PROGRAM KONTROLE KVALITETA VAZDUHA NA TERITORIJI GRADA ČAČKA ZA 2020. GODINU ("Sl. list grada Čačka", br. 17/2020)

Član 1

Ovim Programom uspostavlja se praćenje kvaliteta vazduha na teritoriji grada Čačka za 2020. godinu, određuje se lokacija mernog mesta, kao i obim, vrsta i učestalost merenja.

Praćenje kvaliteta vazduha ostvaruje se kontrolom koncentracije zagađujućih materija u vazduhu.

Kontrola nivoa zagađujućih materija u vazduhu vrši se fiksnim merenjem koncentracije zagađujućih materija na lokaciji za kontinualna fiksna merenja.

Na osnovu podataka o nivou zagađujućih materija u vazduhu vrši se ocenjivanje kvaliteta vazduha.

Nivo zagađenosti vazduha prati se merenjem koncentracija za sumpor dioksid, azot dioksid, čađ, suspendovane čestice PM10 sa analizom sadržaja teških metala Pb, Cd, As i Ni u PM10, PM2,5, ukupne taložne materije sa analizom teških metala (olovo (Pb), arsen (As), živa (Hg), kadmijum (Cd) i nikl (Ni)).

U cilju utvrđivanja nivoa zagađenosti vazduha, rezultati merenja koncentracija zagađujućih materija upoređuju se sa propisanim maksimalnim dozvoljenim koncentracijama, graničnim, tolerantnim vrednostima, nivoa zagađujućih materija u vazduhu, u skladu sa Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha ("Sl. gl. RS", br. 11/2010, 74/2010 i 63/2013).

Na osnovu čl. 8. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", br. 36/09 i 10/13) i čl. 7. Uredbe o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha ("Sl. glasnik RS" br. 11/10, 75/10 i 63/13), ocenjivanje kvaliteta vazduha vrši se obavezno u pogledu koncentracija sledećih materija: sumpordioksida, azotdioksida i oksida azota, suspendovanih čestica (PM10, PM2,5), olova, benzena, ugljenmonoksida, arsena, kadmijuma, žive, nikla i benzo(a)pirena.

Nadležni organ u skladu sa čl. 7. navedene Uredbe može odlučiti da prati koncentracije i drugih zagađujućih materija u vazduhu, pa se iz tog razloga za praćenje kvaliteta vazduha u Čačku u 2020. godini ovim Programom predviđa praćenje sledećih zagađujućih materija: SO2, NO2, čađi, suspendovanih čestica (PM10, PM2,5) i ukupnih taložnih materija sa analizom teških metala, kao i određivanje sadržaja teških metala: Pb, Cd, As i Ni u frakciji PM10.

Programom je predviđeno i merenje koncentracije alergenog polena.

Lokacija mernog mesta na teritoriji grada Čačak, kao i zagađujuće materije koje se prate date su u Tabeli 1.

Zagađujuće materije navedene u Tabeli 1. mere se kontinualno na fiksnom mernom mestu, u skladu sa propisom kojim se uređuju uslovi za monitoring i zahtevi kvaliteta vazduha.

I SISTEM MONITORINGA KVALITETA VAZDUHA U ČAČKU

1. Merno mesto

Kvalitet vazduha u Čačku kontroliše se na jednom mernom mestu, centar grada "Kosta Novaković" (centralna urbana zona grada). Merenja kvaliteta vazduha obavlja stručna organizacija odabrana u postupku javne nabavke, u skladu sa zakonom.

1.1. Merno mesto za kontrolu kvaliteta vazduha

Mere se koncentracije sledećih zagađujućih materija: SO2, NO2, čađi, suspendovanih čestica (PM10 i PM2,5) i ukupnih taložnih materija sa analizom teških metala, kao i određivanje sadržaja teških metala: Pb, Cd, As i Ni u frakciji PM10. Takođe vrše se i merenja alergenog polena (Tabela 2.)

