POKRAJINSKA SKUPŠTINSKA ODLUKA O POSEBNOM PROGRAMU IZ OBLASTI JAVNOG ZDRAVLJA ZA TERITORIJU AUTONOMNE POKRAJINE VOJVODINE ZA 2024. GODINU ("Sl. list AP Vojvodine", br. 45/2023)

Član 1

Ovom pokrajinskom skupštinskom odlukom utvrđuje se Poseban program iz oblasti javnog zdravlja za teritoriju Autonomne pokrajine Vojvodine za 2024. godinu (u daljem tekstu: Program), kao i obim sredstava za njegovo sprovođenje i način njihovog raspoređivanja i korišćenja.

Član 2

Program čini sastavni deo ove pokrajinske skupštinske odluke.

Član 3

Ova pokrajinska skupštinska odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom listu Autonomne pokrajine Vojvodine", a primenjivaće se od 1. januara 2024. godine.

 

POSEBAN PROGRAM
IZ OBLASTI JAVNOG ZDRAVLJA ZA TERITORIJU AUTONOMNE POKRAJINE VOJVODINE ZA 2024. GODINU

 

UVOD

Radi ostvarivanja što zdravijeg i kvalitetnijeg života pojedinca i celokupnog stanovništva, neophodno je posmatrati zdravlje u skladu s definicijom Svetske zdravstvene organizacije (u daljem tekstu: SZO), koja glasi: "Zdravlje je stanje potpunog psihičkog, fizičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i onesposobljenosti". Vlade država članica Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) troše samo 3% zdravstvenog budžeta za promociju zdravlja i prevenciju bolesti, što nije dovoljno i nije racionalno. Najcelovitiji odgovor naše države ovom zahtevu sadržan je u Strategiji održivog razvoja Republike Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 57/08).

Prioritetne oblasti očuvanja i unapređivanja zdravlja stanovništva jesu one oblasti koje se odnose na prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti kojima je današnje društvo najviše opterećeno, te na prevenciju i kontrolu zaraznih bolesti zbog stalne pretnje ovih bolesti i moguće pojave novih bolesti, kao i zaštita i unapređivanje životne sredine i faktora koji imaju ili mogu da imaju uticaj na zdravlje. Stoga, predložen je i poseban program koji obuhvata ove prioritetne oblasti. Kao polazna osnova za definisanje ovih prioriteta, mora se najpre pratiti i analizirati zdravstveno stanje stanovništva Autonomne pokrajine Vojvodine (u daljem tekstu: AP Vojvodina).

Pravni osnov za donošenje Posebnog programa iz oblasti javnog zdravlja za teritoriju AP Vojvodine za 2024. godinu (u daljem tekstu: Program) jeste član 14. stav 4. Zakona o javnom zdravlju ("Službeni glasnik RS", broj: 15/16), kojim je utvrđeno da autonomna pokrajina donosi i finansira posebne programe iz oblasti javnog zdravlja za svoju teritoriju - koje sačinjava u saradnji sa institutima i zavodima za javno zdravlje, u skladu sa zakonom.

Pored toga, prilikom donošenja posebnog programa, polazi se i od strategija i nacionalnih programa, koje je donela Vlada Republike Srbije (u daljem tekstu: Vlada RS), a posebno: Zdravstvene politike Srbije (2002), Strategije za smanjenje siromaštva u Srbiji (2003), Nacionalnih milenijumskih ciljeva razvoja u Republici Srbiji (2006), Strategije razvoja zdravlja mladih u Republici Srbiji (2006), Nacionalne strategije o starenju 2006-2015 (2006), Strategije kontrole duvana (2007), Strategije razvoja zaštite mentalnog zdravlja (2007), Program o zaštiti mentalnog zdravlja u Republici Srbiji za period od 2019.-2026. godine (2018), Nacionalne strategije održivog razvoja (2008), Strategije o sprečavanju zloupotrebe droga za period od 2014.-2021. godine (2015), Strategije za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti (2009), Strategije za socijalno uključivanje Roma i Romkinja u Republici Srbiji za period od 2016. do 2025. godine (2016), Strategije javnog zdravlja u Republici Srbiji 2018. - 2026. godine (2018), kao i Izmenjenog i dopunjenog nacionalnog programa za integraciju Republike Srbije u Evropsku uniju, Republika Srbija, Vlada RS, Beograd (2009).

Prioritetne oblasti kojima će se posvetiti programski zadaci iz oblasti javnog zdravlja za teritoriju AP Vojvodine jesu:

- registracija obolelih od hroničnih nezaraznih bolesti;

- kontrola zaraznih bolesti;

- povećanje odgovornosti za zdravlje.

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE ZDRAVSTVENE SITUACIJE

Vitalno-demografska situacija

- U AP Vojvodini - prema proceni Republičkog zavoda za statistiku - u 2021. godini živelo je 1.825.982 stanovnika, što je za oko 206.000 stanovnika manje nego na popisu iz 2002. godine.

- Svaka peta osoba u AP Vojvodini ima 65 ili više godina (20,4%), a prosečna starost stanovništva jeste 43,1 godinu, što ukazuje na izraženo starenje.

- Stopa nataliteta je nepovoljna i iznosi 9,2 na 1.000 stanovnika.

- Stopa mortaliteta održava se na visokim vrednostima (19,2‰).

- Vodeći uzroci smrti stanovništva AP Vojvodine bile su bolesti sistema krvotoka i tumori.

- Prirodni priraštaj je negativan i iznosi -10,1‰.

Morbiditet - obolevanje stanovništva

- Najznačajniji zdravstveni i javno zdravstveni problem stanovništva AP Vojvodine jesu hronične nezarazne bolesti (npr. kardiovaskularne bolesti, maligna oboljenja, hronične bolesti organa za disanje i grupa bolesti mišićno-koštanog sistema i vezivnog tkiva).

- U vanbolničkom morbiditetu odraslog stanovništva AP Vojvodine dominiraju bolesti sistema za disanje, bolesti sistema krvotoka i bolesti mišićno-koštanog sistema i vezivnog tkiva. Najčešći uzroci obolevanja dece predškolskog i školskog uzrasta u AP Vojvodini jesu bolesti sistema za disanje i zarazne i parazitarne bolesti, dok se u morbiditetu školske dece izdvajaju još i povrede, trovanja i posledice delovanja spoljnih faktora.

- Vodeće uzroke vanbolničkog morbiditeta žena čine bolesti mokraćno-polnog sistema, trudnoća, rađanje i babinje, a poseban značaj imaju tumori koji se nalaze na četvrtom mestu. U bolničkom morbiditetu, koji ne uključuje rad dnevnih bolnica, najčešći uzroci hospitalizacije bili su: bolesti sistema za disanje (14,5%), tumori (14,3%), bolesti sistema krvotoka (10,3%), faktori koji utiču na zdravstveno stanje i kontakt sa zdravstvenom službom (9,7%).

Zarazne bolesti

- Niska incidencija zaraznih bolesti u 2021. godini u AP Vojvodini i značajno manji broj registrovanih epidemija druge etiologije (sem COVID-19), objašnjava se subregistracijom zaraznih bolesti zbog preopterećenosti zdravstvenog sistema usled pandemije COVID-19.

- Izmenama u zakonskoj regulativi u oblasti zaraznih bolesti, posebno ukidanjem zbirnih prijava višestruko je smanjen broj prijavljenih zaraznih bolesti ali je povećano učešće zaraznih bolesti sa egzaktnom laboratorijskom potvrdom. Time je poboljšan kvalitet prijavljivanja ali je došao do izražaja različit stepen korišćenja i dostupnost laboratorijske dijagnostike kao i pod-registracija odnosno neprijavljivanje laboratorijski potvrđenih slučajeva. Indikacije za laboratorijsko ispitivanje se i dalje ne postavljaju samo prema kliničkim indikacijama, a veliki broj obolelih sa laboratorijskom potvrdom ostaje neprijavljen.

- Uspostavljanjem institucije izabranog lekara (pedijatra) onemogućeno je pravovremeno otkrivanje epidemija jer se oboleli leče kod više lekara, u više različitih zdravstvenih ustanova zbog čega se jedan broj epidemija uopšte ne registruje ili se otkrije retrogradno kada je kasno za sprovođenje protiv epidemijskih mera.

- Na osnovu visokog učešća pojedinačnih slučajeva crevnih zaraznih oboljenja, kod kojih epidemiološkim ispitivanjem nisu utvrđene inkriminisane namirnice ili mesto zaražavanja, pretpostavlja se da su trovanja hranom veći problem od registrovanog.

- Mada bi prevencija seksualno prenosivih zaraznih bolesti mogla biti efikasna kada bi se primenjivale individualne mere zaštite, ipak ove bolesti i dalje ostaju značajna patologija stanovništva. Realno je pretpostaviti da je broj obolelih od ovih bolesti veći u odnosu na registrovani broj i da je subregistracija seksualno prenosivih infekcija veća u odnosu na druge zarazne bolesti, delom kao posledica karakteristika ovih bolesti kao i određenog stepena stigmatizacije.

- HIV infekcije ostaju globalno jedan od vodećih javnozdravstvenih problema. Zabrinjava podatak da su sve obolele osobe svoj HIV status saznale u momentu postavljanja dijagnoze oboljenja, jer ukazuje da osobe sa rizičnim ponašanjem ne sprovode preventivno testiranje u dovoljnoj meri i blagovremeno. S obzirom da period nemanifestne infekcije traje više godina, onda ove osobe dugo predstavljaju potencijalnu opasnost za prenošenje HIV-a.

- S obzirom na značajan uticaj klimatskih faktora, brojnost i inficiranost komaraca kao i životinjskih rezervoara na epidemiološke karakteristike kod ljudi, objedinjeni epidemiološki, epizootiološki i entomološki nadzor nad groznicom zapadnog Nila su preduslovi za prevenciju i kontrolu ove bolesti u našoj sredini.

- Mada su u nacionalnoj patologiji zoonoze zastupljene sa malim brojem obolelih, zbog epidemioloških karakteristika ovih bolesti, velikom epidemijskog potencijala, teškoća u suzbijanju i mogućih zdravstvenih, veterinarskih i ekonomskih posledica, nadzor nad ovim bolestima je izuzetno značajan. Epidemiološka situacija zoonoza zavisi od rasprostranjenosti žarišta i učestalosti ovih oboljenja kod životinja, kao osnovnih rezervoara infekcije za ljude, kao i sprovođenja mera prevencije.

- Za razliku od prethodnih godina, kada su problemi u dostizanju željenih obuhvata imunizacijom iz Programa obaveznih imunizacija dece bili uzrokovani neredovnim isporukama i nedovoljnim količinama vakcina (datiraju iz 2012. godine i koji su imali značajan uticaj na obuhvat imunizacijom u narednim godinama) i verovatno nesputanom antiimunizacionom kampanjom, tokom 2020. i 2021. godine osnovni uzrok nižeg obuhvata imunizacijom svim vakcinama je bilo neodazivanje na vakcinaciju. Učešće ovog razloga u ukupnom broju nemedicinskih razloga neimunizovanja u 2021. godini je bio čak 86,9%.

CILJ PROGRAMA

Unapređivanje i očuvanje zdravlja stanovništva na teritoriji AP Vojvodine obezbeđenjem informacija neophodnih za procenu zdravstvenih resursa usmerenih ka unapređivanju zdravlja, produženju života, kvaliteta življenja i osposobljenosti nezavisnog funkcionisanja stanovništva AP Vojvodine.

AKTIVNOSTI PROGRAMA

Aktivnosti Programa sprovode se putem sledećih devet programskih zadataka.

Programski zadaci:

1. Praćenje i analiza zdravstvenog stanja stanovništva AP Vojvodine;

2. Održavanje i unapređivanje javnog elektronskog servisa za prijavljivanje zaraznih bolesti i evidentiranje hroničnih bolesnika na teritoriji AP Vojvodine;

3. Unapređeni kliničko-epidemiološki nadzor nad određenim zaraznim bolestima na teritoriji AP Vojvodine;

4. Integrisani nadzor i kontrola transmisivnih antropozoonoza na teritoriji AP Vojvodine;

5. Kontrola sadržaja natrijum-hlorida u obrocima organizovane društvene ishrane dece predškolskog uzrasta i adolescenata u AP Vojvodini;

6. Unapređivanje zdravstvene pismenosti populacije - "Znanjem do zdravih izbora";

7. Unapređivanje mentalnog zdravlja porodice - "Podrška od samog početka";

8. Epidemiološki nadzor nad povredama na teritoriji AP Vojvodine;

9. Nadzor nad bihevioralnim faktorima rizika za hronične nezarazne bolesti u populaciji odraslog stanovništva u AP Vojvodini.

