PROGRAMKONTROLE KVALITETA VAZDUHA NA TERITORIJI GRADA VRANJA ZA 2024. I 2025. GODINU("Sl. glasnik Grada Vranja", br. 11/2024) |
Radi efikasnog upravljanja kvalitetom vazduha, uspostavljen je jedinstveni funkcionalni sistem monitoringa kvaliteta vazduha i utvrđeni su principi formiranja državne i lokalne mreže mernih stanica i/ili merna mesta za fiksna merenja u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/2009, 10/2013 i 26/2021).
Za praćenje kvaliteta vazduha na nivou Republike Srbije formirana je državna mreža, a na nivou autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave formiraju se lokalne mreže koje čine dopunske merne stanice i/ili merna mesta koje nadležni organ autonomne pokrajine i nadležni organ jedinice lokalne samouprave određuje na nivou merenja ili postupka procene za zone aglomeracije za koje nema podataka o nivou zagađujućih materija, u skladu sa svojom potrebama i mogućnostima.
Monitoring kvaliteta vazduha u lokalnoj mreži obavlja se prema programu koji mora biti usklađen sa Programom kontrole kvaliteta vazduha u državnoj mreži i koji za svoju teritoriju donosi nadležni organ autonomne pokrajine i nadležni organ jedinice lokalne samouprave.
Broj mernih mesta i zagađujuće materije koje je grad u obavezi da ispituje date su u skladu sa Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 11/2010, 75/2010 i 63/2013).
Na osnovu svega napred navedenog pripremljen je Program kvaliteta vazduha na teritoriji grada Vranja za 2024. i 2025. godinu kojim se uspostavljaju merna mesta za merenje nivoa zagađujućih materija, obim, vrsta i učestalost merenja.
II SISTEM KONTROLE KVALITETA VAZDUHA
Mrežu monitoringa na teritoriji grada Vranja čine:
- merno mesto u OŠ "Svetozar Marković" u Vranju koje pripada lokalnoj mreži mernih mesta na kojima se monitoring osnovnih zagađujućih materija takođe vrši korišćenjem manuelnih metoda (za sumpor - dioksid, azot - dioksid, čađ, ukupne taložne materije (UTM)),
- merno mesto u OŠ "Jovan Jovanović Zmaj" u Vranju koje pripada lokalnoj mreži mernih mesta na kojima se monitoring osnovnih zagađujućih materija takođe vrši korišćenjem manuelnih metoda (za sumpor - dioksid, azot - dioksid, čađ, ukupne taložne materije (UTM)),
- merno mesto u PU "Neven" u Vranju koje pripada lokalnoj mreži mernih mesta na kojima se monitoring osnovnih zagađujućih materija takođe vrši korišćenjem manuelnih metoda (za sumpor - dioksid, azot - dioksid, čađ, ukupne taložne materije (UTM)),
- merno mesto u OŠ "Predrag Devedžić" u Vranjskoj Banji koje pripada lokalnoj mreži mernih mesta na kojima se monitoring osnovnih zagađujućih materija takođe vrši korišćenjem manuelnih metoda (za sumpor - dioksid, azot - dioksid, čađ, ukupne taložne materije (UTM)).
U cilju upravljanja kvalitetom vazduha na teritoriji grada Vranja uspostavlja se sistem praćenja i kontrole stepena zagađenja vazduha i održavanje baze podataka o kvalitetu vazduha u okviru Lokalne mreže mernih mesta koja čine fiksna merna mesta.
Ovim programom uspostavlja se praćenje sledećih parametara:
1) Koncentracija zagađujućih materija u vazduhu:
- Koncentracija sumpor - dioksida - SO2 - merenja se vrše putem manuelnih metoda i to kontinualna fiksna 24-časovna merenja, od januara 2024. godine do kraja 2025. godine,
- Koncentracija azot - dioksida - NO2 - merenja se vrše putem manuelnih metoda i to kontinualna fiksna 24-časovna merenja, od januara 2024. godine do kraja 2025. godine,
- Koncentracija čađi - merenja se vrše putem manuelnih metoda i to kontinualna fiksna 24-časovna merenja (namenska merenja), od januara 2024. godine do kraja 2025. godine,
- Ukupne taložne materije - merenja ukupnih taložnih materija (UTM) vrše se jednom mesečno u toku godine (namenska merenja). Analizom aerosedimenta određuju se: ukupne taložne materije, pH vrednost, specifična elektroprovodljivost, sulfati, hloridi, amonijum jon, nitrati, nitriti, kalcijum, rastvorne materije, nerastvorne materije, sagorljivi deo i sadržaj pepela.
