UPUTSTVOZA UTVRĐIVANJE STATUSA NEIZMIRENJA OBAVEZA("Sl. glasnik RS", br. 69/2017, 149/2020 i 10/2024) |
1. Ovim uputstvom bliže se propisuje način utvrđivanja materijalno značajnog iznosa i slučajevi u kojima se smatra da je nastupio status neizmirenja obaveza u skladu s tačkom 93. st. 5. i 10. Odluke o adekvatnosti kapitala banke (u daljem tekstu: Odluka).
2. Banka primenjuje ovo uputstvo bez obzira na to da li za obračun rizikom ponderisanih izloženosti koristi standardizovani pristup u skladu sa odeljkom 1. glave IV Odluke ili IRB pristup u skladu sa odeljkom 2. te glave.
Na izloženosti za koje je dobila saglasnost za postepeno uvođenje IRB pristupa u skladu s tačkom 81. Odluke, odnosno saglasnost za trajno izuzeće od primene IRB pristupa u skladu s tačkom 83. Odluke - banka može primeniti odredbe ovog uputstva koje se odnose na standardizovani pristup.
Računanje broja dana docnje kod utvrđivanja statusa neizmirenja obaveza
3. Smatraće se da je dužnik u docnji ako bilo koji iznos glavnice, kamate ili naknade materijalno značajne obaveze nije isplaćen na dan dospeća.
Kod potraživanja sa izmenjenim uslovima otplate, računanje broja dana docnje zasniva se na izmenjenom planu otplate.
Ako dužnik, koristeći prava po osnovu ugovora, izmeni uslove otplate, banka je dužna da analizira razloge zbog kojih je došlo do tih izmena, kao i da proceni da li postoje okolnosti koje ukazuju na to da je malo verovatno da će dužnik izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima u smislu tačke 93. st. 1. i 3. Odluke i ovog uputstva.
Ako je izmirenje obaveze obustavljeno usled mogućnosti ili ograničenja propisanih u zakonu ili drugom pravnom aktu, tokom tog perioda prekida se računanje broja dana docnje, pri čemu je banka dužna da analizira razloge zbog kojih je plaćanje obustavljeno, kao i da proceni da li postoje okolnosti koje ukazuju na to da je malo verovatno da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu.
Ako su postojanje ili iznos obaveze predmet spora između banke i dužnika, banka može prekinuti računanje broja dana docnje do okončanja tog spora ako je on pokrenut pred sudom ili drugim nadležnim telom čije su odluke pravno obavezujuće u skladu s merodavnim pravom.
U slučaju statusne promene dužnika koji je pravno lice ili druge slične transakcije, računanje broja dana docnje počinje od trenutka u kom drugo lice preuzima izmirenje obaveze.
4. Banka je dužna da redovno izračunava ukupan iznos dospelih neizmirenih potraživanja dužnika prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima, radi blagovremenog utvrđivanja postojanja statusa neizmirenja obaveza.
Ako banka ne računa broj dana docnje na dnevnom nivou, dužna je da obezbedi da se kao datum nastupanja statusa neizmirenja obaveza utvrdi dan na koji je dužnik u docnji više od 90 dana.
5. Ako je dužnik u docnji više od 90 dana, sve izloženosti prema tom dužniku smatraju se izloženostima u statusu neizmirenja obaveza, osim u slučaju ispunjenosti uslova za primenu odredbe tačke 93. stav 2. Odluke.
6. Tehnička docnja ne smatra se kriterijumom za nastupanje statusa neizmirenja obaveza u skladu s tačkom 93. Odluke.
Smatra se da je nastupila tehnička docnja u jednom od sledećih slučajeva:
1) ako je banka utvrdila da je do nastupanja statusa neizmirenja obaveza došlo usled greške u podacima ili u sistemu banke, uključujući greške ručnog unosa u standardizovanim procesima, ali isključujući greške u procesu donošenja odluke o odobravanju kredita;
2) ako je banka utvrdila da je do nastupanja statusa neizmirenja obaveza došlo usled neizvršenja ili nepravilnog ili neblagovremenog izvršenja platne transakcije po nalogu dužnika ili ako postoji dokaz da je neuspešna platna transakcija posledica greške u platnom sistemu;
3) ako usled prirode transakcije postoji vremenska neusklađenost između prijema platnog naloga u banci i raspoređivanja tog plaćanja na relevantni račun (partiju), tako da je platni nalog primljen pre isteka roka od 90 dana, ali su novčana sredstva odobrena na računu primaoca plaćanja nakon isteka tog roka;
4) ako je kupljeno potraživanje u faktoring transakciji evidentirano u bilansu stanja banke i prag materijalne značajnosti je prekoračen, ali nijedno potraživanje dužnika nije u docnji preko 30 dana.
Banka je dužna da bez odlaganja otkloni greške uočene u podacima ili sistemu u smislu stava 2. odredba pod 1) ove tačke, kao i da status dužnika utvrdi u skladu sa ovim uputstvom.
Ako banka primenjuje IRB pristup, slučajevi tehničke docnje isključuju se iz referentne serije podataka o izloženosti u statusu neizmirenja obaveza za potrebe procene parametara rizika.
Posebne odredbe koje se primenjuju na faktoring
7. U slučaju faktoring transakcija kod kojih kupljena potraživanja nisu iskazana u bilansu stanja banke faktora, ako je banka faktor preuzela rizik naplate potraživanja do utvrđenog procentualnog iznosa potraživanja, računanje broja dana docnje počinje od trenutka kada plaćeni iznos naknade po osnovu kupljenih potraživanja pređe taj iznos.
Radi utvrđivanja obaveza dužnika koje su u docnji a predmet su ustupanja, banka je dužna da:
1) utvrdi da li zbir iznosa potraživanja od ustupioca potraživanja po osnovu faktoring transakcije i ostalih dospelih obaveza ustupioca priznatih u bilansu stanja banke faktora, prelazi apsolutni prag materijalne značajnosti iz tačke 10. ovog uputstva;
2) utvrdi da li odnos između iznosa iz odredbe pod 1) ovog stava i ukupnog iznosa naknade plaćene ustupiocu po osnovu ustupanja potraživanja i svih drugih izloženosti banke iz bilansa stanja prema ustupiocu potraživanja prelazi relativni prag materijalne značajnosti iz tačke 10. ovog uputstva.
U slučaju faktoring transakcija kod kojih su kupljena potraživanja iskazana u bilansu stanja banke faktora i banka faktor je izložena prema dužniku ustupioca potraživanja - računanje dana docnje prema ustupiocu počinje od trenutka kada makar jedno potraživanje od dužnika dospe na naplatu.
U slučaju iz stava 3. ove tačke, ako se potraživanja po osnovu faktoring transakcije tretiraju kao kupljena potraživanja i ako su ispunjeni uslovi iz tač. 120. i 123. Odluke za kupljena potraživanja od privrednih društava - banka koja primenjuje IRB pristup može za ta potraživanja primenjivati definiciju statusa neizmirenja obaveza za izloženosti prema fizičkim licima u skladu sa ovim uputstvom.
8. Događaji povezani s rizikom smanjenja vrednosti potraživanja ne smatraju se preduslovom za nastupanje statusa neizmirenja obaveza dužnika. Ako je vrednost potraživanja smanjena usled događaja povezanih s rizikom smanjenja vrednosti potraživanja, kao što su odobravanje diskonta, umanjenja ili netiranja od strane ustupioca - banka je dužna da broj dana docnje obračunava u odnosu na smanjenu vrednost kupljenih potraživanja.
Ako je izmirenje obaveza predmet spora između dužnika i ustupioca i takav događaj je povezan s rizikom smanjenja vrednosti potraživanja, računanje broja dana docnje obustavlja se do okončanja tog spora.
