za izloženost riziku druge ugovorne strane za transakcije koje nisu predmet standardizovanih sporazuma o netiranju koji zadovoljavaju uslove iz tačke 154. Odluke računa za svaku transakciju zasebno, prema sledećoj formuli:
UPUTSTVOO NAČINU IZRAČUNAVANJA UKUPNOG IZNOSA IZLOŽENOSTI BANKE KOJE SE UKLJUČUJU U OBRAČUN POKAZATELJA STEPENA ZADUŽENOSTI (LEVERIDŽA)("Sl. glasnik RS", br. 41/2025) |
1. Ovim uputstvom bliže se uređuje način izračunavanja ukupnog iznosa izloženosti banke koje se uključuju u obračun pokazatelja stepena zaduženosti (leveridža).
2. Ukupan iznos izloženosti banke u smislu ovog uputstva, utvrđuje se kao zbir sledećih izloženosti:
- bilansnih izloženosti iz tačke 3. ovog uputstva, osim ako te izloženosti ne predstavljaju odbitnu stavku prilikom obračuna osnovnog kapitala u skladu sa Odlukom o adekvatnosti kapitala banke (u daljem tekstu: Odluka),
- izloženosti po osnovu derivata iz tačke 7. ovog uputstva,
- uvećanja za izloženost riziku druge ugovorne strane po osnovu repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja obračunatih u skladu s tač. 19. do 24. ovog uputstva,
- izloženosti po osnovu vanbilansnih stavki iz tačke 8. ovog uputstva.
3. Banka je dužna da iznos bilansnih izloženosti, osim finansijskih derivata iz Priloga 1 Odluke i kreditnih derivata, izračuna u skladu sa sledećim pravilima:
- iznos izloženosti za pozicije bilansne aktive utvrđuje se u skladu s tačkom 37. stav 1. Odluke,
- banka ne može koristiti sredstva obezbeđenja u obliku finansijske imovine ili druga materijalna sredstva obezbeđenja, garancije ili kupljene instrumente kreditne zaštite u cilju umanjenja iznosa izloženosti,
- banka ne može izvršiti netiranje kredita i depozita,
- banka ne može izvršiti netiranje izloženosti po osnovu repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja.
4. Banka može umanjiti iznos izloženosti iz tačke 2. ovog uputstva za iznos odbitne stavke od osnovnog akcijskog kapitala iz tačke 13. stav 1. odredba pod 4) Odluke.
5. Banka ne mora u obračun ukupnog iznosa izloženosti uključiti izloženosti iz tačke 40. Odluke, ako su ispunjeni uslovi iz stava 1. te tačke i ako je banka dobila saglasnost Narodne banke Srbije iz te tačke.
6. Izuzetno od tačke 3. ovog uputstva, banka iznos izloženosti po osnovu gotovinskih potraživanja i gotovinskih obaveza iz repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja sa istom drugom ugovornom stranom može utvrditi na neto osnovi, ako su ispunjeni sledeći uslovi:
1) transakcije imaju isti konačan datum izmirenja;
2) pravo da se iznos koji se duguje drugoj ugovornoj strani poravna sa iznosom koji se od nje potražuje može se ostvariti u skladu s merodavnim pravom u toku redovnog poslovanja, kao i u slučaju nastupanja statusa neizmirenja obaveza, likvidacije ili stečaja;
3) ugovorne strane nameravaju da izmire neto iznos transakcije ili da izvrše istovremeno izmirenje ili transakcija podleže mehanizmu izmirenja koji je ekvivalentan neto izmirenju, koji postoji u slučaju da je na datum izmirenja neto iznos koji se dobija na osnovu novčanih tokova transakcije jednak pojedinačnom neto iznosu po osnovu neto izmirenja.
7. Banka je dužna da iznos izloženosti po osnovu finansijskih derivata iz Priloga 1 Odluke i kreditnih derivata, uključujući i one iz vanbilansne evidencije, izračuna u skladu s tač. 12. do 18. ovog uputstva.
8. Banka je dužna da iznos izloženosti za vanbilansne stavke - osim finansijskih derivata iz Priloga 1 Odluke, kreditnih derivata i izloženosti po osnovu repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja - izračuna u skladu s tačkom 37. Odluke, pri čemu bruto knjigovodstvenu vrednost vanbilansnih stavki ne umanjuje za iznos specifičnih prilagođavanja za kreditni rizik.
U slučaju da se banka ugovorom kojim je preuzela vanbilansnu obavezu obavezala na preuzimanje nove vanbilansne obaveze, primenjuje se faktor konverzije koji je niži od faktora konverzije koji se odnose na ove obaveze, u skladu s tačkom 113. stav 9. Odluke.
