ODLUKA

O UTVRĐIVANJU CENTRA PERLEZA ZA PROSTORNO KULTURNO-ISTORIJSKU CELINU

("Sl. glasnik RS", br. 34/2024)

1. Centar Perleza utvrđuje se za prostornu kulturno-istorijsku celinu.

Centar Perleza (u daljem tekstu: prostorno kulturno-istorijska celina), nalazi se na teritoriji grada Zrenjanina, u Perlezu.

2. Prostorno kulturno-istorijska celina obuhvata središnji deo - jezgro banatskog sela Perlez, tipičnog ravničarskog sela, formiranog u doba austrijske vlasti. Naselje karakterišu ulice koje se seku pod pravim uglom i ravnomerno postavljane kuće na pravaugaonim parcelama. U centru naselja oivičen današnjim ulicama Kralja Aleksandra Karađorđevića, Nikole Tesle, Vuka Karadžića i Trgom kneza Mihajla nalazi se prostrani park, oko koga su u periodu od 18. do 20. veka podizane javne ustanove različite namene. Sa izgradnjom objekata u koje su smeštane sakralne, društvene, industrijske i prosvetno-kulturne ustanove Perlez je vremenom dobijao i karakteristike varoši.

Rimokatolička crkva posvećena bezgrešnom začeću Bogorodice device Marije sazidana je 1777. godine u stilu provincijalnog baroka, sa podzvoničkim prostorom koji je otvoren prema brodu nizom otvora u nivou prizemlja i galerije i horom koji je prostorno podeljen na podzvonički i galerijski deo samo slobodnim stupcima zvoničkog tornja, što je karakteristično za crkve građene u drugoj polovini 18. veka.

Od nekadašnjih vojnih zgrada kojima je bio okružen centar sela, danas postoji samo stara zgrada kapetanije u ulici Kralja Aleksandra Karađorđevića br. 1. sazidana je u prvoj polovini 19. veka, a u njoj se nalazi jedan od retko preostalih neoštećenih ulaza u podzemni lagum dug 5600 m, zidan od pečene cigle po sistemu spojenih sudova, koji je bio povezan sa evakuacionim centrom u ritu, na levoj obali nekadašnjeg korita reke Begej. Ovaj vid fortifikacije građen je tokom zadnjeg kvartala 18. i prve polovine 19. veka.

Zgrada Sreskog načelštva u Svetosavskoj ulici, sazidana osamdesetih godina 19. veka u stilu neorenesanse. To je ugaona prizemna građevina razuđenih osnova u kojoj se sada nalazi Mesna kancelarija, pošta, policija i ekspozitura Vojvođanske banke.

Krajem 19. veka sazidan je župni dvor pri RKC na današnjem Trgu kneza Mihaila. To je prizemna zgrada, pravougaone osnove, građena u klasičnom stilu sa ujednačenim ritmom prozorskih otvora na glavnoj fasadi, iznad kojih su dekorativno izrađeni zabati.

Godine 1895, na uglu ulica Nikole Tesle i Svetosavske sazidana je u stilu romantizma zgrada Uprave Rudolfsgnadske vodne zadruge. To je prizemna zgrada sa istaknutim ugaonim erkerom i dekoracijom na obe fasade u vidu tankih plitkih pilastera.

U ravni sa njom, na prethodnom uglu sazidana je i dvospratna zgrada parnog mlina sa karakterističnim elementima industrijske arhitekture iz međuratnog perioda. Zgrada ima prizemlje, dva sprata i tavanski prostor, a fasade su podeljene po horizontali i vertikali sa naglašenim pilastrima u kojima su raspoređeni prozorski otvori.

Istovremeno duž ulice Kralja Petra Prvog od broja 2 do 4a podižu se masivne, stilski definisane prizemne zgrade sa razuđenim osnovama, u kojima se odvijala ugostiteljsko trgovačka delatnost. Sa druge strane duž ulica Kralja Aleksandra Karađorđevića i Svetosavske postoji niz prekih, postavljenih dužom stranom uz ulicu, stambenih kuća pomešanih stilova, nalik na varoške, koje su nastale krajem 19. i početkom 20. veka.

Zgrada bivšeg Sreskog suda sa zatvorom podignuta početkom 20. veka od žutih klinker opeka u stilu secesije. Zgrada Sreskog suda je jednospratnica razuđenih osnova, čije se duže krilo proteže duž Svetosavske ulice, dok je zgrada zatvora manja prizemna zgrada u ulici dr Radoslava Panića. Zgrade su 1945. godine adaptirane za potrebe zdravstva.

Dvadesetih godina 20. veka, u Ulici kralja Petra Prvog podiže se parohijski dom Srpske pravoslavne crkve u okviru parcele crkve. To je prizemna zgrada, pravougaone osnove sa naglašenim centralnim rizalitom kojim je fasadno platno podeljeno na dva simetrična dela. Glavna fasada ima izraženu dekorativnost što je postignuto nizom detalja sa elementima secesije. koji svojom monumentalnošću i stilskim karakteristikama značajno doprinosi ambijentalnom izgledu centra sela u estetskom smislu.