Program će realizovati Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, kao i zavodi za javno zdravlje - u saradnji sa zdravstvenim ustanovama na svim nivoima zdravstvene zaštite, dok će u programski zadatak pod brojem 4 biti uključeni i Naučni institut za veterinarstvo Novi Sad i veterinarski specijalistički instituti u AP Vojvodini, kao i Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Novom Sadu

INDIKATORI I METODOLOGIJA SPROVOĐENJA PROGRAMA

Indikatori i metodologija sprovođenja Programa definisani su uz svaki programski zadatak zasebno.

Pregled finansijskih sredstava potrebnih za realizaciju programa u 2024. godini, po programskim zadacima, dat je u tabeli 1.

Pregled finansijskih sredstava potrebnih za realizaciju programa u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine, po vrsti troškova, dat je u tabeli 2.

Tabela 1

PREGLED FINANSIJSKIH SREDSTAVA POTREBNIH ZA REALIZACIJU PROGRAMA U 2024. GODINI - PO PROGRAMSKIM ZADACIMA

Naziv programskog zadatka	Potrebna sredstva za realizaciju iz budžeta AP Vojvodine (u dinarima)
1. Praćenje i analiza zdravstvenog stanja stanovništva AP Vojvodine	484.047,13
2. Održavanje i unapređivanje javnog elektronskog servisa za prijavljivanje zaraznih bolesti i evidentiranje hroničnih bolesnika na teritoriji AP Vojvodine	863.819,82
3. Unapređeni kliničko-epidemiološki nadzor nad određenim zaraznim bolestima na teritoriji AP Vojvodine	3.329.933,85
4. Integrisani nadzor i kontrola transmisivnih antropozoonoza na teritoriji AP Vojvodine	2.666.597,10
5. Kontrola sadržaja natrijum-hlorida u obrocima organizovane društvene ishrane dece predškolskog uzrasta i adolescenata u AP Vojvodini	1.847.445,50
6. Unapređivanje zdravstvene pismenosti populacije - "Znanjem do zdravih izbora"	1.633.471,88
7. Unapređivanje mentalnog zdravlja stanovništva - podrška porodici i pokretanje zajednice	1.571.871,40
8. Epidemiološki nadzor nad povredama na teritoriji AP Vojvodine	1.337.791,60
9. Nadzor nad bihevioralnim faktorima rizika za hronične nezarazne bolesti u populaciji odraslog stanovništva u AP Vojvodini	1. 265.021,72
UKUPNO:	15.000.000,00

Za realizaciju programskog zadatka Unapređivanje zdravstvene pismenosti populacije - "Znanjem do zdravih izbora" Institut za javno zdravlje Vojvodine obezbediće sredstva u iznosu od 655.000,00 dinara za nabavku medicinske opreme.

Tabela 2

PREGLED FINANSIJSKIH SREDSTAVA POTREBNIH ZA REALIZACIJU PROGRAMA U 2024. GODINI IZ BUDŽETA AP VOJVODINE - PO VRSTI TROŠKOVA

R. broj	Naziv troškova	Cena s PDV-om (u dinarima)	Učešće u %
1.	Troškovi specijalizovanih usluga i materijala	3.381.769,59	22,55%
1.1.	Specijalizovane usluge	1.640.000,00
1.2.	Materijali	1.741.769,59
2.	Troškovi naknada za rad učesnika u programskim zadacima	11.618.230,41	77,45%
2.1.	Troškovi neto naknada, s pripadajućim porezima i doprinosima	11.618.230,41
	UKUPNO:	15.000.000,00	100,00 %

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Praćenje i analiza zdravstvenog stanja stanovništva AP Vojvodine

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE

Analiza zdravstvenog stanja stanovništva jeste osnova za sagledavanje postojeće situacije, za objektivnu identifikaciju prioritetnih zdravstvenih problema, kao i za donošenje mera za njihovo rešavanje. Ona je neophodna za adekvatno planiranje zdravstvene zaštite, za donošenje odgovarajućih strategija, programa i postavljanje ciljeva zdravstvene politike.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

Obezbeđivanje informacija neophodnih za procenu zdravstvenih resursa usmerenih ka unapređivanju zdravlja, ka kvalitetu života i produženju životnog veka stanovništva AP Vojvodine.

Specifični ciljevi:

- Identifikacija najznačajnijih zdravstvenih problema, trendova kretanja oboljenja, faktora rizika, izloženosti stanovništva opasnostima iz životne sredine, uočavanje razlika u zdravstvenom stanju i zdravstvenoj zaštiti stanovništva različitih područja i kategorija.

- Planiranje interventnih mera i aktivnosti za rešavanje vodećih zdravstvenih problema, kao i problema u vezi s radom i organizacijom zdravstvene službe.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

Zdravlje stanovništva AP Vojvodine će se procenjivati kontinuirano, monitoringom. Stručnjaci Instituta za javno zdravlje Vojvodine će odrediti vrstu podataka koji će se koristiti u analizi zdravstvenog stanja stanovništva, izvore podataka, način metodološke obrade podataka, način prezentacije i interpretacije podataka.

Analizu zdravstvenog stanja će obaviti Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, a ona će obuhvatiti: analizu vitalno-demografske situacije, vanbolnički i bolnički morbiditet, organizaciju i korišćenje vanbolničke i bolničke zdravstvene zaštite, promociju zdravlja i zdravstveno vaspitanje, epidemiološku situaciju hroničnih nezaraznih i zaraznih bolesti i sprovođenje obaveznih imunizacija, zdravstvenu ispravnost namirnica i gotovih obroka, analizu stanja životne sredine, utvrđivanje izloženosti stanovništva opasnostima iz životne sredine i rezistencije bakterija na antimikrobne lekove. Analizu obavljaju lekari Instituta za javno zdravlje Vojvodine.

Objedinjena i verifikovana analiza zdravstvenog stanja šalje se osnivaču pomenutog instituta, zavodima za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine i drugima.

Izvršioci: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, Zavod za javno zdravlje Sremska Mitrovica, Zavod za javno zdravlje Pančevo, Zavod za javno zdravlje Zrenjanin, Zavod za javno zdravlje Kikinda, Zavod za javno zdravlje Subotica i Zavod za javno zdravlje Sombor.

INDIKATORI

- demografski pokazatelji - profil stanovništva AP Vojvodine: dinamika kretanja broja stanovništva, promene u polnoj i starosnoj strukturi stanovništva, natalitetu, fertilitetu i prirodnom priraštaju, potencijalno izgubljene godine života, zaključenim i razvedenim brakovima;

- umiranje stanovništva (mortalitet): mortalitet po polu, starosti i vodećim uzrocima umiranja;

- očekivano trajanje života na rođenju;

- obolevanje stanovništva - morbiditet: podaci o registrovanom vanbolničkom i bolničkom morbiditetu, kao i podaci o kretanju hroničnih nezaraznih i zaraznih bolesti - osnovni pokazatelji za definisanje interventnih mera;

- korišćenje i rad zdravstvene službe: podaci o korišćenju vanbolničke i bolničke zdravstvene zaštite, s posebnim naglaskom na ostvarivanje preventivne zdravstvene zaštite, posebno osetljivih kategorija stanovništva (trudnice, porodilje, deca);

- aktivnosti promocije zdravlja i zdravstvenog vaspitanja;

- životna sredina: nadzor zdravstvene ispravnosti vode za piće, hrane, kvaliteta vazduha životne sredine, ispravnosti vode otvorenih i zatvorenih bazena, javnih kupališta, reka i jezera i izloženost stanovništva pojedinim opasnostima iz vazduha životne sredine i vode, kao pokazatelja stanja životne sredine;

- rezistencija bakterija na antimikrobne lekove.

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 484.047,13 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Održavanje i unapređivanje javnog elektronskog servisa za prijavljivanje zaraznih bolesti i evidentiranje hroničnih bolesnika na teritoriji AP Vojvodine

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE

Praćenje zaraznih bolesti

Najveći broj zaraznih bolesti na području AP Vojvodine prijavljuje se na osnovu kliničke dijagnoze, bez etiološke potvrde (laboratorijska mikrobiološka dijagnostika). Insuficijentnost prijavljivanja se negativno odražava na kvalitet nadzora nad zaraznim bolestima, koji ima ključni značaj za donošenje strateških programa i za praćenje efekata mera prevencije i kontrole zaraznih bolesti.

Započinjanjem implementacije softverskog rešenja u domovima zdravlja i prikupljanjem podataka u vezi sa evidentiranjem i prikupljanjem prijava zaraznih bolesti, od 2013. godine, prijave su počele da pristižu kontinuirano, svakodnevno, uvek u istom periodu za prethodni dan. Tokom 2013. i 2014. godine, elektronski servis implementiran je u 36 domova zdravlja na teritoriji AP Vojvodine, čime je obuhvaćeno 85% stanovništva AP Vojvodine. Do kraja 2021. godine elektronskim servisima obuhvaćeno je svo stanovništvo Vojvodine, odnosno svi domovi zdravlja.

Uporednom analizom, uočena je značajna razlika. Naime, putem elektronskog servisa, registrovani broj zaraznih bolesti veći je od broja prijava koje su u Institut za javno zdravlje Vojvodine stigle zvaničnim putem. Elektronski servis omogućava dalje praćenje sindromskih dijagnoza i kretanje obolevanja za koje se pretpostavlja da je zarazne etiologije i posledično stvaranje sistema ranog upozoravanja i reagovanja na određene promene epidemiološke situacije na široj teritoriji AP Vojvodine. U toku 2018. godine, sačinjen je modul koji je inkorporiran u servis za zarazne bolesti, s ciljem prepoznavanja definicija slučaja koje propisuje Evropska komisija, a koje su uvedene u naše propise i objavljene na sajtu Instituta za javno zdravlje Srbije. Kao takav, modul treba da bude podrška i radu lekara i primarnoj zdravstvenoj zaštitu, za početak kao izborna mogućnost uza korišćenje. Očekuje se da vremenom, unapređenjem modula i na osnovu samih zahteva korisnika, predstavlja rutinski deo u radu kod svakog pacijenta, a ne izborna mogućnost za lekara.

Praćenje hroničnih nezaraznih bolesti

Uvođenje javnog elektronskog servisa daje mogućnosti za evidentiranje i praćenje broja obolelih od hroničnih nezaraznih bolesti (hroničnih bolesnika) na teritoriji AP Vojvodine, sagledavanja udela hroničnih bolesnika u opštoj populaciji i praćenje hroničnih nezaraznih oboljenja koja se ne prate putem registara, što je izuzetno važno s obzirom na to što se samo na bazi kvalitetnih zdravstvenih podataka mogu donositi adekvatne odluke i kreirati odgovarajuće strategije. Očekuje se da se sve aktivnosti na izgradnji elektronskih servisa nastave do 31.12.2025. godine.

Radi unapređivanja epidemiološkog nadzora, ujednačavanjem kriterijuma i kvaliteta prijavljivanja određenih zaraznih bolesti, proširivanjem dijagnostičkog spektra i implementacijom drugih, aktivnih oblika nadzora nad određenim zaraznim bolestima, potrebno je ubrzati protok informacija putem elektronskog servisa za prijavljivanje zaraznih bolesti, koji na republičkom nivou ne postoji.

Sastavni deo servisa čini elektronski imunizacioni registar, koji na republičkom nivou ne postoji, a koji bi trebalo da obezbedi kontrolu obuhvata sistematskom vakcinacijom, bez teritorijalnih i populacionih razlika i da omogući povećanje obuhvata odraslog stanovništva vakcinacijom protiv gripa, tetanusa i pneumokoka, kao i da se lakše sagledava potrošnja vakcina s ciljem boljeg planiranja nabavke vakcina.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

- Cilj uspostavljanja javnog elektronskog servisa jeste da podrži sve procese prijavljivanja i izveštavanja u vezi sa zaraznim bolestima na teritoriji AP Vojvodine (u skladu sa Zakonom i Pravilnikom).

- Obezbeđivanje informacija o epidemiološkim karakteristikama zaraznih bolesti, karakteristikama uzročnika oboljenja i faktorima rizika, radi planiranja interventnih mera i aktivnosti, omogućava preciznije definisanje zdravstvene politike u AP Vojvodini u okviru društvene brige za zdravlje na pokrajinskom nivou.

- Uspostavljanje modernog, efikasnog i fleksibilnog imunizacionog servisa u AP Vojvodini.

- Unapređivanje javnog elektronskog servisa s ciljem obuhvata celokupne populacije na teritorije AP Vojvodine, obezbeđivanjem podrške za sve procese evidentiranja hroničnih bolesnika i izveštavanja u vezi s nezaraznim bolestima.

Specifični ciljevi:

- Razvoj modernog sistema ranog otkrivanja i upozoravanja na pretnje po zdravlje stanovništva AP Vojvodine, posebno u vanrednim situacijama.

- Usaglašavanje kriterijuma prijavljivanja s preporukama Evropske unije.

- Unapređivanje protoka podataka o pojavi određenih zaraznih bolesti.

