SMERNICEZA PROCENU RIZIKA OD PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA ZA OBVEZNIKE KOJI PRIREĐUJU POSEBNE IGRE NA SREĆU U IGRAČNICAMA I IGRE NA SREĆU PREKO SREDSTAVA ELEKTRONSKE KOMUNIKACIJE- od 31. marta 2022. godine - |
Uprava za igre na sreću, shodno čl. 104. stav 1. tačka 4a) i 110. stav 3. Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma (u daljem tekstu: Zakon), kao organ nadležan za inspekcijski nadzor u oblasti igara na sreću, vrši nadzor nad primenom ovog zakona od strane obveznika iz člana 4. stav 1. tačka 8) Zakona, odnosno kod priređivača posebnih igara na sreću u igračnicama i priređivača igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, koji svoju delatnost obavljaju na osnovu posebnog zakona.
Uprava za igre na sreću može, shodno članu 114. Zakona, samostalno ili u saradnji sa drugim organima da donese preporuke, odnosno smernice za primenu odredaba Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma.
U cilju daljeg unapređenja sistema borbe protiv pranja novca i finansiranja terorizma, usvojene su izmene i dopune Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma ("Sl. glasnik RS" br. 91/19), koje su stupile na snagu 1. januara 2020.godine, kao i izmene i dopune Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma ("Sl. glasnik RS" br. 153/20), koje su u primeni od 29. juna 2021.godine, osim za članove 18. stav 8., 19. stav 7. i 21. stav 7. Zakona, koji su u primeni od 29. decembra 2021. godine.
Takođe, u septembru 2021.godine usvojena je Nacionalna procena rizika, a rezultati navedene procene rizika pružaju neophodne informacije obveznicima i služe im kao polazna, ali i obavezna osnova u procenama koje sami sprovode.
Cilj smernica jeste da definiše osnove i/ili pretpostavke na osnovu kojih bi obveznici trebalo da sprovode procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u odnosu na svoje poslovanje, kao i način sprovođenja procene/analize rizika na pojedinačnom slučaju, a radi jedinstvene primene odredaba Zakona i uspostavljanja delotvornog sistema sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma kod obveznika.
Smernice za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma donose se radi adekvatne procene podložnosti riziku od pranja novca i finansiranja terorizma, izrade analize rizika i redovnog ažuriranja iste, razvijanja procedura prepoznavanja i upravljanja rizikom, kako bi se na jedinstven način primenjivale odredbe Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma.
Sistem mora da obezbedi da se rizici sveobuhvatno identifikuju, analiziraju, procenjuju, nadziru, ublažavaju i da se njima upravlja na najbolji način. Obveznici mogu da primenjuju te mere u različitim obimima, zavisno od vrste i nivoa rizika i saglasno različitim faktorima rizika.
PRANJE NOVCA - DEFINICIJA I FAZE
Pranje novca je proces prikrivanja nezakonitog porekla novca ili imovine stečene kriminalom.
Pranjem novca, u smislu Zakona, smatra se:
• konverzija ili prenos imovine stečene izvršenjem krivičnog dela;
• prikrivanje ili netačno prikazivanje prave prirode, porekla, mesta nalaženja, kretanja, raspolaganja, vlasništva ili prava u vezi sa imovinom koja je stečena izvršenjem krivičnog dela;
• sticanje, držanje ili korišćenje imovine stečene izvršenjem krivičnog dela.
Pranjem novca, u smislu Zakona, smatraju se i navedene aktivnosti izvršene izvan teritorije Republike Srbije.
Pranje novca obuhvata brojne aktivnosti koje se preduzimaju radi prikrivanja porekla imovinske koristi stečene izvršenjem krivičnog dela. Proces pranja novca može podrazumevati čitav niz transakcija, u kojima imovina stečena izvršenjem krivičnog dela predstavlja ulaznu vrednost, dok su "legitimna" dobra i usluge izlazna vrednost takvih transakcija.
Pranje novca je proces koji se može podeliti u tri osnovne faze, s tim što treba imati u vidu da se u praksi one ponekad preklapaju ili neke od njih izostaju.
1) Prva faza je prekidanje direktne veze između novca i nezakonite aktivnosti kojom je stečen i naziva se fazom "ulaganja". U fazi ulaganja, nezakonito stečen novac se uvodi u legalne finansijske tokove. Mnogo je načina na koji se to može ostvariti. Jedan od načina je da se gotovina pribavljena kriminalnim poslovima uplaćuje na bankovne račune, najčešće pod izgovorom neke regularne delatnosti gde se plaćanje uglavnom vrši u gotovom novcu, kao što su na primer restorani, komisioni, butici, kazina i itd.
2) Druga faza je faza "raslojavanja" ili faza "prikrivanja". Nakon što je novac ušao u legalni finansijski sistem, prebacuje se sa računa na koji je položen na druge račune privrednih društava sa ciljem da se prikaže neka fiktivna poslovna aktivnost ili da se obavi neki legalan posao. Glavni cilj tih transakcija je prikrivanje veze između novca i kriminalne aktivnosti od koje potiče.
3) Treća faza, faza "integracije" je poslednja faza u ovom procesu i nakon koje se "prljav" novac javlja kao novac koji potiče od zakonom dozvoljene delatnosti. Čest metod integracije "prljavog" novca u legalne finansijske tokove je kupovina nekretnina ili kupovina kontrolnih paketa akcija akcionarskih društava, što predstavlja primer koncentracije "prljavog" kapitala velikih razmera, a to i jeste cilj "perača" novca. Integracija se koncentriše na tržišne vrednosti, tj. na ono što se može kupovati i prodavati. Jednom, kada novac dođe u ovu fazu, vrlo je teško otkriti njegovo nezakonito poreklo.
FINANSIRANJE TERORIZMA - DEFINICIJA I FAZE
Finansiranjem terorizma, u smislu Zakona, smatra se obezbeđivanje ili prikupljanje imovine ili pokušaj njenog obezbeđivanja ili prikupljanja, u nameri da se koristi ili sa znanjem može biti korišćena, u celosti ili delimično:
- Za izvršenje terorističkog akta;
- od strane terorista;
- od strane terorističkih organizacija.
Pod finansiranjem terorizma smatra se i podstrekavanje i pomaganje u obezbeđivanju i prikupljanju imovine, bez obzira da li je teroristički akt izvršen i da li je imovina korišćena za izvršenje terorističkog akta, pri čemu osnovni cilj ne mora nužno biti prikrivanje izvora finansijskih sredstava, već da se prikrije priroda aktivnosti za čije su finansiranje ta sredstva namenjena.
Finansiranje terorizma se sastoji od nekoliko faza, i to:
1) prikupljanje novčanih sredstava iz zakonitog poslovanja ili iz kriminalnih aktivnosti;
2) držanje novčanih sredstava koja su prikupljena;
3) prenos novčanih sredstava teroristima;
4) korišćenje novčanih sredstava.
Prva faza obuhvata prikupljanje sredstava od lica koja posluju zakonito, ali su povezana sa terorističkim organizacijama ili teroristima, ili od lica koja su povezana sa kriminalnim aktivnostima (npr. trgovina narkoticima, iznude, pronevere i sl.). Značajan izvor novčanih sredstava čine i donacije pojedinaca koji podržavaju ciljeve terorističke organizacije ili fondova koji prikupljaju novac i usmeravaju ga ka terorističkim organizacijama.
U drugoj fazi sredstva se čuvaju, odnosno drže direktno na računima lica ili na računima posrednika povezanih sa terorističkim organizacijama.
Treća faza obuhvata prenos novčanih sredstava jedinicama terorističkih organizacija, odnosno pojedinaca, da bi se novac iskoristio za terorističko delovanje. Najčešće se kao mehanizam za prenos novca koriste sistemi za prenos novca i bankarski sistem, iako su u velikom broju slučajeva prisutni neformalni načini prenosa.
Korišćenje novčanih sredstava postaje očigledno kada se iskoristi za terorističko delovanje - kupovinu oružja, eksploziva, opreme, finansiranje kampova za obuku, propagandu, pružanje utočišta i dr.
Pranje novca i finansiranje terorizma su globalna pitanja koja se mogu negativno odraziti na ekonomsku, političku, bezbednosnu i socijalnu strukturu države. Posledice pranja novca i finansiranja terorizma podrivaju stabilnost, transparentnost i efikasnost finansijskog sistema države, izazivaju ekonomske poremećaje i nestabilnost, nanose štetu ugledu zemlje i ugrožavaju nacionalnu bezbednost.
Rizik je funkcija tri faktora: pretnje, ranjivosti i posledice.
Pretnja je definisana kao lice ili grupa lica, objekata, aktivnosti koji imaju potencijal da nanesu štetu, na primer državi, društvu, ekonomiji i dr. U kontekstu pranja novca to podrazumeva lica koja se bave kriminalnom delatnošću, terorističke grupe i njihove pomagače, sredstva i imovinu kojima oni raspolažu, okruženje u kome se čine prethodna (predikatna) krivična dela i u kome se ostvaruju prihodi od kriminala, njihova veličina i obim.
Ranjivost obuhvata sve ono što bi se moglo iskoristiti u slučaju pretnje ili koje bi mogle podržati i olakšati delovanje pretnje. U slučaju obveznika to je sve ono što ih čini naročito izloženim pranju novca, odnosno finansiranju terorizma (nedovoljno poznavanje propisa koji regulišu ovu oblast, neadekvatna primena zakonskih propisa, neadekvatna obuka, složena ili neadekvatna organizaciona struktura obveznika, nejasno definisane obaveze u procesu i slično).
Procena rizika predstavlja donošenje suda o pretnjama, ranjivostima i posledicama i predstavlja prvi korak ka njihovom ublažavanju.
Procena rizika:
• nacionalna procena rizika
• na nivou obveznika
• na nivou poslovnog odnosa (stranke)
U Republici Srbiji, Nacionalna procena rizika usvojena je u septembru 2021.godine, a kroz sledeće tematski podeljene celine:
1) Procena rizika od pranja novca, koja je izvršena po metodologiji Svetske banke;
2) Procena rizika od finansiranja terorizma (po metodologiji Svetske banke);
3) Procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u sektoru digitalne imovine (izvršena po metodologiji Saveta Evrope) i
4) Procena rizika od finansiranja oružja za masovno uništenje (izvršenja po metodologiji K.1J81 Instituta za odbrambene i bezbednosne studije, uz korišćenje Vodiča za sprovođenje nacionalne procene rizika od finansiranja proliferacije).
Procena rizika od pranja novca je rezultat procene pretnji od pranja novca i nacionalne ranjivosti od pranja novca, a analiza koja je izvršena za Republiku Srbiju pokazala je da je sveobuhvatni rizik od pranja novca "srednji".
Dokument "Nacionalna procena rizika" objavljen je na internet stranici Uprave za sprečavanje pranja novca - http://www.apml.gov.rs/uploads/useruploads/Documents/NRA2021.pdf
1) Procena rizika od pranja novca
Nacionalna procena rizika od pranja novca je rezultat procene pretnji i nacionalne ranjivosti od pranja novca.
Na osnovu analize predikatnih krivičnih dela, pregleda pretnji po sektorima i prekograničnih pretnji sveukupna procena pretnji od pranja novca je "srednja" sa tendencijom "bez promene".
Sektori koji su izloženi visokom stepenu pretnje od pranja novca su sektor nekretnina, sektor priređivača igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije (online) i bankarski sektor.
Procenjeno je da je sektor igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije izložen visokom stepenu pretnje od pranja novca, a uzimajući u obzir podatke o pokrenutim krivičnim postupcima zbog krivičnog dela pranje novca, odnosno krivičnim postupcima po navedenom osnovu koji uključuju zaposlene u ovom sektoru, mali broj prijavljenih sumnjivih transakcija, obim sredstava koja se uplaćuju, odnosno činjenicu da se u okviru ovog sektora vrši obrt velikih količina novca i dr.
Sektori koji su izloženi srednje visokom stepenu pretnje su menjači, kazina i računovođe.
Sektor priređivača posebnih igara na sreću u igračnicama (kazina) izložen je srednje visokom stepenu pretnji od pranja novca, a imajući pre svega u vidu da isti predstavlja aktivan "keš-sektor", sa obrtom velikih količina gotovog novca, mali broj prijavljenih sumnjivih transakcija, kao i prosečan iznos po prijavljenoj sumnjivoj transakciji.
