih projekata koji doprinose unapređenju kvaliteta života u ruralnim područjima |
8. |
Broj podržanih projekata koji doprinose promociji prirodnog, kulturnog nasleđa |
9. |
Broj podržanih projekata koji doprinose očuvanju životne sredine |
Podsticaji u okviru ove mere će se sprovoditi u celom periodu realizacije NPRR od 2018. do 2020. godine.
U prvoj godini sprovođenja ove mere sprovodiće se samo aktivnosti vezane za pripremu lokalnih strategija ruralnog razvoja.
Za sprovođenje mera u okviru NPRR u 2018. godini sredstva su obezbeđena Zakonom o budžetu Republike Srbije za 2018. godinu ("Službeni glasnik RS", broj 113/17) i to:
1) za sprovođenje mera: podsticaji za održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta - kontrola erozije zemljišta i podsticaji za podršku investicijama u unapređenje i razvoj ruralne infrastrukture u 2018. godini sredstva su propisana uredbom kojom se utvrđuje Program izvođenja radova na zaštiti, uređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta za tekuću godinu;
2) za sprovođenje mere podsticaji za održivo korišćenje šumskih resursa sredstva su propisana Uredbom o utvrđivanju Godišnjeg programa korišćenja sredstava Budžetskog fonda za šume Republike Srbije u 2018. godini ("Službeni glasnik RS", broj 21/18);
3) za ostale mere sredstva su propisana Uredbom o raspodeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2018. godini ("Službeni glasnik RS", broj 18/18), kao što je prikazano u Tabeli 26. Raspodela budžeta za mere ruralnog razvoja na osnovu Uredbe o raspodeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2018. godini.
Tabela 26. Raspodela budžeta za mere ruralnog razvoja na osnovu Uredbe o raspodeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2018. godini
NAZIV MERE |
PODMERE |
PRAVILNIK |
2018. godina |
1. Mere za unapređenje konkurentnosti u sektoru poljoprivredne proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda |
Mere podsticaja za sprovođenje investicija u fizičku imovinu poljoprivrednih gazdinstava |
Pravilnik o podsticajima za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednog gazdinstva za nabavku novih mašina i opreme za unapređenje primarne biljne poljoprivredne proizvodnje |
350.000.000,00 din. |
Pravilnik o podsticajima za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednog gazdinstva za nabavku novih mašina, opreme i kvalitetnih priplodnih grla za unapređenje primarne stočarske poljoprivredne proizvodnje |
350.000.000,00 din. |
||
Pravilnik o podsticajima za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednog gazdinstva za izgradnju i opremanje objekata za unapređenje primarne poljoprivredne proizvodnje |
100.000.000,00 din. |
||
Pravilnik o podsticajima programima za unapređenje konkurentnosti za investicije u fizičku imovinu poljoprivrednog gazdinstva kroz podršku podizanja višegodišnjih proizvodnih zasada voćaka, vinove loze i hmelja |
200.000.000,00 din. |
||
Mere podsticaja za investicije u preradu i marketing poljoprivrednih proizvoda |
Pravilnik o podsticajima za investicije u preradu i marketing poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda za nabavku opreme u sektoru mleka, mesa, kao i proizvodnje vina, jakih alkoholnih pića i piva |
149.500.000,00 din. |
|
Kontrolne markice za poljop.-prehrambene proizvode i vino |
320.891,15 din. |
||
Mere podsticaja za upravljanje rizicima u poljoprivrednoj proizvodnji |
Pravilnik o uslovima, načinu i obrascu zahteva za ostvarivanje prava na podsticaje za premiju osiguranja useva, plodova, višegodišnjih zasada, rasadnika i životinja |
300.000.000,00 din. |
|
2. Mere za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa |
Mere podrške za očuvanje biljnih genetičkih resursa |
Pravilnik o podsticajima za očuvanje biljnih genetičkih resursa |
2.000.000,00 din. |
Mere podrške za očuvanje životinjskih genetičkih resursa |
Pravilnik o podsticajima za očuvanje životinjskih genetičkih resursa |
60.000.000,00 din. |
|
Pravilnik o podsticaju za očuvanje životinjskih genetičkih resursa u banci gena |
2.000.000,00 din. |
||