- Uvođenje elektronskog imunizacionog registra.

- Utvrđivanje stope javljanja postvakcinalnih reakcija i komplikacija u odnosu na broj vakcinisane dece određenom vakcinom i broj aplikovanih doza određene vakcine.

- Izgradnja registra hroničnih bolesnika.

- Unapređivanje javnog elektronskog servisa i kvalitetniji epidemiološki nadzor nad nezaraznim bolestima.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

1. Unapređivanje softverskog sistema za prikupljanje podataka o licima obolelim od zaraznih i hroničnih nezaraznih oboljenja u domovima zdravlja u AP Vojvodini;

2. Implementacija imunizacionog registra u većini domova zdravlja AP Vojvodine (službe za zdravstvenu zaštitu dece) u saradnji sa stručnjacima Instituta za javno zdravlje Vojvodine, zavoda za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine i Instituta za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine;

3. Monitoring rada i izveštavanje o postignutim rezultatima.

IZVRŠIOCI: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad - koordinator programskog zadatka, Institut za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine, Novi Sad, Zavod za javno zdravlje Sremska Mitrovica, Zavod za javno zdravlje Pančevo, Zavod za javno zdravlje Zrenjanin, Zavod za javno zdravlje Kikinda, Zavod za javno zdravlje Subotica, Zavod za javno zdravlje Sombor.

INDIKATORI

- broj zdravstvenih ustanova koje koriste javni elektronski servis za prijavljivanje zaraznih bolesti;

- porast incidencije određenih zaraznih bolesti, registrovanih u zdravstvenim ustanovama koje koriste javni elektronski servis za prijavljivanje zaraznih bolesti;

- broj registrovanih epidemija sa utvrđenim infektivnim agensom;

- broj (%) lekara domova zdravlja koji su učestvovali u nadzoru u ≥ 60% u toku godine;

- broj (%) neželjenih reakcija nakon imunizacije - po vrstama obavezne vakcine i uzrastu dece;

- broj (%) težih neželjenih reakcija nakon imunizacije - po vrstama obavezne vakcine i uzrastu dece;

- broj zdravstvenih ustanova koje koriste javni elektronski servis za evidenciju hroničnih bolesnika;

- broj izabranih lekara koji pravilno popunjavaju podatke o evidenciji hroničnih bolesnika;

- incidencije i prevalencije određenih nezaraznih bolesti.

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 863.819,82 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Unapređeni kliničko-epidemiološki nadzor nad određenim zaraznim bolestima na teritoriji AP Vojvodine

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE

Neophodan preduslov za efikasno reagovanje i smanjenje negativnih posledica epidemija i pandemija gripa i COVID-19 na zdravlje stanovništva jeste uspostavljanje kvalitetnog epidemiološkog nadzora.

Sentinelni nadzor nad oboljenjima sličnim gripu (OSG) i akutnim respiratornim infekcijama (ARI), od sezone 2009-2010. godine, sprovodi se u svim okruzima u AP Vojvodini, na teritoriji 19 domova zdravlja, a od sezone 2013-2014. godine, sentinelnim nadzorom nad OSG i ARI, obuhvaćene su sve opštine AP Vojvodine. Nadzor koordinišu zavodi za javno zdravlje, kao partneri Instituta za javno zdravlje AP Vojvodine, Novi Sad.

Teška akutna respiratorna infekcija (SARI) i akutni respiratorni distres sindrom (ARDS) jesu oboljenja koja prati visok letalitet. U slučaju infektivne etiologije, brzo postavljanje dijagnoze ima ključni značaj za izbor terapije, a time i za ishod bolesti.

U epidemiji gripa, ARDS jeste vodeći uzrok smrtnog ishoda od ove bolesti. Pored virusa gripa, i drugi infektivni agensi mogu biti uzročno povezani s teškim akutnim respiratornim oboljenjima, kao što je novi korona virus, nazvan Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV), koji se razlikuje od drugih korona virusa, do sada izolovanih iz ljudi, uključujući i SARS-CoV.

Zbog toga, postavljanje etiološke dijagnoze ima i epidemiološki značaj za praćenje težine epidemije gripa, učešća drugih infektivnih agensa u etiologiji ovih bolesti i otkrivanje importovanja oboljenja koja mogu da predstavljaju globalnu pretnju (virusi gripa H5 i H7 i MERS-CoV, humani meta pneumovirus, humani parainfluenca virusi 1, 2, 3 i 4, humani rinovirus, adenovirusi, humani bokavirus i respiratorni sincicijalni virus).

Rotavirusni gastroenteritisi jesu jedan od glavnih uzročnika morbiditeta u dečjem uzrastu.

Norovirusi, posle rotavirusa, drugi najčešći uzročnici nebakterijskih, virusnih gastroenteritisa kod dece i najčešći etiološki virusni faktori akutnih gastroenteritisa kod odraslih. Danas se zna da su astrovirusi česti uzročnici gastroenteritisa, naročito kod dece uzrasta do dve godine i starijih osoba. Adenovirusni gastroenteritisi javljaju se tokom cele godine, iako nešto češće u jesen i proleće. Adenovirusi su drugi najčešći uzročnici proliva kod dece (iza rotavirusa).

Uvođenjem molekularne dijagnostike za dokazivanje virusne etiologije gastroenteritisa, omogućeno je da se kod 42% hospitalizovanih pacijenata iz ciljne grupe postavi etiološka dijagnoza bolesti i da se broj epidemija crevnih zaraznih bolesti s nepoznatim uzročnikom smanji za jednu trećinu.

Rezultati koji su postignuti posebnim programima u oblasti javnog zdravlja u AP Vojvodini u nadzoru nad invazivnom pneumokoknom bolešću, pored drugih, obezbedili su dokaze u korist uvođenja imunizacije protiv invazivne pneumokokne bolesti u Republici Srbiji, koja je od 2018. godine obavezna za svu odojčad.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

Unapređivanje nadzora nad gripom i drugim uzročnicima akutnih respiratornih infekcija koje dovode do teških oblika bolesti i smrtnog ishoda.

Unapređivanje epidemiološkog nadzora nad virusnim gastroenteritisima, ujednačavanjem kriterijuma i proširivanjem dijagnostičkog spektra.

Unapređivanje nadzora nad invazivnim bakterijskim oboljenjima radi blagovremene dijagnoze i lečenja obolelih i predlaganja mera sprečavanja i suzbijanja ovih oboljenja.

Prikupljanje i održavanje banke seruma za seroepidemiološka istraživanja u AP Vojvodini.

Specifični ciljevi:

- pravovremeno prikupljanje informacija o aktivnosti virusa gripa u AP Vojvodini i razmena informacija s drugim mrežama u zemlji i sa Evropom;

- prikupljanje, obrada, analiza i javna dostupnost kliničko-epidemioloških i virusoloških podataka o aktivnosti virusa gripa i bolesti COVID-19 u AP Vojvodini;

- doprinos godišnjoj determinaciji sadržaja vakcine protiv gripa u svetu;

- postavljanje etiološke dijagnoze teške akutne respiratorne bolesti;

- unapređivanje rada Nacionalnog influenca centra SZO Instituta za javno zdravlje Vojvodine, kao dela mreže laboratorija SZO u Evropi i u svetu;

- procena učešća drugih uzročnika ARI, koji mogu da dovedu do znatnog porasta učestalosti ovih oboljenja u populaciji (respiratorni sincicijalni virus, adenovirusi);

- decentralizacija laboratorijske dijagnostike u AP Vojvodini;

- utvrditi učestalost rotavirusa, norovirusa, astrovirusa i adenovirusa, kao etioloških faktora virusnih gastroenteritisa na uzorku hospitalizovanih pacijenata, s posebnim osvrtom na uzrast do pet godina;

- utvrđivanje najčešćih serotipova bakterija Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Neisseria meningitides, koji se nalaze na našem području;

- utvrđivanje rezistencije izolata Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Neisseria meningitides na antibiotike;

- prikupljanje banke seruma prema ESEN2 metodologiji (oko 3.500 seruma) koja odslikava geografski, uzrasno i prema polu populaciju AP Vojvodine odnosno reprezentativni uzorak stanovništva;

- utvrđivanje prokuženosti (procenat imunih) populacije protiv određenih zaraznih bolesti prema proceni epidemiološke službe AP Vojvodine;

- obezbeđivanje objektivnih pokazatelja za procenu epidemiološke situacije i za pravovremeno planiranje protivepidemijskih mera kako bi se smanjili negativni efekti epidemijskog širenja oboljenja.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

Ovaj zadatak sprovodiće epidemiološka i mikrobiološka služba AP Vojvodine (epidemiolozi i mikrobiolozi Instituta i zavoda za javno zdravlje u AP Vojvodini, kao i epidemiolozi i mikobiolozi zaposleni u drugim zdravstvenim ustanovama u AP Vojvodini).

1. Ciljna grupa za sentinelni nadzor jeste stanovništvo AP Vojvodine. Populaciju pod nadzorom činiće ugovoreni pacijenti sentinelnih lekara. Mrežu sentinelnih lekara činiće lekari domova zdravlja (lekari opšte medicine, pedijatri iz dečjeg i školskog dispanzera). Koordinacija svih aktivnosti na nivou AP Vojvodine, u nadležnosti je Instituta za javno zdravlje Vojvodine. Primenom elektronske platforme za specijalizovani nadzor, ubrzaće se protok informacija, unaprediti saradnja među učesnicima u sistemu nadzora, koordinisati aktivnosti i dalje razvijati mreže za druge zarazne bolesti, u skladu s proširenim spektrom uzročnika OSG, koji će biti obuhvaćeni ispitivanjem. Institut za javno zdravlje Vojvodine prati kontinuitet unosa, obrađuje i analizira podatke i jednom nedeljno dostavlja izveštaj o aktuelnoj epidemiološkoj situaciji svim učesnicima u projektu - Pokrajinskom sekretarijatu za zdravstvo i Institutu za javno zdravlje Srbije. Analiza aktuelne epidemiološke situacije na nedeljnom nivou kontinuirano će se postavljati na sajt Instituta za javno zdravlje Vojvodine, kako bi bila dostupna javnosti i medijima tokom čitavog perioda trajanja nadzora. Sastavni deo nadzora jeste virusološki nadzor nad virusima gripa, ali i nad drugim infektivnim agensima, koji uzrokuju OSG i mogu da dovedu do značajnog porasta specifične incidencije u određenim uzrasnim grupama (respiratorni sincicijalni virus) ili porasta stope obolevanja u populaciji (adenovirusi). Primenjivaće se PCR metoda. Planira se uzimanje oko 500 uzoraka u toku jedne sezone.

Postupak realizacije navedenih aktivnosti uključuje:

- formiranje nove sentinelne mreže (utvrđivanje broja sentinelnih lekara, koji su bili uključeni u nadzor i uključivanje novih);

- utvrđivanje veličine aktuelne populacije pod nadzorom lekara koji su već angažovani i populacije lekara koji su prvi put uključeni u aktivnosti;

- formiranje stručnog tima i izbor/reizbor okružnih koordinatora;

- izradu dokumentacije;

- edukaciju novih učesnika u nadzoru;

- prijavljivanje OSG i ARI;

- uzorkovanje i transport bolesničkog materijala;

- laboratorijsku obradu;

- tumačenje i izdavanje rezultata;

- obradu i analizu podataka, izradu i diseminaciju izveštaja ka svim izvršiocima i Pokrajinskom sekretarijatu za zdravstvo.

2. Ciljna grupa za posvećeni nadzor nad teškom akutnom respiratornom bolešću jesu hospitalizovani bolesnici kod kojih je došlo do razvoja SARI i ARDS-a, a da nije poznat drugi uzrok nastanka. Programski zadatak će se realizovati putem saradnje bolničkih ustanova u kojima se leče pacijenti kod kojih je došlo do razvoja SARI i ARDS-a, zavoda za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine i Instituta za javno zdravlje Vojvodine. Primenom elektronske platforme za specijalizovani nadzor, unaprediće se saradnja među učesnicima u sistemu nadzora i ubrzaće se protok informacija. Na osnovu postavljene indikacije ordinirajućeg lekara, uzorkovaće se bolesnički materijal (nazalni/faringealni bris) za laboratorijsko ispitivanje radi postavljanja etiološke dijagnoze bolesti. Ispitivanje će se sprovoditi na viruse gripa i SARS-CoV-2, kao najčešćih prouzrokovača ovih oboljenja. Laboratorijsko ispitivanje sprovodiće Institut za javno zdravlje Vojvodine. U procesu decentralizacije laboratorijske dijagnostike u AP Vojvodini, laboratorijsko ispitivanje na najčešće očekivane uzročnike teške akutne respiratorne bolesti (grip A i B i legionela), sprovodiće i zavodi za javno zdravlje u Subotici, Sremskoj Mitrovici, Somboru, Kikindi i Pančevu. Laboratorijsko ispitivanje na Q sprovodiće se u saradnji s referentnom laboratorijom Zavoda za javno zdravlje Zrenjanin. Za sprovođenje ovog programskog zadatka, pored postojeće RT PCR tehnologije koja je obezbeđena u svim zavodima za javno zdravlje, Institut za javno zdravlje Vojvodine će koristiti Real time multiplex PCR - automatizovani sistem za brza i pouzdana dijagnostička ispitivanja zaraznih bolesti.