Banka događaje povezane s rizikom smanjenja vrednosti potraživanja koje ne smatra okolnostima koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu uključuje u obračun minimalnih i internih kapitalnih zahteva za rizik smanjenja vrednosti potraživanja. U slučaju da identifikuje značajan broj događaja povezanih s rizikom smanjenja vrednosti potraživanja, banka je dužna da analizira i dokumentuje razloge nastanka takvih događaja, kao i da ih uzme u obzir kao moguće okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu u smislu tačke 93. st. 1. i 3. Odluke i odredaba ovog uputstva.
9. Ako ustupilac nije na odgovarajući način obavestio dužnika o ustupanju potraživanja a banka faktor ima dokaz da je dužnik izmirio obavezu ustupiocu - banka faktor to potraživanje ne smatra dospelim nenaplaćenim potraživanjem.
Ako je dužnik koji je na odgovarajući način obavešten o ustupanju potraživanja izmirio obavezu ustupiocu, banka faktor nastavlja da računa broj dana docnje u skladu s planom otplate te obaveze.
Ako kod faktoring transakcije dužnik još nije obavešten o ustupanju potraživanja a banka faktor je iskazala to potraživanje u bilansu stanja - broj dana docnje računa se od trenutka kada je ugovoreno da ustupilac prenese plaćanja koja je izvršio dužnik na banku faktor.
Način utvrđivanja materijalno značajnog iznosa
10. Materijalno značajan iznos je iznos veći od relativnog i apsolutnog praga materijalne značajnosti.
Relativni prag materijalne značajnosti iznosi 1% ukupnih bilansnih izloženosti banke, njenog matičnog ili podređenih društava prema dužniku, isključujući izloženosti po osnovu vlasničkih ulaganja.
Apsolutni prag materijalne značajnosti iznosi 10.000 dinara za dužnika iz klase izloženosti prema fizičkim licima, odnosno 50.000 dinara za ostale dužnike.
Banka može da definiše niži prag materijalne značajnosti za nastupanje statusa neizmirenja obaveza od praga iz st. 1. do 3. ove tačke, pod uslovom da može da dokaže da je taj prag relevantan za utvrđivanje male verovatnoće da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima, kao i da njegova primena ne dovodi do prekomernog broja obaveza u statusu neizmirenja koje ubrzo nakon toga izlaze iz tog statusa ili do smanjenja kapitalnih zahteva.
Ako je ukupan iznos svih izloženosti banke, njenog matičnog ili podređenih društava prema dužniku koje su u docnji veći od apsolutnog i relativnog praga materijalne značajnosti utvrđenog na način iz st. 1. do 3. ove tačke u periodu dužem od 90 dana, smatra se da je nastupio status neizmirenja obaveza dužnika.
Radi utvrđivanja relativnog praga materijalne značajnosti iz stava 2. ove tačke, banka koja definiciju statusa neizmirenja obaveza iz tačke 93. stav 1. Odluke primenjuje na nivou pojedinačne izloženosti koristi ukupan iznos izloženosti banke, njenog matičnog ili podređenih društava prema dužniku po osnovu jednog proizvoda, pri čemu se radi primene stava 5. ove tačke sa apsolutnim i relativnim pragom materijalne značajnosti poredi ukupan iznos svih izloženosti banke, njenog matičnog ili podređenih društava prema dužniku po osnovu jednog proizvoda koje su u docnji.
Okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza dužnika
Prestanak evidentiranja prihoda od kamata, provizija i naknada
11. Radi utvrđivanja okolnosti iz tačke 93. stav 3. odredba pod 1) Odluke, banka je dužna da razmotri da li je malo verovatno da će dužnik izmiriti svoju obavezu, ako je prestala da evidentira prihode od kamata i prihode od provizija i naknada u bilansu uspeha po osnovu potraživanja od dužnika usled pogoršanja kreditnog kvaliteta potraživanja.
Specifična prilagođavanja za kreditni rizik
12. Radi utvrđivanja okolnosti iz tačke 93. stav 3. odredba pod 2) Odluke, specifična prilagođavanja za kreditni rizik koja se odnose na sledeće gubitke smatraju se rezultatom značajnog pogoršanja kreditnog kvaliteta i tretiraju kao okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza:
- priznati gubici u bilansu uspeha banke za instrumente merene po fer vrednosti koji predstavljaju obezvređenje po osnovu kreditnog rizika u skladu sa MSFI/MRS;
- priznati gubici nastali kao rezultat tekućih ili prošlih događaja koji utiču na pojedinačno značajnu izloženost ili na izloženosti koje nisu pojedinačno značajne a procenjene su na pojedinačnoj ili grupnoj osnovi.
Specifična prilagođavanja za kreditni rizik koja obuhvataju gubitke za koje istorijsko iskustvo i trenutno dostupni podaci ukazuju na to da je gubitak nastao, ali banka još nema saznanja o tome koja pojedinačna izloženost je pretrpela te gubitke - ne smatraju se okolnošću koja ukazuje na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima.
Ako banka tretira izloženost kao obezvređenu, smatraće se da je malo verovatno da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima i da je nastupio status neizmirenja obaveza dužnika, bez obzira na to da li postoje specifična prilagođavanja za kreditni rizik po osnovu te izloženosti.
Ako banka tretira izloženost kao obezvređenu u skladu sa MSFI 9 - Finansijski instrumenti i klasifikuje je u Nivo 3 (Stage 3) na način definisan tim standardom - dužna je da takvu izloženost tretira kao izloženost u statusu neizmirenja obaveza, osim u slučaju da se izloženost smatra obezvređenom usled kašnjenja u otplati dužnika i da je ispunjen jedan od sledećih uslova:
1) nije prekoračen prag materijalne značajnosti iz ovog uputstva;
2) izloženost je u tehničkoj docnji u skladu s tačkom 6. ovog uputstva.
13. Radi utvrđivanja okolnosti iz tačke 93. stav 3. odredba pod 3) Odluke, banka je dužna da uzme u obzir karakteristike i materijalni značaj gubitaka koji se ostvaruju ustupanjem potraživanja, u skladu sa ovim uputstvom. Transakcije po osnovu tradicionalne sekjuritizacije sa značajnim prenosom rizika, kao i bilo koje ustupanje potraživanja unutar bankarske grupe, smatraju se ustupanjem potraživanja u smislu ovog uputstva.
Banka je dužna da analizira razloge za ustupanje potraživanja, kao i razloge za gubitke po tom osnovu. Ako razlog za ustupanje potraživanja nije povezan s kreditnim rizikom (npr. potreba banke za dodatnim likvidnim sredstvima ili promena poslovne strategije banke) i banka utvrdi da nije došlo do pogoršanja kreditnog kvaliteta potraživanja - gubitak ostvaren ustupanjem ne smatra se gubitkom u smislu tačke 93. stav 3. odredba pod 3) Odluke, pod uslovom da postoji odgovarajuće dokumentovano obrazloženje tretmana tog gubitka.
Ako je predmet ustupanja instrument meren po fer vrednosti kojim se trguje na organizovanom tržištu, banka može smatrati da taj gubitak nije povezan s kreditnim kvalitetom potraživanja.
Ako je gubitak koji je nastao ustupanjem potraživanja povezan s kreditnim kvalitetom tih potraživanja, banka je dužna da analizira značajnost tih gubitaka, pri čemu se u slučaju materijalno značajnih gubitaka smatra da je nastupio status neizmirenja obaveza.
Banka je dužna da utvrdi prag materijalne značajnosti iz stava 4. ove tačke, koji ne može biti veći od 5% a obračunava se u skladu sa sledećom formulom:
L = |
E - P |
||
E |
gde su:
L = gubitak koji se ostvaruje ustupanjem potraživanja (izražen u procentima);
E = ukupan preostali iznos potraživanja koji se ustupa, uključujući kamatu i naknadu;
P = dogovorena visina naknade po kojoj se potraživanje ustupa.
Radi procene materijalne značajnosti iz stava 4. ove tačke, banka je dužna da izračuna gubitak i da ga uporedi sa utvrđenim pragom iz stava 5. ove tačke. Ako je gubitak veći od tog praga, smatra se da je nastupio status neizmirenja obaveza.
