PRAVILNIKZA OSNOVNE GEODETSKE RADOVE("Sl. glasnik RS", br. 19/2012 i 80/2018) |
Ovim pravilnikom uređuju se osnovni geodetski radovi, odnosno svi radovi koji se odnose na definisanje, realizaciju i održavanje državnog referentnog sistema na globalnom i lokalnom nivou, u skladu sa Zakonom o državnom premeru i katastru ("Službeni glasnik RS", br. 72/09, 18/10, 65/13, 15/15 - US, 96/15, 47/17 - autentično tumačenje, 113/17 - dr. zakon, 27/18 - dr. zakon i 41/18 - dr. zakon - u daljem tekstu: Zakon).
Pojedine skraćenice upotrebljene u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:
1) UTM (Universal Transverse Mercator Projection) - Univerzalna transverzalna Merkatorova projekcija;
2) ETRS89 (European Terrestrial Reference System 1989) - Evropski terestrički referentni sistem 1989;
3) SRB_ETRS89 - oznaka Srpskog prostornog referentnog sistema;
4) STRS00 - oznaka Srpskog prostornog referentnog sistema;
5) ETRF2000 - referentni okvir za realizaciju Srpskog prostornog referentnog sistema;
6) GNSS - globalni navigacioni satelitski sistem;
7) IGS (International GNSS Service) - međunarodni GNSS servis;
8) EPN (EUREF Permanent Network) - Evropska mreža permanentnih stanica;
9) GRS80 (Geodetic Reference System 1980) - Geodetski referentni sistem epoha 1980;
10) EUREF (European Reference Frame) - Evropski referentni okvir;
11) SREF - Prostorna referentna mreža Republike Srbije;
12) AGROS (Aktivna geodetska referentna osnova Srbije) - nacionalna referentna mreža permanentnih GNSS stanica;
13) EUREF-SRBIJA - Osnovna prostorna referentna mreža Republike Srbije;
14) SRB_VRS12 - oznaka Srpskog visinskog referentnog sistema;
15) NVT2 - nivelman visoke tačnosti 2.
Državni referentni sistem predstavlja koordinatni sistem čiji je geometrijski i fizički odnos prema zemljinom telu određen parametrima geodetskog datuma.
U državnom referentnom sistemu vrši se pozicioniranje, određivanje spoljašnjeg gravitacionog polja i geodinamička istraživanja za potrebe državnog premera, formiranja informacionih sistema o prostoru, izvođenja inženjersko-tehničkih radova, kao i u naučne svrhe.
U okviru državnog referentnog sistema definišu se sledeći referentni sistemi:
1) prostorni referentni sistem (trodimenzionalni);
2) referentni sistem u ravni projekcije (dvodimenzionalni);
3) visinski referentni sistem (jednodimenzionalni);
4) gravimetrijski referentni sistem;
5) astronomski referentni sistem.
Radove iz člana 1. ovog pravilnika obavlja osnovna unutrašnja jedinica Republičkog geodetskog zavoda (u daljem tekstu: Zavod) za geodetske radove.
Realizaciju i održavanje državnog referentnog sistema na lokalnom nivou mogu vršiti i unutrašnje jedinice Zavoda izvan sedišta.
Radovi iz člana 1. ovog pravilnika izvode se na osnovu tehničke dokumentacije.
Tehnička dokumentacija iz stava 1. ovog člana izrađuje se u skladu sa podzakonskim aktom kojim se uređuje izrada tehničke dokumentacije za izvođenje geodetskih radova.
Prilozi od 1 do 5 odštampani su uz ovaj pravilnik i čine njegov sastavni deo.
II DEFINICIJA I REALIZACIJA DRŽAVNOG REFERENTNOG SISTEMA
1. Prostorni referentni sistem
Prostorni referentni sistem za Republiku Srbiju jeste terestrički trodimenzionalni koordinatni sistem koji se po definiciji koordinatnog početka, orijentaciji koordinatnih osa, razmeri, jedinici dužine i vremenskoj evoluciji, podudara sa Evropskim terestričkim referentnim sistemom - ETRS 89.
Oznaka za prostorni referentni sistem za Republiku Srbiju, koji se naziva Srpski prostorni referentni sistem, je SRB_ETRS89.
Položaji tačaka i objekata u prostornom referentnom sistemu izražavaju se u trodimenzionalnim, pravouglim, pravolinijskim koordinatama X, Y, Z.
Položaji tačaka i objekata u prostornom referentnom sistemu mogu se izražavati i trodimenzionalnim, pravouglim, krivolinijskim koordinatama, odnosno geodetskom širinom (B), dužinom (L) i visinom (h).
U slučaju iz stava 1. ovog člana, koordinate se odnose na dvoosni obrtni elipsoid geodetskog referentnog sistema GRS80.
