ODLUKAO UTVRĐIVANJU HIDROELEKTRANE "VUČJE" U VUČJU KOD LESKOVCA ZA SPOMENIK KULTURE("Sl. glasnik RS", br. 93/2023) |
1. Hidroelektrana "Vučje" u Vučju kod Leskovca utvrđuje se za spomenik kulture.
Hidroelektrana "Vučje" u Vučju (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se na teritoriji grada Leskovca, na reci Vučjanki.
2. Spomenik kulture čine: brana sa tirolskim vodozahvatom, bočni vodozahvat, derivacioni (dovodni) kanal, vodna komora, mašinska zgrada i hidroagregati.
Zgrada hidroelektrane (mašinska zgrada) je pravougaone osnove, podužno postavljena u pravcu sever-jug, spratnosti P+1. Zidana je kamenom u masivnom konstruktivnom sistemu, a oblikovana je po uzoru na neoklasicističke vile, čije su kamene fasade raščlanjene otvorima. Na spratu se prozorski otvori pravilno završavaju što je dodatno naglašeno kamenom profilacijom, dok su otvori u prizemlju završeni lukovima takođe izvedeni u kamenu i oponašaju oblike samih otvora od polukružnih do šiljasto-prelomljenih lukova. Međuspratna konstrukcija između prizemlja i sprata, kao i između sprata i tavana, izrađena je od čeličnih šina i drvenih tavanjača. Krov je viševodni, a pokrivač je crep. U izvornom stanju objekat je imao dimenziju ~24x10 m sa kulom na severoistočnom uglu, iznad stepeništa, koja je uklonjena nakon dogradnje 1931. godine kada je objekat i produžen za još 8,50 m. U prizemlju se nalazi mašinska hala sa turbinama i generatorima, dok su na spratu sobe i zajedničke prostorije za osoblje i goste. Južni deo objekta koji je dozidan kasnije (1931. godine) je transformatorska stanica u tri nivoa, a jugoistočno od glavne zgrade nalazi se radionica za manje intervencije.
U glavnom, centralnom prostoru elektrane smeštena su tri hidroagregata koja se sastoje od turbine, centrifugalnog turbinskog regulatora, trofaznog sinhronog generatora i pobudnog generatora. Sve tri turbine su tipa Pelton sa horizontalnim vratilom. Dve turbine su proizvođača "J. M. Voith Heidenheim" iz 1903. godine, dok je treća švedskog proizvođača ASEA nastala u periodu 1930-1935. godine. Dva generatora su snage po 150 kVA, proizvodi firme "Simens & Halske", a jedan je proizvod švedske firme ASEA (danas ABB) iz 1931. godine snage 800 kVA.
Hidroelektrana "Vučje" predstavlja postrojenje derivacionog tipa. Voda se derivacionim kanalom dovodi do vodne komore u kojoj se akumulira, a zatim se kroz dovodnu cev sprovodi do zgrade Hidroelektrane odnosno do turbina i generatora. Visinska razlika od vodne komore do turbina je 139 m. Dovodni kanal je dužine 986 m, prosečne dubine i širine oko 1 m i mestimično je doslovno uklesan u stene. Duž kanala se nalazi devet ustava odnosno vrata kojima se reguliše protok vode i ispušta nagomilani nanos iz kanala. Dovodna cev je prečnika 52 cm, dužine 235 m i maksimalnog protoka vode od 1,1 m 3/s. Nakon prolaska kroz instalacije mašinskog dela voda se kroz otvore u potpornom zidu dvorišta vraća u korito reke Vučjanke.
Spomenik kulture je u dobrom stanju i potrebno je redovno tekuće održavanje.
3. Granica spomenika kulture se kreće spoljnim ivicama katastarske parcele br. 4105 KO Vučje i spoljnim ivicama katastarske parcele br. 4109 KO Vučje, i obuhvata katastarske parcele br. 4105 i 4109 KO Vučje, u privatnoj svojini.
