ODLUKAO UTVRĐIVANJU CRKVE SVETOG APOSTOLA I JEVANĐELISTE MARKA U VARNI ZA SPOMENIK KULTURE("Sl. glasnik RS", br. 59/2022) |
1. Crkva Svetog apostola i jevanđeliste Marka u Varni sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.
2. Crkva Svetog apostola i jevanđeliste Marka u Varni sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji Grada Šapca, u selu Varna, na katastarskoj parceli broj 3340, KO Varna, u privatnoj svojini.
Spomenik kulture se nalazi u Varni, u naseljenom mestu udaljenom osam kilometara od Šapca. Sagradio ga je 1911. godine Menahem Abunin, preduzimač iz Šapca o trošku crkvene opštine. Crkva je jednobrodna građevina sa petostranom apsidom na istoku, bočnim pevničkim prostorima u centralnom delu naosa nad kojim je osmostrani tambur sa kupolom i pripratom na zapadnoj strani. Unutrašnja organizacija prostora naglašena je zabatnim zidovima na priprati, pevnicama i zapadnoj fasadi. Visoko soklo, friz arkadica i dvostepeni potkrovni venac dele fasadu po horizontali naspram plitkih pilastera i lezena u čijim poljima se smenjuju istovetni polukružni prozori. Iznad zapadnog portala uokvirenog dvostepeno profilisanim dovratnicima, nalazi se luneta i okulus dok je na južnoj strani istovetno ukrašen portal iznad koga je manji, polukružno zasveden prozor. Na osmostranom postolju počiva osmostran tambur na čijim su stranama uski polukružni prozori. Nad naosom je dvoslivni krov prekriven biber crepom, a na kupoli je kapa od pocinkovanog lima od osam režnjeva. Crkva je omalterisana i okrečena. U Prvom svetskom ratu uništen je ikonostas, zapaljene su knjige i odežde i odneta zvona. Crkva je obnovljena 1923. godine kada su kupljene ikone i odvojeno od crkve sagrađena zvonara sa dva zvona. U crkvenoj porti je od 1921. do 1935. godine bilo sahranjeno 53 rodoljuba poginula u Prvom svetskom ratu od kojih je ekshumiran 21 grob i posmrtni ostaci preneti na Gučevo. U severozapadnom delu porte ostao je jedino spomenik kapetanu Dimitriju Miti Popoviću iz Niša i spomenik koji su 1911. godine podigli meštani u čast vojvode Miloša Stojićevića Pocerca.
Crkva Svetog apostola i jevanđeliste Marka u Varni svojom arhitekturom objedinjuje hanzenatsku tradiciju sa obeležjima moravske, srpske srednjovekovne arhitekture, sledeći na taj način nacionalnu stilsku orjentaciju u graditeljstvu početkom XX veka. Sa pokretnim predmetima koje baštini i spomenicima koji se nalaze u njenoj porti, ona je i značajno istorijsko svedočanstvo događaja u Prvom svetskom ratu.
3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata katastarsku parcelu broj 3341, KO Varna.
4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:
1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, stilskih karakteristika, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;
2) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;
3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;
4) oslikavanje spoljašnjih i unutrašnjih zidova spomenika kulture dozvoljava se samo prema uslovima i uz nadzor nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
5) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;
6) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i spoljašnjih klima jedinica na fasadama spomenika kulture;
7) instaliranje gromobranskih uređaja i uređaja za zaštitu od požara;
8) korišćenje spomenika kulture kao reprezentativnog objekta u skladu sa njegovom namenom i sadržajem.
5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:
1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji bi svojom namenom, volumenom, visinom i oblikom mogli da ugroze ili degradiraju spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;
2) izgradnja infrastrukture dozvoljava se samo uz prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza;
3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;
4) zabrana postavljanja vazdušnih, elektro i TT vodova preko zaštićenih parcela, njihovo vođenje izvršiti podzemnim kanalima, uz obavezno vraćanje terena u prvobitno stanje;
5) zabrana skladištenja štetnih materijala i stvaranje deponija;
6) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.
6. Spisak pokretnih stvari od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, od rednog broja 1. do 27, koje se nalaze u Crkvi Svetog apostola i jevanđeliste Marka u Varni čini sastavni deo ove odluke.
7. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
SPISAK POKRETNIH STVARI U CRKVI SVETOG APOSTOLA I JEVANĐELISTE MARKA U VARNI
1. Ikonostasna pregrada, 5,6 x 4,5 m
Prva zona u pravcu sever-jug:
2. Male severne dveri, 170 x 75 cm, na njima je ikona Sv. Marka visoka 75 x 40 cm. Platno kaširano na drvo, rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka.