Prostorni referentni sistem materijalizuje se prostornim referentnim okvirom Republike Srbije, odnosno skupom materijalizovanih geodetskih tačaka sa pridruženim trodimenzionalnim, pravolinijskim ili krivolinijskim koordinatama koje se odnose na određenu vremensku epohu.
Vremenska epoha realizacije prostornog referentnog sistema Republike Srbije je 2010,632 godina.
Prostorni referentni okvir materijalizuje se stabilizacijom geodetskih tačaka i određivanjem njihovih koordinata na osnovu geodetskih merenja, odnosno uspostavljanjem državnih referentnih mreža:
- osnovnom prostornom referentnom mrežom - EUREF - SRBIJA;
- nacionalnom referentnom mrežom permanentnih GNSS stanica - AGROS;
- prostornom referentnom mrežom - SREF;
- prostornim lokalnim referentnim mrežama.
1.1. Osnovna prostorna referentna mreža Republike Srbije
Osnovnu prostornu referentnu mrežu čini skup od 12 trajno stabilizovanih i pristupačnih geodetskih tačaka, ravnomerno raspoređenih po celoj teritoriji Republike Srbije na prosečnom međusobnom rastojanju od 100 km.
Najniža tačnost relativnog horizontalnog položaja tačaka osnovne prostorne referentne mreže mora biti 5 mm + 1 ppm.
Najniža tačnost relativnog vertikalnog položaja tačaka osnovne prostorne referentne mreže mora biti 10 mm + 1 ppm.
(Brisan)
Merenja u osnovnoj prostornoj referentnoj mreži Republike Srbije izvode se mernim instrumentima i metodama satelitske geodezije.
Merenja se izvode etaloniranim instrumentima i priborom. Atest ne može biti stariji od dve godine računato do trenutka kada su merenja završena.
Merenja, obrada rezultata merenja, matematičko modeliranje, obezbeđenje i kontrola kvaliteta vrše se i dokumentuju na način koji dokazuje da je postignuta tačnost iz člana 14. ovog pravilnika.
Merenja i obrada podataka merenja u osnovnoj prostornoj referentnoj mreži izvode se svakih pet godina u cilju osiguranja integriteta i praćenja vremenske evolucije prostornog koordinatnog referentnog sistema.
1.2. Nacionalna referentna mreža permanentnih GNSS stanica - AGROS
Nacionalna referentna mreža permanentnih GNSS stanica - AGROS je sistem permanentnih stanica na teritoriji Republike Srbije koji se koristi za potrebe izvođenja geodetskih radova u nadležnosti Zavoda, koga čine permanentne stanice, kontrolni centar i rezervni centar.
Mrežu permanentnih GNSS stanica mogu uspostavljati i geodetske organizacije koje poseduju odgovarajuću licencu za rad u skladu sa Zakonom.
Mreže permanentnih GNSS stanica koje su uspostavljene od strane geodetskih organizacija mogu se koristiti za potrebe izvođenja radova iz delokruga Zavoda, samo ukoliko su uspostavljene u skladu sa tehničkim normativima propisanim podzakonskim aktom kojim se uređuje oblast uspostavljanja mreža GNSS permanentnih stanica.
Permanentne stanice raspoređuju se po teritoriji Republike Srbije na prosečnom međusobnom rastojanju od 70 km.
AGROS se realizuje kroz tri osnovna servisa, i to:
Br. |
Servis |
Tačnost (m) |
Opis |
1. |
AGROS RTK |
0,02-0,03 |
pozicioniranje primenom kinematičke metode |
2. |
AGROS DGPS |
0,5-3,0 |
pozicioniranje primenom diferencijalne metode |
3. |
AGROS PP |
0,01 |
pozicioniranje primenom statičke metode |
1.3. Prostorna referentna mreža Republike Srbije
Prostornu referentnu mrežu Republike Srbije čini skup trajno stabilizovanih i pristupačnih geodetskih tačaka, ravnomerno raspoređenih po celoj teritoriji Republike Srbije na prosečnom međusobnom rastojanju od 10 km.
Trajna stabilizacija tačaka prostorne referentne mreže vrši se belegama tipa A1 ili A2, koje su date u Prilogu 1 i 2 ovog pravilnika, zavisno od reljefa, geološke stabilnosti i sastava tla.
Tačke prostorne referentne mreže Republike Srbije numerišu se kontinuirano na čitavoj teritoriji Republike Srbije, rednim brojevima od 1 pa nadalje, ispred kojih se stavlja veliko latinično slovo R.
Najniža tačnost relativnog horizontalnog položaja tačaka prostorne referentne mreže Republike Srbije mora biti 5 mm + 1 ppm.
Najniža tačnost relativnog vertikalnog položaja tačaka prostorne referentne mreže Republike Srbije mora biti 10 mm + 1 ppm.
