ODLUKA O UTVRĐIVANJU CRKVE VAZNESENJA U ZMINJAKU ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 11/2020)

1. Crkva Vaznesenja u Zminjaku, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Crkva Vaznesenja u Zminjaku, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Šabac u selu Zminjak, na katastarskoj parceli broj 2836, KO Zminjak, u privatnoj svojini.

Sudeći po isklesanom tekstu sačuvanom na nadgrobnoj ploči, koja se čuva na zapadnom zidu naosa, saznajemo da je na ovom mestu pre ove crkve postojala starija bogomolja koja je podignuta trudom jereja Ostoje Vićentijevića, prvog "paroha zminjačkog", koji je umro 1850. godine, a živeo samo 32 godine. Sudeći po godinama rođenja i smrti mladog sveštenika možemo pretpostaviti da je taj hram podignut u vremenskom intervalu od 1840. do 1850. godine. Od kog je materijala crkva bila sazidana i kakvog je oblika i veličine bila, ne zna se, ali s obzirom na to da je samo nekoliko decenija kasnije sazidana nova, sadašnja, možemo da pretpostavimo da je bila skromna, i po veličini i po kvalitetu izrade.

Spomenik kulture (današnji objekat) podignut je u vremenskom intervalu od 1890. do 1896. godine. O godini izgradnje svedoči isklesan natpis na mermernoj ploči postavljenoj na zid priprate, iznad glavnog ulaza:

"CRKVA ZMINJAČKA
Zidanje crkve započeto je 1890. g.
a dovršeno 1896. g. za vreme vlade NJ.V.
ALEKSANDRA I. OBRENOVIĆA V
g. Mitropolita Srpskog Mihaila. Podignuta
o trošku crkvenom, zauzimanjem sveštenika
Rajka Savića i Dimitrija Pavlovića
i tutora Nikole Rakića iz Zminjaka.
Osvetio ju je Episkop Šabački Dimitrije
1899. godine"

Spomenik kulture je projektovan i sazidan u stilu hanzenatike koji je u to vreme bio vladajući stil u crkvenoj arhitekturi Srbije i Srednje Evrope. Osnova je krstoobrazna sa kupolom na preseku krakova krsta, a plitka oltarska apsida u osnovi trostrana. Zapadna fasada ukrašena je portalom i velikom rozetom iznad. Rozeta je izvedena u kamenu sa ukrasom u obliku uvijene trake. Portal je natkriven manjim tremom sa dva stuba spojena lukom, izvedenim u opeci. Stubovi su isklesani u kamenu, imaju baze i kapitele. Stablo stuba je u gornjim delovima dekorisano paralelnim vertikalnim kanelurama. Na severnoj i južnoj fasadi su po jedan veliki kvadrifor, na oltarskoj apsidi tri monofore, a na kupoli ih je ukupno osam. Svi prozorski otvori su lučno zasvedeni. Posebno je obraćena pažnja na dekorativnost severne i južne kvadrifore. Obe su realizovane u kamenu, gde je posebna pažnja posvećena obradi vitkih i visokih stubića, koji dele prozorski otvor na četiri dela i koji su između sebe povezani u celinu lucima. Sve četiri fasade završavaju se zabatima, čiji oblici sugerišu oblik krovnih ravni građevine. Na preseku krakova krsta uzdiže se izuzetno skladno uklopljena kupola u masu cele građevine. Postolje, tambur i kalota kupole prosto izranjaju iz građevine tako da čine neraskidivu celinu. Fasadne površine su ukrašene horizontalnim užim i širim poljima, koja se naizmenično smenjuju, i koja podražavaju srednjovekovni način zidanja u vizantijskoj srednjovekovnoj crkvenoj arhitekturi - naizmenično smenjivanje redova kamena i opeke.

Enterijer spomenika kulture zahvaljujući svojoj krstoobraznoj osnovi vrlo je prostran i pregledan. Najprostraniji deo je naos, iznad koga se uzdiže kupola, čija se konstrukcija direktno oslanja preko svodova na zidove građevine. Svod je polubačvast. Na zapadnom delu je trodelni prostor koji ima trojaku ulogu: male priprate, prostora za palionicu sveća i stepeništa koje vodi na galeriju. Oltarska apsida je manjih dimenzija, iznutra je polukružna, a spolja trostrana. Dve plitke niše na severnoj i južnoj strani imaju ulogu proskomidije i đakonikona.

Sudeći po ktitorskim natpisima na pojedinim ikonama, sadašnja ikonostasna pregrada nastala je 1939. godine. Pregrada je drvena, manjih dimenzija, sa ikonama koje su delo, najmanje trojice, slikara. Većina ikona na ikonostasu je delo poznatog šabačkog slikara Stojana Čalića. Prestone ikone Isusa Hrista i Bogorodice verovatno su sačuvane sa starog ikonostasa i uz promenu dimenzija postavljene na sadašnji ikonostas.

Pod nije autentičan, pre nekoliko godina uvedeno je podno grejanje i tom prilikom preko originalnog poda, koji je bio obrađen u teraco tehnici, postavljene su neprimerene keramičke pločice.

Na teritoriji zapadne Srbije sagrađeno je nekoliko crkava za koje je utvrđeno da su delo Svetozara Ivačkovića (Ribnička crkva u selu Paštriću blizu Mionice, Hram Sv. Đorđa u Beloj Crkvi). Spomenik kulture ponavlja neka rešenja koja su karakteristična za Ivačkovićev stil projektovanja i koje je primenio i na dva gore pomenuta objekta. Činjenica, da je spomenik kulture identičan Crkvi u Guncatima, čiji je autor Ivačković, daje nam pravo da tvrdimo da je ovaj hram njegovo delo ili delo njegovih savremenika. Poznato je, da su u vreme S. Ivačkovića, u Ministarstvu građevina realizovani tipski projekti, koji su kao takvi davani na realizaciju crkvenim opštinama. Veliku ulogu u izradi ovih projekata za seoske crkve imao je Svetozar Ivačković. U vremenskom intervalu od 1882. do 1894. godine, S. Ivačković sa malim timom arhitekata izradio ih je oko četrdeset.

Spomenik kulture je vredno delo najverovatnije arhitekte Svetozara Ivačkovića i njegovih saradnika i predstavlja karakterističan primer hramova građenih u stilu hanzenatike u Srbiji s kraja 19. veka.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata sledeće katastarske parcele: br. 2836 i 2837 KO Zminjak, u privatnoj svojini.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;

2) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

3) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

4) zabrana postavljanja priključnih kutija i ormara na spoljašnjim površinama spomenika kulture.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji svojom namenom, volumenom gabarita po visini ili obliku mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture ili njegovu zaštićenu okolinu;

2) zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture;

3) zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline;

4) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

5) zabrana izvođenja radova kojima se vrši promena oblika ili namene terena;

6) zabrana postavljanja dalekovoda, vazdušnih, elektro i TT vodova preko zaštićenih parcela. Njihovo vođenje izvršiti podzemnim kanalima, uz vraćanje terena u prvobitno stanje;

7) zabrana odlaganja, skladištenja i deponovanja otpadnih i opasnih materija;

8) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Spisak pokretnih stvari od posebnog kulturnog i istorijskog značaja koja se nalaze u crkvi Vaznesenja u Zminjaku čini sastavni deo ove odluke i čuva se u crkvi Vaznesenja u Zminjaku.

7. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".