Sektori advokata, osiguranja, trgovine automobilima, posredovanja u prometu nepokretnosti, platne institucije i institucije elektronskog novca, poštanski operateri i pružaoci usluga povezanih sa virtuelnim valutama, predstavljaju sektore koji su izloženi srednjem stepenu pretnje od pranja novca. Srednje nizak stepen izloženosti pretnji od pranja novca imaju sektori tržišta kapitala, faktoringa i javnih beležnika. Najniži stepen izloženosti pretnji od pranja novca imaju sektori davaoca finansijskog lizinga i društava za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima i dobrovoljni penzijski fondovi.
Nacionalna ranjivost od pranja novca je procenjena kao "srednja" na osnovu analize sposobnosti države da se odbrani od pranja novca i analize sektorske ranjivosti.
Sektorska ranjivost - na nacionalnu ranjivost, pored sposobnosti države da se odbrani od pretnji od pranja novca, utiče i ranjivost pojedinih sektora koji mogu biti zloupotrebljeni za pranje novca, i u tom smislu su prilikom procene analizirani finansijski i nefinansijski deo sistema.
U finansijskom delu sistema najranjivije su banke, platne institucije, javni poštanski operator i institucije elektronskog novca (srednja ranjivost), a slede ih menjačnice, faktoring društva i sektor tržišta kapitala (srednje-niska), a potom društva za životno osiguranje, davaoci finansijskog lizinga i dobrovoljni penzijski fondovi (niska).
Kao najranjiviji sektori u nefinansijskom delu sistema identifikovani su sektor nekretnina, priređivača igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije (online), priređivača posebnih igara na sreću u igračnicama (kazina), računovođe i poštanski operatori, koji su procenjeni kao srednje ranjivi, a slede advokati, javni beležnici i društva za reviziju, čija je ranjivost procenjena kao srednje-niska.
Posebne igre na sreću u igračnicama
Igračnice pripadaju sektoru koji je procenjen kao srednje ranjiv i koji ima srednje visoku izloženost pretnji od pranja novca. U ovom sektoru postoji čitav niz elemenata koji povećavaju njegovu ranjivost, a najznačajniji je upotreba gotovine, koja je dominantna, kao i činjenica da su stranke isključivo fizička lica, što sa sobom može nositi specifične rizike u odnosu na jurisdikciju iz koje dolaze, kao i na izloženost visoko rizičnim klijentima (npr. politički izložena lica).
Igre na sreću preko sredstava elektronske komunikacije
Priređivanje igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, kao jedan od sektora u nefinansijskom delu sistema, procenjen je kao sektor koji je srednje ranjiv i koji ima visoku izloženost pretnji od pranja novca. Kod ove vrste priređivanja izloženost riziku je povećana usled velikog broja transakcionih tokova i nedostatka interakcije licem u lice. Takođe, elementi koji povećavaju ranjivost sektora su i omogućeno plaćanje gotovinom (obveznik može da funkcioniše kao deo mešovitog priređivanja koje uključuju automate i kladionice tzv. "zemaljsko klađenje"), što omogućava da se gotovinom dopunjuju evidencioni računi i dr.
2) Procena rizika od finansiranja terorizma na nacionalnom nivou za period 2018- 2020 bazirana je na proceni pretnje od terorizma, pretnji od finansiranja terorizma na nacionalnom nivou, sektorskog rizika od finansiranja terorizma i ranjivosti zemlje od finansiranja terorizma.
Ukupna ocena rizika od finansiranja terorizma u Republici Srbiji je srednje niska, a uzimajući u obzir da je: pretnja od finansiranja terorizma koju predstavljaju teroristi i terorističke organizacije ocenjena kao niska; pretnja od finansiranja terorizma na nacionalnom nivou kao srednja ka niskoj; sektorski rizik od finansiranja terorizma kao srednji; ranjivost zemlje od finansiranja terorizma kao niska.
Sa aspekta zloupotrebe od finansiranja terorizma, sektorska procena rizika je pokazala da je finansijski sektor podložniji za zloupotrebu od nefinansijskog, odnosno da su proizvodi sledećih sektora najpodložniji sa aspekta zloupotrebe finansiranja terorizma: izdavaoci elektronskog novca, platne institucije, javni poštanski operator, ovlašćeni menjači, pružaoci usluga povezanih sa digitalnom imovinom, posrednici za promet i izdavanje nepokretnosti i banke.
3) Procena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u sektoru digitalne imovine
Ocenjeno je da postoji srednji rizik od pranja novca i finansiranja terorizma u vezi sa transakcijama sa virtuelnim valutama, a nizak rizik kada je reč o investicioiim i korisničkim tokenima. U delu koji se odnosi na pružaoce usluga koje su povezane sa digitalnom imovinom, ocenjeno je da postoji srednji rizik.
4) Procena rizika od finansiranja širenja oružja za masovno uništenje (OMU)
Rizik od finansiranja širenja OMU je ocenjen kao nizak ka srednjem.
Visokim stepenom pretnje od finansiranja OMU može se smatrati korišćenje prikrivenih lica i kompanija koje pružaju podršku širenju OMU i paravan entiteta koji posluju u ime lica koja se nalaze pod sankcionim režimom Ujedinjenih nacija i međunarodnih organizacija čiji je član Republika Srbija.
Zakonom o ograničavanju raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno uništenje ("Sl. glasnik RS" br. 23/15,113/17 i 41/18) propisane su, u cilju sprečavanja terorizma i širenja OMU, radnje i mere za ograničavanje raspolaganja imovinom označenih lica, nadležnost državnih organa za primenu tih mera, kao i prava i obaveze fizičkih i pravnih lica u primeni odredaba ovog zakona.
Finansiranje širenja oružja za masovno uništenje, u smislu navedenog Zakona, odnosi se na sve radnje obezbeđivanja finansijskih sredstava ili radnje pružanja finansijskih usluga koje su usmerene, u celosti ili delimično, na razvoj, proizvodnju, sticanje, posedovanje, skladištenje, isporuku, pružanje brokerskih usluga, pretovar, transport i transfer oružja za masovno uništenje, kao i sredstava za njegovo prenošenje.
PRISTUP ZASNOVAN NA PROCENI RIZIKA
Rizik od pranja novca i finansiranja terorizma je rizik od nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat, kapital ili reputaciju obveznika, usled korišćenja obveznika (neposrednog ili posrednog korišćenja poslovnog odnosa, transakcije ili usluge) u svrhu pranja novca i/ili finansiranja terorizma.
Pranje novca i finansiranje terorizma je problem sa kojim obveznici moraju da se suoče, kako ga ne bi nenamerno ili na neki drugi način omogućavali, ohrabrivali ili podsticali.
Neophodno je da obveznici usvoje pristup zasnovan na proceni rizika radi otkrivanja, procenjivanja i razumevanja rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, kako bi usmerili svoje resurse tamo gde su rizici najveći i na taj način sproveli odgovarajuće mere za njihovo ublažavanje.
Analiza rizika od pranja novca i finansiranja terorizma polazi od pretpostavke da različiti proizvodi i usluge koje obveznici nude u okviru svog poslovanja, ili različite transakcije koje obavljaju, nisu podjednako ranjivi za zloupotrebu od pranja novca i finansiranja terorizma. Analiza se vrši kako bi se omogućilo da se primene mere kontrole koje su srazmerne prepoznatom riziku. To omogućava obvezniku da se usredsredi na one klijente, zemlje, proizvode, usluge, transakcije, koji predstavljaju potencijalno najveći rizik.
Pristup zasnovan na proceni rizika zahteva i dokumentovanje procene rizika, kao i postojanje odgovarajućih internih akata kako bi se utvrdile polazne tačke i primena adekvatnih mera i procedura.
Ključni elementi pristupa zasnovanog na proceni rizika su:
a) Identifikacija/prepoznavanje rizika poslovanja koji su podložni pranju novca i finansiranju terorizma, odnosno otkrivanje rizika sa kojima se suočava obveznik, imajući u vidu stranke, vrste usluga koje pruža, a uzimajući u obzir javno dostupne informacije o rizicima i tipologijama pranja novca i finansiranja terorizma. Korisno bi bilo da obveznik sačini listu potencijalnih faktora koje će koristiti za prepoznavanje pretnji i ranjivosti od pranja novca, odnosno finansiranja terorizma kod obveznika. To se, pre svega, odnosi na one faktore koji su kao rizični prepoznati na nivou države, one koji su karakteristični za određenog obveznika, tipologije, trendove, modele ponašanja ili određene okolnosti i dr.
Imajući u vidu da ne postoji univerzalan model za procenu rizika, već različite smernice, ideje, predlozi i primeri iz domaće i međunarodne prakse, na samom obvezniku je da proceni koja metodologija najviše odgovara njegovom radu.
b) Nakon faze identifikacije i opisa rizika, sledi faza analize, koja je ključna za procenu rizika i kojom se utvrđuje kolika je verovatnoća da će doći do pranja novca i finansiranja terorizma i kakav bi u tom slučaju bio njihov uticaj.
Nakon identifikacije i sagledavanja svih relevantnih faktora, obveznik donosi zaključak o nivoima rizika. Obveznici mogu koristiti matricu rizika kao metod za procenu rizika da bi identifikovali stranke koje se nalaze u zoni niskog rizika, one koje su u zoni nešto višeg rizika, ali je taj rizik još uvek prihvatljiv, kao i one koje nose visok ili neprihvatljiv rizik od pranja novca i finansiranja terorizma.
Na osnovu podataka iz analize, isti se unose u matricu rizika, te se kao finalni rezultat utvrđuje stepen rizika od pranja novca kome je izložen obveznik.
v) Upravljanje rizicima podrazumeva svrsishodnu upotrebu rezultata do kojih se došlo u analizi rizika. Obveznik na temelju analize primenjuje strategije upravljanja rizikom i sprovodi odgovarajuću poslovnu politiku, odnosno primerene procedure uz adekvatne sisteme i mehanizme kontrole za njihovo ublažavanje, odnosno prevazilaženje. Na osnovu dobijenih rezultata, definišu se prioriteti delovanja.
Prepoznavanje kategorija, odnosno vrsta rizika - rizik stranke, geografski rizik, rizik transakcije i rizik usluga, je prvi korak u analizi rizika, kako obveznika, tako i stranke.
U zavisnosti od specifičnosti poslovanja konkretnog obveznika u obzir se mogu uzeti i druge kategorije u kojima može doći do pranja novca i finansiranja terorizma.
Analiza rizika, shodno čl. 6. Zakona, mora da bude srazmerna prirodi i obimu poslovanja, kao i veličini obveznika i mora da uzme u obzir osnovne vrste rizika, i to:
Pod geografskim rizikom se podrazumeva procena izloženosti riziku od pranja novca i finansiranja terorizma koja zavisi od države porekla stranke, odnosno lica koje obavlja transakciju, područja odnosno teritorije gde je lociran obveznik, kao i države porekla vlasničke i upravljačke strukture priređivača igara na sreću.
Faktori na osnovu kojih se određuje da li pojedina zemlja ili geografska lokacija nosi viši rizik od pranja novca i finansiranja terorizma uključuju:
• države prema kojima su Ujedinjene nacije, Savet Evrope ili druge međunarodne organizacije primenile sankcije, embargo ili slične mere;
• države koje su od strane kredibilnih institucija (FATF, Savet Evrope i dr.) označene kao države koje ne primenjuju adekvatne mere za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma;
• države koje su od strane kredibilnih institucija (FATF, UN i dr.) označene kao države koje podržavaju ili finansiraju terorističke aktivnosti ili organizacije;
• države koje su od strane kredibilnih institucija (npr. Svetska banka, MMF) označene kao države sa visokim stepenom korupcije i kriminala;
• države za koje su verodostojni izvori pokazali da ne dostavljaju informacije o stvarnom vlasništvu nadležnim organima, što se može utvrditi iz izveštaja o uzajamnoj proceni FATF ili izveštaja organizacija koje takođe razmatraju različite nivoe saradnje, kao što su izveštaji Globalnog foruma OECD o poštovanju međunarodnih standarda poreske transparentnosti.