2) Koncentracija polena u vazduhu:
- Broj zrna po m3 vazduha identifikovane vrste polena.
Lokalna mreža mernih mesta za praćenje kvaliteta vazduha na teritoriji grada Vranja uspostavlja se ovim Programom.
Merno mesto |
Lokacija |
Geografske koordina te |
Nadmorska visina |
Tip merno g mesta |
Ispitivani parametri |
Dinamika merenja |
OŠ "Svetozar Marković " Vranje |
Francuska bb |
42.533874 |
432m |
G-gradski |
Sumpor-dioksid SO2, Azot-dioksid NO2, Čađ, Ukupne taložne materije (UTM) |
SO2, NO2, čađ, - kontinualana fiksna 24-časovna merenja, tokom cele godine, svakodnevno; UTM - jednom mesečno u toku godine |
OŠ "Jovan Jovanović Zmaj" |
Južnomorav ska br. 9 |
42.54898 |
470m |
G-gradski |
Sumpor-dioksid SO2, Azot-dioksid NO2, Čađ, Ukupne taložne materije (UTM) |
SO2, NO2, čađ, - kontinualana fiksna 24-časovna merenja tokom cele godine, svakodnevno; UTM - jednom mesečno u toku godine |
Predškolska ustanova "Neven" |
Cara Dušana br. 22 |
42.555872 |
478m |
G-gradski |
Sumpor-dioksid SO2, Azot-dioksid NO2, Čađ, Ukupne taložne materije (UTM) |
SO2, NO2, čađ, - kontinualana fiksna 24-časovna merenja, tokom cele godine, svakodnevno; UTM - jednom mesečno u toku godine |
OŠ "Predrag Devedžić" |
Kralja Petra 1. Oslobodioca br. 44 |
42.547120 |
406m |
G-gradski |
Sumpor-dioksid SO2, Azot-dioksid NO2, Čađ, Ukupne taložne materije (UTM) |
SO2, NO2, čađ, - kontinualana fiksna 24-časovna merenja, tokom cele godine, svakodnevno; UTM - jednom mesečno u toku godine |
Tabela: Osnovne informacije o mernim mestima na kojima se monitoring zagađujućih materija vrši manuelnim metodama
Merno mesto u krugu Osnovne škole "Svetozar Marković" u Vranju (geografska širina 42.533874, a geografska dužina 21.898308) nalazi se na periferiji grada. Ovo merno mesto je u pravcu dominantnog severoistočnog vetra u odnosu na industrijsku zonu kako bi rezultati odražavali uticaj industrijske zone za vreme strujanja ovog vetra, kao i uticaj lokalnih ložišta i lokalnih saobraćajnica. Škola je smeštena u stambenoj zoni gde dominiraju individualni stambeni objekti niske spratnosti i više stambenih zgrada od kojih su nekoliko još u izgradnji, tako da zagađenje vazduha pored industrije potiče i od individualnih ložišta i saobraćaja. Aparat za uzorkovanje vazduha se nalazi u školi tako da je u kolini mernog mesta školsko dvorište sa sportskim terenima i zelenilo.
Usisna cev za uzimanje uzoraka vazduha je na otvorenom, na visini od oko 6m, omogućava strujanje vazduha u luku od 270° i bez prepreka koje bi mogle da utiču na strujanje vazduha. Udaljenost usisne cevi od ivičnjaka je oko 20m, a udaljenost od raskrsnice je oko 150m. Usisna cev za uzimanje uzoraka vazduha je u odnosu na okolne objekte udaljena oko 25m. Sedimentator se nalazi u školskom dvorištu na visini od oko 1.5m. Usisna cev aparata za uzorkovanje vazduha je na udaljenosti oko 15m od sedimentatora. Udaljenost sedimentatora od najbliže ulice je 10m, a od glavne raskrsnice oko 170m. Najbliži objekat je školska zgrada koja je na udaljenosti oko 12m od sedimentatora.