Poslednji sazidani objekat, sa spomeničkim vrednostima, unutar granica prostorno kulturno-istorijske celine je zgrada Doma kulture u ulici Kralja Aleksandra Karađorđevića iz 1951. godine. To je reprezentativna građevina u nacionalnom stilu sa naglašenim arkadama koje formiraju trem duž celog prizemlja i trospratnom kulom u centralnom delu objekta. Zgrada je stilski usaglašena sa objektima slične namene koji su podignuti posle Drugog svetskog rata u mnogim mestima širom Vojvodine.

U okviru prostorno kulturne-istorijske celine pojedinačno su utvrđeni sledeći objekti za nepokretna kulturna dobra i stvari za pokretno kulturno dobro, i to:

1) Srpska pravoslavna crkva Uspenja Bogorodice, podignuta 1811. godine - spomenik kulture od velikog značaja (Odluka Vlade Republike Srbije 05 broj 633-15045/2002, od 31. oktobra 2002.) SPC posvećena Uspenju sv. Bogorodice je monumentalna građevina podignuta u periodu od 1808-1811. godine u stilu baroka, a iz repertoara istog stila je izvedena i pojednostavljena dekoracija. Posebnu vrednost predstavlja ikonostas koji je slikao Uroš Predić 1885. godine pošto je stari izgoreo u požaru. Slike na svodovima oslikao je 1892. godine bečki slikar Eduard Klajn, ali se pretpostavlja da je samo obnovio rad slikara Živka Petrovića iz 1847. godine.

2) Rodna kuća narodnog heroja Pap Pavla, Ulica Pupinova 12, podignuta 1887. godine - spomenik kulture (Rešenje Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Petrovaradin broj 02-394/1-81, od 15. maja 1981.) Narodni heroj Pap Pavle rođen je 1914. godine u Perlezu, ali njegova porodica ubrzo, već 1919. godine prodaje kuću i prelazi u Novi Sad. Još kao učenik Novosadske gimnazije priključio se ravolucionarnom radničkom pokretu, a kasnije i kao student na Medicinskom fakultetu u Beogradu isticao se izuzetnom revolucionarnom aktivnošću. Tokom avgusta 1941. godine, izvršavajući zadatke na području Dalmacije uhapšen je i osuđen na smrt streljanjem, koje je izvršeno 15. avgusta 1941. godine. Rodna kuća Pap Pavla pored istorijskih poseduje i arhitektonske vrednosti, sa naglašenim elementima narodnog graditeljstva.

3) Pokretna dobra - Zbirka valjnih stolica Mašinskog mlina iz prve decenije 20. veka, Svetosavska 14, k. p. 1645 KO Perlez, (Rešenje Muzeja nauke i tehnike broj 176/4 od 29. decembra 2022. godine). Zbirka se sastoji od pet valjnih stolica nemačkih proizvođača MIAG i SECK koji spadaju u najkvalitetnije proizvođače mašina za mlevenje korištenih u mlinovima kapaciteta mlevenja do deset vagona žita na 24 časa. Firma SECK je iz Drezdena, radi od 1873. godine, dok je MIAG sa sedištem u Braušvajgu, nastao 1925. godine, spajanjem četiri tada renomirane firme: Kapler Amme, Luther-Werke, Gebruder Seck i Giesecke & Konegen. Na osnovu istorijskih podataka parni mlin je podignut u prvoj deceniji 20. veka, a mašine postavljene u rad u drugoj ili trećoj deceniji istog veka. Tokom 1936. godine je bio registrovan kao "Reform" mlin G.V. Hausl PERLEZ. Mlin već nekoliko godina nije u radnom stanju.

U okviru prostorno kulturno-istorijske celine nalaze se sledeći spomenici i spomen obeležja, i to:

1) Spomen-obelisk sa skulpturom žene borca, posvećen borcima NOR-a i žrtvama fašističkog terora, autora Miloša Popovića, u dvorištu ispred zadružnog doma.

2) Spomen česma posvećena dvadesetorici meštana koji su obešeni 21. juna 1941. godine od strane fašističkog okupatora, Trg kneza Mihajla.

3) Bista Đure Jakšića, u parku ispred ulaza u zgradu osnovne škole.

Objekti u okviru prostorno kulturno-istorijske celine su u različitim stanjima. Oni od značaja za samu celinu su u zadovoljavajućem stanju, s tim što su neophodne manje intervencije i tekuće održavanje.

Nepokretna kulturna dobra - spomenici kulture u okviru prostorno kulturno-istorijske celine su u solidnom stanju.

