ODLUKAO UTVRĐIVANJU CRKVE PREOBRAŽENJA GOSPODNJEG U LJUBOVIJI ZA SPOMENIK KULTURE("Sl. glasnik RS", br. 93/2023) |
1. Crkva Preobraženja Gospodnjeg u Ljuboviji, sa pokretnim predmetima u njoj koji su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđuje se za spomenik kulture.
Crkva Preobraženja Gospodnjeg u Ljuboviji (u daljem tekstu: spomenik kulture), nalazi se u ulici Vojvode Mišića 40, na teritoriji opštine Ljubovija.
2. Spomenik kulture je građen od 1932. do 1939. godine prema projektu arhitekte Vasilija Mihajloviča Androsova koji je projektovao širom Kraljevine Jugoslavije. Prvobitno je crkva bila planirana da bude spomen kosturnica te je stoga podignuta po uzoru na druge spomen kosturnice koje je projektovao Androsov, poput onih u Vrbovcu, Dublju, Cvetojevcu i na drugim mestima.
Po strukturi u pitanju je podužna građevina trikonhalne osnove, sa osmostranom kupolom na četvrtastom postolju i zvonikom nad zapadnim pročeljem. Građevina počiva na niskom soklu, koji je, kao i fasade, izveden krupnijim, pritesanim komadima granitnog kamena. Vertikalna podela ostvarena je lučnim, stepenasto izvedenim segmentima od pikovanog kamena, u koje su smešteni uski lučni prozori, portali a iznad njih se nalaze okulusi, koji su umetnuti umesto rozeta koje je koristio Androsov kao arhitektonski ukras. Glavni portal na zapadnoj fasadi istaknut je pravilno oblikovanim komadima granita kojima je naglašen luk. U luneti dvokrilnih vrata od hrastovine izvedena je predstava hramovne slave Preobraženje Gospodnje. Apside su iznutra polukružne, dok je njihova petostranost istaknuta dekorativnim lezenama i kamenim ispustima u vidu konzola. U pogledu prostorne organizacije ljubovijska crkva potpuno odražava zamisao ruskog arhitekte o skladnom enterijeru. Pod je pokriven svetlosivim i tamnosmeđim pločama od veštačkog mermera složenim dvoredo po sredini naosa. Niski ikonostas je urađen od hrastovine čiji je duborez izveo Aleksandar Petrovič Redkin (pukovnik Lajb-gardijskog Pavlovskog puka). Ikone su oslikali ruski umetnici iz ateljea slikara Borisa Seljanka. U stilskom smislu su nastale po ugledu na mozaike crkve Sv. Đorđa na Oplencu. U naosu crkve se nalaze tri spomen ploče. Na pilastru uz severnu pevnicu postavljena je mermerna ploča s imenima "Utemeljivača novosagrađene crkve u Ljuboviji" a na pilastru uz južnu pevnicu s imenima "Dobrotvora novosagrađene crkve u Ljuboviji". Na zapadnom zidu naosa je postavljena treća spomen-ploča, na njoj je uklesanih 50 imena sa epitafom "U spomen za otadžbinu izginulim i pomrlim herojima iz varošice Ljubovije i okoline od 1912. do 1921. godine", a na dnu su reči Petra II Petrovića Njegoša: "Blago onom ko dovijeka živi, imao se rašta i roditi", kao znak zahvalnosti blagodarnog naroda. Živopis je 1968. godine al seko tehnikom uradio protosinđel Nikodim (Nemanja) Brkić, profesor na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu.
- Spomenik kulture je održavan i nalazi se u dobrom stanju.
3. Granica spomenika kulture se kreće spoljnim ivicama k.p. 248, a obuhvata istu k.p. br. 248 KO Ljubovija, u privatnoj svojini.
Granica zaštićene okoline spomenika kulture se kreće spoljnim ivicama k.p. br. 249, 246/2 i 247 K.O. Ljubovija, a obuhvata k.p. br. 249, 246/2 i deo k.p. br. 247 od 672 do susreta sa k.p. br. 246/1, sve KO Ljubovija, u vlasništvu više lica;
4. Spomenik kulture je u vlasništvu Srpske pravoslavne crkvene opštine u Ljuboviji. Zaštićena okolina spomenika kulture je u vlasništvu više lica.