Slika: Merno mesto OŠ "Svetozar Marković"
Merno mesto u Osnovnoj školi "Jovan Jovanović Zmaj" u Vranju (geografska širina 42.54898, a geografska dužina 21.89280) nalazi se u stambenoj zoni u zapadnom delu grada, udaljeno od centra oko 600m. Škola se nalazi između dve paralelne frekventne ulice, Kosovska ulica na udaljenosti oko 140m i ulice Sime Pogačarevića na udaljenosti oko 100m. Aparat za uzorkovanje vazduha je instaliran u pomoćnom objektu Osnovne škole "Jovan Jovanović Zmaj" u Vranju. U blizini mernog mesta nalaze se individualni objekti niske spratnosti tako da na zagađenost vazduha pored motornih vozila utiču i individualna ložišta. Najbliža blokovska kotlarnica JP "Novi Dom" je kotlarnica "Blok pošta-banka" u centru udaljena oko 600m. Merno mesto je u školskom dvorištu sa sportskim terenima i zelenilom. Usisna cev aparata je na visini od 2,5m. Udaljenost usisne cevi od ivičnjaka je oko 7m, a od frekventne raskrsnice oko 100m. Sedimantator se nalazi u školskom dvorištu na visini od oko 1,5m i u blizini usisne cevi aparata za uzorkovanje vazduha na oko 5m. Usisna cev za uzimanje uzoraka vazduha je u odnosu na okolne objekte udaljena oko 12m.
Slika: Merno mesto OŠ "Jovan Jovanović Zmaj"
Merno mesto u Predškolskoj ustanovi "Neven" u Vranju (geografska širina 42.555872, a geografska dužina 21.899518) nalazi se u stambeno-poslovnoj zoni severno od centra grada, na udaljenosti oko 400m od centra. U blizini mernog mesta su stambeni objekti niske spratnosti i nekoliko stambenih zgrada tako da na zagađenost vazduha pored motornih vozila utiču i individualna ložišta. U blizini mernog mesta nalaze se nekoliko zgrada državnih ustanova (Gradska uprava, Osnovni sud, Viši sud, Okružni zatvor, RFZO, kao i Predškolska ustanova "Neven") koje se zagrevaju iz blokovske kotlarnice "Blok pošta - banka" u centru koja je udaljena od mernog mesta oko 350m. Usisna cev se nalazi na visini oko 3m. Udaljenost mernog mesta od prometne raskrsnice je oko 50m. Sedimentator se nalazi u dvorištu Predškolske ustanove "Neven" udaljen oko 15m od usisne cevi aparata za uzorkovanje vazduha. Usisna cev za uzimanje uzoraka vazduha je u odnosu na okolne objekte udaljena oko 4m.
Slika: Merno mesto PU "Neven"
Merno mesto u Osnovnoj školi "Predrag Devedžić" u Vranjskoj Banji (geografska širina 42.547120, a geografska dužina 22.002036) nalazi se u krugu ove škole u pomoćnom objektu. Škola se nalazi u blizini centra Vranjske Banje na oko 280m. U neposrednoj okolini škole se nalaze Zdravstvena stanica, Predškolska ustanova i stambeno-poslovni objekti. Osnovna škola "Predrag Devedžić" u Vranjskoj Banji, kao i većina objekata u okolini greju se toplom vodom iz termalnih izvora Vranjske Banje, tako da zagađenost vazduha uglavnom potiče od motornih vozila i delom od individualnih ložišta. Merno mesto je u školskom dvorištu sa zelenilom i sportskim terenima. Usisna cev aparata je na visini oko 4m. Udaljenost od ivičnjaka je oko 8m, a od prve raskrsnice oko 50m. Sedimentator se nalazi u školskom dvorištu na visini oko 1,5m, a na udaljenosti od usisne cevi aparata za uzorkovanje vazduha na oko 100m. Usisna cev za uzimanje uzoraka vazduha je u odnosu na okolne objekte udaljena oko 15m.
Slika: Merno mesto OŠ "Predrag Devedžić"
Na svim mernim mestima vrši se sistematsko dnevno merenje osnovnih zagađujućih materija SO2, čađi, kao i NO2 i vrši se analiza aerosedimenta u mesečnim uzorcima padavina. Analizom aerosedimenta određuju se: ukupne taložne materije, pH vrednost, specifična elektroprovodljivost, sulfati, hloridi, amonijum jon, nitrati, nitriti, kalcijum, rastvorne materije, nerastvorne materije, sagorljivi deo i sadržaj pepela.
Koncentracije SO2, čađi i NO2 se određuju u dvadesetčetvoročasovnom uzorku, odnosno merenja se vrše putem manuelnih metoda i to kontinualna fiksna 24-časovna merenja, tokom cele godine, svakodnevno. Merenja ukupnih taložnih materija (UTM) se vrše jednom mesečno u toku godine.
2. Praćenje koncentracije alergenog polena
Identifikacija polena vrši se za 24 biljne vrste (javor, jova, ambrozija, pelin, breza, konoplja, grab, štir, leska, tisa i čempresi, bukva, jasen, orah, bor i jele, bokvica, platan, trave, topola, hrast, kiselica, vrba, lipa, brest, kopriva).