Lista država koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma se objavljuje na internet stranici Uprave za sprečavanje pranja novca i zasnovana je na:
- saopštenjima FATF ( Finansial Action Task Force) o državama koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma i koje predstavljaju rizik po međunarodni finansijski sistem;
- na saopštenjima FATF o državama/jurisdikcijama koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma, koje su u cilju otklanjanja prepoznatih nedostataka iskazale i opredeljenost na najvišem političkom nivou za otklanjanje nedostataka, koje su u ovu svrhu napravile akcioni plan u saradnji sa FATF i koje su u obavezi da izveštavaju o napretku koji postižu u otklanjanju nedostataka;
- na izveštajima o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija (FATF i tzv. regionalnih tela koja funkcionišu po uzoru na FATF, kao što je Komitet Saveta Evrope Manival).
Države koje primenjuju standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koji su na nivou standarda Evropske unije ili viši su:
• države članice EU
• treće države (ostale države koje nisu članice EU) sa delotvornim sistemima za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, procenjenim u izveštajima o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija (FATF i tzv. regionalnih tela koja funkcionišu po uzoru na FATF, kao što je Komitet Saveta Evrope Manival);
• treće države (ostale države koje nisu članice EU) koje su verodostojni izvori (na primer Transparency International) označili kao države koje imaju nizak nivo korupcije ili druge kriminalne aktivnosti;
• treće države (ostale države koje nisu članice EU) koje, na osnovu verodostojnih izvora, poput izveštaja o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija (FATF i tzv. regionalnih tela koja funkcionišu po uzoru na FATF, kao što je Komitet Saveta Evrope Manival) i objavljenih izveštaja o napretku te države u ispunjavanju preporuka iz izveštaja o proceni, imaju obaveze propisane zakonom da se bore protiv pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa FATF preporukama i delotvorno implementiraju te obaveze.
Obveznik treba da opiše sve tipove ili kategorije stranaka sa kojima posluje i proceni koliko je verovatno da će ti tipovi ili kategorije stranaka zloupotrebiti tog obveznika za pranje novca ili finansiranje terorizma i to:
• kategorija stranke:
- redovna stranka;
- VIP stranka;
- slučajna stranka i dr.
• tip stranke:
- stranka kojoj nije prva poseta, koja vrši male do srednje transakcije;
- stranka kojoj nije prva poseta, koja vrši srednje do velike transakcije;
- stranka kojoj je prva poseta, koja je državljanin Republike Srbije;
- stranka kojoj je prva poseta, koja nije državljanin Republike Srbije i dr.
Rizik stranke podrazumeva procenu da li je stranka povezana sa višim rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma i na osnovu sopstvenih kriterijuma obveznik utvrđuje da li neka stranka predstavlja veći rizik na osnovu izvršene kategorizacije.
Veći rizik predstavljaju:
1) redovne stranke čije se uobičajeno ponašanje menja:
- stranka koja dolazi, ima stalni ili privremeni boravak u zemlji i/ili regionu koji se nalaze na listi država koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma i koje predstavljaju rizik po međunarodni finansijski sistem (ova lista se nalazi na zvaničnom sajtu FATF i trebalo bi je redovno pratiti);
- redovna stranka koja počinje da troši veće sume novca;
- redovna stranka koja počinje da troši osetno manje sume novca, ali češće učestvuje u igrama na sreću i dr.
2) stranke koje predstavljaju politički izložena lica, odnosno domaće i strane funkcionere;
3) stranke iz međunarodnih korporacija;
4) slučajne stranke i dr.
Navedena analiza rizika je opšta analiza za različite tipove odnosno kategorije stranaka i predstavlja polaznu osnovu za kategorizaciju rizika pojedinačne stranke. Na osnovu okolnosti karakterističnih za pojedinačne stranke, kao što su njeno poreklo i predistorija, odnosno ono što se može zaključiti na osnovu informacija koje pruži, prilagođava se i kategorizacija date stranke, a posebno imajući u vidu i sledeće:
Rizik stranke - igračnice
Obveznik samostalno utvrđuje pristup zasnovan na proceni rizika stranke, na osnovu opšte prihvaćenih principa i sopstvenog iskustva. Rizik stranke podrazumeva procenu da li je stranka sa kojom obveznik sarađuje, povezana sa višim rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma.
Na veći rizik stranke u igračnici mogu ukazati i sledeće aktivnosti:
- stranka za potrebe identifikacije daje na uvid dokumenta za koja postoje osnovi sumnje da su falsifikovana, izmenjena ili netačna;
- stranka predaje na uvid samo kopiju dokumenata za ličnu identifikaciju;
- stranka protestvuje da na zahtev ovlašćenog lica u igračnici pruži na uvid dokument za ličnu identifikaciju ili postoje osnovi sumnje da ista daje lažne podatke;
- dokumenta koja stranka predaje za potrebe identifikacije izdata su u inostranstvu i postoje razlozi zbog kojih provera njihove autentičnosti nije moguća;
- stranka ima stalni ili privremeni boravak u zemlji i/ili regionu koji se nalaze na listi država koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma i koje predstavljaju rizik po međunarodni finansijski sistem (ova lista se nalazi na zvaničnom sajtu FATF i trebalo bi je redovno pratiti);
stranka je državljanin zemlje koja ne poštuje standarde za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma;
- stranka je politički izloženo lice, odnosno domaći i/ili strani funkcioner;
- stranka se pojavljuje u društvu sumnjivih osoba ili je poznato da je bila kažnjavana za neka krivična dela i dr.
Rizik stranke - igre na sreću preko sredstava elektronske komunikacije
Kod igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, sledeće aktivnosti stranke mogu ukazivati na veći rizik:
- stranka pristupa sa IP adrese (Internet Protocol address) iz zemlje i/ili regiona koji se nalaze na listi država koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma i koje predstavljaju rizik po međunarodni finansijski sistem (ova lista se nalazi na zvaničnom sajtu FATF i trebalo bi je redovno pratiti);
- stranka je državljanin zemlje koja ne poštuje standarde za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma;
- obveznik ima saznanja da stranka pokušava da prikrije IP adresu;
- obveznik ima saznanja da je stranka bila kažnjavana za neka krivična dela; stranka je politički izloženo lice, odnosno domaći i/ili strani funkcioner;
- stranka poseduje kartice koje su izdate na of-šor destinacijama ili u zemljama koje se nalaze na listi država koje imaju strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma i koje predstavljaju rizik po međunarodni finansijski sistem (ova lista se nalazi na zvaničnom sajtu FATF i trebalo bi je redovno pratiti);
- stranka zahteva da se ostvareni dobitak transferiše na neki drugi račun ili na račun trećeg lica;
- stranka u slučaju velikog dobitka izbegava da potvrdi identitet;
- stranka se interesuje za određene pakete igara i sugeriše, odnosno daje predloge pojedinih paketa;
- stranka podnosi i/ili je podnosila zahtev za registraciju više korisničkih naloga sa istim podacima;
- stranka ima više bankovnih računa i naizmenično ih koristi prilikom učestvovanju u igrama na sreću;
- detalji bankovnih računa/platnih kartica ne odgovaraju registrovanim podacima o stranci (identitet prevara/ukradeni identitet) i sl.
3) Rizik transakcije, proizvoda i usluge
Transakcija jeste prijem, davanje, zamena, čuvanje, raspolaganje ili drugo postupanje sa imovinom kod obveznika, uključujući i platnu transakciju u smislu zakona kojim se uređuje pružanje platnih usluga.
Imovina jesu stvari, novac, prava, hartije od vrednosti i druge isprave u bilo kom obliku, kojima se može utvrditi pravo svojine i druga prava.
Novac jeste gotov novac (domaći i strani), sredstva na računima (dinarska i devizna) i elektronski novac.
Gotovinska transakcija je fizički prijem ili davanje gotovog novca.
Gotovinska transakcija kod obveznika/priređivačaposebnih igara na sreću u igračnicama, podrazumeva kupovinu žetona ili kredit za neku konkretnu igru na stolu, odnosno automatu, pri čemu se po prirodi posla na svakom stolu ili automatu aktivira različita igra, odnosno vrši se neka od osnovnih transakcija:
- zamena novca za žetone sa definisanom vrednošću;
- zamena žetona sa definisanom vrednošću za novac;
- zamena novca za kredit na automatu;
- zamena kredita na automatu za novac i dr.
Ostale transakcije u igračnici mogu biti: prijem, davanje, zamena, čuvanje, raspolaganje ili drugo postupanje sa imovinom kod obveznika.
Veći rizik od pranja novca i finansiranja terorizma uigračnicama predstavljaju i sledeće transakcije:
- više stranaka kupuju čipove za gotov novac (transakcija je na nešto niži iznos od iznosa koji se prijavljuje po Zakonu o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma), a zatim se kockaju sa minimalnim iznosima;
- stranka traži od lica zaposlenog u igračnici da nadzire njenu igru i da je opomene kada se njen dobitak približi iznosu transakcije, za koji se po Zakonu izveštava Uprava za sprečavanje pranja novca;
- stranka, koja je veliki dobitnik, traži podršku i uslugu druge stranke u igračnici, da bi na taj način naplatila neke žetone i tako izbegla prijavljivanje transakcija po Zakonu o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma;
- stranka se kocka na minimalne iznose i nakon toga ubrzo odlazi na šalter da unovči čipove;
- stranka pokušava da na neki način utiče na zaposlenog radnika u igračnici i tako izbegne prijavljivanje transakcije po Zakonu, tražeći da se povraćaj gotovog novca za žetone ili evidencija o njenim gotovinskim transakcijama vodi na ime drugog lica;
- dva igrača učestalo i istovremeno ulozima na iste iznose pokrivaju obe strane iste igre (npr. ulažu i na crno i na crveno ili par i nepar u ruletu);
- stranka kupuje žetone za gotovinu, ulaže u igru sa malim šansama za gubitak novca (npr. ulaže istovremeno na crveno i crno na ruletu), ili se angažuje minimalno u kockanju ili se pak uopšte ne kocka, a kasnije odlazi na blagajnu da unovči žetone za gotov novac zahtevajući apoene koji su veći od apoena sa kojima je izvršila kupovinu žetona;
- stranka zahteva potvrdu o dobitku koja se ne mora izdavati u igračnicama; slučajna stranka ulaže velike iznose novca u igrama na sreću i dr.
Obveznik/priređivač igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije mora da ima definisane procedure za praćenje i evidentiranje ukupnog novca uplaćenog ili položenog ia evidencionim računima za igranje preko sredstava elektronske komunikacije, od strane svake stranke.
Veći rizik od pranja novca i finansiranja terorizma kod priređivača igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, predstavljaju sledeće transakcije:
- omogućeno plaćanje gotovinom: većina plaćanja kod priređivača preko sredstava elektronske komunikacije vrši se direktno sa računa iz finansijskih institucija. Međutim, obveznik može da funkcioniše kao deo mešovitog priređivanja koje uključuje i kladionice tj, tzv. "zemaljsko klađenje". Tako može biti omogućeno strankama da gotovinom dopunjuju evidencione račune na uplatno-isplatnom mestu, a onda iste koriste za "online" igre;
- stranka ima višestruke račune ili online novčanike na kojima pojedinačno ne prelazi iznose uplate i/ili isplate, o prijavljivanju po Zakonu o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma;
- transferi između stranaka: obveznici mogu dozvoliti ili biti svesni da stranke prenose novac između sebe bez korišćenja svog evidencionog računa kod istih;
- upotreba trećih lica: osobe koje se bave kriminalom mogu koristiti "treće strane", ili anonimne, ili identifikovane agente za kockanje određenih iznosa u njihovo ime kako bi se izbegla provera identiteta stranke, "treća lica" se mogu koristiti za kockanje u ime drugih sa minimalnim iznosom;
- korišćenje evidencionih računa kod obveznika: bez zadovoljavajućih internih kontrola, stranke mogu koristiti ove račune za deponovanje i povlačenje bez kockanja i uz minimalne uloge;
- višekorisnički račun - online novčanik: priređivač može posedovati i kontrolisati više web stranica. Pojedinačne web stranice takođe nude niz različitih vrsta kockanja. Stranke mogu da odvoje različite vrste igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, koje se odvijaju kod istog priređivača ili putem istog web sajta iz legitimnih razloga, npr. da prate njihove performanse u različitim oblastima. Međutim, korisnici mogu otvoriti višestruke račune ili "online novčanike" iz nepoštenih i neprimerenih razloga, uključujući pokušaj smanjenja nivoa potrošnje, ili da se izbegne nivo praga provere;
- promene na računima finansijskih institucija: stranke mogu imati u više finansijskih institucija račune i možda želeti da promene neki od tih računa koji koriste za online klađenje. To može biti iz legitimnih razloga, ili možda može postojati namera da unese zabunu revizorskom tragu, ili da uvede transakcije treće strane bez skretanja pažnje;
- prevara identiteta: detalji o računima finansijskih institucija mogu se ukrasti i koristiti na web stranicama. Ukradeni identiteti se takođe mogu uspešno koristiti za otvaranje računa kod finansijskih institucija i takvi računi se mogu koristiti na web stranicama, preko kojih se može otvoriti više naloga za učestvovanje u igrama na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, koristeći ukradene identitete;
- pripejd kartice: korišćenje gotovine za finansiranje pripejd kartice predstavlja slične rizike kao kod gotovine.