Postupak realizacije navedenih aktivnosti uključuje:

- formiranje stručnog tima;

- definisanje metodologije;

- izradu dokumentacije (ankete, izveštajni obrasci);

- edukaciju mikrobiologa i biologa / zdravstvenih tehničara iz zavoda za javno zdravlje u Subotici i Sremskoj Mitrovici;

- registrovanje bolesnika u skladu s definicijom;

- uzorkovanje bolesničkog materijala;

- transport bolesničkog materijala;

- laboratorijsko ispitivanje uzoraka i tumačenje rezultata;

- prikupljanje epidemioloških i kliničkih podataka;

- obradu i analizu podataka, izradu i diseminaciju izveštaja ka svim izvršiocima i Pokrajinskom sekretarijatu za zdravstvo.

3. Planirano je da se pregleda 100 uzoraka fecesa hospitalizovanih pacijenata koji boluju od gastroenteritisa i 100 uzoraka fecesa obolelih u epidemijama gastroenterokolitisa, za koje je postavljena sumnja na virusnu etiologiju. Uzorci pacijenata biće testirani molekularnom real-time PCR dijagnostičkom metodom, upotrebom komercijalnog testa za simultanu detekciju rotavirusa, norovirusa, astrovirusa i adenovirusa.

Prikupljanje i obrada uzoraka fecesa pacijenata sumnjivih na virusni gastroenteritis: uzorci stolice, za hospitalizovane pacijente, biće dostavljani u saradnji sa Institutom za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine i Klinikom za infektivne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Vojvodine.

Za sprovođenje ovog programskog zadatka, pored postojeće realtime PCR tehnologije koja je obezbeđena u svim zavodima za javno zdravlje, Institut za javno zdravlje Vojvodine će koristiti Real time multiplex PCR - automatizovani sistem za brza i pouzdana dijagnostička ispitivanja zaraznih bolesti.

4. Programski zadatak će se realizovati putem saradnje bolničkih ustanova u kojima se pacijenti leče, odnosno u koje gravitiraju pacijenti iz cele AP Vojvodine (Institut za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine i Klinika za infektivne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Vojvodine, Novi Sad) i Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad. Ciljna grupa jesu bolesnici svih uzrasta kod kojih je došlo do razvoja meningitisa/sepse, a za Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae i bolesnici dečjeg uzrasta, kod kojih je došlo do razvoja invazivne pneumonije (s pozitivnom hemokulturom) i upućeni su na bolničko lečenje.

Postupak realizacije navedenih aktivnosti uključuje:

- postavljanje kliničke dijagnoze i uzorkovanje bolesničkog materijala;

- bakteriološki pregled uzoraka krvi i likvora, izolacija uzročnika i ispitivanje njihove osetljivosti na antimikrobne lekove;

- ispitivanje uzoraka krvi i likvora primenom molekularne metode (PCR) kod pacijenata kod kojih su dobijene negativne kulture, zbog prethodno primenjene antimikrobne terapije;

- tipizaciju uzročnika;

- prikupljanje epidemioloških podataka;

- analizu dobijenih rezultata i predlog mera za prevenciju i terapiju.

5. U skladu s posebnom metodologijom koju je pripremio Institut za javno zdravlje Vojvodine, prikupiće se 19.153 uzorka seruma, od 1% populacije AP Vojvodine, u saradnji s Pokrajinskim sekretarijatom za zdravstvo i svim zdravstvenim ustanovama na teritoriji AP Vojvodine. Prva Glavna banka seruma Vojvodine 2015. i 2016. godine korišćena je za seroepidemiološka istraživanje imuniteta protiv varičele, morbila, pertusisa, hepatitisa A i B, i rubele u AP Vojvodini. Sada će se prikupiti nova koja će se s vremenom osvežavati.

Podaci o identitetu biće šifrirani, čime će se obezbediti anonimnost ispitanika. Šifra će sadržati: oznaku okruga, mesto stanovanja, mesec, godinu rođenja i pol ispitanika i njom su obeležavani rezidualni uzorci seruma. Učešće ispitanika je bilo i biće na dobrovoljnoj bazi. Ispitanici će davati svoju pisanu informisanu saglasnost za uzimanje uzorka krvi/seruma.

IZVRŠIOCI: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad - koordinator programskog zadatka, Zavod za javno zdravlje Sremska Mitrovica, Zavod za javno zdravlje Pančevo, Zavod za javno zdravlje Zrenjanin, Zavod za javno zdravlje Kikinda, Zavod za javno zdravlje Subotica, Zavod za javno zdravlje Sombor, Univerzitetski klinički centar Vojvodine, Novi Sad, Institut za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine, Novi Sad, opšte bolnice u AP Vojvodini i 135 sentinelnih lekara iz 44 doma zdravlja s teritorije AP Vojvodine.

INDIKATORI

- broj (%) domova zdravlja koji su učestvovali u nadzoru u ≥ 90% izveštajnih nedelja;

- broj (%) sentinelnih lekara koji su dostavili ≥ 80% planiranih nedeljnih izveštaja o registrovanim OSG i ARI, u skladu s protokolom;

- broj laboratorijski ispitanih uzoraka bolesničkog materijala;

- broj potvrđenih slučajeva gripa i SARS-CoV-2 u odnosu na ukupan broj testiranih uzoraka;

- broj ispitanih uzoraka bolesničkog materijala;

- broj (%) bolesnika kod kojih je postavljena etiološka dijagnoza teške akutne respiratorne bolesti;

- broj (%) bolesnika sa etiološkom dijagnozom teške akutne respiratorne bolesti za koje su dobijeni kliničko-epidemiološki podaci;

- broj (%) uzoraka prikupljenih od hospitalizovanih pacijenata, kod kojih je postavljena sumnja na virusni gastroenteritis;

- broj (%) pacijenata sa utvrđenom etiološkom dijagnozom virusnog gastroenteritisa;

- broj obrađenih epidemija gastroenterokolitisa;

- broj (%) epidemija gastroenterokolitisa za koje je utvrđena virusna etiologija;

- broj (%) izolata pneumokoka koji su serotipizovani;

- broj (%) uzoraka seruma/krvi koji je obezbeđen za Glavnu banku seruma u AP Vojvodini.

Kvalitativni pokazatelji:

- geografska raširenost oboljenja u populaciji (u odnosu na OSG i COVID-19);

- intenzitet kliničke aktivnosti virusa (u odnosu na OSG i COVID-19);

- trend incidencije oboljenja sličnih gripu (u odnosu na OSG i COVID-19);

- stepen opterećenja u primarnoj zdravstvenoj zaštiti (u odnosu na ARI).

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 3.329.933,85 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Integrisani nadzor i kontrola transmisivnih antropozoonoza na teritoriji AP Vojvodine

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE

Jedna od prioritetnih oblasti očuvanja i unapređivanja zdravlja stanovništva jeste oblast koja se odnosi na prevenciju i kontrolu zaraznih bolesti zbog stalne pretnje ovih bolesti i moguće pojave novih bolesti. One Health (jedinstveno zdravlje) koncept predstavlja novi korak ka unapređivanju zdravstvene zaštite putem spajanja politika zaštite zdravlja ljudi i životinja u svim relevantnim sektorima. Vodeću ulogu u razvoju koncepta preuzele su pojedine države i grupe država (kao što je Evropska unija). Osim njih, u centru se nalazi i nekoliko međunarodnih organizacija: Food and Agricultural Organisation (FAO), World Organisation for Animal Health (OIE), World Health Organisation (WHO), World Bank, United Nations System Influenza Coordination (UNSIC), United Nations Children’s Fund (UNICEF), European Center for Disease Prevention and Control (ECDC) i European Food Safety Agency (EFSA).

Unapređivanje epidemiološkog nadzora, ujednačavanjem kriterijuma i kvaliteta prijavljivanja određenih zaraznih bolesti, proširivanjem dijagnostičkog spektra i implementacijom drugih, aktivnih oblika nadzora (koje preporučuje SZO) nad određenim zaraznim bolestima, jeste preduslov za kontrolu transmisivnih antropozoonoza na teritoriji AP Vojvodine. Integrisani pristup epidemiološkog i epizootološkog nadzora, kombinovanih sa aktivnim nadzorom, u populacijama vektora moguć je saradnjom zdravstvenih ustanova u oblasti javnog zdravlja i zdravstvene zaštite (Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, Univerzitetski klinički centar Vojvodine, Novi Sad, Klinika za infektivne bolesti), referentnih ustanova u oblasti veterine (Naučni institut za veterinarstvo Novi Sad - NIVNS) i referentne naučnoobrazovne ustanove u oblasti praćenja aktivnosti vektora (Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Laboratorija za medicinsku i veterinarsku entomologiju i Laboratorija za dijagnostiku infektivnih bolesti i zoonoza - PF).

Integrisani pristup će se postići obezbeđivanjem kliničkih podataka u oblasti zdravlja ljudi i životinja, praćenjem aktivnosti i laboratorijskom potvrdom prisustva uzročnika u populaciji ljudi, životinja i vektora primenom savremenih dijagnostičkih metoda i njihovom razmenom primenom savremenih informaciono-komunikacionih tehnologija putem elektronske platforme za brzu i sveobuhvatnu razmenu podataka u oblasti medicine, veterine i entomologije (razvijene u toku 2019. godine).

Na osnovu rezultata integrisanog nadzora, predlagaće se mere u sektorima zdravstva, poljoprivrede, zaštite životne sredine, nauke i tehnologije, čime će se obezbediti racionalno srednjeročno i dugoročno planiranje i trošenje sredstava u budžetu AP Vojvodine.

Integrisanim nadzorom, pratiće se određeni uzročnici zaraznih bolesti kod ljudi i/ili životinja i njihovi vektori, kao i prisustvo bolesti koje se mogu razvrstati u nekoliko grupa:

1. bolesti kod ljudi i životinja i uzročnik potvrđen u populaciji vektora na teritoriji AP Vojvodine odnosno Republike Srbije (infekcije virusom zapadnog Nila, lajmska bolest, Q groznica);

2. bolesti kod ljudi i životinja, čiji uzročnik nije potvrđen u populaciji vektora na teritoriji AP Vojvodine odnosno Republike Srbije (Humana monocitotrofna erlihioza); vektori prisutni na teritoriji Vojvodine (Aedes spp. i Ihodes spp.);

3. bolesti koje imaju potencijal da izazovu oboljenje kod ljudi i životinja i uzročnik potvrđen u populaciji vektora na teritoriji AP Vojvodine odnosno Republike Srbije (krpeljski meningoenecefalitis, babesioza, lejšmanijaza, infekcije izazvane usutu virusom, anaplazmoza, filarioze);

4. bolesti koje nisu prisutne kod ljudi i životinja, uzročnik nije potvrđen u populaciji vektora, ali odgovarajući vektor postoji na teritoriji AP Vojvodine odnosno Republike Srbije ili u zemljama u okruženju (Malarija, Denga); vektori prisutni na teritoriji AP Vojvodine (Anopheles spp., Aedes albopictus);

5. bolesti koje nisu prisutne kod ljudi i životinja, odgovarajući vektor nije prisutan na teritoriji AP Vojvodine odnosno Republike Srbije ili u zemljama u okruženju, ali se može preneti putem putnika ili roba u međunarodnom saobraćaju, usled migracija stanovništva i zadržati u populaciji vektora na teritoriji AP Vojvodine odnosno Republike Srbije (japanski enecefalitis, žuta groznica).

Integrisani pristup epidemiološkom, epizootiološkom nadzoru, kombinovanim sa aktivnim nadzorom nad populacijama vektora (krpelji i komarci) ne sprovodi se i za sada se ne planira na nivou Republike Srbije. Poljoprivredni fakultet, Laboratorija za medicinsku entomologiju i Laboratorija za dijagnostiku zaraznih bolesti životinja i antropozoonoza jesu učesnici konzorcijuma u projektu VectorNet, koji finansiraju Evropski centar za kontrolu bolesti (ECDC) i Evropska agencija za bezbednost hrane (EFSA), kojim se prate sve vektorske vrste zglavkara u Evropi, Severnoj Africi i putem kojeg se obezbeđuju procene rizika za epidemije transmisivnih antropozoonoza (kod ljudi) odnosno epizootije (kod životinja).

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

Unapređivanje epidemiološkog nadzora nad transmisivnim antropozoonozama na teritoriji AP Vojvodine.

