ODLUKAO UTVRĐIVANJU INDUSTRIJSKOG OBJEKTA "STARA CREPANA I CIGLANA" - TERRA U KIKINDI ZA SPOMENIK KULTURE("Sl. glasnik RS", br. 79/2021) |
1. Industrijski objekat "Stara crepana i ciglana"- Terra u Kikindi, utvrđuje se za spomenik kulture.
2. Industrijski objekat "Stara crepana i ciglana" - Terra, nalazi se u Ulici Danila Kosića b.b., u Kikindi na katastarskoj parceli broj 20715 KO Kikinda u privatnoj svojini. Prvi podaci o prostoru na kojem se nalazi objekat Stare crepane i ciglane - Terra u Kikindi potiču iz 1904. godine kada su Milan Tucakov, po zanimanju pekar i njegova žena Stana Pavkov, osnovali udruženje sa još nekoliko lica, za upravljanje parnim mlinom. Preduzeće se uspešno širilo i na prostoru današnjeg vajarskog centra Terra, izgrađen je ciglarsko - creparski pogon u vlasništvu deoničarskog društva Milana Tucakova. Parna ciglana i crepana koja je poslovala u okviru Tucakovog deoničarskog mlinskog društva, zasebno je prodata na javnoj licitaciji kod sreskog suda u Velikoj Kikindi 1928. godine. Ciglanu je kupila Gizela Rajner, supruga dr Jakoba Volfa, koji je bio upravnik stečajne mase ciglane od 1925. godine. U tom periodu utvrđene su slabije karakteristike cigle, u čijem sastavu se nalazio i krečnjak, što je uticalo da se u budućnosti nastavi samo sa proizvodnjom crepa. Bračni par Volf, 1929. godine prodaje crepanu i ciglanu industrijalcima iz Niša - Velimiru Jovančiću i Miloradu Ristiću, po kojima će fabrika dobiti ime "Jovančić i Ristić" i započeti rad 5. aprila 1929. godine.
Nakon završetka Drugog svetskog rata rešenjem Narodne Republike Srbije od 3. septembra 1946. godine od kikindskih crepana i ciglana Braća Bon, Jovančić i Ristić, Mesaroš i braća Šenk, formirano je jedinstveno preduzeće - industrija cigle i crepa "Toza Marković". U okviru fabrike "Toza Marković", bivša crepana "Jovančić i Ristić", a sadašnji vajarski centar Terra - postao je poznat kao "Pogon II".
Zbog zastarelosti tehnologije 1974. godine "Pogon II" prestaje sa proizvodnjom. Ubrzo potom, prostor "Pogona II" postaje atelje, na ideju vajara Slobodana Kojića, koji u njemu pokreće vajarske susrete. Objekat je zvanično dodeljen simpozijumu "Terra" odlukom kolegijuma industrije građevinskog materijala "Toza Marković" Kikinda, u aprilu 1982. godine. Od tada se u objektu stare crepane i ciglane svakog jula održava međunarodni simpozijum terakote pod nazivom "Terra". Ovaj simpozijum 1987. godine prerasta u radnu organizaciju "Terra", pod Kulturnom - prosvetnom zajednicom Kikinde, da bi 1994. godine postao Agencija za likovnu i primenjenu umetnost "Terra". Tek 2001. godine postaje ustanova kulture čiji je osnivač Skupština opštine Kikinda.
Objekat se trenutno nalazi u privatnom vlasništvu kompanije Toza Marković d.o.o, a sporazumom je dat na korišćenje Gradu Kikindi na 99 godina.
Na simpozijumu "Terra" svake godine učestvuje od pet do osam umetnika iz Republike Srbije i inostranstva. Kada je reč o skulpturi u terakoti velikog formata i savremenoj umetnosti, simpozijum "Terra" jedinstven je u svetu. Tokom četiri decenije postojanja "Terra" je nastojala da sve svoje učesnike "uvede" u jedan specifičan proces stvaranja koji nije moguće realizovati u redovnoj vajarskoj praksi: vajarima je ponuđena mogućnost svojevrsnog stručnog usavršavanja te je zbog toga kikindski vajarski skup definisan kao simpozijum. Vajari su na kikindskom simpozijumu tokom svih ovih godina autentičnim skulptorskim načinom iskazali svoje reakcije i refleksije na društvena zbivanja, iako učesnicima "Terre" nikada nije bio postavljen ni jedan tematski ili koncepcijski zahtev. Skulpture nastale na simpozijumima "Terra" prezentuju se publici na godišnjim izložbama koje se održavaju početkom jula svake godine u prostoru galerije "Terra", kao i na delu gradskog trga u Kikindi. Otvaranje godišnje izložbe ujedno označava i svečani početak aktuelnog simpozijuma "Terra". Skulpture iz fundusa simpozijuma "Terra" izlagane su i na brojnim izložbama u mnogim gradovima u Srbiji i inostranstvu, a od nedavno su svoje stalno mesto našle i u Muzeju Terra u Kikindi, na prostoru nekadašnje konjičke kasarne.
