ODLUKA O UTVRĐIVANJU MESTA KULTA TETKICE BIBIJE I SPOMEN OBELEŽJA ROMA U ULICI GOSPODARA VUČIĆA U BEOGRADU ZA PROSTORNO KULTURNO-ISTORIJSKU CELINU ("Sl. glasnik RS", br. 34/2023)

1. Mesto kulta Tetkice Bibije i spomen obeležja Roma u Ulici gospodara Vučića u Beogradu utvrđuje se za prostorno kulturno-istorijsku celinu.

Mesto kulta Tetkice Bibije i spomen obeležja Roma u Ulici gospodara Vučića u Beogradu (u daljem tekstu: prostorno kulturno-istorijska celina) nalazi se na teritoriji opštine Vračar, u ulici Gospodara Vučića broj 49.

2. Prostorno kulturno-istorijska celina objedinjuje kultno mesto posvećeno Tetkici Bibiji - prostor na kom se ona proslavlja, kapelu, ostatke stare kapelice i spomen obeležja stradalim Romima - jedini spomenik u Republici Srbiji posvećen isključivo Romima stradalim tokom balkanskih i Prvog svetskog rata kao i spomen ploču stradalim Romima tokom Drugog svetskog rata.

Spomenik Romima stradalim u balkanskim ratovima i Prvom svetkom ratu je stepenastog kvadratnog oblika sa krstom na vrhu, visok skoro dva i po metra, na postolju od betona. Na centralnom delu sa sve četiri strane spomenika su postavljene spomen ploče od belog mermera. Ostali delovi su prekriveni reljefnim betonom. Na vrhu spomenika je krst od betona, svedene forme, čistih linija bez dekoracije. Istočna (frontalna) i zapadna (zadnja) spomen ploča su zaobljene na vrhu i one se na spomeniku nalaze od njegovog podizanja. Na istočnoj su uklesana 54 imena stradalih vojnika, a na zapadnoj 12 imena dobrotvora i 24 imena Uprave Kluba beogradskih srpskih Cigana. Severna i južna spomen ploča su kvadratnog oblika i one su dodate 1935. godine. Na severnoj ploči se nalazi podatak o osnivanju Udruženja beogradskih cigana Svečara Bibije "Tetkice" sa imenima 40 članova Uprave i Nadzornog odbora navedenog udruženja, njegovih utemeljivača, osnivača i dobrotvora. Poslednje ime je uklesano nešto većim slovima, pa se može pretpostaviti da je doklesano kasnije. Na južnoj ploči se nalazi 20 imena dobrotvora, uz navođenje i Opštine beogradske kao dobrotvora, a iznad njih ime inicijatora. Na ovoj ploči naknadno su uklesana još tri imena iz jedne porodice.

Spomen ploča posvećena svim Romima stradalim tokom Drugog svetskog rata izrađena je od belog mermera, sa tekstom na romskom i srpskom jeziku.

Nekadašnja kapelica je bila visine između metar i metar i po, sazidana od cigala, sa dvoslivnim krovom. Prednji zid kapelice se stepenasto završava sa metalnim krstom na vrhu, formirajući zabat koji se nalazi izvan ravni krova. Na prednjoj strani je imala spomen ploču, a unutar nje su se nalazile ikone. Od nje je ostao metalni krst i deo cigli koje su držale krst na njoj.

Kapela je objekat skromnih dimenzija, približno kvadratne osnove, sazidana od bele silikatne opeke. Pod je obložen keramičkim pločicama bele boje, sa predstavom krsta od plavih pločica u središnjem delu. Krovna konstrukcija je u formi kupole dvanaestougaone osnove, prekrivena pocinkovanim limom, sa krstom na vrhu. Ulazna vrata su od metalnog okvira, lučna, dvokrilna i jednostruka, zastakljena livenim ornament staklom. Kod vrata je postavljena spomen ploča od metala posvećena podizanju kapele. Unutar kapele se nalazi ikona Tetkice Bibije i još nekoliko ikona.

U okviru ovog prostora se nalaze i stambeni objekti novijeg datuma koji služe za različite društvene potrebe romske zajednice.

Objekti u okviru prostorno kulturno-istorijske celine su u različitim stanjima. Oni od značaja za samu celinu su u solidnom stanju, s tim da im je neophodno tekuće održavanje.

