SMERNICE ZA PROCENU RIZIKA OD PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA KOD POSREDNIKA U PROMETU I ZAKUPU NEPOKRETNOSTI - od 30. juna 2022. godine -

Ministarstvo nadležno za inspekcijski nadzor u oblasti trgovine (u daljem tekstu: Ministarstvo), kao organ zadužen za vršenje nadzora nad primenom Zakona kod obveznika - posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti (u danjem tekstu: Obveznik) je ovlašćeno da samostalno ili u saradnji sa drugim organima donese smernice za procenu rizika i primenu odredaba Zakona za ove obveznike.

Uveden je pristup zasnovan na analizi i proceni rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, koju Obveznici vrše za svaku stranku i poslovni odnos. Zakon uvodi i procenu rizika i na nivo samog Obveznika.

Pored navedenog, država je izradila nacionalnu procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i definisala mere i aktivnosti koje je potrebno sprovesti kako bi se prepoznati rizici ublažili.

Rezultati nacionalne procene rizika pružaju neophodne informacije Obveznicima i služe im kao polazna, ali i obavezna osnova u procenama rizika koje će sami sprovesti na nivou svojih aktivnosti kao privrednog subjekta. Obveznici moraju da shvate i primene procenjene rizike na nivou države.

Obveznikom smatra se pravno lice, odnosno preduzetnik koji se bavi pružanjem usluga posredovanja u prometu i zakupu nepokretnosti u skladu sa Zakonom o posredovanju u prometu i zakupu nepokretnosti ("Službeni glasnik RS", br. 95/2013, 41/2018 i 91/2019) i drugim propisima.

Ministarstvo, kao nadležni državni organ za nadzor nad primenom Zakona kod Obveznika (pravnog lica, odnosno preduzetnika koji se bavi pružanjem usluga posredovanja u prometu i zakupu nepokretnosti), Smernicama za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma (u daljem tekstu: Smernice) pojašnjava postupke koje Obveznik treba da sprovodi kako bi izvršio svoje zakonske obaveze.

Cilj Smernica jeste da definiše osnove i/ili pretpostavke, na osnovu kojih bi Obveznik trebalo da sprovodi procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u odnosu na svoje poslovanje, kao i način sprovođenja procene/analize rizika na pojedinačnom slučaju tj. na nivou lica sa kojim se uspostavlja poslovni odnos (stranka, saradnik, ugovorna strana i dr.), a radi jedinstvene primene odredaba Zakona i uspostavljanja delotvornog sistema sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma kod obveznika. Obveznici koriste Smernice pri izradi i primeni procedura, koje se zasnivaju na analizi i proceni rizika u cilju uspostavljanja efikasnog sistema za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma.

Smernicama se želi podići svest Obveznika o njihovoj ulozi i mestu u sistemu za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, kao i istaći važnost primene svih zakona i podzakonskih propisa iz ove oblasti, jer se samo na taj način efikasno može suprotstaviti pranju novca i finansiranju terorizma. Od obveznika Zakona se ne očekuje da utvrde, da li je krivično delo pranja novca ili finansiranja terorizma izvršeno. Osnovni zadatak jeste da Obveznik obezbedi raspolaganje svim potrebnim podacima u vezi sa poznavanjem i praćenjem poslovanja svojih stranaka, da proceni da li se određeni modeli ponašanja mogu dovesti u vezu sa krivičnim delom i u kojoj meri, te da u skladu sa Zakonom preduzme sve potrebne mere i prijavi sumnjive aktivnosti. Uprava za sprečavanje pranja novca (u daljem tekstu: Uprava) i istražni organi dalje vode potrebne postupke u datom slučaju kako bi utvrdili da li postoji ili ne neko krivično delo.

Opšti i Poseban deo ovih Smernica primenjuje Obveznik, radi jedinstvenog postupanja kod procenjivanja rizika. Privredni subjekt - Obveznik, bez obzira na svoju veličinu i složenost, dužan je da uspostavi odgovarajući sistem za upravljanje rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma. Sistem mora da obezbedi da se rizici sveobuhvatno identifikuju, procenjuju, nadziru, ublažavaju i da se njima upravlja. Obveznici mogu da primenjuju te mere u različitim obimima, zavisno od vrste i nivoa rizika i saglasno različitim faktorima rizika.

Učesnici u izradi i realizatori procene rizika od pranja novca i finansiranja terorizma dodatno iskustvo mogu steći i ukoliko se bliže upoznaju sa drugim štampanim materijalima, smernicama i publikacijama, koje se objavljuju od strane relevantnih domaćih i međunarodnih institucija:

- Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija, www.mtt.gov.rs

- Ministarstvo finansija, www.mfin.gov.rs

- Narodna banka Srbije, www.nbs.rs

- Agencija za privredne registre, www.apr.gov.rs

- Udruženje banaka Srbije, www.ubs-asb.com

- Uprava za sprečavanje pranja novca www.apml.gov.rs

- FATF www.fatf-gafi.org

- Manival www.coe.int/moneyval

I

OPŠTI DEO

1. Pranje novca i finansiranje terorizma - pojam

Pranje novca i finansiranje terorizma su globalne pojave koje se mogu negativno odraziti na ekonomsku, političku, bezbednosnu i socijalnu strukturu države. Posledice pranja novca i finansiranja terorizma podrivaju stabilnost, transparentnost i efikasnost finansijskog sistema države, izazivaju ekonomske poremećaje i nestabilnost i nanose štetu ugledu zemlje i ugrožavaju nacionalnu bezbednost. Rizici od pranja novca i finansiranja terorizma nastaju i usled propusta u primeni propisa gde obveznik može u znatnoj meri biti izložen riziku i od narušavanja sopstvenog ugleda i reputacije u slučaju izricanja kazne nadzornog organa.

Kada je reč o pranju novca, početna imovina uvek proističe iz nezakonitih aktivnosti, dok u slučaju finansiranja terorizma izvori mogu biti zakoniti i nezakoniti. Ipak, glavni cilj lica koja se bave finansiranjem terorizma ne mora biti nužno prikrivanje izvora novčanih sredstava, već prikrivanje prirode finansirane aktivnosti. Kada lica žele da ulože novac iz zakonitih aktivnosti u finansiranje terorističke aktivnosti sredstva je teže otkriti i pratiti budući da su transakcije u manjim iznosima.

Efikasan sistem borbe protiv pranja novca i finansiranja terorizma podrazumeva analizu rizika od pranja novca i analizu rizika od finansiranja terorizma.

1.1. Pranje novca - Definicija i faze

Pranje novca je proces prikrivanja nezakonitog porekla novca ili imovine stečene kriminalom. Pranjem novca, u smislu Zakona, smatra se:

1)konverzija ili prenos imovine stečene izvršenjem krivičnog dela;

2) prikrivanje ili netačno prikazivanje prave prirode, porekla, mesta nalaženja, kretanja, raspolaganja, vlasništva ili prava u vezi sa imovinom koja je stečena izvršenjem krivičnog dela;

3) sticanje, držanje ili korišćenje imovine stečene izvršenjem krivičnog dela.

Pranjem novca, u smislu Zakona, smatraju se i navedene aktivnosti izvršene izvan teritorije Republike Srbije.

Pranje novca obuhvata brojne aktivnosti koje se preduzimaju radi prikrivanja porekla imovinske koristi stečene izvršenjem krivičnog dela. Proces pranja novca može podrazumevati čitav niz transakcija obavljenih kako u neformalnom, tako i u formalnom sektoru, u kojima imovina stečena izvršenjem krivičnog dela predstavlja ulaznu vrednost, dok su "legitimna" dobra i usluge, izlazna vrednost takvih transakcija.

Svako ko pruža usluge ili isporučuje određene proizvode, može biti zloupotrebljen kao instrument u postupku pranja novca. Novac se može prati kroz poslovanje u finansijskom sektoru, odnosno kroz poslovanje van finansijskog sektora. Kada je imovinska korist stečena izvršenjem krivičnog dela, izvršilac traži način da novac koristi tako da ne privlači pažnju nadležnih organa. Stoga vrši niz transakcija koje služe da novac prikaže kao zakonito stečen.

Pranje novca ima tri osnovne faze:

1. Prva faza: "ulaganja" je prekidanje direktne veze između novca i nezakonite aktivnosti kojom je on stečen. U njoj se nezakonito stečeni novac uvodi u finansijski sistem. Novac se uplaćuje na bankarske račune, najčešće u vidu neke zakonite aktivnosti u kojoj se plaćanje vrši u gotovom novcu. Jedan od načina je osnivanje fiktivnog privrednog društva koje nema poslovnih aktivnosti, već služi isključivo za polaganje "prljavog" novca ili usitnjavanje velikih suma novca, a potom njegovo polaganje na račune u iznosima koji nisu sumnjivi i nisu predmet prijavljivanja nadležnim organima.

2. Druga faza: "raslojavanja" ili "prikrivanja". Nakon što je novac ušao u legalni finansijski sistem, prebacuje se sa računa na koji je položen na druge račune privrednih društava sa ciljem da se prikaže neka fiktivna poslovna aktivnost ili da se obavi neki legalan posao (trgovina ili usluga) sa privrednim društvima koja legalno posluju. Glavni cilj tih transakcija je prikrivanje veze između novca i kriminalne aktivnosti od koje potiče.

3. Treća faza: "integracija", u kojoj se "prljav" novac javlja kao novac koji potiče od dozvoljene delatnosti. Čest metod integracije "prljavog" novca u legalne finansijske tokove je kupovina nekretnina ili kupovina kontrolnih paketa akcija akcionarskih društava, što predstavlja primer koncentracije "prljavog" kapitala velikih razmera, a to i jeste cilj "perača" novca. Integracija se koncentriše na tržišne vrednosti tj. na ono što se može kupovati i prodavati. Davanje u zakup nekretnina je zakonito, a prihod od zakupnine nije sumnjiv. Novac se često investira i u privredna društva sa poslovnim teškoćama, koja nakon toga nastavljaju uspešno da rade, a rezultati poslovanja predstavljaju zakonite prihode. Kada novac dođe u ovu fazu, vrlo je teško otkriti njegovo nezakonito poreklo.

Nezakonito sticanje imovine je glavni, ako ne i jedini, motiv organizovanog vršenja krivičnih dela. Da bi se uživalo u koristi stečenoj kriminalom, mora se lažno prikazati da je ta imovina zakonita.

1.2. Finansiranje terorizma - Definicija i faze

Finansiranjem terorizma, u smislu Zakona, smatra se obezbeđivanje ili prikupljanje imovine ili pokušaj njenog obezbeđivanja ili prikupljanja, u nameri da se koristi ili sa znanjem da može biti korišćena, u celosti ili delimično:

1) za izvršenje terorističkog akta;

2) od strane terorista;

3) od strane terorističkih organizacija.

Pod finansiranjem terorizma smatra se i podstrekavanje i pomaganje u obezbeđivanju i prikupljanju imovine, bez obzira da li je teroristički akt izvršen i da li je imovina korišćena za izvršenje terorističkog akta, pri čemu osnovni cilj ne mora nužno biti prikrivanje izvora finansijskih sredstava, već da se prikrije priroda aktivnosti za čije su finansiranje ta novčana sredstva namenjena.

Postoje četiri faze u postupku finansiranja terorizma:

1. prikupljanje novčanih sredstava iz zakonitog poslovanja ili iz kriminalnih aktivnosti (npr. donacije, trgovina narkoticima, iznude, pronevere i dr.);

2. držanje, odnosno čuvanje prikupljenih novčanih sredstava (na računima direktno ili na računima posrednika')',

3. prenos prikupljenih novčanih sredstava teroristima da bi se novac iskoristio za terorističko delovanje (putem sistema za prenos novca i bankarskog sistema ili neformalnim načinima prenosa);

4. korišćenje novčanih sredstava za kupovinu eksploziva, oružja, opreme, finansiranje kampova za obuku, propagandu, političku podršku, pružanje utočišta i sl.

1.3. Sumnjiva transakcija -pojam

Kao sumnjiva transakcija, može biti označena transakcija za koju obveznik i/ili nadležno telo procene da, u vezi s njom ili s osobom koja obavlja transakciju, postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, odnosno da transakcija uključuje sredstva proizašla iz nezakonitih aktivnosti.

Kao sumnjive transakcije mogu se tretirati i sve transakcije koje su po svojoj prirodi, obimu, složenosti, vrednosti ili povezanosti, neuobičajene, odnosno nemaju jasno vidljiv ekonomski ili pravni osnov, ili su u nesrazmeri sa uobičajenim, odnosno očekivanim poslovanjem stranke, kao i druge okolnosti, koje su povezane sa statusom ili drugim karakteristikama stranke.

Kao sumnjive, možemo tretirati određene transakcije stranke, ali i poslovne odnose. Ocena sumnjivosti određene stranke, transakcije ili poslovnog odnosa, zasniva se na kriterijima sumnjivosti, određenim u spisku pokazatelja (Direktivi indikatora) za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma. Popisi indikatora su polazište zaposlenima kod Obveznika i ovlašćenim licima pri prepoznavanju sumnjivih okolnosti povezanih sa određenom strankom, transakcijom koju stranka izvodi, ili poslovnim odnosom koji zaključuje, te stoga zaposleni kod Obveznika moraju biti upoznati sa indikatorima kako bi ih u svom radu koristili. Kod procene sumnjive transakcije, ovlašćeno lice Obveznika je dužno pružiti svu stručnu pomoć zaposlenima.

2. Procena rizika - Pojam rizika. procene rizika, pretnje, ranjivosti i posledice

Procena rizika je proizvod ili proces do koga se dolazi, odnosno koji se vrši na osnovu metodologije kojom se nastoje utvrditi, analizirati i razumeti rizici od pranja novca i finansiranja terorizma i predstavlja prvi korak ka njihovom ublažavanju. U idealnom slučaju, procena rizika sadrži ocene o pretnjama, ranjivostima (slabostima) i posledicama.

Pretnja je lice ili grupa lica, predmet ili aktivnost koji ima potencijal da nanese štetu (npr. državi, društvu, ekonomiji itd.) U kontekstu pranja novca i finansiranja terorizma, to podrazumeva lica koja se bave kriminalnom delatnošću, terorističke grupe i njihove pomagače, sredstva i imovinu u najširem obliku kojima raspolažu, kao i prethodne, tekuće i buduće aktivnosti pranja novca i finansiranja terorizma. (npr. kod obveznika štetu instituciji, poslovanju, reputaciji, to bi mogli biti klijenti koji su prepoznati ili za koje se sumnja da su povezani sa nelegalnim aktivnostima, prepoznate prevare, falsifikovana dokumenta i sl).

Ranjivost, po značenju u kom se koristi u proceni rizika, obuhvata sve one aktivnosti koje bi se mogle iskoristiti u slučaju delovanja pretnje. Fokus je na aktivnostima koje predstavljaju slabosti u sistemu sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma i sistemu kontrole. Ukoliko se radi o obvezniku, ranjivost je sve ono što jednog obveznika čini naročito izloženom pranju novca odnosno finansiranju terorizma (npr, određena usluga koju nudi obveznik, a koja je na nivou države procenjena kao visoko rizična, nedovoljno poznavanje propisa koji regulišu ovu oblast, neadekvatna primena zakonskih propisa i slično).

Posledica se odnosi na štetu, koju bi pranje novca ili finansiranje terorizma moglo prouzrokovati i obuhvata uticaj nelegalne ili terorističke aktivnosti, koja bi bila u osnovi takve radnje, na finansijske sisteme i institucije, kao i šire gledano na društvo i privredu u celini. Posledice po prirodi delovanja mogu biti kratkoročne i dugoročne i utiču na reputaciju i privlačnost finansijskog sektora, odnosno nefinansijskog sektora jedne države

Kada govorimo o proceni rizika potrebno je imati u vidu da procena obuhvata inherentni rizik i rezidualni rizik. Inherentni rizik podrazumeva rezultat pretnji i ranjivosti koje su specifične za određeni sektor. Na taj nivo rizika utiču različiti činioci, a pre svega kvalitet i efektivnost mera za prevenciju i represiju koje primenjuju nadležni organi. Ovi činioci mogu da umanje nivo rizika, ukoliko postoji dosledno i delotvorno sprovođenje zakona, razvijen nadzor, adekvatni kapacitet itd, što u konačnom rezultira nižim rezidualnim rizikom. Na niži rezidualni rizik (npr. posmatrano iz ugla obveznika), može uticati niz kontrolnih mehanizama koji doprinose smanjenju rizika određenog proizvoda, usluge, poslovne prakse ili načina pružanja određenog proizvoda ili usluge.

Procena rizika se vrši na nivou:

1. države (nacionalna procena rizika);

2. obveznika i

3. poslovnog odnosa (stranke).

Procenu rizika na nivou države/Nacionalnu procenu rizika Obveznici su shodno Zakonu dužni da uzmu u obzir prilikom izrade analize rizika na nivou obveznika, odnosno analize rizika u odnosu na svoje celokupno poslovanje (tvz. samoprocene rizika), kao i prilikom izrade analize rizika na nivou poslovnog odnosa (stranke).

Postupak procene rizika može se podeliti na čitav niz aktivnosti, ali osnovne faze tog procesa su:

1. identifikacija - prepoznavanje rizika,

2. analiza,

3. evaluacija i upravljanje rizicima.

Prilikom izrade analize rizika na nivou Obveznika, odnosno u odnosu na svoje celokupno poslovanje, Obveznik je dužan da uzme u obzir stepen pretnje i sektorsku ranjivost kojem pripada prema rezultatima Nacionalne procene rizika, kao i da u slučaju daje stranka takođe obveznik Zakona, prilikom izrade analize rizika na nivou poslovnog odnosa (stranke), uzme u obzir stepen pretnje i sektorsku ranjivost sektora kojem stranka pripada.

Posebno, prilikom izrade analize rizika na nivou Obveznika, dužan je da uzme u obzir i rizičnost forme u kojoj je obveznik organizovan, procenjenu Nacionalnom procenom rizika, a prilikom analize rizika na nivou poslovnog odnosa (stranke) obveznik je dužan da uzme u obzir rizičnost tokom trajanja poslovnog odnosa.

