ODLUKA O UTVRĐIVANJU SVETOSAVSKOG PLATOA U BEOGRADU ZA PROSTORNO KULTURNO-ISTORIJSKU CELINU ("Sl. glasnik RS", br. 51/2021)

1. Svetosavski plato u Beogradu utvrđuje se za prostorno kulturno-istorijsku celinu.

2. Svetosavski plato u Beogradu (u daljem tekstu: prostorno kulturno-istorijska celina), nalazi se na teritoriji opštine Vračar, u gradu Beogradu i obuhvata prostor i objekte između ulica Krušedolske, Katanićeve, Bore Stankovića, Skerlićeve, Nebojšine i Bulevara Oslobođenja, u mešovitoj svojini, na k.p. br. 1540/2, 1543/4, 1638/2, 1800/1, 1800/2, 1800/3, 1800/4, 1800/5, 1800/7, 1800/8, 1800/9, 1800/10, 1800/11, 1800/16, 1800/17, 1800/18, 1800/19, 1800/20, 1819/1, 1819/2, 1819/3, 1819/4, 1819/5, 1819/6, 1819/8, 1819/10, 1819/12, 1924/4, 1954/3, 2198/3 i 2203/3 K.O. Vračar, u mešovitoj svojini.

U slučaju neslaganja navedenog spiska katastarskih parcela i grafičkog priloga na kome je prikazana granica prostorne kulturno-istorijske celine i zaštićene okoline prostorno kulturno istorijske celine, merodavan je Grafički prilog broj 1. Spomenički status objekata i prostora.

Napomena: Brojevi katastarskih parcela koje budu formirane deobom ili spajanjem parcela koje se nalaze u navedenom spisku (parcelacijom ili preparcelacijom, čime će dobiti novi podbroj), smatraće se sastavnim delom ovog spiska.

Granica prostorno kulturno-istorijske celine kreće se regulacijom saobraćajnica Krušedolska, Bore Stankovića, Skerlićeva i Nebojšina, odnosno spoljnim granicama k.p. br. 1800/1, 1800/8, 1800/9, 1800/10, 1819/8, 1819/12, 1819/2, 2198/3, 1543/4, 1540/2, 1638/2, 1954/3, 2203/3, 1924/4, 1800/7, 1800/4, 1800/5, 1800/19, 1800/3, 1800/16 i 1800/2, sve KO Vračar.

Ukupna površina prostorno kulturno-istorijske celine iznosi 6,6 ha.

Plato okružuju ambijentalne celine nekadašnji Englezovac, Čubura, Kotež Neimar, kao i Karađorđev park koji je utvrđen za kulturno dobro - znamenito mesto od velikog značaja. U okviru granice prostorno kulturno-istorijske celine, koja se formirala u dužem vremenskom periodu, nalaze se sledeći spomenici kulture:

1) Narodna Biblioteka Srbije, na k.p. broj 1800 KO Vračar (Odluka o proglašavanju određenih nepokretnosti na teritoriji Grada Beograda za kulturna dobra "Službeni list grada Beograda", broj 16/87);

2) Spomenik Karađorđu, na k.p. broj 1800/1 KO Vračar (Odluka o utvrđivanju spomenika Karađorđu u Beogradu za spomenik kulture "Službeni glasnik RS", broj 12/19).

Osim ovih objekata u okviru prostorno kulturno-istorijske celine se nalaze i mala crkva Svetog Save, veliki hram Svetog Save, parohijski dom, spomenik Svetom Savi. Sa južne strane hrama nalazi se i podzemni sanitarni objekat.

Prostorno kulturno-istorijska celina sa svojim simboličkim, memorijalnim, kulturno-istorijskim, arhitektonsko-urbanističkim i umetničkim vrednostima predstavlja mesto memorije dva prelomna događaja u srpskoj istoriji: spaljivanja moštiju Svetog Save i Prvog srpskog ustanka. Svi objekti, osim Spomenika Karađorđu, povezuju se sa ličnošću Svetog Save i obeležavanjem događaja spaljivanja njegovih moštiju, ali su, sa izuzetkom male crkve, podizani i u povodu proslavljanja godišnjica Prvog srpskog ustanka, s obzirom na neposrednu blizinu autentičnog mesta logora ustaničke vojske.