Ako banka primenjuje IRB pristup, dužna je da, nezavisno od trenutka ustupanja potraživanja kojim se ostvaruju materijalno značajni gubici povezani s kreditnim kvalitetom potraživanja, na odgovarajući način evidentira i čuva informacije o tim gubicima radi procene parametara rizika.
Ako je potraživanje ustupljeno uz materijalno značajan gubitak koji je povezan s kreditnim kvalitetom potraživanja pre nastupanja statusa neizmirenja obaveza, smatra se da je u trenutku ustupanja potraživanja nastupio status neizmirenja obaveza. U slučaju ustupanja dela ukupnih potraživanja od dužnika kojim se ostvaruju materijalno značajni gubici povezani s kreditnim kvalitetom potraživanja, smatra se da je nastupio status neizmirenja obaveza svih potraživanja od dužnika, izuzev ako je reč o dužniku fizičkom licu i ako banka primenjuje definiciju statusa neizmirenja obaveza na nivou pojedinačne izloženosti za izloženosti prema fizičkim licima u skladu s tačkom 23. ovog uputstva.
U slučaju ustupanja portfolija izloženosti, tretman pojedinačnih izloženosti u tom portfoliju određuje se u skladu sa načinom na koji je utvrđena cena za taj portfolio. Ako je cena ukupnog portfolija utvrđena na osnovu određivanja diskonta za pojedinačne izloženosti, banka je dužna da materijalnu značajnost gubitaka koji su povezani s kreditnim kvalitetom potraživanja proceni pojedinačno za svaku izloženost u portfoliju. Ako je cena utvrđena samo na nivou celog portfolija, banka može materijalnu značajnost gubitaka povezanih s kreditnim kvalitetom potraživanja procenjivati na nivou portfolija - i u tom slučaju, a ako je utvrđeni prag iz stava 5. ove tačke prekoračen, banka je dužna da od trenutka ustupanja sve izloženosti iz portfolija tretira kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Restrukturiranje potraživanja usled finansijskih teškoća dužnika
14. Radi utvrđivanja okolnosti iz tačke 93. stav 3. odredba pod 4) Odluke, smatra se da je restrukturiranje potraživanja izvršeno usled finansijskih teškoća dužnika ako su dužniku koji ima ili će uskoro imati probleme u izmirivanju obaveza odobreni ustupci u vezi sa otplatom potraživanja u skladu sa odlukom kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.
Smatra se da je status neizmirenja obaveza dužnika nastupio ako je verovatno da će restrukturiranje potraživanja dovesti do umanjenja iznosa tog potraživanja.
Banka je dužna da prag materijalne značajnosti umanjenja iznosa potraživanja zbog otpisa dela duga ili produženja roka otplate glavnice, kamate ili naknade obračunava u skladu sa sledećom formulom, pri čemu taj prag ne može biti viši od 1%:
DO = |
NPV0 - NPV1 |
, |
NPV0 |
gde su:
DO = iznos umanjenog potraživanja izražen u procentima;
NPV0 = neto sadašnja vrednost očekivanih novčanih tokova (uključujući neizmirene kamate i naknade) pre promene ugovorenih uslova otplate diskontovanih primenom inicijalno ugovorene efektivne kamatne stope za datog dužnika;
NPV1 = neto sadašnja vrednost očekivanih novčanih tokova nakon promene uslova otplate diskontovanih primenom inicijalno ugovorene efektivne kamatne stope za datog dužnika.
Radi utvrđivanja okolnosti iz tačke 93. stav 3. odredba pod 4) Odluke, banka je dužna da za svako restrukturiranje potraživanja usled finansijskih teškoća dužnika obračuna iznos umanjenja tog potraživanja i da taj iznos uporedi sa utvrđenim pragom iz stava 3. ove tačke. Ako je iznos umanjenja potraživanja veći od tog praga, smatra se da je nastupio status neizmirenja obaveza.
Ako je umanjeni iznos potraživanja manji od utvrđenog praga iz stava 3. ove tačke, a naročito ako je neto sadašnja vrednost očekivanih novčanih tokova prema izmenjenim uslovima otplate veća u odnosu na neto sadašnju vrednost očekivanih novčanih tokova prema postojećim uslovima otplate - banka je dužna da uzme u obzir druge okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu.
Ako banka smatra malo verovatnim da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu u skladu sa izmenjenim uslovima otplate, smatra se da je nastupio status neizmirenja obaveza dužnika.
Okolnosti koje mogu ukazivati na malu verovatnoću da će dužnik izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenom društvu jesu:
1) značajan iznos jednokratnog plaćanja predviđen na kraju plana otplate;
2) plan otplate koji predviđa značajno niža plaćanja na početku otplate;
3) značajan grejs period na početku plana otplate;
4) potraživanja od dužnika su više puta bila predmet restrukturiranja usled finansijskih teškoća dužnika.
Ako učini ustupke dužniku kod koga je već nastupio status neizmirenja obaveza, banka je dužna je da to potraživanje tretira kao restrukturirano usled finansijskih teškoća dužnika u skladu s tačkom 93. stav 3. odredba pod 4) Odluke.
Banka je dužna da sva restrukturirana potraživanja klasifikovana u grupu problematičnih potraživanja u skladu sa odlukom kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke - tretira kao potraživanja kod kojih je nastupio status neizmirenja obaveza i kao potraživanja restrukturirana usled finansijskih teškoća dužnika.
Postupci slični stečajnom postupku
15. Radi ocene ispunjenosti uslova iz tačke 93. stav 3. odredbe pod 5) i 6) Odluke, banka je dužna da uzme u obzir i postupke slične stečajnom postupku, kojima se smatraju postupci kojima su obuhvaćeni svi poverioci, odnosno poverioci s neobezbeđenim potraživanjima a koji su pokrenuti pred nadležnim sudom, odnosno drugim telom, usled kojih dolazi do privremene obustave plaćanja ili otpisa dela duga i koji uključuju određene oblike kontrole na osnovu rukovođenja i raspolaganja sredstvima dužnika, a ako ne budu realizovani, izvestan je prestanak tog dužnika (npr. prinudna likvidacija, prinudna uprava).
Druge okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza
16. Banka je dužna da unutrašnjim aktima definiše i druge okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza i da ih odredi po vrstama izloženosti u skladu s njihovim karakteristikama, za sve linije poslovanja, pravna lica, odnosno geografska područja.
Ako postoje okolnosti iz stava 1. ove tačke, banka tretira izloženost kao izloženost u statusu neizmirenja obaveza, odnosno na pojedinačnoj osnovi sprovodi procenu potrebe za takvim tretmanom.
Pri oceni da li postoje okolnosti iz stava 1. ove tačke na osnovu internih podataka, banka je dužna da uzme u obzir naročito sledeće:
1) redovni prihodi dužnika nisu više dovoljni za uredno izmirivanje obaveza;
2) postoji opravdana sumnja u sposobnost dužnika da ostvaruje stabilne i adekvatne novčane tokove u budućnosti;
3) stepen zaduženosti dužnika je značajno povećan ili postoje opravdani razlozi koji ukazuju na to da će doći do povećanja njegovog stepena zaduženosti;
4) dužnik je prekršio odredbe ugovora o kreditu;
5) banka je započela realizaciju sredstava obezbeđenja, uključujući i aktiviranje garancije i jemstva;
6) kod izloženosti prema fizičkom licu, ako je status neizmirenja obaveza nastao u vezi sa obavljanjem delatnosti tog lica u formi preduzetnika, odnosno u formi privrednog društva za čije obaveze je to fizičko lice odgovorno celokupnom svojom imovinom, u skladu sa zakonom kojim se uređuju privredna društva;
7) ako je kod izloženosti prema fizičkim licima za koje se definicija statusa neizmirenja obaveza primenjuje na nivou pojedinačne izloženosti značajan deo ukupnih obaveza dužnika u statusu neizmirenja obaveza;
8) ako je potraživanje klasifikovano kao problematično u skladu sa odlukom kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.
