UREDBA O ZAKONSKIM MERNIM JEDINICAMA I NAČINU NJIHOVE UPOTREBE ("Sl. glasnik RS", br. 132/2021)

Član 1

Ovom uredbom bliže se uređuju zakonske merne jedinice koje se upotrebljavaju u Republici Srbiji, njihovi nazivi, oznake, kao i način njihove upotrebe.

Odredbe ove uredbe ne odnose se na merne jedinice koje se upotrebljavaju u oblasti vazdušnog, vodnog i železničkog saobraćaja, a koje su različite od onih čija je primena obavezna na osnovu ove uredbe, ako je upotreba takvih jedinica predviđena međunarodnim konvencijama i ugovorima koji obavezuju Republiku Srbiju.

Član 2

Pojedini pojmovi u smislu ove uredbe imaju sledeće značenje:

1) zakonske merne jedinice su merne jedinice čija primena je obavezna u Republici Srbiji i koje se upotrebljavaju za izražavanje veličina;

2) pokazivanje je izražavanje veličine u zakonskim mernim jedinicama;

3) dodatno pokazivanje je još jedno ili više pokazivanja veličine u mernim jedinicama koje nisu zakonske merne jedinice, a koje je pridruženo pokazivanju.

Član 3

Zakonske merne jedinice koje se upotrebljavaju u Republici Srbiji navedene su u Prilogu - Zakonske merne jedinice (u daljem tekstu: Prilog), koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.

Zakonske merne jedinice iz stava 1. ovog člana obavezno se koriste pri upotrebi merila, obavljanju merenja i pokazivanju veličina izraženih u mernim jedinicama.

Član 4

Upotreba dodatnih pokazivanja je dozvoljena.

Izuzetno, upotreba dodatnih pokazivanja nije dozvoljena na merilima za koja je u propisanim metrološkim zahtevima propisana upotreba samo zakonske merne jedinice.

Pokazivanje izraženo mernim jedinicama propisanim ovom uredbom mora biti dominantno i mora se izraziti karakterima koji nisu veći od onih za odgovarajuće pokazivanje u jedinicama datim u Prilogu ove uredbe.

Član 5

Način pisanja mernih jedinica mora biti u skladu sa standardom SRPS EN ISO 80000.

Član 6

Upotreba zakonskih mernih jedinica iz ove uredbe nije obavezna za:

1) proizvode i opremu koji se već nalaze na tržištu, odnosno u upotrebi do dana stupanja na snagu ove uredbe;

2) komponente i delove proizvoda i opreme koji su neophodni za dopunu ili zamenu komponenata ili delova proizvoda i opreme iz tačke 1) ovog stava.

Izuzetno, pokazivači na merilima, odnosno pokazivanje merila mora biti isključivo u zakonskim mernim jedinicama.

Član 7

Danom stupanja na snagu ove uredbe prestaje da važi Uredba o određenim zakonskim mernim jedinicama i načinu njihove upotrebe ("Službeni glasnik RS", broj 43/11).

Član 8

Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".

 

Prilog

ZAKONSKE MERNE JEDINICE

1. Međunarodni sistem jedinica (u daljem tekstu: SI jedinice) i njihovi decimalni umnošci i delovi

1.1. Osnovne SI jedinice:

Veličina	Jedinica
	Naziv	Oznaka
dužina	metar	m
masa	kilogram	kg
vreme	sekunda*	s
električna struja	amper	A
termodinamička temperatura	kelvin	K
količina supstance	mol	mol
svetlosna jačina (jačina svetlosti)	kandela	cd
* Dozvoljena je upotreba i naziva "sekund".

SI jedinice izražene su preko sedam definisanih konstanti, i to:

- frekvencije prelaza između dva hiperfina nivoa osnovnog stanja atoma cezijuma ΔνCs,

- brzine svetlosti u vakuumu c,

- Plankove konstante h,

- elementarnog naelektrisanja e,

- Bolcmanove konstante k,

- Avogadrove konstante NA,

- svetlosne efikasnosti definisanog vidljivog zračenja Kcd.