Pored navedenog, analiza rizika Obveznika mora biti izrađena i u skladu sa Zakonom i Smernicama, uz korišćenje Direktive kojom se objavljuju indikatori.

Naime, ukoliko je stranka po samom Zakonu visokorizična (npr. ako je stranka ili stvarni vlasnik stranke funkcioner ili je pravno lice koje je ili u čijoj je vlasničkoj strukturi ofšor pravno lice ili stranka nije fizički prisutna prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa), obveznik je dužan da takvu stranku svrsta u visok stepen rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i da u odnosu na nju primenjuje pojačane radnje i mere. Dakle, prilikom izrade analize rizika, takva stranka se po samom Zakonu mora svrstati u visok stepen rizika.

Takođe, prilikom izrade analize rizika Obveznik je dužan da analizu rizika obavi u skladu sa Nacionalnom procenom rizika, Smernicama nadzornog organa, odnosno dužan je da prilikom samoprocene rizika uzme u obzir kriterijume za analizu rizika na nivou Obveznika koji su definisani ovim Smernicama. Prilikom analize rizika na nivou poslovnog odnosa (stranke) Obveznik je dužan da uzme u obzir kriterijume za analizu rizika na nivou poslovnog odnosa (stranke), odnosno da izvrši procenu geografskog rizika, rizika stranke, rizika usluge i procenu rizika transakcije, a čiji su kriterijumi definisani u Posebnom delu ovih Smernica.

2.1. Procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma na nivou države/Nacionalna procena rizika

Država je u obavezi da izradi procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma na nacionalnom nivou i da definiše mere i aktivnosti koje je potrebno sprovesti kako bi se prepoznati rizici ublažili. Rezultati procene rizika od pranja novca i finansiranja terorizma pružaju neophodne informacije Obveznicima i služe im kao polazna, ali i obavezna osnova u procenama rizika koje će sam sprovesti na nivou institucije.

Procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma na nacionalnom nivou ukazuje koji sektori i postupanja u sistemu jedne države nose potencijalno viši rizik od pranja novca i finansiranja terorizma, a koji niži, kako bi država mogla adekvatno da odgovori na utvrđene rizike, kroz niz mera i aktivnosti i da u skladu sa procenjenim rizicima donese adekvatne odluke o alokaciji resursa, sa namerom da se više napora i resursa usmeri ka visokorizičnim oblastima.

Na sednici Vlade Republike Srbije održanoj 30. septembra 2021. godine, donet je Zaključak o usvajanju Nacionalne procene rizika od pranja novca i Nacionalne procene rizika od finansiranja terorizma, Procene rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u sektoru digitalne imovine i Procene rizika od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje.

Nacionalne procene rizika1 obuhvataju period od tri godine, od 01.01.2018. do 31.12.2020. godine. Novina u ovom ciklusu nacionalne procene rizika je da je Republika Srbija po prvi put sprovela i procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u sektoru digitalne imovine i procenu rizika od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje.

Imajući u vidu aktuelnost pitanja finansiranja širenja oružja za masovno uništenje i digitalne imovine, uz ažuriranje nacionalnih procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, sagledani su po prvi put rizici kojima je izložen sistem Republike Srbije i u odnosu na te dve oblasti.

1) Nacionalna procena rizika od pranja novca (izvršena po metodologiji Svetske banke):

2) Procena rizika od finansiranja terorizma i procena rizika sektora neprofitnih organizacija (izvršena po metodologiji Svetske banke);

3) Procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u sektoru digitalne imovine (izvršena po metodologiji Saveta Evrope)

4) Procena rizika od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje (izvršena po metodologiji RUSI Instituta za odbrambene i bezbednosne studije (RUSI), odnosno korišćen je Vodič za sprovođenje nacionalne procene rizika od finansiranja proliferacije, uz učešće i konsultacije eksperata iz SAD i EU).

_______
1 http://www.apml.gov.rs/uploads/useruploads/Documents/NRA2021.pdf

2.1.1. Rezultati nacionalne procene rizika iz 2021. godine

Na osnovu analize predikatnih krivičnih dela, pregleda pretnji po sektorima i prekograničnih pretnji sveukupna procena pretnji od pranja novca je "srednja" sa tendencijom "bez promene".

Nacionalna ranjivost od pranja novca je procenjena kao "srednja" na osnovu analize sposobnosti države da se odbrani od pranja novca i analize sektorske ranjivosti.

Nacionalna procena rizika od pranja novca je rezultat procene pretnji od pranja novca i nacionalne ranjivosti od pranja novca. Analiza koja je izvršena radi ostvarivanja gore navedenog cilja za Republiku Srbiju pokazala je daje sveobuhvatni rizik od pranja novca SREDNJI.

2.1.1.1. Procena pretnji od pranja novca na nacionalnom nivou

Prikupljeni, obrađeni i analizirani podaci sa ciljem utvrđivanja učestalosti predikatnih krivičnih dela ukazuju da su, izuzimajući imovinska krivična dela, i dalje najprisutnija krivična dela neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga iz člana 246 KZ2, poreska krivična dela, zloupotreba položaja odgovornog lica iz člana 227 KZ i krivično delo zloupotreba službenog položaja iz člana 359 KZ i krivična dela protiv pravnog saobraćaja i to falsifikovanje isprave iz člana 355 KZ i falsifikovanje službene isprave iz člana 357 KZ.

________
2 Krivični zakonik("Službeni glasnik RS", br. 85/05. 88/05 - ispr., 107/05 - ispr., 72/09, 111/09, 121/12, 104/13. 108/14, 94/16 i 35/19)

Prilikom izrade Nacionalne procene rizika iz 2021. godine, sačinjena je lista od 115 krivičnih dela koja mogu biti identifikovana kao predikatna krivična dela tj. krivična dela koja prethode pranju novca i čijim se izvršenjem stiče, posredno ili neposredno, protivpravna imovinska korist - nezakonita imovina koja nakon toga može biti predmet pranja novca, bez obzira da li je povodom tih krivičnih dela pokrenut postupak i za pranje novca.

Predikatna krivična dela koja se svrstavaju u red visokog stepena pretnje od pranja novca su: zloupotreba položaja odgovornog lica, poreska krivična dela, neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga, zloupotreba službenog položaja, nedozvoljen prelaz državne granice i krijumčarenje ljudi i krivična dela organizovanih kriminalnih grupa.

Predikatna krivična dela srednjeg stepena pretnje od pranja novca su prevara, krivična dela falsifikovanja (isprave i službene isprave), trgovina ljudima, posredovanje u vršenju prostitucije, nedozvoljena trgovina i nedozvoljeno skladištenje robe.

Krivična dela niskog stepena pretnje od pranja novca su ostala krivična dela. Sva ostala krivična dela su označena kao dela niskog stepena pretnje za pranje novca jer izvršioci takvih krivičnih dela ne pokušavaju da nezakonito stečenu imovinu "operu", prikrivanjem njenog nezakonitog porekla, već po pravilu troše za uobičajene svakodnevne potrebe,

Rastuću pretnju u pogledu pranja novca predstavljaju krivična dela protiv životne sredine, krijumčarenje zaštićenih biljaka i životinja i korišćenje sektora poljoprivrednih gazdinstava.

Na osnovu utvrđenih kriterijuma i analizom prikupljenih podataka utvrđeno je da su društva sa ograničenom odgovornošću i preduzetnik, forme privrednih subjekata sa visokim stepenom pretnje za pranje novca, akcionarska društva i zadruge ocenom srednjeg stepena i ostali oblici (komanditna društva i ortačka društva) ocenom niskog stepena. Dok pravna forma registrovanih poljoprivrednih gazdinstava predstavlja rastuću pretnju.

Analizom pojedinačnih predmeta u kojima su procesuirana lica zbog izvršenja krivičnog dela pranje novca utvrđeno je da se kao izvršioci ovog krivičnog dela u velikom broju pojavljuju lica koja imaju registrovana poljoprivredna gazdinstva i kao fizička lica namenski otvorene račune u poslovnim bankama.

Najveći broj predikatnih krivičnih dela je izvršen u domaćoj jurisdikciji, zbog čega je pretnja procenjena kao visoka.

Procenom rizika od pranja novca i finansiranja terorizma na nacionalnom nivou, sprovedenoj u 2021. godini, obuhvaćena je i procena prekograničnih pretnji od pranja novca.

Prilikom procene prekograničnih pretnji od pranja novca, analizirane su 164 zemlje. Na osnovu izvršenih analiza, formirana je lista od 29 zemalja koje su relevantne sa aspekta prekograničnih pretnji za pranje novca (77 zemalja je ocenjeno visokim stepenom pretnje od pranja novca, 15 zemalja je ocenjeno srednjim stepenom pretnje, a 3 zemlje je ocenjeno niskim stepenom pretnje),

Sektori koji su najizloženiji visokom stepenu pretnje od pranja novca, su sektor nekretnina (investiranje u izgradnju stambeno-poslovnih objekata, direktna kupovina nepokretnosti), sektor priređivača online igara na sreću i bankarski sektor.

Nakon njih sledi računovodstveni sektor kao sektor koji je izložen srednje visokom stepenu pretnje sa tendencijom ka visokoj izloženosti. Sektori koji su izloženi srednje visokom stepenu pretnje od pranja novca su menjači i kazina.

Sektori koji su izloženi srednjem stepenu pretnje od pranja novca su posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti, advokati, pružaoci usluga povezanih sa virtuelnom imovinom (u daljem tekstu: PUDI), sektor prometa automobilima, poštanski operatori i faktoring društva. U srednjem stepenu pretnje sa tendencijom ka srednje niskoj izloženosti su društva za životno osiguranje, a u srednje niskom stepenu pretnje su sektor tržišta kapitala, platne institucije i institucije elektronskog novca, revizori i javni beležnici, dok nizak stepen izloženosti pretnji od pranja novca imaju davaoci finansijskog lizinga i dobrovoljni penzijski fondovi.

Tabela 1: Stepen pretnji od pranja novca

Sektor nekretnina - investitori u delatnosti izgradnje stambenih i nestambenih zgrada3 i sektor prometa automobilima, iako nisu obveznici Zakona, bili su predmet procene pretnji od pranja novca. Prema rezultatima nacionalne procene rizika iz 2021. godine, sektor nekretnina je najizloženiji pretnji od pranja novca, dok je sektor prometa automobilima izložen srednjem stepenu pretnje od pranja novca.

Takođe je značajno napomenuti da najveći činilac finansijskog dela sistema Republike Srbije čine banke, čija bilansna suma iznosi oko 90% bilansne sume celokupnog finansijskog sektora, dok se oko 9% odnosi na sektor osiguranja, sektor davalaca finansijskog lizinga i sektor dobrovoljnih penzijskih fondova. Od svih sektora u nefinansijskom delu sistema, daleko najveće učešće na tržištu se odnosi na sektor nekretnina, zatim slede sektor igara na sreću, advokati, računovođe, poštanski operatori, javni beležnici i revizori.

______
3 Nacionalnom procenom rizika iz 2018. godine, izvršeno je razdvajanje posrednika od investitora u nekretninama, jer je procenjeno da se radi o dve potpuno različite delatnosti, iako su obuhvaćene istim sektorom.

Slika 1: Mapa procene rizika od pranja novca

2.1.1.2. Ranjivost od pranja novca na nacionalnom nivou

Navedena sposobnost je analizirana kroz kvalitet strateškog okvira, sveobuhvatnost normativnog okvira, delotvornost sprovođenja Zakona, kapacitete, resurse, nezavisnost i integritet ključnih učesnika u sistemu za prevenciju i represiju, efektivnost unutrašnje i međunarodne saradnje, kao i kroz nivo finansijskog integriteta, formalizacije ekonomije u državi i druge relevantne parametre.

Sveobuhvatna analiza pretnji od pranja novca predstavlja prvi korak u proceni rizika od pranja novca za državu. U svetlu rezultata dobijenih tom analizom, potrebno je sagledati i izvršiti procenu nacionalne ranjivosti, obzirom na to da rizik predstavlja funkciju pretnji i ranjivosti. Tako, procena nacionalne ranjivosti od pranja novca predstavlja sledeći korak na putu ka Nacionalnoj proceni rizika od pranja novca.

Kao što je napred navedeno, nacionalna ranjivost od pranja novca je procenjena kao srednja na osnovu analize sposobnosti države da se odbrani od pranja novca i analize sektorske ranjivosti.

2.1.1.2.1. Sektorska ranjivost

Kako na nacionalnu ranjivost, pored sposobnosti države da se odbrani od pretnji od pranja novca, utiče i ranjivost pojedinih sektora koji mogu biti zloupotrebljeni za pranje novca, analiziran je finansijski i nefinansijski deo sistema.

Finansijski sektor Republike Srbije sastoji se od bankarskog sektora, sektora osiguranja4, davalaca finansijskog lizinga, dobrovoljnih penzijskih fondova, drugih pružalaca platnih usluga i izdavalaca elektronskog novca - platne i institucije elektronskog novca. tržišta kapitala (brokersko-dilerska društva, ovlašćene banke, društva za upravljanje investicionim fondovima i kastodi banke\ ovlašćenih menjača i sektora faktoringa.

U finansijskom delu sistema najranjivije institucije su banke, platne institucije, javni poštanski operator i institucije elektronskog novca, a zatim slede menjačnice, faktoring društva i sektor tržišta kapitala, a potom društva za životno osiguranje, davaoci finansijskog lizinga i dobrovoljni penzijski fondovi.

________
4 Obveznici Zakona su društva za osiguranje koja poseduju dozvolu za obavljanje životnih osiguranja i društva za posredovanje u osiguranju kada obavljaju poslove posredovanja u životnim osiguranjima: društva za zastupanje u osiguranju i zastupnici u osiguranju, koji imaju dozvolu za obavljanje poslova osiguranja života, osim društava za zastupanje i zastupnika u osiguranju za čiji rad odgovara društvo za osiguranje u skladu sa zakonom.

Slika 2: Tabelarni prikaz ocene ranjivosti po sektorima

Finansijski sektor	Ranjivost
Banke	srednja
Platne institucije, javni poštanski operator i izdavaoci elektronskog novca	srednja
Menjači	srednje-niska
Faktoring društva	srednje-niska
Tržište kapitala	srednje-niska
Životno osiguranje	niska
Davaoci finansijskog lizinga	niska
Dobrovoljni penzijski fondovi	niska

Tabela 2: Prikaz ocene ranjivosti - finansijski sektor

Nefinansijski sektor Republike Srbije čine obveznici po Zakonu: posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti, priređivači igara na sreću putem interneta, kazina i poštanski operatori. zatim takozvani "gatekeepers" u koje spadaju revizori. računovođe, advokati i javni beležnici.

Takođe, nefinansijski deo čine i investitori u delatnosti izgradnje stambenih i nestambenih zgrada i delatnost prometa automobila, koji nisu obveznici po ovom zakonu.

Kao najranjiviji sektori u nefinansijskom delu identifikovani su sektor nekretnina, igre na sreću, računovodstvene agencije i poštanski operatori, a zatim slede advokati, javni beležnici i društva za reviziju.

Nefinansijski sektor	Ranjivost
Posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti	srednja
Priređivači posebnih igara na sreću u igračnicama (kazina)	srednja
Priređivači posebnih igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije (online)	srednja
Računovođe	srednja
Poštanski operatori	srednja
Advokati	srednje-niska
Javni beležnici	srednje-niska
Društva za reviziju	srednje-niska

Tabela 3: Prikaz ocene ranjivosti nefinansijski sektor

2.1.1.2.2. Rezultati Nacionalne procene rizika od pranja novca iz 2021. godine kod posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti

Posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti, kao jedan od Obveznika u nefinansijskom delu, procenjeni su kao srednje ranjivi sa srednjom izloženosti pretnji od pranja novca.

Rezultat prikupljenih podataka, njihovo ukrštanje i analiza do kojih je došlo Ministarstvo, kao nadzorni organ sa jedne strane, i privatni sektor sa druge doveli su do sveobuhvatnije analize postojećeg stanja.

Nacionalnom procenom rizika iz 2018. godine, izvršeno je razdvajanje posrednika od investitora u nekretninama, jer je procenjeno da se radi o dve potpuno različite delatnosti, iako su obuhvaćene istim sektorom delatnost nekretnina. Posredovanje u prometu i zakupu nepokretnosti se odnosi na uslugu dok investitori u nekretnine se bave proizvodnjom i prometom nekretnina u svim fazama izgradnje.

Nadzor posrednika je pokazao da su njihovi nalogodavci u 90% slučajeva lica koja prodaju/kupuju stare (korišćene) nekretnine.

Broj privrednih subjekata upisanih u Registar posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti koji vodi Ministarstvo, na kraju 2020. godine, iznosi 1278, što je u odnosu na prethodni period značajno povećanje broja. Registar posrednika je javan, objavljen na internet stranici Ministarstva www.mtt.gov.rs i svako zainteresovan, može besplatno izvršiti uvid u podatke koji se vode u registru bez ograničenja. Učešće posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti, predstavlja svega 0.7% učešća u ukupnom prometu Republike Srbije i govori o nedovoljno razvijenoj vrsti delatnosti, ali je takođe primećen trend blagog rasta u odnosu na prethodni period.

U periodu od 2018-2020 došlo je do unapređenja normativnog okvira, donošenjem izmena i dopuna Zakona o posredovanju u prometu i zakupu nepokretnosti, u cilju ublažavanja rizika koji se odnosi na sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma. Izmenama ovog zakona propisano je da se uz zahtev za upis u Registar posrednika, dostavlja i akt nadležnog državnog organa kojim se potvrđuje da podnosilac zahteva (osnivač, odnosno vlasnik, stvarni vlasnik, saradnik, član organa upravljanja privrednog društva i dr.). nije osuđivan. Ranjivost se smanjuje i time, što Ministarstvo može u bilo kom trenutku zatražiti od posrednika da dostave dokaz o neosuđivanosti ili neposredno od nadležnog organa zatražiti dokaz o tome. Izmene zakona nastupile su kako bi bilo izvršeno direktno usklađivanje sa preporukom 28. FATF-a, koje se pre svega odnose na onemogućavanje licima iz kriminogene sfere društva da budu u vlasničkoj i upravljačkoj strukturi, odnosno koja su osuđena za krivična dela i teže povrede propisa kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma.