Specifični ciljevi:

- utvrđivanje rasprostranjenosti i veličine populacija vektora transmisivnih antropozoonoza (komaraca, peščanih mušica i krpelja);

- utvrđivanje prisustva i učestalosti uzročnika transmisivnih antropozoonoza kod vektora, ljudi i životinja primenom metoda kultivacije i molekularne biologije (PCR, sekvenciranje genoma);

- utvrđivanje seroprevalencije infekcija određenih transmisivnih antropozoonoza u ciljnim grupama kod ljudi (opšta populacija i klinički suspektni slučajevi, profesionalna ekspozicija);

- utvrđivanje seroprevalencije infekcija određenih transmisivnih antropozoonoza kod velikih životinja (konji, veliki i mali preživari, divlje životinje - ptice i zečevi) i kod malih životinja - kućni ljubimci i utvrditi učestalost akutnih arbovirusnih i drugih vektorski prenosivih zoonoza u suspektnim kliničkim slučajevima;

- utvrđivanje učestalosti transmisivnih antropozoonoza u visoko suspektnim kliničkim slučajevima (hospitalizovani pacijenti);

- utvrđivanje učestalosti transmisivnih antropozoonoza u suspektnim kliničkim slučajevima kod životinja;

- izrada mapa za prikaz i procenu rizika inficiranja uzročnicima transmisivnih antropozoonoza;

- pravovremeno predlaganje mera kontrole bolesti kod ljudi i životinja odnosno mera u oblasti poljoprivrede i zaštite životne sredine radi prekidanja lanca infekcije.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

1. Razmena podataka primenom elektronske platforme i izrada mapa rizika inficiranja u oblasti medicine, veterinarske medicine, entomologije i biocida u Institutu za javno zdravlje Vojvodine.

2. Klinička obrada pacijenata i obolelih životinja sa epidemiološkom i epizootiološkom klasifikacijom slučajeva.

3. Prikupljanje i obrada uzoraka krvi i likvora pacijenata za analizu na uzročnike vektorski prenosivih zoonoza.

4. Prikupljanje i obrada uzoraka krvi i malih i velikih divljih i domaćih životinja za analizu na uzročnike vektorski prenosivih zoonoza.

5. Prikupljanje i obrada zbirnih uzoraka komaraca, peščanih mušica i krpelja za analizu na uzročnike vektorski prenosivih zoonoza.

6. Izrada godišnjeg izveštaja s predlogom mera.

U toku sprovođenja programa, planirano je da Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, godišnje pregleda najmanje:

- 4.000 uzoraka krvi opšte populacije (npr. trudnice, priprema za operaciju, deca) serološkim testovima (ELISA, IIFT i neutralizacioni test);

- 50 uzoraka krvi i likvora visoko suspektnih kliničkih slučajeva (hospitalizovani pacijenti) serološkim i molekularnim real time PCR;

- 200 zbirnih uzoraka komaraca PCR metodom i sekvenciranjem;

U toku sprovođenja programa, planirano je da Naučni institut za veterinarstvo Novi Sad i Poljoprivredni fakultet Novi Sad, godišnje pregleda najmanje:

- 100 uzoraka tkiva ptica molekularnom metodom (PCR);

- 200 uzoraka tkiva malih divljih životinja (zečevi, lisice, šakali, divlje svinje...) serološkim testovima i manje grupe klinički suspektnih slučajeva PCR metodom;

- 450 uzoraka krvi konja serološkim testovima i manje grupe klinički suspektnih slučajeva PCR metodom;

- 450 uzoraka krvi goveda serološkim testovima i manje grupe klinički suspektnih slučajeva PCR metodom;

- 150 uzoraka krvi pasa serološkim testovima i manje grupe klinički suspektnih slučajeva PCR metodom;

- 450 uzoraka krvi ovaca i koza serološkim testovima i manje grupe klinički suspektnih slučajeva PCR metodom;

- 200 zbirnih uzoraka odraslih autohtonih vrsta komaraca PCR metodom i sekvenciranjem;

- 20 zbirnih uzoraka odraslih invazivnih vrsta komaraca PCR metodom i sekvenciranjem;

- 75 zbirnih uzoraka odraslih autohtonih vrsta peščanih mušica PCR metodom i sekvenciranjem;

- 100 zbirnih uzoraka krpelja kultivisanjem, PCR metodom i sekvenciranjem.

Poljoprivredni fakultet treba godišnje radi utvrđivanja rasprostranjenosti i veličine populacija vektora transmisivnih antropozoonoza (komaraca, peščanih mušica i krpelja), da prikupi i determiniše najmanje:

- 200 zbirnih uzoraka odraslih autohtonih vrsta komaraca;

- 20 uzoraka odraslih invazivnih vrsta komaraca;

- 400 uzoraka jaja/larvi invazivnih vrsta komaraca;

- 75 zbirnih uzoraka odraslih autohtonih vrsta peščanih mušica;

- 100 zbirnih uzoraka krpelja.

Prikupljanje i obrada uzoraka krvi i likvora pacijenata za analizu na uzročnike vektorski prenosivih zoonoza:

Uzorci krvi pacijenata opšte populacije prikupljaće se u prijemnoj laboratoriji Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad. Od svakog pacijenta tražiće se dobrovoljni pristanak za istraživanje i svaki pacijent će biti u obavezi da popuni anketni upitnik (geografski i demografski podaci).

Uzorci krvi i likvora visoko suspektnih kliničkih slučajeva (hospitalizovani pacijenti) biće dostavljani u saradnji s Klinikom za infektivne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Vojvodine, Novi Sad, u Centar za virusologiju Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad.

Prikupljanje i obrada uzoraka krvi i malih i velikih divljih i domaćih životinja za analizu na uzročnike vektorski prenosivih zoonoza:

Uzorke krvi i tkiva životinja prikupljaće Naučni institut za veterinarstvo Novi Sad i Poljoprivredni fakultet Novi Sad.

Obradu krvi i tkiva pripremu za serološke i molekularne analize sprovodiće Naučni institut za veterinarstvo Novi Sad i Poljoprivredni fakultet Novi Sad.

Prikupljanje i determinacija komaraca, peščanih mušica i krpelja radi utvrđivanja rasprostranjenosti i veličine populacija vektora i analize na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih zoonoza.

Obrada i analiza zbirnih uzoraka komaraca, peščanih mušica i krpelja na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih zoonoza:

Zbirne uzorke komaraca, peščanih mušica i krpelja prikupiće Poljoprivredni fakultet Novi Sad. Prikupljeni uzorci komaraca biće dostavljani u Centar za virusologiju Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, radi dalje obrade i analize na WNV.

IZVRŠIOCI PROGRAMA: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, Klinika za infektivne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Vojvodine, Novi Sad, Naučni institut za veterinarstvo Novi Sad, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, zavodi za javno zdravlje u AP Vojvodini, Veterinarski specijalistički Instituti u AP Vojvodini i opšte bolnice u AP Vojvodini.

INDIKATORI

- broj ispitanih pacijenata (humani uzorak);

- broj (%) pacijenata opšte populacije - opšta prevalenca ELISA IgG antitela;

- broj (%) hospitalizovanih pacijenata - incidenca na osnovu ELISA IgM i IgG antitela u likvoru i serumu;

- broj (%) hospitalizovanih pacijenata - s dokazanom nukleinskom kiselinom uzročnika molekularnom metodom;

- broj ispitanih životinja (divljih i domaćih);

- broj (%) životinja (divljih i domaćih) - opšta prevalenca ELISA IgG antitela;

- broj (%) životinja (divljih i domaćih) - s dokazanom nukleinskom kiselinom uzročnika molekularnom metodom;

- broj (%) zbirnih uzoraka autohtonih odraslih komaraca - determinisanih i razvrstanih u pulove za analizu na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti;

- broj (%) zbirnih uzoraka invazivnih odraslih komaraca - determinisanih i razvrstanih u pulove za analizu na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti;

- broj (%) uzorkovanja jaja/larvi invazivnih komaraca - determinisanih i razvrstanih u pulove za analizu na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti;

- broj (%) uzorkovanja odraslih peščanih mušica - determinisanih i razvrstanih u pulove za analizu na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti;

- broj (%) zbirnih uzoraka krpelja - determinisanih i razvrstanih u pulove za analizu na prisustvo uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti;

- ukupan broj ispitanih zbirnih uzoraka komaraca, peščanih mušica i krpelja;

- broj (%) zbirnih uzoraka autohtonih odraslih komaraca - s dokazanom nukleinskom kiselinom uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti molekularnom metodom;

- broj (%) zbirnih uzoraka invazivnih odraslih komaraca - s dokazanom nukleinskom kiselinom uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti molekularnom metodom;

- broj (%) uzorkovanja odraslih peščanih mušica - s dokazanom nukleinskom kiselinom uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti molekularnom metodom;

- broj (%) zbirnih uzoraka krpelja - s dokazanom nukleinskom kiselinom uzročnika vektorski prenosivih transmisivnih bolesti molekularnom metodom.

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 2.666.597,10 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Kontrola sadržaja natrijum-hlorida u obrocima organizovane društvene ishrane dece predškolskog uzrasta i adolescenata u AP Vojvodini

Epidemiološka istraživanja, kao i kliničke i eksperimentalne studije urađene u velikom broju zemalja, nedvosmisleno su utvrdili da je unos natrijum-hlorida u direktnoj linearnoj korelaciji s prevalencijom hipertenzije i srednjom vrednošću visine krvnog pritiska u populaciji, opštim mortalitetom i specifičnim mortalitetom od kardiovaskularnih i cerebrovaskularnih bolesti. Preveliki unos natrijum-hlorida predstavlja doprinoseći činilac za razvoj kancera želuca, osteoporoze, bubrežnih kamenaca i težinu astme, a često je udružen i s prevelikim kalorijskim unosom, odnosno s gojaznošću, posebno kod adolescenata. Istraživanje Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, pokazalo je da oko 66% osoba starijih od 45 ima hipertenziju. Prvi rezultati kontrole sadržaja natrijum-hlorida u obrocima društvene ishrane dece predškolskog i školskog uzrasta i studentske omladine u Novom Sadu pokazali su da znatno prevazilazi preporučeni dnevni unos od pet grama dnevno (odnosno tri grama dnevno za decu starijeg predškolskog uzrasta). Uspostavljanje partnerskih odnosa s predškolskim ustanovama u Novom Sadu, osnovnim školama, domovima učenika i studentskim centrom pomoglo je da se - nakon nekoliko godina sprovođenja programa - sadržaj soli u ovim obrocima statistički znatno smanji.

U Republici Srbiji doneta je Strategija za prevenciju masovnih nezaraznih bolesti ("Službeni glasnik RS", broj 22/2009). U Akcionom planu za sprovođenje Strategije za period 2009-2015. godine, kao specifični ciljevi, navedeni su unapređivanje ishrane dece i mladih u objektima društvene ishrane i aktivnosti na redukciji unosa soli na populacionom nivou. Programi za implementaciju navedenih specifičnih ciljeva na nivou Republike Srbije nisu izrađeni.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj

Smanjenje unosa natrijum-hlorida dece predškolskog i školskog uzrasta i adolescenata s ciljem smanjenja rizika za razvoj hipertenzije, kardiovaskularnih i drugih bolesti u odraslom dobu, za koje je utvrđeno da veliki unos natrijum-hlorida predstavlja faktor rizika ili doprinoseći činilac.

Specifični ciljevi

- uspostavljanje partnerskog odnosa sa objektima u kojima postoji organizovana društvena ishrana za decu predškolskog uzrasta i s domovima učenika;

- praćenje sadržaja natrijum-hlorida u obrocima organizovane društvene ishrane dece predškolskog uzrasta i adolescenata u domovima učenika u AP Vojvodini, po jedinstvenoj, međunarodno priznatoj metodi rada;

- kontrola sadržaja natrijum-hlorida u uzorcima industrijski proizvedenih namirnica;

- podizanje nivoa svesti o značaju smanjenog unosa natrijum-hlorida u ishrani ljudi, putem rada u lokalnoj zajednici.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, priprema plan rada i koordiniše aktivnosti svih izvršilaca programa.

Plan rada će se realizovati putem sledećih aktivnosti:

1. uspostavljanje partnerske saradnje s rukovodstvom objekata i planerima organizovane društvene ishrane dece u predškolskim ustanovama i u domovima učenika na teritoriji AP Vojvodine (svi izvršioci, maj 2024);

2. uzorkovanje obroka i kontrola sadržaja natrijum-hlorida (svi izvršioci, maj-novembar 2024);

3. uzorkovanje i kontrola sadržaja natrijum-hlorida u industrijski proizvedenim namirnicama (svi izvršioci, maj-novembar 2024);

4. unapređivanje elektronske baze podataka;

5. prikupljanje i obrada podataka (izvršilac: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, novembar 20234;

6. edukativni program o značaju smanjenog unosa natrijum-hlorida u lokalnoj zajednici (svi izvršioci, septembar-novembar 2024);

7. medijske aktivnosti i organizovanje godišnje konferencije (kontinuirano i decembar 2024);

8. izrada godišnjeg izveštaja (decembar 2024).