Monitoring aeropolena na teritoriji grada Vranja obezbeđuje:
- kontinuirano praćenje koncentracije aeropolena na teritoriji grada Vranja,
- formiranje baze podataka aeropolena za izradu "aeropalinološkog kalendara",
- redovno informisanje javnosti.
U našim klimatskim uslovima polinacija se prati od početka februara do kraja oktobra:
- sezona cvetanja drveća je od februara do maja,
- sezona cvetanja trava je od maja do juna,
- sezona cvetanja korova je od juna do oktobra.
a. Realizacija monitoringa aeropolena
U sklopu praćenja kvaliteta vazduha - stepena zagađenosti, vrši se i praćenje prisutnosti i koncentracije aerogenog polena u vazduhu kao prirodnog zagađivača.
Merenje prisutnosti i količina alergenog polena u vazduhu se vrši pomoću uređaja, "klopke" za polen. Merenje koncentracija aeropolena i interpretaciju rezultata vrši stručna organizacija koja ispunjava uslove i poseduje odgovorajuću dozvolu ministarstva nadležnog za poslove zaštite životne sredine.
b. Merno mesto i dinamika merenja
Merenje prisutnosti i količina aerogenog polena u vazduhu vrši se na jednom mernom mestu koje pokriva oblast radijusa od 50km (u zavisnosti od konfiguracije terena). Merno mesto je na zgradi Zavoda za javno zdravlje Vranje, a merenje se vrši pomoću uređaja, klopke za polen. Datum početka merenja za svaku godinu na teritoriji Republike Srbije određuje Agencija za zaštitu životne sredine, radi adekvatnog, kontinuiranog rada i uporedljivosti rezultata. Početak merenja, u našim klimatskim uslovima, zvanično je 1. februar, ali se on obično usklađuje sa početkom kretanja vegetacije, odnosno sa prvim detektovanjem polena u vazduhu. Merenja se vrše svakodnevno (od 0-24 sata). Rezultati merenja se iskazuju kao broj polenovih zrna u m3 vazduha (koncentracija), za svaki tip polena posebno. Dan je podeljen na dvosatne periode, ali se rezultati daju zbirno u vidu ukupnog broja polenovih zrna svakog pojedinačnog tipa. Izveštaj o monitoringu polena na teritoriji grada Vranja se radi na nedeljnom nivou sa prognozom za nerednu nedelju. Monitoringom se prati prisustvo i koncentracija 24 tipova polenovih zrna, koji pokrivaju sve vrste biljaka čiji polen je izazivač alergijskih reakcija kod ljudi.
III OBRADA I ANALIZA PODATAKA I IZVEŠTAVANJE O REZULTATIMA KONTROLE KVALITETA VAZDUHA
1. Obezbeđivanje kvaliteta podataka
Tumačenje rezultata ispitivanja vršilo bi se u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/2009, 10/2013 i 26/2021) i Uredbom o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 11/2010, 75/2010, 63/2013).
Sva merenja kvaliteta vazduha, obradu i analizu podataka, proveru validnosti rezultata dobijenih merenjem i/ili uzimanjem uzoraka i interpretaciju rezultata vrši stručna organizacija koja je akreditovana kao laboratorija za ispitivanje kvaliteta vazduha i koja poseduje akreditovane metode za merenje svih zagađujućih materija obuhvaćenih Programom, kao i ovlašćenje Ministarstva nadležnog za poslove zaštite životne sredine za vršenje monitoringa kvaliteta vazduha - merenje nivoa zagađujućih materija u vazduhu.
Na osnovu rezultata merenja nivoa zagađujućih materija, vršila bi se analiza u cilju praćenja prostorne i vremenske raspodele zagađujućih materija i utvrđivanje trenda koncentracije određenih polutanata u vazduhu.
2. Redovno izveštavanje
2.1. Kontrola kvaliteta vazduha
Izveštaje o izvršenim merenjima, odnosno o rezultatima kontrole kvaliteta vazduha u okviru Lokalne mreže mernog mesta, stručna organizacija dostavlja Odeljenju za urbanizam, imovinsko - pravne poslove, komunalno - stambene delatnosti i zaštitu životne sredine Gradske uprave Vranje, do 15. u mesecu za prethodni mesec, a godišnji izveštaj u roku od 30 dana, od dana isteka kalendarske godine za prethodnu godinu u pisanom i elektronskom obliku.
Dostavljeni izveštaj treba da sadrži opis metodologije, rezultate praćenja kvaliteta vazduha tabelarno i grafički prikazane i tekstualno objašnjenje, kao i zaključak o kvalitetu vazduha na utvrđenim mernim mestima.