Merenja u prostornoj referentnoj mreži Republike Srbije izvode se mernim instrumentima i metodama satelitske geodezije.
Merenja se izvode etaloniranim instrumentima i priborom. Atest ne može biti stariji od dve godine računato do trenutka kada su merenja završena.
Merenja, obrada rezultata merenja, matematičko modeliranje, obezbeđenje i kontrola kvaliteta vrše se i dokumentuju na način koji dokazuje da je postignuta tačnost iz člana 22. ovog pravilnika.
Merenja i obrada podataka merenja u prostornoj referentnoj mreži izvode se svakih 10 godina u cilju osiguranja integriteta i praćenja vremenske evolucije prostornog koordinatnog referentnog sistema.
1.4. Prostorna lokalna referentna mreža
Prostorna lokalna referentna mreža predstavlja lokalnu realizaciju prostornog referentnog sistema na području na kome se izvode geodetski radovi iz člana 3. stav 2. ovog pravilnika.
Prostorna lokalna referentna mreža predstavlja lokalnu realizaciju i horizontalnog i vertikalnog referentnog sistema geometrijskog tipa.
Prostornu lokalnu referentnu mrežu čini skup trajno stabilizovanih, lako pristupačnih tačaka na međusobnom rastojanju 1 - 4 km, koje približno ravnomerno pokrivaju šire područje od područja radova.
Trajna stabilizacija tačaka prostorne lokalne referentne mreže vrši se belegama tipa A1 ili A2, koje su date u Prilogu 1 i 2 ovog pravilnika, zavisno od reljefa, geološke stabilnosti i sastava tla.
Numeracija tačaka prostorne lokalne referentne mreže vrši se kontinuirano u okviru listova karte razmere 1:100000, rednim brojevima od 1 pa nadalje.
Trodimenzionalni položaji tačaka prostorne lokalne referentne mreže izražavaju se na jedan od sledećih načina:
1) trodimenzionalnim, pravouglim, pravolinijskim koordinatama;
2) trodimenzionalnim, pravouglim, krivolinijskim koordinatama, odnosno geodetskom širinom, dužinom i visinom;
3) dvodimenzionalnim, pravouglim, pravolinijskim koordinatama u ravni projekcije.
Tačnost relativnog horizontalnog položaja tačaka prostorne lokalne referentne mreže mora biti viša od 5 mm + 2 ppm.
Tačnost relativnog vertikalnog položaja tačaka prostorne lokalne referentne mreže mora biti viša od 10 mm + 2 ppm.
U prostornoj lokalnoj referentnoj mreži primenjuju se satelitske i klasične merne metode.
Bez obzira koja je metoda primenjena, broj i vrsta merenih veličina bira se tako da bude omogućeno određivanje trodimenzionalnih koordinata tačaka.
Lokalna realizacija prostornog referentnog sistema ostvaruje se uključivanjem najmanje tri tačke državne referentne mreže koje svojim položajima obuhvataju u celini područje prostorne lokalne referentne mreže.
Parametri koji opisuju Srpski prostorni referentni sistem prema međunarodnoj normi ISO 19111:2007 Geografske informacije - Definisanje prostora koordinatama (ISO 19111:2007 - Geographic information - Spatial referencing by coordinates) pregledno su dati u Tabeli 1.
Tabela 1. Prikaz parametara koji opisuju Srpski prostorni referentni sistem
Opis Srpskog prostornog referentnog sistema |
|
Država |
Republika Srbija |
Oznaka države |
SRB |
Srpski prostorni referentni sistem |
|
Šifra vrste referentnog sistema |
1 (geodetski) |
Oznaka |
SRB_ETRS89 |
Realizacija |
ETRF2000 |
Epoha |
2010.63 |
Skraćena oznaka |
STRS00 |
Područje primene |
Republika Srbija |
Primena |
državni premer i kartografija za razmere krupnije od 1:500 000 |
Geodetski datum |
|
Oznaka |
ETRS89 |
Bliži opis datuma |
Evropski terestrički referentni sistem u epohi 1989.0 |
Tip |
geodetski |
Koordinatni početak |
geocentar |
Epoha realizacije |
1989.0 |
Područje primene |
Evropa |
Primena |
Evropski datum konzistentan sa ITRS u epohi 1989.0 i fiksiran kao stabilni deo Evroazijske ploče za potrebe georeferenciranja, Geografskog informacionog sistema i geodinamičke zadatke |
Napomene uz datum |
Vidi: Boucher, C., Altamimi, Z., 1992 |
Oznaka početnog meridijana |
Grinič (Greenwich) |
Geodetska (elipsoidna) dužina početnog meridijana |
0° |
Napomena uz početni meridijan |
Geodetske (elipsoidne) dužine pozitivne prema istoku |
Elipsoid |
|
Oznaka |
GRS80 (Geodetic Reference System 1980) |
Elipsoid poznat i pod imenom |
Novi internacionalni |
Oblik |
normalni |
Velika poluosa (a) |
6378137 m |
Mala poluosa (b) |
6356752.3141 m |
f - spljoštenost |
0.00335281068118 |
Inverzna spljoštenost elipsoida (1/f) |
298.257222101 |
Linearni ekscentricitet (E) |
521854.0097 m |
Polarni poluprečnik krivine (c) |
6399593.6259 m |
Prvi numerički ekscentricet (e2) |
0.00669438002290 |
Drugi numerički ekscentricet (e'2) |
0.00673949677548 |
Napomena uz elipsoid |
Vidi: Moritz, H. 1980. |
2. Referentni sistem u ravni projekcije
Položaji tačaka i objekata u referentnom sistemu u ravni projekcije izražavaju se dvodimenzionalnim, pravouglim, pravolinijskim koordinatama u ravni konformne UTM projekcije elipsoida GRS80.