Po svojoj prvobitnoj nameni kompleks ciglane i crepane pripada grupi objekata tehničke kulture, odnosno industrijskom nasleđu, ali ga danas definiše više od četiri decenije duga tradicija održavanja međunarodnog simpozijuma "Terra".
Glavna zgrada očuvana je u skoro nepromenjenom obliku. Objekat je samostojeći, pravougaone osnove i velikih dimenzija, dužine 63,98 metra i širine 15,78 metara. U prizemlju je smeštena peć kružnog oblika iznad koje se u nivou međusprata prostiru ventilacioni otvori za odvođenje toplog vazduha. Iznad ove prostorije izdiže se sprat u kome je smeštena sušara sa ritmičkim redovima polica na kojima se nalaze drvene podloge za sušenje crepa. Centralni prostor zgrade istaknut je sa po jedim krilom iste visine, u kome su smešteni drveni liftovi za dovoz crepa, čineći na taj način objekat simetričnim. Glavna zgrada prekrivena je masivnim krovom na dve vode. Zidno platno, jednostavne obrade, razbijeno je sa ritmičkim nizovima velikog broja pravougaonih prozora koje spratni deo sušare čine veoma osvetljenim.
Duž fasada u visini prvog sprata su tremovi koje podržavaju zidani stubovi kvadratnog preseka koji su pokriveni plitkim jednovodnim krovovima, a služili su za odlaganje nepečenih crepova doveženih iz drugih pogona.
Na glavnu zgradu naslanja se manji objekat dužine 34,08 metra, koji je sa njim povezan kao jedinstvena celina. U njemu je smešten vajarski atelje, a nekada je služio za slaganje i pakovanje crepa. Unutrašnji prostor navedenog objekta, podržan je masivnim stubovima od opeke koji nose drvenu rampu sa drvenom ogradom kojom se ulazi u spratni prostor za sušenje crepa. Objekat je otvorima povezan sa peći u prizemlju i sušarom na spratu do koje se prilazi lestvama i nekadašnjom rampom za preuzimanje crepa, na kome je postojala traka sa mehanizmom. Objekat je zidan opekom i ispresecan ritmičkim nizom lučnih otvora.
Od početka organizovanja međunarodnog simpozijuma "Terra" ovaj prostor je prenamenjen u vajarski atelje. Nova namena uslovila je male intervencije, pa je tokom vremena zemljani pod zamenjen betonskim pločama, sprovedene su gasne lampe i podno grejanje, lučni otvori su zastakljeni i postavljena su vrata. Jedan deo objekta adaptiran je u kuhinju i toalet. U objektu su takođe trajno smešteni vajarski i crtački štafelaji, električne peći za pečenje terakote, ekstruderi za glinu i druga oprema za vajanje velikih skulptura od terakote.
U okruženju objekta, po ivici parcele nalaze se tri sušare. Velika sušara smeštena je paralelno sa glavnom zgradom i pruža se njenom čitavom dužinom. Unutrašnjost sušare ispresecana je ritmičkim nizom polica za sušenje crepa, sa drvenim kapijama za luftiranje i zemljanim podovima. Sušara je pokrivena crepanim dvovodnim krovom.
Do nje vode dve upravno postavljene nadstrešnice od kojih jedna ima izrazito nisko krovište, postavljene na zidanim stubovima kvadratnog preseka, sa dvovodnim krovištem od drvenih greda.
Paralelno sa prednjim delom glavne zgrade nalazi se sušara koja je izgrađena 1937. godine, i koja se razlikuje od drugih sušara po specifičnom rasporedu greda od kojih je građena i koje nose dvovodni krov pokriven crepom.
Upravno na glavnu zgradu nalazi se sušara koja je 2010. godine jednim delom adaptirana u depo za odlaganje skulptura od terakote. Pored osnovnih dimenzija, materijala i oblika konstrukcije, u ovoj adaptaciji sačuvani su i ritmički redovi drvenih polica koje su služile za odlaganje crepa.
Na parceli se nalazi i drveni golubarnik, podignut na četiri stuba kvadratnog preseka, sa simetričnim otvorima i pregradama za golubove.
Nekada je postojao dimnjak uz glavnu zgradu, povezan sa peći, koji je tokom vremena srušen, ali postoji temelj na kome je stajao. Na parceli se urušila i jedna manja sušara devedesetih godina, zbog starosti i dotrajalosti.