Odluka Srpske pravoslavne crkve da se mesto spaljivanja moštiju Svetog Save, utemeljivača srpske crkve, prvog srpskog arhiepiskopa i prosvetitelja, obeleži na ovom mestu izgradnjom hrama, presudno je uticala na karakter, obim i izgradnju ovog prostora. Mala crkva i posebno veliki hram Svetog Save, građeni povodom 700 godina od upokojenja ovog srpskog svetitelja, predstavljaju monumentalna simbolična grobna obeležja - kenotafe Svetog Save. Uočljiva je i simbolika podizanja nove Narodne biblioteke Srbije, čija je prvobitna zgrada na Kosančićevom vencu izgorela prilikom bombardovanja u Drugom svetskom ratu, na prostoru koji obeležava spaljivanje moštiju prvog srpskog prosvetitelja. U današnjoj zgradi Narodne biblioteke Srbije čuvaju se preostali najznačajniji srpski pisani dokumenti, sačuvani posle velikog požara 1941. U prostornoj kulturno-istorijskoj celini simbolično, iz pepela, izrastaju i veliki hram i biblioteka, dva monumentalna spomenika od nacionalnog značaja. Kamen temeljac velikog hrama je postavljen još 1904. godine, povodom proslavljanja stote godišnjice Prvog srpskog ustanka, a Narodna biblioteka Srbije, Spomenik Karađorđu, novi parohijski dom i spomenik Svetom Savi podignuti su u obeležavanju stopedesete, stosedamdesetpete i dvestote godišnjice ovog događaja, koji simboliše oslobođenje Srbije od turske vlasti.

Hram Svetog Save kao i objekat Narodne biblioteke Srbije u značajnoj meri određuju prostor i karakter platoa. Posebna vrednost je u veličini i neograđenosti otvorenog prostora, koji omogućava dobru vizuelnu ekspresiju slobodnostojećih objekata na njemu i mogućnost adekvatne parterne obrade. Hronološki, najpre je izgrađena mala crkva Svetog Save 1935. godine, prema projektu ruskog arhitekte Viktora Lukomskog, dok je veliki hram Svetog Save, prema projektu arhitekata Bogdana Nestorovića i Aleksandra Deroka građen u dve faze, od 1935. do 1941. i od 1985. do 2010. godine. Narodna biblioteka Srbije građena je u periodu 1966-1972. godine prema projektu arhitekte Iva Kurtovića, a Spomenik Karađorđu, rad skulptora Sretena Stojanovića iz 1954-1955. postavljen je na plato 1979. godine. Nov parohijski dom izgrađen je 2004. godine prema projektu arhitekte Mateje Nenadovića, kada je u sklopu parternog uređenja prostora izgrađen i podzemni sanitarni objekat ispod prilazne staze južnoj strani hrama. Sa severne strane hrama postavljena je 2004. godine bronzana skulptura Svetog Save, ruskog vajara Vjačeslava Mihailoviča Klikova.

Prostor Svetosavskog platoa ima simbolične, memorijalne, kulturno-istorijske, arhitektonsko-urbanističke i umetničke vrednosti. Ovo je mesto memorije dva prelomna događaja u srpskoj istoriji: spaljivanja moštiju Svetog Save i Prvog srpskog ustanka.

3. Granica zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celinu poklapa se sa granicom kulturnog dobra - prostorno kulturno-istorijske celinu i obuhvata sledeće k.p. br. 1540/2, 1543/4, 1638/2, 1800/1, 1800/2, 1800/3, 1800/4, 1800/5, 1800/7, 1800/8, 1800/9, 1800/10, 1800/11, 1800/16, 1800/17, 1800/18, 1800/19, 1800/20, 1819/1, 1819/2, 1819/3, 1819/4, 1819/5, 1819/6, 1819/8, 1819/10, 1819/12, 1924/4, 1954/3, 2198/3 i 2203/3 u mešovitoj svojini, KO Vračar.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite prostorno kulturno-istorijske celine:

a) Opšte mere zaštite:

1) Očuvanje istorijskog okvira i integriteta (prostora i objekata) prostorno kulturno-istorijske celine uz primenu integrativne zaštite sa ciljem očuvanja i unapređenja kulturno-istorijskih, arhitektonsko-urbanističkih, stilskih, estetskih i prirodnih vrednosti prostorno kulturno-istorijske celine;

2) Očuvanje javne namene i karaktera prostora i objekata, kao mesta sa istorijskim, kulturnim, obrazovnim i duhovnim vrednostima i sadržajima, što predstavlja jednu od suštinskih vrednosti prostorno kulturno-istorijske celine;

3) Očuvanje javnih spomenika i uređenje prostora koji ih okružuje;

4) Očuvanje pejzažnih vrednosti prostorno kulturno-istorijske celine, njeno sagledavanje kao dela gradskog pejzaža i jednog od najvrednijih prostora u Beogradu. Očuvanje značajnih vizura ka vrednim objektima prostorno kulturno-istorijske celine;

5) Zabrana ograđivanja pojedinačnih objekata unutar prostorno kulturno istorijske celine, kao i vizuelno narušavanje jedinstva prostora;

6) Zabrana gradnje nadzemnih objekata u okviru prostorno kulturno-istorijske celine izuzev objekta koji je već predviđen važećom planskom dokumentacijom. Moguća je eventualna nova (podzemna) izgradnja manjeg obima isključivo u funkciji namene postojećih objekata (verski objekti i kompleksi/kultura);

7) Mogućnost postavljanja ograničenog broja pokretnih objekata privremenog karaktera (tezge, izložbeni panoi) isključivo u okviru tradicionalnih manifestacija i sajmova kulturno-etnografskog ili verskog sadržaja i karaktera;

8) Zabranjeno je postavljanje reklamnih sadržaja u okviru prostorno kulturno-istorijske celine izuzev u svrhe promovisanja kulturnog nasleđa, usmeravanja, signalizacije i obaveštavanja korisnika i posetilaca, uz saglasnost nadležne ustanove zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa;

9) Unapređenje fonda zelenila, drvoreda duž obodnih uličnih poteza, uređenje mikroambijenta prostora oko javnih i sakralnih objekata. Sa istočne strane velikog hrama, uz ulicu Bore Stankovića, formirati drvored;

10) Dozvoljeno je parterno uređenje i unapređenje prostora kroz jedinstven koncept i likovni izraz, poštujući značaj, namenu i funkciju objekata i prostora, uz primenu odgovarajućih trajnih, kvalitetnih materijala koji treba da iskažu njegov značaj i reprezentativnost - popločavanje i opremanje elementima urbanog mobilijara (javno dekorativno i funkcionalno osvetljenje, klupe, žardinjere, signalizacija, česma, fontana i sl.);

11) Svi zemljani radovi u okviru prostorno kulturno-istorijske celine uslovljavaju se prethodnim arheološkim iskopavanjima, arheološkim nadzorom i dokumentovanjem.

b) Mere zaštite objekata:

1) Za već utvrđena kulturna dobra - spomenike kulture poštovati mere zaštite definisane odlukom o utvrđivanju;

2) Očuvanje autentičnog izgleda, horizontalnog i vertikalnog gabarita, primenjenih materijala i konstruktivnog sklopa; očuvanje stilskih karakteristika i primenjenih materijala;

3) Očuvanje osnovnih vrednosti funkcionalnog sklopa i enterijera vrednovanih objekata;

4) Nisu dozvoljene parcijalne intervencije i nadzemna dogradnja objekata;

5) Zabranjeno je postavljanje sredstava za oglašavanje (izuzev u funkciji osnovne namene objekta), klima uređaja i drugih tehničkih uređaja i instalacija na fasadama objekata.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline kulturnog dobra (prostorne kulturno-istorijske celine):

1) Ulični prostor ispred prostorne kulturno-istorijske celine urbanistički i komunalno urediti kao javni prostor;

2) Parterno opremanje, uređenje i ozelenjavanje prostora;

3) Zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera koji svojom namenom, gabaritom, volumenom i oblikom mogu ugroziti ili degradirati prostornu kulturno-istorijsku celinu i njenu zaštićenu okolinu, odnosno zatvoriti vizure prema kulturnom dobru.

6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".