ODLUKA O UTVRĐIVANJU STAMBENO-POSLOVNOG CENTRA "GENEKS" ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 104/2021)

1. Stambeno-poslovni centar "Geneks" u Novom Beogradu utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Stambeno-poslovni centar "Geneks" (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Novi Beograd, u gradu Beogradu, u Narodnih heroja broj 41-43, na k.p. br. 1196, 1194 i 1173/2, KO Novi Beograd. Navedene k.p. su u državnoj svojini, a objekti na njima su u mešovitoj svojini. Stambeno-poslovni centar "Geneks" sagrađen je u periodu od 1970-1980. godine, na ukrštanju auto-puta i ulice Narodnih heroja u Bloku 33 u Novom Beogradu prema projektu arhitekte Mihaila Mitrovića, jednog od najproduktivnijih autora na domaćoj graditeljskoj sceni. Objekat čine dve kule, armirano-betonske skeletne konstrukcije koje su funkcionalno razdvojene na stambenu, visine P + M + 30 + Pk i poslovnu, visine P + M + 26 + Pk, povezane u arhitektonsku celinu konstrukcijom u vidu mosta na visini 26-og sprata. Fasade su izvedene u natur-betonu. Svaka kula ima po dva stepeništa, koja su "sakrivena" u betonskim jezgrima bočno postavljenih vertikala kružne osnove, izdvojene iz kvadratičnih osnova kula. U projektantskom smislu inovativnost se najviše ogleda u pojavi rotonde sa pokretnim podom, na vrhu administrativne kule koja je namenjena za restoran - vidikovac, prvi tog tipa u Evropi. Monumentalna građevina podignuta je na samom prilazu prestonici iz pravca Beogradskog aerodroma, kao urbani "svetionik" i najupadljiviji motiv Novog Beograda, ali i vizuelni reper čitavog grada. Poznat pod imenom i "Zapadna kapija", u vreme građenja predstavljao je najvišu zgradu na Balkanu. U stvaralaštvu arhitekte Mitrovića označio je prekretnicu, od njegove faze izrazito nacionalne arhitekture prema stvaralaštvu inspirisanim zapadnim kulturnim modelima. Zasnivajući estetski izraz objekta na pročišćenim formama realizovanim u čistom betonu autor je dao i značajan doprinos arhitekturi brutalizma u domaćem graditeljstvu. Odlikuje ga jednostavnost rešenja i proporcionalni red dvojnog korpusa, koji nadvisuje krovna nadgradnja cilindričnog oblika za smeštaj restorana sa mehanizmom koji je omogućavao njegovo okretanje oko centralne ose. Kombinacija gigantskih formi postamenta i ekscentričnog motiva na vrhu, predstavlja specifičnu i smelu arhitektonsku kreaciju. Mitrović se u svom celokupnom radu opredelio za napuštanje oblikovanja zasnovanog na principu pravog ugla i čiste površine, što su karakteristike koje je popularizovao vladajući "internacionalni stil" karakterističan za novobeogradsku arhitekturu prethodnih decenija. Kombinacijom elemenata iz tradicije i nasleđa sa savremenim iskustvima, stvorio je sopstvena rešenja koja predstavljaju originalan autorski izraz u domaćem graditeljstvu. Usaglašavanje stambenog i poslovnog dela, autor je ostvario funkcionalnim rešenjem osnova, stavljajući u adekvatan odnos formu i sadržaj obe arhitektonske jedince. Posebno originalan detalj na savremenoj arhitekturi jeste oslikavanje fasada. Slikar Lazar Vujaklija uradio je murale na betonskim fasadama prizemlja zgrade Geneksa 1979. godine.