Svaka jedinica definisana je fiksiranjem tačne brojčane vrednosti navedenih konstanti, tako da je proizvod brojčane vrednosti i jedinice jednak vrednosti konstante.

Brojčane vrednosti konstanti i jedinica koje one definišu su sledeće:

konstanta	brojčana vrednost	jedinica
ΔνCs	9 192 631 770	Hz
c	299 792 458	m s-1
h	6,626 070 15 x 10-34	J s
e	1,602 176 634 x 10-19	C
k	1,380 649 x 10-23	J K-1
NA	6,022 140 76 x 1023	mol-1
Kcd	683	lm W-1

Brojčane vrednosti navedenih sedam konstanti nemaju mernu nesigurnost.

Definicije osnovnih SI jedinica:

Jedinica dužine

Jedinica dužine je metar. Metar se definiše preko fiksne brojčane vrednosti brzine svetlosti u vakuumu c koja iznosi 299 792 458, kada je izražena u jedinici m s-1, pri čemu je sekunda definisana preko ΔνCs.

(26. Generalna konferencija za tegove i mere - General Conference on Weights and Measures - CGPM (2018))

Jedinica mase

Jedinica mase je kilogram. Kilogram se definiše preko fiksne brojčane vrednosti Plankove konstante h koja iznosi 6,626 070 15 × 10-34, kada je izražena u jedinici J s, koja je jednaka kg m2 s-1, pri čemu su metar i sekunda definisani preko c i ΔνCs.

(26. CGPM (2018))

Jedinica vremena

Jedinica vremena je sekunda. Sekunda se definiše preko fiksne brojčane vrednosti frekvencije cezijuma ΔνCs, frekvencije prelaza između dva neperturbovana hiperfina nivoa osnovnog stanja atoma cezijuma 133 koja iznosi 9 192 631 770 kada je izražena u jedinici herc (Hz) koja je jednaka s-1.

(26. CGPM (2018))

Jedinica električne struje

Jedinica električne struje je amper. Amper se definiše preko fiksne brojčane vrednosti elementarnog naelektrisanja e koja iznosi 1,602176634 x 10-19, kada je izraženo u jedinici kulon C, koja je jednaka A s, pri čemu je sekunda definisana preko ΔνCs.

(26. CGPM (2018))

Jedinica termodinamičke temperature

Jedinica termodinamičke temperature je kelvin. Kelvin se definiše preko fiksne brojčane vrednosti Bolcmanove konstante k koja iznosi 1,380 649 × 10-23, kada je izražena u jedinicama J K-1 što je jednako m2 s-2 K-1, pri čemu su kilogram, metar i sekunda definisani preko h, c i ΔνCs.

(26. CGPM (2018))

Jedinica količine supstance

Jedinica količine supstance je mol. Jedan mol sadrži tačno 6,022 140 76 × 1023 elementarnih čestica. Ovaj broj je fiksna brojčana vrednost Avogadrove konstante NA, kada je izražen u jedinici mol-1 i naziva se Avogadrov broj.

Kada se upotrebljava mol, navode se elementarne čestice koje mogu biti atomi, molekuli, joni, elektroni i druge čestice ili određene grupe tih čestica.

(26. CGPM (2018))

Jedinica svetlosne jačine (jačine svetlosti)

Jedinica svetlosne jačine u datom smeru je kandela. Kandela je definisana preko fiksne brojčane vrednosti svetlosne efikasnosti monohromatskog zračenja frekvencije 540 x 1012 Hz, Kcd, koja iznosi 683 kada je izražena u jedinici lm W−1 što je jednako cd sr W−1, ili cd sr kg−1 m−2 s3, pri čemu su kilogram, metar i sekunda definisani preko h, c i ΔνCs.