3. Carske dveri, 175 x 120 cm, ikonopis je rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U dnu su priložnički tekstovi, sa leve strane: "Crkvi Varnjanskoj/ prilažu Aleksa Kekić za pokoj duše sinu Đurđu, materi Savci, sestra....1923. Sa desne strane: "Crkvi Varnjanskoj/ priloži Živojin Kekić za pokoj duše/ ocu Đurđu, materi Savci sinu Živojinu..................."
4. Isus Hrist, 110 x 40 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U dnu ikone na obojenoj podlozi ispisano je: "Krsta Atanacković prilaže crkvi/ Varnjanskoj za uspom. ocu Živku. materi/ Stanci i deci Jovi, Kostadinu i Milevi/ 1923"
5. Bogorodica, 110 x 45 cm, platno kaširano na drvo, rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U dnu ikone, u tamno-crveno obojenom polju žuto-zlatnim slovima je napisano: "Aleksa Aleksić prilaže crkvi Varnjan/skoj za uspomenu svome ocu Đoki, babi/ Ivani i ćerci Milici. 1923."
6. Male južne dveri, 170 x 75 cm, ikona Sv. Jovana 75 x 39 cm, je izvedena na platnu kaširanom na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Na dnu ikone, u polju odvojenom tamnocrvenom linijom, napisano je: "Crkvi Varnjanskoj/ prilaže Dušan Spasojević za uspomenu/ ocu Vladimiru i sinu Budimiru 1924."
Druga zona u pravcu sever-jug:
7. Rođenje Hristovo, 90 x 58 cm. Platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Tamnocrvenom horizontalnom linijom odvojeno je u dnu ikone polje na kome je napisano: "Čedomir Đorđević priloži crkvi Varnjanskoj za pokoj/ duše ocu Dragomiru, bratu Živojinu, sinu Bogosavu. 1923."
8. Krštenje, 90 x 58 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U dnu ikone u polju odvojenom horizontalnom linijom napisano je: "Obrad Pavlović priloži crkvi Varnjanskoj za pokoj duše ocu/ Jakovu, materi Stanojci, braći Ljubomiru, Živanu i Marku. 1923."
9. Tajna večera, 55 x 110 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Na ikoni je zapis: "Crkvi Varnjanskoj/ priloži Milko Marić za uspomenu ocu Ivanu i materi Stojci. 1923."
10. Sv. Trojica, 86 x 64 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U dnu ikone, u posebno odvojenom polju ispisano je: "Miladin Pajičić/ prilaže crkvi Varnjanskoj za uspomenu/ ocu Milovanu i sinu Živanu. 1924."
11. Vaskrsenje, 89 x 59 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U polju odvojenom u dnu ikone horizontalnom linijom napisano je: "Crkvi Varnjanskoj/ prilaže Čedomir Privuković za uspomenu ocu/ Mijailu i materi Milici. 1924."
12. Vaznesenje, 89 x 59 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. U dnu ikone, u polju odvojenom horizontalnom linijom napisano je: "Stevan Moskovljević prilaže c-vi Varn-oj za uspomenu roditeljima Jovi i Mari i sinovima Mitru, Čedomiru i Milutinu. 1924"
Treća zona u pravcu sever - jug:
13. Sv. Simeon Mirotočivi, 50 x 38 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Levo i desno u dnu ikone svetlim slovima je napisano: "Priloži Marko Gligorić za pokoj duše sinova Čedomira i Budimira"
14. Sv. Jovan, 55 x 28 cm, platno kaširano na drvo. Rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Na ikoni je natpis: "Priloži crkvi Stevan Vojinović za pokoj duše sinova Milana, Mihaila, Ljubiše i Rada".
15. Raspeće na ikonostasnom krstu čiji se kraci završavaju u obliku trolista, prečnik 1 m, rad je nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Na dnu kraka krsta natpisano je tamnim slovima: "Svetozar Tadić priloži crkvi za pokoj duše sinova Sretena, Ilije, Budimira i Marka."
16. Bogorodica, 55 x 28 cm, rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Na ikoni je natpis: "Priloži crkvi Vasa Kokanović za pokoj duše sinovima Milutinu i Živojinu".
17. Sv. Sava, 50 x 38 cm, rad nepoznatog slikara, dvadesetih godina XX veka. Na ikoni je natpis: "Priloži crkvi Panta Đokić za pokoj duše svojih unuka Andrije i Pantelije"
18. Antimins, otisak sa bakrorezne ploče, nepoznat autor, po baroknom predlošku Jovana Georgijevića, XIX vek. Štampano na belom platnu obrubljenom plavom trakom.