U slučaju vanbilansnih stavki raspoređenih u kategoriju niskog rizika u skladu s tačkom 37. stav 3. odredba pod 1), alineja prva, Odluke, primenjuje se faktor konverzije od 10%.
9. Banka koja je član kliringa kvalifikovanog centralnog tržišnog učesnika može iz obračuna izloženosti isključiti izloženosti po osnovu trgovanja finansijskim derivatima iz Priloga 1 Odluke, kreditnih derivata, repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja, pod uslovom da su izloženosti po osnovu trgovanja poravnate s tim tržišnim učesnikom i da su ispunjeni uslovi iz tačke 292. stav 1. odredba pod 3) Odluke.
Kvalifikovanim centralnim tržišnim učesnikom (u daljem tekstu: QCCP lice) smatra se lice čije je značenje utvrđeno Odlukom.
10. Ako banka član kliringa QCCP lica garantuje QCCP licu da će nadoknaditi gubitke nastale usled neizmirenja obaveze klijenta po osnovu transakcije s derivatima u koju klijent ulazi direktno sa QCCP licem - dužna je da izloženost po osnovu te garancije uključi u iznos izloženosti po osnovu derivata u skladu s tač. 12. do 18. ovog uputstva.
11. Banka može iz iznosa izloženosti isključiti izloženosti prema javnim administrativnim telima ako ona ispunjavaju uslov iz tačke 43. stav 5. Odluke, kao i ako te izloženosti nastaju po osnovu sredstava koje je banka dužna da prenese javnom administrativnom telu u cilju finansiranja investicija od javnog značaja.
12. Banka je dužna da iznos izloženosti po osnovu finansijskih derivata iz Priloga 1 Odluke i kreditnih derivata, uključujući i one iz vanbilansne evidencije, izračunava koristeći metod tekuće izloženosti u skladu s tačkom 250. Odluke.
Pri obračunu iznosa potencijalne izloženosti po osnovu kreditnih derivata, banka je dužna da pravilo iz tačke 286. stav 2. odredba pod 1) Odluke primenjuje na sve kreditne derivate.
Pri izračunavanju iznosa izloženosti po osnovu derivata, banka može koristiti ugovore o prenovu (novaciji) i druge ugovore o netiranju u skladu s tačkom 282. Odluke, ako su ispunjeni uslovi iz tač. 283. i 284. Odluke na način opisan u tački 285. te odluke, pri čemu ne može da koristi ugovore o netiranju između različitih kategorija proizvoda.
Izuzetno od stava 3. ove tačke, banka može koristiti ugovore o netiranju unutar kategorije proizvoda iz Priloga 1 Odluke, kao i kreditnih derivata, u slučaju da su ti proizvodi, odnosno derivati predmet ugovora o netiranju između različitih kategorija proizvoda iz tačke 282. stav 1, alineja treća, Odluke.
13. Pri izračunavanju iznosa izloženosti po osnovu derivata banka ne umanjuje iznos izloženosti za iznos sredstava obezbeđenja primljenih u okviru ugovora o tim derivatima
14. Pri izračunavanju iznosa izloženosti iz tačke 12. ovog uputstva, banka može tekuću izloženost da umanji za iznos primljene varijabilne margine u gotovini od druge ugovorne strane, ako iznos varijabilne margine nije već oduzet od iznosa izloženosti u skladu s važećim računovodstvenim propisima i kada su ispunjeni sledeći uslovi:
- ako se transakcija ne obavlja preko QCCP lica, iznos gotovine koji se prima ne podleže izdvajanju,
- varijabilna margina se izračunava i razmenjuje na dnevnoj osnovi na osnovu tržišnih vrednosti derivata,
- primljena varijabilna margina u gotovini je u valuti u kojoj se vrši izmirenje ugovora o derivatu,
- iznos varijabilne margine koji je razmenjen jednak je punom iznosu koji bi bio potreban za zatvaranje izloženosti koja je utvrđena u skladu s tržišnom vrednošću derivata, a uzimajući u obzir prag i najniži iznos margine koji će se razmeniti,
- transakcije koje se odnose na ugovor o derivatu i varijabilne margine po osnovu tog ugovora predmet su standardizovanog sporazuma o netiranju koji banka može da koristi za ublažavanje izloženosti riziku druge ugovorne strane u skladu s tačkom 282. Odluke.
U slučaju iz stava 1, alineja treća, ove tačke, ako je kreditni derivat predmet standardizovanog sporazuma o netiranju, valuta u kojoj se izmiruje ugovor o derivatu je bilo koja valuta utvrđena u ugovoru o derivatu, u standardizovanom sporazumu o netiranju ili u dodatku ugovora o tom sporazumu kojim se uređuju pitanja podobnih sredstava obezbeđenja u transakciji s derivatima.