(26. CGPM (2018))

1.1.1. Posebno ime i oznaka SI jedinice za temperaturu za izražavanje Celzijusove temperature:

Veličina	Jedinica
	Naziv	oznaka
celzijusova temperatura	stepen celzijusa	°C

Celzijusova temperatura je definisana kao razlika dve termodinamičke temperature T i T0 (t = T - T0), gde je T0 = 273,15 K. Temperaturni interval ili razlika temperatura može se izraziti u kelvinima ili stepenima celzijusa.

1.2. Izvedene SI jedinice

1.2.1. Opšte pravilo za izvedene SI jedinice

Jedinice koje su koherentno izvedene iz osnovnih SI jedinica, date su kao algebarski izrazi u obliku proizvoda stepenovanih osnovnih SI jedinica.

1.2.2. Izvedene SI jedinice sa posebnim nazivima i oznakama

Veličina	Jedinica		Izraženo
	Naziv	Oznaka	Drugim jedinicama SI	Osnovnim jedinicama SI
frekvencija	herc	Hz		s-1
sila	njutn	N		m kg s-2
pritisak, naprezanje	paskal	Pa	N m-2	m-1 kg s-2
energija, rad, količina toplote	džul	J	N m	m2 kg s-2
snaga, fluks zračenja	vat	W	J s-1	m2 kg s-3
naelektrisanje, količina elektriciteta	kulon	C		s A
električni potencijal, razlika električnog potencijala, napon, elektromotorna sila	volt	V	W A-1	m2 kg s-3 A-1
električna otpornost	om	Ω	V A-1	m2 kg s-3A-2
električna kapacitivnost	farad	F	C V-1	m-2 kg-1 s4 A2
električna provodnost	simens	S	A V-1	m-2 kg-1 s3 A2
magnetni fluks	veber	Wb	V s	m2 kg s-2 A-1
magnetska indukcija	tesla	T	Wb m-2	kg s-2 A-1
induktivnost	henri	H	Wb A-1	m2 kg s-2 A-2
svetlosni fluks	lumen	lm	cd sr	cd
osvetljenost	luks	lx	lm m-2	m-2 cd
aktivnost radioaktivnog izvora	bekerel	Bq		s-1
apsorbovana doza, specifična predata energija, kerma	grej	Gy	J kg-1	m2 s-2
ekvivalentna doza	sivert	Sv	J kg-1	m2 s-2
katalitička aktivnost	katal	kat		mol s-1
ugao u ravni	radijan	rad		m m-1 = 1
prostorni ugao	steradijan	sr		m2 m-2 = 1
(*) Posebni nazivi za jedinicu snage su: volt-amper (oznaka VA) koja se koristi za izražavanje prividne snage naizmenične električne struje i "var" (oznaka var) koja se koristi za izražavanje reaktivne električne snage.

Jedinice koje su izvedene iz osnovnih SI jedinica mogu se izraziti u jedinicama navedenim u ovom prilogu.

Izvedene SI jedinice, posebno se mogu izraziti posebnim nazivima i oznakama datim u tabeli u tački 1. podtačka 1.2.2. ovog priloga, na primer, SI jedinica za dinamičku viskoznost može se izraziti kao m-1 kg s-1 ili N s m-2 ili Pa s.

1.3. Predmeci i njihove oznake koji se koriste za označavanje određenih decimalnih umnožaka i delova:

Faktor	Predmetak	Oznaka
1024	jota	Y
1021	zeta	Z
1018	eksa	E
1015	peta	P
1012	tera	T
109	giga	G
106	mega	M
103	kilo	k
102	hekto	h
101	deka	da
10-1	deci	d
10-2	centi	c
10-3	mili	m
10-6	mikro	µ
10-9	nano	n
10-12	piko	p
10-15	femto	f
10-18	ato	a
10-21	zepto	z
10-24	jokto	y

Nazivi i oznake decimalnih umnožaka i delova jedinice mase obrazuju se stavljanjem predmetaka ispred naziva "gram" i njihovih oznaka ispred oznake "g".

Ako je izvedena jedinica izražena u obliku količnika, njeni decimalni umnošci ili delovi se mogu odrediti pridodavanjem predmetka jedinici u brojiocu ili imeniocu, ili u oba.