Oznaka za referentni sistem u ravni projekcije Republike Srbije je SRB_ETRS89/UTM.
Referentni sistem u ravni projekcije materijalizuje se koordinatnim referentnim okvirom u ravni projekcije, odnosno skupom materijalizovanih geodetskih tačaka i njihovih dvodimenzionalnih, pravolinijskih koordinata koje se odnose na određenu vremensku epohu.
Referentni okvir u ravni projekcije predstavljaju sve državne i lokalne referentne mreže, realizovane u prostornom referentnom sistemu sa njihovim dvodimenzionalnim, pravouglim, pravolinijskim koordinatama u ravni projekcije.
U pogledu vremenske epohe, tačnosti i realizacije primenjuju se odredbe čl. 12-24. ovog pravilnika koje se na nju odnose, kao i lokalne referentne mreže u ravni projekcije.
2.1. Lokalna referentna mreža u ravni projekcije
Lokalna referentna mreža u ravni projekcije uspostavlja se ako na širem području radova nije uspostavljena prostorna lokalna referentna mreža.
U pogledu konfiguracije, prosečnog rastojanja tačaka, stabilizacije, numeracije i tačnosti relativnog horizontalnog položaja, za lokalnu referentnu mrežu u ravni projekcije primenjuju se odredbe čl. 26-31. ovog pravilnika koje se odnose na prostornu lokalnu referentnu mrežu.
U lokalnoj referentnoj mreži u ravni projekcije primenjuju se satelitske i klasične merne metode.
Ako se u lokalnoj referentnoj mreži u ravni projekcije izvode terestrička merenja, mora se obezbediti da broj i vrsta merenih veličina omoguće određivanje dvodimenzionalnih položaja.
Dvodimenzionalni položaji tačaka lokalne referentne mreže u ravni projekcije izražavaju se dvodimenzionalnim, pravouglim, pravolinijskim koordinatama u ravni projekcije.
Lokalna realizacija referentnog sistema u ravni projekcije ostvaruje se uključivanjem najmanje tri tačke državne referentne mreže, koje svojim položajima obuhvataju u celini područje lokalne referentne mreže u ravni projekcije.
Parametri koji opisuju Srpski referentni sistem u ravni projekcije prema međunarodnoj normi ISO 19111:2007 geografske informacije - definisanje prostora koordinatama (ISO 19111:2007 - Geographic information - Spatial referencing by coordinates) pregledno su dati u Tabeli 2.
Tabela 2. Prikaz parametara koji opisuju Srpski referentni sistem u ravni projekcije
Referentni sistem u ravni projekcije |
|
Oznaka koordinatnog sistema |
SRB_ETRS89/UTM |
Skraćena oznaka |
STRS00/UTM |
Tip koordinatnog sistema |
koordinatni sistem u ravni kartografske projekcije |
Dimenzija koordinatnog sistema |
2 (dvodimenzionalni) |
Ime vertikalne ose koordinatnog sistema |
N |
Smer vertikalne ose koordinatnog sistema |
sever |
Jedinica vertikalne ose koordinatnog sistema |
metar |
Ime horizontalne ose koordinatnog sistema |
E |
Smer horizontalne ose koordinatnog sistema |
istok |
Jedinica horizontalne ose koordinatnog sistema |
metar |
Identifikator projekcije |
UTM |
Područje projekcije |
Republika Srbija |
Primena projekcije |
državni premer i kartografija za razmere krupnije od 1:500 000 |
Naziv projekcije |
Univerzalna transverzalna Merkatorova projekcija |
Oznaka zone |
34 |
Širina zone |
6˚ |
Broj parametara projekcije |
5 |
Naziv parametra projekcije |
geodetska (elipsoidna) širina koordinatnog početka |
Vrednost parametra projekcije |
0° |
Napomena o parametru projekcije |
ekvator |
Naziv parametra projekcije |
geodetska (elipsoidna) dužina koordinatnog početka |
Vrednost parametra projekcije |
21° istočno od Griniča |
Napomena o parametru projekcije |
istovremeno geodetska (elipsoidna) dužina srednjeg meridijana područja preslikavanja |
Naziv parametra projekcije |
razmera duž srednjeg meridijana |
Vrednost parametra projekcije |
0.9996 |
Naziv parametra projekcije |
konstanta - pomeranje u pravcu ose E (u pravcu istoka) |
Vrednost parametra projekcije |
500 000 m |
Naziv parametra projekcije |
konstanta - pomeranje u pravcu ose N (u pravcu severa) |
Vrednost parametra projekcije |
0 m |
Visinski referentni sistem predstavlja jednodimenzionalni koordinatni sistem, odnosno referentnu površ u odnosu na koju se izražavaju visine.