3. Granica prostorno kulturno-istorijske celine utvrđuje se linijom koja prati granice parcela na kojima su zaštićeni objekti. Početna tačka granice je tromeđa k.p. br. 1513, 3362 i 3363/1. Od te tačke granica ide ka severozapadu jugozapadnom granicom k.p. br. 1513 i 1514, potom se lomi ka severoistoku i prati granice k.p. br. 1514, 1511, 1510 i 1509, obilazi k.p. br. 1508 i nastavlja dalje ka severoistoku severozapadnim granicama k.p. br. 3377 i 1507. Potom se spušta ka jugoistoku istočnom granicom k.p. br. 1507 do k.p. br. 1506, lomi se ka severoistoku prateći severozapadne granice k.p. br. 1506, 1505, 1501, 1500, 1499/1 i 1499/2, zatim skreće ka jugozapadu prateći istočnu granicu k.p. br. 1499/2 i 1499/1. Granica potom preseca k.p. br. 3362 (Ul. Kralja Petra Prvog) do k.p. br. 1865 obuhvatajući je spoljnjim granicama prema jugoistoku, a potom i prema jugozapadu, preseca k.p. br. 3400 (Ul. Vuka Karadžića) do krajnje severoistočne tačke k.p. br. 1862. Potom se spušta ka jugoistoku istočnim granicama k.p. br.1862 i 1861 gde preseca k.p. br. 3401/2 (Trg kneza Mihajla) do krajnje severoistočne tačke k.p. br. 1852 i spušta se njenom istočnom granicom ka jugoistoku, zatim se lomi i južnom granicom iste parcele nastavlja najpre ka jugozapadu, pa prema severozapadu do k.p. br. 1853. Njenom jugoistočnom granicom produžava ka jugozapadu i pod pravim uglom preseca k.p. br. 3403 (Ul. Arsenija Čarnojevića), zatim nastavlja ka severozapadu istočnom granicom k.p. br. 1737/1, potom se kreće južnom i istočnom granicom k.p. br. 1732/2, pa južnom i zapadnom granicom k.p. br. 1738. Zatim pod pravim uglom preseca k.p. br. 3363/1 (Svetosavsku ul.) kreće se ka jugoistoku istočnom granicom k.p. br. 1735, potom se lomi ka jugozapadu i nastavlja jugoistočnim granicama k.p. br. 1735 i 1734, preseca k.p. br. 3405 (Ul. Nikole Tesle) do najistočnije tačke k.p. br. 1648, prati njenu jugoistočnu granicu, lomi se i nastavlja njenom zapadnom granicom ka severozapadu. Potom preseca k.p. br. 3404 do tromeđe k.p. br. 3404, 1646 i 1645 i kreće se ka severu zapadnim granicama k.p. br. 1645, 1643, 1641, 1638 i 1635, lomi se ka severoistoku severozapadnom granicom k.p. br. 1635, preseca pod pravim uglom k.p. br. 3363/1 (Svetosavsku ul.) i nastavlja do početne tačke. Prostorno kulturno-istorijska celina obuhvata prostor i objekte na k. p. broj: 1507, 1514, 1648, 1735, 1856 i 1857 KO Perlez u javnoj svojini, 1499/1, 1499/2, 1500, 1501, 1505, 1506, 1509, 1510, 1511, 1512, 1513, 1635, 1638, 1641, 1643, 1645, 1734, 1736, 1737/2, 1738, 1852, 1853, 1854, 1855, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1863, 1864 i 1865 KO Perlez u privatnoj svojini, a k.p. ulica su: cele k.p. br: 3363/2, 3377, 3401/1, 3401/2 i delovi k.p.br: 3362, 3363/1, 3400, 3403, 3404 i 3405 KO Perlez. Navedene k. p. su u državnoj svojini, a objekti na njima u mešovitoj svojini.