Izmena zakona bliže propisuje brisanje iz registra posrednika, ako Obveznik prestane da ispunjava neki od uslova za upis u Registar posrednika. U skladu sa tim, doneta su i podzakonska akta, i to: Pravilnik o Registru posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti5, Pravilnik o stručnom ispitu za posrednike u prometu i zakupu nepokretnosti6, Pravilnik o poslovnom prostoru i opremi posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti7, Pravilnik o evidenciji o posredovanju u prometu i zakupu nepokretnosti8, čime je eliminisan rizik da lica koja su osuđivana za krivična dela protiv privrede, ne mogu se baviti posredovanjem.

Nakon promene ovih propisa, Ministarstvo je donelo Direktivu o objavljivanju indikatora za prepoznavanje sumnje da se radi o pranju novca i finansiranju terorizma9 kod obveznika i donete su nove Smernice za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma10.

_________
5 ("Sl. glasnik RS", br. 75/2014, 88/2018 i 105/2020)
6 ("Sl. glasnik RS", br. 75/2014, 39/2017, 70/2018 i 98/2020)
7 ("Sl. glasnik RS", br. 75/2014)
8 ("Sl. glasnik RS", br. 95/2013)
9 08.07.2019. godine
10 28.05.2020. godine

Cilj njihovog donošenja je da uputi posrednike u prometu i zakupu nepokretnosti, kako da sprovedu pristup zasnovan na proceni rizika, kako da izrade i redovno ažuriraju analizu rizika i efikasno upravljaju rizikom kroz primenu adekvatnih radnji i mera, u cilju otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma.

Nadležno Ministarstvo, preko tržišnih inspektora vršilo je nadzor posrednim i neposrednim putem, kao i preventivnim delovanjem (službenim savetodavnim posetama).

Najčešće nepravilnosti utvrđene inspekcijskim nadzorom odnose se na neizrađivanje analize rizika u skladu sa Smernicama, koje donosi nadležan organ kod Obveznika, odnosno neimenovanja ovlašćenog lica i njegovog zamenika; neutvrđivanje identiteta stranke na propisani način; nedovoljna saradnja sa Upravom koja se najčešće ogleda u neizvršavanju obaveza dostavljanja podataka o ličnom imenu i nazivu radnog mesta ovlašćenog lica i njegovog zamenika, ali i nesačinjavanja godišnjeg izveštaja o izvršenoj unutrašnjoj kontroli.

U posmatranom periodu, vršeno je ažuriranje Registra posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti brisanjem iz registra posrednika isključivo na osnovu zahteva Obveznika i isteka polise osiguranja, odnosno nije bilo ni jednog slučaja brisanja posrednika kod kojih je inspekcijskim nadzorom utvrđeno postupanje suprotno propisima kojima se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma.

Stručna osposobljenost Obveznika za obavljanje poslova posredovanja utvrđuje se polaganjem stručnog ispita u skladu sa Pravilnikom o stručnom ispitu za posrednike u prometu i zakupu nepokretnosti.

Uverenje o položenom stručnom ispitu fizičkim licima (agentima) je uslov za legalno obavljanje delatnosti posredovanja u nepokretnostima, a osnovni cilj je jačanje pravne sigurnosti korisnika usluga, čime se značajno smanjuje mogućnost nelegalnog obavljanja delatnosti posredovanja u prometu i zakupu nepokretnosti, odnosno da u budućnosti lice koje polaže stručni ispit ne može biti osuđeno na kaznu zatvora za krivično delo u Republici Srbiji ili stranoj državi.

U cilju pojašnjenja obaveza propisanih Zakonom, Ministarstvo u saradnji sa Upravom, Privrednom Komorom Republike Srbije, udruženjem nekretnina i Klasterom nekretnina organizovalo i sprovelo 22 obuke u najvećim gradovima Srbije, a kod posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti obavilo 156 službenih savetodavnih poseta.

Međutim, i sve ove aktivnosti nadležnog Ministarstva nisu dovele do toga da posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti sve propisane obaveze izvršavaju na propisani način i Upravi prijavljuju sumnjive transakcije, čiji je broj u posmatranom periodu zanemarljivo mali, što ukazuje na to da ovi Obveznici još uvek imaju nedovoljno razvijenu svest i znanje o značaju ovih aktivnosti.

Ranjivost posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti može se prevazići i smanjiti u narednom periodu intenziviranjem obuka, organizovanjem okruglih stolova i panela, gde bi se obveznicima kroz studije slučaja i pojašnjenja tipologija pranja novca u prometu i zakupu nepokretnosti ukazalo na značaj i potrebu intenziviranja tih obaveza i aktivnosti.

Obveznicima i njegovim zaposlenima dostupne su sve informacije u vezi sa tipologijama pranja novca, sve novine u vezi sa aktivnostima sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, i objavljene su na sajtu Uprave.

2.1.2. Procena rizika od finansiranja terorizma i procena rizika sektora neprofitnih organizacija

a) Nacionalna procena rizika od finansiranja terorizma za period 2018-2020. godine, bazirana je na proceni pretnje od terorizma, pretnji od finansiranja terorizma na nacionalnom nivou, sektorskog rizika od finansiranja terorizma i ranjivosti zemlje od finansiranja terorizma.

Ukupna ocena rizika od finansiranja terorizma u Republici Srbiji ocenjena je SREDNJE NISKA uzimajući u obzir, da je:

- pretnja od finansiranja terorizma koju predstavljaju teroristi i terorističke organizacije ocenjena kao niska;

- pretnja od finansiranja terorizma na nacionalnom nivou ocenjena kao srdnja ka niskoj;

- sektorski rizik od finansiranja terorizma ocenjen kao srednji;

- ranjivost zemlje od finansiranja terorizma ocenjena je kao niska.

Imajući u vidu da u posmatranom periodu nije preduzeto nikakvo krivično gonjenje zbog izvršenja krivičnog dela terorizma i drugih krivičnih dela povezanih sa njim, među kojima je i finansiranje terorizma, pretnja od finansiranja terorizma je niska.

Republika Srbija snažno osuđuje terorizam u svim njegovim oblicima, kao i sve vidove ekstremizma i radikalizma, svesna da kompleksnost, odnosno transnacionalni karakter ovih fenomena zahteva koordinirano delovanje na najširem globalnom planu i bavljenje svim njegovim aspektima u cilju pružanja sveobuhvatnog odgovora.

Sa stanovišta pretnji od finansiranja terorizma, sagledavanje rizika na unutrašnjem planu u odnosu na spoljne rizike je od prioritetnog značajna imajući u vidu i činjenicu da se finansiranje terorizma realizuje u nesrazmernim novčanim sredstvima u odnosu na štetu koju može da prouzrokuje, bez obzira da li se radi o izvršenju terorističkog akta ili drugim aktivnostima koje teroristi i njihovi simpatizeri realizuju.

Posledice po sistem od finansiranja terorizma mogu nastati ukoliko se ne nastavi sprovođenje konkretnih aktivnosti svih organa vlasti i institucija u borbi protiv terorizma i finansiranja terorizma i naruši kontinuitet usklađivanja normativnog okvira sa preporukama relevantnih međunarodnih institucija za borbu protiv terorizma i njegovog finansiranja. Imajući u vidu da je zakonski okvir relativno dobro postavljen u ovoj oblasti, više pažnje bi trebalo usmeriti ka definisanju kriterijuma i standarda koji bi doprineli ranom otkrivanju i identifikovanju takvih lica i transakcija uz puno poštovanje svih načela demokratskog društva.

U vezi sa finansiranjem terorizma, povećana pažnja je neophodna kako od obveznika koji imaju obavezu i interes da spreče da kroz njihove sisteme transferišu sredstva namenjena finansiranju terorizma tako i od strane nadležnih organa koji imaju obavezu da onemoguće zloupotrebu i delatnost pravnih lica u svrhu prikupljanja sredstava za finansiranje terorizma. Shodno navedenom, u cilju predupređivanja posledica od finansiranja terorizma potrebno je zadržati efikasan kapacitet sistema za sprečavanje i borbu protiv terorizma i finansiranja terorizma, izvršiti analizu normativnog okvira u pogledu efikasnosti pojedinih zakonskih rešenja i njihove implementacije, u kontinuitetu unapređivati i usavršavati kadrovske kapacitete i obnavljati tehničke kapacitete represivnih organa (policija, tužilaštvo, službe bezbednosti) i administrativnih i preventivnih organa (različiti segmenti Ministarstva fiiansija - Uprava za sprečavanje pranja novca, Uprava carina, Poreska uprava) za suprotstavljanje finansiranju terorizma i raditi na podizanju svesti opasnosti od terorizma i svih njegovih pojavnih oblika, te izloženosti riziku od terorizma tzv, ranjivih kategorija lica i organizacija,

Sa aspekta zloupotrebe od finansiranja terorizma, sektorska procena rizika je pokazala da je finansijski sektor podložniji za zloupotrebu od nefinansijskog. Analiza sektora ukazuje da nisu svi sektori istog stepena rizika, već su proizvodi sledećih sektora najpodložniji sa aspekta zloupotrebe finansiranja terorizma:

- izdavaoci elektronskog novca;

- platne institucije;

- javni poštanski operator;

- ovlašćeni menjači;

- pružaoci usluga povezanih sa digitalnom imovinom;

- posrednici za promet i zakup nepokretnosti i

- banke.

Slika 3: Prikaz sektorskih rizika

Uprava je u saradnji sa Institutom "Mihajlo Pupin - Računarski sistemi". razvila Pretraživač koji se odnosi na liste lica prema kojima se primenjuju sankcije UN, na "označena lica" ( http://www.unsearch.apml.gov.rs/). Pretraživač omogućava svim fizičkim i pravnim licima da brzo i jednostavno provere da li imaju kontakte, odnosno poslovnu saradnju sa pomenutom kategorijom lica. a u cilju blagovremene primene mera i radnji propisanih Zakonom o ograničavanju raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno uništenje.11

________________
11 ("Službeni glasnik RS", br. 29/15, 13/17 i 41/18)

b) Procena rizika sektora neprofitnih organizacija

Izloženost neprofitnih organizacija od zloupotrebe u svrhe finansiranja terorizma u Republici Srbiji, u periodu 2018-2020, je niska ka srednjoj, odnosno manja u odnosu na period obuhvaćen prethodnom nacionalnom procenom rizika, sprovedenoj 2018. godine.

U izveštajnom periodu udruženja nisu od strane Obveznika bila predmet prijave u sumnjivim aktivnostima kada se radi o sumnji u finansiranju terorizma.

2.1.2. Procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u sektoru digitalne imovine

Lica koja se bave pružanjem usluga kupovine, prodaje ili prenosa virtuelnih valuta ili zamene tih valuta za novac ili drugu imovinu preko internet platformi, uređaja u fizičkom obliku ili na drugi način, odnosno koja posreduju pri pružanju ovih usluga ušla su u krug obveznika po Zakonu, shodno tome donet je zakon kojim se uređuje tržište digitalne imovine, kao i postupak za davanje dozvole za pružanje usluga povezanih s digitalnom imovinom i nadzor nad licima koja pružaju navedene usluge (nadzor vrše Narodna banka Srbije i Komisija o hartijama od vrednosti).

U Republici Srbiji usluge povezane sa digitalnom imovinom može pružati samo privredno društvo koje ima sedište u Republici Srbiji i dozvolu za pružanje usluga povezanih s digitalnom imovinom. Svim obveznicima Zakona, ali i opštoj javnosti, na raspolaganju je registar licenciranih PUDI u Republici Srbiji koji je dostupan na internet prezentaciji Narodne banke Srbije, zbog čega finansijske institucije i drugi obveznici Zakona nemaju poteškoća u identifikovanju PUDI koji se ovlašćeno/neovlašćeno bave pružanjem usluga povezanih sa digitalnom imovinom.

Usled brojnih regulatornih ograničenja, kao i materijalnosti sektora digitalne imovine u Republici Srbiji, ocenjeno je da postoji srednji rizik od pranja novca i finansiranja terorizma u vezi sa transakcijama virtuelnim valutama, a nizak rizik kada je reč o investicionim i korisničkim tokenima.

Kada je reč o PUDI, ocenjeno je da postoji SREDNJI rizik usled strože regulative u odnosu na globalne standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, materijalnosti ovog sektora, kao i činjenice da najveći broj banaka u Republici Srbiji onemogućava transakcije s digitalnom imovinom na prekograničnoj osnovi.

2.1.3. Nacionalna procena rizika (države) od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje (OMU)

Visokim stepenom pretnje za finansiranje širenja OMU može se smatrati korišćenje prikrivenih lica i kompanija koje pružaju podršku širenju OMU i "paravan entiteta" koji posluju u ime lica koja se nalaze pod sankcionim režimima UN i međunarodnih organizacija čiji je član Republika Srbija.

Nacionalna procena rizika od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje je strateški dokument koji predstavlja analizu stanja u zemlji sa ciljem da se prepoznaju eventualni rizici od finansiranja širenja OMU kako bi država blagovremeno prepoznala pretnje i ranjivosti u ovom delu sa ciljem da se resursi države usmere na aktivnosti koje mogu pomoći da se određeni rizici ako ne otklone, onda umanje.

2.1.3.1. Bezbednosno okruženje Srbije i rizici koji određuju njen geopolitički položaj

Srbija kao odgovorna članica UNEBS koja je posvećena jačanju regionalnog i međunarodnog mira i bezbednosti, nastoji da svim raspoloživim mehanizmima, počev od kontrole naoružanja i razoružanja, spreči širenje OMU u našoj zemlji.

Najznačajniji trendovi koji, prema većini ozbiljnih analitičkih instituta u svetu, utiču na perspektive međunarodne bezbednosti i moguće širenje OMU su: kontinuirani porast vojne potrošnje, hronična kriza sistema kontrole naoružanja, porast ozbiljnih globalnih i regionalnih geopolitičkih rivalstava, veliki broj oružanih sukoba širom sveta, kao i aktivnosti različitih nedržavnih aktera i terorističkih grupa, koje nasilnim sredstvima nastoje da ostvare svoje ciljeve.

2.1.3.2. Države pod sankcijama Saveta Bezbednosti UN

Pod sistemom sankcija U N125 danas se nalaze sledeće zemlje članice: Centralnoafrička Republika (2013), Gvineja Bisao (2012), DR Kongo (2003), Iran (2006), Irak (2004), Liban (2006), Sudan/Darfur (2006), Mali (2017), Libija (2011), DNR Koreja (2006), Somalija (1992), Jemen (2015) i Južni Sudan (2015), kao i Avganistan/Talibani i Al-Qaeda, lista pojedinaca (2002).

2.1.3.3. Nedržavni akteri kao pretnja - Terorizam

Razvoj i dostupnost savremenih komunikacionih i informacionih tehnologija uvećao je rizik njihove zloupotrebe od terorizma ne samo za komunikaciju, finansiranje, propagandu, vrbovanje ili terorističku obuku, već i za sajber - terorističke napade, u kojima su informacioni resursi sredstvo, ali i objekat napada. Dodatnu opasnost za finansiranje terorizma predstavlja i proliferacija oružja za masovno uništenje i ilegalna trgovina svim vrstama oružja, jer se povećava opasnost da oružje, uključujući i OMU, dođe u posed struktura nad kojima država nema kontrolu, posebno terorističkih grupa i pojedinaca.

Ova procena ukazuje da se pretnje od finansiranja širenja OMU mogu prepoznati u indikatorima koji se dovode u vezi sa rizicima od zloupotrebe:

- Paravan lica;

- Ofšor entiteta i kompleksnih vlasničkih struktura;

- Politički eksponiranih lica stranih država;

- Reeksport transakcija;

- Falsifikovanih isprava i dokumentacije i sl.

2.1.3.4. Međunarodni i nacionalni pravni okvir

Republika Srbija kontinuirano ispunjava obaveze koje proizlaze iz Rezolucije 1540 SB UN o sprečavanju širenja OMU i sredstava za njihovo prenošenje (potvrđenu Rezolucijom 2572 iz 2021. godine). Državni organi su preduzeli veći broj aktivnosti i na nacionalnom nivou, usvojena je Strategija za sprečavanje širenja oružja za masovno uništavanje Republike Srbije, 2021-2025 i doneto Uputstvo za primenu odredaba Zakona o ograničavanju raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno uništenje, koje se odnose na sprečavanje finansiranja širenja oružja za masovno uništenje. Ima za cilj ne samo da podigne svest javnosti o značaju preduzimanja preventivnih radnji i mera u prepoznavanju, otkrivanju i sprečavanju finansiranja širenja oružja za masovno uništenje, već i da pomogne obveznicima Zakona, kao i nadzornim organima prilikom uspostavljanja odgovarajućih politika i procedura neophodnih za primenu odredaba.

Ocena rizika države od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje je sveobuhvatnom analizom faktora, procenjena kao nizak ka srednjem rizik.

Viši stepen pretnje nosi i trgovina sa visokorizičnim zemljama, od kojih je naročito značajan rizik koji dolazi od eventualnog preusmeravanja roba. Ovaj vid predstavlja kontinuiranu pretnju i u tom smislu dodatne provere prilikom izvoznog režima i redovna razmena informacija, jesu aktivnosti koje se moraju nastaviti.

2.1.4. Posledice na sistem

Nacionalna procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma pored ocene pretnji i ranjivosti uzela je u obzir i procenu posledica na sistem. Njih treba razumeti kao štetu koju bi pranje novca moglo prouzrokovati i obuhvata uticaj kriminalne aktivnosti na obveznika, finansijski sistem, društvo i privredu u celini.

Imajući u vidu da su pretnje i ranjivost procenjene kao srednje, to i posledice po sistem treba rangirati u istom nivou. "Put" prljavog novca nije lako uočiti i prepoznati, što svakako otežava blagovremeno preduzimanje efikasnih mera na njegovom otkrivanju, sprečavanju i suzbijanju.