Oznaka za visinski referentni sistem za Republiku Srbiju, koji se naziva Srpski visinski referentni sistem, je SRB_VRS12.
Visinski referentni sistem koji se zasniva na referentnoj površi definisanoj u realnom zemljinom gravitacionom polju označava se kao prirodni.
U Republici Srbiji, referentnu površ prirodnog visinskog referentnog sistema iz stava 1. ovog člana predstavlja površ kvazigeoida.
Površ kvazigeoida definiše se kao površ u čijoj je svakoj tački vertikalno rastojanje do referentnog dvoosnog obrtnog elipsoida geodetskog referentnog sistema GRS80, jednako rastojanju između tačke fizičke površi Zemlje i tačke na istoj normali u kojima realni i normalni potencijal zemljinog gravitacionog polja imaju istu vrednost.
Položaji tačaka i objekata u prirodnom visinskom referentnom sistemu Republike Srbije izražavaju se jednodimenzionalnim koordinatama, odnosno normalnim visinama u odnosu na površ kvazigeoida.
Referentna površ prirodnog visinskog referentnog sistema Republike Srbije zauzima vertikalni položaj koji se poklapa sa srednjim nivoom Jadranskog mora realizovanog mareografskim opažanjima za referentnu vremensku epohu.
Vremenska epoha realizacije mareografskih opažanja za određivanje vertikalnog položaja referentne površi prirodnog visinskog referentnog sistema Republike Srbije je 1971.0 godina.
Visinski referentni sistem materijalizuje se visinskim referentnim okvirom Republike Srbije, odnosno skupom materijalizovanih geodetskih tačaka i njihovih visina koje se odnose na određenu vremensku epohu.
Visinski referentni okvir Republike Srbije materijalizuje se stabilizacijom geodetskih tačaka i određivanjem njihovih visina na osnovu geodetskih merenja, odnosno uspostavljanjem visinskih referentnih mreža i određivanjem površi kvazigeoida.
Od visinskih referentnih mreža uspostavljaju se: referentna nivelmanska mreža Republike Srbije i lokalne nivelmanske referentne mreže.
3.1. Referentna nivelmanska mreža Republike Srbije
Referentnu nivelmansku mrežu čini sistem zatvorenih poligona, ravnomerno raspoređenih po celoj teritoriji Republike Srbije. Prosečni obim poligona je oko 115 km, sa prosečnim rastojanjem tačaka na oko 5 km.
Tačke referentne nivelmanske mreže Republike Srbije stabilizuju se betonskim belegama tipa A3.
Oblik i dimenzije belege tipa A3 i bolcne dati su u Prilogu 3 ovog pravilnika.
Fundamentalni reperi NVT2 i tačke SREF mreže koje odgovaraju po položaju su ujedno i tačke RNM.
Tačke referentne nivelmanske mreže numerišu se kontinuirano na čitavoj teritoriji Republike Srbije, brojevima od 0001, ispred kojih se stavljaju velika latinična slova NM.
Usvojene tačke NVT2 i SREF mreže zadržavaju svoja imena.
Datum referentne nivelmanske mreže definišu fundamentalni reperi mreže NVT2.
U referentnoj nivelmanskoj mreži mere se sledeće veličine:
- visinske razlike;
- razlike ubrzanja sile teže;
- koordinate tačaka u prostornom koordinatnom sistemu.
Visinske razlike u referentnoj nivelmanskoj mreži mere se metodom geometrijskog nivelmana. Merenja geometrijskim nivelmanom izvode se klasičnim ili motorizovanim nivelmanom.
Metoda nivelanja je uvek "napred-nazad".
Visinske razlike između tačaka na različitim stranama obala većih reka određuju se GPS statičkom metodom.