Pri oceni da li postoje okolnosti iz stava 1. ove tačke, na osnovu informacija i podataka raspoloživih iz spoljnih izvora (eksterni podaci), uključujući podatke iz kreditnog biroa ili drugog kreditnog registra, makroekonomske indikatore, podatke iz drugih javno dostupnih izvora i izveštaje finansijskih analitičara, banka uzima u obzir naročito sledeće:
1) značajnu docnju koja je zabeležena u kreditnom birou u izmirenju obaveza dužnika prema drugim poveriocima;
2) krizu u privrednoj grani u kojoj dužnik posluje uz nepovoljni položaj dužnika u toj grani;
3) odsustvo aktivnog tržišta za finansijske instrumente dužnika zbog njegovih finansijskih teškoća;
4) podneti predlog za pokretanje stečaja, odnosno drugog sličnog postupka.
Pri oceni da li postoje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima, banka je dužna da uzme u obzir odnose unutar grupe povezanih lica. Banka je dužna da unutrašnjim aktima definiše slučajeve u kojima nastupanje statusa neizmirenja obaveza jednog dužnika unutar grupe povezanih lica dovodi do nastupanja statusa neizmirenja obaveza drugih lica unutar te grupe, u skladu sa kriterijumima za raspoređivanje izloženosti u rejting kategorije iz tačke 87. stav 1. odredba pod 4) Odluke.
Ako nastupi status neizmirenja obaveza dužnika koji pripada grupi povezanih lica, koji nije obuhvaćen slučajevima iz stava 5. ove tačke, banka procenjuje na pojedinačnoj osnovi da li postoje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će druga lica iz grupe izmiriti svoje obaveze prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima.
U slučaju da je kupila ili plasirala finansijska sredstva, a odobren je značajan diskont - banka je dužna da proceni da li taj diskont predstavlja pogoršanje finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika ili postoje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu u skladu sa ovim uputstvom, pri čemu se procena postojanja tih okolnosti odnosi na ukupan iznos obaveze dužnika, bez obzira na cenu koju je banka platila za to finansijsko sredstvo.
Procena iz stava 7. ove tačke može biti izvršena na osnovu detaljne analize (due diligence) pre kupovine finansijskog sredstva, odnosno na osnovu analize sprovedene u računovodstvene svrhe radi utvrđivanja postojanja obezvređenja po osnovu kreditnog rizika.
Kreditna prevara identifikovana pre nastupanja statusa neizmirenja obaveza dužnika smatra se okolnošću koja ukazuje na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima.
Prestanak statusa neizmirenja obaveza i nastupanje novog statusa neizmirenja obaveza
17. Radi sprovođenja tačke 93. stav 9. Odluke, banka je dužna da postupa na sledeći način:
1) da smatra da su uslovi za prestanak statusa neizmirenja obaveza ispunjeni po isteku najmanje tri meseca od kada više nisu ispunjeni uslovi iz tačke 93. st. 1. i 3. Odluke;
2) da uzima u obzir ponašanje dužnika tokom perioda iz odredbe pod 1) ovog stava;
3) da prati finansijsko stanje, odnosno kreditnu sposobnost dužnika tokom perioda iz odredbe pod 1) ovog stava;
4) da nakon proteka perioda iz odredbe pod 1) ovog stava sprovodi procenu i, ako utvrdi da postoji mala verovatnoća da će dužnik svoju obavezu izmiriti u potpunosti bez realizacije sredstava obezbeđenja, tu izloženost zadržava u statusu neizmirenja obaveza sve dok ne oceni da je nastupilo trajno poboljšanje kreditnog kvaliteta;
5) da primenjuje odredbe 1) do 4) ovog stava na nove izloženosti prema dužniku, bez obzira na to da li su prethodne izloženosti prema tom dužniku u statusu neizmirenja obaveza prodate ili otpisane.
Banka može da primenjuje period iz stava 1. odredba pod 1) ove tačke jedinstveno na sve izloženosti ili da za različite vrste izloženosti primenjuje različite periode, koji ne mogu biti kraći od tri meseca.
Izuzetno od stava 1. ove tačke, ako se restrukturiranje potraživanja usled finansijskih poteškoća dužnika primenjuje na izloženosti u statusu neizmirenja obaveza, bez obzira na to da li je to restrukturiranje izvršeno pre ili posle utvrđivanja statusa neizmirenja obaveze, banka smatra da je status neizmirenja obaveza prestao ako je prošlo najmanje godinu dana od nastupanja jednog od sledećih događaja:
1) restrukturiranja potraživanja;
2) raspoređivanja izloženosti u status neizmirenja obaveza;
3) okončanja grejs perioda koji je predviđen ugovorom o restrukturiranju potraživanja.
Banka može smatrati da je status neizmirenja obaveze prestao nakon isteka perioda iz stava 3. ove tačke, ako su ispunjeni sledeći uslovi:
1) tokom tog perioda dužnik je redovnim uplatama, pod kojima se podrazumevaju uplate u poslednjih dvanaest meseci izvršene blagovremeno ili sa docnjom ne dužom od 30 dana, u skladu sa izmenjenim uslovima otplate isplatio materijalno značajan iznos koji je jednak najmanje prethodno dospelom (ako je bilo dospelih iznosa), odnosno otpisanom iznosu (ako nije bilo dospelih iznosa) kao elementu izmenjenih uslova otplate ili ako je dužnik na drugi način pokazao da je sposoban da izmiri obavezu;
2) u skladu sa izmenjenim uslovima otplate ne postoje potraživanja u docnji;
3) ne postoje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima;
4) banka smatra verovatnim da će dužnik izmiriti u potpunosti svoju kreditnu obavezu prema rasporedu utvrđenom ugovorom o restrukturiranju bez realizacije sredstava obezbeđenja, uključujući garancije i jemstva, pri čemu je dužna da naročito analizira situacije u kojima je predviđeno da značajan iznos jednokratnog plaćanja bude izmiren na kraju utvrđenog perioda otplate;
5) uslovi predviđeni odredbama 1) do 4) ovog stava primenjuju se i na nove izloženosti prema dužniku, bez obzira na to da li su prethodne izloženosti prema tom dužniku u statusu neizmirenja obaveza usled restrukturiranja prodate ili otpisane.
U slučaju statusne promene dužnika koji je pravno lice ili druge slične transakcije, prekida se protek perioda iz stava 1. odredba pod 1) ove tačke i banka ponovo počinje da računa taj period od momenta te promene, odnosno transakcije.
Primena definicije statusa neizmirenja obaveza
Primena definicije statusa neizmirenja obaveza na eksterne podatke
18. Ako banka primenjuje IRB pristup i koristi eksterne podatke za potrebe procene parametara rizika, dužna je da radi sprovođenja tačke 93. Odluke:
1) utvrdi da li je definicija statusa neizmirenja obaveza koja je korišćena u eksternim podacima usklađena sa odredbama tačke 93. Odluke;
2) utvrdi da li je definicija statusa neizmirenja obaveza koja je korišćena u eksternim podacima usklađena s definicijom statusa neizmirenja obaveza koju banka primenjuje na određeni portfolio izloženosti, a naročito u pogledu računanja broja dana docnje koji su uslov za nastupanje statusa neizmirenja obaveza, strukture i nivoa materijalne značajnosti kreditnih obaveza u docnji, definicije restrukturiranja potraživanja usled finansijskih teškoća dužnika, kao i vrste i iznosa specifičnih prilagođavanja za kreditni rizik koja predstavljaju okolnosti koje banka uzima u obzir prilikom procene ispunjenosti uslova za nastupanje statusa neizmirenja obaveza i kriterijume za prestanak tog statusa;
3) dokumentuje izvore eksternih podataka, korišćenu definiciju statusa neizmirenja obaveza, sprovedene analize i sve identifikovane razlike.