IZVRŠIOCI: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, Zavod za javno zdravlje Subotica, Zavod za javno zdravlje Sombor, Zavod za javno zdravlje Kikinda, Zavod za javno zdravlje Zrenjanin, Zavod za javno zdravlje Pančevo i Zavod za javno zdravlje Sremska Mitrovica.

INDIKATORI

- uspostavljena programska institucionalna saradnja sa okružnim zavodima za javno zdravlje i ustanovama u kojima postoji organizovana društvena ishrana dece predškolskog uzrasta i adolescenata u domovima učenika;

- broj uzetih uzoraka obroka za kontrolu sadržaja natrijum-hlorida (560+105);

- broj uzetih uzoraka namirnica za kontrolu sadržaja natrijum-hlorida (350);

- broj urađenih laboratorijska ispitivanja sadržaja soli u obrocima (560+105);

- broj urađenih laboratorijskih ispitivanja sadržaja soli u namirnicama (350);

- formirane baze podataka za unos i obradu podataka (7+1);

- broj održanih edukativnih programa o značaju smanjenog unosa natrijum-hlorida u lokalnoj zajednici (7);

- broj medijskih aktivnosti izvršilaca programa;

- pripremljen izveštaj o postignutim rezultatima.

Planirano vreme realizacije

R. br.

Aktivnost

Izvršioci*

Planirano vreme realizacije

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

1.

Priprema i izrada plana rada

1

x

2.

Uspostavljanje partnerske saradnje

1-7

x

3.

Uzorkovanje obroka i kontrola sadržaja natrijum-hlorida

1-7

x

x

x

x

x

x

x

4.

Uzorkovanje i kontrola sadržaja natrijum-hlorida u industrijski proizvedenim namirnicama

1-7

x

x

x

x

x

x

x

5.

Formiranje elektronske baze podataka

1-7

x

x

x

x

x

x

x

6.

Prikupljanje i obrada podataka

1

x

7.

Edukativni programi

1-7

x

x

x

8.

Medijske aktivnosti

1-7

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

9.

Izrada godišnjeg izveštaja

1

x

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 1.847.445,50 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Unapređivanje zdravstvene pismenosti populacije - "Znanjem do zdravih izbora"

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE:

Prema podacima iz publikacije "Zdravstveno stanje stanovništva Vojvodine, u periodu 2010-2020. godine", primetno je da se vizuelna zdravstveno-vaspitna sredstva, kada su u pitanju najvažnije teme (životne veštine i znanja za očuvanje zdravlja, prevencija faktora rizika i obuka za kontrolu vodećih bolesti), ne izrađuju dovoljno za populaciju AP Vojvodine (nedovoljan tiraž štampanih sredstava i nedovoljno prezentacija za emitovanje), čak ni za decu i omladinu.

Aktivnosti promocije zdravlja odvijaju se u okviru programa od opšteg interesa Ministarstva zdravlja Republike Srbije pod nazivom "Organizacija i sprovođenje aktivnosti promocije zdravlja, posebno usmerena na vulnerabilne grupacije - trudnice, mala i predškolska deca, školska deca, lica starija od 65 godina života i osobe sa invaliditetom", putem šest potprograma. Pritom, ne finansira se izrada zdravstveno-vaspitnih i zdravstveno-promotivnih sredstava koji se planiraju u ovoj aktivnosti.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

Unapređivanje zdravlja mladog i odraslog stanovništva u AP Vojvodini putem povećanja dostupnosti informacija, znanja i veština o zdravlju u domovima zdravlja i institutu/zavodima za javno zdravlje.

Specifični ciljevi:

1) povećanje dostupnosti znanja o zdravlju mladom i odraslom stanovništvu putem obezbeđenja štampanih i elektronskih, recenziranih, zdravstveno-vaspitnih sredstava u domovima zdravlja i institutu/zavodima za javno zdravlje u AP Vojvodini;

2) unapređivanje kapaciteta Instituta za javno zdravlje Vojvodine za sprovođenje preventivnih pregleda u okviru javnih manifestacija povodom obeležavanja značajnih datuma iz kalendara javnog zdravlja;

3) obuka zdravstvenih radnika za povećanje dostupnosti informacija, znanja i veština o zdravlju za rad sa mladim i odraslim stanovništvom u domovima zdravlja i institutu/zavodima za javno zdravlje u AP Vojvodini.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA:

1) Izrada sadržaja i dizajniranje prezentacija za čekaonice domova zdravlja u AP Vojvodini

Stručnjaci Instituta za javno zdravlje Vojvodine pripremiće sadržaj, dizajn i pisano uputstvo za upotrebu zdravstveno - vaspitnih prezentacija na TV monitorima u službama za zdravstvenu zaštitu školske dece, savetovalištima za mlade i preventivnim centrima (gde postoje) svih 44 doma zdravlja u AP Vojvodini. Svi domovi zdravlja preuzeće prezentacije izrađene u 2024. godini sa posebne internet stranice Instituta za javno zdravlje Vojvodine kreirane za ovaj programski zadatak.

Teme prezentacija za službe za zdravstvenu zaštitu dece školskog uzrasta, službe opšte medicine i službe za stomatološku zdravstvenu zaštitu, savetovališta za mlade i preventivne centre (gde postoje) svih domova zdravlja u AP Vojvodini:

1. Razvojne karakteristike mladih uzrasta 20-30 godina,

2. Ishrana i fizička aktivnost dece mladih uzrasta 20-30 godina,

3. Reproduktivno zdravlje mladih,

4. Izabrani lekar i preventivni pregledi odraslog stanovništva,

5. Skrininzi kod odraslog stanovništva,

6. Preporučena vakcinacija protiv gripa,

7. Preporučena vakcinacija protiv humanog papiloma virusa /HPV;

8. Mere prevencije vektorskih zaraznih bolesti,

9. Značaj racionalne upotrebe antibiotika,

10. Zdravlje usta i zuba odraslog stanovništva

2) Izrada zdravstveno-vaspitnih sredstava u štampanom, elektronskom i digitalnom obliku

Institut za javno zdravlje Vojvodine izradiće i publikovati sedam vrsta štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava za sve domove zdravlja i zavode za javno zdravlje u AP Vojvodini i to:

- tri vrste plakata na teme:

1. Moj tanjir (pravilna ishrana);

2. Piramida fizičke aktivnosti;

3. Prevencija bolesti zavisnosti.

- jednu vrstu agitke na temu prevencije pušenja duvanskih i drugih sličnih proizvoda,

- jednu vrstu letka na otcepljivanje na temu prevencije bihejvioralnih bolesti zavisnosti (kockanje, klađenje, igre na sreću, igranje igrica...),

- programiranje mobilne aplikacije za podršku odvikavanju od pušenja.

3) Distribucija i obuka za primenu zdravstveno-vaspitnih sredstava

Institut za javno zdravlje Vojvodine pripremiće pisano uputstvo za upotrebu štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava i sadržaja prezentacija i sprovešće akreditovanu obuku predstavnika zavoda za javno zdravlje iz AP Vojvodine i njihovu primenu.

Pripremljena štampano zdravstveno-vaspitna sredstva biće distribuirana u sve zavode za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine, a zatim u ustanove primarnog nivoa zdravstvene zaštite, pretežno u službe za zdravstvenu zaštitu dece (preventivna savetovališta) domova zdravlja.

4) Preventivni pregledi u okviru javnih manifestacija za obeležavanje značajnih datuma u zdravlju Instituta za javno zdravlje Vojvodine

Institut za javno zdravlje Vojvodine sprovešće za potrebe preventivnih pregleda u okviru 11 manifestacija nabavku sledeće opreme: ultrazvučnog aparata za pregled kariotida i štitne žlezde, kalipera za merenje debljine kožnih nabora, aparata za preventivni, vizuelni pregled mladeža - dermatoskop, aparata za utvrđivanje saturacije kiseonika u krvi i srčanog pulsa - pulsni oksimetar, aparata za semikvantitativno utvrđivanje ugljen - monoksida u izdahnutom vazduhu kod pušača - "smokerlajzer", testa za preventivni pregled stolice na skriveno krvarenje (FOB test) i rasklopnog, prenosnih ležaja za preventivni pregled. Javne manifestacije povodom kojih će biti organizovani preventivni pregledi u Institutu za javno zdravlje Vojvodine ili na javnim mestima su: 4 - februar - Svetski dan borbe protiv raka, mart - mesec borbe protiv raka, 7. april - Svetski dan zdravlja, Evropska nedelja javnog zdravlja, 25. maj - Svetski dan štitne žlezde, 31. maj - Svetski dan bez duvana, 29. septembar - Svetski dan srca, 29. oktobar - Svetski dan borbe protiv moždanog udara, 14. novembar - Svetski dan borbe protiv šećerne bolesti, 15. novembar - svetski dan borbe protiv hronične opstruktivne bolesti pluća i 3. decembar - Međunarodni dan osoba sa invaliditetom.

Opremanje internet stranice instituta i zavoda za javno zdravlje u AP Vojvodini za veću podršku zdravstveno-vaspitnog rada u domovima zdravlja i prosvetnim ustanovama.

Na internet stranici Instituta za javno zdravlje Vojvodine formiraće se poseban deo namenjen ovoj aktivnosti programskog zadatka. Sadržaj internet stranice omogućiće preuzimanje elektronskih oblika zdravstveno - vaspitnih sredstava, prezentacija i uputstava za njihovu primenu.

5) Medijska promocija programskih aktivnosti.

6) Evaluacija programskih aktivnosti.

INDIKATORI

Kvalitativni procesni indikatori:

- sadržaj internet stranica instituta i zavoda za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine;

- sadržaj i dizajn zdravstveno-vaspitnih sredstava;

- sadržaj i dizajn deset vrsta prezentacija;

- fotodokumentacija sa javnih manifestacija;

- spisak učesnika obuke predstavnika zavoda za javno zdravlje.

Kvantitativni procesni indikatori:

- tiraž štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava;

- pojedinačni tiraž štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava na različite teme;

- vrsta nabavljene opreme za preventivne preglede;

- broj posetilaca 11 javnih manifestacija;

- broj učesnika obuke predstavnika zavoda za javno zdravlje;

- broj obuhvaćenih domova zdravlja;

- broj i vrsta medijskih priloga o aktivnostima programa;

- prosečna opšta ocena zadovoljstva korisnika zdravstveno-vaspitnim sredstvima.

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 1.633.471,88 dinara, a iz sredstava Instituta za javno zdravlje Vojvodine obezbediće se sredstva u iznosu od 655.000,00 dinara, što ukupno iznosi 2.288.471,88 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Unapređivanje mentalnog zdravlja stanovništva - podrška porodici i pokretanje zajednice

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE:

Svetska zdravstvena organizacija definisala je mentalno zdravlje kao "stanje dobrobiti, u kojem pojedinac ostvaruje svoje potencijale, može se nositi s normalnim životnim stresom, može raditi produktivno i plodno, te je sposoban da pridonosi zajednici". Evropska unija takođe naglašava važnost mentalnog zdravlja - Evropski pakt za mentalno zdravlje i životno blagostanje (European Pact for Mental Health and Well-being), pod patronatom SZO, prihvaćen je na konferenciji u Briselu 2008. godine.

Cilj programskog zadatka jeste da osnaži porodicu od momenta formiranja partnerskog odnosa i odluke o zajedničkom životu, preko momenata planiranja roditeljstva i životnih događaja koji mogu da prate taj period, kao i tema koje se tiču roditeljstva i razvojnih zadataka dece predškolskog i školskog uzrasta. Ova tema nadovezuje se i hronološki prati teme kojim se programski zadatak bavio prethodne četiri godine kao što su: partnerski odnosi, trudnoća, gubitak trudnoće ili bebr, suočavanje sa neplodnošću i lečenjem, prvi koraci u roditeljstvu, rođenje deteta sa invaliditetom ili smetnjama/poteškoćama u razvoju ili većim zdravstvenim problemom i podrška porodici dece predškolskog i školskog uzrasta. U 2024. godini programski zadatak ima cilj da pokrene zajednicu kroz edukaciju, razvijanje multisektorske saradnje i jačanje kapaciteta organizacija i ustanova za rad na unapređenju mentalnog zdravlja na teritoriji AP Vojvodine. Ovakav pristup doprinosi i većoj dostupnosti psihološke podrške i zdravstvene zaštite u kriznoj situaciji. Tokom prethodnih godina Institut za javno zdravlje Vojvodine pokrenuo je različite inicijativa kao što su: Festival mentalnog zdravlja i Mreža za bolje mentalno zdravlje - Karika, koje imaju za cilj da unaprede mentalno zdravlje zajednice.