Pranje novca svakodnevno dobija nove pojavne oblike, uz korišćenje raznih metoda i sredstava. Najveći i najteži negativni efekti pranja novca najpre se mogu videti na ekonomskom planu kroz smanjenje državnih prihoda, transparentnosti i efikasnosti finansijskog sistema, povećanju "sive ekonomije" i u ovom trenutku u Srbiji nije na zadovoljavajuće niskom nivou, pa bi svako povećanje izazvalo negativne efekte po čitav ekonomsko-finansijski sistem.

Pranje novca, po pravilu, dovodi do smanjenja prihoda budžeta po osnovu izbegavanja plaćanja poreza. To je jedan od najčešćih nelegalnih prihoda koji je predmet pranja novca. Ovakve situacije često dodatno urušavaju poreski sistem jer izazivaju povećanje poreskih stopa i obaveza subjekata koji izmiruju svoje obaveze. Sve ovo ih dodatno dovodi u neravnopravnu tržišnu poziciju i otežava poslovanje.

2.1.4.1. Posledice za posrednike u prometu i zakupu nepokretnosti

Promet i zakup nepokretnosti je značajna poluga kriminalnim strukturama da se novac stečen kriminalnim radnjama uvede u legalne tokove. Korišćenjem usluge prometa i zakupa nepokretnosti stvara se prostor da se trag nelegalnom novcu zagubi, zaturi, a posrednici mogu biti zloupotrebljeni u tom cilju kroz brzu, efikasnu i često nerealno vrednu (visoku ili nisku) transakciju vezanu za nekretnine. Posrednici mogu, pružanjem i drugih usluga (procene vrednosti nepokretnosti, pribavljanjem dokumentacije o nekoj nepokretnosti, analizom stanja ponude i potražnje nekretnina na nekoj teritoriji ili području, analizom cena nekretnina pa nekom području i sl) takođe biti atraktivni "peračima novca", jer im te usluge mogu platiti prljavim novcem (kešom ili virtualnom valutom ili sl.).

Usluge posredovanja u prometu i zakupu nepokretnosti za koje se "perači novca" najviše interesuju su:

a) Finansijsko ili drugo savetovanje - kriminalci se mogu predstavljati kao pojedinci koji traže finansijske ili druge savete kako da imovinu stave van domašaja drugih kako bi izbegli buduće obaveze;

b) Kupovina ili prodaja imovine - kriminalci mogu koristiti imovinske transfere kako bi poslužili ili kao pokriće za transfere nelegalnih sredstava (faza raslojavanja) ili kao konačna investicija tih prihoda nakon što su prošli kroz proces pranja (faza integracije);

v) Vršenje finansijskih transakcija - kriminalci mogu da koriste posrednike za obavljanje ili olakšavanje različitih finansijskih operacija u njihovo ime;

g) Upoznavanje sa finansijskim institucijama - kriminalci mogu koristiti posrednike kao nekog ko ih predstavlja instituciji. Ovo se može dogoditi i u suprotnom smeru, odnosno kriminalci mogu koristiti finansijske institucije da bi se upoznali sa posrednicima.

Usluge koje se smatraju posebno ranjivim su:

a) usluga zakupa poslovnih prostorija

Kriminalci mogu tražiti priliku da zadrže kontrolu nad protivpravnom imovinskom i istovremeno otežavati organima da otkriju poreklo i vlasništvo nad imovinom. Zakup poslovnih prostorija na atraktivnoj lokaciji može biti korisno sredstvo za postizanje željenog cilja, odnosno pranje" prljavog novca,, jer stvara utisak da se u njemu obavlja legalna delatnost i da radi u redovnim okolnostima s obzirom da je duži niz godina na toj lokaciji.

b) ostale usluge

Pružanjem i drugih usluga u prometu i zakupu nepokretnosti kriminalci mogu zloupotrebiti usluge koje pružaju posrednici kako bi stvorili utisak stvarne zainteresovanosti za neku nekretninu ili lokaciju, kako bi prikrili izvor sredstava za tu transakciju (npr. posrednik može da pruži tu uslugu i naplati je gotovim novcem, nepoznatog izvora).

2.1.4.2. Pristup zasnovan na proceni rizika

Rizik od pranja novca i finansiranja terorizma jeste rizik od nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat, kapital ili reputaciju Obveznika, usled korišćenja obveznika (neposrednog ili posrednog korišćenja poslovnog odnosa, transakcije, usluge) u svrhu pranja novca i/ili finansiranja terorizma.

Rizik od pranja novca i finansiranja terorizma nastaje naročito kao posledica propuštanja usklađivanja poslovanja obveznika sa Zakonom, propisima i unutrašnjim aktima kojima se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, odnosno kao posledica međusobne neusklađenosti unutrašnjih akata kojima se uređuje postupanje obveznika i njegovih zaposlenih u vezi sa sprečavanjem pranja novca i finansiranja terorizma.

Pranje novca i finansiranje terorizma je stvaran i ozbiljan problem sa kojim se Obveznici moraju suočiti kako ga ne bi nenamerno ili na neki drugi način ohrabrivali ili podsticali.

Neophodno je da Obveznici usvoje pristup zasnovan na proceni rizika radi otkrivanja, procenjivanja i razumevanja rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, kako bi usmerili svoje resurse tamo gde su rizici najveći i na taj način sproveli odgovarajuće mere ublažavanja rizika.

Ključni elementi pristupa zasnovanog na proceni rizika:

Otkrivanje i procena rizika	Otkrivanje rizika od pranja novca i finansiranja terorizma sa kojima se suočava obveznik, obzirom na stranke, usluge, zemlje poslovanja, takođe uzimajući u obzir javno dostupne informacije o rizicima i tipologijama pranja novca i finansiranja terorizma
Upravljanje i ublažavanje rizika	Identifikovanje i primena mera za efikasno i delotvorno ublažavanje i upravljanje rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma
Kontinuirano praćenje	Definisanje politika, procedura za praćenje promena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma
Dokumentacija	Dokumentovanje procena rizika, politika i procedura za praćenje, upravljanje i ublažavanje rizika od pranja novca i finansiranja terorizma

Tabela 4: Elementi pristupa zasnovanog na proceni rizika

2.1.4.2.1. IDENTIFIKACIJA - prepoznavanje rizika

Identifikacija počinje prepoznavanjem rizika. Korisno bi bilo da Obveznik napravi listu potencijalnih faktora koji će se koristiti kako bi se prepoznale pretnje i ranjivosti od pranja novca, odnosno finansiranja terorizma kod Obveznika. U listu treba staviti sve one faktore koji su prepoznati na nivou države kao rizični, a karakteristični su za određenog Obveznika, tipologije koje su prepoznate u slučajevima pranja novca ili finansiranja terorizma, trendove, kao i okolnosti za koje je od strane nadzornog organa utvrđeno da nisu dovoljno urađene kada je u pitanju primena Zakona (npr. ako su na nivou države privredna društva iz određenog regiona prepoznata kao rizična i naročito transakcije sa ovim licima, da li je obveznik prepoznao ova lica kao rizična, sa kog ih je aspekta u prošlosti procenjivao, dali je možda došlo i do zloupotreba od strane ovih klijenata, a da to nije primećeno na vreme i koji su razlozi zbog kojih na primer transakcije ovih klijenata nisu u datom momentu bile prepoznate kao rizične sa aspekta pranja novca. Takođe, da li su možda prepoznate situacije kod Obveznika gde je lice koje je kasnije bilo predmet istrage bilo klijent obveznika, ali nije ocenjeno kao rizično i dalije obveznik mogao imati takve podatke ili ne).

Nakon sačinjavanja jednog sveobuhvatnog i širokog spiska, Obveznik može sagledati koji od konkretnih faktora nije dovoljno značajan za Obveznika, ili možda uopšte ne nudi određeni proizvod koji je na nivou države prepoznat kao rizičan, ili određeni modeli ponašanja nisu karakteristični za obveznika. Samim tim, Obveznik određene stavke može eliminisati sa liste, ali ukoliko je prepoznao u prošlosti neke modele ponašanja ili okolnosti koje su se kod datog obveznika pokazale kao rizične, svakako ih treba uvrstiti na spisak i posebno analizirati.

U ovoj fazi se ne može ni zajedan faktor sa sigurnošću reći da je više ili manje rizičan, već se ovde pre može govoriti o tome da li je određeni faktor dovoljno relevantan da se proceni rizik od pranja novca ili finansiranja terorizma (npr. pristupi kod Obveznika mogu biti različiti, tako da se jedan obveznik može odlučiti da pođe, od određenih modela ponašanja, indikatora, trendova i da za početak koristi određene procene na nivou države, a zatim da analizira u kojoj meri su te procene bile karakteristične za samog obveznika, a drugi obveznik može izabrati da ne krene od modela procepe na nivou države, već na primer od rizičnih usluga, transakcija, a da zatim dalje nadograđuje ove početne procene, sa određenim tipologijama prepoznatim, na primer, za određene usluge ili određene izvršene transakcije, ali svakako uzima u obzir i rezultate nacionalne procene rizika).

Univerzalan model za izradu procene rizika ne postoji. Postoje određene smernice, ideje, predlozi iz domaće i međunarodne prakse, ali na samom obvezniku je da proceni koja metodologija najviše odgovara njegovom radu (npr. faktori koji mogu biti od značaja za uključenje na listu su: vrsta prepoznatih krivičnih dela u prethodnom periodu, koja su izvesna ili se sumnja da postoje, tj. da su klijenti povezani sa nelegalnim aktivnostima (mediji, razgovori, i sl), transferi ka visokorizičnim zemljama, transferi iz visokorizičnih zemalja, iznos gotovinskih transakcija, iznos sumnjivih izveštaja, zakonska regulativa, usklađenost zakonskih normi, broj klijenata, udeo privrednih subjekata, udeo fizičkih lica, rezultati nadzora, rezultati nadzora kod obveznika, rezultati nadzora za određeni sektor. broj sumnjivih izveštaja, povratne informacije o sumnjivim izvešta/ima, sistemu kome se posluje, dobijanje dozvole za rad, procedure za početak rada, komunikacija sa državnim organima, uticaj procedura grupe na rad obveznika, svi proizvodi iz nacionalne procene rizika, sve usluge iz nacionalne procene rizika, trendovi prepoznati u nacionalnoj proceni rizika, metodi pranja novca, odnosno finansiranja terorizma prepoznati u proceni rizika države, tipovi privrednih društava i sl).

Rizik od pranja novca Obveznik može procenjivati različito od rizika od finansiranja terorizma. Stranke čije se poslovanje u većem delu odvija u gotovini obveznik mora posebno pratiti zbog rizika od finansiranja terorizma. U tom smislu posebnu pažnju treba posvetiti poslovanju neprofitnih organizacija jer su mogućnosti za njihovu zloupotrebu u smislu finansiranja terorizma velike. Geografski rizik, kad je u pitanju finansiranje terorizma, izrazit je u regionima u kojima, na osnovu podataka relevantnih međunarodnih organizacija kao što su UN, teroristi imaju svoje aktivnosti.

2.1.4.2.2. KATEGORIJE RIZIKA

Prepoznavanje kategorija rizika jeste prvi korak za analizu rizika kako Obveznika, tako i samog klijenta, uz napomenu da kategorije rizika mogu da se razlikuju u zavisnosti od specifičnosti poslovanja obveznika i da svaki obveznik uzima u obzir kategorije rizika u zavisnosti od svog delokruga rada.

Zakon obavezuje Obveznike da izrade analizu rizika koja je srazmerna prirodi i obimu poslovanja i koja mora da uzme u obzir osnovne vrste rizika (rizik stranke, geografski rizik, rizik transakcije i rizik usluge), ali i druge vrste rizika koje je obveznik identifikovao zbog specifičnosti poslovanja kao dodatne kategorije rizika, za koje, internim aktima može, pored navedenih, predvideti i odrediti adekvatne radnje i mere propisane zakonom za te kategorije rizika.

2.1.4.2.2.1. Geografski rizik

Podrazumeva rizik koji je uslovljen geografskim područjem na kome je teritorija države porekla stranke, njenog vlasnika ili većinskog osnivača, stvarnog vlasnika ili lica koje na drugi način kontroliše poslovanje stranke, odnosno na kome je država porekla lica koje sa strankom obavlja transakciju.

Procena i ocena geografskog rizika zavisi i od lokacije obveznika, odnosno njegovih organizacionih jedinica. (Na primer, kod obveznika lociranih u oblasti koje posećuje dijaspora ili turisti, pograničnim područjima, procena i ocena rizika biće različita u odnosu na obveznike koji su locirani u ruralnom području, gde se svi međusobno poznaju, odnosno poznaju svoje stranke).

Stranke iz regiona Obveznika su manje rizične od stranaka sa kojima nemamo nikakve poslovne odnose i koje nisu iz regiona.

2.1.4.2.2.2. Rizik stranke

Radi identifikacije rizika stranke, uključujući i stvarnog vlasnika stranke, Obveznik razmatra rizike koji su povezani sa načinom poslovanja i vrstom profesionalne delatnosti, reputacijom, vlasničkom i organizacionom strukturom, kao i ponašanjem stranke u vezi sa poslovnim odnosom ili transakcijom.

Ovaj rizik obveznik samostalno utvrđuje primenom pristupa zasnovanog na proceni rizika stranke, na osnovu opšte prihvaćenih principa i sopstvenog iskustava.

Rizik stranke podrazumeva procenu da li je stranka, sa kojom obveznik sarađuje, povezana sa višim rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma.

Procena rizika stranke se vrši ne samo pri uspostavljanju poslovnog odnosa sa strankom, već tokom celog trajanja poslovnog odnosa i stepen rizika se može menjati. (npr., određeni poslovni odnos sa strankom može na početku biti procenjen kao nisko rizičan, a zatim se mogu pojaviti okolnosti koje će taj rizik uvećati i obrnuto). Ovo se ne odnosi na slučajeve koji su na osnovu Zakona svrstani u visokorizične i na koje se moraju primenjivati pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke (npr. kada je stranka funkcioner, kada stranka nije fizički prisutna pri utvrđivanju i proveri identiteta, kada je stranka ili pravno lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke ofšor pravno lice, kod uspostavljanja poslovnog odnosa im vršenja transakcije sa strankom iz države koja ima strateške nedostatke u sistemu sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma).

2.1.4.2.2.3. Rizik transakcije

Pri utvrđivanju i ocenjivanju ovog rizika, Obveznik utvrđuje i ocenjuje za svaki poslovni odnos vrstu imovine koju stranka nudi pri realizaciji tog poslovnog odnosa, način na koji se ta imovina plasira u poslovnom odnosu, kako se prenosi i sl. imajući u vidu da je, prema Zakonu:

1) transakcija jeste prijem, davanje, zamena, čuvanje, raspolaganje ili drugo postupanje sa imovinom kod obveznika, uključujući i platnu transakciju u smislu zakona kojim se uređuje pružanje platnih usluga.

2) imovina jesu stvari, novac, prava, hartije od vrednosti i druge isprave u bilo kom obliku, kojima se može utvrditi pravo svojine i druga prava

3) novac jeste gotov novac (domaći i strani), sredstva na računima (dinarska i devizna) i elektronski novac;

4) fizički prenosiva sredstva plaćanja jesu gotov novac, čekovi, menice i druga fizički prenosiva sredstva plaćanja, plativa na donosioca;

Kod utvrđivanja i ocenjivanja ovog rizika Obveznik uzima u obzir i:

1) rizik gotovinske transakcije (fizički prijem ili davanje gotovog novca), obzirom da je članom 46. Zakona, propisano ograničenje prijema gotovog novca od stranke za plaćanje prodate ili zakupljene nepokretnosti, odnosno izvršene usluge u iznosu od 10.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti.

2) rizik neuobičajena transakcije (transakcija koja odstupa od uobičajenog poslovanja stranke kod obveznika), a koja se najčešće ogleda u neuobičajenim zahtevima stranke da poslovni odnos realizuje primenom novih tehnologija ili virtualnom valutom (digitalni zapisi vrednosti koje nije izdala i za čiju vrednost ne garantuje centralna banka, niti drugi organ javne vlasti, koji nisu nužno vezani za zakonsko sredstvo plaćanja i nemaju pravni status novca ili valute, ali ih fizička ili pravna lica prihvataju kao sredstvo razmene i mogu se kupovati, prodavati, razmenjivati, prenositi i čuvati elektronski).

2.1.4.2.2.4. Rizik usluga

Predstavlja rizik poslovanja kod osnovne usluge, koja obuhvata kupovinu, prodaju, zakup i izdavanje nekretnina i ostalih manje rizičnih usluga u nepokretnostima, kao što je usluga gde se vrši procena vrednosti nekretnine i prikupljanje i objedinjavanje kompletne dokumentacije prilikom realizacije kupoprodajnog ugovora, istraživanje tržišta nekretnina i dr.

Kupovina obuhvata obavezu kupca da ugovorom definisanu cenu nekretnine plati i preuzme je u određenom roku.

Prodaja predstavlja prenošenje prava svojine i predaju prodate nekretnine uz nadoknadu, odnosno uz ugovorom definisanu cenu koštanja predmetne stvari.

Zakup predstavlja uživanje i upotrebu predmetno ugovorene nekretnine, uz obavezu plaćanja zakupnine i korišćenja iste do određenog roka ponašajući se kao dobar privrednik, odnosno dobar domaćin.

Izdavanje obuhvata predaju ugovorene nekretnine zakupcu na upotrebu u ispravnom stanju na utvrđeni rok korišćenja, zajedno sa svim pripadajućim delovima uz određenu nadoknadu.

2.1.4.2.3. ANALIZA RIZIKA

Analiza rizika sadrži:

1) analizu rizika u odnosu na celokupno poslovanje Obveznika,

2) analizu rizika za svaku grupu ili vrstu stranke, odnosno poslovnog odnosa, odnosno usluge koju pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno transakcije.