Granica zaštićene okoline spomenika kulture polazi od severozapadne tačke k.p. br. 3699/1 i ide u pravcu kazaljke na satu, severnom, a potom istočnom granicom kat. parcela 3699/1, 3700, 4115, sve do najjužnije tačke k.p. br. 4115, odakle skreće na sever, i kreće se zapadnom granicom k.p. br. 4115, sve do najjužnije tačke k.p. br. 4114. Ovde granica seče reku Vučjanku (k.p. br. 4732/1), do najjužnije tačke k.p. br. 4103 i nastavlja na sever, zapadnom granicom k.p. br. 4103, do jugoistočnog ugla k.p. br. 4727/1 (put). Granica odatle ide na sever i prati zapadnu granicu k.p. br. 4727/1 (put), sve do tačke gde pod pravim uglom, u pravcu istoka, seče k.p. br. 4727/1 (put) u tromeđu kat. parcela br.: 4727/1, 4103 i 4099. Odavde granica nastavlja na sever, zapadnom granicom k.p. br. 4103 do tromeđe kat. parcela br.: 4103, 4732/1 i 3716/1. Od ove tromeđe, granica nastavlja na sever, zapadnom granicom k.p. br. 4732/1 (reka Vučjanka), u dužini od 107,4 m, odakle se lomi na severoistok, preseca k.p. br. 4732/1 (reka Vučjanka), do najzapadnije tačke k.p. br. 3705. Ovde granica, skreće na istok i nastavlja severnom granicom k.p. br. 3705 do krajnje severoistočne tačke k.p. br. 3705, odakle pod pravim uglom preseca k.p. br. 4726 (put), do najzapadnije tačke k.p. br. 3699/1. Nakon što preseče k.p. br. 4726 (put), granica nastavlja na sever, zapadnom granicom k.p. br. 3699/1, do krajnje severozapadne tačke k.p. br. 3699/1 odnosno do početne tačke granice zaštićene okoline. Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata prostor i objekte na sledećim k.p. 3699/1, 3699/2, 3700, 3701, 3702, 3703, 3704, 3705, 4103, 4104, 4112, 4113, 4114, 4115, 4726 (put, deo) i 4727/1 (put, deo) KO Vučje, u državnoj svojini; 4107, 4108 i 4732/1 KO Vučje, u javnoj svojini.
4. Spomenik kulture je u vlasništvu Javnog preduzeća "Elektroprivreda Srbije" sa sedištem u Beogradu, u Carice Milice 2.
Zaštićena okolina spomenika kulture je u vlasništvu više lica.
5. Spomenik kulture je građen 1902-1903. godine na reci Vučjanki za potrebe elektrifikacije Leskovca i okoline. Na ekonomsku isplativost vodenog potencijala reke Vučjanke i izgradnju hidroelektrane skrenuo je pažnju profesor Đorđe Stanojević u svojim eksperimentalnim predavanjima, održanim na Fizičkom institutu Velike škole juna 1901. godine. Mogućnost eksploatacije vodene snage Vučjanke zainteresovala je poslovne ljude iz Leskovca da ulože svoj kapital u novi izvor energije. "Leskovačko električno društvo" osnovano je 1901. godine, a predsednik osnivačkog odbora bio je profesor Stanojević. Upravni odbor društva ustupio je nabavku materijala i mašina nemačkoj firmi "Simens & Halske". Inženjersko-građevinsko rešenje dovodnog kanala i zgrade hidroelektrane povereno je Josifu Granžanu. On je nekoliko godina ranije bio izvođač radova i na hidroelektrani "Pod gradom" na Đetinji, prvoj hidroelektrani u Srbiji, koja je radila po principima Teslinih polifaznih struja. Hidroelektrana "Vučje" stavljena je u pogon 1903. godine i od tada radi u kontinuitetu. Proizvodni proces se obustavlja samo u vreme redovnog remonta mašina, a prosečna godišnja proizvodnja je 4 miliona kVh električne energije.
U kompleksu hidroelektrane se nalazi i bista pionira elektrifikacije Srbije, Đorđa Stanojevića, koji je pored "Leskovačkog električnog društva" najzaslužniji za njenu izgradnju.
Institut inženjera elektrotehnike i elektronike (IEEE), vodeća svetska profesionalna asocijacija za tehnološka unapređenja, uvrstio je 2005. godine Hidroelektranu "Vučje" na listu MILESTONE, koju čine objekti, pronalasci i dostignuća od opšteg značaja za razvoj i istoriju elektrotehnike u svetu.