3. Granica prostorno kulturno-istorijske celine se kreće spoljnim ivicama katastarskih parcela br. 4269/1 i 4269/2 KO Vračar, a obuhvata katastarske parcele br. 4269/1 i 4269/2 KO Vračar, u mešovitoj svojini.

Granica zaštićena okolina prostorno kulturno-istorijske se kreće spoljnim ivicama katastarskih parcela br. 4269/1, 4269/2 i 4270 KO Vračar, a obuhvata katastarske parcele br. 4269/1, 4269/2 i 4270 KO Vračar, u mešovitoj svojini.

4. Prostorno kulturno-istorijska celina je u vlasništvu više lica.

Zaštićena okolina prostorno kulturno-istorijske celine je u vlasništvu više lica.

5. Tetkica Bibija je jedan od najznačajnijih romskih praznika. U Ulici gospodara Vučića broj 49 u Beogradu proslavlja se u petak treće krstopoklone nedelje, odnosno trećeg petka od početka Uskršnjeg posta. Bibija je autentična romska nekanonizovana svetiteljka, koju poštuju pre svega Romi pravoslavne vere, ali i drugih veroispovesti. Veruje se da je ona Romkinja, zaštitnica romske dece i isceliteljka bolesnih. Tetkica Bibija je 2019. godine zvaničano upisana na Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.

Svetkovanje Tetkice Bibije na prostoru beogradske Čubure započeto je 1888. godine, na mestu koje se nalazilo pored nekadašnjeg Čuburskog potoka. Tu su se nalazilo drvo kruške, koje su Romi povezivali sa ovim kultom, krst i Spomenik Romima stradalim u balkanskim ratovima i Prvom svetkom ratu. Podizanjem ovog spomenika Romi su objedinili kultno mesto i mesto sećanja na svoje stradale sunarodnike. Prvi pomen spomenika je iz 1921. godine, pa se pretpostavlja da je i podignut tokom te, ili eventualno prethodne, 1920. godine. Zbog proširivanja gradskog rejona, Romi su bili prisiljeni da napuste taj prostor i kupili su plac na padinama sa druge strane Čuburskog potoka, na današnjoj adresi Gospodara Vučića broj 49. Na novu lokaciju su preneli krst i spomenik. Na ovom prostoru od 1926. godine, pa do danas, svetkuju praznik Tetkice Bibije, održavaju pomene za pale Rome i obavljaju razne druge aktivnosti vezane za svakodnevni društveni život Roma, sprovođen od strane nekoliko različitih romskih udruženja. Tokom 1927. godine podignuta je kapelica koja tokom osamdesetih godina dvadesetog veka zamenjena novom. Na zapadnom zidu parcele, 1983. godine, postavljena je spomen ploča u znak sećanja na Rome stradale tokom Drugog svetskog rata.

Prostorno kulturno-istorijska celina je jedinstven prostor u Republici Srbiji, koji na jednom mestu objedinjuje proslavu Tetkice Bibije i održavanje sećanja na romske žrtve stradale u ratovima tokom prve polovine dvadesetog veka. Kult tetkice Bibije je autentična romska svetkovina, a ovaj prostor je jedan od retkih na kom se i danas obeležava.

Spomenik stradalim Romima tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata je jedino spomen obeležje u Republici Srbiji, ali i jedno od retkih u svetu, koje je podignuto isključivo za Romske žrtve stradale tokom tih ratnih sukoba. Spomen ploča stradalim Romima tokom Drugog svetskog rata je jedno od retkih spomen obeležja koja su podignuta samo za stanovništvo romskog porekla ubijeno u tom ratu.

Kolektivna proslava Tetkice Bibije, simbola romske zajednice, doprinosi povezanosti unutar romske zajednice i kulturološkoj toleranciji sa neromskim stanovništvom.