2.1.4.2.3.1. Analiza (procena) rizika na nivou Obveznika (samoprocena rizika)

U procesu izrade analize rizika u odnosu na svoje celokupno poslovanje Obveznik procenjuje verovatnoću da se njegovo poslovanje iskoristi u tu svrhu. Analiza rizika u odnosu na celokupno poslovanje ima za cilj identifikovanje izloženosti Obveznika riziku od pranja novca i finansiranja terorizma i segmenata poslovanja kojima treba dati prioritet u preduzimanju aktivnosti radi efikasnog upravljanja ovom vrstom rizika.

Procenu rizika na nivou Obveznika (samoprocenu rizika) obveznik je dužan da vrši jednom godišnje, najkasnije do 31. marta tekuće godine za prethodnu godinu, a na osnovu analize niže datih kriterijuma za samoprocenu.

Preduslov za izradu analize rizika na nivou Obveznika je izrađena analiza rizika svih stranaka sa kojima ima uspostavljen poslovni odnos, a koja, pored uzimanja u obzir rezultata Nacionalne procene rizika i imperativnih zakonskih odredaba, obuhvata geografski rizik, rizik stranke, rizika usluge i rizik transakcije, a čiji su kriterijumi za procenu dati u Posebnom delu ovih Smernica.

Prilikom procene rizika na nivou Obveznika, dužnost obveznika je da najmanje uzme u obzir:

1) rezultate Nacionalne procene rizika, odnosno rizik od pretnji i sektorsku ranjivost. Prema rezultatima Nacionalne procene rizika iz 2021. godine, sektor posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti je procenjen kao srednje ranjiv i ima srednju izloženost pretnji od pranja novca. Takođe, prilikom samoprocene rizika potrebno je da obveznik uzme u obzir i rizičnost forme u kojoj je sam obveznik organizovan, a prema rezultatima nacionalne procene rizika, koji su navedeni niže u tekstu;

2) da li postoje proizvodi ili usluge koje Obveznik nudi u svom poslovanju, a koji mogu biti zloupotrebljeni;

3) veličinu obveznika, da li obveznik ima kompleksnu vlasničku strukturu, broj zaposlenih kod Obveznika neposredno zaduženih za obavljanje poslova u vezi sa sprečavanjem pranja novca i finansiranja terorizma u odnosu na ukupan broj zaposlenih, broj zaposlenih koji su u neposrednom kontaktu sa strankama, način organizacije poslova i odgovornosti, dinamiku zapošljavanja novih zaposlenih, kvalitet obuke itd;

4) ukupan broj stranaka;

5) broj stranaka sa kompleksnom vlasničkom strukturom;

6) broj stranaka po formi - prema rezultatima Nacionalne procene rizika iz 2021. godine, društva sa ograničenom odgovornošću i preduzetnici su forme privrednih subjekata sa visokim stepenom pretnje za pranje novca, akcionarska društva i zadruge sa srednjim stepenom pretnje, ostali oblici (komanditna društva i ortačka društva) sa niskim stepenom pretnje, dok pravna forma registrovanih poljoprivrednih gazdinstava predstavlja rastuću pretnju, jer kontrola tokova novca ka ovim subjektima je mala ili skoro nikakva, teje uočeno da se koriste za pranje novca od organizovanih kriminalnih grupa.

7) pored navedenog, prema rezultatima Nacionalne procene rizika iz 2021. godine, izloženost neprofitnih organizacija zloupotrebama u svrhe finansiranja terorizma je ocenjena kao niska ka srednjoj;

8) procenu izloženosti obveznika prekograničnim pretnjama (broj stranaka koje su rezidenti i broj stranka koje su nerezidenti, broj stranka čiji su stvarni vlasnici domaći državljani i broj stranka čiji su stvarni vlasnici strani državljani, a ako ima stvarnih vlasnika koji su strani državljani podatak iz kojih su država);

9) stepen rizika svojih stranaka (broj stranaka niskog, srednjeg i visokog stepena rizika, naročito uzimajući u obzir broj ofšor pravnih lica, funkcionera i stranaka koje nisu bile fizički prisutne prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa);

10) broj stranaka kod kojih je bilo sumnjivih aktivnosti/transakcija;

11) broj sumnjivih aktivnosti/transakcija konstatovanih internim izveštajima i

12) broj sumnjivih transakcija prijavljenih Upravi.

Na osnovu napred navedenih kriterijuma, kao i mera koje preduzima radi ublažavanja rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, Obveznik sopstvenu ukupnu izloženost riziku od pranja novca i finansiranja terorizma ocenjuje kao nizak rizik, srednji rizik ili visok rizik.

Od Obveznika se ne očekuje da utvrde da li je krivično delo pranja novca ili finansiranja terorizma izvršeno.

Osnovni zadatak Obveznika jeste da obezbede raspolaganje svim potrebnim podacima u vezi sa poznavanjem i praćenjem poslovanja svojih stranaka, da procene da li se određeni modeli ponašanja mogu dovesti u vezu sa krivičnim delom i u kojoj meri, te da u skladu sa Zakonom preduzmu sve potrebne mere i prijave sumnjive aktivnosti, dok Uprava za sprečavanje pranja novca i istražni organi, dalje vode potrebne postupke u datom slučaju, da bi utvrdili da li postoji ili ne neko krivično delo.

2.1.4.2.3.2. Analiza (procena) rizika pa nivou poslovnog odnosa (stranke)

Procenu rizika na nivou poslovnog odnosa (stranke) Obveznik vrši uzimajući u obzir:

1) rezultate Nacionalne procene rizika (ako je stranka obveznik Zakona, obveznik je dužan da uzme u obzir stepen pretnje i sektorsku ranjivost onog sektora kojem stranka pripada, kao i rizičnost forme u kojoj je stranka organizovana, nezavisno od toga dali je stranka obveznik Zakona);

2) imperativne odredbe Zakona (Zakonom su propisani slučajevi kada je obveznik dužan da stranku svrsta u visok stepen rizika i da u odnosu na nju primenjuje pojačane radnje i mere);

3) Smernice Ministarstva (geografski rizik, rizik stranke, rizik usluge i rizik transakcije, čiji su kriterijumi dati u posebnom delu ovih Smernica).

Na osnovu izvršene procene rizika za svaku grupu ili vrstu stranke, odnosno poslovnog odnosa, usluge koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno transakcije i rizika na nacionalnom nivou obveznik u skladu sa Zakonom, svrstava stranku u jednu od sledećih kategorija rizika:

- kategoriju niskog rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i tada primenjuje najmanje pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke;

- kategoriju srednjeg rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i tada primenjuje najmanje opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke;

- kategoriju visokog rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i tada primenjuje pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke.

Shodno tome, postoji interna kategorija neprihvatljivog rizika, kada će Obveznik potencijalno odbiti uspostavljanje poslovne saradnje ili dati predlog za raskid saradnje ukoliko je već uspostavljena

Obveznici mogu koristiti matricu rizika kao metod za procenu rizika da bi identifikovali stranke koje se nalaze u zoni niskog rizika, one koje se nalaze u zoni nešto višeg rizika ali je taj rizik još uvek prihvatljiv, kao i one koji nose visok ili neprihvatljiv rizik, od pranja novca i finansiranja terorizma.

(Na primer, Obveznik može nivo rizika izraziti numerički, ali pri tome mora tačno opisati ako je došlo do izražavanja određenog rizika kroz numerički pokazatelj ili, nivo rizika može izraziti opisno: viši, niži, srednji rizik ili mala verovatnoća da je faktor rizičan, srednja verovatnoća, visoka verovatnoća, veoma visoka. Isto tako, posledice se mogu izraziti kao značajne, male, beznačajne ili od izuzetnog značaja. Na samom Obvezniku je da odluči kako će izraziti procenjeni rizik, dali opisno ili numerički i ako želi koju matricu će pri tome koristiti).

Obveznik matricu rizika menja u skladu sa promenom okolnosti svog poslovanja (Npr. za jednog posrednika, stranka može biti procenjena kao nisko rizična, dok će istu stranku banka proceniti kao visoko rizičnog, upravo zbog različitog uticaja vrste rizika i poslovnog odnosa. Usluga niskog rizika u kombinaciji sa strankom iz zemlje visokog rizika daje veći rizik i može biti procenjen kao srednji rizik, ukoliko stranka zatim uspostavi i novi poslovni odnos, tj. koristi uslugu koja je visoko rizična, i rizik stranke će se promeniti u visoko rizičan).

Međunarodni standardi i Zakon omogućavaju Obvezniku da zavisno od stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, prema stranci sprovodi tri vrste radnji i mera:

- opšte za sve stranke, na početku ugovaranja poslovnog odnosa, a onda od pojednostavljenih do pojačanih.

1) Opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke obuhvataju utvrđivanje i proveru njenog identiteta i identiteta stvarnog vlasnika. pribavljanje i procenu informacija o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije stranke, kao i redovno praćenje njenog poslovanja i proveru usklađenosti aktivnosti stranke sa prirodom poslovnog odnosa i uobičajenim obimom i vrstom poslovanja stranke. Sprovode se ia sledeći način i to :

a) Utvrđivanje i provera identiteta stranke

Obveznici su dužni pre uspostavljanja poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije iznad Zakonom utvrđenog iznosa ili u drugim slučajevima koji su utvrđeni Zakonom, uzeti potrebne podatke o stranci, kako bi utvrdili i potvrdili njen identitet.

Identitet stranke je moguće verodostojno utvrditi i proveriti iz dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora ili putem sredstava elektronske identifikacije u skladu sa zakonom, kao što su službeni identifikacioni dokument, odnosno druge javne isprave (lični dokumenti, službene isprave, original ili overeni dokumenti iz registra, pribavljanje podataka neposredno od stranke}, koje dokazuju istinitost identiteta stranke (fizičkog lica, pravnog lica, zakonskog zastupnika, punomoćnika, lica stranog prava, preduzetnika, lica građanskog prava, utvrđivanje i provera identiteta fizičkog lica putem kvalifikovanog elektronskog sertifikata}.

Pravilnikom o uslovima i načinu utvrđivanja i provere identiteta fizičkog lica korišćenjem sredstava elektronske komunikacije ("Službeni glasnik RS", broj 69 od 9. jula 2021.), identitet stranke moguće je utvrditi i korišćenjem sredstava elektronske komunikacije i bez obaveznog fizičkog prisustva lica čija se identifikacija vrši kod obaveznika prema propisima.

U slučaju kada identitet stranke nije moguće utvrditi ili proveriti, kao kada nije moguće utvrditi stvarnog vlasnika stranke i kada nije moguće pribaviti informacije o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije i druge podatke u skladu sa Zakonom, Obveznik je dužan da odbije uspostavljanje poslovnog odnosa, odnosno odbije učešće u zaključivanju transakcije i ima obavezu da prekine sve postojeće poslovne odnose sa tom strankom.

b) Utvrđivanje stvarnog vlasnika stranke

Obveznik je dužan da:

1) utvrdi identitet stvarnog vlasnika stranke koja je pravno lice ili lice stranog prava pribavljanjem podataka propisanih Zakonom i to: ime, prezime, datum i mesto rođenja i prebivalište ili boravište stvarnog vlasnika stranke.

2) navedene podatke pribavi uvidom u original ili overenu kopiju dokumentacije iz registra koji vodi nadležni organ države sedišta stranke, koja ne sme biti starija od šest meseci od dana izdavanja, čiju kopiju čuva u skladu sa zakonom. Na kopiji koju čuva, obveznik upisuje datum, vreme i lično ime lica koje je izvršilo uvid u original ili overenu kopiju. Podaci se mogu pribaviti i neposrednim uvidom u zvanični javni registar u skladu sa Zakonom,

3) preduzme razumne mere da proveri identitet stvarnog vlasnika stranke, tako da u svakom trenutku zna vlasničku i upravljačku strukturu stranke i da zna ko su stvarni vlasnici stranke.

(Npr., da bi Obveznik pribavio napred navedene podatke, on može da izvrši uvid u dokumentaciju iz registra Agencije za privredne registre ili drugih nadležnih organa države sedišta stranke. Za razliku od dokumentacije koja se odnosi na utvrđivanje i proveru identiteta pravnog lica koja ne sme biti starija od tri meseca, dokumentacija koja se odnosi na utvrđivanje stvarnog vlasnika pravnog lica i lica stranog prava, ne sme biti starija šest meseci od dana izdavanja. Podaci se mogu pribaviti i neposrednim uvidom u zvanični javni registar. Na odštampanom izvodu se nalaze relevantni podaci, a na istom se upisuje datum, vreme i lično ime lica koje je izvršio uvid, i čuva se u skladu sa zakonom).

Ako iz javnog registra, odnosno registra koji vodi nadležni organ države sedišta, nije moguće pribaviti sve podatke o stvarnom vlasniku stranke, obveznik je dužan da podatke koji nedostaju pribavi iz originalnog dokumenta ili overene kopije dokumenta ili druge poslovne dokumentacije, koju mu dostavlja zastupnik, prokurista ili punomoćnik stranke, a podatke koje iz objektivnih razloga nije moguće pribaviti na prethodno navedene načine, Obveznik može pribaviti i uvidom u komercijalne ili druge dostupne baze i izvore podataka ili iz pismene izjave zastupnika, prokuriste ili punomoćnika i stvarnog vlasnika stranke. U postupku utvrđivanja identiteta stvarnog vlasnika, Obveznik može da pribavi kopiju ličnog dokumenta stvarnog vlasnika stranke, odnosno očitani izvod tog dokumenta.

U slučaju da nakon svih radnji propisanih zakonom nije u mogućnosti da utvrdi stvarnog vlasnika, dužan je da utvrdi identitet jednog ili više fizičkih lica koja obavljaju funkciju najvišeg rukovodstva u stranci.

Obveznik je dužan da dokumentacijom potvrdi sve radnje i mere preduzete u vezi utvrđivanja stvarnog vlasnika stranke.

Obaveza utvrđivanja stvarnog vlasnika stranke uključuje i fizičko lice.

(Npr. stvarni vlasnik stranke koja je fizičko lice, je isto fizičko lice koje posredno ili neposredno kontroliše stranku. Pod kontrolom stranke svakako se podrazumeva kontrola transakcije ili poslovnog odnosa koja za praktičnu posledicu ima to da stranka ne postupa za svoj račun, tj, stranka koja je fizičko lice uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju u prisustvu drugog fizičkog lica od koga dobija instrukcije ili vršiti transakciju čitajući belešku sa instrukcijama i sl.).

Prilikom utvrđivanja stvarnog vlasnika stranke, Obveznici mogu koristiti Smernice za utvrđivanje stvarnog vlasnika stranke i Smernice za evidentiranje stvarnog vlasnika registrovanog subjekta u centralnoj evidenciji.. koje su objavljene na sajtu Uprave http://www.apml.gov.rs

2) Pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, pored opštih radnji i mera, obuhvataju:

- pribavljanje i procenu verodostojnosti informacija o poreklu imovine koja je ili će biti predmet poslovnog odnosa,

- i dodatne radnje i mere koje obveznik preduzima u slučajevima propisanim Zakonom, kao i u drugim slučajevima kad proceni da postoji ili bi mogao postojati visok stepen rizika od pranja novca ili finansiranja terorizma.

Obveznik svojim internim aktom propisuje koje će pojačane mere, i u kom obimu, preduzeti u svakom konkretnom slučaju.

Koje će dodatne mere obveznik preduzeti kad neku stranku svrsta u visokorizičnu kategoriju na osnovu sopstvene procene rizika, zavisi od konkretne situacije (npr. ako je stranka tako procenjena zbog vlasničke strukture, obveznik može svojim procedurama predvideti obavezu pribavljanja dodatnih podataka i obavezu dodatne provere podnete dokumentacije).

Dužnost preduzimanja pojačanih radnji i mera postoji u sledećim slučajevima propisanim Zakonom:

a) Nova tehnološka dostignuća i usluge

Obveznik je dužan da prepozna i da razume rizike povezane sa novim ili inovativnim proizvodom ili uslugom, naročito kada to uključuje primenu novih tehnologija ili metoda plaćanja. Novi proizvodi i nove poslovne prakse, uključujući i nove načine isporuke proizvoda i upotrebu novih tehnologija u razvoju (kako za nove tako i za postojeće proizvode), naročito ako za njih ne postoji jasno razumevanje, mogu doprineti povećanom riziku od pranja novca i finansiranja terorizma.

Prilikom primene novih tehnoloških dostignuća i novih proizvoda ili usluga, Obveznik je u skladu sa zakonom dužan da, pored opštih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, primenjuje dodatne mere kojima se umanjuju rizici i upravlja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma (pr. češće praćenje stranke radi utvrđivanja da li je njeno poslovanje očekivano imajući u vidu poznavanje stranke, njenih prihoda i dr.).

b) Funkcioner

Obveznik uređuje postupak kojim se utvrđuje da li je stranka ili stvarni vlasnik stranke funkcioner (domaći i strani) što obuhvata i članove uže porodice funkcionera ili bliže saradnike funkcionera, kao i članove upravnog i nadzornog organa pravnog lica koje je u većinskom vlasništvu strane države, članove organa upravljanja političkih stranaka i funkcionere međunarodnih organizacija koji obavljaju ili su u poslednjih četiri godina obavljali visoku javnu funkciju u međunarodnoj organizaciji, kao što je: direktor, zamenik direktora, član organa upravljanja, ili drugu ekvivalentnu funkciju u međunarodnoj organizaciji.

Radnje i mere poznavanja i praćenja stranke treba da budu ključni izvor informacija o tome da li je stranka funkcioner (Npr. informacije o osnovnom zanimanju ili zaposlenju stranke). Obveznik koristi i druge izvore informacija koji mogu biti korisni za identifikovanje funkcionera, preduzimajući neku od sledećih aktivnosti, i to:

1. pribavlja pismenu Izjavu stranke o tome da li je ona funkcioner, član uže porodice funkcionera ili bliski saradnik funkcionera;

2. koristi elektronske komercijalne baze podataka koje sadrže liste funkcionera (npr. World-Check, Factiva, LexisNexis);

3. pretražuje javno dostupne podatke i informacije {npr. registar funkcionera Agencije za borbu protiv korupcije)

4. formira i upotrebljava internu bazu funkcionera (npr. veće finansijske grupacije imaju sopstvenu listu funkcionera).