Merenja se izvode etaloniranim instrumentima i priborom. Atest ne može biti stariji od dve godine računato do trenutka kada su merenja završena.
U cilju pravilnog određivanja vrednosti normalnih visina, vrši se određivanje apsolutnih vrednosti ubrzanja sile zemljine teže na svim tačkama mreže.
Gravimetrijska merenja podrazumevaju određivanje razlike ubrzanja sile zemljine teže između tačaka referentne nivelmanske mreže.
Na svim tačkama referentne nivelmanske mreže određuju se prostorne koordinate. Za određivanje koordinata primenjuje se metoda relativnog kinematičkog pozicioniranja - (RTK), za čiju primenu se koristi AGROS.
Usvojene tačke SREF mreže zadržavaju svoje prostorne koordinate.
Na fundamentalnim reperima, na kojima nije moguće direktno meriti prostorne koordinate, neophodno je izvršiti merenja na tačkama u neposrednoj blizini repera RTK metodom, a zatim klasičnim načinom merenja uglova i dužina, odrediti prostorne koordinate repera.
Tačnost relativnih vertikalnih položaja tačaka referentne nivelmanske mreže je viša od 2 mm po kvadratnom korenu njihove međusobne udaljenosti izražene u kilometrima.
Merenja i obrada podataka merenja u referentnoj nivelmanskoj mreži izvode se svakih 20 godina u cilju osiguranja integriteta i praćenja vremenske evolucije visinskog referentnog sistema.
3.2. Lokalna nivelmanska referentna mreža
Lokalna nivelmanska referentna mreža lokalno realizuje visinski referentni sistem na području predviđenom za radove iz člana 2. ovog pravilnika i uspostavlja se u vidu lokalne nivelmanske mreže.
Lokalnu nivelmansku mrežu čini skup nivelmanskih linija prostorno organizovanih u vidu zatvorenih nivelmanskih poligona, sa trajno stabilizovanim i lako pristupačnim reperima na međusobnom rastojanju koje duž linija ne može biti manje od 100 m, niti veće od 1000 m.
Vertikalni položaji repera lokalne nivelmanske mreže izražavaju se normalnim visinama.
Reperi lokalne nivelmanske mreže stabilizuju se horizontalno ili vertikalno u čvrstoj prirodnoj ili veštačkoj podlozi, belegama tipa R1 ili R2, koje su date u Prilogu 4 i 5 ovog pravilnika zavisno od reljefa, geološke stabilnosti i sastava tla.
Numeracija repera lokalne nivelmanske mreže vrši se kontinuirano, rednim brojevima od jedan pa nadalje, u okviru listova karte razmere 1:50000.
U lokalnoj nivelmanskoj mreži vrši se merenje visinskih razlika metodom geometrijskog nivelmana.
Tačnost relativnih vertikalnih položaja repera lokalne nivelmanske mreže mora biti viša od 2 mm po kvadratnom korenu njihove međusobne udaljenosti izražene u kilometrima.
Horizontalni položaj repera lokalne nivelmanske mreže mora se odrediti sa najnižom tačnošću od 50 m.
Lokalna realizacija visinskog referentnog sistema ostvaruje se povezivanjem lokalne nivelmanske mreže sa najmanje dve tačke referentne nivelmanske mreže Republike Srbije.
Površ kvazigeoida određuje se za potrebe transformacije koordinata tačaka iz prostornog referentnog sistema u visinski referentni sistem.
Određivanje površi kvazigeoida vrši se jedinstveno za celu teritoriju Republike Srbije.
Površ kvazigeoida određuje se u vidu diskretnih vrednosti dvodimenzionalnog digitalnog modela anomalija visina u odnosu na elipsoid geodetskog referentnog sistema GRS80.
Rezolucija dvodimenzionalnog digitalnog modela iz stava 1. ovog člana mora biti viša od 1 lučnog minuta po geodetskoj širini i dužini.
Sastavni deo dvodimenzionalnog digitalnog modela površi kvazigeoida predstavlja odgovarajući interpolacioni algoritam kao metod računanja anomalija visina na proizvoljnim lokacijama.
Površ kvazigeoida određuje se na osnovu podataka gravimetrijskih, astronomskih, nivelmanskih i satelitskih merenja i dvodimenzionalnih digitalnih modela reljefa i gustina zemljine kore.
Rezolucija korišćenih dvodimenzionalnih digitalnih modela reljefa i gustina zemljine kore mora biti viša od 10 lučnih sekundi po geodetskoj širini i dužini.
Ako se u određivanju površi kvazigeoida koristi trodimenzionalni digitalni model gustina zemljine kore, promena gustine sa visinom definiše se funkcionalnom zavisnošću.
