GODIŠNJI PROGRAMZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA GRADA BORA ZA 2022. GODINU("Sl. list grada Bora", br. 34/2022) |
Plodno zemljište predstavlja jedan od najvažnijih prirodnih resursa. Plodnost zemljišta je sposobnost zemljišta da istovremeno zadovolji potrebe biljaka za vodom, hranljivim materijama, vazduhom, toplotom, prostorom za korenov sistem, kao i povoljnim biohemijskim režimom. Plodno zemljište se sporo obrazuje, a u procesu destrukcije brzo nestaje.
Ukupna površina grada Bora je 85.348 ha, od čega poljoprivredno zemljište čini 41.641 ha (48,7%), šumsko zemljište 36.392 ha (42,8%) i neplodno 7.315 ha (8,5%).
Na teritoriji grada Bora dominantni tipovi zemljišta su smeđa kisela zemljišta (uglavnom u Brestovcu, Krivelju, Gornjanu, Tandi, Luki) i smonica (uglavnom u Metovnici, Slatini i Šarbanovcu). Prisutni su i rendzina (u Zlotu) i na maloj površini aluvijalna zemljišta (pored Timoka i drugih vodotokova) i pseudoglej (Tanda, Zlot). Uopšte uzevši, kvalitet zemljišta je veoma slab zbog vrlo plitkog pedološkog sloja na krečnjačkim i andenzitskim stenama. Kvalitet poljoprivrednog zemljišta opada i iz razloga nedovoljne upotrebe stajnjaka i drugih organskih đubriva.
Na teritoriji grada Bora postoji više hiljada hektara degradiranog poljoprivrednog zemljišta. Navedeno zemljište se nalazi najvećim delom u blizini firme Serbia Zijin Copper doo Bor (nekadašnji Rudarsko topioničarski basen Bor) iz čijih pogona su decenijama ispuštane ogromne količine otpadnih voda i gasova, a jedan deo poljoprivrednog zemljišta je uništen formiranjem deponija raskrivki i flotacijskih jalovišta. Navedena jalovišta bi trebalo da se rekultivišu, odnosno da na istima zaživi biljni svet. Firma Serbia Zijin Copper doo Bor najavila je i započela radove na rekultivaciji degradiranih površina. Rudarske radove od pre par godina izvodi i firma Serbia Zijin Mining doo Bor, čime se dodatno smanjuju poljoprivredne površine.
Borska reka je mrtva, tj. u istoj nema živih organizama. Obala iste (u proseku desetak metara sa svake strane reke) je jako zatrovana i ista je bez vegetacije ili sa jako retkom vegetacijom, kako u pogledu broja biljaka tako i u pogledu broja vrsta. Borska reka se uliva u Timok.
Otpadni gasovi se usled postojeće ruže vetrova rasprostiru uglavnom u pravcu severozapad-jugoistok tako da su najugroženija naselja Brezonik (KO Bor 2), Slatina i Oštrelj. Otpadni gasovi se sastoje uglavnom iz sumpornih oksida koji dovode do zakišeljavanja zemljišta (kisele kiše), a u pojedinim slučajevima visokih prizemnih koncentracija, dovode i do pojave ožegotina lisne mase (nekroze), otpadanja cvetova/plodova i sušenja biljaka. Ovde je potrebno napomenuti i to da se aerozagađenje znatno smanjilo nakon izgradnje nove topionice bakra.
Zagađenja poljoprivrednog zemljišta dešavaju se i usled stvaranja divljih deponija smeća; korišćenja neadekvatnih septičkih jama i nepostojanja/neispravnosti uređaja za prečišćavanje fekalnih voda-biodiskova; bacanja, zakopavanja i spaljivanja praznih ambalaža od sredstava za zaštitu bilja1 i izduvnih gasova motornih vozila i poljoprivredne mehanizacije.
Plodne poljoprivredne površine postepeno se smanjuju i usled urbanog razvoja (širenje naselja, saobraćajnica, grobalja i dr.).