Redosled i broj izloženih aktivnosti koje Obveznik preduzima treba da omogući verodostojno utvrđivanje da li je stranka ili stvarni vlasnik stranke funkcioner.

Pismena Izjava sadrži sledeće podatke:

- ime i prezime, datum i mesto rođenja, prebivalište ili boravište i JMBG/lični identifikacioni broj funkcionera koji uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju, odnosno za koga se uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakcija, kao i vrstu i broj ličnog dokumenta, naziv izdavaoca, datum i mesto izdavanja;

- izjavu o tome da li je stranka prema kriterijumima iz Zakona funkcioner (Npr. u izjavi treba taksativno navesti sve slučajeve predviđene Zakonom);

- podatke o tome da li je funkcioner fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u državi, odnosno drugoj državi ili međunarodnoj organizaciji, da li je član porodice funkcionera ili njegov bliski saradnik;

- podatke o periodu obavljanja te funkcije;

- podatke o vrsti javne funkcije koju funkcioner obavlja ili je obavljao u poslednje četiri godine;

- podatke o porodičnom odnosu, ako je stranka član uže porodice funkcionera; podatke o vrsti poslovne saradnje, ako je stranka bliski saradnik funkcionera.

Pri uspostavljanju poslovnog odnosa sa strankom koja je funkcioner, Obveznik primenjuje pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja.

Ove radnje i mere Obveznik primenjuje i kad fizičko lice prestane da obavlja javnu funkciju (bivši funkcioner), i to onoliko dugo koliko mu je potrebno da zaključi da to lice nije zloupotrebilo poziciju koju je imalo, a najmanje četiri godine od dana prestanka obavljanja te funkcije.

Podaci i dokumentacija pribavljeni u ovom postupku čuvaju se u dosijeu stranke 10 godina od dana okončanja poslovnog odnosa.

v) Utvrđivanje i provera identiteta bez fizičkog prisustva stranke

Ako pri utvrđivanju i proveri identiteta, stranka ili zakonski zastupnik, odnosno lice koje je ovlašćeno za zastupanje pravnog lica ili lica stranog prava nisu fizički prisutni kod obveznika, Obveznik je dužan da, pored opštih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, primenjuje dodatne mere propisane Zakona, koje se odnose na pribavljanje dodatnih isprava, podataka ili informacija, na osnovu kojih proverava identitet stranke; dodatnu proveru podnetih isprava ili dodatno potvrđivanje podataka o stranci; pribavljanje podataka o razlozima odsustva stranke (potrebno je da pokuša ostvarivanje dodatnog kontakta sa strankom putem telefona, imejla, Skajpa, Vibera ili na drugi način i prikupljanje još jednog identifikacionog dokumenta za stranku).

g) Ofšor pravno lice

Obveznik je dužan da utvrdi postupak po kome utvrđuje da li je stranka ili pravno lice koje se javlja u njenoj vlasničkoj strukturi, ofšor pravno lice. Obveznik da bi utvrdio da li se radi o ofšor pravnom licu, može koristiti liste MMF-a, Svetske banke ili spisak zemalja koji je sastavni deo Pravilnika o listi jurisdikcija sa preferencijalnim poreskim sistemom ("Službeni glasnik RS", broj 122/12, 104/18 i 161/20). Ako je na osnovu sprovedenog postupka utvrdio daje stranka ili pravno lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke ofšor pravno lice, dužan da pored opštih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke preduzme i dodatne (pojačane) mere u skladu sa Zakonom.

d) Države koje ne primenjuju međunarodne standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma

Kada uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju kada poslovni odnos nije uspostavljen sa strankom iz države koja ima strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja noša i finansiranja terorizma, obveznik je dužan da primeni pojačane radnje i mere propisane Zakonom.

Strateški nedostaci u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma države posebno se odnose, i to na:

1) pravni i institucionalni okvir države, a naročito na inkriminaciju krivičnih dela pranja novca i finansiranja terorizma, mere poznavanja i praćenja stranke, odredbe u vezi s čuvanjem podataka, odredbe u vezi s prijavljivanjem sumnjivih transakcija, dostupnost tačnih i verodostojnih informacija o stvarnim vlasnicima pravnih lica i lica stranog prava;

2) ovlašćenja i procedure nadležnih organa tih država u vezi sa pranjem novca i finansiranjem terorizma;

3) delotvornost sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma u otklanjanju rizika od pranja novca i finansiranja terorizma.

3) Pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke preduzimaju se u slučajevima i na način koji su propisani Zakonom i Pravilnikom o metodologiji za izvršavanje poslova u skladu sa Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma ("Službeni glasnik RS", broj 80/20 i 18/22, u daljem tekstu: Pravilnik) i primenjuju se na stranke niskog stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma. Stranke mogu biti svrstane u ovu kategoriju rizika i na osnovu izrađene analize rizika.

Obveznik dužan da ove mere preduzima prema stranci koja je procenjena kao nisko rizična (pojednostavljene radnje i mere) su iste kao i opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, osim u slučaju kada je stranka državni organ, organ autonomne pokrajine, organ jedinice lokalne samouprave, javno preduzeće. javna agencija, javna služba Javni fond, javni zavod ili komora, odnosno privredno društvo čije su izdate hartije od vrednosti uključene na organizovano tržište hartija od vrednosti koje se nalazi u Republici Srbiji ili državi u kojoj se primenjuju međunarodni standardi na nivou standarda Evropske unije ili viši, a koji se odnose na podnošenje izveštaja i dostavljanje podataka nadležnom regulatornom telu, kada obveznici nisu dužni da utvrđuju stvarnog vlasnika stranke.

2.1.4.2.4. KONTINUIRANO PRAĆENJE

Osim izrade analize rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, prilikom obavljanja svoje registrovane delatnosti, Obveznici moraju postupati saglasno Zakonu propisanim obavezama i preduzimati sledeće radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma pre, u toku i nakon vršenja transakcije ili uspostavljanja poslovnog odnosa, i to:

1. poznavanje stranke i praćenje njenog poslovanja;

2. dostavljanje informacija, podataka i dokumentacije Upravi;

3. određivanje lica zaduženog za izvršavanje obaveza iz Zakona (ovlašćeno lice) i njegovog zamenika, kao i obezbeđivanje uslova za njihov rad;

4. redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih;

5. obezbeđivanje redovne unutrašnje kontrole izvršavanja obaveza iz Zakona, kao i interne revizije ako je to u skladu sa obimom i prirodom poslovanja obveznika;

6. izradu spiska pokazatelja (Listu indikatora) za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma;

7. vođenje evidencija, zaštitu i čuvanje podataka iz tih evidencija i

8. izvršavanje drugih radnji i mera na osnovu Zakona

2.1.4.2.4.1. Učestalost praćenja stranaka prema kategoriji rizika

Nakon što obveznik razvrsta stranke prema stepenu rizika u kategorije:

1) niskog stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma;

2) srednjeg stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma;

3) visokog stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma,

Obveznik primenjuje radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, u toku trajanja poslovnog odnosa, prema učestalosti i intenzitetu u skladu sa ocenjenim rizikom i promenjenim okolnostima u vezi sa strankom, tako da:

1) stranke svrstane u nizak stepen rizika prati najmanje jednom u šest meseci;

2) stranke svrstane u srednji stepen rizika prati najmanje jednom u dva meseca;

3) stranke svrstane u visok stepen rizika prati najmanje jednom u mesecu

2.1.4.2.4.2. Dostavljanje podataka Upravi za sprečavanje pranja novca

U okviru zakonskih ovlašćenja, Obveznici moraju osigurati punu saradnju sa nadzornim organima - Ministarstvom i Upravom. Saradnja između Obveznika i nadzornih organa, obavezna je posebno u slučaju dostavljanja dokumentacije i traženih podataka i informacija, a koji se odnose na stranke ili transakcije, kod kojih postoje razlozi za sumnju u pranje novca ili finansiranje terorizma. Saradnja je potrebna i u slučaju obaveštavanja o bilo kakvoj aktivnosti ili okolnostima, koje su bile ili bi mogle biti povezane sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma.

Uprava je donela Pravilnik o metodologiji za izvršavanje poslova u skladu sa Zakonom, koji bliže određuje metodologiju za izvršavanje poslova. Obveznici su dužni da Upravi dostave podatke uvek kada u vezi sa transakcijom ili strankom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, na način, u formi i u rokovima, kako je to predviđeno Zakonom i ovim Pravilnikom. Dužnost obaveštavanja nastupa u slučaju kada Obveznik, pri zaključenju poslovnog odnosa ili pre izvršenja transakcije, ne može da utvrdi ili proveri identitet stranke na način koji je utvrđen Zakonom, odnosno ne može da utvrdi stvarnog vlasnika stranke ili da dobije podatke o nameni i predviđenoj prirodi poslovnog odnosa ili transakcije, i druge propisane podatke.

Zaposleni kod Obveznika koji utvrdi da postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, mora o tome odmah obavestiti ovlašćeno lice za sprečavanje pranja novca ili njegovog zamenika. Obveznik mora organizovati postupak prijave sumnjivih transakcija preko ovlašćenih lica i saglasno sledećim uputstvima, i to:

- detaljno odrediti način javljanja podataka (telefonskim putem, telefaksom, sigurnim elektronskim putem i sl,),

- odrediti vrstu podataka koji se dostavljaju (podaci o stranci, razlozima za sumnju na pranje novca itd.),

- odrediti način saradnje organizacionih jedinica sa ovlašćenim licem,

- odrediti postupanja sa strankom u slučaju privremenog obustavljanja izvršenja transakcije od strane Uprava za sprečavanje pranja novca,

- odrediti ulogu odgovornog lica obveznika kod prijave sumnjive transakcije,

- zabraniti otkrivanje podataka o tome da će podatak, informacija ili dokumentacija biti dostavljeni Uprava za sprečavanje pranja novca,

- odrediti mere u pogledu nastavka poslovanja sa strankom (privremen prestanak poslovanja, raskid poslovnog odnosa, obavljanje mere pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke i kraćenje budućih poslovnih aktivnosti stranke i sl.).

2.1.4.2.4.3. Ovlašćeno lice za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma

Za vršenje pojedinih radnji i mera za otkrivanje i sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, Obveznik mora imenovati ovlašćeno lice i zamenika, odnosno lica koja ispunjavaju uslove propisane u Zakonu.

Ovlašćeno lice vrši sledeće poslove u oblasti sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, i to:

1. stara se o uspostavljanju, delovanju i razvoju sistema za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma, i inicira i predlaže rukovodstvu odgovarajuće mere za njegovo unapređenje;

2. obezbeđuje pravilno i blagovremeno dostavljanje podataka Upravi u skladu sa Zakonom;

3. učestvuje u izradi internih akata;

4. učestvuje u izradi smernica za vršenje unutrašnje kontrole;

5. učestvuje u uspostavljanju i razvoju informatičke podrške;

6. učestvuje u pripremi programa stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih u obvezniku.

Obveznik je dužan da ovlašćenom licu obezbedi potrebne uslove za rad, pomoć i podršku pri vršenju poslova, da ga redovno obaveštavaju o činjenicama koje bi mogle biti povezane sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma, da mu obezbede neograničen pristup podacima, informacijama i dokumentaciji koja je neophodna za vršenje njegovih poslova, odgovarajuće kadrovske, materijalne, informaciono- tehničke i druge uslove za rad, odgovarajuće prostorne i tehničke mogućnosti koje obezbeđuju zaštitu poverljivih podataka kojima raspolaže ovlašćeno lice, stalno stručno osposobljavanje, zamenu za vreme njegovog odsustva, zaštitu u smislu zabrane odavanja podataka o njemu neovlašćenim licima i drugo.

Ovlašćeno lice samostalno vrši zadatke i odgovorno je najvišem rukovodstvu. Zamenik ovlašćenog lica zamenjuje ovlašćeno lice u njegovom odsustvu i obavlja druge zadatke u skladu sa internim aktom obveznika.

Obveznik Upravi dostavlja podatke o ličnom imenu i nazivu radnog mesta ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i podatke o ličnom imenu i nazivu radnog mesta člana najvišeg rukovodstva odgovornog za primenu ovog zakona, kao i svaku promenu tih podataka najkasnije u roku od 15 dana od dana imenovanja.

2.1.4.2.4.4. Redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih

Saglasno Zakonu, Obveznik mora da osigura redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje svih zaposlenih koji obavljaju poslove sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, odnosno svih koji obavljaju određene poslove na radnim mestima, koja su ili bi mogla biti posredno ili neposredno izložena riziku za pranje novca i finansiranje terorizma, kao i svih spoljnih saradnika i zastupnika, kojima je, na osnovu ugovora poverila obavljanje poslova, osim ako ne spadaju u samostalne obveznike za sprovođenje mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma.

Obveznik mora da obezbedi da svaki zaposleni razume svoju ulogu u procesu upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja teororizma, kako bi se omogućilo adekvatno upravljanje, odnosno sprovodio odgovarajući nadzor nad rizicima. Stoga su obuke za zaposlene koji su u neposrednom kontaktu sa klijentima ili koji obavljaju transakcije od presudnog značaja u postupku upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma veoma značajne. Svi zaposleni od nivoa izvršilaca do najvišeg rukovodstva moraju biti svesni rizika od pranja novca i finansiranja terorizma.

Stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje odnosi se na upoznavanje sa odredbama Zakona i propisa donetih na osnovu njega i internih akata, sa stručnom literaturom o sprečavanju i otkrivanju pranja novca i finansiranja terorizma, sa listom indikatora za prepoznavanje stranaka i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, kao i sa odredbama propisa kojima se uređuje ograničavanje raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno, uništenje i propisa kojima se uređuje zaštita podataka o ličnosti.

Obveznik je dužan da, najkasnije do kraja marta za tekuću godine, napravi Program godišnjeg stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih za sprečavanje i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma.

U programu se navodi:

1. planirani broj obuka na godišnjem nivou;

2. planirani broj zaposlenih koji će pohađati obuke, kao i profil zaposlenih kojima su obuke namenjene;

3. teme iz oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koje će biti predmet obuka, kao i teme iz oblasti ograničavanje raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno uništenje;

4. način realizacije obuka (seminari, radionice i dr.)

Obveznik je dužan da u godini za koju je donet program, a najkasnije do kraja marta naredne godine, sprovede obuke koje je propisao programom i da o takvim obukama sačini službenu belešku.

Službena beleška mora da sadrži vreme i mesto održavanja obuke, broj zaposlenih koji su prisustvovali obuci, ime i prezime lica koje je sprovelo obuku i kratak opis obrađene teme na obuci.

Program i dokumentaciju godišnjeg stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih (službene beleške, prezentacije i slično\ Obveznik je dužan da čuva u skladu sa Zakonom.

Redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje kod Obveznika može da sprovodi ovlašćeno lice, njegov zamenik, odnosno drugo stručno osposobljeno lice, koje na predlog ovlašćenog lica, odredi uprava obveznika.

2.1.4.2.4.5. Obezbeđivanje redovne unutrašnje kontrole i interne revizije

Obveznik mora da uspostaviti redovnu, sistematičnu unutrašnju kontrolu pravilnosti i efikasnosti sprovođenja propisanih mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma.

Kontrolu pravilnosti i delotvornosti sprovođenja propisanih mera otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, Obveznici trebaju da sprovode putem redovnih ili vanrednih nadzora, u postupku sprovođenja unutrašnje kontrole saglasno Pravilniku.

Obveznik sprovodi unutrašnju kontrolu u skladu sa utvrđenim rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma. Ukoliko je Obveznik procenio rizik svoga poslovanja većim stepenom rizika, unutrašnja kontrola poslovanja će se obavljati periodično, kvartalno ili polugodišnje, a sve u skladu sa procenjenim rizikom poslovanja Obveznika.

U slučaju promene u poslovnom procesu Obveznika (npr. proširivanje ili sužavanje delatnosti za koje je dobijena dozvola od strane nadzornog organa, organizacione promene, promene poslovnih procedura, uvođenja nove usluge), dužan je da u okviru unutrašnje kontrole proveri i uskladi svoje procedure, kako bi bile adekvatne za izvršavanje obaveza iz Zakona.

Proveru usklađenosti sistema i procedura za primenu Zakona, kao i primene tih procedura, Obveznik je dužan da sprovodi jednom godišnje, i svaki put kad dođe do promene u poslovnom procesu, najkasnije do dana uvođenja te promene u poslovnu ponudu.

Obveznik je dužan da sačini godišnji Izveštaj o izvršenoj unutrašnjoj kontroli i preduzetim merama nakon te kontrole, i to najkasnije do 15. marta tekuće godine za prethodnu godinu.

Godišnji izveštaj sadrži sledeće podatke:

1) ukupan broj uspostavljenih poslovnih odnosa gde je predmet prometa gotovinska transakcija u iznosu od 10.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti;

2) ukupan broj prijavljenih transakcija ili lica za koje se sumnja da su u vezi sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma;

3) ukupan broj lica za koja se sumnja da su u vezi sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma koji su prijavljeni ovlašćenom licu od strane zaposlenih kod obveznika a nisu prijavljeni Upravi;

4) ukupan broj uspostavljenih poslovnih odnosa kod kojih je identitet stranke utvrđen na osnovu kvalifikovanog elektronskog sertifikata stranke ili u postupku video-identifikacije, kao i ukupan broj poslovnih odnosa uspostavljenih preko punomoćnika;

5) učestalost korišćenja pojedinačnih pokazatelja za prepoznavanje sumnjivih transakcija kod prijavljivanja transakcija ovlašćenom licu od strane zaposlenih kod obveznika;

6) ukupan broj unutrašnjih kontrola izvršenih na osnovu pravilnika, kao i nalaze unutrašnje kontrole (broj uočenih i ispravljenih grešaka, opis uočenih grešaka itd.);

7) mere preduzete na osnovu izvršenih unutrašnjih kontrola;

8) o izvršenoj unutrašnjoj kontroli informacionih tehnologija korišćenih u primeni odredaba Zakona (obezbeđivanje zaštite podataka koji se prenose elektronskim putem, čuvanje podataka o strankama i transakcijama u centralizovanoj bazi podataka);

9) podatke o sadržini programa obuke na planu otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, mestu i licima koja su izvršila programe obuke, broju zaposlenih koji su pohađali obuku, kao i procenu potrebe za dalje obučavanje i usavršavanje zaposlenih;

10) podatke o preduzetim merama na čuvanju podataka koji su (označeni kad) službena tajna;

11) ukupan broj uspostavljenih poslovnih odnosa kod kojih je trećem licu povereno vršenje pojedinih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke.