19. Plaštanica, 59 x 49 cm, ulje na platnu, traka 2 cm, rese 5,5 cm. Nepoznat majstor, prva polovina XX veka. U dnu platna tamnim slovima je ispisano: "Kristina žena Alekse Aleksića priloži crkvi Varnjanskoj/ za pokoj duše svome sinu Miliću i majci Jovanci 1925. god." Na mestima presavijanja, na nekoliko mesta otpao je bojeni sloj.
Knjige:
20. Jevanđelje, Moskovsko izdanje iz 1904. godine, 30 x 23 cm. Drvene korice okovane, nedostaju kopče. Knjiga je prekoričena. Na prvoj praznoj strani je odštampano: "Priloži crkvi varnjanskoj RANKO MOSKOVLJEVIĆ/ za pokoj duše ocu Jovanu i materi Mari 1910. god." A u dnu te strane mastilom je zapisano: "četnik 25 sept. 1919." Tu je ispisan i tekst na nemačkom. Na prvoj praznoj strani grafitnom olovkom je napisano: "Ugasiše crkvu, spasao je/ Timočki ratnički divizion II poziva narodne vojske/ komandant pukovnik Drag. K. Mićić". Tu je i zapisano: "Ađutant/ konjički poručnik/ Mihailo Srt?..Đurić 8. avgusta 1914/ Čedomir Vučić vodnik/ Mata? Milojević/ iz Smedereva".
Na istoj strani nalazi se i zapis: "Služio crkvi dok je još pomalo vatra gorela Dr Voj. Jakšić Su....u Jančić.......Bogoslovije" Desno je grafitnom olovkom ispisano: "Previo ranjenike Dim. Todorović, bolničar tim.div. II poziva" a u dnu lista hemijskom olovkom je napisano: "10/VIII previjao ranjenike XIV? II poz./8 ti C Popović". Na poleđini te strane, koja je bila prazna, ispisano je grafitnom olovkom: "Vuk Najdić, (N je napisano latinično) narednik 23/IX 1914."; "Mijailo D. Stevanović iz Jagodine/ srez Belički okrug Moravski obveznik/timočke lekarske čete I poziva nar.vojske/ 17/X 1914. god. Varna"/ Milan P. Milutinović iz Paraćina/ srez paraćinski okrug. Moravski obveznik/ Timočke lekarske čete I poziva nar. Vojske Priložio Deset para dinarski"; "17/X 1914. g. Svetozar Jovanović iz Varvarina srez Temnički okrug Moravički, obveznik Timočke pekarske čete I poziva nar. Vojske Priložio Deset para dinarski"/ "Dušan Anđelković vojnik iz varvarina/ priložio crkvi 10 p.dinarski".
21. Minej za avgust, 36,5 x 26 cm. Na prvoj praznoj strani, levo ispisano je mastilom: "Varnjanska crkva" a na desnoj: "18/6 1906 din. 50 par." "Karl Nimichek" "Sa strahom i bolom u duši uđo u ovaj sv.hram koji bijaše popaljen/ i porušen, ali Bog će dati pa će njega opet srpstvo boljim napraviti/ Mitar Hamović, trgovac iz Mostara, redov u bos.her.puka 3. bataljona/ 12 čete/ 29/11 1914."
22. Minej za maj, 36,5 x 26 cm, raskoričen, samo kožna navlaka. Na prvoj praznoj strani, u gornjoj polovini lista zapisano je: "Makevija Gligorić zemljor. Iz/ Varne priloži crkvi Varnjanskoj za uspomenu ocu Antoniju mate/ri Darinci i bratu Andriji. 22. juna 1924. godine".
23. Velika katavasija, 24 x 17 cm, raskoričena. Štampana 1911. godine u Novom Sadu.
24. Molebnik, 22,5 x 17,5 cm, štampan 1838. godine na crkvenoslovenskom. Na prvoj praznoj strani: "Priloži crkvi Varnjanskoj za/ spomen svog oca/ Miloša/ Ljubomir Šopalović, učitelj/ 8. jula 1910 g. U Varni, Varna". Na poslednjoj strani je zapisano: "Prota okr. Podrinskog/Marko N. Mitić".
Crkveni nameštaj:
25. Nalonj, jednostavne izrade, urađen početkom XX veka. Na njegovim bočnim stranama napisan je priložnički tekst: "Ovu celovicu p(r)ilaže u / crkvu za spomen svome/ sinu Ranku, otac i mati/ Lazar i Jovanka" a na drugoj strani: "Gligorić Varna palom sinu 1913."
26. Pevnice, 126 x 136 cm, dvadesetih godina XX veka. Usklađene su stilski sa ikonostasom.
27. Litijski barjak, 41,5 x 30,5 cm, početak XX veka.