ODLUKAO UTVRĐIVANJU GRADINE U RADALJEVU I TREŠNJEVICI ZA ARHEOLOŠKO NALAZIŠTE("Sl. glasnik RS", br. 107/2023) |
1. Gradina u Radaljevu i Trešnjevici utvrđuje se za arheološko nalazište.
Gradina u Radaljevu i Trešnjevici (u daljem tekstu arheološko nalazište), nalazi se e na teritoriji opština Ivanjica i Arilje.
2. Arheološko nalazište nalazi se na istočnom kraju dugog stenovitog grebena, okruženog tokom reke Moravice, koja na ovom mestu prolazi kroz usku, na pojedinim segmentima samo nekoliko desetina metara široku klisuru. Položaj je veoma vešto izabran, s obzirom da se sa utvrđenja u potpunosti sagledava prostor između ravnih i prostranih delova doline Moravice, prema Arilju na severu i Ivanjici na jugoistoku.
Najstariji horizont na arheološkom nalazištu, datovan na osnovu pokretnog materijala, pripada praistorijskoj epohi, odnosno prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba. Tokom 6. veka, odnosno u ranovizantijskom periodu izgrađeni su bedemi i ostali fortifikacijski elementi, koji su u kasnijim vremenima ojačani i nadograđeni. Na osnovu ulomaka grnčarije zaključeno je da je srednjovekovno utvrđenje bilo u upotrebi od 9. do 11. veka. U tom periodu, u okviru uspostavljanja župske organizacije vizantijskog carstva, utvrđenje na Gradini je moglo postati sedište župe Moravica. Najmlađi horizont pripada poznosrednjovekovnoj epohi i posvedočen je brojnim pokretnim arheološkim nalazima i građevinskim intervencijama. Nalaz arhajske majolike na podu kule omogućava datovanje ovog najmlađeg horizonta u drugu polovinu 14. veka. Sloj požara, odnosno stradanja utvrđenja, može se datovati i na osnovu istorijskih izvora. Pretpostavlja se da je utvrđenje stradalo oko 1373. godine, kada je Nikola Altomanović poražen od saveza kneza Lazara i bana Tvrtka, nakon što je prethodno suzbijen u obližnji Užički grad.
Osnova utvrđenja je nepravilne izdužene osnove dimenzija 28 h 93 m. Prema zapadu, utvrđenje je veštački formiranim usekom, odnosno suvim rovom odvojeno od ostatka grebena. Unutrašnjost je bila podeljena na donji i gornji grad. Jedina pristupačna strana utvrđenju je istočna padina gde se pored kule nalazio ulaz. U gornji grad se pristupalo stepeništem koje je vodilo do kapije zaštićene još jednom kulom.
Pored njenih ostataka, znatno kasnije je podignuta crkva (kapela). Na samom vrhu, na prostoru gde se danas nalaze zvonik crkve i savremeni krst, smeštena je branič kula, kao poslednja linija odbrane i centralni objekat utvrđenja. Gornji grad je zaštićen bedemom koji je zatvarao čitavu severnu stranu utvrđenja i prostor na istoku gde je danas poznija crkva. Spoljno lice ovoga bedema je na jednom delu očuvano u visini do 2,6 m. Nova crkva je podignuta na manjem, nešto nižem platou Gornjeg grada, gotovo nad severnom liticom brda, na temeljima crkve iz 1811. godine. Njena izgradnja je verovatno povezana sa bitkom iz Prvog srpskog ustanka koja se odigrala nedaleko od tvrđave.
3. Granica arheološkog nalazišta ide ivicama ograničenim navedenim geografskim koordinatama u okviru katastarskih parcela broj 2078, 2079, 2080, 2082 KO Trešnjevica u privatnoj svojini i katastarskih parcela broj 1/8, 1/9, 1/10, 1/11, 1/12, 1/13 KO Radaljevo u privatnoj svojini, a obuhvata katastarske parcele broj 2078, 2079, 2080, 2082 KO Trešnjevica u privatnoj svojini i katastarske parcele broj 1/8, 1/9, 1/10, 1/11, 1/12, 1/13 KO Radaljevo u privatnoj svojini, na prostoru koji je ograničen geografskim koordinatama:
Tačka |
y |
x |
1 severoistočni ugao |
7429255 |
4835883 |
2 jugoistočni ugao |
7429231 |
4835797 |
3 južna granica |
7429122 |
4835821 |
4 jugozapadni ugao |
7428972 |
4835906 |
5 severozapadni ugao |
7429046 |
4836021 |
Granica zaštićene okoline arheološkog nalazišta kreće se spoljnim ivicama katastarskih parcela broj 2073, 2074, 2077, 2078, 2079, 2080, 2082, 2083 i 2084 KO Trešnjevica u privatnoj svojini i katastarskih parcela broj 1/8, 1/9, 1/10, 1/11, 1/12, 1/13, 1/14, 1/15 KO Radaljevo u privatnoj svojini, a obuhvata katastarske parcele broj 2073, 2074, 2077, 2078, 2079, 2080, 2082, 2083, 2084 KO Trešnjevica u privatnoj svojini i katastarske parcele broj 1/8, 1/9, 1/10, 1/11, 1/12, 1/13, 1/14, 1/15 KO Radaljevo u privatnoj svojini.
