ODLUKA O UTVRĐIVANJU CRKVE PRENOSA MOŠTIJU SVETOG OCA NIKOLAJA U VRELU ZA SPOMENIK KULTURE ("Sl. glasnik RS", br. 144/2022)

1. Crkva Prenosa moštiju Svetog Oca Nikolaja u Vrelu, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.

2. Crkva Prenosa moštiju Svetog Oca Nikolaja u Vrelu, sa pokretnim stvarima u njoj koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji opštine Ub, u selu Vrelo, u privatnoj svojini, na k. p. broj 2159, KO Vrelo, u privatnoj svojini.

Spomenik kulture nalazi se u selu Vrelu, severozapadno od Uba, u neposrednoj blizini puta koji spaja Ub, Banjane i Šabac. Spomenik kulture je od 1846. do 1848. godine sagradio Todor Todorović, najpoznatiji neimar koji je radio na prostoru severozapadne Srbije. Podignut je na mestu stare, druge po redu crkve - brvnare nastale krajem XVIII veka, o čemu svedoči metalni krst severno od hrama. Mada je želja parohijana bila da njihova nova crkva bude po ugledu na onu u Užicu, u Vrelu je sagrađena crkva stilski bliska Sabornoj crkvi u Beogradu. Spomenik kulture urađen je u barokno-klasicističkom duhu kao jednobrodna građevina koja ima polukružnu oltarsku apsidu u širini broda na istoku, predoltarski prostor proširen pevnicama i zvonik koji se izdiže na zapadu iznad male, krstasto zasvedene priprate. Zapadno pročelje naglašeno je središnjim rizalitom omeđenim pilastrima sa korintskim kapitelima i bočno, u dva reda postavljenim plitkim polukružnim nišama. Iznad glavnog ulaza je niša sa mozaičkom ikonom zaštitnika hrama, Sv. Nikole. U krovnoj zoni se izdvaja zidana atika i zabat iznad koga je toranj sa zvonikom na kome su pravougaoni prozori zatvoreni žaluzinama. Bočne fasade ukrašavaju pilastri koji se protežu od sokla do potkrovnog venca, a između njih se nalaze istovetni, lučno zasvedeni prozori. Pored glavnog ulaza na zapadnom pročelju postoje još dva portala sa sverene i južne strane. Po jedan prozorski otvor nalazi se na pevnicama i apsidi. Krov je dvovodan prekriven biber crepom, na zvoniku je bakarni lim, a spoljni zidovi imaju belu prskanu fasadu. U unutrašnjosti dominira drveni ikonostas iz 1889. godine koji je uradio poznati srpski slikar Lazar Krdžalić. U tri zone raspoređene su ikone uokvirene pozlaćenom duboreznom dekoracijom sa stilizovanim biljnim motivima, listovima akantusa, rozetama i girlandama. Ikonostas predstavlja jednu od najznačajnijih umetničkih celina koje je stvorio slikar Lazar Krdžalić. On je bio angažovan da uradi celokupo ukrašavanje spomenika kulture, ali se od tog njegovog rada očuvao još arhijerejski i kraljevski tron uz južni zid naosa, koji je stilski usklađen sa ikonostasom. Ikone na njemu uradio je 1921. godine ruski slikar Roman Kurdelj. Spomenik kulture su 1993. godine živopisali slikari Vladimir Sikara i Jurij Matic iz Ukrajine. Na severnom zidu naosa postavljene su spomen ploče sa imenima boraca deset tamnavskih sela koji su poginuli u ratovima od 1912. do 1920. godine. U priprati levo od ulaznih vrata su kamene spiralne stepenice koje vode na galeriju - napravljene od nadgrobnih spomenika uzetih iz stare porte, na kojima su još uvek vidljivi delovi epitafa. U zvoniku se nalazi zvono iz stare crkve brvnare izliveno 1835. godine u Pešti u livnici Josipha Hornungina. U spomeniku kulture se čuva zlatotkana plaštanica koja je nagrađena na svetskoj izložbi u Parizu i 40-ak bogoslužbenih knjiga iz XVIII i XIX veka, među kojima se izdvaja Prolog priložen crkvi 1795. godine. U južnom delu crkvene porte nalazi se devet nadgrobnih spomenika iz XIX i XX veka, a u severozapadnom delu porte su dve lipe zasađenje početkom XIX veka.

Spomenik kulture sagradio je Todor Todorović, najpoznatiji neimar koji je radio u severozapadnoj Srbiji sredinom XIX veka. Nastao po ugledu na sakralni arhitektonski uzor iz prestoničkog Beograda, vrelački hram svedoči o tome kako se menjalo tradicionalno graditeljsko nasleđe dominantno u zapadnim krajevima Kneževine Srbije. Posebnu spomeničku vrednost ima ikonostas koji svojim likovnim rešenjima i plastičnim ukrasom predstavlja jedno od najboljih ostvarenja slikara Lazara Krdžalića. U unutrašnjosti je ostvaren harmoničan odnos konstruktivnih i dekorativnih elemenata, zbog čega, uz pokretna dobra koje baštini, spomenik kulture predstavlja vrednu umetničku i kulturno istorijsku celinu.

3. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata k. p. broj 2159, 2160, 2161 i 2162, KO Vrelo, u privatnoj svojini - vlasništvo Srpske pravoslavne crkve.

4. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:

1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih i dekorativnih elemenata, stilskih karakteristika, originalnih materijala i funkcionalnih karakteristika;

2) postojeći ikonostas i stare ikone na njemu ne mogu se zameniti novim;

3) ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti instalacija u spomeniku kulture;

4) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;

5) zabranjuju se zemljani radovi i vađenje kamenih spomenika u crkvenoj porti;

6) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

7) zabrana postavljanja priključnih kutija, ormara i spoljašnjih klima jedinica na fasadama spomenika kulture;

8) instaliranje gromobranskih uređaja i uređaja za zaštitu od požara;

9) korišćenje spomenika kulture kao reprezentativnog objekta u skladu sa njegovom namenom i sadržajem.

5. Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji bi svojom namenom, volumenom, visinom i oblikom mogli da ugroze ili degradiraju spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;

2) izgradnja infrastrukture dozvoljava se samo uz prethodno obezbeđenje zaštitnih arheoloških iskopavanja i adekvatne prezentacije nalaza;

3) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture;

4) zabrana postavljanja vazdušnih, elektro i TT vodova preko zaštićenih parcela, njihovo vođenje izvršiti podzemnim kanalima, uz obavezno vraćanje terena u prvobitno stanje;

5) zabrana izvođenja radova kojima se vrši promena oblika ili namene terena;

6) podizanje ili uklanjanje pojedinačnih stabala može se obaviti samo uz uslove i nadzor nadležne službe zaštite;

7) zabrana skladištenja štetnih materijala i stvaranje deponija;

8) obezbeđivanje odgovarajuće dekorativne rasvete objekta prema uslovima nadležne službe zaštite spomenika kulture;

9) parterno i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture.

6. Spisak pokretnih stvari od posebnog kulturnog i istorijskog značaja čini sastavni deo ove odluke i čuva se u Crkvi Prenosa moštiju Svetog Oca Nikolaja u Vrelu.

7. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".