U skladu sa specifičnom konfiguracijom terena, monitoring će se sprovoditi u Čačku na jednom mernom mestu, a uzorci na mernom mestu će se uzimati prema navedenoj dinamici:

• Sumpor dioksid, azot dioksid i čađ (namenska merenja) određivaće se kontinualnim merenjima (24-časovnim) uzorakovanjem vazduha odgovarajućim aparatima za uzorkovanje, 365 dana u godini

- Centar grada "Kosta Novaković" (centralna urbana zona grada)

• PM10 i PM2,5 meriće se na jednom mernom mestu (indikativna merenja): po 84 (24-časovnih) uzoraka, kao i određivanje sadržaja teških metala: Pb, Cd, As i Ni u frakciji PM10 12 nedelja ravnomerno raspoređenih tokom godine

- Centar grada "Kosta Novaković" (centralna urbana zona grada)

• Teški metali (olovo (Pb), arsen (As), živa (Hg), kadmijum (Cd) i nikl (Ni)) određivaće se u mesečnim uzorcima taložnih materija. Ukupne nerastvorne, rastvorljive materije, sagorljivi deo, pepeo, pH vrednost, elektroprovodljivost, sulfati, hloridi, nitriti, nitrati, kalcijum, magnezijum, određivaće se u mesečnim uzorcima padavina na bazi mesečnog uzorkovanja

- Centar grada "Kosta Novaković" (centralna urbana zona grada)

1.2. Monitoring vazduha u ruralnim područijima se ne radi.

Sva merenja, obradu i analizu podataka, proveru validnosti rezultata dobijenih merenjem i/ili uzimanjem uzoraka i interpretaciju rezultata vrši ovlašćeno pravno lice koje je akreditovano kao laboratorija za ispitivanje, odnosno koje ispunjava propisane standarde i ima akreditovane metode za merenje svih zagađujućih materija navedenih u Programu i koje poseduje ovlašćenje ministarstva nadležnog za poslove zaštite životne sredine da vrši monitoring kvaliteta vazduha - merenje nivoa  zagađujućih materija u vazduhu.

Tabela 1. Fiksna merna lokacija u naseljenom području grada Čačka

R. br.

Zadužena instituc.

Naseljeno mesto

Makrolokacije

Okrug

φ (N) λ (E)

N  (m)

Tip

Zagađujuće materije

Uzorkivači

SO2

NO2

Čađ

PM10 sa analizom teških metala

PM2.5

UTM.◻◻  sa analizom teških metala

1.

Gradska uprava i ovlašćeno pravno lice

Čačak

"Kosta Novaković"

Moravički

20°71'15'' do 20°38'30'' / 43°44'00'' do 44°00'30''

241

G

*

*

*

*

*

*

1. AT801X2 (uzorkivač za NO2, SO2 i čađ) 2. Sedimentator 3. Uzorkivač za suspendovane čestice

Legenda:

- φ(N) - severna geografska širina;

- λ(E) - istočna geografska dužina;

- N(m) - nadmorska visina;

- G - gradski tip,

- UTM - ukupne taložne materije sa analizom teških metala (olovo (Pb), kadmijum (Cd), arsen (As), živa (Hg), nikl (Ni));

- SO2 - sumpor dioksid

- NO2 - azot dioksid

PM10 - Određivanje frakcije suspendovanih PM10 čestica u skladu sa standardom SRPS EN 12341 - referentna metoda za uzimanje uzoraka i merenje PM10 frakcije, sa efikasnošću od 50% zahvata čestica aerodinamičkog prečnika od 10µm.

PM2,5 - Referentna metoda za uzimanje uzoraka i merenje koncentracija suspendovanih čestica PM2.5 je opisana u standardu SRPSEN 12341, u skladu sa Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha ("Sl. glasnik RS" br. 11/10, 75/10 i 63/13).