Početna tačka granice zaštićene okoline je na tromeđi k.p. br. 1632, 1631 i 3363/1. Od te tačke granica se kreće ka severu istočnom granicom k.p. br. 1631 potom se lomi pod pravim uglom, preseca k.p. br. 3363/1 (Ul. Svetosavska) do severozapadne tačke k.p. br.1514 i nastavlja severozapadnom granicom k.p. br. 1514, 1511, 1510, 1508, 3377 i 1507. Potom skreće ka jugoistoku, kreće se istočnom granicom k.p. br. 1507 do k.p. br. 1506, lomi se ka severoistoku i nastavlja severozapadnim granicom k.p. 1506, 1505, 1501, 1500, 1499/1 i 1499/2 do k.p. br. 3378 (Ul. Mihajla Pupina). U toj tački se lomi ka jugoistoku i prati istočne granice k.p. br. 1499/2 i 1499/1, preseca pod pravim uglom k.p. br. 3362 (Ulica kralja Aleksandra Karađorđevića) i nastavlja ka jugoistoku istočnim granicama k.p. br. 1866/1, 1866/2, 1867 i 1868, zatim skreće na jugozapad i prati jugoistočnu granicu k.p br. 1868, lomi se ka jugoistoku i kreće se najpre istočnom, a potom jugoistočnom granicom k.p. br. 1869. Zatim skreće na jugoistok i prati istočnu granicu k. p. br. 1872/2, preseca k.p. br. 3401/2 (Ul. kralja Petra I) i nastavlja jugoistočnim pravcem do tromeđe k.p. br. 1876, 3401/2 i 1874. Potom prati severoistočnu granicu k.p. br. 1876, lomi se ka jugozapadu i prati jugoistočnu granicu k.p. br. 1876 i 1877, preseca k.p. br. 3402 (Ul. Vuka Karadžića) i nastavlja jugozapadnim pravcem jugoistočnim granicama k.p. br. 1852 i 1851. Zatim preseca k.p. br. 3403 (Ul. Arsenija Čarnojevića) do tromeđe k.p. br. 3403, 1737/1 i 1743/1 i kreće se jugoistočnim granicama k.p. br. 1737/1 i 1740, preseca k.p. br. 3363/1 (Svetosavsku ul.) do tromeđe k.p. br. 3363/1, 1733 i 1730, nastavlja ka jugozapadu jugoistočnim granicama k.p. 1733 i 1731, preseca k.p. br. 3405 (Ul. Nikole Tesle) do najistočnije tačke k.p. br. 1651. Potom se kreće jugoistočnom granicom k.p. br. 1651, lomi se ka severozapadu i nastavlja zapadnim granicama k.p. br. 1651 i 1648, preseca k.p. br. 3404 do tromeđe k.p. br. 3404, 1645 i 1646 i kreće se ka severu zapadnim granicama k.p. br. 1645, 1643, 1641, 1638, 1635 i 1632, pa se lomi na istok, nastavljajući uz severnu granicu k.p. br. 1632 do početne tačke.

Zaštićena okolina prostorno kulturno-istorijske celine obuhvata cele k.p. br: 1508, 1651, 1731, 1733, 1737/1, 1739, 1740, 1851, 1866/1, 1866/2, 1867, 1868, 1869 i 1872/2 u privatnoj svojini, k.p. br. 1876, 1877 i 3400 u javnoj svojini, k.p. br.1632 u društvenoj svojini i delove k.p. br: 3362, 3363/1, 3401/2, 3402, 3403 i 3405 u javnoj svojini KO Perlez.

Ukupna površina prostorno kulturno-istorijske celine je 7 ha, 83 a i 10 m2. Površina zaštićene okoline iznosi 83 a i 2 m2. Ukupna površina pod zaštitom iznosi 8 ha, 66 a i 12 m2.

U slučaju neslaganja navedenog spiska k. p. i grafičkog priloga na kome je prikazana granica prostorno kulturno-istorijske celine i zaštićene okoline prostorno kulturno-istorijske celine, merodavan je grafički prilog.

Napomena: Brojevi katastarskih parcela koje budu formirane deobom ili spajanjem parcela koje se nalaze u navedenom spisku (parcelacijom i preparcelacijom, čime će se dobiti novi podbroj), smatraće se sastavnim delom ovog spiska.

4. Objekti i katastarske parcele u okviru prostorno kulturno-istorijske celine su u vlasništvu više lica.

Zaštićena okolina prostorno kulturno-istorijske celine je u vlasništvu više lica.

5. Prostorno kulturno-istorijsku celinu prati kontinuitet naselja od praistorije (doba glačanog kamena) do danas. Činjenica da se šire područje Perleza nalazilo na jednom od retkih suvozemnih koridora na putu Beograd - Temišvar, učinila je da ono postane izuzetno tranzitno i značajno, naročito u periodima seobe naroda, bugarskih pohoda i otomanskih najezdi. Nakon proterivanja Turaka i uspostavljanja austrijske vladavine, za naselje Perlez počinje novija istorija. Povoljan geografski položaj, blizina reke Tise i plovnog kanala Begej, a naročito vojno strateški značaj, doprineli su njegovom razvoju.

Selo Perlez nastalo je spajanjem dva susedna naselja: starije Sige, čiji pomen datira iz 1482. godine i kasnije nastale Perlas - Varoši, koju je 1752. godine osnovao tadašnji guverner Tamiškog Banata, katalonski grof Ramon de Viljana Perlas markiz od Rialpa. Jedinstveni naziv Perlez selo nosi od 1776. godine, kada je postalo sedište 1. Kompanije 12. Nemačko-banatske graničarske regimente. U tom periodu urbanistički razvoj prostorno kulturno-istorijske celine tekao je u skladu sa vojnim potrebama, poprimivši izgled tipičan za kompanijska sedišta. Trend razvoja nastavljen je do kraja Prvog svetskog rata, a po njegovom završetku nastao je period stagnacije sa tendencijom opadanja.