Obveznik je dužan da predmetni godišnji Izveštaj dostavi Upravi i Ministarstvu na njihov zahtev, u roku od tri dana od dana podnošenja tog zahteva.

Rukovodstvo treba da obezbedi da obim interne revizije bude u skladu sa nivoom rizika od pranja novca i finansiranja terorizma kome je obveznik izložen.

2.1.4.2.4.6. Indikatori za prepoznavanje osnova sumnje

U skladu sa Zakonom, Obveznik mora da izradi Listu indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma. Prilikom izrade, dužan je da unese indikatore koji su objavljeni na veb sajtu Uprave a koji se nalaze u Direktivi o objavljivanju indikatora za prepoznavanje sumnje da se radi o pranju novca i finansiranju terorizma kod posrednika u prometu i zakupu nepokretnosti, kao i indikatore koje je sam obveznik prilikom obavljanja svoje delatnosti prepoznao kao pokazatelje koji mogu ukazati na aktivnosti pranja novca i finansiranja terorizma.

Kod izrade Liste indikatora za prepoznavanje lica i transakcija uzima se u obzir složenost i obim izvršenja transakcija i poslovnog odnosa, neuobičajeni način izvršenja, vrednost ili povezanost transakcija koje nemaju ekonomski ili pravno osnovanu namenu, odnosno nisu usaglašene ili su u nesrazmeri sa uobičajenim odnosno očekivanim poslovanjem stranke, kao i druge okolnosti koje su povezane sa statusom ili drugim karakteristikama stranke.

Obveznik je dužan da prilikom utvrđivanja osnova sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma primenjuju Listu indikatora, kao i da uzima u obzir i druge okolnosti koje ukazuju na postojanje osnova sumnje na pranje novca ili finansiranje terorizma.

2.1.4.2.4.7. Evidencije

Obveznik vodi evidenciju i sadržaj podataka o strankama, kao i poslovnim odnosima i transakcijama u sladu sa Zakonom.

2.1.4.2.5. DOKUMENTACIJA

Pristup zasnovan na proceni rizika zahteva i dokumentovanje procene rizika, kao i postojanje odgovarajućih internih akata, kako bi se utvrdile polazne tačke i primena adekvatnih mera i procedura.

Metodologija rada podrazumeva da Obveznik samostalno na početku odredi tehnike koje će koristiti u postupku izrade dokumenta analize, način na koji će selektovati i obraditi informacije, širinu i vrste informacija koje će koristiti.

2.1.4.2.5.1. Interna akta

U skladu sa odredbama Zakona, Obveznik je dužan da donese i primenjuje odgovarajuća interna akta kojima će, radi efikasnog upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma, obuhvatiti sve radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma propisane Zakonom, podzakonskim aktima donetim na osnovu Zakona i ovim Smernicama. Obveznik je dužan da internim aktima uzme u obzir utvrđene rizike od pranja novca i finansiranja terorizma, pri čemu ti akti moraju biti srazmerni prirodi i obimu poslovanja, kao i veličini obveznika, i moraju imati odobrenje člana najvišeg rukovodstva. Obveznik je dužan da obezbedi primenu ovih akata utvrđivanjem odgovarajućih postupaka i mehanizama unutrašnje kontrole.

Obveznik je dužan da internim aktima naročito uredi:

- proces izrade analize rizika od pranja novca i finansiranja terorizma;

- postupke i mehanizme za otkrivanje sumnjivih transakcija i/ili stranaka, kao i način postupanja zaposlenih nakon prepoznavanja takvih transakcija i postupke za dostavljanje informacija, podataka i dokumentacije na nivou obveznika;

- određivanje lica zaduženih za izvršavanje obaveza iz Zakona - ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i obezbeđivanje uslova za njihov rad12;

- mere i radnje praćenja poslovanja stranke koje će u skladu sa kategorijom rizika stranke preduzeti, odnosno izvršiti u toku trajanja poslovnog odnosa, uslove za promenu njenog statusa prema stepenu izloženosti riziku od pranja novca i finansiranja terorizma i periode praćenja stranaka prema stepenu rizičnosti;

- utvrđivanje prihvatljivosti stranke prema stepenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma pri uspostavljanju poslovnog odnosa i u toku njegovog trajanja;

- utvrđivanje kategorije rizika stranke, usluga, transakcija prema faktorima rizika u odnosu na rizik od pranja novca i finansiranja terorizma;

- postupak sprovođenja radnji i mera poznavanja stranke, i redovno praćenje njenog poslovanja u skladu sa utvrđenom kategorijom rizika, uključujući proveru usklađenosti aktivnosti stranke prirodom poslovnog odnosa i uobičajenim obimom i vrstom njenog poslovanja, kao i eventualnu promenu njene kategorije rizika;

- postupak sprovođenja pojačanih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, kada je stranka visokorizična po samom Zakonu ili na osnovu izvršene analize rizika, a posebno i postupak utvrđivanja da li je stranka ili njen stvarni vlasnik funkcioner. kao i postupak za utvrđivanje da li je stranka ili pravno lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke ofšor pravno lice;

- postupak redovne unutrašnje kontrole izvršavanja obaveza iz Zakona, u skladu sa Zakonom i sačinjavanje godišnjeg izveštaja o izvršenoj unutrašnjoj kontroli i merama preduzetim nakon te kontrole najkasnije do 15. marta tekuće godine za prethodnu godinu sa sadržinom propisanom Pravilnikom;

- postupak sprovođenja redovnog stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih u skladu s programom godišnjeg stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja koji obavljaju poslove sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, a koji se sačinjava do kraja marta za tekuću godinu sa sadržinom propisanom Pravilnikom13;

- vođenje evidencija, zaštitu i čuvanje podataka iz tih evidencija.

Sastavni deo internih akata je i Lista indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da je reč o pranju novca ili finansiranju terorizma, kao i Lista indikatora za prepoznavanje sumnjivih aktivnosti u vezi sa finansiranjem terorizma, koje sadrže i sve indikatore za sprečavanje pranja novca objavljeno na veb sajtu ( http://www.apml.gov.rs/srp49/dir/Indikatori.html).

Listu indikatora Obveznici mogu dopunjavati prema njima poznatim trendovima i tipologijama pranja novca, kao i prema okolnostima koje proizlaze iz poslovanja Obveznika. Lista indikatora za prepoznavanje sumnjivih lica i transakcija je polazište obvezniku pri prepoznavanju sumnjivih aktivnosti stranke. Naime, u postupku utvrđivanja postojanja elemenata za kvalifikaciju određene transakcije sumnjivom, treba uzeti u obzir indikatore koje je sačinila Uprava za sprečavanje pranja novca, odnosno Ministarstvo/nadzorni organ. Međutim, lice i transakcija može biti sumnjiva, a da se ne može podvesti ni pod jedan indikator. U tom slučaju obveznik treba da sagleda širi okvir, jer najbolje poznaje svoju stranku i u tom smislu obveznik može proceniti daje transakcija sumnjiva iako se ne može podvesti ni podjedan indikator koji je objavljen. Sa druge strane, u slučaju da se neko lice ili transakcija na osnovu nekog indikatora sa Liste može okarakterisati sumnjivom, to ne znači da obveznik odmah mora prijaviti to lice kao sumnjivo Upravi za sprečavanje pranja novca, već da stranku pojačano prati, pa u zavisnosti od nastupajućih okolnosti, proceni da li treba prijavu izvršiti Upravi za sprečavanje pranja novca. Prijava sumnjive aktivnosti stranke se vrši na obrascu koji je sastavni deo Pravilnika.

Ako zaposleni kod Obveznika koji je u neposrednom kontaktu sa strankom posumnja da u vezi sa tom strankom ili njenom transakcijom postoji rizik od pranja novca i finansiranja terorizma, dužan je da o tome sačini interni pismeni izveštaj i da ga, u roku i na način koji su utvrđeni unutrašnjim aktom tog obveznika, dostavi licu zaduženom isključivo za izvršavanje obaveza iz Zakona i drugih propisa kojima se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, odnosno ovlašćenom licu. Ovaj izveštaj treba da sadrži one podatke o stranci i transakciji koji ovlašćenom licu omogućavaju da proceni da li su stranka, odnosno transakcija sumnjivi.

Ako, na osnovu ovog izveštaja ili na osnovu drugih informacija o postojanju rizika od pranja noša i finansiranja terorizma koje neposredno sazna, ovlašćeno lice neku transakciju oceni sumnjivom - to lice nadalje postupa u skladu sa Zakonom, a ako je tako ne oceni - dužno je da o toj oceni sačini službenu belešku.

Pored navedenog, Obveznik je dužan da sačini službenu belešku o sprovedenoj obuci, čija je sadržina takođe propisana Pravilnikom

Pored izrade internih akata, Obveznik je dužan da dokumentuje sve radnje i mere koje preduzima prema stranci u skladu sa Zakonom.

Identifikacija stranke, njenog zastupnika, punomoćnika, stvarnog vlasnika, analiza rizika stranke, unošenje podataka u evidencije (sve radnje?/ mere) vrše se prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom i svi podaci i dokumentacija se redovno ažuriraju i čuvaju u poslovnoj dokumentaciji. Identifikacija stranke vrši se uvidom u dokumentaciju iz zvaničnog javnog registra države sedišta stranke ili neposrednim uvidom u isti, odnosno uvidom u lični dokument na čijim kopijama u papirnom obliku, odnosno očitanom izvodu ličnog dokumenta u papirnom obliku se upisuju datum, vreme i lično ime lica koje je izvršilo uvid u dokument, odnosno kopija dokumenta u elektronskom obliku sadrži kvalifikovani elektronski pečat, odnosno kvalifikovani elektronski potpis sa pridruženim vremenskim žigom. Takođe, kopijom dokumentacije, odnosno očitanim izvodom ličnog dokumenta smatra se i digitalizovani dokument i kopiju dokumentacije, odnosno očitan izvod ličnog dokumenta može se čuvati u papirnom ili elektronskom obliku.

Obveznik je dužan da čuva podatke i pripadajuću dokumentaciju u vezi sa primenom Zakona 1014, odnosno 515 godina.

________
12 Podatke o ličnom imenu i nazivu radnog mesta ovlašćenog lica, njegovog zamenika i člana najvišeg rukovodstva odgovornog za primenu Zakona (obaveštenje ili odluku o imenovanju sa navedenim podacima), kao i svaku promenu tih podataka, obveznik je dužan da dostavi Upravi za sprečavanje pranja novca najkasnije u roku od 15 dana od dana imenovanja.
13 Pored navedenog, obveznik je dužan da sačini službenu belešku o sprovedenoj obuci, čija je sadržina takođe propisana Pravilnikom.
14 za podatke i dokumentaciju u vezi sa strankom, uspostavljenim poslovima odnosno sa strankom, izvršenom analizom rizika i izvršenom transakcijom, od dana okončanja poslovnog odnosa
15 za podatke i dokumentaciju o ovlašćenom licu, zameniku ovlašćenog lica, stručnom osposobljavanju zaposlenih izvršenim unutrašnjim kontrolama od dana prestanka dužnosti ovlašćenog lica, izvršenog stručnog osposobljavanja ili izvršene unutrašnje kontrole

II

POSEBAN DEO

Poseban deo ovih Smernica primenjuje Obveznik, imajući u vidu specifične okolnosti u vezi sa rizicima.

1. Vrste rizika kod lica koja se bave pružanjem usluga posredovanja u prometu i zakupu nepokretnosti

Procena rizika, u smislu ovih Smernica, treba da obuhvati najmanje sledećih četiri osnovnih vrsta rizika: geografski rizik, rizik stranke, rizik usluge i rizik transakcije koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti. U slučaju identifikovanja drugih vrsta rizika, a zavisno od specifičnosti poslovanja - Obveznik procenom treba da obuhvati i te vrste rizika.

1.1. Geografski rizik

Podrazumeva rizik koji je uslovljen geografskim područjem -teritorijom, državom odakle vodi poreklo (dolazi ili boravi) stranka, njen vlasnik ili većinski osnivač, stvarni vlasnik ili lice koje na drugi način kontroliše poslovanje stranke, odnosno odakle dolazi lice koje sa strankom obavlja transakciju.

Faktori na osnovu kojih se određuje da li pojedine lokacije /zemlje iz kojih potiče stranka nose viši rizik od pranja novca i finansiranja terorizma uključuju države prema kojima se:

1) Ujedinjene nacije, Savet Evrope ili druge međunarodne organizacije primenile sankcije, embargo ili slične mere;

2) kredibilne institucije (FATF, Savet Evrope i dr.) označile kao države koje ne primenjuju adekvatne mere za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma;

3) kredibilne institucije (FATF, UN i dr.) označile kao države koje podržavaju ili finansiraju terorističke aktivnosti ili organizacije;

4) kredibilne institucije (npr. Svetska banka, MMF) označile kao države s visokim stepenom korupcije i kriminala;

5) verodostojni izvori pokazali da ne dostavljaju informacije o stvarnom vlasništvu nadležnim organima, što se može utvrditi iz izveštaja o uzajamnoj proceni FATF ili izveštaja organizacija koje takođe razmatraju različite nivoe saradnje, kao što su izveštaji Globalnog foruma OECD o poštovanju međunarodnih standarda poreske transparentnosti.

Lista država koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma se objavljuje na internet stranici Uprave www.apml.gov.rs. Ta lista zasnovana je na:

1) saopštenjima FATF (Financial Action Task Force) o državama koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma i koje predstavljaju rizik po međunarodni finansijski sistem;

2) saopštenjima FATF o državama/jurisdikcijama koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma, koje su u cilju otklanjanja prepoznatih nedostataka iskazale opredeljenost na najvišem političkom nivou za otklanjanje nedostataka, koje su u ovu svrhu napravile akcioni plan u saradnji sa FATF, i koje su u obavezi da izveštavaju o napretku koji postižu u otklanjanju nedostataka;

3) izveštajima o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija (FATF i tkz. regionalnih tela koja funkcionišu po uzoru na FATF, kao što je Komitet Saveta Evrope Manival).

4) Države koje primenjuju standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koji su na nivou standarda EU ili viši su;

5) Države članice EU;

6) Treće države (ostale države koje nisu članice EU) sa delotvornim sistemima za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, procenjenim u izveštajima o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija (FATF (Financial Action Task Force) i tzv. regionalnih tela koja funkcionišu po uzoru na FATF, kao što je Komitet Saveta Evrope Manival);

7) Treće države (ostale države koje nisu članice EU) koje su verodostojni izvori (npr. Transparency International) označili kao države koje imaju nizak nivo korupcije ili druge kriminalne aktivnosti;

8) Treće države (ostale države koje nisu članice EU) koje, na osnovu verodostojnih izvora, poput izveštaja o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija (FATF i tzv. regionalnih tela koja funkcionišu no uzoru pa FATF, kao što je Komitet Saveta Evrope Manival) objavljenih izveštaja o napretku te države nakon izveštaja, imaju obaveze propisane zakonom da se bore protiv pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa FATF preporukama i delotvorno implementiraju te obaveze.

9) države sa privilegovanim poreskim sistemom, nose lica/stranke koje imaju sedište u tim zemljama a koje imaju ugovorni odnos i obavljaju poslovnu delatnost sa licima iz ofšor zona. (npr, visokorizično lice će biti ako ima promet usluga sa strankom koja ima sedište u toj zemlji).

Na ovaj deo je ukazala i Nacionalna procena rizika države, kada se posmatraju studije slučaja, presude za pranje novca i tipologije ponašanja kriminalnih grupa, a naročito kada je reč o organizovanim kriminalnim grupama, obveznik mora biti svestan procenjenih prekograničnih pretnji i sa dužnom pažnjom analizirati odnose gde se kao geografski element pojavljuju ofšor zone i zemlje regiona,

Naime, iako određene zemlje primenjuju standarde, to ne znači da će odmah biti stavljene u grupu zemalja, prema proceni rizika kod Obveznika u nizak rizik, već se mora imati u vidu tipologija ponašanja i predmeti pranja novca, koji su ukazali na viši rizik određenih zemalja kojima obveznik mora pristupiti sa dužnom pažnjom.

Nizak rizik od pranja novca može nositi stranka koja ima ugovorni odnos sa strankom iz regiona. Na primer niskorizična može biti stranka koja ima promet robe sa strankom iz države regiona jer postoji ekonomska opravdanost za takvim odnosom.

1.2. Rizik stranke

Obveznik utvrđuje pristup riziku stranke, na osnovu sopstvenih iskustava i poznavanja pravila poslovanja.