Na veći rizik mogu ukazati i sledeće transakcije stranke kod priređivača igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije:
- stranka deponuje gotovinu za dopunu na svom evidencionom računu, radi učestvovanja u igrama na sreću preko sredstava elektronske komunikacije;
- stranka uplaćuje relativno visok iznos novca na svoj evidencioni račun i nakon određenog perioda ga povlači, bez ikakvih aktivnosti ili nakon vrlo malog učestvovanja u igrama na sreću;
- stranka redovno ulaže velike novčane iznose u igrama na sreću, sa najnižim prihvatljivim nivoom gubitka;
- stranka ulaže malo, ali često, a njena ukupna godišnja potrošnja je velika i znatno prevazilazi njegove godišnje prihode;
- više stranaka učestalo efikasno igraju "jedni protiv drugih", ulažući velike sume na loše ruke, očekujući da će izgubiti od drugih igrača (tzv. chip damping);
- različite stranke se povezuju sa istim bankovnim računima koji koriste, a sa kog se polažu sredstva ili na koji se isplaćuju dobici u igrama na sreću (ovlašćenja po tekućim računima) i dr.
Transakcija može biti ocenjena kao sumnjiva ako obveznik i/ili nadležno telo procene da, u vezi sa njom ili sa osobom koja istu obavlja, postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, odnosno da transakcija uključuje sredstva proizašla iz nezakonitih aktivnosti.
Kao sumnjive, mogu se tretirati i sve transakcije koje su po svojoj prirodi, obimu, složenosti, vrednosti ili povezanosti, neuobičajene, odnosno nemaju jasno vidljiv ekonomski ili pravni osnov, ili su u nesrazmeri sa uobičajenim, odnosno očekivanim poslovanjem stranke, kao i druge okolnosti, koje su povezane sa statusom ili drugim karakteristikama stranke.
Ocena sumnjivosti određene stranke, transakcije ili poslovnog odnosa, zasniva se na kriterijumima sumnjivosti, određenim u spisku pokazatelja (indikatora) za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma. Lista indikatora je polazište zaposlenima kod obveznika i ovlašćenim licima pri prepoznavanju sumnjivih okolnosti, povezanih sa određenom strankom, transakcijom koju stranka izvodi ili poslovnim odnosom koji zaključuje, i u tom smislu zaposleni kod obveznika moraju biti upoznati sa indikatorima kako bi ih u svom radu koristili. Međutim, transakcija može biti sumnjiva, a da ne ispunjava ni jedan od indikatora. U tom smislu, potrebno je sagledati širi okvir, u skladu sa principom da obveznik najbolje poznaje svog klijenta i proceniti da li određena transakcija ipak može biti sumnjiva, a da ne ispunjava ni jedan od indikatora.
U procenjivanju sumnjive transakcije, ovlašćeno lice i njegov zamenik su dužni da pruže svu stručnu pomoć zaposlenima.
Obveznici/priređivači posebnih igara ia sreću u igračnicama, odnosno igara ia sreću preko sredstava elektronske komunikacije, naročito bi trebalo da prate i prepoznaju sumnjive transakcije koje se sprovode na način kojim se izbegavaju standardni i uobičajeni metodi kontrole koje obuhvataju više učesnika, više međusobno povezanih transakcija koje se obavljaju u kraćem periodu ili u više intervala uzastopno, u iznosu koji je malo ispod zakonom propisanog maksimuma, kako bi izbegli evidentiranje i izveštavanje.
Lista indikatora za prepoznavanje sumnjivih transakcija je polazište zaposlenima/ovlašćenim licima pri prepoznavanju sumnjivih okolnosti povezanih sa određenom strankom i/ili transakcijom koju stranka izvodi, kako bi ih u svom radu koristili. U postupku utvrđivanja postojanja elemenata za kvalifikaciju određene transakcije ili lica sumnjivim, treba pre svega imati na umu indikatore za prepoznavanje osnova sumnje. Međutim, transakcija može biti sumnjiva, a da ne ispunjava ni jedan od indikatora. U tom smislu, potrebno je sagledati širi okvir, u skladu sa principom da obveznik najbolje poznaje svog klijenta i proceniti da li određena transakcija ipak može biti sumnjiva, a da ne ispunjava ni jedan od indikatora.
Osnovni zadatak obveznika je da obezbede raspolaganje svim potrebnim podacima u vezi sa poznavanjem i praćenjem svojih stranaka, da procene da li se određeni modeli ponašanja mogu dovesti u vezu sa krivičnim delom i u kojoj meri, te da su skladu sa Zakonom preduzmu sve potrebne mere i prijave sumnjive aktivnosti.
U cilju sprečavanja izloženosti negativnim posledicama pranja novca i finansiranja terorizma, obveznik je, shodno čl. 6. Zakona, dužan da izradi i redovno ažurira analizu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa Zakonom, podzakonskim aktima, smernicama koje donosi organ nadležan za vršenje nadzora nad primenom Zakona i procenom rizika od pranja novca i finansiranja terorizma izrađenom na nacionalnom nivou (u daljem tekstu: analiza rizika).
Shodno navedenom, prilikom izrade analize rizika na nivou obveznika, odnosno u odnosu na svoje celokupno poslovanje, kao i analize na nivou stranke, odnosno poslovnog odnosa, obveznik je dužan da uzme u obzir i stepen pretnje i sektorsku ranjivost onog sektora kome isti pripada prema rezultatima nacionalne procene rizika.
Analiza rizika mora da bude srazmerna prirodi i obimu poslovanja, kao i veličini obveznika i mora da uzme u obzir osnovne vrste rizika, i to: geografski rizik, rizik stranke, rizik usluge i rizik transakcije, kao i druge vrste rizika koje je obveznik identifikovao zbog specifičnosti svog poslovanja.
Analiza rizika sadrži:
• analizu rizika u odnosu na celokupno poslovanje obveznika
• analizu rizika za svaku grupu ili vrstu stranke, odnosio poslovnog odnosa, usluge koju pruža u okviru svoje delatnosti, kao i transakcije
U procesu izrade analize rizika u odnosu ia svoje celokupno poslovanje obveznik procenjuje verovatnoću da se njegovo poslovanje iskoristi u tu svrhu. Analiza rizika u odnosu na celokupno poslovanje obveznika ima za cilj identifikovanje izloženosti obveznika riziku od pranja novca i finansiranja teororizma i segmenata poslovanja obveznika kojima treba dati prioritet u preduzimanju aktivnosti radi efikasnog upravljanja rizicima.
Na osnovu procenjene verovatnoće pojave rizika i procenjenih negativnih posledica, obveznik utvrđuje nivo izloženosti riziku od pranja novca i finansiranja terorizma za svaki segment svog poslovanja.
Analiza rizika za svaku grupu ili vrstu stranke, poslovni odnos, transakciju, uslugu koju obveznik pruža u okviru svoje delatnosti i način uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom (npr. bez fizičkog prisustva stranke) ima za cilj utvrđivanje kriterijuma na osnovu kojih će obveznik određenu stranku, poslovni odnos, uslugu ili transakciju svrstati u jednu od kategorija rizika u skladu sa Zakonom. Svrstavanje stranke u jednu od kategorija rizika vrši se kako analizom određenih vrsta rizika tako i njihovom kombinacijom, u zavisnosti od specifičnosti svakog obveznika. Od kategorije rizika stranke, poslovnog odnosa, usluge ili transakcije zavisi i koje će radnje i mere poznavanja i praćenja stranke obveznik preduzeti u skladu sa Zakonom (od pojednostavljenih do pojačanih).
Na osnovu analize rizika obveznik svrstava stranku u jednu od sledećih kategorija rizika:
1) niskog rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i primenjuje najmanje pojednostavljene mere;
2) srednjeg rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i primenjuje najmanje opšte radnje i mere;
3) visokog rizika od pranja novca i finansiranja terorizma i primenjuje pojačane radnje i mere.
Obveznik internim aktima može, pored navedenih, predvideti i dodatne kategorije rizika i odrediti adekvatne radnje i mere iz zakona za te kategorije rizika.
Efikasan i kvalitetan proces izrade, kao i ažuriranja procene rizika podrazumeva, pre svega, određivanje delova sistema koji mogu imati informacije od suštinskog značaja u samom obvezniku i koji mogu da prepoznaju određene ranjivosti sistema i da doprinesu umanjenju pretnji.
Takođe, potrebno je da obveznik posveti dužnu pažnju informacijama iz eksternih izvora, kao što su: rezultati nacionalne procene rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, izmene zakona, povratne informacije koje obveznici dobijaju o prijavljenim sumnjivim transkacijama, modeli ponašanja prepoznati u optužnicama podignutim za pranje novca, tipologije, međunarodna istraživanja, FATF i dr.
Zaposleni kod obveznika moraju da imaju jasnu sliku na koji način i kako je obveznik procenio određene rizike na nivou institucije, kako je rezultate nacionalne procene rizika implementirano u proces, kao i pregled jasnih mera koje obveznik ima nameru da sprovede na osnovu dobijenih rezultata.
Procena rizika je aktivnost koja pokazuje u kojoj meri određeni rizik može uticati na ostvarenje cilja i ista se vrši na osnovu verovatnoće i uticaja.
Verovatnoća predstavlja mogućnost da će nastati određeni događaj, dok uticaj predstavlja njegov efekat.
Obveznici procenjuju izloženost riziku od pranja novca i finansiranja terorizma, tj. verovatnoću negativnog uticaja koji proizilazi iz rizika, kao i uticaj rizika na ciljeve poslovanja.
Izloženost riziku utvrđuje se na osnovu matrice koja pokazuje vezu između uticaja i verovatnoće. Osnovni cilj upotrebe matrice rizika je primena principa zasnovanog na proceni rizika u rangiranju obveznika po izloženosti riziku od pranja novca i finansiranja terorizma. Na osnovu podataka i informacija iz analize rizika, isti se unose u matricu, na osnovu čega se utvrđuje stepen rizika kome je obveznik izložen.
|
Primer matrice 3x3 |
|
||
verovatnoća |
velika (1) |
3 |
6 |
9 |
srednja (2) |
2 |
4 |
6 |
|
niska (3) |
1 |
2 |
3 |
|
|
|
nizak (1) |
srednji (2) |
visok (3) |
|
|
|
uticaj |
|
Analiza rizika od pranja novca i finansiranja terorizma polazi od pretpostavke da različiti proizvodi i usluge koje obveznici nude u okviru svog poslovanja ili različite transakcije koje obavljaju, nisu podjednako ranjivi za zloupotrebu od pranja novca ili finansiranja terorizma. Analiza rizika se vrši kako bi se omogućilo da se primene mere kontrole koje su srazmerne prepoznatom riziku. To omogućava obvezniku da se usredsredi na one klijente, zemlje, proizvode, usluge i transakcije koje predstavljaju potencijalno najveći rizik. Rizike sa kojima se obveznik suočava je potrebno analizirati sa stanovišta određivanja verovatnoće da će nastupiti određena pojava i procene negativnog uticaja, koji bi u tom slučaju mogao da nastane.
Matrica je sredstvo u primeni pristupa zasnovanog na proceni rizika poslovanja obveznika, a obveznik bi trebalo da uzme u obzir i druge informacije i podatke u postupku procene rizika svog poslovanja (npr. donete mere od strane nadzornog organa, izveštaj revizora i dr.)
