ODLUKA O UTVRĐIVANJU ZGRADE SOKOLSKOG DOMA U ČAČKU ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 1/2020)

1. Zgrada Sokolskog doma u Čačku utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Zgrada Sokolskog doma u Čačku (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji grada Čačka, Cara Dušana 10, u javnoj svojini, na katastarskoj parceli broj 454 K.O. Čačak, u javnoj svojini.

Spomenik kulture je najstariji Sokolski dom u Kraljevini Srbiji, sagrađen za smeštaj Sokolskog društva "Tanasko Rajić", sportske organizacije i patriotskog pokreta zasnovanog na razvijanju duha i tela - fizičke kulture i vaspitavanju omladine. Osnovano je 1910. godine, a na Osnivačkoj skupštini izabran je dr Krsta Dragomirović, lekar, za predsednika. Tada je i doneta odluka o izgradnji Sokolskog doma, jer su privremene prostorije u Vladičinom dvoru bile nedovoljne. Pripreme za izgradnju Sokolskog doma započete su 1911. godine, a vođenje poslova povereno je najuglednijim ljudima, čiji je autoritet davao dovoljno garancija. Organizovane su brojne akcije prikupljanja novca za izgradnju Doma, a najveći deo sredstava obezbeđen je iz fonda za podizanje spomenika Tanasku Rajiću (12.000 dinara), uz obavezu da Dom nosi njegovo ime. Čačanska opština dala je veću količinu građevinskog materijala, te je kamen temeljac položen krajem 1912. godine. Izgradnja nije prekidana ni tokom Balkanskih ratova, niti je izostajao dobrovoljni fizički rad. Sredstva za završetak radova delimično su obezbedili oficiri i vojnici Šumadijske divizije, angažovani na višemesečnoj opsadi Jedrena, koji su finansijsku pomoć poslali kako bi ostavili nešto za uspomenu svom rodnom gradu. Radovi su okončani na proleće 1914. godine, ali je početak Velikog rata onemogućio planirano osvećenje i svečano otvaranje. Tokom Prvog svetskog rata Sokolski dom je jedno vreme korišćen kao bolnica, a tokom okupacije austrougarski vojnici koristili su ga kao štalu. Radovi na popravci nakon rata trajali su dugo, jer je bilo teško sakupiti neophodan novac za građevinski materijal, gimnastičke sprave i potrebne rekvizite. Dom je svečano osvećen 22. juna 1926. godine. U periodu između dva svetska rata Dom je odigrao značajnu ulogu u razvoju fizičke kulture i sporta, a korišćen je i za kulturne i društvene događaje (zabave, priredbe, koncerte, akademije, filmske projekcije i druge javne manifestacije). Značajan je i doprinos Sokolskog društva u izjednačavanju polova, kroz organizovanje vežbi za ženske i muške članove, a posebno uvođenjem funkcije načelnice 1926. godine, koja se brine o ženskim članovima Društva. Prva biblioteka u Čačku osnovana je u zgradi Sokolskog doma 1931. godine.

Zgrada Sokolskog doma sagrađena je u eklektičnom duhu zasnovanom na principima akademizma, može se pretpostaviti prema tipskom projektu (simetrično komponovane fasade sa isturenim srednjim rizalitima, ritmično raspoređenim otvorima, svedenom plitkom dekoracijom). Dom u osnovi ima oblik slobodnog krsta, koji čine glavni - podužni trakt u kome je smeštena dvorana - vežbaonica, i dva šira rizalita, podignuta na sredini dužih fasada, u kojima su smešteni ulazi, stepeništa, kancelarijske i pomoćne prostorije (svlačionice, ostave za rekvizite, toaleti). Sastoji se od prizemlja i sprata, a podrumi su smešteni ispod rizalita. Dvorana namenjena sportskim aktivnostima (24 x 10 m) prostire se po visini kroz dve etaže. Složeni krov čine ukršteni dvovodni krovovi. Nekada su se nad vrhovima četiri zabata nalazile strele, nestale u brojnim popravkama. Svi uglovi građevine obrađeni su rustično u vidu tesanika izvedenih u malteru, a horizontalna podela je diskretno izvedena naznačenim vencima.

Ovaj spomenik kulture, jedinstvenog graditeljskog izraza, prva je namenski podignuta zgrada Sokolskog doma u Srbiji pred Prvi svetski rat, a značajna je i zbog izuzetnog doprinosa kako radu na duhovnom i telesnom vaspitanju dece i omladine kao imperativa zdravlju nacije, tako i prosvetnom i kulturnom uzdizanju Čačana.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarsku parcelu broj 454 K.O. Čačak, u javnoj svojini.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala, stilskih i funkcionalnih karakteristika;

2) zabrana prepravki, dogradnje i nadgradnje spomenika kulture;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;

4) ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

5) postavljanje uređaja za zaštitu od požara;

6) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

7) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i rashladnih uređaja na fasadama spomenika kulture;

8) zabrana postavljanja sredstava za oglašavanje na spomeniku kulture;

9) zabrana promene namene sportsko-obrazovnih i kulturnih sadržaja.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji svojim gabaritom, volumenom, oblikom ili namenom mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;

2) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

3) zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline;

4) zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i opasnih materija;

5) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

6) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".