Današnji izgled Perleza nastao je u doba vladavine Habzburške monarhije, kada se formira ušoreno banatsko selo, sa prostranim parkom u središtu. O tome svedoči skica naselja prvog urbanističkog plana iz 1812. godine. Na njoj je ucrtan pomenuti park kao centralno mesto, sa okolnim ulicama u položaju i rasteru identičnom sadašnjem izgledu naselja. U to vreme već su postojale obe današnje crkve.

Nakon ukidanja Vojne granice, od 1873. godine, selo postaje sedište sreza i od tada pa do četrdesetih godina 20. veka oko prostranog centra sela, duž današnjih ulica Kralja Aleksandra Karađorđevića, Svetosavske, Trga kneza Mihajla i Vuka Karadžića, podižu se administrativne, stambene i privredne zgrade sa elementima klasicizma, secesije i eklektike, što čini posebno interesantan milje, koji Perlez izdvaja od ostalih naseljenih mesta Grada Zrenjanina i daje mu karakter varoši. Krajem 19. veka podižu se i zgrade za potrebe vodoprivrede, industrije, trgovine i ugostiteljstva.

U to vreme selo je imalo svoju poštu i telegraf, sreski sud, zatvor, katastar, sresku štedionicu, štednu zadrugu, ispostave Pančevačke narodne banke i južno-mađarske privredne banke, parni mlin, Vodnu zadrugu i dr. Sve zgrade za navedene delatnosti postoje i danas.

Naročito se ističe značaj spomenika kulture - Srpske pravoslavne crkve Uspenja Bogorodice i Rodne kuće narodnog heroja Pap Pavla, koje pored svojih kulturno istorijskih, umetničkih i arhitektonskih vrednosti poseduju i društvene. Pored spomenika kulture, prostorno kulturno-istorijsku celinu Perlez karakteriše još objekata nastalih od druge polovine 18. do početka 20. veka, koji poseduju spomeničke vrednosti. Rimokatolička crkva posvećena bezgrešnom začeću Bogorodice device Marije, Župni dvor, Zgrada stare kapetanije, Zgrada bivšeg Sreskog suda sa zatvorom, Parohijski dom SPC, Dom kulture, Uprava Rudolfsgnadske vodne zadruge i Parni mlin, nam jasno govore o razvoju naselja u poslednja dva i po veka u administrativnom, stambenom, religijskom, društvenom i privrednom pogledu. Ove brojne do danas očuvane istorijske građevine svedoci su i stilsko-umetničkog stremljenja u arhitekturi naselja, i danas ga oblikuju u jedinstvenu ambijentalnu celinu.

S obzirom na urbanističke, arhitektonske, istorijsko-umetničke, etnološke i kulturno-istorijske vrednosti, kao i zbog izvornosti objekata, očuvanosti njihovih gabarita, mase i materijala, uz ambijentalnu vrednost ovog ruralnog pejzaža i starosti građevina podizanih u periodu od 70-ih godina 18. do druge polovine 20. veka, prostorno kulturno-istorijska celina spada u značajno graditeljsko nasleđe Srbije.

6. Kategorija prostorno kulturno-istorijske celine je kulturno dobro (kulturno dobro III kategorije).

7. Utvrđuju se sledeće mere zaštite prostorno kulturno-istorijske celine, i to:

1) Bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:

- u prostornoj kulturno-istorijskoj celini primenjuju se odgovarajući metodi savremene konzervatorske prakse;

- očuvanje zatečene istorijske urbane matrice;

- očuvanje postojećih regulacionih i građevinskih linija na području prostorno kulturno-istorijske celine;

- očuvanje ivične blokovske izgradnje na parceli, kao nasleđenog tipa građenja;

- očuvanje unutrašnjih dvorišta i autentičnih dvorišnih objekata;

- očuvanje vertikalne regulacije, odnosno postojeće linije potkrovnih venaca i kota slemena krovova;

- očuvanje ili restauracija originalnog izgleda, stilskih karakteristika, dekorativnih elemenata i autentičnog kolorita objekata koji imaju arhitektonsku i kulturno-istorijsku vrednost;

- očuvanje i dopuna postojećeg vrednog zelenila na javnim površinama ulica, unutrašnjih dvorišta, kao i u portama sakralnih objekata;

Za objekte od posebne spomeničke vrednosti (objekti na k. p. br.: 1512, 1645, 1858 i 1861 KO Perlez u privatnoj svojini i 1514 i 1648 KO Perlez u javnoj svojini):

- očuvanje autentičnog horizontalnog i vertikalnog gabarita, primenjenih materijala i konstruktivnog sklopa;

- očuvanje ili restauracija izvornog izgleda, stilskih karakteristika, dekorativnih elemenata i autentičnog kolorita objekata;

- očuvanje osnovnih vrednosti funkcionalnog sklopa i enterijera (dekorativnog moleraja, peći, gipsane plastike i sl.);

- svi zemljani radovi na teritoriji prostorne kulturno istorijske celine uslovljavaju se prethodnim arheološkim iskopavanjima, arheološkim praćenjem i dokumentovanjem;

- ostali objekti na parceli ne podležu režimu glavnog objekta i rešavaju se u skladu sa njihovom valorizacijom, ali tako da ne ugroze glavni objekat; naknadno dograđeni neestetski delovi objekata i neadekvatni pomoćni objekti sa parcele i iz okruženja koji nemaju spomenička svojstva - uklanjaju se; dvorišne objekte u svemu uskladiti sa glavnim (uličnim) objektom.