Ovaj spomenik kulture svrstava se u značajna ostvarenja tehničke kulture kako zbog jedinstvenog inženjerskog rešenja, tehničkih vrednosti, sačuvanih originalnih hidromehaničkih i mašinskih sklopova, tako i zbog istorijskog doprinosa modernizacijskim procesima u Srbiji.
6. Kategorija spomenika kulture je kulturno dobro (kulturno dobro III kategorije).
7. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture, i to:
1) bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:
(1) očuvanje izvornog izgleda spoljašnje arhitekture i enterijera, horizontalnog i vertikalnog gabarita, oblika i nagiba krova, svih konstruktivnih, dekorativnih, mašinskih, tehničkih i tehnoloških elemenata, originalnih materijala, stilskih i funkcionalnih karakteristika,
(2) ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača, svih fasada, enterijera i ispravnosti svih instalacija, mašina, transportnog sistema i kanala u spomeniku kulture;
2) stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:
3) način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti:
(1) očuvanje osnovne, izvorne namene sa mogućnošću dopunske namene za potrebe turizma, kulture, obrazovanja, rekreacije i drugih delatnosti koje ne narušavaju vrednosti spomenika,
(2) dozvoljava se postavljanje informativne table sa podacima o spomeniku kulture,
(3) dozvoljava se hortikulturno uređenje, redovno obnavljanje i održavanje vegetacije, kao i komunalno opremanje i održavanje,
4) ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:
(1) za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini,
5) ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:
(1) zabranjena je prepravka, dogradnja, nadgradnja i drugi radovi koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture,
(2) zabranjeno je postavljanje trajnih ili privremenih objekata koji svojom namenom i volumenom gabarita po visini i obliku mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture,
(3) zabranjeno je postavljanja priključnih kutija, ormara i rashladnih uređaja na fasadama spomenika kulture,
(4) zabranjeno je prosipanje, odlaganje i privremeno ili trajno deponovanje otpadnih i štetnih materija (šuta, smeća, hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih);
6) uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra.
Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture, i to:
1) bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja zaštićene okoline spomenika kulture:
(1) očuvanje arhitekture i autentičnosti objekata u neposrednom okruženju spomenika kulture u što većoj meri (izgled, spoljašnja arhitektura, enterijer, originalni materijali), kao i tretiranje kompletnog prirodnog ambijenta isključivo prema uslovima nadležnih ustanova,
(2) urbanističko i komunalno uređenje, hortikulturno opremanje, negovanje dekorativne flore i redovno održavanje prostora zaštićene okoline u funkciji spomenika kulture,
(3) očuvanje izvornog izgleda, gabarita i oblika dovodne cevi koja vodu od dovodnog kanala, doprema do turbina u mašinskoj zgradi;
2) stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja zaštićene okoline spomenika kulture od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:
(1) vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem;
3) način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti zaštićene okoline spomenika kulture javnosti:
(1) obeležavanje zaštićene okoline spomenika kulture na odgovarajući način, kao i postavljanje putokaza i tabli koje će usmeriti posetioce i pokazati osnovna obeležja zaštićenog prostora;
4) ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja zaštićenom okolinom spomenika kulture i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:
(1) za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;
5) ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:
(1) zabrana gradnje i postavljanja trajnih ili privremenih objekata, koji svojim gabaritom, volumenom, arhitekturom i neodgovarajućim materijalima i namenom mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu i koji nisu u funkciji spomenika kulture,
(2) zabrana radova koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture,
(3) zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija (šuta, smeća, hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih);
6) uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra.
8. Sastavni deo ove odluke je grafički prikaz osnove spomenika kulture i njegove zaštićene okoline sa objektima koji se u njoj nalaze, sa katastarskim i zemljišnoknjižnim podacima.
9. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
GRANICA SPOMENIKA KULTURE HIDROELEKTRANE VUČJE
GRAFIČKI PRIKAZ OSNOVE SPOMENIKA KULTURE I NJEGOVE ZAŠTIĆENE OKOLINE SA OBJEKTIMA KOJI SE U NJOJ NALAZE