4. Arheološko nalazište je u vlasništvu više lica.
Zaštićena okolina arheološkog nalazišta je u vlasništvu više lica.
5. Arheološko nalazište predstavlja izuzetan primer korišćenja prostora u dugom periodu od praistorije do 19. veka, a poseban značaj naglašen je osnovanom pretpostavkom da se u srednjem veku ovde nalazilo središte župe Moravice. Povoljan strateški položaj ukazuje na važnost utvrđenja, sa kojeg je, zbog dominantne pozicije, potpuno kontrolisana dolina Moravice i put od srednjovekovnog Užica prema Sjenici i ka dolini Ibra.
6. Kategorija arheološkog nalazišta je kulturno dobro (kulturno dobro III kategorije).
7. Utvrđuju se sledeće mere zaštite arheološkog nalazišta:
1) Bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:
- sadržaje, aktivnosti i korišćenje nalazišta prilagoditi u svrhe razvoja i razumevanja istorijske, kulturne i naučne vrednosti srednjovekovnog nasleđa;
- obavezno očuvanje autentične arhitekture srednjovekovnog nasleđa;
- arheološko istraživanje i konzervatorsko-restauratorski radovi obavljaju se cilju zaštite, očuvanja, prezentacije i naučnog tumačenja arheološkog nalazišta.
2) Stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđenja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:
- radovi na konzervaciji i prezentaciji otkrivenih objekta se mogu vršiti samo po uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
- obavljanje redovnog održavanja i uređivanja arheološkog nalazišta, redovno čišćenje niske i uređenje visoke vegetacije.
3) Način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti:
- izgradnja infrastrukture i pomoćnih objekata obavlja se u cilju zaštite i prezentacije arheološkog nalazišta i po uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
- opremiti arheološko nalazište odgovarajućim informativnim, edukativnim i interaktivnim sredstvima.
4) Ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:
- zabrana neovlašćenog prikupljanja površinskih arheoloških nalaza;
5) Ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namene pojedinih kulturnih dobara:
- promena oblika terena dozvoljava se samo u funkciji prezentacije arheološkog nalazišta i uz odgovarajuću prezentaciju nalaza;
- zabrana izgradnje industrijskih objekata, stambenih i pomoćnih objekata na arheološkom nalazištu;
- zabrana sađenja visoke vegetacije i pošumljavanja prostora;
- zabrana izvođenja rudarskih radova i eksploatacije sirovina;
- zabrana vađenja peska, šljunka, kamena ili zemlje i bilo koja vrsta oštećenja arheološkog nalazišta;
- zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija - hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih.
6) Uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra:
- krst koji je podignut u okviru gornjeg grada izmestiti izvan utvrđenja uz uslove i saglasnost nadležnog zavoda.
Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline arheološkog nalazišta:
1) Bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:
- obavezno očuvanje autentičnosti okruženja srednjovekovnog nasleđa;
2) Stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđenja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe.
3) Način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti:
- izgradnja infrastrukture i pomoćnih objekata su dozvoljeni samo u funkciji zaštite i prezentacije nalazišta i po uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;
4) Ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:
- zabrana neovlašćenog prikupljanja površinskih arheoloških nalaza;
- zabrana promene namene površina do donošenja odgovarajućih planskih akata.
5) Ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namene pojedinih kulturnih dobara:
- promena oblika terena dozvoljava se samo u funkciji prezentacije arheološkog nalazišta;
- zabrana izgradnje industrijskih objekata, stambenih i pomoćnih objekata u zaštićenoj okolini arheološkog nalazišta;
- zabrana sađenja visoke vegetacije i pošumljavanja prostora;
- zabrana izvođenja rudarskih radova i eksploatacije sirovina;
- zabrana vađenja peska, šljunka, kamena ili zemlje i bilo koja vrsta oštećenja arheološkog nalazišta;
- zabrana prosipanja, odlaganja i privremenog ili trajnog deponovanja otpadnih i štetnih materija - hemijski agresivnih, eksplozivnih, otrovnih i radioaktivnih.
6) Uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra.
8. Sastavni deo ove odluke je grafički prikaz osnove arheološkog nalazišta i njegove zaštićene okoline sa objektima koji se u njoj nalaze, sa katastarskim i zemljišnoknjižnim podacima.
9. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".