ODLUKA O UTVRĐIVANJU HIDROELEKTRANE "GAMZIGRAD" U GAMZIGRADSKOJ BANJI KOD ZAJEČARA ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 104/2018)

1. Hidroelektrana "Gamzigrad" u Gamzigradskoj Banji kod Zaječara utvrđuju se za spomenik kulture.

2. Hidroelektrana "Gamzigrad" u Gamzigradskoj Banji (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Zaječar, na reci Crni Timok, na KP broj 5695, u društvenoj svojini, 5696, 5701, 5702, 5712/1, 5712/4 K.O. Gamzigrad, u državnoj svojini.

Spomenik kulture građen je tokom 1908. i 1909. godine prema projektu mađarske firme "Ganz&com" koji je naručilo privatno preduzeće "Uroš Milošević i sinovi" iz Zaječara, uz posebno zalaganje Tome Miloševića, jednog od sinova uglednog zaječarskog trgovca Uroša Miloševića. O potrebi građenja centrale i osnivanja akcionarskog društva govorio je profesor Đorđe Stanojević, poznati fizičar u Zaječaru 1902. godine. Narodna skupština je 1906. godine usvojila Zakon o povlastici Uroša Miloševića i sinova, a ukazom kralja Petra Prvog Karađorđevića potvrđen je i obnarodovan. Radovi su počeli 1908, a godinu dana kasnije završeni su izgradnja brane, kanala, nabavka i ugradnja turbina, elektrifikacija Zaječara, te je sklopljen ugovor sa opštinom o osvetljenju varoši. Nakon probnog rada elektrana je počela proizvodnju 1. novembra 1909. godine. Proizvodni kompleks elektrane čine Brana na reci Crni Timok, sistem kanala i ustava za dovod i odvod vode, i kao posebna celina, zgrada sa mašinskim postrojenjem. Ova prizemna građevina pravougaone osnove (spoljnih dimenzija 22,6 h 11,3 m) podužno postavljena u pravcu jugoistok-severozapad sa ulazom sa jugoistočne strane, zidana je opekom i kamenom u masivnom konstruktivnom sistemu, malterisana i obojena. Međuspratnu konstrukciju prema tavanu čine tavanjače, a krovna konstrukcija je kombinacija stolice i vešaljke. Krov je trovodni sa kalkanskim zidom na jugoistočnoj strani, a pokrivač je falcovani crep. U glavnom, centralnom prostoru su dve turbine tipa Francis (dvostruko radno kolo) sa horizontalnim vratilom "J. M. Voith St. Polten Gantz" instalisane (proizvedene) 1909, 1921. i 1924. godine. Dva Generatora trofazne naizmenične struje su snage po 120 kW (160 kVA), centrifugalni, sinhroni proizvod bečke firme "Siemens-Schuckert". Instalisana snaga je 0,22 MW, dok je instalisani protok vode 4,20 m3/s. Kanali, brana i ustave izvedeni su od betona. Brana je gravitaciona, betonska, visine 6 m, dužine 50 m, dovodnog (derivacionog) kanala dužine 261 m sa bruto padom od 8,5 m. Sve mašine i postrojenja (turbine, generatori, automatski regulatori i dr.) originalni su i u funkciji (osim osovine za turbinu broj 2 koju je izradila borska fabrika FOID). Jedna od prvih sagrađenih hidroelektrana u Srbiji jedinstvena je zbog neprekidnog rada od instalisanja 1909. godine usled redovnog održavanja, a predstavlja materijalni dokumenat razvoja snabdevanja strujom. U kompleksu spomenika kulture je "Nastavno-obrazovni i rekreacioni centar" koji se koristi za održavanje obrazovnih, poslovnih i stručnih skupova, odmor i rekreaciju. Biste Nikole Tesle i Đorđa Stanojevića, dva velikana u oblasti elektrotehnike postavljene su u ispred zgrade sa mašinskim postrojenjem u kompleksu Hidrocentrale.

Ovaj spomenik kulture svrstava se u značajna ostvarenja tehničke kulture kako zbog jedinstvenog inžinjerskog rešenja, tehničkih vrednosti, sačuvanih originalnih hidromehaničkih i mašinskih sklopova, tako i zbog istorijskog doprinosa modernizacijskim procesima u Srbiji.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarske parcele br: 5697, 5698, 5699, 5704, 5705, 5708, 5710 K.O. Gamzigrad u privatnoj svojini; 5685/4, 5694, 5696, 5700, 5701, 5702, 5703, 5706, 5707/1, 5707/2, 5711/1, 5711/2, 5712/1, 5712/4, 5713, 5714, 5715, 5716, 5719, 5291, 10902 (brana na Crnom Timoku) K.O. Gamzigrad, u državnoj svojini; 5695, 5717, 5718 K.O. Gamzigrad, u društvenoj svojini; 5709 K.O. Gamzigrad, u mešovitoj svojini (društvena i privatna).

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih, dekorativnih, mašinskih, tehničkih i tehnoloških elemenata, originalnih materijala, stilskih i funkcionalnih karakteristika;

2) zabrana prepravki, dogradnje i nadgradnje;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;

4) ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti svih instalacija, mašina, transportnog sistema i kanala u spomeniku kulture;

5) postavljanje uređaja za zaštitu od požara;

6) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

7) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i rashladnih uređaja na fasadama;

8) postavljanje informativnih tabli o spomeniku kulture.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji svojim gabaritom, volumenom, oblikom ili namenom mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;

2) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

3) zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture;

4) zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline;

5) zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i opasnih materija;

6) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

7) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".