2. Merenje alergenog polena

TABELA 2. MERNE STANICE I/ ILI MERNA MESTA ZA MERENJE ALERGENOG POLENA

RED br.

Zadu žena Instituc.

Lok acija

Upravni okrug

φ (N) λ (E)

N (m)

Leska

Jova

Ti sa

Čempresi

Brest

Topol

Javor

Vrba

Jasen

Breza

Grab

Platan

Orah

Hrast

Bor

Konoplja

Trave

Lipa

Bokvica

Kiselica

Koprive

Pepeljuge

Štirevi

Pelin

Ambrozija

Dud

1.

ZZJZ ČAČAK

Čačak

MO

43.8833 20.3333

15

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

Merna stanica za merenje alergenog polena je u vlasništvu ZZJZ Čačak. Ova merenja finansira budžet Grada Čačka.

II CILJ KONTROLE KVALITETA VAZDUHA

Merenje zagađenosti vazduha na teritoriji grada obezbeđuje:

- praćenje nivoa zagađenosti vazduha u odnosu na granične i tolerantne vrednosti nivoa zagađujućih materija,

- praćenje trendova koncentracija po zonama gradske teritorije,

- detekciju povećanih koncentracija zagađujućih materija,

- procenu izloženosti populacije,

- informisanje javnosti i davanje preporuka za ponašanje u epizodama povećanog zagađenja vazduha,

- identifikaciju izvora zagađenja ili rizika,

- analizu uticaja određenih izvora zagađivanja na kvalitet vazduha,

- razvoj odgovarajućih kratkoročnih akcionih planova i planova za upravljanje kvalitetom vazduha,

- preduzimanje preventivnih mera u segmentima značajnim za zaštitu vazduha od zagađivanja,

- sagledavanje uticaja preduzetih mera na nivo zagađenosti vazduha.

III IZVEŠTAVANJE O REZULTATIMA KONTROLE KVALITETA VAZDUHA

Izveštaji o stanju kvaliteta vazduha, sa komentarom i poređenjem sa propisanim vrednostima, redovno će se ažurirati preko WEB stranice Grada Čačka, kao:

- mesečni (SO2, NO2, čađ, ukupna masena koncentracija suspendovanih čestica PM10 i PM2,5),

- mesečni (ukupne taložne materije),

- godišnji izveštaj sa obradom podataka u elektronskoj formi i kao pisani izveštaj.

Prema članu 17. Zakona o zaštiti vazduha, nadležni organ jedinice lokalne samouprave, dužan je da podatke o kvalitetu vazduha dobijene kontrolom kvaliteta vazduha, kao i rezultate merenja posebne namene, dostavlja Agenciji za zaštitu životne sredine do 15. u mesecu za prethodni mesec, a godišnji izveštaj najkasnije 60 dana od dana isteka kalendarske godine za prethodnu godinu.

Nadležni organ jedinice lokalne samouprave dužan je da podatke o kvalitetu vazduha učini dostupnim javnosti i objavi u sredstvima javnog informisanja, elektronskim medijima, kao i na svojoj web-stranici.

IV PLANOVI KVALITETA VAZDUHA

Ukoliko se merenjima utvrdi da je vazduh treće kategorije, odnosno ukoliko zagađenje vazduha prevazilazi efekte mera koje se preduzimaju, odnosno ako je ugrožen kapacitet životne sredine ili postoji stalno zagađenje vazduha na određenom prostoru, Nadležni organ grada Čačka je dužan da donese Plan kvaliteta vazduha sa ciljem da se postignu odgovarajuće granične vrednosti, ili ciljne vrednosti utvrđene aktom iz člana 18. stav 1. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/09 i 10/13).

Saglasnost na planove kvaliteta vazduha daje ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine.

V KRATKOROČNI AKCIONI PLANOVI

Nadležni organ grada Čačka je dužan da donese kratkoročne akcione planove u zoni ili aglomeraciji koja se nalazi na njihovoj teritoriji u slučaju da:

1) postoji opasnost da nivoi zagađujućih materija u vazduhu prekorače jednu ili više koncentracija opasnih po zdravlje ljudi utvrđenih aktom iz člana 18. stav 1. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/09 i 10/13).