Značaj ovog programskog zadatka ogleda se u tome što će - putem svojih ciljeva i aktivnosti - delovati preventivno, u smeru zaštite mentalnog zdravlja porodice u svim fazama nastanka.

U dokumentu "Strategija razvoja zaštite mentalnog zdravlja" ("Službeni glasnik RS", br. 55/05, 71/05 - ispravka), mentalno zdravlje je definisano kao nacionalni kapital koji predstavlja integralni deo individualnog zdravlja i dobrobiti, kao i dobrobiti zdravlja i zajednice, njenog razvoja i obnove. Kvalitetna zaštita mentalnog zdravlja predstavljena je kao legitimno ljudsko pravo, a u njeno unapređenje potrebno je uključiti čitavu zajednicu, a princip međusektorske saradnje je istaknut kao veoma važan. Prema navedenoj Strategiji, unapređenje mentalnog zdravlja treba da ima za cilj da zadrži, podrži i održi emocionalnu i socijalnu dobrobit kroz unapređenje faktora koji jačaju i štite mentalno zdravlje, uz poštovanje prema kulturi, jednakosti, socijalnoj pravdi i ličnom dostojanstvu i kroz vođenje računa o socijalnim i ekonomskim faktorima i akcijama za zaštitu ljudskih prava.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

Unapređivanje mentalnog zdravlja stanovništva putem socijalno-marketinške intervencije, edukacije stanovništva i edukatora i pokretanje zajednice.

Specifični ciljevi:

- Informisanje porodica o najvažnijim razvojnim zadacima i izazovima roditeljstva u procesu osamostaljivanja mladih članova porodice i osnaživanje porodica na brigu o mentalnom zdravlju putem obezbeđivanja štampanih, recenziranih, zdravstveno-vaspitnih sredstava, tribina i socijalno-marketinške intervencije.

- Razvijanje multisektorske saradnje i jačanje kapaciteta organizacija i ustanova za rad na unapređenju mentalnog zdravlja stanovništva u AP Vojvodini putem akreditovane edukacije.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

1) Dizajn, štampa i distribucija zdravstveno-vaspitnih sredstava

U toku 2024. godine, Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, u saradnji sa projektnim timom izradiće i publikovati dve vrste štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava za sve domove zdravlja i zavode za javno zdravlje u AP Vojvodini i ostale partnerske ustanove i organizacije:

- jednu brošuru na temu podrške mentalnom zdravlju mladih i značaju savezništva roditelja i mladih na putu osamostaljivanja;

- jednu brošuru iz oblasti mentalnog zdravlja na temu koja bude izabrana za temu Festivala mentalnog zdravlja 2024. godine. Tema navedenog Festivala se bira u toku godine, zajedno sa partnerskim ustanovama i organizacijama. Tema Festivala mentalnog zdravlja 2023. godine je empatija.

- jedan plakat sa grbom Festivala mentalnog zdravlja.

2) Dopuna internet prezentacije Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, radi socijalno-marketinške intervencije

Institut za javno zdravlje Vojvodine, u saradnji sa projektnim timom dopuniće sadržaj postojeće internet stranice na temu podrške porodici (blog i odeljak za preuzimanje zdravstveno-vaspitnih sredstava-brošura).

3) Pisanje tekstova za blog

Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, u saradnji sa projektnim timom redizajniraće i osmisliti dodatni sadržaj bloga (kao sastavni deo internet-stranice), koji će sadržati najmanje dva teksta različitih autora, stručnjaka za svaku od navedenih tema, napisana jezikom prilagođenim opštoj populaciji.

4) Opremanje internet stranice Instituta za javno zdravlje i zavoda za javno zdravlje u AP Vojvodini za veću podršku zdravstveno-vaspitnog rada u domovima zdravlja

Na internet stranici Instituta za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, kao i šest zavoda za javno zdravlje u AP Vojvodini, dopuniće se poseban deo namenjen ovom programskom zadatku posebnog programa od interesa za javno zdravlje.

5) Vođenje socijalno-marketinške intervencije na društvenim mrežama

Dopuniće se postojeći posebni fejsbuk i instagram profil kampanje. Dizajniraće se vizuali za društvene mreže i napisati tekstovi za objave. Biće postavljene objave i "priče" (story) sa materijalima programskog zadatka (tekst objave, vizual i linkovi ka tekstovima i brošurama) na fejsbuk stranici "Podrška od samog početka - Unapređenje mentalnog zdravlja porodice" i objave i "priče" (story) na instagram profilu "Podrška od samog početka".

6) Organizacija tribine s ciljem medijskog predstavljanja programskog zadatka

Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, u saradnji sa projektnim timom organizovaće tribinu na temu mentalnog zdravlja mladih i porodičnoj dinamici u procesu osamostaljivanja mladih. U okviru tribine prikazaće se aktivnosti programskog zadatka i medijski predstaviti.

7) Edukacija zdravstvenih radnika

Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad pripremiće, akreditovati i održati edukaciju zdravstvenih radnika i zaposlenih iz ostalih sektora relevantnih za zdravlje (u više termina) na temu pokretanja zajednice u cilju unapređenja mentalnog zdravlja. Učesnici će se obučiti da primene metodu organizacije zajednice, a u planiranju na oslanjanje na PRECEDE-PROCEED model (zasnovan na participativnom planiranju, implementaciji i evaluaciji programa u promociji zdravlja). Očekuje se da će učesnici nakon edukacije biti osposobljeni da uspostave međusektorsku saradnju na polju mentalnog zdravlja i organizuju Festival mentalnog zdravlja u svojim sredinama.

8) Medijska promocija aktivnosti

Institut za javno zdravlje Vojvodine će objaviti sve relevantne informacije o sprovedenim aktivnostima programskog zadatka na internet stranici i na posebnoj konferenciji za medije i sprovesti medijske aktivnosti u saradnji sa Pokrajinskim sekretarijatom za zdravstvo.

9) Evaluacija programskih aktivnosti

INDIKATORI

Kvalitativni procesni indikatori:

- sadržaj internet stranica Instituta za javno zdravlje Vojvodine i zavoda za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine;

- sadržaj internet stranice socijalno-marketinške intervencije;

- sadržaj tekstova za blog;

- sadržaj objava na fejsbuk i instagram stranicama socijalno-marketinške intervencije;

- sadržaj i dizajn zdravstveno-vaspitnih sredstava;

- spisak učesnika obuke zdravstvenih radnika;

- fotodokumentacija sa obuka zdravstvenih radnika;

- fotodokumentacija s tribine.

Kvantitativni procesni indikatori:

- tiraž štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava;

- pojedinačni tiraž štampanih zdravstveno-vaspitnih sredstava na različite teme;

- broj objava na fejsbuk i instagram stranicama kampanje;

- broj učesnika obuka zdravstvenih radnika;

- broj obuhvaćenih zdravstvenih ustanova;

- broj učesnika tribina;

- broj i vrsta medijskih priloga o aktivnostima Programa;

- broj organizovanih događaja u okviru Festivala mentalnog zdravlja van Novog Sada.

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 1.571.871,40 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Epidemiološki nadzor nad povredama na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine

PRIKAZ I ANALIZA POSTOJEĆE SITUACIJE

Povrede su jedan od najznačajnijih javnozdravstvenih problema u savremenom svetu i prepoznate su kao faktor koji umnogome opterećuje zdravstveni sistem. Povrede su označene kao prioritetan izazov s obzirom na to što su svrstane u grupu preventabilnih zdravstvenih poremećaja. Prema proceni Svetske zdravstvene organizacije, svake godine, širom sveta, više od pet miliona ljudi strada od posledica povreda.

Prema podacima iz baze podataka Izveštaja o hospitalizaciji, u toku 2017. godine, zbog povreda, trovanja i ostalih posledica spoljašnjih uzroka, bolnički je lečeno 10.404 lica, što je činilo 5,3% od ukupnog broja bolnički lečenih lica u stacionarnim ustanovama na teritoriji AP Vojvodine. Broj dana lečenja od posledica povreda u 2017. godini iznosio je ukupno 125.592. Među bolnički lečenim licima zbog povreda, vodeće su bile sledeće podgrupe dijagnoza: "povrede kuka i povrede butine" (2.425 lica; 53.975 dana lečenja), "povrede glave" (1.951 lice; 11.551 dan lečenja) i "povrede kolena i povrede potkolenice" (1.436 lica; 23.587 dana lečenja). Prosečna dužina bolničkog lečenja zbog povreda iznosila je 10,4 dana.

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, usled povreda, trovanja i ostalih posledica spoljašnjih uzroka, u 2017. godini, na teritoriji AP Vojvodine umrlo je 875 osoba (640 muškaraca i 235 žena), što je činilo 3,2% svih uzroka smrti. Saobraćajni udesi bili su spoljašnji uzrok smrti kod svake pete osobe umrle nasilnom smrću (19,7%), a više od trećine nasilnih smrti (38,2%) bile su posledica namernog samopovređivanja.

Za preciznu analizu veličine problema povreda u AP Vojvodini ne postoji jedinstvena baza koja može da pruži uvid o broju povreda, o tome ko se povređuje, o načinu i mestu povređivanja, te o ishodu lečenja. Uvođenje jedinstvene baze za epidemiološki nadzor nad povredama omogućava kontinuirano praćenje povreda, uvid o broju povreda, analiziranje faktora rizika, planiranje i izvođenje preventivnih programa i njihove evaluacije. Na taj način, smanjila bi se učestalost povređivanja i umanjile bi se trajne posledice za pojedinca i za društvenu zajednicu u celini.

Glavni izvor podataka o povredama kod nas jeste izveštaj o hospitalizaciji, koji sadrži podatke o starosti, polu, datumu prijema i otpusta iz bolnice, osnovnom uzroku hospitalizacije i pratećim dijagnozama. Na polju prevencije i kontrole, ne postoji ili postoji ali je veoma limitirana saradnja s drugim zainteresovanim stranama (MUP, nevladine organizacije i druge institucije).

Jedinstvena baza podataka o povredama omogućila bi sagledavanje veličine i značaja problema povreda na teritoriji AP Vojvodine, kao i kreiranje ciljanih preventivnih programa iz ove oblasti.

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA

Opšti cilj:

Uspostavljanje epidemiološkog nadzora, procena epidemiološke situacije povreda i identifikacija najugroženijih populacionih grupa na teritoriji AP Vojvodine.

Specifični ciljevi:

- utvrđivanje učestalosti i rasprostranjenosti povreda (broj povreda i tip povreda i karakteristike svakog tipa povreda) kod bolnički lečenih lica;

- utvrđivanje populacije u riziku (najčešće povrede u određenim populacionim grupama);

- utvrđivanje faktora rizika koji doprinose nastanku povreda;

- analiza kretanja broja povređenih lica tokom vremena;

- analiza rezultata po okruzima;

- analiza rezultata i planiranje adekvatnih preventivnih mera;

- uspostavljanje sistema izveštavanja o povredama, čime bi se zdravstvene ustanove i zavodi za javno zdravlje pripremili za obavezu prijavljivanja povreda i vođenje registra, što je predviđeno Zakonom o zdravstvenoj dokumentaciji i evidencijama u oblasti zdravstva.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA

Ciljna grupa jesu akutno povređene osobe koje su se javile u bolničku zdravstvenu ustanovu na teritoriji AP Vojvodine kako bi im se ukazala stručna lekarska pomoć.

Prijava povrede i traumatizma (u daljem tekstu PPT) popunjava se za svaku povređenu osobu koja se javila u zdravstvenu ustanovu radi dijagnostike ili lečenja. PPT se popunjava za hospitalizovane pacijente, kao i za pacijente koji - nakon postavljanja dijagnoze i zbrinjavanja povrede - ne zahtevaju boravak u bolnici.

PPT je posebno kreiran upitnik s demografskim podacima i podacima o povredi, a koji popunjava nadležni lekar/koordinator na odeljenju za prijem i zbrinjavanje hitnih stanja za ambulantno lečene pacijente, odnosno nadležni lekar/koordinator na odeljenju gde je povređena osoba hospitalizovana.

Popunjen PPT obrazac dostavlja se u roku od trideset dana od dana postavljanja dijagnoze nadležnom institutu/zavodu za javno zdravlje, centru za kontrolu i prevenciju bolesti.

Obrazac prijave je kreiran u skladu s Pravilnikom o obrascima i sadržaju obrazaca za vođenje zdravstvene dokumentacije, evidencija, izveštaja, registara i elektronskog medicinskog dosijea i proširen s nekoliko dodatnih pitanja u odnosu na minimalan set podataka predviđen pomenutim pravilnikom. Na osnovu podataka iz dostavljenih PPT obrazaca, institut/zavodi za javno zdravlje na teritoriji AP Vojvodine kreiraće i voditi baze lica s povredama i traumatizmom.