Ako primenom odredaba iz stava 1. ove tačke utvrdi razlike u definiciji statusa neizmirenja obaveza, banka je dužna da:
1) proceni da li bi i na koji način prilagođavanje interne definicije statusa neizmirenja obaveza uticalo na stopu statusa neizmirenja obaveza, odnosno da konstatuje da taj uticaj nije moguće utvrditi;
2) sprovede odgovarajuće prilagođavanje eksternih podataka, izuzev u slučaju da može da dokaže da razlike ne utiču na parametre rizika i kapitalne zahteve.
Banka je dužna da, u vezi s razlikama u definiciji statusa neizmirenja obaveza identifikovanim po osnovu procene iz stava 1. ove tačke a uzimajući u obzir prilagođavanje sprovedeno u skladu sa stavom 2. odredba pod 2) ove tačke - dokumentuje da je postignuta pretežna usklađenost sa internom definicijom statusa neizmirenja obaveza, uključujući, ako je moguće, poređenje stope statusa neizmirenja obaveza relevantnih vrsta izloženosti iz internih podataka sa onima iz eksternih podataka.
Ako su procenom iz stava 1. ove tačke identifikovane razlike u definicijama statusa neizmirenja obaveza za koje je na osnovu procene iz stava 2. ove tačke utvrđeno da nisu zanemarljive, ali koje nije moguće prevazići prilagođavanjem eksternih podataka, banka je dužna da uspostavi odgovarajuću maržu konzervativnosti u proceni parametara rizika na način definisan tačkom 94. stav 1. odredba pod 6) Odluke.
U slučaju iz stava 4. ove tačke, banka je dužna da obezbedi da dodatna marža konzervativnosti odražava materijalnu značajnost ostalih razlika u definicijama statusa neizmirenja obaveza i mogući uticaj tih razlika na sve parametre rizika.
Dosledna primena definicije statusa neizmirenja obaveza
19. Banka svojim unutrašnjim aktima obezbeđuje uspostavljanje i doslednu primenu definicije statusa neizmirenja obaveza, a naročito sledeće:
1) da se status neizmirenja obaveza pojedinačnog dužnika dosledno identifikuje na nivou cele banke u relevantnim informacionim sistemima, uzimajući u obzir sve izloženosti prema tom dužniku, kao i izloženosti prema tom dužniku u svim relevantnim pravnim licima unutar grupe, izloženost prema tom dužniku na svim geografskim područjima na kojima banka posluje u skladu s tačkom 20. ovog uputstva ili za izloženosti prema fizičkim licima u skladu s tačkom 23. tog uputstva;
2) da banka i njeno matično ili podređena društva za sve vrste izloženosti primenjuju istu definiciju statusa neizmirenja obaveza ili, ako se primenjuju različite definicije statusa neizmirenja obaveza (bilo na nivou grupe bilo po vrstama izloženosti) - da je obuhvat primene svake od definicija jasno definisan u skladu s tačkom 21. ovog uputstva.
Dosledna identifikacija statusa neizmirenja obaveza na nivou pojedinačnog dužnika
20. Radi sprovođenja tačke 19. odredba pod 1) ovog uputstva, banka je dužna da primenjuje odgovarajuće procedure i mehanizme kojima se obezbeđuje da status neizmirenja obaveza pojedinačnog dužnika bude dosledno identifikovan na nivou banke, uzimajući u obzir sve izloženosti prema tom dužniku u svim relevantnim informacionim sistemima, uključujući i izloženosti prema tom dužniku u svim relevantnim pravnim licima u okviru grupe, kao i izloženost prema tom dužniku na svim geografskim područjima u kojima banka posluje u organizacionim oblicima bez statusa pravnog lica.
Ako je propisima kojima se uređuje zaštita korisnika finansijskih usluga ili tajnost podataka ili drugim pravnim aktima zabranjena razmena podataka koji se odnose na dužnike između banke, njenog matičnog ili podređenih društava, a takva zabrana prouzrokuje nedoslednosti u identifikaciji statusa neizmirenja obaveza - banka je dužna da o tome obavesti Narodnu banku Srbije i, ako primenjuje IRB pristup, da proceni značajnost nedoslednosti u identifikaciji statusa neizmirenja obaveza i mogući uticaj na procene parametara rizika.
Ako bi dosledna identifikacija statusa neizmirenja obaveza dužnika na nivou banke, njenog matičnog ili podređenih društava predstavljala nepotrebno opterećenje usled obaveze formiranja centralizovane baze podataka svih klijenata, odnosno primene drugih mehanizama ili procedura radi provere statusa svakog klijenta na nivou grupe - banka nije dužna da primeni te mehanizme, odnosno procedure, ako može dokazati da efekat neusklađenosti nije značajan zbog toga što ne postoje zajednički klijenti relevantnih članova grupe ili je njihov broj mali, a izloženost prema tim klijentima nije materijalno značajna.
Dosledna identifikacija statusa neizmirenja obaveza po vrstama izloženosti
21. Radi sprovođenja tačke 19. odredba pod 2) ovog uputstva, banka, njeno matično ili podređena društva dužni su da koriste iste definicije statusa neizmirenja obaveza za iste vrste izloženosti. Članice grupe mogu koristiti različite definicije statusa neizmirenja obaveza za različite vrste izloženosti ako je to opravdano primenom znatno drugačijeg procesa upravljanja rizicima ili različitim merodavnim pravom na teritoriji države na kojoj članica grupe posluje, a naročito ako je:
1) nadležno regulatorno telo na teritoriji države na kojoj članica grupe posluje propisalo različit prag materijalne značajnosti u odnosu na prag propisan ovim uputstvom;
2) nadležno regulatorno telo na teritoriji države na kojoj članica grupe posluje merodavnim pravom za određenu klasu izloženosti na koju se primenjuje IRB pristup propisalo primenu 180 dana umesto 90 dana docnje iz tačke 93. stav 1, alineja druga, Odluke;
3) postoje druge okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima za određena privredna društva, geografska područja ili vrste izloženosti.
Radi sprovođenja tačke 19. odredba pod 2) ovog uputstva, ako primenjuje različite definicije statusa neizmirenja obaveza za različite vrste izloženosti u skladu sa stavom 1. ove tačke, banka je dužna da donese i primeni unutrašnje akte kojima se uređuje definicija statusa neizmirenja obaveza, i to tako da obezbedi:
1) da je obuhvat primene svake definicije jasno određen;
2) da se definicija statusa neizmirenja obaveza utvrđena za određene vrste izloženosti, pravna lica ili geografska područja primenjuje dosledno na sve izloženosti u datoj klasi, pravnom licu, odnosno geografskom području.
Ako primenjuje IRB pristup, banka je dužna da obezbedi da se primena različitih definicija statusa neizmirenja obaveza na odgovarajući način odražava na parametre rizika u slučaju rejting sistema u kojima se primenjuju različite definicije statusa neizmirenja obaveza.
Način primene definicije statusa neizmirenja obaveza na izloženosti prema fizičkim licima
22. Ako primenjuje standardizovani pristup, banka može definiciju statusa neizmirenja obaveza na nivou pojedinačne izloženosti koja ispunjava uslove iz tačke 51. Odluke primeniti i onda kada je ta izloženost raspoređena u različite klase izloženosti za potrebe dodeljivanja pondera rizika (npr. izloženosti obezbeđene hipotekom na nepokretnostima).
Ako primenjuje IRB pristup, banka definiciju statusa neizmirenja obaveza može primeniti na izloženosti prema fizičkim licima na nivou pojedinačne izloženosti, za izloženosti raspoređene u klasu izloženosti prema fizičkim licima u skladu s tačkom 76. Odluke.
Banka je dužna da definiciju statusa neizmirenja obaveza primenjuje na nivou dužnika ili na nivou pojedinačne izloženosti, za sve izloženosti prema fizičkim licima a u skladu sa uspostavljenim procesom upravljanja rizicima.