Kvalitet i raspored podataka, kao i numerički postupak određivanja površi kvazigeoida moraju biti takvi da obezbede najnižu relativnu tačnost anomalija visina od 10 mm uvećanih za 5 mm po svakom kilometru njihove međusobne udaljenosti.
Parametri koji opisuju Srpski visinski referentni sistem pregledno su dati u Tabeli 3.
Tabela 3. Prikaz parametara koji opisuju Srpski visinski referentni sistem
Opis Srpskog visinskog referentnog sistema |
|
Država |
Republika Srbija |
Oznaka države |
SRB |
Srpski vertikalni referentni sistem |
|
Šifra vrste referentnog sistema |
1 (geodetski) |
Oznaka |
SRB_VRS12 |
Sistem visina |
normalne visine |
Realizacija |
2012 |
Područje primene |
Republika Srbija |
Primena |
Državni premer i kartografija |
4. Gravimetrijski referentni sistem
Gravimetrijski referentni sistem predstavlja sistem u kojem se vrše gravimetrijska određivanja apsolutnog i relativnog ubrzanja sile zemljine teže i računanja gravimetrijskih veličina.
Gravimetrijski referentni sistem definišu sledeći referentni sistemi:
1) referentni sistem gravimetrijskih određivanja;
2) referentni sistem normalnog gravitacionog polja.
Referentni sistem gravimetrijskih određivanja definisan je realnim gravitacionim poljem Zemlje, odnosno svakom pojedinačno određenom vrednošću apsolutnog ubrzanja sile zemljine teže.
Za referentni sistem gravimetrijskih određivanja u Republici Srbiji usvaja se sistem međunarodne standardne gravimetrijske mreže IGSN71 (International Gravity Standardization Network 71).
Referentni sistem gravimetrijskih određivanja materijalizuje se gravimetrijskim referentnim okvirom Republike Srbije, odnosno skupom materijalizovanih tačaka i njihovih vrednosti apsolutnog ubrzanja sile zemljine teže koje se odnose na određenu vremensku epohu.
Referentni sistem normalnog gravitacionog polja definiše normalno telo Zemlje, koje je istovremeno i njegova realizacija.
Za normalno telo Zemlje, u Republici Srbiji usvaja se nivoski elipsoid geodetskog referentnog sistema GRS80, čija geocentrična gravitaciona konstanta (GM), dinamički faktor spljoštenosti (J2) i uglovna brzina rotacije (w) imaju sledeće numeričke vrednosti:
1) GM = 398600.5x109 m3s-2;
2) J2 = 1082.63x10-6;
3) w = 7.292115x10-5rad s-1.
Gravimetrijski referentni okvir Republike Srbije predstavlja referentna gravimetrijska mreža.
4.1. Referentna gravimetrijska mreža
Referentnu gravimetrijsku mrežu čini sistem zatvorenih poligona, ravnomerno raspoređenih po celoj teritoriji Republike Srbije. Prosečni obim poligona je oko 120 km, sa prosečnim rastojanjem tačaka na oko 30 km.
Datum referentne gravimetrijske mreže definišu tačke pravilno raspoređene na teritoriji Republike Srbije, na kojima se određuje apsolutna vrednost ubrzanja sile zemljine teže primenom preciznih apsolutnih gravimetrijskih instrumenata.
Na tačkama koje definišu datum referentne gravimetrijske mreže moraju se izvršiti nova apsolutna merenja najmanje jednom u deset godina.
Tačke referentne gravimetrijske mreže su tačke prostorne referentne mreže i tačke referentne nivelmanske mreže.
Tačke referentne gravimetrijske mreže koje su istovremeno i tačke prostorne referentne mreže ili tačke referentne nivelmanske mreže zadržavaju svoju numeraciju.
Nove tačke referentne gravimetrijske mreže numerišu se kontinuirano rednim brojevima od jedan pa nadalje na čitavoj teritoriji Republike Srbije sa prefiksom (veliko latinično slovo G).
Tačnost relativnih ubrzanja sile zemljine teže između tačaka referentne gravimetrijske mreže mora biti viša od 0.1x10-5m/s2.
U referentnoj gravimetrijskoj mreži mere se razlike ubrzanja sile Zemljine teže.
Razlike ubrzanja uvek se mere "napred-nazad".
Merenja se izvode etaloniranim instrumentima i priborom. Atest ne može biti stariji od dve godine računato do trenutka kada su merenja završena.
Merenja, obrada rezultata merenja, matematičko modeliranje, obezbeđenje i kontrola kvaliteta vrše se i dokumentuju na način koji dokazuje da je postignuta tačnost utvrđena članom 79. ovog pravilnika.
Merenja i obrada podataka merenja u referentnoj gravimetrijskoj mreži izvode se svakih deset godina u cilju osiguranja integriteta i praćenja vremenske evolucije gravimetrijskoj referentnog sistema.