Na travnatoj površini sa obe strane glavne zgrade poređane su skulpture od terakote koje ovom kompleksu daju posebnost i čine važan deo njegovog identiteta.
Objekat "Stara crepana i ciglana" - Terra u Kikindi sa autentičnim drvenim sušarama, liftovima, kao i starom peći sa prostorijom za odvođenje toplog vazduha jedinstven je u svom okruženju po stepenu očuvanosti, a nova namena - održavanja simpozijuma terakote, sa velikim skulpturama na travnatim površinama, čini ga jedinstvenim kompleksom u zemlji i regionu.
3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarske parcele br: 20716, 20717, 20718, 20719, 20720, 20721/27, 20721/28, 20721/29, 20721/31, 20721/32, 20721/33, 20721/58, 20721/59, 20721/60, 20721/74, 20721/75, 20721/76, 20526, 20527, 20528, 20529, 20530, 20531, 20532, 20533, 20534, 20535, 20536, 20537, 20538, 20539, 20540, 20541, 20542, 20543, 20544, 20545, 20546/1, 20546/2, 20547/1, 20547/2, 20548, 20549, 20550, 20551, 20552, 20553, 20554, 20555, 20556, 20557, 20558, 20559, 20560, 20561, 20562, 20563, 20566, 21632 KO Kikinda u javnoj i privatnoj svojini.
4. Utvrđuju se mere zaštite spomenika kulture:
1) Očuvanje sačuvanog izgleda i konstrukcije glavne zgrade u kojoj je smeštena peć, nivo za odvođenje toplog vazduha sa ventilima, sušara sa ritmičkim redovima polica na kojima su drvene podloge za sušenje crepa, liftovi sa mehanizmom za podizanje i spuštanje crepa od sušare do peći, kao i prostor za preuzimanje crepa sa trake, pakovanje i odvoženje - koji je prenamenjen u vajarski atelje u kome se održavaju međunarodni simpozijumi skulpture "Terra".
Očuvanje sačuvanog izgleda i konstrukcije kružne peći za pečenje crepa u prizemnom delu glavne zgrade. Dozvoljavaju se konzervatorsko-restauratorski postupci, sa zadržavanjem svih fizičkih elemenata ovog objekta. Prilikom primenjivanja konzervatorskog postupka neophodno je koristiti identične materijalne i adekvatne metode kako bi se sačuvao originalan izgled. Ne dozvoljava se adaptacija, promena konstrukcije i izgleda niti preduzimanje bilo kakvih radnji koje bi ugrozile autentičnost stare peći. Dozvoljavaju se intervencije koje imaju za cilj da se obezbedi prezentacija uvođenjem rasvete i pristupnih staza za turističko i drugo sagledavanje glavne zgrade.
Sačuvati u izvornom stanju izgled i građu ventilacionog prostora, napravljenog za odvođenje toplog vazduha, koji se prostire na međuspratu glavne zgrade, celom dužinom iznad peći za pečenje crepa. Ažurno pratiti fizičko stanje ovog dela objekta jer snažno utiče na njegov karakter. Dozvoljavaju se konzervatorski radovi u cilju njegovog očuvanja, uz korišćenje originalnih materijala i integrativnih metoda zaštite. Dozvoljava se vraćanje metalnih poklopaca za ventilacione otvore na osnovu originalnog uzorka, kao i čišćenje prostora. Dozvoljava se izgradnja prilaza i sprovođenje rasvete u cilju njegove bolje prezentacije.
Zaštiti izgled sušare na poslednjem spratu, koja se pruža iznad ventilacionih otvora. Zadržati u originalnom stanju redove polica na kojima su u najvećoj meri sačuvane drvene podloge za sušenje crepa. Dozvoljavaju se konzervatorsko-restauratorski postupci koji podrazumevaju primenu originalnih materijala i adekvatnih metoda, kao i iznošenje nataloženog šuta i obnova podova. Dozvoljava se održavanje i zaštita zidova i drvene građe i zamena stakla na prozorskim okvirima, kako ne bi došlo do prodora vlage i ubrzanog propadanja drvenih elemenata. Ažurno pratiti stanje metalnih okvira prozora. Ne dozvoljava se promena namene ovog dela objekta, a dozvoljava se obezbeđivanje prilaza i sprovođenje dekorativne rasvete u cilju prezentacije.
Očuvati, a ako je moguće i restaurisati izvorni izgled i povratiti funkciju liftova smeštenih u centralnim prodorima glavnog objekta, ugrađenih simetrično, jedan naspram drugog. Prilikom restauratorskog postupka koristiti istovetne materijale i sprovesti odgovarajuću zaštitu od propadanja. Dozvoljava se obezbeđivanje prilaza i prezentacija uvođenjem rasvete.