Banka može da primenjuje definiciju statusa neizmirenja obaveza na nivou dužnika za određene vrste izloženosti prema fizičkim licima i na nivou pojedinačnih izloženosti za ostale izloženosti, ako je to opravdano imajući u vidu uspostavljen proces upravljanja rizicima u banci (npr. zbog različitog modela poslovanja podređenih društava) i ako postoji dokaz da je broj situacija u kojima je na istog klijenta primenjena različita definicija statusa neizmirenja obaveza sveden na najmanju moguću meru.
Ako banka koristi različite nivoe primene definicije statusa neizmirenja obaveza za različite vrste izloženosti prema fizičkim licima, u skladu sa stavom 4. ove tačke, dužna je da obezbedi da obuhvat primene svake od definicija statusa neizmirenja obaveza bude jasno određen i da se dosledno primenjuje tokom vremena za različite vrste izloženosti prema fizičkim licima. Ako banka primenjuje IRB pristup, dužna je da obezbedi da procene parametara rizika na odgovarajući način odražavaju definiciju statusa neizmirenja obaveza primenjenu na svaku od vrsta izloženosti.
Ako banka koristi različite nivoe primene definicije statusa neizmirenja obaveza za različite portfolije u klasi izloženosti prema fizičkim licima, dužna je da tretman istih klijenata u okviru tih portfolija uredi unutrašnjim aktima. Banka je dužna da, ako izloženosti na koje se definicija statusa neizmirenja obaveza primenjuje na nivou dužnika ispunjavaju bilo koji od uslova iz tačke 93. stav 1. Odluke, sve izloženosti prema tom dužniku, uključujući i one na koje se definicija statusa neizmirenja obaveza primenjuje na nivou pojedinačne izloženosti, tretira kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Banka je dužna da primenjuje odredbe stava 6. ove tačke i na dužnike kod kojih se primenjuje standardizovani pristup, ako neke izloženosti prema dužniku ispunjavaju uslove iz tačke 51. Odluke, dok su ostale izloženosti prema istom dužniku u obliku hartija od vrednosti i zbog toga se ne smatraju izloženostima prema fizičkim licima. Ako izloženost u formi hartija od vrednosti ispunjava uslove iz tačke 93. stav 1. Odluke, banka je dužna da sve izloženosti prema tom dužniku tretira kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Ako izloženost koja ispunjava uslove iz tačke 51. Odluke ispunjava i uslove iz tačke 93. stav 1. Odluke, a banka primenjuje definiciju statusa neizmirenja obaveza na nivou pojedinačne izloženosti - ostale izloženosti prema dužniku neće biti automatski tretirane kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Banka može tretirati druge izloženosti prema dužniku iz stava 8. ove tačke kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza na osnovu nastupanja drugih okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima na način određen u tački 23. ovog uputstva.
Primena definicije statusa neizmirenja obaveza na izloženosti prema fizičkim licima na nivou pojedinačne izloženosti
23. Ako na izloženosti prema fizičkim licima, u skladu s tačkom 93. stav 2. Odluke, primenjuje definiciju statusa neizmirenja obaveza na nivou pojedinačne izloženosti - banka je dužna da uzme u obzir da su određene okolnosti povezane sa stanjem dužnika a ne sa stanjem pojedinačne izloženosti, i to naročito okolnosti koje su povezane s podnošenjem predloga za pokretanje odgovarajućeg postupka nad dužnikom (npr. postupak stečaja ako je moguće prema merodavnom pravu) a koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima.
Banka je dužna da razmatra druge okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima i da identifikuje, u skladu sa svojom unutrašnjim aktima, koje od tih okolnosti odražavaju stanje samog dužnika, a ne samo pojedinačne izloženosti.
Ako nastupe okolnosti iz st. 1. ili 2. ove tačke, banka je dužna da sve izloženosti prema istom dužniku tretira kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza, bez obzira na nivo primene definicije statusa neizmirenja obaveza.
Ako je značajan deo izloženosti prema dužniku u statusu neizmirenja obaveza, banka može smatrati da je malo verovatno da će dužnik u potpunosti izmiriti ostale obaveze prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima bez aktiviranja sredstava obezbeđenja, uključujući i garancije i jemstva, i može ih tretirati kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Primena definicije statusa neizmirenja obaveza na izloženosti prema fizičkim licima na nivou dužnika
24. Primena definicije statusa neizmirenja obaveza na izloženosti prema fizičkim licima na nivou dužnika podrazumeva da, u slučaju da bilo koja obaveza dužnika ispunjava uslove propisane tačkom 93. stav 1. Odluke, banka sve izloženosti prema tom dužniku tretira kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza. Banka koja primenjuje definiciju statusa neizmirenja obaveza na izloženosti prema fizičkim licima na nivou dužnika, dužna je da unutrašnjim aktima uredi tretman solidarnih obaveza i uticaj izloženosti koje su u statusu neizmirenja obaveza na status ostalih izloženosti.
Pod solidarnom obavezom, u smislu ovog uputstva, ne podrazumevaju se obaveze pojedinačnog dužnika obezbeđene jemstvom ili garancijom fizičkog ili pravnog lica ili nekim drugim oblikom kreditne zaštite.
Ako su uslovi iz tačke 93. stav 1. Odluke ispunjeni u pogledu solidarne obaveze, banka je dužna da kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza tretira sve ostale zajedničke solidarne obaveze tih sadužnika, kao i sve pojedinačne izloženosti prema tim dužnicima, osim u slučaju da neadekvatnost takvog tretmana pojedinačnih izloženosti može da opravda postojanjem najmanje jednog od sledećih uslova:
1) docnja u izmirenju solidarne obaveze posledica je spora između pojedinačnih dužnika - sadužnika te obaveze, koji se vodi pred sudom ili drugim telom čije su odluke pravno obavezujuće u skladu s merodavnim pravom i ne očekuje se da će doći do pogoršanja finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika;
2) solidarna obaveza nije materijalno značajna u odnosu na ukupne obaveze pojedinačnih dužnika.
Status neizmirenja jedne solidarne obaveze ne dovodi do istog statusa drugih solidarnih obaveza pojedinačnog dužnika sa drugim fizičkim ili pravnim licima koja nisu uključena u obavezu za koju je inicijalno utvrđen status neizmirenja obaveze. Banka je dužna da proceni i da li je status neizmirenja jedne solidarne obaveze okolnost koja ukazuje na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima u odnosu na ostale solidarne obaveze.
Ispunjenost uslova iz tačke 93. stav 1. Odluke u pogledu pojedinačne obaveze određenog dužnika ne znači da su automatski ispunjeni uslovi da bilo koja solidarna obaveza tog dužnika bude u statusu neizmirenja obaveza. Banka je dužna da, uzimajući u obzir da je nastupio status neizmirenja obaveza u odnosu na tog dužnika, proceni i postojanje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će drugi dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima u odnosu na solidarnu obavezu. Ako se svi pojedinačni dužnici solidarne obaveze nalaze u statusu neizmirenja obaveze, smatra se da je solidarna obaveza u statusu neizmirenja obaveze.
Banka je dužna da identifikuje one dužnike koji se u skladu s merodavnim pravom smatraju u potpunosti odgovornima za celokupan iznos obaveze, isključujući pritom pojedinačne obaveze koje su obezbeđene jemstvom ili garancijom ili nekim drugim instrumentom kreditne zaštite.
U slučaju postojanja solidarne odgovornosti u odnosu na sve obaveze dužnika (npr. ortaci, komplementari), banka je dužna da status neizmirenja obaveza jednog lica tretira kao okolnost koja ukazuje na malu verovatnoću da će drugi dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima, kao i da razmotri da li pojedinačne i solidarne obaveze tog dužnika treba da budu tretirane kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Ako jedno ili više lica solidarno odgovornih za sve obaveze dužnika iz stava 7. ove tačke istovremeno ima solidarnu obavezu sa jednim ili više drugih dužnika - banka je dužna da procenjuje da li postoje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja i te obaveze.