Da bi se utvrdila izloženost obveznika riziku od pranja novca i finansiranja terorizma, obveznik mora da poznaje svaki segment poslovanja u domenu koga se pretnja od pranja novca ili finansiranja terorizma može pojaviti, odnosno mora da proceni ranjivost u odnosu na pretnju. Potrebno je da se rizici identifikuju na svim nivoima upravljanja, od operativnog nivoa do najvišeg rukovodstva i da u taj proces budu uključeni svi zaposleni kod obveznika.
Upravljanje rizicima podrazumeva svrsishodnu upotrebu rezultata do kojih se došlo analizom rizika. Upravljanje rizicima, kao i praćenje i izveštavanje o njima, je kontinuirani proces.
Delotvornost upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma kod strane obveznika procenjuje se na osnovu uspostavljenog kvaliteta sistema kontrole i sistema upravljanja rizikom i posmatra se kroz sledeće nivoe aktivnosti obveznika: korporativno upravljanje, upravljanje rizikom, internu regulativu, internu kontrolu, usklađenost, izveštavanje i trening.
Rukovodioci svih nivoa kod obveznika, kroz procese analize rizika, prate da li određeni rizici još uvek postoje, da li su se pojavili novi, da li su se promenili uticaj i verovatnoća postojećih rizika, kao i da li se promenio prioritet rizika.
Identifikovani rizici kod obveznika se razmatraju redovno, na sastancima najvišeg rukovodstva dva puta godišnje i po potrebi, nakon čega se komunikacija odvija sa nižim rukovodiocima, kako bi odgovor na rizike bio efikasan.
Rizici na nivou organizacionih jedinica se prate permanentno, a pregledaju kvartalno i po potrebi, od strane rukovodilaca organizacionih jedinica.
Na osnovu dobijenih rezultata, određuju se prioriteti delovanja, odnosno metode koje će obveznik primeniti (npr. da li će se zabraniti korišćenje određenih proizvoda ili usluga, da li će se veća pažnja posvetiti određenim transakcijama, da li se mora povećati nivo edukacije kod obveznika i sl.).
Na visoki rizik potrebno je reagovati bez odlaganja, na srednji što je pre moguće, a niže rizike je potrebno pratiti.
Proces praćenja i izveštavanja o rizicima od pranja novca i finansiranja terorizma treba da se sprovodi u sklopu:
- poslovne funkcije obveznika za kontrolu poslovanja, kako bi se obezbedilo da se svi predviđeni postupci redovno primenjuju;
- funkcije za usaglašenost sa propisima, koja periodično prati da li se utvrđene interne politike poštuju i da li su svi sistemi u funkciji;
- funkcije revizije, kada se utvrđuje da li su poslovne politike i procesi u skladu sa zakonom i da li se sprovode na zakonom propisan način;
- procene resursa za upravljanje rizicima, kao što su obezbeđena finansijska sredstva i kadrovska rešenja;
- utvrđivanja budućih potreba koje su važne za prirodu, veličinu i složenost kompletnog poslovanja obveznika.
Rukovodiocima kod obveznika potrebno je dostavljati redovne izveštaje i sve druge važne informacije koje će im omogućiti da provere nivo kontrole sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, kao i moguće posledice po poslovanje obveznika, ako mehanizmi kontrole i sprečavanja ne funkcionišu adekvatno procenjenim rizicima.
Rukovodstvo usmerava poslovnu politiku tako što formuliše ciljeve i donosi odluke o strateškim izborima i pri izradi konačnih planova i poslovne politike mora da uzme u obzir rizike od pranja novca i finansiranja terorizma.
Utvrđenu internu politiku i procedure odobrava rukovodstvo i one važe za sve zaposlene kod obveznika. Procenom rizika i odgovarajućim politika i procedurama, obveznik obezbeđuje kontinuitet upravljanja rizikom uprkos svim promenama do kojih bi moglo doći u sastavu rukovodstva i zaposlenih, odnosno u strukturi obveznika.
Takođe, rukovodstvo je u obavezi da podstiče etičku kulturu poslovanja i etičko ponašanje zaposlenih. Etičko ponašanje predstavlja profesionalnu i individualnu odgovornost zaposlenih za odluke koje donose i korake koje preduzimaju prilikom obavljanja delatnosti.
Za proces odlučivanja i planiranja, od velike važnosti je dokumentovanje i način na koji će rizici biti prezentovani. Naime, kada se utvrde određeni rizici, potrebno je navedene rezultate i dokumentovati, odnosno preneti u pisani dokument, koji, osim definicije osnovnih pojmova, metodologije rada, sadrži i rezultat procene rizika. Neophodno je opisati rezultate, kao i kako se do određenih rezultata došlo, kao i na koji način su utvrđeni rizici države reflektuju na samog obveznika.
Radi sprovođenja aktivnosti na uspostavljanju funkcionisanja i održavanja procesa upravljanja rizicima obveznik donosi strategiju koja predstavlja okvir za identifikovanje, procenu i kontrolu nad potencijalnim događajima i situacijama koje mogu imati negativan efekat po ugled obveznika i njegovo poslovanje. Ista treba da sadrži stavove obveznika prema rizicima, postavljene ciljeve kao i uloge ovlašćenja i odgovornosti u procesu upravljanja rizicima, pokazatelje efektivnosti, a potrebno je i da se periodično ažurira, odnosno revidira.
Svrha strategije je podizanje kapaciteta obveznika za postizanje postavljenih ciljeva na strateškom i operativnom nivou, korišćenjem sistema za upravljanje rizicima.
Usvojene poslovne politike i procedure omogućavaju obvezniku da delotvorno upravlja rizicima, odnosno da svoje napore usmeri na one oblasti poslovanja koje su najviše podložne različitim vidovima zloupotreba u smislu sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Što je rizik veći, to je potrebno primeniti više kontrolnih mera, i u tom smislu, na nivou celog obveznika, potrebno je uvesti politike i procedure za radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma.
RADNJE I MERE ZA SPREČAVANJE PRANJA NOVCA I FINANSIRANJA TERORIZMA
Pri obavljanju svoje registrovane delatnosti, obveznici moraju postupati saglasno Zakonom propisanim obavezama iz oblasti otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma i obavezni su da osiguraju poštovanje propisanih mera i aktivnosti obveznika na svim nivoima, tako da se celokupno poslovanje obveznika obavlja u skladu sa Zakonom.
Radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma preduzimaju se pre, u toku i nakon vršenja transakcije ili uspostavljanja poslovnog odnosa i obuhvataju sledeće:
1) poznavanje stranke i praćenje njenog poslovanja (u daljem tekstu: poznavanje i praćenje stranke);
2) dostavljanje informacija, podataka i dokumentacije Upravi za sprečavanje pranja novca;
3) određivanje lica zaduženog za izvršavanje obaveza iz ovog zakona (u daljem tekstu: ovlašćeno lice) i njegovog zamenika, kao i obezbeđivanje uslova za njihov rad;
4) redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih;
5) obezbeđivanje redovne unutrašnje kontrole izvršavanja obaveza iz ovog zakona, kao i interne revizije ako je to u skladu sa obimom i prirodom poslovanja obveznika;
6) izradu spiska pokazatelja (indikatora) za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma;
7) vođenje evidencija, zaštitu i čuvanje podataka iz tih evidencija;
8) sprovođenje mera iz ovog zakona u poslovnim jedinicama i podređenim društvima pravnog lica u većinskom vlasništvu obveznika u zemlji i u stranim državama;
9) izvršavanje drugih radnji i mera na osnovu zakona.
Obveznik je dužan i da sačini odgovarajuća unutrašnja akta kojima će radi efikasnog upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma obuhvatiti radnje i mere definisane Zakonom. Unutrašnja akta moraju biti srazmerna prirodi i veličini obveznika i moraju biti odobrena od strane najvišeg rukovodstva, shodno članu 5. Zakona.
Svaki obveznik je u obavezi da izradi i analizu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma (član 6. Zakona).
I Poznavanje i praćenje stranke
Radnje i mere poznavanja i praćenja stranke su ključni preventivni element u okviru procesa otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Svrha sprovođenja radnji i mera poznavanja i praćenja stranke je da se, pre svega, na verodostojan način utvrdi i potvrdi stvarni identitet stranke i poreklo imovine, kao i da se redovno prati usklađenost aktivnosti stranke sa uobičajenim obimom i vrstom njenog poslovanja.
Ukoliko bi sprovođenje radnji i mera poznavanja i praćenja stranke izazvalo sumnju kod stranke da obveznik iste sprovodi radi dostavljanja podataka Upravi za sprečavanje pranja novca, obveznik je dužan da obustavi preduzimanje navedenih radnji i mera i o tome sačini službenu belešku u pismenoj formi koju dostavlja pomenutoj Upravi.
Međunarodni standardi i Zakon definišu da obveznik, zavisno od stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, sprovodi tri vrste radnji i mera poznavanja i praćenja stranke: opšte, pojednostavljene i pojačane.
Opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Opšte radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, saglasno čl. 7. Zakona, obuhvataju sledeće aktivnosti: utvrđivanje i provera identiteta stranke, pribavljanje i procena informacija o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije, pribavljanje i procena verodostojnosti informacija o poreklu imovine koja je ili će biti predmet poslovnog odnosa ili transakcije, praćenje poslovanja i provera usklađenosti aktivnosti stranke sa prirodom poslovnog odnosa i uobičajenim obimom i vrstom poslovanja.
Radnje i mere iz člana 7. Zakona, obveznik vrši prilikom podizanja dobitaka, polaganja uloga ili u oba slučaja, kada se vrše transakcije u iznosu od 2.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, bez obzira na to da li se radi o jednoj ili više međusobno povezanih transakcija (član 8. stav 3. Zakona). Obveznik je, shodno članu 10. Zakona, dužan da navedene radnje i mere vrši pre izvršenja transakcije.
Obveznik je, takođe, dužan da primenjuje radnje i mere poznavanja i praćenja stranke u učestalosti i intenzitetu u skladu sa procenjenim rizikom i promenjenim okolnostima u vezi sa strankom.
Utvrđivanje i provera identiteta stranke
Obveznici su dužni da pre uspostavljanja poslovnog odnosa utvrde i potvrde identitet stranke.
Obveznik utvrđuje i proverava identitet stranke na osnovu dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora ili putem sredstava elektronske komunikacije u skladu sa Zakonom, uvidom u odgovarajući identifikacioni dokument koji je službeni lični dokument.
Ako prilikom utvrđivanja i provere identiteta stranke obveznik posumnja u istinitost prikupljenih podataka ili verodostojnost isprava iz kojih su podaci pribavljeni, dužan je da od stranke pribavi pismenu izjavu o istinitosti i verodostojnosti podataka i isprava.
Prilikom identifikacije fizičkog lica, obveznik je dužan da pribavi kopiju, odnosno očitan izvod ličnog dokumenta tog lica. Očitanim izvodom se smatra i digitalizovani dokument koji mora sadržati kvalifikovani elektronski pečat, odnosno kvalifikovani elektronski potpis, sa pridruženim vremenskim žigom. Na kopiji, odnosno očitanom izvodu ličnog dokumenta u papirnom obliku upisuju se datum, vreme i lično ime lica koje je izvršilo uvid u taj dokument. Kopiju, odnosno očitan izvod ličnog dokumenta obveznik čuva u papirnom ili elektronskom obliku u skladu sa zakonom. Elektronska forma mora sadržati kvalifikovani elektronski pečat, odnosno kvalifikovani elektronski potpis, sa pridruženim vremenskim žigom.
Takođe, obveznik može da utvrdi i proveri identitet stranke koja je fizičko lice i na osnovu kvalifikovanog elektronskog sertifikata stranke, pod uslovima i na način propisan članom 18. Zakona.
Poseban slučaj utvrđivanja i provere identiteta stranke prilikom ulaska u igračnicu
Član 24. Zakona predviđa poseban slučaj utvrđivanja i provere identiteta stranke prilikom ulaska stranke u igračnicu, na način da je obveznik/priređivač posebnih igara na sreću u igračnici, dužan da utvrdi i proveri identitet stranke i da od nje pribavi podatke iz člana 99. stav 1. tač. 4) i 6) Zakona, koji se odnose na ime i prezime, datum i mesto rođenja i prebivalište ili boravište fizičkog lica koje ulazi u igračnicu, kao i datum i vreme ulaska u igračnicu. Obveznik je takođe, u obavezi da pribavi pismenu izjavu stranke u igračnici kojom stranka pod materijalnom i krivičnom odgovornošću izjavljuje da u igrama na sreću učestvuje za svoj račun i u svoje ime.