Za objekte od vrednosti (objekti na katastarskim parcelama br. 1505, 1506, 1509, 1513, 1638, 1643, 1736, 1737/2, 1738, 1852, 1853, 1855, 1859 i 1865 KO Perlez u privatnoj svojini, 1507 i 1735 KO Perlez u javnoj svojini) utvrđuju se sledeće mere zaštite:

- očuvanje originalnog horizontalnog i vertikalnog gabarita, primenjenih materijala i konstruktivnog sklopa;

- očuvanje ili restauracija izvornog izgleda, stilskih karakteristika, dekorativnih elemenata i autentičnog kolorita objekata;

- očuvanje osnovnih vrednosti enterijera (dekorativnog moleraja, peći, gipsane plastike i sl.);

- ostali objekti na parceli ne podležu režimu glavnog objekta i rešavaju se u skladu sa njihovom valorizacijom, ali tako da ne ugroze glavni objekat; naknadno dograđeni neestetski delovi građevine i neadekvatni pomoćni objekti sa parcele i iz okruženja se uklanjaju; dvorišne objekte u svemu uskladiti sa glavnim (uličnim) objektom;

2) Stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:

- u okviru prostorne kulturno-istorijske celine dozvoljavaju se samo male tradicionalne zanatske radionice bez emanacije štetnih supstanci;

- parterno opremanje i uređenje prostora vršiti prema uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

- postavljanje elemenata urbanog mobilijara izvoditi prema posebnom projektu "urbane opreme" izrađenom prema uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture, a u skladu sa stilskim obeležjima ambijenta;

- rekonstrukcija ili zamena postojećih dvorišnih objekata ne sme znatnije povećavati već postignuti stepen izgrađenosti; visina dvorišnih objekata ne sme prelaziti visinu dvorišnih krila glavnog objekta koji se zadržava i štiti;

- izvođenje regulacije površinskih tokova i rešavanje odvođenja atmosferske i podzemne vode sprovoditi tako da ne ugrožavaju zaštićene objekte;

- izgradnja kanalizacione mreže za odvod atmosferske vode i omogućavanje odvođenje vode od zaštićenih objekata.

- uklanjanje vazdušnih vodova električne energije i postavljanje podzemnih;

- postavljanje elemenata razvodne mreže gasa na dvorišnim zidovima objekata ili njihovo adekvatno maskiranje.

Za objekte od posebne spomeničke vrednosti (objekti na k. p. br.: 1512, 1645, 1858 i 1861 KO Perlez u privatnoj svojini i 1514 i 1648 KO Perlez u javnoj svojini):

- uređenje potkrovlja, osim kod sakralnih objekata, moguće je isključivo u postojećem gabaritu krova, sa pristupom iz postojećeg stepenišnog prostora ili neke druge prostorije, ako se time ne narušava izvorno funkcionalno rešenje objekta; osvetljenje ostvariti putem krovnih prozora orijentisanih prema dvorišnom prostoru, a prema uličnom delu moguće je otvaranje krovnih prozora u ravni krova, i to samo ako se time ne narušava estetika i sklad izvornog izgleda objekta;

- dozvoljeno je uvođenje savremenih instalacija, pod uslovom da ne narušavaju enterijerske vrednosti objekta;

- otvaranje portala i izloga moguće je na uličnim fasadama objekata samo u slučaju restauracije izvornog izgleda objekta;

- portali mogu biti izrađeni isključivo od drveta;

- klima uređaji i drugi tehnički uređaji i instalacije ne mogu se postavljati na ulične fasade; na dvorišne fasade se mogu postavljati samo uz pribavljene uslove i saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

- reklame i table sa imenima značajnih ličnosti koje su živele u objektima, osvetljenje i dr. na fasadama, mogu se postaviti uz pribavljene uslove i saglasnost nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

- uređenje podruma se dozvoljava u slučaju da se time ne narušavaju osnovne vrednosti objekta i njegova stabilnost; izvršiti prethodna ispitivanja tla i noseće konstrukcije objekta u slučaju spuštanja nivelete poda.