2) postoji opasnost da se prekorači koncentracija prizemnog ozona opasna po zdravlje ljudi, utvrđena aktom iz člana 18. stav 1. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/09 i 10/13), ako nadležni organ proceni, uzimajući u obzir geografske, meteorološke i ekonomske uslove, da postoji značajan potencijal da se smanji rizik, trajanje i ozbiljnost takvog prekoračenja.

Kratkoročni akcioni planovi mogu se, radi zaštite zdravlja ljudi i/ili životne sredine po potrebi, doneti i u slučaju da postoji opasnost od prekoračenja jedne ili više graničnih ili ciljnih vrednosti za pojedine zagađujuće materije koje su utvrđene aktom iz člana 18. stav 1. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/09 i 10/13).

Saglasnost na kratkoročne akcione planove daje ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine.

VI FINANSIRANJE

Finansiranje merenja Programa kontrole kvaliteta vazduha na teritoriji grada Čačka za 2020. godinu predviđeno je Programom korišćenja sredstava budžetskog fonda za zaštitu životne sredine grada Čačka u 2020. godini ("Sl. list grada Čačka" br. 3/2020).

VII SAGLASNOST NA PROGRAM

U skladu sa članom 15. stav 4. Zakona o zaštiti vazduha ("Sl. glasnik RS", br. 36/09 i 10/13) na Program kontrole kvaliteta vazduha na teritoriji grada Čačka za period od 01.01.2020. - 31.12.2020. godine, pribavlja se saglasnost Ministarstva zaštite životne sredine Republike Srbije.

Područje na kojem se sprovodi monitoring: Teritorija grada Čačak Centralna urbana zona grada (merno mesto "Kosta Novaković"). Kriterijum za odabir položaja mernog mesta su visoka gustina naseljenosti, dve škole za srednje školsko obrazovanje, Narodni muzej Čačak, zgrada Gradske uprave Grada Čačka, Crkva Sv. Vaznesenja, Galerija Nadežda Petrović, Galerija "Risim", Međuopštinski istorijski arhiv, Gradska biblioteka "Vladislav Petković Dis", Viši sud u Čačku, Ustanova za kulturno obrazovnu delatnost "Kosta Novaković" (na kojoj se nalazi merna stanica), glavni centar grada sa svim urbanim funkcijama i administrativni centar i visoka frekvencija saobraćaja.

Izvori zagađivanja vazduha u Čačku mogu se svrstati u dve grupe:

Stacionarni izvori

- Izvori zagađivanja u rubnim područjima grada: poljoprivredne aktivnosti (paljenje strništa, korova i sl.), paljenje otpada, individualna ložišta, kamenolomi (Sušica), asfaltne baze (Kulinovačko polje).

- Zagađenje poreklom od industrije: industrijski pogoni u industrijskoj zoni grada

- Izvori zagađivanja u komunalnoj sredini: gradske kotlarnice, paljenje otpada u kontejnerima, individualna ložišta, izdvojeni objekti za pripremu hrane (priprema roštilja, pečenjare, pekare i sl.).

Pokretni izvori

- Bilo koje vozilo sa motorom sa unutrašnjim sagorevanjem: motorcikli, laka i teška vozila koja koriste benzin i dizel, građevinske i poljoprivredne mašine.

U skladu sa članom 69. i članom 70. Zakona o zaštiti životne sredine ("Sl. glasnik RS", br. 135/04, 36/09, 36/09, 72/09-dr.zakon i 43/11 - odluka US i 14/16) i člana 9. stav 2. Zakona o zaštiti vazduha ("Sl. glasnik RS", br. 36/09 i 10/13 - u daljem tekstu: Zakon), lokalna samouprava, u okviru svojih nadležnosti, obezbeđuje kontinuirano praćenje kvaliteta vazduha (monitoring).