5. Spomenik kulture sa pokretnim predmetima u njemu svedoči o društvenom značaju na koji ukazuje kontinuiran religijski život koji je se odvija u hramu u Ljuboviji, a o čemu svedoče i brojni pokretni predmeti koji su pribavljani tokom godina. Meštani Ljubovije su još pre 1932. godine želeli da podignu hram, ali je ta ideja aktuelizovana s raspravom o tome gde bi trebalo da bude crkva sa spomen-kosturnicom u čast poginulih na Mačkovom kamenu. Kada je odlučeno da se nova bogomolja sagradi u Krupnju, iako su ljubovljani želeli da to bude Ljubovija, nezadovoljni tom odlukom su napustili crkveni Odbor odlučivši da crkvu podignu u svojoj varošici. Na zboru koji su održali prvog marta 1928. godine sa predstavnicima iz okolnih sela Čitluka, Lonjina i Donje Bukovice, jednoglasno je prihvaćen predlog mesnog paroha i namesnika azbukovačkog, Aleksandra V. Kozlova da se u Ljuboviji sagradi hram. Na sednici održanoj 23. avgusta 1932. godine odlučeno je da se crkva posveti Sv. Preobraženju Gospodnjem i da saborni dan bude Petrovdan. Do decembra 1931. godine skupljena je dovoljna svota novca za izgradnju temelja. Mesto na kom je započeta gradnja crkve osveštao je 8. septembra 1932. godine mesni paroh Kozlov, uz asistenciju Dragoljuba Polića, paroha azbukovačkog i uz prisustvu brojnih meštana Ljubovije, esnafa, činovnika i đaka. Nabavka i upotreba materijala kao i ceo građevinski posao odvijao se prema planu, premeru i predračunu koji je uradio arhitekta Vasilij Mihajlovič Androsov tadašnji zaposlenik Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u Beogradu. Spomenik kulture poseduje kulturno-istorijske vrednosti jer svedoči o značaju koji su imali ruski emigranti koji su u Kraljevinu SHS došli posle Oktobarske revolucije. Oni su doneli kulturološke modele koje su prilagodili zahtevima lokalne sredine transponujući važeću ideologiju u skladan likovni i arhitektonski izraz, što je kako se vidi na ovom spomeniku kulture uticalo i na pojavu nacionalnog stila u arhitekturi širom Kraljevine Jugoslavije. Umetnički značaj spomenika kulture je i činjenica što predstavlja deo bogatog opusa arhitekte Androsova koji je iako je bio zaposlen u Ministarstvu građevina Kraljevine Jugoslavije, uspeo da projektuje veliki broj crkava, zvonara i drugih građevina, a da pri tom ne stvori šematski multiplicirane objekte, već je uspeo da svaki objekat dobije svoje osobenosti. Masivne kamene površine dominantno sive boje, jednostavni kružni otvori umesto rozeta, pilastri i kordonski venci "utopljeni" u robusne fasade. Iako je naglašena monolitnost građevine, u konačnom izrazu ona odiše skladom arhitektonske strukture, što predstavlja posebnost Androsovljevog dela. Spomenik kulture prema svojim istorijskim, duhovnim i društvenim vrednostima spada u značajno kulturno nasleđe Azbukovice, koje svedoči o težnji stanovnika Srbije u periodu između dva svetska rata da očuvaju svoj identitet i sećanje na žrtve Prvog svetskog rata.
6. Kategorija spomenika kulture je kulturno dobro (kulturno dobro III kategorije).
7. Utvrđuju se sledeće mere zaštite spomenika kulture:
1) bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:
- očuvanje izvornog izgleda građevine i svih njenih konstruktivnih i dekorativnih elemenata,
- ažurno praćenje stanja i održavanja konstruktivno-statičkog sistema, krovnog pokrivača i fasada,
- očuvanje izvornog izgleda enterijera sa svim pokretnim stvarima u njemu;
2) stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:
- vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem,
- instalacija gromobranskih uređaja i uređaja za zaštitu od požara,
- ažurno praćenje ispravnosti i instalacija u spomeniku kulture,
- konzervatorske radove na spomeniku kulture i pokretnim stvarima u njemu, mogu izvoditi uz prethodno dobijene uslove nadležne službe zaštite;
3) način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti:
- dozvoljava se postavljanje informativne table sa podacima o kulturnom dobru na osnovu uslova nadležne ustanove zaštite;
4) ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:
- za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;
5) ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:
- zabranjuje se postavljanje priključnih kutija, ormara i spoljašnjih klima jedinica na fasade spomenika kulture,
- zabranjuju se radovi koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture,
- regulisati površinske tokove i odvođenje atmosferske podzemne vode tako da ne ugrožava zaštićen objekat,
- postavljanje spomen tabli i dekorativne rasvete na fasadama moguće je samo prema uslovima nadležne ustanove zaštite;
6) uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra.
Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:
1) bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja zaštićene okoline kulturnog dobra:
- redovno i uredno održavanje zaštićene okoline;
2) stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja zaštićene okoline kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:
- vođenje elektro i TT vodova podzemnim putem, uz obavezno vraćanje terena u prvobitno stanje,
- regulisati površinske tokove i odvođenje atmosferske podzemne vode tako da ne ugrožava zaštićen objekat,
- dozvoljava se izgradnja infrastrukture samo uz prethodne uslove nadležnog Zavoda za zaštitu;
3) način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti zaštićene okoline kulturnog dobra javnosti;
4) ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja zaštićenom okolinom kulturnog dobra i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:
- za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;
5) ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:
- zabranjuje se gradnja i postavljanja trajnih ili privremenih objekata koji bi svojom namenom, volumenom, visinom i oblikom mogli da ugroze ili degradiraju spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu,
- zabranjuju se radovi koji mogu ugroziti statičku bezbednost spomenika kulture,
- zabranjuje se izvođenja radova kojima se menjaju oblik ili namena terena,
- zabranjuje se skladištenje štetnih materijala i stvaranje deponija;
6) uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra.
8. Sastavni deo ove odluke je grafički prikaz osnove spomenika kulture i njegove zaštićene okoline sa objektima koji se u njoj nalaze, sa katastarskim i zemljišnoknjižnim podacima i spisak pokretnih predmeta, koji se čuva u spomeniku kulture u crkvi Preobraženja Gospodnjeg u Ljuboviji.
9. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
GRANICA SPOMENIKA KULTURE CRKVA PREOBRAŽENJA GOSPODNJEG
GRAFIČKI PRIKAZ OSNOVE SPOMENIKA KULTURE
I NJEGOVE ZAŠTIĆENE OKOLINE SA SVIM OBJEKTIMA KOJI SE U NJOJ NALAZE