Za objekte od vrednosti (objekti na katastarskim parcelama br. 1505, 1506, 1509, 1513, 1638, 1643, 1736, 1737/2, 1738, 1852, 1853, 1855, 1859, 1865 KO Perlez u privatnoj svojini, 1507 i 1735 KO Perlez u javnoj svojini):

- dozvoljeno je osavremenjivanje objekata, u cilju boljeg korišćenja, bez nadgradnje objekata;

- uvođenje savremenih instalacija, pod uslovom da ne naruše enterijerske vrednosti objekta;

- uređenje potkrovlja moguće je isključivo u postojećem gabaritu krova, sa pristupom iz postojećeg stepenišnog prostora ili neke druge prostorije, ako se time ne narušava izvorno funkcionalno rešenje objekta; osvetljenje ostvariti putem krovnih prozora orijentisanih prema dvorišnom prostoru, a prema uličnom delu moguće je otvaranje krovnih prozora u ravni krova, i to ako se time ne narušava estetika i sklad izvornog izgleda objekta; krovne prozore moguće je projektovati i kao vertikalne badže, s tim da se uskladi izgled badža sa arhitektonskim i stilskim odlikama objekta;

- uređenje podruma moguće je ostvariti ako se time ne narušavaju osnovne vrednosti zdanja i njegova stabilnost; izvršiti prethodna ispitivanja tla i noseće konstrukcije objekta u slučaju spuštanja nivelete poda; pristup podrumu je moguće ostvariti iz postojećeg stepenišnog prostora, iz druge prostorije ili iz dvorišta, ali samo u slučaju da se time ne narušavaju stabilnost i vrednosti objekta;

- dvorišna krila glavnog objekta mogu biti dograđena do visine uličnog krila; dvorišne dogradnje jedinstveno rešiti za čitavu parcelu kako bi se ostvarila jedinstvena estetska celina;

- otvaranje portala i izloga moguće je na uličnim fasadama objekata koji su bili poslovno stambeni u doba podizanja i to jedinstvenim tretiranjem čitave fasade; izgled portala i izloga definisati prema uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

- portali i izlozi mogu biti izrađeni isključivo od drveta;

Objekti bez spomeničke vrednosti na k. p. br. 1500, 1501, 1510, 1635, 1641, 1734, 1854, 1862, 1863 i 1864 KO Perlez u privatnoj svojini i 1856 KO Perlez u javnoj svojini, mogu se zameniti novim ili ukoliko su niži od susednih nadgraditi do visine venca susednih objekata.

- novi objekat uskladiti sa karakterom ambijenta, konfiguracijom terena i vrednostima arhitektonskog i urbanog nasleđa u pogledu gabarita, dispozicije, proporcije, tipa gradnje i oblikovanja;

- položaj novog objekta mora biti orijentisan prema ulici, određen regulaciono-građevinskom linijom ulice;

- gabarit novog objekta po dubini se rešava slobodno u skladu sa funkcijom objekta;

- parkiranje i garažiranje vozila rešiti u sklopu parcele. Predvideti kolski ulaz po ugledu na nasleđena rešenja objekata koji imaju spomeničko svojstvo;

- novi objekti mogu biti pokriveni, ravnim, jednoslivnim i dvoslivnim kosim krovovima. Kod interpolacija pojedinačnih objekata u formiranim nizovima koji oblikuju ambijentalnu celinu ulice, bloka ili trga, predvideti nagib krova približan preovlađujućim u okviru celine (30-45°). Položaj slemena krova treba da bude približno na polovini širine trakta. Nagib krovnih ravni ne sme biti strmiji od susednih zaštićenih objekata;

- novi objekti u pogledu oblikovanja, konstrukcije i funkcije treba da budu ostvarenja koja nose pečat svog vremena, s tim da sa objektima u okruženju koja imaju spomenička svojstva čine skladnu celinu. Pri oblikovanju posebnu pažnju obratiti na završnu obradu fasada. Ugaone lokacije posebno istaći i arhitektonski obraditi;

- za spoljnu obradu dozvoljena je upotreba tradicionalnih i savremenih materijala koji su primereni neposrednom okruženju, s tim što nije dozvoljena upotreba bele silikatne opeke, lomljenog kamena, natur betona i sličnih neodgovarajućih materijala;

- novoformirana dvorišta otvorenog tipa adekvatno parterno urediti, ozeleniti i komunalno opremiti;

3) Način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti:

- dekorativnu rasvetu vrednih objekata rešavati prema uslovima nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

Za objekte od posebne spomeničke vrednosti (objekti na k.p. br.: 1512, 1645, 1858 i 1861 KO Perlez u privatnoj svojini i 1514 i 1648 KO Perlez u javnoj svojini):

- dozvoljeno je osavremenjivanje objekata, u cilju boljeg korišćenja, bez nadgradnje i dogradnje objekata;

4) Ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:

- za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;

5) Ograničenja, odnosno zabrane izvođenja određenih građevinskih radova, promene oblika terena i korišćenja zemljišta u okviru zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i promene namena pojedinih kulturnih dobara:

Za objekte od posebne spomeničke vrednosti (objekti na k.p. br.: 1512, 1645, 1858 i 1861 KO Perlez u privatnoj svojini i 1514 i 1648 KO Perlez u javnoj svojini):

- kod slobodnostojećih objekata i istorijskih sakralnih objekata ne dozvoljava se dogradnja dvorišnih delova;

- moguća je promena namene objekata, s tim da nove funkcije moraju biti primerene arhitekturi, postojećem funkcionalnom i konstruktivnom sklopu objekta;

Za objekte bez spomeničke vrednosti na k. p. br. 1500, 1501, 1510, 1635, 1641, 1734, 1854, 1862, 1863 i 1864 KO Perlez u privatnoj svojini i 1856 KO Perlez u javnoj svojini:

- namena objekata može biti javna, stambena, poslovna ili mešovita u zavisnosti od dominantnih karakteristika ulice. Potrebno je voditi računa da se izbegavaju sadržaji koji doprinose pogoršanju opštih uslova korišćenja prostora, pogotovu zbog parkiranja i povećanja broja dostavnih vozila;

- do izgradnje novog objekta na postojećem objektu moguće su intervencije navedene u merama zaštite za objekte od vrednosti, s tim da je otvaranje novih izloga i portala na uličnoj fasadi moguće korišćenjem savremenih materijala, uz obavezu jedinstvenog tretmana čitavog objekta.

6) Uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra:

- izmeštanje ili uklanjanje pomoćnih objekata koji ne odgovaraju funkcionalnim potrebama ili narušavaju kulturno-istorijske ili estetske vrednosti prostorne kulturno-istorijske celine moguće je uz uslove i saglasnosti nadležnog zavoda za zaštitu spomenika kulture;

Utvrđuju se sledeće mere zaštite zaštićene okoline prostorne kulturno-istorijske celine:

1) Bliži uslovi čuvanja, održavanja i korišćenja kulturnog dobra:

- očuvanje zatečene urbane matrice;

- očuvanje vertikalne regulacije;

- očuvanje načina života i privređivanja na porodičnim parcelama;

2) Stručne i tehničke mere zaštite radi obezbeđivanja kulturnog dobra od propadanja, oštećenja, uništenja i krađe:

- usklađivanje novih objekata sa karakterom ambijenta i vrednostima urbanog nasleđa u pogledu dimenzija, dispozicije, proporcija, tipa gradnje i oblikovanja;

- oblikovanje novoplaniranih objekata, kao i celokupno arhitektonsko delo (konstrukcija, funkcija), može da nosi pečat svoga vremena;

- na postojećim objektima su moguće intervencije (otvaranje portala, izloga, na uličnoj fasadi i dr.) jedinstvenim tretiranjem čitavog objekta, tako da se na taj način ostvare kvalitetni proporcijski odnosi i estetska celina objekta;

- dozvoljava se osavremenjivanje objekata, u cilju boljeg korišćenja, uvođenjem savremenih instalacija;

- moguće je uređenje potkrovlja sa osvetljenjem putem krovnih prozora u ravni krova;

3) Način obezbeđivanja korišćenja i dostupnosti kulturnog dobra javnosti.

4) Ograničenja i zabrane u pogledu raspolaganja kulturnim dobrom i njegove upotrebe, u skladu sa zakonom:

- za objekte u javnoj svojini u skladu sa odredbama Zakona o javnoj svojini;

- za spoljnu obradu novog objekta dozvoljena je upotreba materijala koji ne odudaraju od izvornih, primenjenih na postojećim objektima prostorne kulturno-istorijske celine koji imaju kulturno-istorijsku vrednost (s tim što nije dozvoljena upotreba bele silikatne opeke, lomljenog kamena i vidljivih betonskih površina);

- ako se u toku izvođenja građevinskih i drugih radova na području zaštićene okoline prostorne kulturno istorijske celine naiđe na arheološka nalazišta, izvođač radova je dužan da odmah obustavi radove i obavesti nadležni zavod za zaštitu spomenika kulture kako bi se obavili zaštitni arheološki radovi.

6) Uklanjanje građevinskog ili drugog objekta čije postojanje ugrožava zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra.

8. Grafički prikaz osnove prostorno kulturno-istorijske celine i njene zaštićene okoline sa objektima koji se u njoj nalaze, sa katastarskim i zemljišnoknjižnim podacima, u prilogu je ove odluke i čini njen sastavni deo.

9. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije".

GRANICA PROSTORNO KULTURNO-ISTORIJSKE CELINE CENTAR PERLEZA

GRAFIČKI PRIKAZ OSNOVE PROSTORNO KULTURNO-ISTORIJSKE CELINE I NJENE ZAŠTIĆENE OKOLINE SA SVIM OBJEKTIMA KOJI SE U NJOJ NALAZE