Reljef

Teren grada Čačka i bliže okoline predstavlja relativno široku dolinu sa prosečnom nadmorskom visinom od 241m. Dolina je sa južne strane ograničena planinskim vencem Jelice dugačkim 30 km sa nekoliko vrhova visine između 800 i 930m, sa najvišim vrhom Crna stena nadmorske visine 929m. Venac Jelice (929m) predstavlja prirodnu granicu između Dragačeva i čačanske kotline.

Sa zapada dolina je oivičena Ovčarom /985m/ i Kablarom /890m/ i njihovim granicama. Prelaz iz doline prema ovim masivima je nagao i oštar, odnosno teren se spušta pod velikim uglom. Planine Ovčar i Kablar razdvojene čuvenom klisurom. Severozapadni deo je oivičen obroncima planina Suvobor i Maljen čiji osnovni masivi pripadaju susednim opštinama. Na severoistoku se prostire planina Vujan (857m), koja odvaja čačansku kotlinu od takovsko rudničkog kraja. Od ostalih oblika reljefa treba pomenuti i sedam manjih pećina na planini Kablar, od kojih su poznatije Turčinovac i Vrelska pećina. Sa severne strane dolina je ograničena Ljubićskom gredom nadmorske visine 280-360m. Od ose grede teren se naglo spušta prema dolini. Istočno od grada Čačka i kraja Ljubićske grede otvorena je dolina i naglo se proširuje. Geološka građa Jelice i lanca između Jelice i Ovčara je sličnih karakteristika kao dinarski sistem u koji se uklapa po pravcu orografije Dinarida.

Klima Čačka i njegove okoline pripada umereno-kontinentalnom tipu. Srednja godišnja temperatura vazduha je 11 °C, a vlažnost vazduha je 74,1 %. Čačak i okolina nisu izloženi jakim vetrovima  i najčešće su severni i severoistočni, a ređe zapadni. Prosečna brzina vetrova je 2,3m/s severnih i 1,4 m/s zapadnih. Srednja godišnja visina padavina iznosi 761 mm. Najtopliji mesec je avgust sa prosečnom temperaturom od 22,7 °C, dok je najhladniji mesec januar sa prosečnom temperaturom od 0,5 °C. Prosečne mesečne temperature vazduha i visina padavina po mesecima u Čačku za period od 1994.-2003. god.

Izvor podataka: "Centar za meteorološka osmatranja" - Institut za voćarstvo i vinogradarstvo Čačak

Urbanu zonu Čačka karakteriše specifičan reljef i morfologija terena, kao i česte temperaturne inverzije u zimskom periodu, što u kombinaciji sa nedovoljnom provetrenošću i čestim nedostatkom vertikalnog strujanja vazduha, dovodi do povećanih koncentracija zagađujućih materija u prizemnom sloju. Ovakva situacija može nepovoljno uticati na zdravlje ljudi i opšti kvalitet života.

Sredstva za realizaciju programa kontrole kvaliteta vazduha obezbeđuju se iz Programa korišćenja sredstava Budžetskog fonda za zaštitu životne sredine Grada Čačka u 2020. godini koji je dobio saglasnosti Ministarstva zaštite životne sredine Republike Srbije broj 401-00-00232/2020-02 od 10.02.2020. godine.

Nadležni organ Gradska uprava za urbanizam Grada Čačka, Grupa za zaštitu životne sredine obavlja poslove praćenja kvaliteta vazduha preko ovlašćenog pravnog lica.

Nadležni organ, Gradska uprava za urbanizam Grada Čačka, Grupa za zaštitu životne sredine, dužan je da podatke o rezultatima monitoringa kvaliteta vazduha javno objavi i dostavi Agenciji za zaštitu životne sredine.

Član 2

Ovaj Program objaviti u "Službenom listu grada Čačka".