U slučaju da priznaje primljenu varijabilnu marginu u gotovini od strane druge ugovorne strane kao sredstvo, u skladu s računovodstvenim propisima - banka dato sredstvo može isključiti iz obračuna izloženosti, pod uslovom da su ispunjeni uslovi iz stava 1. ove tačke.
Iznos varijabilne margine koji se može oduzeti od iznosa izloženosti ne može biti veći od iznosa tekuće izloženosti i navedeni iznos se ne može oduzeti od potencijalne izloženosti, uključujući i slučaj iz tačke 285. stav 1. odredba pod 3) Odluke.
15. Banka je dužna da, pored izloženosti iz tačke 12. ovog uputstva, u obračun ukupnog iznosa izloženosti uključi i iznos efektivne hipotetičke vrednosti na koju se odnosi kreditni derivat, umanjen za iznos negativnih promena fer vrednosti koje su uključene u obračun osnovnog kapitala a koje se odnose na taj prodati kreditni derivat. Dobijeni iznos izloženosti po osnovu prodatih kreditnih derivata može se dodatno umanjiti za efektivnu hipotetičku vrednost kupljenog kreditnog derivata koji se odnosi na isto referentno lice ako su ispunjeni sledeći uslovi:
- u slučaju kreditnih derivata s jednim referentnim licem, kupljeni kreditni derivat mora se odnositi na referentno lice koje ima jednako ili podređeno pravo u redosledu naplate kao referentna obaveza prodatog kreditnog derivata, a kreditni događaj koji se odnosi na nadređenu referentnu imovinu doveo bi do kreditnog događaja koji se odnosi na podređenu referentnu imovinu,
- u slučaju da banka kupuje kreditni derivat za skup referentnih lica, iznos izloženosti po osnovu prodatog kreditnog derivata za skup referentnih lica može se umanjiti za iznos izloženosti po osnovu kupljenog kreditnog derivata za skup referentnih lica samo ako je skup referentnih lica i nivo podređenosti u obe transakcije jednak,
- preostali rok dospeća kupljenog kreditnog derivata jednak je preostalom roku dospeća prodatog kreditnog derivata ili je duži od tog roka,
- pri određivanju dodatne vrednosti izloženosti za prodate kreditne derivate, hipotetička vrednost kupljenog kreditnog derivata umanjuje se za pozitivne promene fer vrednosti koje su uključene u obračun osnovnog kapitala a koje se odnose na taj kupljeni kreditni derivat,
- u slučaju proizvoda koji se sastoje od tranši, kupljeni kreditni derivat odnosi se na referentnu obavezu koja ima isto pravo u redosledu naplate kao referentna obaveza prodatog kreditnog derivata.
U slučaju da hipotetički iznos prodatog kreditnog derivata nije umanjen za hipotetički iznos kupljenog kreditnog derivata, banka može oduzeti potencijalnu izloženost tog prodatog kreditnog derivata od ukupnog iznosa potencijalne izloženosti iz tačke 12. ovog uputstva, obračunatog u skladu s tačkom 250. stav 1. odredba pod 2) ili tačkom 286. stav 2. odredba pod 1) Odluke. U slučaju utvrđivanja potencijalne izloženosti u skladu s tačkom 285. stav 1. odredba pod 3) Odluke, PCEgross može biti umanjen za iznos pojedinačne potencijalne izloženosti prodatih kreditnih derivata bez prilagođavanja vrednosti NGR (net-to-gross ratio).
16. Banka ne umanjuje hipotetički iznos prodatog kreditnog derivata u slučaju da kupuje zaštitu preko TRS derivata (Total Return Swap) i da neto plaćanja primljena po osnovu ovog derivata evidentira kao prihod, a umanjenje vrednosti odnosne imovine ne evidentira kao rashod koji utiče na iznos osnovnog kapitala.
Značenje TRS derivata utvrđeno je u Odluci.
17. U slučaju da banka kupuje kreditni derivat za skup referentnih lica, ona može umanjiti iznos izloženosti u skladu s tačkom 15. ovog uputstva za prodati kreditni derivat sa jednim referentnim licem samo ako kupljeni kreditni derivat ima jednaku vrednost kao kada bi banka kupila zaštitu zasebno za svako referentno lice u skupu. U slučaju da banka kupuje kreditni derivat za skup referentnih lica, banka može priznati umanjenje za prodati kreditni derivat kada su skup referentnih lica i podređenost prava prvenstva naplate identični u obe transakcije.
