ODLUKA O UTVRĐIVANJU CRKVE USPENJA BOGORODICE U VUKONI ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 144/2022)

1. Crkva Uspenja Bogorodice u Vukoni, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Crkva Uspenja Bogorodice u Vukoni, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Ub, u selu Vukona, na k. p. broj 59, KO Vukona, u privatnoj svojini.

Spomenik kulture sagrađen je 1905. godine prema projektu čuvenog srpskog arhitekte Svetozara Ivačkovića. Svojim skladnim dimenzija i blokovitošću masa, dominira uzvišicom iznad puta koji spaja Ub i Šabac. Spomenik kulture je podignut po koncepciji izduženog slobodnog krsta sa kupolom na sredini. Mesto na kome će biti podignut novi hram određeno je 1883. godine, ali je nedostatak novca odložio njegovu gradnju sve do 1902. godine, kada je zidanje povereno Nikoli Vujiću, preduzimaču iz Valjeva. Po spoljnoj obradi masa i kompozicionom skladu, spomenik kulture srodan je Ivačkovićevoj crkvi Sv. Kuzme i Damjana u Rasnici, s tim što je spomenik kulture dobio veće dimenzije zbog priprate i istočnog traveja u naosu. Spomenik kulture imao je polihromne fasade u naizmeničnim redovima oker i pompejsko-crvene boje, ali su one naknadnom novijom intervencijom zamenjene belom, takozvanom prskanom fasadom. Poput rešenja koje primenjuje na svojim malim seoskim crkvama, Ivačković je na ovom hramu projektovao samo jedan - zapadni portal, koji je istaknut dovratnicima i arhitravom sa lunetom, u kojoj je izvedena mozaička kompozicija hramovne slave. Dekorativna obrada svedena je na najmanju moguću meru, tako da je monolitnost fasada oživljena izduženim, uskim prozorima lučno zasvedenih okvira i tornjićima koji kao završeci pilastara flankiraju bočne fasade. Na istočnoj fasadi iskazuju se tri trostrano oblikovane celine, apside i niša proskomidije i đakonikona. Prozorski kameni okviri nemaju dekoraciju, sem bifora na kojima su kapiteli stubića jednostavno ukrašeni. Gradacija krovnih površina ostvarena je od nižih ugaonih prostora, preko zabatnih zidova isturenih krakova krsta, do vitke osmostrane kupole koja dominira građevinom. Na vrhu zabatnih zidova su kameni krstovi, na završecima pilastara-tornjića postavljeni su transparentni krstovi od metala i na kupoli metalni jabuka i krst. Spomenik kulture pokriven je bakarnim limom. Unutrašnjost mu je veoma svetla, prostrana i pregledna, sa širokim zidnim površinama. Svetlost dopire kroz uske prozore raspoređene na priprati levo i desno od ulaza, na severnoj i južnoj strani naosa su po dva uska duga prozora i bifora, a na osmostranom tamburu je osam izduženih prozorskih otvora. U oltarskom prostoru je pet prozora od kojih je tri na apsidi i po jedan iznad niša protezisa i đakonikona. Središnji deo naosa zauzimaju četiri masivna kamena stuba, na koje je preko pandantifa oslonjena kupola, dok je na istočni par stubaca kvadratnog preseka oslonjena drvena ikonostasna pregrada. Konstruktivni noseći elementi međusobno su povezani lukovima i poluobličastim svodovima. U jugozapadnom uglu hrama uzidana je kamena krstionica. Na jednostavnom drvenom ikonostasu su u četiri pojasa raspoređene ikone nejednake umetničke vrednosti i iz različitih vremenskih perioda. Carske dveri, ikonostasni krst i dva elipsasta medaljona sa Bogorodicom i Jovanom Bogoslovom potiču iz 1835. godine i pripadali su ikonostasu stare crkve brvnare. Obnovljene su 1907. godine o čemu svedoči natpis na carskim dverima, dok su severne i južne dveri priložene 1924. godine. U naosu se na pilastrima severno i južno nalaze ikone Isusa Hristosa, Bogorodice sa Hristom, Sv. Nikole i Sv. Jovana. Potiču iz prve polovine XIX veka i sve su urađene temperom na drvetu uz upotrebu zlata. Minucioznost i veština u obradi tkanine i inkarnata ukazuju na rad čuvenog ikonopisca Aleksija Lazovića ili nekog iz njegovog slikarskog kruga. Na časnoj trpezi i amvonu su natpisi koji ukazuju da su priloženi spomeniku kulture 1907. godine. U priprati desno iznad prolaza koji vodi ka nekadašnjoj palionici sveća, je crna mermerna ploča sa natpisom o nastanku spomenika kulture, dok su levo kamene spiralne stepenice koje vode na galeriju. Živopis u crkvi uradio je 1992. godine ukrajinski slikar B. Cikopa koji se potpisao na zapadnom zidu naosa, ispod ikone Sv. Alimpija Stolpnika.

U zaštićenoj okolini spomenika kulture, u podnožju padine, na zaravni gde je bila porta stare crkve brvnare nalazi se nekoliko nadgrobnih spomenika iz prve polovine XIX veka koji nisu arheološki istraživani.

Spomenik kulture sagrađen je prema projektu čuvenog srpskog arhitekte Svetozara Ivačkovića. Svojom konstrukcijom i skladno obrađenim fasadama on objedinjuje ključne elemente neovizantizma svedočeći o arhitektonskim stremljenjima krajem XIX veka i oživljavanju srpskog nacionalnog stila.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata k. p. br. 59, 60, 61, 62 i 73, KO Vukona, u privatnoj svojini - vlasnik Srpska pravoslavna crkva.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, stilskih karakteristika, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;

2) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;

4) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

5) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i spoljašnjih klima jedinica na fasadama spomenika kulture;

6) instalirati gromobranske uređaje i uređaje za zaštitu od požara;

7) korišćenje spomenika kulture kao reprezentativnog objekta u skladu sa njegovom namenom i sadržajem.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji bi svojom namenom, volumenom, visinom i oblikom mogli da ugroze ili degradiraju spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;

2) zabrana gradnje objekata koji nisu u funkciji spomenika kulture;

3) zabrana postavljanja vazdušnih, elektro i TT vodova preko zaštićenih parcela, njihovo vođenje izvršiti podzemnim kanalima, uz obavezno vraćanje terena u prvobitno stanje;

4) zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata unutar zaštićene okoline;

5) zabrana izvođenja radova kojima se vrši promena oblika ili namene terena;

6) zabranjuje se vađenje kamenih spomenika u staroj crkvenoj porti;

7) zabrana odlaganja i skladištenja štetnih materijala i stvaranje deponija;

8) obezbeđivanje odgovarajuće dekorativne rasvete prema uslovima nadležne službe zaštite spomenika kulture;

9) parterno i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Spisak pokretnih stvari od posebnog kulturnog i istorijskog značaja čini sastavni deo ove odluke i čuva se u Crkvi Uspenja Bogorodice u Vukoni.

7. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".