Banka je dužna da analizira pravne forme privrednih društava i obim odgovornosti članova društva, odnosno organa upravljanja za obaveze društva, u zavisnosti od njegove pravne forme. Ako fizičko lice odgovara za obaveze društva celokupnom svojom imovinom, status neizmirenja obaveza tog društva dovodi to fizičko lice u isti status. Ako takva odgovornost fizičkog lica ne postoji, banka je dužna da proceni postojanje okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će članovi s većinskim učešćem u društvu koje je u statusu neizmirenja obaveza u potpunosti izmiriti svoje pojedinačne obaveze prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima.
Izuzetno, u slučaju fizičkog lica - preduzetnika koji za sve obaveze nastale u vezi sa obavljanjem delatnosti odgovara celokupnom svojom imovinom u koju ulazi i imovina koju stiče u vezi sa obavljanjem delatnosti, ako nastupi status neizmirenja obaveza, bilo po osnovu obaveza ovog lica koje nisu nastale po osnovu obavljanja delatnosti, bilo po osnovu obaveza ovog lica nastalih po osnovu obavljanja delatnosti - sve obaveze tog lica smatraće se izloženostima u statusu neizmirenja obaveza.
Ako banka u slučaju izloženosti prema fizičkim licima primenjuje definiciju statusa neizmirenja obaveza na nivou dužnika, dužna je da obračun materijalno značajnog iznosa primenjuje na nivou dužnika.
Banka je dužna da unutrašnjim aktima jasno uredi tretman solidarnih obaveza u vezi s primenom materijalno značajnog iznosa.
Dužnika solidarne obaveze, odnosno grupu pojedinačnih dužnika koji imaju solidarnu obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima, banka tretira kao posebnog dužnika različitog od svakog pojedinačnog dužnika - sadužnika te solidarne obaveze. U slučaju docnje dužnika po osnovu solidarne obaveze, materijalna značajnost docnje po toj obavezi procenjuje se u skladu sa ovim uputstvom u odnosu na sve solidarne obaveze ove grupe dužnika, pri čemu se ne uzimaju u obzir pojedinačne izloženosti dužnika koji čine posmatranu grupu solidarnih dužnika, kao ni izloženosti prema podgrupi tih dužnika. Izuzetno, ako je prekoračen prag materijalne značajnosti za posmatranu grupu solidarnih dužnika izračunat na navedeni način, sve solidarne obaveze te grupe dužnika, kao i sve pojedinačne izloženosti dužnika solidarne obaveze, prelaze u status neizmirenja obaveza, osim u slučaju da je ispunjen neki od uslova iz stava 3. ove tačke.
U slučaju docnje dužnika po osnovu pojedinačne obaveze, banka je dužna da materijalno značajan iznos docnje po toj obavezi procenjuje poređenjem praga iz ovog uputstva sa svim pojedinačnim obavezama tog dužnika, bez uzimanja u obzir solidarnih obaveza tog dužnika i drugih fizičkih ili pravnih lica. Ako je prag materijalne značajnosti prekoračen, banka je dužna da sve pojedinačne izloženosti prema ovom dužniku tretira kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Praćenje ispunjenosti uslova za prestanak statusa neizmirenja obaveza dužnika
25. Radi primene tačke 93. stav 9. Odluke, banka je dužna da svojim unutrašnjim aktima definiše kriterijume i način utvrđivanja prestanka statusa neizmirenja obaveze dužnika, a naročito:
1) kada se može smatrati da je došlo do poboljšanja finansijskog stanja, odnosno kreditne sposobnosti dužnika koje omogućava potpuno i blagovremeno izmirenje kreditne obaveze;
2) kada se može očekivati da će obaveza biti izmirena.
Banka je dužna da redovno prati i analizira delotvornost kriterijuma i načina utvrđivanja prestanka statusa neizmirenja obaveze dužnika iz stava 1. ove tačke, a naročito:
1) promene statusa dužnika ili izloženosti;
2) uticaj propisanih kriterijuma/načina utvrđivanja statusa neizmirenja obaveza na stopu oporavka;
3) uticaj propisanih kriterijuma/načina utvrđivanja statusa neizmirenja obaveza na višestruko nastupanje statusa neizmirenja obaveza.
U slučaju da je kod velikog broja dužnika nastupio status neizmirenja obaveza u kratkom periodu nakon prestanka tog statusa, banka je dužna da preispita akte iz stava 1. ove tačke.
Banka je dužna da uzme u obzir analizu promena u statusu dužnika ili izloženosti, naročito radi utvrđivanja perioda iz tačke 17. ovog uputstva. Banka može odrediti duži period za izloženosti koje su bile tretirane kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza u prethodna 24 meseca.
Dokumentovanost i proces upravljanja rizicima
26. Banka je dužna da dokumentuje status neizmirenja obaveza, uključujući i uslove za identifikaciju postojanja statusa neizmirenja obaveza, kao i kriterijume na osnovu kojih se utvrđuje da više nisu ispunjeni ti uslovi, kao i da jasno identifikuje oblast primene definicije statusa neizmirenja obaveza, a naročito da:
1) dokumentuje nastupanje svih okolnosti koje se uzimaju u obzir pri oceni ispunjenosti uslova za postojanje statusa neizmirenja obaveza u skladu s tačkom 93. stav 3. Odluke, način njihovog utvrđivanja, odnosno proces, izvore informacija, učestalost praćenja i odgovornosti za identifikovanje pojedinačnih okolnosti koje dovode do nastupanja statusa neizmirenja obaveza;
2) dokumentuje nastupanje kriterijuma za prestanak statusa neizmirenja obaveza, uključujući procedure, izvore informacija i odgovornosti relevantnih lica;
3) vodi ažurnu evidenciju svih definicija statusa neizmirenja obaveza, uključujući i sve okolnosti kojima se obezbeđuje dosledna i delotvorna primena te definicije, a naročito okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza u skladu s tačkom 93. stav 3. Odluke, kao i svih drugih okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću izmirenja obaveza koje je definisala banka a koje se odnose na sve vrste izloženosti, za sve poslovne linije, pravna lica i geografska područja.
Radi sprovođenja stava 1. odredbe pod 1) i 2) ove tačke, dokumentovanost podrazumeva opis svih primenjenih automatizovanih i manuelnih procesa, a ako se kvalitativne okolnosti koje ukazuju na verovatnoću nastupanja statusa neizmirenja obaveza ili kriterijumi na osnovu kojih se utvrđuje da više nisu ispunjeni uslovi za taj status primenjuju u manuelnom procesu - opis treba da bude dovoljno detaljan da svim odgovornim licima olakša razumevanje procesa i njegovu doslednu primenu.
Radi sprovođenja stava 1. odredba pod 3) ove tačke, banka je dužna da održava ažurnu evidenciju svih važećih i prethodno korišćenih definicija statusa neizmirenja obaveza, koja uključuje najmanje sledeće informacije:
1) obuhvat primene definicije statusa neizmirenja obaveza - ako se u okviru banke, njenog matičnog društva ili podređenih društava koristi više od jedne definicije statusa neizmirenja obaveza;
2) podatke o organu upravljanja banke koji je odobrio definiciju ili definicije statusa neizmirenja obaveza i datum odobrenja svake od tih definicija;
3) period primene svake od definicija statusa neizmirenja obaveza;
4) kratak opis svih izmena u odnosu na poslednju verziju definicije;
5) ako banka primenjuje IRB pristup, datum podnošenja zahteva za dobijanje prethodne saglasnosti iz tačke 69. stav 1. Odluke, kao i prethodne saglasnosti iz stava 6. te tačke i, ako je primenljivo, datum dobijanja tih saglasnosti.
27. Banka je dužna da uspostavi efikasne procese koji joj omogućavaju da pribavi relevantne informacije za blagovremeno identifikovanje statusa neizmirenja obaveza, te da ih u najkraćem mogućem roku i, ako je moguće, na automatizovan način - dostavi zaposlenima koji su nadležni za donošenje kreditnih odluka, a naročito da sprovodi:
1) ako primenjuje automatizovane procese (na primer za računanje broja dana docnje) - identifikaciju indikatora statusa neizmirenja obaveza na dnevnoj osnovi;
2) ako primenjuje manuelne procese (na primer za proveru spoljnih izvora informacija i spoljnih baza podataka, analizu liste dužnika koji zahtevaju posebno praćenje od strane banke, analizu liste restrukturiranih izloženosti, identifikaciju specifičnih prilagođavanja za kreditni rizik) - ažuriranje informacija onom učestalošću kojom se obezbeđuje blagovremena identifikacija statusa neizmirenja obaveza.
