ODLUKA O UTVRĐIVANJU ZGRADE GIMNAZIJE U ČAČKU ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 65/2019)

1. Zgrada Gimnazije u Čačku utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Zgrada Gimnazije u Čačku (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji grada Čačka, Župana Stracimira 1, u javnoj svojini, na katastarskoj parceli broj 338 KO Čačak, u javnoj svojini.

Spomenik kulture je reprezentativno, monumentalno školsko zdanje, ostvarenje znamenitog srpskog arhitekte Dragutina Maslaća (1875-1937). Izborom mesta u istorijskom urbanom jezgru Čačka, na uglu ulica Župana Stracimira i Mutapove, u neposrednoj blizini crkve i zgrada državne uprave, dat je poseban značaj ovom prosvetnom zdanju.

Najstarija škola u Čačku osnovana je 1837. godine aktom "Plan za škole kako imaju postojati" iz 1836. godine, koji je u Čačku predviđao gimnaziju sa dve klase. Škola je radila u Čačku do 1839. godine kada je premeštena u Užice. Školske 1842/43. godine otvoren je jedan razred polugimnazije u Čačku, a 1844/45. godine postala je trorazredna. U periodu od 1845. godine do 1869. godine polugimnazija je premeštena u Kragujevac. Školske 1869/70. godine ukazom su osnovana dva razreda gimnazije u Čačku, a nastava se odvijala najpre u zgradi u Gospodar Jovanovoj ulici broj 18, a potom u Krenovoj kući. Čačanska opština završila je u jesen 1875. godine izgradnju gimnazijske zgrade (danas zgrada opštine Čačak) i u njoj se nastava odvijala do 1927. godine.

Potreba za izgradnjom nove gimnazijske zgrade javila se 1905. godine, kada je čačanska opština osnovala fond za zidanje, ali su istorijske prilike ometale ostvarenje ove zamisli. Projekat za novu gimnazijsku zgradu, naručen od Ministarstva građevina, arhitekta Dragutin Maslać završio je do 21. maja 1912. godine i uskoro je započeta gradnja. Radovi na izgradnji prekinuti su 1914. godine zbog početka Velikog rata, a građevina, u velikoj meri već izvedena, služila je kao bolnica za smeštaj ranjenika. Posle završetka Prvog svetskog rata raniji fond za zidanje dopunjen je državnom pomoći i 1924. godine nastavljeni su radovi, kada je nad predviđenim visokim prizemljem i spratom izgrađen i drugi sprat. Zgrada je osvećena 8. novembra 1927. godine, na Mitrovdan, u prisustvu visokih predstavnika vlasti i crkvenih velikodostojnika.

Funkcionalno rešena osnova razvija se podužno u obliku pravougaonika oko atrijuma. Glavna fasada ima rizalitno istaknuti središnji trospratni deo, nadvišen u odnosu na ostale delove za visinu potkrovlja, sa centralno postavljenim glavnim ulazom koji vodi u hol sa stepeništima i izlazom u unutrašnje dvorište. Eklektično kompoziciono rešenje građevine nastalo je stapanjem različitih elemenata akademske, tradicionalne i arhitekture izvedene u duhu modernizovanog srpsko-vizantijskog stila (po monumentalnosti i stilskoj obradi) kao masivan razuđen arhitektonski volumen. Zgrada je koncipovana prema akademskim postulatima (horizontalna trodelna podela zona fasada, stepenovanje dekorativnih elemenata, naglašena simetričnost, sokl i podeoni venci, balkon na konzolama i sa dekorativnom kamenom ogradom, stupci sa kapitelima), ima plastične i dekorativne elemente nacionalnog srednjovekovnog nasleđa (zalučeni portal, sedam u nizu lučnih otvora iznad prozora drugog sprata centralnog rizalita glavne fasade sa poprečnom gredom koja povezuje kapitele šest stubaca) i narodne neimarske tradicije (četvorovodni krov, istureni visoki dimnjaci), dok se prodor modernih arhitektonskih shvatanja uočava u dominaciji širokih bezornamentalnih površina i horizontalnom ritmu niza pravougaonih prozora. Iako je prvobitni projekat arhitekte Dragutina Maslaća doživeo izvesne manje promene, prevashodno Maslaćevo delo u osnovnoj zamisli prostora, klasičnom zidanom konstruktivnom sistemu, opštoj kompoziciji glavne fasade i detaljima, uspelo je graditeljsko ostvarenje, koje položajem i oblikovanjem dominira urbanim prostorom i svrstava se u reprezentativna dela srpske autorske arhitekture sa početka 20. veka.

Spomenik kulture značajan je zbog izuzetnih istorijsko-umetničkih i arhitektonskih vrednosti autorskog dela arhitekte Dragutina Maslaća, a svedoči o stosedamdesetogodišnjem kontinuitetu prosvetne delatnosti, kao i njenom istorijskom doprinosu razvoju obrazovanja, nauke i kulture u Srbiji.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarske parcele br. 338, 2165 i 336 KO Čačak, u javnoj svojini, katastarske parcele br. 346 i 335 KO Čačak, u državnoj svojini, katastarske parcele br. 337 i 854 KO Čačak, u privatnoj svojini i katastarska parcela broj 853 KO Čačak, u mešovitoj svojini.

Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata prostor Mutapove ulice i dvorišta Gimnazije gde su arheološkim istraživanjima sprovedenim 2002. godine (Mutapova) i 2014. i 2015. godine (Dvorište Gimnazije) otkriveni ostaci starijih građevina, koje datiraju iz kasnog antičkog perioda. U Mutapovoj ulici istražen je deo objekta većih razmera, tipa villa rustica, koji je na osnovu pokretnih arheoloških nalaza datiran u 4. vek. U dvorištu Gimnazije otkriveni su ostaci građevine javnog karaktera sa kontraforima, koja čini jedinstven kompleks sa lokalitetom u Mutapovoj ulici.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala, stilskih i funkcionalnih karakteristika;

2) zabrana prepravki, dogradnje i nadgradnje spomenika kulture;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;

4) ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

5) postavljanje uređaja za zaštitu od požara;

6) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem uz obezbeđen arheološki nadzor;

7) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i rashladnih uređaja na fasadama spomenika kulture;

8) adekvatna prezentacija i očuvanje sačuvanih arheoloških ostataka.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) očuvanje zatečene istorijske urbane matrice, blokova i ulica u okolini spomenika kulture;

2) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji svojim gabaritom, volumenom, oblikom ili namenom mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

4) izgradnja novih objekata i dogradnja postojećih moguća je jedino po posebnim uslovima i uz saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

5) zabrana izvođenja bilo kakvih zemljanih radova bez prethodno obezbeđenih arheoloških istraživanja;

6) izgradnja objekata na prethodno istraženim površinama moguća je jedino uz adekvatnu prezentaciju istraženih građevinskih ostataka, a po posebnim uslovima službe zaštite;

7) zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline;

8) zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i opasnih materija;

9) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem uz obezbeđen arheološki nadzor;

10) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".