Spomenik kulture predstavlja materijalni dokument perioda naglašene želje beogradskog urbanizma za formiranjem upadljivih gradskih simbola. Realizovana kao snažna, impozantna, originalna prostorna markacija, zgrada "Geneks-a" bila je jedna od retkih beogradskih građevina koja je privukla pažnju međunarodne stručne publicistike. Još u toku gradnje Stambeno-poslovni centar Geneks predstavljen je na naslovnim stranama brojnih domaćih i stranih časopisa, poput National Geographic, a po realizaciji poslužila je za naslovnu stranu trećeg toma francuskog izdanja Architecture contemporaine. Za svoj rad Mihajlo Mitrović je dobio Oktobarsku nagradu grada Beograda (1964), Veliku nagradu Saveza arhitekata Srbije (1984), Sedmojulsku nagradu Vlade Republike Srbije za životno delo (1986). Jedan je od osnivača Akademije arhitekture Srbije i njen dugogodišnji predsednik. Sa današnjeg aspekta spomenik kulture može se smatrati prvom "pametnom" zgradom u zemlji. Spomenik kulture ima posebnu kulturno-istorijsku i arhitektonsko-urbanističku vrednost.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata k.p. br. 1173/3, 1173/5, 1173/7 i 6770, KO Novi Beograd.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izgleda spoljašnje arhitekture, horizontalnog i vertikalnog gabarita, originalnog oblika i krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, originalnih materijala, stilskih i funkcionalnih karakteristika;

2) očuvanje osnovnog elementa enterijera poslovne kule uz mogućnost uvođenja savremenih tehničko-tehnoloških rešenja u skladu sa potrebama objekta ove namene;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost i konstruktivnu stabilnost spomenika kulture;

4) ne dozvoljavaju se nadgradnje, dogradnje, izgradnje trajnog ili privremenog karaktera koji bi ugrozili funkcionisanje ili na bilo koji način degradirali stambeno-poslovni centar Geneks i k.p. 1196, 1194 i 1173/2, KO Novi Beograd na kojoj se nalazi, odnosno, koji bi zatvorili vizure i sagledivost stambeno-poslovnog centra Geneks;

5) ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

6) dozvoljeno je parterno uređenje i unapređenje prostora kroz jedinstven koncept i likovni izraz, poštujući značaj, namenu i funkciju objekata i prostora, uz primenu odgovarajućih trajnih, kvalitetnih materijala koji treba da iskažu njegov značaj i reprezentativnost - popločavanje, ozelenjavanje i opremanje elementima urbanog mobilijara (javno dekorativno i funkcionalno osvetljenje, klupe, žardinjere, signalizacija, česma, fontana i sl.);

7) dozvoljava se mogućnost postavljanja informativnih oznaka i sredstava za oglašavanje na način i u meri koji ne ugrožavaju arhitektonske vrednosti objekta, a na osnovu uslova nadležne ustanove zaštite;

8) dozvoljava se mogućnost postavljanja dekorativnog osvetljenja na način i u meri koji su u skladu sa spomeničkim vrednostima objekta i njegovog neposrednog okruženja, a na osnovu uslova nadležne službe zaštite;

9) očuvanje značajnih vizura ka kulama i neposrednom ambijentu;

10) očuvanje originalnih umetničkih dela koji su deo arhitekture (mural Lazara Vujaklije);

11) zadržavanje originalne namene kružnog restorana sa vidikovcem na vrhu poslovne kule.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i doziđivanja postojećih trajnih ili privremenih objekata na k.p. 1173/5, 6770, 1173/7 i 1173/3, KO Novi Beograd;

2) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

3) uređenje pristupnih platoa i staza;

4) održavanje i unapređenje autentičnog parternog uređenja prostora zaštićene okoline uz mogućnost osavremenjavanja pejzažno-arhitektonskog koncepta, i redovnog održavanja pešačkih i drugih javnih površina;

5) urbanističko i komunalno uređenje uličnog prostora ispred spomenika kulture kao javnog prostora;

6) hortikulturno opremanje i održavanje prostora zaštićene okoline spomenika kulture;

7) mogućnost postavljanja ograničenog broja pokretnih objekata privremenog karaktera (tezge, izložbeni panoi) isključivo u okviru manifestacija i sajmova kulturno sadržaja i karaktera.

6. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".