Definicija slučaja povrede za koji se popunjava PPT obrazac uključuje:

- osobe sa akutnom povredom koje dolaze na odeljenje za prijem i zbrinjavanje hitnih stanja ili na druga odeljenja radi dijagnostike ili lečenja;

- akutno trovanje ili toksični efekat, uključujući predoziranje ili pogrešno uzimanje leka.

Kriterijumi za isključenje (upitnik se ne popunjava):

- psihička trauma;

- osobe koje nakon akutne fizičke povrede dolaze na kontrolne preglede;

- svi slučajevi u kojima je priroda povrede prema MKB-10 šifrirana sa T78, T80-T88 ili T98.3, odnosno spoljni uzrok povrede šifriran u rasponu od Y40-Y84.

Postupak realizacije navedenih aktivnosti uključuje:

- formiranje stručnog tima i multisektorska saradnja;

- definisanje mera i aktivnosti sprovođenja programa;

- priprema i obrada dokumentacije (obrazac prijave povrede i traumatizma, izveštajni obrazac);

- kreiranje baze podataka;

- edukaciju zdravstvenih radnika o popunjavanju prijave i načinu prikupljanja podataka;

- obradu i analizu podataka, izradu i slanje izveštaja svim izvršiocima i Pokrajinskom sekretarijatu za zdravstvo.

IZVRŠIOCI: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad - koordinator programskog zadatka, Zavod za javno zdravlje Sremska Mitrovica, Zavod za javno zdravlje Pančevo, Zavod za javno zdravlje Zrenjanin, Zavod za javno zdravlje Kikinda, Zavod za javno zdravlje Subotica, Zavod za javno zdravlje Sombor, Univerzitetski klinički centar Vojvodine, Novi Sad, Institut za zdravstvenu zaštitu dece i omladine, Novi Sad, Institut za plućne bolesti Vojvodine, Sremska Kamenica, Opšta bolnica Vrbas, Opšta bolnica Senta, Opšta bolnica Subotica, Opšta bolnica Kikinda, Opšta bolnica "Đorđe Joanović" Zrenjanin, Opšta bolnica Sremska Mitrovica, Opšta bolnica Pančevo, Opšta bolnica "Dr Radivoj Simonović" Sombor i Opšta bolnica Vršac.

INDIKATORI

• broj bolnički lečenih lica zbog povreda i trovanja u populaciji pod nadzorom;

• specifična incidencija povreda i trovanja (prema polu i starosti) u populaciji pod nadzorom;

• najčešći tipovi povreda i trovanja (prema polu i starosti);

• mehanizam nastanka povrede (prema polu i starosti);

• broj dana bolničkog lečenja zbog povrede i trovanja.

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 1.337.791,60 dinara.

NAZIV PROGRAMSKOG ZADATKA

Nadzor nad bihevioralnim faktorima rizika za hronične nezarazne bolesti u populaciji odraslog stanovništva u AP Vojvodini

Vodeći uzroci obolevanja i umiranja stanovništva Vojvodine su hronične nezarazne bolesti (HNB).

U HNB se danas najčešće svrstavaju: kardiovaskularne bolesti, maligne bolesti, hronične bolesti pluća, hronične bolesti organa za varenje, dijabetes, bolesti mišićno-koštanog sistema, poremećaji mentalnog zdravlja, bolesti usta i zuba, povrede, trovanja i drugo.

Zajedničke karakteristike svih HNB su: 1) spor, neprimetan (asimptomatski) početak i dug (hronični), napredujući tok; 2) visoka prevalencija (ukupan broj slučajeva obolevanja) i incidencija (broj novih slučajeva oboljenja), naročito u starijoj životnoj dobi, 3) pomeranje pojave HNB ka mlađim starosnim kategorijama (30-69 godina) u zemljama i sredinama u kojima nisu dobro i dovoljno dugo primenjene mere prevencije; 4) visoke specifične stope mortaliteta; 5) zajednički faktori rizika; 6) doprinos faktora rizika nije po principu prostog sabiranja nivoa rizika, već multipliciranja; 7) HNB najviše doprinose stopi apsentizma (odsustvovanje sa posla zbog bolesti li povrede); 8) HNB najviše doprinose stopi invaliditeta i preranog penzionisanja; 9) HNB najviše doprinose direktnim ekonomskim troškovima korišćenja zdravstvene zaštite i indirektnim ekonomskim troškovima (izgubljena zarada zbog gubitka produktivnosti, izostajanje sa posla zbog bolesti, prevremeni odlazak u penziju, prevremena smrt) i najvažnije 10) postoji mogućnost preventivnog delovanja pomoću 2 osnovne strategije - populacione i visokorizične.

U osnovi ovih bolesti je, osim nepromenljivih (ili teško promenljivih) činilaca (dob, pol, nasleđe, socioekonomski uslovi) i dugotrajno prisustvo faktora rizika u vidu štetnih navika i ponašanja (nepravilna ishrana, fizička neaktivnost, pušenje i izloženost duvanskom dimu, izloženost stresu, štetni i visoko-rizični obrasci upotrebe alkohola, nepravilno korišćenje zdravstvene službe itd.). Zbog uloge bihevioralnih faktora u nastanku HNB, neophodne su blagovremene informacije o njihovoj prevalenciji radi planiranja, implementacije i evaluacije intervencija za prevenciju HNB.

Vitalno-demografska situacija i obolevanje stanovništva u Vojvodini

• U Vojvodini je prema proceni Republičkog zavoda za statistiku u 2021. godini živelo 1.825.982 stanovnika, što je za oko 206.000 stanovnika manje u odnosu na popis iz 2002. godine.

• Očekivano trajanje života u Vojvodini je dostiglo vrednost od 75,6 godine za žene i 69,6 godina za muškarce i kod oba pola je niže u odnosu Beogradski region, Srbiju - jug i zemlje Evropske unije.

• Vodeći uzroci smrti stanovništva Vojvodine su bile bolesti sistema krvotoka (40,0%), šifre za posebne namene (18,7%) i tumori (16,8%).

• Stanovništvo Vojvodine ima veći broj potencijalno izgubljenih godina života zbog prevremene smrtnosti (11.050 godina na 100.000 stanovnika) od stanovništva Centralne Srbije (10.547 godina na 100.000 stanovnika).

• Najznačajniji zdravstveni i javno zdravstveni problem stanovništva Vojvodine su hronične nezarazne bolesti (kardiovaskularne bolesti, maligna oboljenja, hronične bolesti organa za disanje i grupa bolesti mišićno - koštanog sistema i vezivnog tkiva dr.)

• U vanbolničkom morbiditetu odraslog stanovništva Vojvodine dominiraju bolesti sistema za disanje, bolesti sistema krvotoka i bolesti mišićno-koštanog sistema i vezivnog tkiva. Vodeća dijagnoza u službi opšte medicine i službi medicine rada je povišeni krvni pritisak.

• U bolničkom morbiditetu, koji ne uključuje rad dnevnih bolnica, među najčešćim uzrocima hospitalizacije bili su: bolesti sistema za disanje (14,5%) tumori (14,5%), bolesti sistema krvotoka (12,4%), dok su vodeći uzroci bolničkog mortaliteta bili bolesti sistema krvotoka, tumori i bolesti sistema za disanje.

Jedna od prioritetnih oblasti očuvanja i unapređenja zdravlja stanovništva odnosi se na prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti kojima je društvo danas najviše opterećeno. Sistem nadzora zdravstvenog statusa i ponašanja je od izuzetnog značaja za planiranje, implementaciju i monitoring aktivnosti promocije zdravlja.

Da bi se sagledali svi faktori koji utiču na prevalenciju faktora rizika u različitim sredinama, neophodno je primenjivati kontinuirani monitoring na reprezentativnom uzorku stanovništva. Takođe, potrebno je uvrstiti u istraživanje i determinante koje do sada, nisu bile obuhvaćene u istraživanjima zdravlja, a predstavljaju bitne faktore u prevenciji i kontroli HNB (npr. upotreba sigurnosnog pojasa u vožnji, redovna kontrola i terapija dijagnostikovanih HNB).

CILJEVI PROGRAMSKOG ZADATKA:

Opšti cilj:

Održavanje sistema nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika za HNB među odraslim stanovništvom u AP Vojvodini.

Specifični ciljevi:

1) Modifikacija postojećih instrumenata za sprovođenje nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika HNB.

2) Optimizacija baze podataka za praćenje prevalencije bihevioralnih faktora rizika HNB koja je formirana tokom inicijalne godine sprovođenja nadzora i unapređenje validacije prikupljenih podataka.

3) Izdvajanje najznačajnijih bihevioralnih faktora rizika HNB koji ugrožavaju zdravlje stanovništva Vojvodine i određivanje prioriteta za planiranje preventivnih intervencija i aktivnosti.

METODOLOGIJA I AKTIVNOSTI SPROVOĐENJA PROGRAMSKOG ZADATKA:

Nadzor nad bihevioralnim faktorima rizika za HNB će se sprovoditi kontinuiranim monitoringom. Metod koji će biti upotrebljen baziraće se na sistemu nadzora Behavioral Risk factor Surveillance System - BRFSS koji primenjuje Centar za kontrolu i prevenciju bolesti iz Sjedinjenih Američkih Država (Centers for Disease Control and Prevention - CDC) pod nazivom "Sistem nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika - SNBFR". Prikupljaće se podaci o faktorima rizika povezanih sa zdravljem koji su vodeći uzroci prevremene smrti kod odraslih: pušenje, konzumiranje alkohola, fizička neaktivnost, nepravilna ishrana i upotreba sigurnosnog pojasa. Na osnovu prikupljenih podataka, definisaće se najznačajniji faktori koji ugrožavaju zdravlje, izdvojiti prioriteti na osnovu čega će se planirati preventivne intervencije i aktivnosti promocije zdravlja.

Institut za javno zdravlje Vojvodine priprema plan rada i koordiniše aktivnosti svih izvršilaca programa.

Plan rada će se realizovati kroz sledeće faze i aktivnosti:

1. I faza - Adaptacija protokola sistema nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika (SNBFR)

Stručnjaci Instituta za javno zdravlje Vojvodine će na osnovu pregleda stručne literature kreirati naučno verifikovanu osnovu za sistem nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika za HNB, odrediti vrstu podataka (indikatore) koji će se koristiti u anketnom upitniku, način unosa, obrade, interpretacije i prezentacije podataka. Instrument će obuhvatiti jasno definisane teme povezane sa zdravstveno-relevantnim ponašanjem i faktorima rizika za nastanak HNB. Definisaće se stručno-metodološke procedure za sprovođenje nadzora.

2. II faza - Formiranje uzorka za sprovođenje nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika

Kreiran je reprezentativni uzorak odraslog stanovništva AP Vojvodine na osnovu podataka Republičkog zavoda za statistiku i zahtevanog nivoa reprezentativnosti i preciznosti definisanom u protokolu nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika.

3. III faza - Sprovođenje nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika i obrada podataka

U skladu sa partnerskom saradnjom sa okružnim zavodima za javno zdravlje, domovima zdravlja i Zavodom za zdravstvenu zaštitu studenata Novi Sad sprovešće se obuka anketara u cilju sprovođenja nadzora.

4. IV faza - Monitoring i evaluacija nadzora nad bihevioralnim faktorima rizika

Na osnovu definisanih stručno-metodoloških procedura, podatke će prikupljati zdravstveni radnici iz domova zdravlja uz stručnu podršku okružnih zavoda za javno zdravlje u Vojvodini i Instituta za javno zdravlje Vojvodine. Podaci će se prikupljati putem anketnog upitnika. Analizu i evaluaciju dobijenih podataka sprovešće lekari Instituta za javno zdravlje Vojvodine.

Izvršioci: Institut za javno zdravlje Vojvodine, Novi Sad, Zavod za javno zdravlje Sremska Mitrovica, Zavod za javno zdravlje Pančevo, Zavod za javno zdravlje Zrenjanin, Zavod za javno zdravlje Kikinda, Zavod za javno zdravlje Subotica, Zavod za javno zdravlje Sombor, domovi zdravlja u AP Vojvodini i domovi zdravlja u AP Vojvodini.

INDIKATORI

1. Uspostavljena programska institucionalna saradnja sa okružnim zavodima za javno zdravlje, domovima zdravlja na teritoriji AP Vojvodine za nadzor nad faktorima rizika za HNB

2. Broj anketiranih učesnika tokom svakog meseca

3. Formirane baze podataka za unos i obradu podataka

4. Sačinjena analiza o prevalenciji faktora rizika za nastanak HNB

Za realizaciju ovog programskog zadatka, u 2024. godini iz budžeta AP Vojvodine potrebno je 1.265.021,72 dinara.