Ne dozvoljava se promena izgleda krovišta glavne zgrade. Ažurno pratiti stanje dvovodnog krova glavne zgrade, kanala i oluka za odvodnjavanje, kao i nosećih greda i letvi. Sopstvenik ima obavezu redovne zamene dotrajalih i polomljenih crepova kako ne bi došlo do slivanja vlage i ubrzanog propadanja objekta.
2) Očuvati izgled prizemnog prostora koji se naslanja na glavnu zgradu u visini prvog sprata. Objekat je povezan sa peći u prizemlju i sušarom na spratu do koje se prilazi lestvama i nekadašnjom rampom za preuzimanje crepa, na kome je postojala traka sa mehanizmom. Očuvati izvorni izgled drvene rampe sa ogradom i održavati ga. S obzirom da je ovaj prostor prenamenjen u vajarski atelje u kome se održavaju međunarodni simpozijumi terakote "Terra" potrebno je sačuvati ovu namenu prostora. Prilikom promene prozora i vrata stolariju treba zameniti prirodnim materijalima, odnosno drvenom ili metalnom stolarijom.
3) Dozvoljava se rekonstrukcija dimnjaka na mestu na kome je prvobitno stajao, prema originalnim nacrtima.
4) Zelena površina sa skulpturama sa obe strane glavnog objekta, treba da sačuva novu namenu, odnosno prezentaciju skulptura sa nekoliko poslednjih simpozijuma terakote, pre nego što se rasporede na mesto trajnog čuvanja.
5) Očuvanje izgleda zgrade sadašnje portirnice, odnosno zimskog ateljea. Dozvoljavaju su radovi na uređenju unutrašnjosti objekta uz primenu adekvatnih konzervatorsko-restauratorskih postupaka.
6) Ažurno pratiti stanje nekadašnje portirnice. Očuvati izvorni izgled i zaštiti od propadanja primenom adekvatnih konzervatorsko-restauratorskih postupaka.
7) Očuvati izvorni izgled prizemne sušare iz 1937. godine. Neophodno je sačuvati horizontalne i vertikalne gabarite u originalnom stanju, kao i konstitutivne elemente objekta, njenih greda i crepova. Nije dozvoljena dogradnja niti adaptacija.
8) Očuvati spoljni izgled sušare na koju je dograđen depo za odlaganje skulptura od terakote. Zadržati horizontalne i vertikalne gabarite objekta. Ažurno pratiti i održavati stanje krova, nosivih greda i zidova. Dozvoljava se prenamena unutrašnjeg prostora u stambene jedinice, za boravak umetnika, prema projektu u koji su ugrađene mere zaštite nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
9) Očuvanje izvornog izgleda velike sušare. Ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivnih elemenata drvenih greda, polica za sušenje crepa, kalupa za crep, krovnog pokrivača i kapija za kontrolisanje vazduha. Dozvoljeno je sprovoditi konzervatorsko-restauratorske postupke u cilju zaštite izvornog izgleda objekta. Dozvoljava se izgradnja prilazne staze i sprovođenje rasvete radi bolje prezentacije. Dozvoljava se obogaćivanje sadržaja unutar prostora velike sušare, za održavanje različitih edukativnih radionica, kurseva i događaja koji imaju za cilj promovisanje različitih vidova umetnosti i kulture, prema projektu u koji su ugrađene mere zaštite nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
10) Očuvati izvorni izgled dve nadstrešnice postavljene na zidanim stubovima kvadratnog preseka, sa gredama koje nose dvovodni krov. Zadržati horizontalne i vertikalne gabarite i primenjivati konzervatorsko - restauratorski postupak prilikom očuvanja.
11) Ažurno pratiti stanje golubarnika i očuvati njegov izvorni izgled. Prilikom primene konzervatorsko-restauratorskog postupka koristiti originalne materijale. Dozvoljava se izgradnja prilazne staze i sprovođenje rasvete radi boljeg sagledavanja.
12) Zabranjuju se aktivnosti koje ugrožavaju statičku stabilnost, osnovnu građu i spomenička svojstva Stare crepane i ciglane - Terra Kikinda.
13) Očuvanje javnog karaktera Stare crepane i ciglane - Terra Kikinda na katastarskoj parceli 20715 u Kikindi.
14) Sve intervencije vršiti prema merama zaštite nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koje moraju biti u saglasnosti sa odlukom o utvrđivanju Stare crepane i ciglane - Terra u Kikindi za nepokretno kulturno dobro.
5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:
1) Zabrana gradnje industrijskih objekata i objekata teške industrije u okviru zaštićene okoline.
2) Zabranjuje se gradnja objekata visine veće od 12 metara od kote tla u okviru zaštićene okoline.
3) Ažurno praćenje stanja zaštićene okoline.
6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".