Godišnji izveštaj treba da sadrži opis makrolokacije i mikrolokacije za obavljanje fiksnih merenja; dokumentovani prikaz mernih mesta i lokacija za uzimanje uzoraka; opis metodologije merenja zagađujućih materija iz Programa; opis mernih uređaja pomoću kojih se obavljaju merenja zagađujućih materija iz Programa; rezultate merenja sa prikazom svih izmerenih dnevnih vrednosti koncentracija zagađujućih materija iz Programa; diskusiju rezultata merenja sa zaključkom.
U skladu sa članom 17. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/2009, 10/2013 i 26/2021) podatke o kvalitetu vazduha iz Lokalne mreže Odeljenje za urbanizam, imovinsko-pravne poslove, komunalno - stambene delatnosti i zaštitu životne sredine, nadležno za zaštitu životne sredine Gradske uprave Vranje, dužno je da dostavlja Agenciji za zaštitu životne sredine Republike Srbije do 15. u mesecu za prethodni mesec, a godišnji izveštaj najkasnije 60 dana od dana isteka kalendarske godine za prethodnu godinu. Takođe, nadležni organ je dužan da o podacima o kvalitetu vazduha redovno obaveštava javnost putem zvanične prezentacije grada Vranja.
Podaci o izvršenim merenjima, odnosno o rezultatima kontrole kvaliteta vazduha u gradu Vranju objaviće se na zvaničnoj internet prezentaciji grada Vranja https://www.vranje.org.rs/fascikla/gradska-uprava- 3/zivotna-sredina. Isto tako nadležni organ obaveštava javnost o kvalitetu vazduha, u obliku Godišnjeg izveštaja o stanju kvaliteta vazduha u tekućoj godini za prethodnu godinu.
Pored napred navedenog, ovlašćena stručna organizacija je dužna da dostavi kompletnu bazu podataka izvršenih merenja svih zagađujućih materija (po napred navedenoj dinamici), u elektronskom obliku, Odeljenju za urbanizam, imovinsko - pravne poslove, komunalno - stambene delatnosti i zaštitu životne sredine Gradske uprave grada Vranja, u roku od 30 dana od isteka izveštajnog perioda.
2.2. Monitoring polena
O izvršenim merenjima aeropolena izrađuju se i dostavljaju:
- Nedeljni izveštaji o stanju i prognozi aeropolena koji sadrži tabelu sa rizikom za nastanak alergijskih reakcija, tekstualno i numeričku stručnu informaciju o stanju alergenog aeropolena, sa kratkoročnom prognozom za 7 dana,
- Mesečni izveštaji sa stručnom informacijom o stanju alergenog aeropolena za protekli mesec,
- Godišnji izveštaj sa stručnom informacijom o stanju aeropolena tokom godine, kalendarom polena na teritoriji grada Vranja, sa predlogom mera.
Obaveza nadležnog organa je da na ovaj Program, kojim se uspostavlja Lokalna mreža mernih mesta, pribavi saglasnost nadležnog Ministarstva zaštite životne sredine Republike Srbije.
Odeljenje za urbanizam, imovinsko-pravne poslove, komunalno-stambene delatnosti i zaštitu životne sredine Gradske uprave grada Vranja pribavilo je saglasnost Ministarstva zaštite životne sredine Republike Srbije, broj 000483342 2023 od 19. 01. 2024. godine na predloženi Program, u skladu sa članom 15. stav 4. Zakona o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik RS", broj 36/2009, 10/2013 i 26/2021).
IV AKTIVNOSTI ZA REALIZACIJU PROGRAMA
Realizacija Programa kontrole kvaliteta vazduha obuhvata tri faze:
I faza - donošenje Programa kontrole kvaliteta vazduha na teritoriji grada Vranja za 2024. i 2025. godinu
II faza - Izbor stručne organizacije za realizaciju Programa, koja je akreditovana kao laboratorija za ispitivanje, odnosno koja ispunjava propisane uslove za merenje svih navedenih zagađujućih materija i koja poseduje dozvolu ministarstva nadležnog za poslove zaštite životne sredine za merenje nivoa zagađujućih materija u vazduhu;
III faza - Realizacija Programa kontrole kvaliteta vazduha na teritoriji grada Vranja za 2024. i 2025. godinu, od strane izabrane stručne organizacije.
Sredstva za sprovođenje kontrole kvaliteta vazduha na teritoriji grada Vranja biće obezbeđena budžetom grada Vranja.
Program objaviti u "Službenom glasniku grada Vranja" i na zvaničnoj internet prezentaciji grada Vranja.