Gravimetrijski premer služi za progušćenje referentne gravimetrijske mreže relativnim gravimetrijskim metodama merenja.
Tačke gravimetrijskog premera uključuju postojeće tačke SREF mreže i tačke privremenog karaktera. Tačke gravimetrijskog premera treba da omoguće gustinu rastera ne većeg od 5 x 5 km.
Progušćenje iz člana 83. ovog pravilnika vrši se u okviru poligona referentne gravimetrijske mreže. Merenje ubrzanja sile Zemljine teže mere se jednostrano.
5. Astronomski referentni sistem
Astronomski referentni sistem je inercijalni trodimenzionalni koordinatni sistem koji se po definiciji koordinatnog početka, orijentacije koordinatnih osa, razmere, jedinice dužine i vremena, vremenske evolucije i usvojenih teorija i fundamentalnih konstanti podudara sa međunarodnim inercijalnim referentnim sistemom ICRS (International Celestial Reference System) usvojenim od strane Međunarodne geodetske asocijacije.
Za teoriju i parametre koji određuju vezu između međunarodnog inercijalnog referentnog sistema i međunarodnog terestričkog referentnog sistema usvajaju se definicije i vrednosti koje objavljuje Međunarodna služba za zemljinu rotaciju IERS (International Earth Rotation Service).
Astronomski referentni sistem materijalizuje se astronomskim referentnim okvirom, odnosno skupom ekstraterestričkih objekata i njihovih ekvatorskih koordinata koje se odnose na određenu vremensku epohu.
Astronomski referentni okvir definiše fundamentalni katalog ekstraterestričkih objekata FK5 sa referentnom vremenskom epohom J2000, koji objavljuje Međunarodna astronomska unija IAU (International Astronomic Union).
U astronomskom referentnom sistemu vrše se astronomska određivanja, koja podrazumevaju određivanje astronomske širine, astronomske dužine i astronomskog azimuta.
Astronomska određivanja vrše se, po pravilu, na tačkama državne referentne mreže, za potrebe određivanja kvazigeoida i za rešavanje redukcionog zadatka.
Astronomska merenja izvode se etaloniranim instrumentima i priborom.
Tačnost određivanja astronomske širine, astronomske dužine i astronomskog azimuta mora biti viša od 0.2 lučne sekunde.
III ODRŽAVANJE DRŽAVNOG REFERENTNOG SISTEMA
Održavanjem državnog referentnog sistema smatraju se radovi koji se preduzimaju u sledećim slučajevima:
1) kad su belege tačaka državnih i lokalnih referentnih mreža oštećene ili potpuno uništene;
2) kad je na području ili delovima područja Republike Srbije došlo do značajnih horizontalnih ili vertikalnih pomeranja tla prirodnog odnosno antropogenog porekla;
3) kad Međunarodna geodetska asocijacija zvanično usvoji nove vrednosti osnovnih konstanti i parametara, odnosno nove računske algoritme.
Fizičko stanje tačaka državnih i lokalnih referentnih mreža kontroliše se u kontinuitetu na osnovu izveštaja nadležnih jedinica Zavoda.
Umesto oštećene ili uništene tačke državnih i lokalnih referentnih mreža postavlja se nova tačka.
Određivanje odgovarajućih koordinata nove tačke državnih i lokalnih referentnih mreža vrši se po istom planu merenja po kome je bila određena uništena tačka.
Kada na teritoriji ili delu teritorije Republike Srbije dođe do značajnog pomeranja tla prirodnog ili antropogenog porekla, izvode se dodatna merenja u delovima državnih referentnih mreža i lokalnim referentnim mrežama.
Novi trodimenzionalni položaji, visine i apsolutna ubrzanja sile zemljine teže uvode se u službenu upotrebu samo za tačke državnih i lokalnih referentnih mreža za koje su razlike statistički značajne.
Razlike iz stava 1. ovog člana statistički su značajne ako su po apsolutnoj vrednosti veće od trostrukog kriterijuma tačnosti utvrđenog ovim pravilnikom za odgovarajuću mrežu.
Novo određivanje površi kvazigeoida vrši se kada se raspolaže značajnim brojem novih gravimetrijskih, astronomskih, nivelmanskih i satelitskih podataka, digitalnim modelima reljefa i gustina zemljine kore više rezolucije, ili naučno dokazanim boljim numeričkim algoritmima.
Novi digitalni model površi kvazigeoida stavlja se u službenu upotrebu nezavisno od toga da li su razlike statistički značajne ili ne.
Tačke državnih referentnih mreža mogu služiti za povezivanje sa mrežama susednih zemalja.
Odabir tačaka, način merenja i pristup istima definisaće se međunarodnim sporazumima.
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik za osnovne geodetske radove ("Službeni glasnik RS", broj 46/99).
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