Utvrđivanje i provera identiteta bez fizičkog prisustva stranke/ igre na sreću preko sredstava elektronske komunikacije
Članom 39. Zakona propisano je da ako prilikom utvrđivanja i provere identiteta, stranka nije fizički prisutna kod obveznika, obveznik je dužan da osim opštih radnji i mera iz člana 7. stav 1. Zakona preduzme neke od dodatnih mera, kao što su: pribavljanje dodatnih isprava, podataka ili informacija, na osnovu kojih proverava identitet stranke; dodatna provera podnetih isprava ili dodatno potvrđivanje podataka o stranci i druge mere koje odredi nadzorni organ.
U slučaju priređivača igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije, činjenica da igrači nisu fizički prisutni, otežava postupak provere identiteta stranke.
U tom smislu, obveznici mogu identifikovati stranke pitanjem lične informacije, uključujući ime, kućnu adresu i datum rođenja. Sve ove informacije moraju biti potvrđene. Takođe je korisno dobiti informacije o "izvorima sredstava" i nivou legitimnog prihoda (npr. zanimanje). Ove informacije mogu pomoći obveznicima da izvrše svoje procene da li je nivo kockanja stranke u okviru njihovog približnog prihoda ili je to sumnjivo. Dokazi o identitetu mogu se potvrditi pomoću dokumenata dobijenih od stranke (npr. pasoš, vozačka dozvola, izvod iz banke, računi za komunalne usluge itd.), putem elektronskih dokaza.
Poslovanje koje podrazumeva odsustvo kontakata "licem u lice" može nositi određene rizike i zahteva alternativu ili dodatne metode usklađenosti, kako bi se nadoknadila činjenica da obveznici nisu u mogućnosti da provere fizički izgled klijenta na osnovu fotografskih identifikacionih dokumenata.
Javni izvori podataka mogu biti posebno vredni za identifikaciju politički izloženih lica i pojedinaca koji su predmet raznih sankcija kao posledica aktivnosti sa organizovanim kriminalom i/ili finansiranjem terorizma. Obveznik bi trebalo da upotrebi sve dostupne mogućnosti pretraživanja podataka (npr. razni javno dostupni registri, pretplata na organizacije koje omogućavaju pretraživanje različitih poslovnih aktivnosti, pravnih izvora i medija, internet pretraživači) kako bi se proverili navodi stranaka iz upitnika u kojima dostavljaju lične podatke i na taj način postigao zadovoljavajući nivo pouzdanosti, uverljivosti, autentičnosti i prihvatljivosti istih.
Neke od komercijalnih agencija koje pristupaju mnogim izvorima podataka koji su dostupni na internet pretraživaču mogu obezbediti obveznicima složene i sveobuhvatne elektronske verifikacije. Imajući u vidu da agencije koriste različite baze podataka, to mogu pristupiti visokorizičnim upozorenjima koji koriste specifične izvore podataka kako bi identifikovale visoki rizik. Negativne informacije uključuju razmatranje spiskova osoba za koje je poznato da su u vezi sa izvršenim prevarama, uključujući prevare identiteta i registrovanih lica. Sa druge strane, pozitivne informacije koje se odnose na puno ime, trenutnu adresu, datum rođenja, mogu dokazati da pojedinac postoji, a neke mogu ponuditi veći stepen poverenja od drugih. Provera takvih informacija može biti odgovarajuća u slučaju drugih faktora koji predstavljaju povećani rizik od prevare za lažno predstavljanje. Kada se koriste elektronski identifikacioni sistemi, obveznik mora biti zadovoljan time da je provajder podataka dovoljno pouzdan i tačan. Obveznik takođe mora obezbediti da proces elektronske provere zadovoljava standardni nivo, odnosno potvrdu koja je propisana zakonom i da se nadzorni organ na njih može osloniti (primer provere: jedna utakmica na puno ime i trenutnu adresu i druga utakmica na puno ime stranke i na njenu trenutnu adresu i datum rođenja).
U navedenim slučajevima, u kojima izostaje kontakt "licem u lice", odnosno kada stranka nije fizički prisutna pri utvrđivanju i proveri identiteta obveznik primenjuje pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke.
Shodno svemu navedenom, osnovni zadatak obveznika/priređivača posebnih igara na sreću u igračnicama i igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije je da obezbedi raspolaganje potrebnim podacima u vezi sa poznavanjem i praćenjem svojih stranaka, da procene da li se određeni modeli ponašanja mogu dovesti u vezu sa krivičnim delom i u kojoj meri, i da u skladu sa Zakonom preduzmu sve potrebne mere i prijave sumnjive aktivnosti Upravi za sprečavanje pranja novca.
U slučaju da identitet stranke nije moguće utvrditi ili proveriti, odnosno kada obveznik osnovano posumnja u istinitost ili verodostojnost podataka, odnosno dokumentacije kojom stranke potvrđuje svoj identitet, i u situacijama kada stranka nije spremna ili ne pokazuje spremnost za saradnju sa obveznikom pri utvrđivanju istinitosti i potpunosti podataka koje obveznik zahteva u okviru analize, obveznik je dužan da odbije uspostavljanje poslovnog odnosa, kao i izvršenje transakcije i ima obavezu da raskine postojeće odnose sa strankom (član 7. Zakona).
Takođe, u slučaju da prilikom sprovođenja radnji i mera iz člana 7. Zakona, stranka posumnja da obveznik sprovodi iste radi dostavljanja podataka Upravi za sprečavanje pranja novca, obveznik je dužan da sastavi službenu belešku u pismenoj formi koju dostavlja navedenoj Upravi.
Pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke preduzimaju se u slučajevima i na način koji su propisani Zakonom i podzakonskim aktom i primenjuju se na stranke niskog stepena rizika od pranja novca i finansiranja terorizma.
Shodno čl. 42. stav 2. Zakona, obveznik može da izvrši pojednostavljene radnje i mere poznavanja i praćenja stranke i u slučajevima kada, u skladu sa odredbama člana 6. Zakona, proceni da zbog prirode poslovnog odnosa, oblika i načina vršenja transakcije, poslovnog profila stranke, odnosno drugih okolnosti povezanih sa strankom postoji neznatan ili nizak stepen rizika za pranje novca ili finansiranje terorizma.
Pri vršenju pojednostavljenih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, obveznik je dužan da uspostavi adekvatan nivo praćenja poslovanja stranke tako da bude u stanju da otkrije neuobičajene i sumnjive transakcije.
Pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke
Obveznici su dužni da u slučaju kada su određena stranka, usluga ili transakcija kategorisani kao visoko rizični za pranje novca ili finansiranje terorizma, pored opštih, primeniti i dodatne, pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke.
Članom 35. Zakona je propisano da pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke obveznika, obuhvataju i dodatne mere koje obveznik vrši, i to: prilikom primene novih tehnoloških dostignuća i novih usluga\ kod uspostavljanja poslovnog odnosa ili vršenja transakcije u iznosu od 15.000 evra ili više sa strankom koja je funkcioner; kada stranka nije fizički prisutna pri utvrđivanju i proveri identiteta', kod uspostavljanja poslovnog odnosa ili vršenja transakcije sa strankom iz države koja ima strateške nedostatke u sistemu sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma.
Pored navedenog, obveznik je dužan da izvrši pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke u slučajevima kada proceni da zbog prirode poslovnog odnosa, oblika i načina vršenja transakcije, poslovnog profila stranke, odnosno drugih okolnosti povezanih sa strankom postoji ili bi mogao postojati visok stepen rizika od pranja novca ili finansiranja terorizma.
Obveznik je dužan da svojim internim aktom definiše koje će pojačane radnje i mere, i u kom obimu, primenjivati u svakom konkretnom slučaju.
Nova tehnološka dostignuća i nove usluge
Obveznik je, shodno članu 37. Zakona, dužan da proceni rizik od pranja novca i finansiranja terorizma u odnosu na novu uslugu koju pruža u okviru svoje delatnosti, novu poslovnu praksu, kao i načine pružanja nove usluge, i to pre njenog uvođenja. Takođe, dužan je da proceni rizik od korišćenja savremenih tehnologija u pružanju postojećih ili novih usluga, i preduzme dodatne mere kojima se umanjuju rizici i upravlja istima.
Funkcioner
Obveznik uređuje postupak kojim se utvrđuje da li je stranka funkcioner, član uže porodice funkcionera ili bliski saradnik funkcionera. Obveznik je dužan da svojim internim aktom definiše postupak u kome utvrđuje da li je stranka funkcioner.
Ako je stranka funkcioner, član uže porodice funkcionera ili bliži saradnik funkcionera, osim opštih radnji i mera iz člana 7. stav 1. Zakona, obveznik je shodno čl. 38. Zakona dužan da pribavi podatke o poreklu imovine koja je predmet transakcije, i to iz isprava i druge dokumentacije, koju podnosi stranka. Ako te podatke nije moguće pribaviti na opisani način, obveznik će o njihovom poreklu uzeti pismenu izjavu neposredno od stranke i pribaviti podatke o celokupnoj imovini koju poseduje funkcioner, i to iz javno dostupnih i drugih izvora, kao i neposredno od stranke. Takođe, obveznik je dužan da obezbedi da zaposleni koji vodi postupak uspostavljanja poslovnog odnosa sa funkcionerom pre uspostavljanja tog odnosa pribavi pismenu saglasnost člana najvišeg rukovodstva iz člana 52. stav 3. Zakona i da prati, sa dužnom pažnjom, transakcije i druge poslovne aktivnosti funkcionera u toku trajanja poslovnog odnosa.
Ako obveznik utvrdi da je stranka postala funkcioner u toku poslovnog odnosa dužan je da za nastavak poslovnog odnosa sa tim licem pribavi pismenu saglasnost člana najvišeg rukovodstva iz člana 52. stav 3. Zakona.
Podatak o tome da li je određeno lice funkcioner ili ne, obveznik je dužan da pribavi iz posebno potpisane izjave, koja mora biti sastavljena na srpskom i engleskom jeziku za funkcionera druge države i funkcionera međunarodne organizacije.
Pismena izjava sadrži najmanje sledeće podatke:
1) ime i prezime, stalno prebivalište, datum i mesto rođenja stranke, broj, vrstu i naziv izdavaoca važećeg ličnog dokumenta;
2) izjavu da li je stranka prema kriterijumima iz Zakona, funkcioner - politički izloženo lice ili ne;
3) podatke o tome o kojoj vrsti politički izložene ličnosti se radi (da li se radi o ličnosti koja deluje ili je u poslednje četiri godine delovala na istaknutoj javnoj dužnosti, ili o članu porodice politički izložene ličnosti ili o bliskom saradniku;
4) podatke o vremenu obavljanja te funkcije, ako je stranka lice koje deluje ili je delovalo u prethodne četiri godine na istaknutoj javno dužnosti;
5) podatke o vrsti javne funkcije koju obavlja lice;
6) podatke o porodičnom odnosu, ako je stranka član porodice politički izložene ličnosti;
7) podatke o obliku i načinu poslovne saradnje, ako je stranka bliski saradnik lica;
8) potpis stranke.
Obveznik može podatke o funkcioneru pribaviti i uvidom u javne i druge njemu dostupne podatke, kao što su: registar funkcionera Agencije za borbu protiv korupcije, elektronske komercijalne baze (npr. World-Check, Factiva, LexisNexis), svoju internu bazu podataka ukoliko postoji i dr.
Ukoliko je stranka član uže porodice funkcionera ili bliski saradnik funkcionera, obveznik i nad tom strankom primenjuje pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja.
Ove radnje i mere obveznik primenjuje i kad fizičko lice prestane da obavlja javnu funkciju (bivši funkcioner) i to onoliko dugo koliko mu je potrebno da zaključi da to lice nije zloupotrebilo poziciju koju je imalo, odnosno četiri godine od dana prestanka obavljanja te funkcije.
Države koje ne primenjuju standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma
Obveznik je dužan da kada uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju kada poslovni odnos nije uspostavljen, sa strankom iz države koja ima strateške nedostatke u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma primeni pojačane radnje i mere propisane članom 41. stav 2. Zakona.
