ODLUKA O UTVRĐIVANJU CRKVE USPENJA PRESVETE BOGORODICE U ORIDU ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 11/2020)

1. Crkva Uspenja Presvete Bogorodice u Oridu, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Crkva Uspenja Presvete Bogorodice u Oridu, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Šabac, u selu Orid, na katastarskoj parceli broj 1, KO Orid, u privatnoj svojini.

Spomenik kulture podignut je u vremenskom intervalu od 1872. do 1876. godine po projektu srpskog arhitekte Aleksandra Bugarskog. Po istom projektu sazidana je 1871. Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Loznici. Na prostranoj zaravni visokog brega lociran je spomenik kulture tako da svojim položajem i veličinom dominira okolinom. Velikih je dimenzija, projektovan kao građevina pravougaone, izdužene osnove sa visokim dominirajućim zvonikom na zapadnoj strani. Unutrašnji prostor je jasno definisan i podeljen na pripratu, naos i oltarski prostor. Priprata je realizovana kao trodelni prostor sa središnjim ulaznim delom iz koga se ulazi u dve manje prostorije, palionicu sveća i stepenište za galeriju koja se nalazi iznad priprate. Zidovi koji dele pripratu su masivni i u osnovi vrlo široki, jer su istovremeno i nosioci vrlo visoke i teške konstrukcije zvonika koji se izdiže iznad ovog prostora. Centralni deo građevine podeljen je na dva traveja - zapadni (ima kvadratnu osnovu koja je zasvedena svodom u obliku slepe kupole) i potkupolni travej koga sa južne i severne strane uokviruju kvadratne pevnice. Sva tri prostora (potkupolni prostor sa pevnicama) imaju po kupolu. Centralna kupola tako je konstruisana da se stiče utisak da se direktno oslanja na svod koji je u tom delu prosečen. Međutim, to je samo prvi utisak, jer se cela konstrukcija oslanja na moćne poluobličaste lukove, koji su njeni glavni nosioci. Oltarski travej je prostran i sa unutrašnje strane polukružan, zasveden konhom. Oltarska apsida spolja je trostrana. Dve lučno zasvedene niše, na južnom i severnom zidu u oltarskoj apsidi, imaju ulogu đakonikona i proskomidije. Unutrašnji prostor hrama i pored svoje veličine dobro je osvetljen, zahvaljujući većem broju prozorskih otvora. Na severnom i južnom zidu zapadnog traveja naosa smeštene su po tri visoke monofore. Oltarsku apsidu osvetljavaju takođe, tri visoke monofore, pevnice - po jedna velika monofora, a kupole i zvonik veći broj izduženih monofora. Zapadni zid naosa ima ukupno šest lučnih otvora koji su grupisani po tri, u prizemnom i galerijskom prostoru. Središnji su veći, dok su bočni nešto uži. Severni otvor vodi u manju prostoriju koja nema svod, već je otvorena do tavanskog dela i verovatno ima ulogu provetravanja centralnog dela građevine.

Unutrašnji zidovi spomenika kulture oslikani su sa nekoliko zidnih slika u al seko tehnici, delo slikara A. Bicenka iz 1939. godine. Sudeći po stilskim karakteristikama ikone sa ikonostasa su, takođe, delo ovog ruskog slikara, a datiraju iz 1933. godine.

Kota poda u spomeniku kulture je autentična i različita u pojedinim delovima građevine. U priprati pod je betonski i nastao je kao rezultat neke od prethodnih intervencija. Podloga poda u palionici sveća je iz vremena gradnje crkve i izvedena je u kombinaciji kvadratnih i šestougaonih kamenih ploča. Pod u centralnom delu je drveni. Ovde je kota poda originalna i niža je u odnosu na pod u priprati i potkupolnom prostoru. Kamena bordura deli pod zapadnog traveja od potkupolnog, gde je pod izveden od šestougaonih kamenih ploča. Pod u pevnicama je drveni, kao i u oltarskom delu, gde je kota poda niža nego u potkupolnom prostoru.

Spolja gledano, spomenik kulture je monumentalna građevina na kojoj dominiraju visoki zvonik na zapadu i tri kupole nad centralnim delom građevine. Iz ravni jako izdužene pravougaone osnove izlaze vrlo prostrane pevnice i plitki rizaliti na zapadnom delu, koji nagoveštavaju prostore za palionicu sveća i stepenište za galeriju i zvonik. U gornjim delovima fasadnih zidova naglašen je horizontalni krovni venac, a svi prozorski otvori su markirani vrlo plitkim polukružnim nišama, istog oblika kao i prozori, izvedenim u malterskoj plastici. Građevina ima tri portala - glavni (zapadni) i sporedne (južni i severni). Oblikom i veličinom sva tri su ista - projektovani kao polukružni otvori koji su uokvireni sa strane, sa po jednim pilastrom, spojenim u celinu krovićem na dve vode. Visoki zvonik na zapadnom delu građevine projektovan je na isti način kao i kupole - iznad osmostrane osnove izdiže se vrlo visok tambur, na čijim stranicama se naizmenično smenjuju prozorski otvori i niše. Tambur se završava horizontalnim vencem na kojem dominiraju slepe arkade. Kalota sa lanternom u vrhu pokrivena je bakarnim limom. Kupole, u odnosu na zvonik, manjih su dimenzija, postavljene na osmostranom postolju iznad koga je, takođe, osmostran tambur, dok je plitka kalota na vrhu, takođe, pokrivena bakarnim limom. Prozorski otvori na kupolama su uski, izduženi i lučno zasvedeni.

Istočno od sadašnje crkvene građevine nalazi se časna trpeza koja označava mesto prethodne crkve brvnare.

Spomenik kulture delo je poznatog srpskog arhitekte Aleksandra Bugarskog i dragocen je primer crkava projektovanih kao monumentalne sakralne građevine sa izuzetno visokim zvonikom na zapadnom delu hrama. Njegova posebnost se ogleda i u projektovanju i realizovanju tri kupole u ravni poprečnog broda.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata sledeće katastarske parcele: broj 1, KO Orid, u privatnoj svojini i broj 6, KO Orid, u državnoj svojini.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;

2) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

3) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

4) zabrana postavljanja priključnih kutija i ormara na spoljašnjim površinama spomenika kulture.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji svojom namenom, volumenom gabarita po visini ili obliku mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture ili njegovu zaštićenu okolinu;

2) zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture;

3) zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline;

4) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

5) zabrana izvođenja radova kojima se vrši promena oblika ili namene terena;

6) zabrana postavljanja dalekovoda, vazdušnih, elektro i TT vodova preko zaštićenih parcela, njihovo vođenje izvršiti podzemnim kanalima, uz vraćanje terena u prvobitno stanje;

7) zabrana odlaganja, skladištenja i deponovanja otpadnih i opasnih materija;

8) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Spisak pokretnih stvari od posebnog kulturnog i istorijskog značaja koja se nalaze u crkvi Uspenja Presvete Bogorodice u Oridu čini sastavni deo ove odluke i čuva se u crkvi Uspenja Presvete Bogorodice u Oridu.

7. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".