Oko 70% poljoprivrednog zemljišta je u manjem ili većem stepenu kiselo (pH<6) usled sastava matičnih stena zemljišta, delovanja kiselih kiša i nepravilne primene mineralnih đubriva. Najveća je kiselost zemljišta u katastarskim opštinama koje neposredno okružuju metalurški kompleks (Bor, Slatina, Brestovac). Kiselost zemljišta je vrlo važna iz više razloga:
- većini poljoprivrednih kultura odgovara neutralno zemljište, odnosno, na kiselim zemljištima neke kulture ne uspevaju ili ne ostvaruju zadovoljavajući prinos, kao npr. lucerka;
- u kiselim zemljištima pokretljivost teških metala je veća, tj. iz kiselog zemljišnog rastvora biljke usvajaju veće količine teških metala što predstavlja zdravstveni rizik za potrošača.
Pre 20-ak godina, vlasnici/korisnici obradivog poljoprivrednog zemljišta I-V klase su zahvaljujući Uredbi vlade besplatno analizirali nekoliko hiljada uzoraka i kalcifikovali >1000 ha.
Na teritoriji grada Bora nema izgrađenih sistema za navodnjavanje i odvodnjavanje (kanali i drugi vodoprivredni objekti). Navodnjava se svega oko 100 ha, zalivanjem zemljišta vodom iz Timoka i drugih vodotokova pomoću pumpi/slobodnim padom i zalivanjem zemljišta iz mikroakumulacija. Navodnjavaju se uglavnom bašte u zatvorenom i otvorenom prostoru i poneki voćnjak i njiva. Pojedinih godina dolazilo je do povremenih plavljenja do 50 ha poljoprivrednog zemljišta, uglavnom na području Timoka, u atarima sela Šarbanovac i Metovnica.
Upotreba stajnjaka, drugih vrsta organskih đubriva, mineralnih đubriva i sredstava za zaštitu bilja je relativno mala i manja od proseka u Srbiji. Primena i drugih agrotehničkih mera je neodgovarajuća zbog niskog obrazovanja poljoprivrednika i nedostatka finansijskih sredstava.
Na teritoriji grada Bora nema komasiranog poljoprivrednog zemljišta.
Erozivna područja na teritoriji grada Bora evidentirana su u prostornom planu.
Glavne gajene kulture su kukuruz (~ 6000 ha/god.), strna žita (~ 5000 ha/god.) i lucerka (~ 800 ha/god.). Industrijsko bilje se ne gaji, izuzev suncokret i lan pojedinih godina na par desetina ha.
______
1 U Srbiji ne postoji praksa da kupci praznu ambalažu i nepotrošene pesticide sa isteklim rokom trajanja vraćaju u prodavnicu - poljoprivrednu apoteku, kako bi ista odatle bila preuzeta od ovlašćene/nadležne organizacije u cilju neškodljivog uklanjanja/reciklaže.
Stanje državnog poljoprivrednog zemljišta
Najveći deo državnog poljoprivrednog zemljišta na teritoriji grada Bora nalazi se u zapuštenom stanju, odnosno, ne koristi se, što se prvenstveno odnosi na pašnjake i livade. U proseku, godišnje se izda u zakup nekoliko hektara do par desetina hektara državnog poljoprivrednog zemljišta (2022. godine, za zakup je planirano oko 1.249 ha), odnosno, interesovanje poljoprivrednika za uzimanje poljoprivrednog zemljišta u zakup, je vrlo malo.
Neophodno je napomenuti i sledeće:
- Komisija za vođenje postupka i donošenje rešenja po zahtevu za vraćanje zemljišta još nije rešila sve predmete, tako da se očekuje smanjenje fonda državnog poljoprivrednog zemljišta; Postoje i slučajevi da parcele vraćene bivšim vlasnicima, na osnovu Rešenja navedene komisije, još nisu uknjižena na nove (prave) vlasnike, već se u Katastru nepokretnosti i dalje vode kao državne.
- Očekuje se i povraćaj još par desetina hektara državnog poljoprivrednog zemljišta bivšim vlasnicima, odnosno njihovim pravnim sledbenicima, po osnovu Zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju ("Službeni glasnik RS", broj 72/2011, 108/2013 i 142/2014).
Za ostvarivanje prava prečeg zakupa (po osnovu izgrađene infrastrukture na državnom poljoprivrednom zemljištu i po osnovu uzgoja domaćih životinja) i prava korišćenja bez plaćanja naknade (škole, stručne poljoprivredne službe, socijalne ustanove, fakulteti, naučni instituti i ustanove za izvršenje krivičnih sankcija) u 2022. godini, niko se nije prijavio.
Ovaj program objaviti u "Službenom listu grada Bora".