Mere podrške za organsku poljoprivrednu proizvodnju |
Pravilnik o korišćenju podsticaja za organsku biljnu proizvodnju |
40.000.000,00 din. |
|
Pravilnik o korišćenju podsticaja za organsku stočarsku proizvodnju |
60.000.000,00 din. |
||
Mere podrške za očuvanje poljoprivrednih i ostalih područja visoke prirodne vrednosti |
Neće se sprovoditi u 2018. godini |
- din. |
|
3. Mere za diversifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima |
Mere za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima |
Pravilnik o podsticajima za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku nepoljoprivrednim aktivnostima |
90.000.000,00 din. |
Mere za unapređenje ekonomskih aktivnosti na selu kroz podršku za investicije u smislu dodavanja vrednosti kroz preradu poljoprivrednih proizvoda na gazdinstvu |
Pravilnik o podsticajima za sprovođenje aktivnosti u cilju podizanja konkurentnosti kroz diversifikaciju ekonomskih aktivnosti kroz podršku investicijama u preradu i marketing na poljoprivrednom gazdinstvu |
150.000.000,00 din. |
|
Pravilnik o podsticajima za sprovođenje aktivnosti u cilju podizanja konkurentnosti kroz uvođenje i sertifikaciju sistema kvaliteta hrane, organskih proizvoda i proizvoda sa oznakom geografskog porekla |
5.000.000,00 din. |
||
Mere za podršku mladima u ruralnim područjima |
Pravilnik o podsticajima programima za diversifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima kroz podršku mladim poljoprivrednicima |
150.000.000,00 din. |
|
4. Mere za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja |
Podsticaji za pripremu lokalnih strategija ruralnog razvoja |
Pravilnik o podsticajima za pripremu lokalnih strategija ruralnog razvoja partnerstava za teritorijalni ruralni razvoj (LEADER pristup) |
24.000.000,00 din. |
Podsticaji za sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja |
|||
5. Mere za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja |
Mere podrške za razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju |
Pravilnik o podsticajima za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja kroz razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju |
40.000.000,00 din. |
Mere podrške za pružanje saveta i informacija poljoprivrednim proizvođačima, udruženjima, zadrugama, i drugim pravnim licima u poljoprivredi |
Uredba o utvrđivanju godišnjeg programa razvoja savetodavnih poslova u poljoprivredi za 2018. godinu |
320.000.000,00 din. |
|
UKUPNO 1 |
Mere za unapređenje konkurentnosti u sektoru poljoprivredne proizvodnje i prerade poljoprivrednih proizvoda |
1.449.820.891,15 din. |
|
UKUPNO 2 |
Mere za očuvanje i unapređenje životne sredine i prirodnih resursa |
164.000.000,00 din. |
|
UKUPNO 3 |
Mere za diversifikaciju dohotka i unapređenje kvaliteta života u ruralnim područjima |
395.000.000,00 din. |
|
UKUPNO 4 |
Mere za pripremu i sprovođenje lokalnih strategija ruralnog razvoja |
24.000.000,00 din. |
|
UKUPNO 5 |
Mere za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja |
360.000.000,00 din. |
|
UKUPNO 6 |
Ukupno za isplatu zahteva koji ispunjavaju uslove, iz 2017. godine |
2.857.957.108,85 din. |
|
UKUPNO |
Ukupno mere ruralnog razvoja |
5.250.778.000,00 din. |
|
Sredstva za sprovođenje mera u okviru NPRR za 2019. i 2020. godinu biće planirana u okviru limita na razdelu ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede i šumarstva opredeljenih od strane ministarstva nadležnog za poslove finansija u skladu sa bilansnim mogućnostima.
VIII SPROVOĐENJE I PRAĆENJE SPROVOĐENJA NPRR
Za planiranje, monitoring sprovođenja i evaluaciju efekata mera, kao i za izveštavanje o sprovođenju NPRR odgovoran je Sektor za ruralni razvoj, organizaciona jedinica u okviru MPŠV.
Za operativno sprovođenje mera, prijem zahteva za korišćenje podsticaja, obradu zahteva, isplatu podsticaja odgovorna je Uprava za agrarna plaćanja, organizaciona jedinica u okviru MPŠV.
Za obaveštavanje i informisanje potencijalnih korisnika, kao i javnosti o NPRR odgovorni su zajednički Sektor za ruralni razvoj i Uprava za agrarna plaćanja u okviru MPŠV.