ODLUKAO UTVRĐIVANJU CRKVE SABORA SVETOG ARHANGELA GAVRILA U MORAVCIMA ZA SPOMENIK KULTURE("Sl. glasnik RS", br. 59/2022) |
1. Crkva Sabora Svetog Arhangela Gavrila u Moravcima sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.
2. Crkva Sabora Svetog Arhangela Gavrila sa pokretnim stvarima u njoj koji su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Ljig, u selu Moravci, na katastarskoj parceli broj 403/2, KO Moravci, u privatnoj svojini.
Spomenik kulture nalazi se u Moravcima, selu udaljenom dva kilometra od Ljiga, sa leve strane Ibarskog puta. Crkva je podignuta 1858. godine na mestu na kome se nalazio napušten srednjovekovni manastir i crkva - brvnara koju je 1797. godine podigao arhimandrit moravački Gerasim Georgijević, poznatiji kao Hadži Đera. Crkva u Moravcima je jednobrodna, monumentalna građevina sa prostranom apsidom na istoku i pripratom sa visokim tornjem na zapadu. Sagrađena je od tesane sige dok je opeka upotrebljena za izradu svodova i friza arkadica oslonjenih na male konzole na fasadi koja je prvobitno bila omalterisana i okrečena. U doprozornik južnog prozora ugrađen je reljefno obrađen kameni blok koji je pripadao nekom starijem zdanju. Unutrašnjost crkve je pregledna i dobro osvetljena. Na istoku je polukružna apsida u širini naosa uz čiji se severni i južni zid nalaze niše proskomidije i đakonikona a na sredini je produbljena niša arhijerejskog prestola. Prostor naosa zasveden je poluobličastim svodom i podeljen na četiri traveja parovima pilastara koji su međusobno povezani lukovima. Usled brojnih pustošenja u crkvi nisu sačuvani prvobitni ikonostas niti stare ikone iz crkve brvnare. Ikonostas je urađen 1938. godine a 27 ikona na njemu naslikao je 1943. godine slikar i protosinđel Nikodim Brkić. U riznici moravačke crkve čuvaju se antimins iz 1728. godine, antimins iz druge polovine XIX veka, dragocen svitak sa tekstom Abagar nastao u prvoj polovini XVIII veka, vredne bogoslužbene knjige iz XVI i XVIII veka, među kojima su Jevanđelje, Irmologija, Psaltir i Minej koje je crkvi priložio i u njima svoje zapise ostavio Hadži Đera.
Crkva Sabora Svetog Arhangela Gavrila u Moravcima baštini raznorodne umetničke i vizuelne obrasce koji svedoče o značajnim istorijskim događajima na ovom prostoru i opštim tokovima srpske crkvene umetnosti i kulture XVIII i XIX veka.
3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarsku parcelu broj 651, 652, 403/6, 403/7 i 403/1 KO Moravci.
4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:
1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, stilskih karakteristika, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;
2) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;
3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;
4) oslikavanje spoljašnjih i unutrašnjih zidova spomenika kulture dozvoljava se samo prema uslovima i uz nadzor nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
5) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;
6) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i spoljašnjih klima jedinica na fasadama spomenika kulture;
7) instaliranje gromobranskih uređaja i uređaja za zaštitu od požara;
8) korišćenje spomenika kulture kao reprezentativnog objekta u skladu sa njegovom namenom i sadržajem.
5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:
1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji bi svojom namenom, volumenom, visinom i oblikom mogli da ugroze ili degradiraju spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;
2) izgradnja infrastrukture dozvoljava se samo uz prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza;
3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;
4) zabrana postavljanja vazdušnih, elektro i TT vodova preko zaštićenih parcela, njihovo vođenje izvršiti podzemnim kanalima, uz obavezno vraćanje terena u prvobitno stanje;
5) zabrana skladištenja štetnih materijala i stvaranje deponija;
6) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.
6. Spisak pokretnih stvari od posebnog kulturnog i istorijskog značaja od rednog br. 1 do 20, koje se nalaze u Crkvi Sabora Svetog Arhangela Gavrila u Moravcima čini sastavni deo ove odluke.
7. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
SPISAK POKRETNIH STVARI U CRKVI SABORA SVETOG ARHANGELA GAVRILA U MORAVCIMA
1. Ikonostasna pregrada - 4,73 x 6, 9 m (bez ikonostasnog krsta).
2. Carske dveri, tempera na dasci, 106 x 137 cm, 1943 godine, slikar i protosinđel Nikodim Brkić.
3. Prvi red u pravcu sever-jug: Sv. Toma, Sv. Arhistrat. Mihailo, Bogorodica, Isus Hristos, Sv. Stefan, Sv. Jovan Krstitelj; tempera na dasci, sve ikone su dimenzija 53 x 110 cm, slikar i protosinđel Nikodim Brkić, 1943 godine.
4. Drugi red u pravcu sever-jug: Sv. Prepodobna Majka Angelina, Sv. Prepodobna Mati Paraskeva, Sv. Jovan Vladimir, Sv. Knez Lazar, Sv. Stefan Dečanski, Sv. Simeon Mirotočivi. Sv. arhiepiskop Sava, Sv. arhiepiskop Arsenije, Sv. arhiepiskop Maksim, Sv. Vasilije Ostroški, Sv. Joanikije Devički i Sv. Prohor Pčinjski. Sve ikone su dimenzija 25 x 60 cm, tempera na dasci. Slikao ih je i protosinđel Nikodim Brkić, 1943 godine.
5. Nadverje predstava Tajne večere, tempera na dasci, 60 x 100 cm. Rad protosinđela Nikodima Brkića, 1943 godine.
6. Treći red, u pravcu sever-jug: Rođenje Hristovo, Bogojavljenje, Cveti, Vaznesenje Gospodnje (iznad Tajne večere), Vaskrsenje Hristovo, Duhovi, Preobraženje, tempera na dasci. Rad protosinđela Nikodima Brkića, 1943. godine.
7. Deizis krst na kome je prikazano Hristovo Raspeće. U medaljonima levo i desno od krsta prikazani su u ovalnim medaljonima Bogorodica i Sveti Jovan.
RIZNICA
8. Antimins Isaije Đakovića, Vikentija Popovića i Mojseja Petrovića iz 1728. godine, 75 x 63 cm, na lanenom platnu koje je na nekoliko mesta oštećeno, sa bakrorezne ploče otisnut je ovaj antimins koji je za karlovačkog mitropolita Isaiju Đakovića 1708. godine sačinio nepoznati autor. U centralnom deo kompozicije prikazano je Oplakivanje Hristovo koje je po svojoj ikonografiji slično rešenju antiminsa Arsenija Čarnojevića iz 1692. i 1706. godine.
9. Antimins, 77 cm x 61 cm, bordura od crvenog platna 6,5 cm. U središtu antiminsa predstavljena je scena Polaganja Hristovog tela u grob, koje je položeno na belo platno. Ikonografski je klasično osmišljen.
10. Svitak na kome je tekst Abagar sačinjen od osam fragmenata različite dužine. Ukupna dužina svitka je 137 cm. Svitak se nalazio 60 godina u porodici Leke Milovanovića iz sela Poljanice i onda je vraćen manastiru Moravci. Svitak sadrži tekst iz Abagara, zbirke molitvi raznim svetiteljima zbog čega je služio kao svojevrsna amajlija vernika. U tekstu se pominje jerej Marko koji ga je nosio uvijen u rolnu kao amulet.
Knjige
11. Irmologija, 17 x 22 cm, kožni povez, drvene korice, nedostaju kopče koje knjigu spajaju.
12. Psaltir, 16 x 20 cm. Prednja korica veoma oštećena, ima samo komad kože, bez drvene podloge. Prednje strane su takođe oštećene, odcepljene su gornje, desne polovine strana.
13. Psaltir, 17 x 10,5 cm. Drvene korice presvučene kožom, nedostaju kopče.
14. Minej za januar, 35 x 22,5 cm. Drvene korice presvučene kožom, nedostaju kopče.
15. Minej za novembar, 36 x 24 cm, drvene korice presvučene kožom, nemaju kopče.
16. Služebnik, 17 cm x 22 cm. Kožni povez, drvene korice.
17. Služebnik, 12 cm x 19 cm, kartonske korice.
18. Jevanđelje, 10,5 cm x 17 cm, bez korica.
19. Minej, 10,5 cm x 16,5 cm. Kožnom presvučene drvene korice.
20. Časoslov, 12 cm x 18,5 cm, Štampana u Kneževini Srbiji.