Kategorije stranaka čije aktivnosti mogu ukazati na viši rizik, mogu biti slučajevi kada:

1) Ugovorne strane ne nastupaju stvarno u svoje ime i pokušavaju da sakriju identitet stvarnog kupca ili prodavca;

2) Kupac/zakupac ne pokazuje naročit interes za karakteristike nepokretnosti (kvalitet izrade, lokaciju, datum završetka i primopredaje);

3) Kupac/zakupac nije posebno zainteresovan za prikupljanje boljih ponuda ili za postizanje povoljnijih uslova plaćanja;

4) Stranke pokazuju veliko interesovanje da brzo obave kupoprodajnu transakciju iako za to nema posebnog razloga, bez interesovanja da se saznaju bitni detalji ugovora;

5) Stranka u poslednjem trenutku, pred realizaciju ugovora. menja ugovorne strane (dovodi novo pice i predstavlja ga kao kupca), ne pružajući logično objašnjenje za takvo postupanje;

6) Stranka kupuje nepokretnost za gotovinu, a ubrzo zatim tu nepokretnost koristi kao sredstvo obezbeđenja za dobijanje kredita za kupovinu nove nepokretnosti;

7) Odbijanje stranke da da podatke, koji se u praksi uobičajeno prikupljaju uvidom u lične isprave;

8) Stranka poklanja nepokretnost licu sa kojim nije u srodstvu ili drugim ličnim ili poslovnim odnosima;

9) Građevinske firme - kao posebno rizične mogu se posmatrati firme sa nesrazmerno malim brojem zaposlenih u odnosu na obim poslova koje vrše, nemaju svoju infrastrukturu, poslovne prostorije, vlasnička struktura nije jasna;

10) Stranka je domaći ili strani funkcioner i kao politički izložena ličnost predstavlja rizik, stoga obveznik mora sprovesti analizu u svim slučajevima kada takva ličnost istupa kao stranka, pre sklapanja poslovnog odnosa ili izvršenja transakcije;

11) Lica čija je ponuda za uspostavljanje poslovnog odnosa odbijena od strane drugog obveznika, ako se na bilo koji način sazna za tu činjenicu, odnosno lica poznata po lošoj reputaciji i drugo.

12) Stranka za koju postoji sumnja da je povezana sa terorističkim aktivnostima i/ili se nalazi sa UN liste sankcija 1267, zainteresovana je za uspostavljanje poslovnih odnosa i ulaganja u nepokretnosti;

13) Ugovorne strane ne nastupaju stvarno u svoje ime i pokušavaju da sakriju identitet stvarne stranke;

14) Stranka pokušava da obavi identifikaciju sa drugim ispravama, koje nisu lične isprave;

15) Stranka na uvid prilaže samo fotokopije ličnih isprava ili neodgovarajuće isprave;

16) Odbijanje stranke da da podatke koje se u praksi uobičajeno prikupljaju (lični podaci, adresa, zanimanje) i/ili nedoslednosti u priloženoj dokumentaciji (datumi, potpisi i drugi podaci, odnosno sumnja na falsifikovane isprave);

17) Stranka je poznata javnosti, prema tvrdnjama medija kao lice koje je uključeno u vršenje nelegalnih privrednih (siva zona poslovanja) i/ili kriminalnim aktivnostima;

18) Stranka u poslednjem trenutku. pred realizaciju ugovora, menja ugovorne strane, a poznata je po svojim nelegalnim aktivnostima;

19) Stranka pokušava uspostaviti dobre i prijateljske odnose s osobljem kod posrednika, a prema javnim saznanjima potiče iz kriminalnog miljea;

20) Stranka koja se interesuje za nekretninu, a nije lično videla nekretninu, istu kupuje preko posrednika (advokata, zastupnika, bliskih osoba i dr), sumnja raste pošto postoje saznanja da stranka kupac obavlja razna poslovanja na ivici legalnosti (nezakonito);

21) Kupoprodaja nepokretnosti odvija se istog dana ili u vrlo kratkom vremenskom periodu, naročito kada se uočava značajno odstupanje od tržišne cene a pretpostavlja se da su stranke povezana lica;

22) Prema saznanjima stranka raspolaže sa velikom količinom gotovine za kupovinu nepokretnosti i pretpostavlja se da će plaćanje vršiti gotovinom;

23) Vrednost ponuđene nepokretnosti je visoka, a stranka daje nelogične odgovore o načinima plaćanja iste, odnosno raspituje se da se isključivo transakcije obave u gotovini ili kombinovano sa nepouzdanim izvorima plaćanja;

24) Stranka insistira na elektronskom zaključenju ugovora i elektronskom ispostavljanju kupoprodajnog naloga, a potiče iz države poznate po proizvodnji i distribuciji narkotika, države koja nema uređen sistem identifikacije i prevencije pranja novca i države sa takozvane "crne liste", odnosno države za koju se sumnja da podstiču terorističke aktivnosti i finansiranje, iako nije izvesno da će biti usluga posredovanja izvršena;

25) Stranka koja je nedavno kupila nepokretnost, prodaje je za višestruko veću cenu od kupovne, što ukazuje na povezana lica zbog fiktivnog transfera novca i skrivanja porekla i raslojavanja sledeće stranke;

26) Zbog strukture, pravne forme ili složenih i nejasnih odnosa, teško utvrditi identitet njihovih stvarnih vlasnika ili lica koja njima upravljaju, kao npr. ofšor pravna lica sa nejasnom vlasničkom strukturom koja nisu osnovana od strane privrednih društava iz zemlje koja primenjuje standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koji su na nivou standarda propisanih Zakonom;

27) Fiducijarno ili drugo slično društvo stranog prava sa nepoznatim ili prikrivenim vlasnicima ili upravom (tu se radi o društvu stranog prava koje nudi obavljanje zastupničkih poslova za treće lice, tj. društva, osnovana zaključenim ugovorom između osnivača i upravljača, koji upravlja imovinom osnivača, u korist određenih lica korisnika ili beneficijara, ili za druge određene namene);

28) složena statusna struktura ili složen lanac vlasništva (otežava ili ne omogućava utvrđivanje stvarnog vlasnika stranke, odnosno lica koja posredno obezbeđuju imovinska sredstva, na osnovu kojih imaju mogućnost nadzora, koje mogu usmeriti ili na drugi način značajno uticati na odluke uprave ili poslovodstva stranke pri odlučivanju o finansiranju i poslovanju, fondacije, trastovi ili slična lica stranog prava. dobrotvorne i neprofitne nevladine organizacije, zemljoradničke zadruge, ofšor pravna lica sa nejasnom vlasničkom strukturom odnosno "Paravan lica");

29) strani trgovci oružjem i proizvođači oružja;

30) politički eksponirano lice stranih država;

31) nerezidenti i stranci;

32) stranke koje zastupaju lica kojima je to delatnost (advokati, računovođe ili drugi profesionalni zastupnici), posebno kad je Obveznik u kontaktu samo sa zastupnicima;

33) privredna društva sa nesrazmerno malim brojem zaposlenih u odnosu na obim poslova koje obavljaju, koje nemaju svoju infrastrukturu i poslovne prostorije, kod kojih je nejasna vlasnička struktura itd;

34) stranka nudi novac, poklone ili druge pogodnosti kao protiv uslugu za poslove za koje postoji sumnja da nisu u potpunosti u skladu sa propisima;

35) stranka često menja svoje posrednike;

36) stranke koje obavljaju delatnosti za koje je karakterističan veliki obrt ili uplate gotovine (restorani, pumpe, menjači, kazina, cvećare, trgovci plemenitim metalima, automobilima, umetničkim delima, prevoznici robe i putnika, sportska društva, građevinske firme);

37) privatni investicioni fondovi;

38) stranke čiji je izvor sredstava nepoznat ili nejasan, odnosno koji stranka ne može dokazati;

Dodatno napominjemo da ukoliko Obveznik proceni da stranka ofšor pravno lice ili pravno lice koje se javlja u vlasničkoj strukturi stranke ofšor pravno lice ima složenu vlasničku strukturu (kao npr. veliki broj pravnih lica u osnivačkoj strukturi, od kojih su lica koja imaju značajan udeo u osnivačkom kapitalu registrovana na ofšor destinacijama i kada se ne može jednostavno utvrditi ko je stvarni vlasnik tih pravnih lica), isti je dužan da o razlozima takve strukture pribavi pismenu izjavu od stvarnog vlasnika stranke ili zastupnika stranke, kao i da razmotri da li postoji osnov sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma i da o tome sačini službenu belešku koju čuva u skladu sa Zakonom.

Obveznik naročito mora posvetiti pojačanu pažnju ukoliko zaključi poslovni odnos sa strankom koja se bavi: kupoprodajom nepokretnosti, ulaganjem u investicije, bavi se građevinskom delatnošću, izgradnjom nekretnina, prometom po osnovu robe i usluga učestalo i u značajnim iznosima bez ličnog pokrića u dokumentaciju, a zatim i na lica koja novac investiraju kroz kupovinu hartija od vrednosti.

Situacije koje su opisane u Nacionalnoj proceni rizika1 ukazuju na viši rizik kod gore pomenutih aktivnosti. Sve aktivnosti koje su pobrojane, a prepoznate su kod stranke, zaslužuju veću pažnju i procenu rizika, kao i potrebu da se poslovi ovih lica češće prate i procenjuju.

1.3. Rizik usluge

Ovaj rizik se, između ostalih, naročito odnosi na sledeće usluge:

1) usluge koje su nove na tržištu, tj. nisu ranije nuđene u nefinansijskom sektoru i moraju se posebno pratiti radi utvrđivanja stvarnog stepena rizika;

2) elektronsko ispostavljanje ugovora/naloga za trgovinu u slučajevima koje obveznik predvidi svojom procedurom;

3) pružanje onih vrsta usluga za koje je zaposleni kod Obveznika na osnovu svog iskustva procenio da nose visok stepen rizika;

4) pružanje usluga otvaranjem tzv. zajedničkih računa za transakcije, koji mobilišu sredstva iz različitih izvora i od različitih stranaka, a koja se deponuju najedan račun otvoren najedno ime;

5) elektronsko zaključenje ugovora ako nije izvesno da će usluga biti izvršena;

6) usluge koje su međunarodno priznati izvori identifikovali kao visokorizične usluge u elektronskom poslovanju, kao što su međunarodne korespodentske bankarske usluge u realizaciji kupoprodajnih ugovora (i međunarodne) privatne bankarske aktivnosti kod transakcija;

7) novi inovativni proizvodi ili usluge koje Obveznik ne pruža neposredno, već se za njihovo pružanje koriste različiti elektronski posrednici ili drugi kanali kod Obveznika (npr. u slučaju prijema naloga za trgovanje, veći je rizik od pranja novca prilikom ispostavljanja naloga elektronskim putem ili putem platformi za trgovanje ili korišćenjem mobilnih telefona, nego kada se ugovori/nalozi ispostavljaju neposredno. U slučaju pružanja usluge prijema i prenosa naloga za trgovanje nekretninama, verovatnoća da se te usluge koriste za pranje novca, odnosno finansiranje terorizma su veće nego kod npr. usluga prikupljanja kompletne dokumentacije prilikom realizacije kupoprodajnog ugovora ili upravljanja portfoliom).

8) Stranka insistira na novim uslugama novčanog poslovanja digitalnim načinom, pri čemu postoji verovatnoća da ne mogu da se identifikuju realni tokovi novca ili učesnici plaćanja (Crypto currency, PayPall, Epay i dr,), koji se do sada nisu pojavljivali na tržištu kod posrednika, ili se koriste različiti elektronski ili drugi kanali plaćanja;

9) Stranka nudi visoku posredničku naknadu, sa ciljem potkupljivanja kako se ne bi vršile radnje i obaveze iz zakona.

10) Zakupnina u iznosu koji je značajno veći od zakupnine stana približnih karakteristika na istoj ili sličnoj lokaciji, koja se unapred plaća za duži vremenski period, kada postoji sumnja u kriminalnu nameru i fiktivnost ugovora.

1.4. Rizik transakcije

Pod rizikom transakcije, naročito se podrazumevaju sledeće situacije:

1) Kupovina i prodaja nepokretnosti odvija se istog dana ili u vrlo kratkom vremenskom periodu, naročito kada se uočava značajno odstupanje od tržišne cene;

2) Kupovina nepokretnosti na ime trećih lica (rođaka, prijatelja, advokata, pravnih lica sa of-šor destinacija i drugih pravnih lica), bez logičnog razloga;

3) Kupovina/zakupnina nepokretnosti je nesrazmerna kupovnoj moći kupca/zakupca, a gde isti daje nelogične odgovore o poreklu imovine;

4) Transakcije gde stranka zahteva plaćanje koje se sastoji od više manjih uplata. koje u zbiru čine cenu nepokretnosti (tzv. usitnjavanje);

5) Više transakcija kupovine i prodaje jedne nepokretnosti koje vrši grupa fizičkih i/ili pravnih lica koja su međusobno povezana (porodične, poslovne veze, lica koja dele istu adresu ili zastupnike ili advokate itd.);

6) Transakcije koje izvršavaju zastupnici (advokati, punomoćnici i dr) koji deluju u interesu potencijalno povezanih fizičkih lica (porodična ili poslovna povezanost, lica koja žive na istoj adresi itd.);

7) Transakcije u kojima se kao učesnik pojavljuje novoosnovano pravno lice, sa malim osnivačkim kapitalom, a kupuje ili prodaje nekretnine visoke vrednosti;

8) Obezbeđenje kredita za kupovinu nepokretnosti vrši se depozitom u iznosu od 100% iznosa traženog kredita;

9) Transakcije koje dolaze sa teritorija koje ne primenjuju propise iz oblasti sprečavanja pranja novca i gde postoji visok geografski rizik od pranja novca, bez obzira na to da li stranka dolazi sa tih teritorija;

10) Stranka obećava nerealno visoku posredničku naknadu za izvršeni posao (kupovinu/zakupninu nepokretnosti);

11) Zakupnina u iznosu koji je značajno veći od zakupnine stana približnih karakteristika na istoj ili sličnoj lokaciji, koja se unapred plaća za duži vremenski period, kada postoji sumnja u fiktivnost ugovora i drugo.

12) Stranka pokazuje veliko interesovanje da brzo obavi kupoprodajnu transakciju iako za to nema posebnog razloga i traži brzu formalnu radnju zaključenja ugovora i ističe nameru za složenim i neuobičajenim načinima plaćanja;

13) Transakcije gde stranka zahteva plaćanje koje se sastoji od više manjih uplata, koje u zbiru čine cenu nepokretnosti (usitnjavanje), naročito ako se radi o nekretninama visoke vrednosti i gde postoje saznanja da su ugovorne strane povezane u nelegalne ili kriminalne aktivnosti;

14) Stranka koja prema saznanjima ima izvore novca u inostranstvu, ili van finansijskog sistema, i želi da ugovori plaćanja u više manjih iznosa koristeći platne institucije za prenos novca (npr. Western Union);

15) Više transakcija kupoprodaje nepokretnosti koje vrši grupa fizičkih i/ili pravnih lica (nevladina, humanitarna, verska ili druga neprofitna organizacija) za koje se pretpostavlja da se umešana u neke nedozvoljene radnje, a postoje saznanja da izvori novca za plaćanja potiču od nesrodnih lica

16) Transakcija koju stranka obavlja nije u skladu sa njegovom uobičajenom poslovnom praksom, a u kratkom vremenu, obavlja više kupovina bez ekonomskih ili pravno utemeljenih razloga, u cilju očiglednog plasiranja novca.

17) transakcije koje su bile namenjene licima, odnosno subjektima protiv kojih su na snazi mere Ujedinjenih nacija ili Saveta Evrope, kao i transakcije koje bi stranka izvršila u ime i za račun lica ili subjekta protiv kojeg su na snazi mere Ujedinjenih nacija ili Saveta Evrope.

Finansijska praksa varira između država i uzmaju se u obzir i kulturne razlike, dok se na nekim tržištima, gotovinske transakcije u velikim iznosima, mogu smatrati višim rizikom, na drugim tržištima ovo bi moglo biti uobičajeno, naročito gde postoji variranje kursa valute, ili gde ne postoji dobro uređeno tržište hipoteka.

2. Procena rizika kod lica koja se bave pružanjem usluga posredovanja u prometu i zakunu nepokretnosti

Pored prethodno navedenih kriterijuma, pri određivanju stepena rizičnosti pojedine stranke. poslovnog odnosa, usluge ili transakcije, potrebno je da Obveznik, na osnovu svog iskustva obuhvati i druge vrste rizika odnosno druge kriterijume, kao što su:

1) veličina, struktura i delatnost stranke, uključujući obim, strukturu i složenost poslova koje stranka obavlja;

2) statusna i vlasnička struktura stranke;

3) namena zaključenja poslovnog odnosa, usluge ili izvršenja transakcije;

4) poznavanje usluga i iskustvo stranke, odnosno znanje iz tog područja;

5) druge informacije koje pokazuju da stranka, poslovni odnos, usluga ili transakcija mogu biti više rizični.

Povećani rizici mogući su kod:

1) Lokacija gde je velika koncentracija stranaca ili se vrše brojne transakcije sa strancima;

2) Stranaka ili njihovih stvarnih vlasnika, ako su domaći ili strani funkcioneri;

3) Kupca/zakupca koji pokazuje izrazitu zainteresovanost za tačno određenu nekretninu i lokaciju, i ne ispoljava naročitu zainteresovanost za cenu nepokretnosti (tkz. kupovina po svaku cenu);

4) Stranaka koje nisu lično videle nekretninu, istu kupuju/zakupljuju preko posrednika (advokata, zastupnika, bliskih osoba i dr);

5) Stranke koja prilaže lična dokumenta koja su izdata od strane druge države i čiju autentičnost je teško proveriti;

6) Vlasništva nad nepokretnošću, gde je vlasništvo jedina veza kupca - stranog državljanina sa našom zemljom;

7) Pravnog lica koje daje adresu koja predstavlja samo broj poštanskog faha za komunikaciju sa posrednikom, ili je adresa ia kojoj je pravno lice registrovano nepostojeća i drugo.

Kao rezime, da bi Obveznik izvršio sveobuhvatnu procenu rizika treba da opiše sve proizvode i usluge koje nudi, ugovorne odnose koje zasniva, proceni verovatnoću da će stranke zloupotrebiti proizvod/uslugu za pranje novca ili finansiranja terorizma, kao i da proceni uticaj odnosno dejstvo takve pojave na sličan način na koji procenjuje i rizik stranke, gore opisani.

III

PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Smernice su obavezujuće za sve obveznike koji su posrednici u prometu n zakupu nepokretnosti.

Smernice stupaju na snagu danom potpisivanja a primenjuju se osmog dana od dana objavljivanja na sajtu Ministarstva.

Danom početka primene ovih Smernica prestaju da važe "Smernice za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma za obveznike koji su posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti" od 28. maja 2020. godine.

Obveznici su dužni da svoje unutrašnje akte usklade sa ovim Smernicama u roku od 30 dana od dana objavljivanja.