Upotreba kombinovanih predmetaka, odnosno predmetaka obrazovanih stavljanjem jedno uz drugo nekoliko gore navedenih predmetaka, nije dozvoljena.

1.4. Posebno dozvoljeni nazivi i oznake decimalnih umnožaka i delova SI jedinica:

Veličina	Jedinica
	Naziv	Oznaka	Vrednost
zapremina	litar	l, L*	1 l = 1 L = 1 dm3 = 103 cm3 = 10−3 m3
masa	tona	t	1 t = 1 Mg = 103 kg
pritisak	bar	bar	1 bar = 105 Pa
* Dve oznake "l "i "L" ravnopravno se mogu koristiti za jedinicu litar (CIPM 1879 16. CGPM (1979)).

Predmeci i njihove oznake, navedeni u tabeli u tački 1. podtačka 1.3. ovog priloga, mogu se upotrebljavati zajedno sa jedinicama i oznakama iz tabele u tački 1. podtačka 1.4. ovog priloga.

2. Osim mernih jedinica koje su obuhvaćene SI jedinicama i koje su navedene u tački 1. ovog priloga, u Republici Srbiji se mogu koristiti i sledeće merne jedinice:

2.1. Jedinice i nazivi čija je upotreba dozvoljena samo u specifičnim oblastima, to:

Veličina	Jedinica
	Naziv	Oznaka	Vrednost
jačina optičkih sistema	dioptrija		1 dioptrija = 1 m-1
masa dragog kamenja	karat		1 karat = 2x10-4 kg
površina zemljišta	ar hektar	a ha	1 a = 100 m2 1 ha = 104 m2
dužinska masa tekstilnog vlakna i konca	teks	tex	1 tex = 10-6 kg m-1
krvni pritisak i pritisak drugih telesnih tečnosti	milimetar živinog stuba	mm Hg	1 mm Hg = 133,322 Pa
površina efektivnog preseka	barn	b	1 b = 10-28 m2

Predmeci i njihove oznake, navedeni u tabeli u tački 1. podtačka 1.3. ovog priloga, mogu se upotrebljavati zajedno sa jedinicama i oznakama iz tabele navedene u tački 2. podtačka 2.1. ovog priloga, izuzev jedinice milimetar živinog stuba i njene oznake.

2.2. Jedinice definisane na osnovu SI jedinica ali nisu njihovi decimalni umnošci ni delovi:

Veličina	Jedinica
	Naziv	Oznaka	Vrednost
ugao u ravni	obrt*
	grad, gon	gon
	stepen (ugaoni)	°
	minuta** (ugaona)	'
	sekunda (ugaona)	''
vreme	minuta**	min
	sat, čas	h
	dan	d
* Međunarodna oznaka ne postoji.
** Dozvoljena je upotreba i naziva "minut".

Predmeci navedeni u tabeli u tački 1. podtačka 1.3. ovog priloga jedino se mogu upotrebljavati uz nazive "grad" i "gon" i oznaku "gon".

2.3. Jedinice koje se koriste sa SI jedinicama, a čije su vrednosti u SI jedinicama dobijene eksperimentalno:

Veličina	Jedinica
	Naziv	Oznaka	Definicija
energija	elektronvolt	eV	Elektronvolt je kinetička energija koju primi elektron pri prolazu kroz polje potencijalne razlike od 1 V u vakuumu.
masa	unificirana jedinica atomske mase	u	Unificirana jedinica atomske mase jednaka je 1/12 mase atoma 12C.

Predmeci i njihove oznake, navedeni u tabeli u tački 1. podtačka 1.3. ovog priloga, mogu se upotrebljavati zajedno sa jedinicama i oznakama iz tabele navedene u tački 2. podtačka 2.3. ovog priloga.

3. Kombinovane merne jedinice

Kombinacijom mernih jedinica iz ovog priloga obrazuju se kombinovane merne jedinice.