Prostorno kulturno-istorijska celina ima značajnu ulogu u religijskom i društvenom životu u tradicionalnoj i savremenoj kulturi Roma Beograda. Ona svedoči o suživotu različitih etničkih grupa na prostoru Srbije, deljenju zajedničke prošlosti i prestavlja značajan spomenik romske kulture i istorije, ali je i značajano svedočanstvo o kulturi i istoriji Beograda i Srbije. Kao kultni, memorijalni i društveni prostor tesno vezan za život Romske zajednice u Beogradu i Srbiji, prostorno kulturno-istorijska celina poseduje izuzetne kulturne, društvene, istorijske, religijske i memorijalne vrednosti.

6. Kategorija prostorno kulturno-istorijske celine je kulturno dobro (kulturno dobro III kategorije).

7. Utvrđuju se sledeće mere zaštite prostorno kulturno-istorijske celine:

1) Bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:

- očuvanje izvornog izgleda, originalnih materijala i originalnih natpisa spomenika i spomen ploče,

- očuvanje preostalog dela stare kapelice,

- ažurno praćenje stanja spomenika, spomen ploče, kapele, ostatka kapelice i celog prostora prostorno kulturno-istorijske celine, sa redovnim održavanjem i čišćenjem;

2) Stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:

- vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

3) Način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti:

- očuvanje javnog karaktera prostora prostorno kulturno-istorijske celine,

- dozvoljena je dislokacija spomenika, spomen ploče, kapele i ostatka kapele u okviru prostorno kulturno-istorijske celine, a prema dobijenim uslovima i saglasnostima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture,

- dozvoljena je obnova postojećih stambenih objekata u postojećim gabaritima, ili njihova zamena objektima istih horizontalnih i vertikalnih gabarita, uz odobrenje nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture,

- dozvoljava se postavljanje rasvete i informativne table sa podacima o prostorno kulturno-istorijskoj celini;

4) Ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:

- za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;

5) Ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:

- zabrana korišćenja prostora prostorno kulturno-istorijske celine načinima koji nisu u skladu sa njegovom prirodom, namenom i značajem,

- zabrana promene primarne kultno-memorijalne namene prostora,

- zabrana radova i aktivnosti koje ugrožavaju statičku stabilnost, pijetet i spomenička svojstva spomenika, spomen ploče, kapele i ostatka kapelice,

- zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera koji svojom namenom, volumenom ili gabaritom mogu ugroziti ili degradirati prostorno kulturno-istorijsku celinu,

- zabrana postavljanja sredstava za oglašavanje i telekomunikacionih antena u okviru prostorno kulturno-istorijske celine,

- zabrana odlaganja, skladištenja i deponovanja otpadnih i opasnih materija;

6) Uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra:

/

Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine:

1) Bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine:

- redovno i uredno održavanje zaštićene okoline;

2) Stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:

- vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;

3) Način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine javnosti:

- na katastarskoj parceli broj 4270 KO Vračar dozvoljena je obnova postojećih objekata u postojećim gabaritima, ili njihova zamena objektima istih horizontalnih i vertikalnih gabarita, ili njihovo uklanjanje, uz odobrenje nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture,

- na katastarskoj parceli broj 4270 KO Vračar dozvoljava se izgradnja novih i adaptacija postojećih objekata u funkciji očuvanja kulta Tetkice Bibije;

4) Ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja zaštićenom okolinom prostorno kulturno-istorijske celine i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom;

- za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;

5) Ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:

- zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera, koji svojom namenom, gabaritom, volumenom ili oblikom mogu ugroziti ili degradirati prostorno kulturno-istorijsku celinu,

- zabrana izvođenja radova, preduzimanja aktivnosti i korišćenja zaštićene okoline, kao i promene namene terena, na način koji bi ugrozio prostorno kulturno-istorijsku celinu ili njenu zaštićenu okolinu,

- zabrana postavljanja sredstava za oglašavanje i telekomunikacionih antena u okviru parcela zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine,

- zabrana odlaganja, skladištenja i deponovanja otpadnih i opasnih (štetnih) materija;

6) Uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra:

/

8. Sastavni deo ove odluke je Grafički prikaz osnove prostorno kulturno-istorijske celine i njene zaštićene okoline sa objektima koji se u njoj nalaze, sa katastarskim i zemljišnoknjižnim podacima.

9. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".

GRANICA PROSTORNO-KULTURNO ISTORIJSKE CELINE
MESTO KULTA TETKICE BIBIJE
U ULICI GOSPODARA VUČIĆA U BEOGRADU