18. Izuzetno od tačke 12. ovog uputstva, banka za obračun izloženosti po osnovu jednovalutnih kamatnih svopova i bazičnih svopova iz Priloga 1 Odluke može koristiti metod originalne izloženosti u skladu s tačkom 251. Odluke - ako taj metod koristi i za obračun rizikom ponderisanih izloženosti.
Ako koristi metod originalne izloženosti iz tačke 251. Odluke, banka iznos izloženosti dobijen primenom te metode ne umanjuje za iznos primljene varijabilne margine u gotovini.
19. Banka je dužna da pored iznosa izloženosti po osnovu repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja, uključujući i one iz vanbilansne evidencije, u ukupan iznos izloženosti dodatno uključi uvećanje za izloženost riziku druge ugovorne strane u skladu s tač. 20. i 21. ovog uputstva.
20. Banka je dužna da uvećanje za izloženost riziku druge ugovorne strane za transakcije koje nisu predmet standardizovanih sporazuma o netiranju koji zadovoljavaju uslove iz tačke 154. Odluke računa za svaku transakciju zasebno, prema sledećoj formuli:
gde je:
= fer vrednost hartija od vrednosti ili iznos gotovine pozajmljen drugoj ugovornoj strani u okviru transakcije;
= fer vrednost hartija od vrednosti ili iznos gotovine primljen od druge ugovorne strane u okviru transakcije.
21. Banka je dužna da uvećanje za izloženost riziku druge ugovorne strane po osnovu repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja, uključujući i one iz vanbilansne evidencije, koje su predmet standardizovanih sporazuma o netiranju koji zadovoljavaju uslove iz tačke 154. Odluke računa za svaki sporazum o netiranju zasebno, u skladu sa sledećom formulom:
gde je:
= ukupna fer vrednost hartija od vrednosti ili ukupan iznos gotovine pozajmljen drugoj ugovornoj strani u okviru sporazuma za netiranje;
= ukupna fer vrednost hartija od vrednosti ili ukupan iznos gotovine primljen od druge ugovorne strane u okviru sporazuma za netiranje.
22. Izuzetno od tačke 19. ovog uputstva, banka pri izračunavanju iznosa uvećanja za izloženost riziku druge ugovorne strane po osnovu repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe i transakcija sa dugim rokom izmirenja, uključujući i one iz vanbilansne evidencije, može koristiti jednostavni metod za finansijska sredstva obezbeđenja u skladu s tačkom 173. Odluke, s tim da ponder rizika koji se pri tome koristi ne može biti manji od 20%.
Banka može pri izračunavanju izloženosti iz stava 1. ove tačke koristiti jednostavni metod za finansijska sredstva obezbeđenja u skladu s tačkom 173. Odluke, ako taj metod koristi i pri izračunavanju rizikom ponderisanih izloženosti.
23. Banka je dužna da vrednost hartija od vrednosti koje su date u repo transakcijama, transakcijama kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, po osnovu ugovora o davanju u zajam hartija od vrednosti ili transakcijama sa dugim rokom izmirenja koje su prestale da se priznaju u bilansu jer se transakcija vodi kao prodaja - uključi u obračun iznosa izloženosti.
24. Ako je banka posrednik između dve ugovorne strane u okviru repo i reverse repo transakcija, transakcija kreditiranja trgovine hartijama od vrednosti, ugovora o uzimanju i davanju u zajam hartija od vrednosti ili robe ili transakcija sa dugim rokom izmirenja, uključujući i one iz vanbilansne evidencije - primenjuju se sledeća pravila:
- ako banka pruža osiguranje ili garanciju klijentu ili drugoj ugovornoj strani koja je ograničena na iznos razlike između vrednosti hartije od vrednosti ili gotovine koju je klijent dao i vrednosti sredstava obezbeđenja koju je dužnik pružio - u iznos izloženosti uključuje se samo iznos uvećanja za izloženost riziku druge ugovorne strane na način opisan u tač. 20. ili 21. ovog uputstva,
- ako ne pruža osiguranje ili garanciju ugovornim stranama - banka ne uključuje ove transakcije u iznos izloženosti,
- ako je ekonomski izložena po osnovu hartija od vrednosti ili gotovine koja je predmet transakcije u iznosu većem od iznosa uvećanja za izloženost riziku druge ugovorne strane u skladu s tač. 20. ili 21. ovog uputstva - banka je dužna da u iznos izloženosti uključi i ukupan iznos gotovine ili punu vrednost hartije od vrednosti koja je predmet transakcije.
25. Ovo uputstvo stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", a primenjuje se od 1. oktobra 2025. godine.