Banka je dužna da redovno proverava da li se sve izloženosti klasifikovane u grupu problematičnih potraživanja i podgrupu restrukturiranih potraživanja u smislu odluke kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke - tretiraju kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza, kao i da proverava da li su predmet restrukturiranja usled finansijskih poteškoća dužnika.
Banka je dužna da redovno analizira da li je u pogledu izloženosti koje su klasifikovane u grupu potraživanja koja se ne smatraju problematičnim i podgrupu restrukturiranih potraživanja u smislu odluke kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke nastupila neka od okolnosti koje ukazuju na malu verovatnoću da će dužnik u potpunosti izmiriti svoju obavezu prema banci, njenom matičnom ili podređenim društvima, u skladu s tačkom 93. stav 3. Odluke i tačkom 14. ovog uputstva.
Mehanizam kontrole treba da obezbedi da se relevantne informacije koriste za identifikaciju statusa neizmirenja obaveza u trenutku kada su pribavljene. Banka je dužna da sve izloženosti prema dužniku u statusu neizmirenja obaveza ili sve relevantne izloženosti u slučaju primene definicije statusa neizmirenja obaveza na nivou pojedinačne izloženosti za izloženosti prema fizičkim licima, bez odlaganja, u svim relevantnim informacionim sistemima, označi kao izloženosti u statusu neizmirenja obaveza.
Ako dođe do odlaganja u vezi s korišćenjem relevantnih informacija za identifikaciju statusa neizmirenja obaveza, takvo odlaganje ne sme dovesti do grešaka ili nedoslednosti u procesu upravljanja rizicima, izveštavanju u vezi s rizicima, obračunu kapitalnih zahteva ili korišćenju informacija za kvantifikovanje parametara rizika. Banka je naročito dužna da obezbedi da podaci prikazani u regulatornim i internim izveštajima odražavaju adekvatan tretman svih izloženosti.
Zahtevi u vezi s principima upravljanja za banke koje primenjuju IRB pristup
28. Ako primenjuje IRB pristup, banka je dužna da uspostavi odgovarajuće mehanizme i procedure kako bi obezbedila adekvatnu primenu definicije statusa neizmirenja obaveza, a naročito da obezbedi:
1) da su definiciju statusa neizmirenja obaveza i obuhvat njene primene odobrili upravni odbor ili odbor koji je upravni odbor odredio i izvršni odbor u skladu s tačkom 104. stav 1. Odluke;
2) da se definicija statusa neizmirenja obaveza dosledno koristi za potrebe izračunavanja kapitalnih zahteva, da ima značajnu ulogu u procesu upravljanja rizicima banke tako što se koristi najmanje za praćenje izloženosti i pri izveštavanju organa upravljanja banke;
3) da unutrašnja revizija banke redovno procenjuje pouzdanost i delotvornost procesa koji banka koristi za identifikaciju statusa neizmirenja obaveza, naročito uzimajući u obzir blagovremenost te identifikacije u smislu tačke 27. ovog uputstva, i da su o zaključcima i preporukama sadržanim u izveštaju unutrašnje revizije, kao i o merama koje su preduzete radi otklanjanja identifikovanih slabosti direktno obavešteni upravni odbor ili odgovarajući odbor banke koji je upravni odbor odredio i izvršni odbor.
29. Banka koja primenjuje IRB pristup dužna je da, pre početka primene ovog uputstva, procenjuje i u skladu s tom procenom prilagođava svoj rejting sistem tako da procene parametara rizika budu usklađene sa definicijom statusa neizmirenja obaveza iz ovog uputstva, pri čemu je dužna da:
1) ako je to moguće, prilagodi istorijske podatke definiciji statusa neizmirenja obaveza iz ovog uputstva, uzimajući u obzir materijalno značajan iznos koji je utvrđen ovim uputstvom;
2) proceni uticaj definicije statusa neizmirenja obaveza iz ovog uputstva na sve parametre rizika i iznos kapitalnih zahteva, u odnosu na te parametre, odnosno iznose dobijene primenom prethodne definicije, ako je primenljivo, nakon odgovarajućih prilagođavanja istorijskih podataka;
3) uključi dodatnu maržu konzervativnosti u procene parametara rizika iz rejting sistema, kako bi se uzela u obzir moguća odstupanja u proceni parametara rizika koja proističu iz nedosledne primene definicija statusa neizmirenja obaveza u istorijskim podacima korišćenim u internim modelima.
Promene iz stava 1. ove tačke, koje se primenjuju na rejting sisteme i koje su nastale kao rezultat primene ovog uputstva, mora odobriti organizaciona jedinica zadužena za validaciju internih modela i one se moraju analizirati radi sprovođenja tačke 69. st. 6. i 8. Odluke.
Radi odgovarajuće primene tačke 69. stav 6. Odluke, banka utvrđuje krajnji rok za podnošenje zahteva za odobravanje promena nastalih u definiciji statusa neizmirenja obaveza kao posledica primene ovog uputstva i o tome obaveštava Narodnu banku Srbije najkasnije do dana početka primene tog uputstva. Narodna banka Srbije može da oceni da je krajnji rok za podnošenje ovog zahteva neodgovarajući i da banci naloži da taj zahtev podnese u kraćem roku.
Banka koja primenjuje IRB pristup i koja je započela prikupljanje podataka radi usklađivanja sa definicijom statusa neizmirenja obaveza iz ovog uputstva - dužna je da tokom procesa procene parametara rizika iz tačke 94. stav 1. odredba pod 3) Odluke, ako je opravdano, produži ili pomeri period posmatranja istorijskih podataka korišćenih za kvantifikaciju rizika radi uzimanja u obzir novih podataka.
Banka koja primenjuje IRB pristup dužna je da pri razmatranju procene parametara rizika proceni adekvatnost marže konzervativnosti iz stava 1. odredba pod 3) ove tačke, sve dok ne utvrdi period posmatranja istorijskih podataka koji je odgovarajući za prilagođavanje istorijskih podataka definiciji statusa neizmirenja obaveza iz ovog uputstva.
Do početka primene MSFI 9, banka je dužna je da odredi da li na izloženosti primenjuje tretman statusa neizmirenja obaveza u skladu sa uslovima iz tačke 12. st. 1. do 3. ovog uputstva ili iz stava 4. te tačke i da taj tretman dosledno primenjuje, nakon čega može da primeni samo uslove iz stava 4. te tačke.
30. Do početka primene tačke 10. ovog uputstva, banka materijalno značajan iznos utvrđuje na način propisan odlukom kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.
31. Banka je dužna da svoje unutrašnje akte uskladi sa odredbama ovog uputstva i da tim odredbama prilagodi svoje informacione sisteme najkasnije 1. januara 2022. godine, osim u vezi s primenom tačke 10. ovog uputstva u kom slučaju je dužna da ove akte i sisteme uskladi, odnosno prilagodi do 1. januara 2019. godine.
32. Ovo uputstvo stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", a primenjuje se od 1. januara 2022. godine, osim tačke 10. tog uputstva, koja se primenjuje od 1. januara 2019. godine.
Samostalna odredba Uputstva o izmenama
Uputstva za utvrđivanje statusa neizmirenja obaveza
("Sl. glasnik RS", br. 149/2020)
3. Ovo uputstvo stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".
Samostalna odredba Uputstva o izmeni
Uputstva za utvrđivanje statusa neizmirenja obaveza
("Sl. glasnik RS", br. 10/2024)
2. Ovo uputstvo stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", a primenjuje se od 30. juna 2024. godine.