Zakonom je definisano da se strateški nedostaci u sistemu za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma posebno odnose na:
• pravni i institucionalni okvir države, a naročito na inkriminaciju krivičnih dela pranja novca i finansiranja terorizma, mere poznavanja i praćenja stranke, odredbe u vezi sa čuvanjem podataka, odredbe u vezi sa prijavljivanjem sumnjivih transakcija, dostupnost tačnih i verodostojnih informacija o stvarnim vlasnicima pravnih lica i lica stranog prava;
• ovlašćenja i procedure nadležnih organa tih država u vezi sa pranjem novca i finansiranjem terorizma;
• delotvornost sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma u otklanjanju rizika od pranja novca i finansiranja terorizma.
U navedenim slučajevima obveznik je dužan da primeni pojačane radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, kada, u skladu sa analizom rizika, proceni da zbog oblika i načina vršenja transakcije, poslovnog profila stranke, odnosno drugih okolnosti povezanih sa strankom postoji ili bi mogao postojati visok stepen rizika za pranje novca ili finansiranje terorizma, zatim je dužan da prikupi podatke o poreklu imovine koja je predmet poslovnog odnosa ili transakcije, da prikupi dodatne informacije o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije, da dodatno proveri podnete isprave, da pribavi odobrenje člana najvišeg rukovodstva iz člana 52. stav 3. Zakona, kao i da preduzme druge adekvatne mere radi otklanjanja rizika. Obveznik je dužan da svojim internim aktom definiše koje će pojačane radnje i mere, i u kom obimu, primenjivati u svakom konkretnom slučaju.
Ministar na predlog Uprave za sprečavanje pranja novca utvrđuje listu država koje imaju strateške nedostatke, uzimajući u obzir liste relevantnih međunarodnih institucija, kao i izveštaje o proceni nacionalnih sistema za borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma od strane međunarodnih institucija.
II Dostavljanje podataka Upravi za sprečavanje pranja novca
Obveznik je dužan da Upravi za sprečavanje pranja novca dostavi podatke uvek kada u vezi sa transakcijom ili strankom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, na način, u formi i u rokovima, kako je to predviđeno Zakonom i pravilnikom kojim Uprava za sprečavanje pranja novca bliže određuje metodologiju za izvršavanje poslova u skladu sa Zakonom.
Obveznik je dužan da dostavi Upravi za sprečavanje pranja novca i podatke o svakoj gotovinskoj transakciji u iznosu od 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, i to odmah kada je izvršena, a najkasnije u roku od 3 dana od dana izvršenja transakcije, a koji podaci se odnose na ime i prezime, datum i mesto rođenja, prebivalište ili boravište i JMBG fizičkog lica, vrstu i broj ličnog dokumenta, naziv izdavaoca, datum i mesto izdavanja, a shodno članu 99. stav 1. tačka 3) Zakona, kao i podatke iz člana 99. stav 1. tačka 7-10) Zakona, koji se odnose na datum i vreme izvršenja transakcije; iznos transakcije i valutu u kojoj je transakcija izvršena; namenu transakcije, kao i ime i prezime i prebivalište, odnosno poslovno ime i sedište lica kome je transakcija namenjena i način vršenja transakcije.
Obveznik je dužan da dostavi Upravi za sprečavanje pranja novca podatke iz člana 99. stav 1. Zakona i kada u vezi sa transakcijom ili strankom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, na način i u rokovima predviđenim članom 47. Zakona.
Zaposleni kod obveznika koji utvrdi da postoje razlozi za sumnju na pranje novca ili finansiranje terorizma, mora o tome odmah obavestiti ovlašćeno lice ili njegovog zamenika. Obveznik mora organizovati postupak prijave sumnjivih transakcija između svih organizacionih jedinica i ovlašćenih lica, i tom prilikom definisati, pre svega:
- način javljanja podataka;
- vrstu podataka koji se dostavljaju (podaci o stranci, razlozi za sumnju na pranje novca itd.);
- način saradnje organizacionih jedinica sa ovlašćenim licem;
- odrediti postupanja sa strankom u slučaju privremenog obustavljanja izvršenja transakcije od strane Uprave za sprečavanje pranja novca;
- odrediti ulogu odgovornog lica obveznika kod prijave sumnjive transakcije; zabraniti otkrivanje podataka o tome da će podatak, informacija ili dokumentacija biti dostavljeni Upravi za sprečavanje pranja novca;
- odrediti mere u pogledu nastavka poslovanja sa strankom (raskid poslovnog odnosa, primena pojačanih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, praćenje budućih aktivnosti stranke.
III Ovlašćeno lice i obezbeđivanje uslova za njegov rad
Proces upravljanja rizicima podrazumeva više učesnika i struktura i oni imaju svoje uloge, ovlašćenja i odgovornosti. Obveznik je dužan da za vršenje pojedinih radnji i mera za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma imenuje ovlašćeno lice i njegovog zamenika u skladu sa čl. 49-52. Zakona.
Ovlašćeno lice i njegov zamenik, moraju da ispunjavaju uslove propisane član 50. stav 1. i 2. Zakona, i to:
1) da je zaposleno kod obveznika na radnom mestu sa ovlašćenjima koja tom licu omogućavaju delotvorno, brzo i kvalitetno izvršavanje zadataka propisanih ovim zakonom;
2) da nije pravnosnažno osuđivano ili se protiv njega ne vodi krivični postupak za krivična dela koja se gone po službenoj dužnosti koja ga čine nepodobnim za vršenje poslova ovlašćenog lica;
3) da je stručno osposobljeno za poslove sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma;
4) da poznaje prirodu poslovanja obveznika u oblastima koja su podložna riziku pranja novca ili finansiranja terorizma;
5) da ima licencu za obavljanje poslova ovlašćenog lica, ako je obveznik u skladu sa Pravilnikom o stručnom ispitu za izdavanje licence za obavljanje poslova ovlašćenog lica, koji je u primeni od 01. januara 2021.godine, dužan da obezbedi da njegovo ovlašćeno lice ima ovu licencu.
Navedenim Pravilnikom propisani su sadržina i način polaganja stručnog ispita, kao i kriterijumi na osnovu kojih se utvrđuje da li je obveznik dužan da obezbedi da njegovo ovlašćeno lice i zamenik imaju licencu za obavljanje poslova ovlašćenog lica.
Shodno odredbama navedenog Pravilnika, kriterijumi na osnovu kojih se utvrđuje da li je obveznik dužan da obezbedi da njegovo ovlašćeno lice ima licencu za obavljanje poslova ovlašćenog lica su:
1) ako ovlašćeno lice ne poseduje međunarodni sertifikat/licencu u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma izdatu od strane relevantne međunarodne organizacije/tela;
2) ako ovlašćeno lice ne poseduje uverenje o položenom stručnom ispitu za obavljanje poslova iz svoje delatnosti, za čije izdavanje se prethodno proverava znanje i iz oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma;
3) ako ovlašćeno lice nije zaposleno kod obveznika koji ima manje od sedam zaposlenih lica.
Zamenik ovlašćenog lica mora da ispunjava iste uslove kao i ovlašćeno lice.
Uprava za sprečavanje pranja novca izdaje licencu ovlašćenom licu i zameniku ovlašćenog lica, na osnovu rezultata stručnog ispita, koja važi 5 godina.
Ovlašćeno lice se stara o uspostavljanju, delovanju i razvoju sistema za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma i inicira i predlaže mere za njegovo unapređenje; učestvuje u izradi internih akata; učestvuje u izradi smernica unutrašnje kontrole; učestvuje u uspostavljanju i razvoju informatičke podrške; učestvuje u pripremi programa stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih i obezbeđuje pravilno i blagovremeno dostavljanje podataka Upravi za sprečavanje pranja novca u skladu sa zakonom.
Zamenik ovlašćenog lica zamenjuje ovlašćeno lice u njegovom odsustvu i obavlja druge zadatke u skladu sa internim aktom obveznika.
Najviše rukovodstvo kod obveznika utvrđuje sistem za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma, odnosno interne politike i procedure, donosi internu strategiju, uspostavlja, održava i obezbeđuje uslove za sprovođenje aktivnosti u procesu upravljanja rizikom i obezbeđuje najviši nivo podrške, predanosti i posvećenosti procesu upravljanja rizicima. Obveznik je dužan da propiše način saradnje između ovlašćenog lica i ostalih organizacionih jedinica.
Obveznik je dužan da ovlašćenom licu obezbedi: neograničen pristup podacima informacijama i dokumentaciji koja je neophodna za vršenje njegovih poslova; odgovarajuće kadrovske, materijalne, informaciono-tehničke i druge uslove za rad; odgovarajuće prostorne i tehničke mogućnosti koje obezbeđuju odgovarajući stepen zaštite poverljivih podataka kojima raspolaže ovlašćeno lice; stalno stručno osposobljavanje; zamenu za vreme njegovog odsustva; zaštitu u smislu odavanja podataka o njemu neovlašćenim licima, kao i zaštitu od drugih postupaka koji mogu uticati na neomatano vršenje njegovih dužnosti.
Efektivna komunikacija se sprovodi vertikalno i horizontalno unutar obveznika. Svi zaposleni od rukovodilaca dobijaju jasne poruke o odgovornosti za upravljanje rizicima i način na koji su njihove pojedinačne aktivnosti povezane sa radom drugih organizacionih jedinica i zaposlenih.
Rukovodioci organizacionih jedinica obezbeđuju da komunikacija efektivno prenese ciljeve, važnost i značaj efektivnog upravljanja rizicima, sklonost ka riziku i tolerisanje rizika, kao i uloge i odgovornosti zaposlenih u sprovođenju komponenti u upravljanju rizicima.
Rukovodstvo mora da obezbedi da zaposleni poštuju interne procedure i utvrđenu politiku. Ono treba da podstiče etičku kulturu poslovanja i etičko ponašanje zaposlenih, da kontinuirano jača kapacitete, znanje i svest kod zaposlenih o značaju preispitivanja i ažuriranja procene rizika i značaju efikasnog upravljanja rizikom.
Obveznik Upravi za sprečavanje pranja novca dostavlja podatke o ličnom imenu i nazivu radnog mesta ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i podatke o ličnom imenu i nazivu radnog mesta člana najvišeg rukovodstva odgovornog za primenu Zakona, kao i svaku promenu tih podataka najkasnije u roku od 15 dana od dana imenovanja.
IV Obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje
Obveznik je dužan da obezbedi redovno stručno obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih koji obavljaju poslove sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma.
Isto se odnosi na upoznavanje sa:
• odredbama Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma,propisa donetih na osnovu njega i internih akata;
• listom indikatora za prepoznavanje stranaka i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca i finansiranju terorizma;
• odredbama propisa kojima se uređuje ograničavanje raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno uništenje i
• propisima kojima se uređuje zaštita podataka o ličnosti
Obveznik je dužan da izradi program redovnog godišnjeg stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma najkasnije do kraja marta za tekuću godinu, koji sadrži najmanje:
1) planirani broj obuka na godišnjem nivou;
2) planirani broj zaposlenih koji će pohađati obuke, kao i profil zaposlenih kojima su obuke namenjene;
3) teme iz oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koje će biti predmet obuka, kao i teme iz oblasti ograničavanja raspolaganja imovinom u cilju sprečavanja terorizma i širenja oružja za masovno uništenje;
4) način realizacije obuka (seminari, radionice i dr.).
Obveznik je dužan da u godini za koju je donet program o godišnjem stručnom obrazovanju, osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih, a najkasnije do kraja marta naredne godine, sprovede obuke propisane programom o godišnjem stručnom obrazovanju, osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih, u skladu sa članom 53. stav 1. Zakona, i da o takvim obukama sačini službenu belešku.
Službena beleška najmanje mora da sadrži vreme i mesto održavanja obuke, broj zaposlenih koji su prisustvovali obuci, ime i prezime lica koje je sprovelo obuku i kratak opis obrađene teme na obuci.
V Unutrašnja kontrola, interna revizija i integritet zaposlenih
Obveznik je dužan da, u okviru aktivnosti koje preduzima radi efikasnog upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma, sprovodi redovnu unutrašnju kontrolu obavljanja poslova sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, shodno čl. 54. Zakona. Unutrašnja kontrola se sprovodi u skladu sa utvrđenim rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma.
Svrha unutrašnje kontrole je sprečavanje, otkrivanje i otklanjanje nedostataka u primeni Zakona, kao i unapređivanje unutrašnjih sistema za otkrivanje lica i transakcija za koje se sumnja da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma.
Obveznik je u obavljanju unutrašnje kontrole dužan da, metodom slučajnog uzorka ili na drugi odgovarajući način, vrši provere i testira primene sistema protiv sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma i usvojenih procedura.
U slučaju promene u poslovnom procesu (npr. organizacione promene, promene poslovnih procedura, uvođenja nove usluge), obveznik je dužan da u okviru unutrašnje kontrole proveri i uskladi svoje procedure, kako bi bile adekvatne za izvršavanje obaveza iz Zakona.
Proveru usklađenosti sistema i procedura za primenu Zakona i internih procedura, obveznik je dužan da sprovodi jednom godišnje, kao i svaki put kada dođe do promena, najkasnije do dana uvođenja tih promena.
Obveznik, svojim aktom, određuje ovlašćenja i odgovornosti organa upravljanja, organizacionih jedinica, ovlašćenih lica i drugih subjekata kod obveznika u vršenju unutrašnje kontrole, kao i način i raspored vršenja unutrašnje kontrole.
Obveznik je dužan da sačini godišnji izveštaj o izvršenoj unutrašnjoj kontroli i preduzetim merama nakon te kontrole, najkasnije do 15. marta tekuće godine za prethodnu godinu.
Godišnji izveštaj mora da sadrži sledeće podatke:
1) ukupan broj prijavljenih gotovinskih transakcija u iznosu od 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti;
2) ukupan broj prijavljenih lica ili transakcija za koje se sumnja da su u vezi sa pranjem novca i finansiranjem terorizma;
3) ukupan broj lica ili transakcija za koje se sumnja da su u vezi sa pranjem novca i finansiranjem terorizma, koji su prijavljeni ovlašćenom licu od strane zaposlenih kod obveznika a nisu prijavljeni Upravi za sprečavanje pranja novca;
4) ukupan broj uspostavljenih poslovnih odnosa kod kojih je identitet stranke utvrđen na osnovu kvalifikovanog elektronskog sertifikata stranke;
5) učestalost korišćenja pojedinačnih pokazatelja za prepoznavanje sumnjivih transakcija kod prijavljivanja transakcija ovlašćenom licu od strane zaposlenih kod obveznika;
6) ukupan broj izvršenih unutrašnjih kontrola, kao i nalaze unutrašnje kontrole (broj uočenih i ispravljenih grešaka, opis uočenih grešaka itd.);
7) mere preduzete na osnovu izvršenih unutrašnjih kontrola;
8) o izvršenoj unutrašnjoj kontroli informacionih tehnologija korišćenih u primeni odredaba Zakona (obezbeđivanje zaštite podataka koji se prenose elektronskim putem, čuvanje podataka o strankama i transakcijama u centralizovanoj bazi podataka);
9) o sadržini programa obuke na planu otkrivanja i sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma, mestu i licu koje je sprovelo program obuke, broju zaposlenih koji su pohađali obuku, kao i procenu potreba za daljim obučavanjem i usavršavanjem zaposlenih;
10) o preduzetim merama na čuvanju podataka koji su službena tajna;
Obveznik je dužan da predmetni izveštaj dostavi Upravi za sprečavanje pranja novca i nadzornom organu za primenu Zakona, na njihov zahtev, u roku od tri dana od dana podnošenja tog zahteva.
Obveznik je, takođe, dužan da organizuje nezavisnu internu reviziju u čijem delokrugu je redovna procena adekvatnosti, pouzdanosti i efikasnosti sistema upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma kada zakon koji uređuje delatnost obveznika propisuje obavezu postojanja nezavisne interne revizije, ili kada obveznik proceni da je, imajući u vidu veličinu i prirodu posla, potrebno da postoji nezavisna interna revizija u smislu Zakona.
Obveznik je dužan i da utvrdi postupak kojim se pri zasnivanju radnog odnosa na radnom mestu na kome se primenjuju odredbe Zakona o sprečavanju pranja novca i propisa donetih na osnovu njega, kandidat za to radno mesto proverava da li je osuđivan za krivična dela kojima se pribavlja protivpravna imovinska korist ili krivična dela povezana sa terorizmom. U navedenom postupku se proveravaju i drugi kriterijumi kojima se utvrđuje da kandidat za to radno mesto zadovoljava visoke stručne i moralne kvalitete.
Obveznik je dužan da izradi listu indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma. Prilikom izrade liste indikatora dužni su da unesu i indikatore koje je izradio nadležni organ, a koji se objavljuju na veb sajtu Uprave za sprečavanje pranja novca.
Kod izrade liste indikatora, između ostalog, obveznik uzima u obzir složenost i obim izvršenja transakcije, neuobičajen način izvršenja, činjenicu da je transakcija u nesrazmeri sa uobičajenim odnosno očekivanim poslovanjem stranke, kao i druge okolnosti koje su povezane sa statusom ili drugim karakteristikama stranke.
Obveznik je dužan da prilikom utvrđivanja osnova sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma primenjuje listu indikatora, i da uzima u obzir i druge okolnosti koje ukazuju na postojanje osnova sumnje na pranje novca ili finansiranje terorizma. Posebno je važno da svi zaposleni budu upoznati sa indikatorima i osposobljeni za prepoznavanje i rešavanje rizika od pranja novca finansiranja terorizma u delokrugu svog rada.
VII Zaštita i čuvanje podataka i vođenje evidencija
Obveznik je dužan da podatke i dokumentaciju u vezi sa strankom, uspostavljenim poslovnim odnosom sa strankom, izvršenom analizom rizika i izvršenom transakcijom, pribavljenim na zakonom propisan način, čuva najmanje deset godina od dana okončanja poslovnog odnosa, izvršene transakcije, odnosno od poslednjeg ulaska u igračnicu, a shodno članu 95. stav 1. Zakona.
Obveznik je, takođe, shodno članu 95. stav 3. Zakona, dužan da podatke i dokumentaciju o ovlašćenom licu, zameniku ovlašćenog lica, stručnom osposobljavanju zaposlenih i izvršenim unutrašnjim kontrolama čuva najmanje pet godina od dana prestanka dužnosti ovlašćenog lica, izvršenog stručnog osposobljavanja ili izvršene unutrašnje kontrole.
Nakon isteka navedenih rokova, obveznik je dužan da sa gore pomenutim podacima postupa u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita podataka o ličnosti, pod uslovom da se ne radi o podacima koje koriste nadležni organi u posebne svrhe.
Obveznik, odnosno njegovi zaposleni, uključujući i članove upravnog, nadzornog i drugog organa upravljanja, kao i druga lica kojima su dostupni podaci iz člana 99. Zakona, dužni su da zaštite iste, u skladu sa čl. 90. i 91. Zakona.
VIII Sprovođenje radnji i mera u poslovnim jedinicama i podređenim društvima pravnog lica u većinskom vlasništvu obveznika - član 48. Zakona
Članom 48. stav 1. Zakona propisano je da je obveznik dužan da obezbedi da se radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma, jednake onima propisanim ovim zakonom, u istom obimu sprovode i u njegovim poslovnim jedinicama i podređenim društvima pravnog lica, u njegovom većinskom vlasništvu, bez obzira na to da li je njihovo mesto poslovanja u Republici Srbiji ili u stranim državama.
Stavom 14. člana 48. propisano je da se odredbe navedenog člana 48. Zakona shodno primenjuju i na obveznika koji je član nefinansijske grupe u smislu zakona kojim se uređuje delatnost tog obveznika.
IX Izvršavanje drugih radnji i mera
Zaštita podataka
Obveznik, odnosno njegovi zaposleni, uključujući članove upravnog, nadzornog i drugog organa upravljanja, kao i druga lica kojima su dostupni podaci iz člana 99. Zakona, ne smeju stranci ili trećem licu otkriti podatke koji su definisani članom 90. stav 1. tačke 1) - 4) Zakona. Stavom 2. člana 90. Zakona propisano je i na koje se slučajeve navedena zabrana ne odnosi.
Vođenje evidencija
Obveznik, shodno članu 98. Zakona vodi evidenciju podataka o strankama, poslovnim odnosima i transakcijama iz člana 8. Zakona, podataka iz člana 99. stav 1. tačka 4) i 6) Zakona, kao i onih dostavljenih Upravi za sprečavanje pranja novca u skladu sa članom 47. Zakona (transakcije preko 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, sumnjive transakcije).
Obveznik je dužan da vodi evidenciju o podacima i informacijama prikupljenim u skladu sa Zakonom i podzakonskim aktima u elektronskom obliku, kao i o dokumentaciji koja se odnosi na te podatke i informacije po hronološkom redu i na način koji omogućava adekvatan pristup tim podacima, informacijama i dokumentaciji.
Obveznik je dužan da obezbedi odgovarajuće pretraživanje evidencije o podacima i informacijama koja se vodi u elektronskom obliku najmanje po sledećim kriterijumima: ime i prezime, datum transakcije, iznos transakcije, valuta transakcije.
Obveznik svojim aktima određuje način i mesto čuvanja i lica koja imaju pristup navedenim podacima, informacijama i dokumentaciji.
Zaštita integriteta ovlašćenog lica i zaposlenih
Obveznik je dužan da preduzme neophodne mere kako bi zaštitio ovlašćeno lice i zaposlene koji sprovode odredbe Zakona od nasilnih radnji usmerenih na njihov fizički i psihički integritet.
U skladu sa odredbama Zakona, obveznik je dužan da usvoji i primeni odgovarajuće unutrašnje akte kojima će, radi efikasnog upravljanja sprečavanjem pranja nova i finansiranja terorizma, obuhvatiti sve radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma definisane Zakonom, podzakonskim aktima donetim na osnovu Zakona i ovim smernicama. Obveznik je dužan da u svojim unutrašnjim aktima uzme u obzir utvrđene rizike od pranja novca i finansiranja terorizma, pri čemu ti akti moraju biti srazmerni prirodi i obimu poslovanja, kao i veličini obveznika, i moraju imati odobrenje člana najvišeg rukovodstva. Obveznik je dužan da obezbedi primenu ovih unutrašnjih akata utvrđivanjem odgovarajućih postupaka i mehanizama unutrašnje kontrole.
Obveznik je dužan da unutrašnjim aktima naročito uredi:
• proces izrade analize rizika od pranja novca i finansiranja terorizma
• postupke i mehanizme za otkrivanje sumnjivih transakcija i/ili stranaka, kao i način postupanja zaposlenih nakon prepoznavanja takvih transakcija i postupke dostavljanja informacija, podataka i dokumentacije na nivou obveznika
• određivanje lica zaduženih za izvršavanje obaveza iz Zakona - ovlašćenog lica i njegovog zamenika, kao i obezbeđivanje uslova za njihov rad
• utvrđivanje kategorije rizika stranke, usluga, transakcija
• postupak sprovođenja radnji i mera poznavanja i praćenja stranke, redovno praćenje u skladu sa utvrđenom kategorijom rizika, uključujući proveru usklađenosti aktivnosti stranke sa uobičajenim ponašanjem, kao i eventualnu promenu kategorije rizika
• postupak sprovođenja pojačanih radnji i mera poznavanja i praćenja stranke u slučaju visoko rizičnih stranaka, a posebno i postupak utvrđivanja da li je stranka funkcioner
• postupak redovne unutrašnje kontrole izvršavanja obaveza iz Zakona
• postupak sprovođenja redovnog stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja
• procedure za interno prijavljivanje za kršenje odredaba Zakona kroz poseban i anoniman kanal komunikacije
• vođenje evidencija, zaštitu i čuvanje podataka iz tih evidencija
Sastavni deo unutrašnjih akata je i lista indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da je reč o pranju novca ili finansiranju terorizma.
Da bi obezbedio adekvatnu primenu odredaba svojih unutrašnjih akata, posebno je važno da relevantni zaposleni budu upoznati sa njima i svojim obavezama i odgovornostima koje proizlaze iz tih akata.
Obveznici su dužni da usklade svoje poslovanje sa sadržajem Smernica i izrade interna akta, saglasno odredbama Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma.
Smernice stupaju na snagu danom donošenja i objaviće se na internet stranici Uprave za igre na sreću www.uis.gov.rs
Danom početka primene ovih Smernica prestaju da važe Smernice za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma za obveznike koji priređuju posebne igre na sreću u igračnicama i igre na sreću preko sredstava elektronske komunikacije br. 424- 01-116/2021-01 od 23. februara 2021. godine.