Prethodni
Tabela II-6. Zbirni pregled očekivanih promena agrarne strukture po opštinama 1991-2020. godine
|
| Okrug | Valjevo | Lajkovac | Ljig | Mionica | Osečina | Ub |
|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| Broj poljoprivrednih gazdinstava - ukupno | |||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 1991* | 34724 | 12306 | 3520 | 3653 | 4165 | 3769 | 7308 |
| 2020** | 25185 | 8990 | 2940 | 2400 | 2835 | 2300 | 5720 |
| Indeks 2020/1991 | 72,5 | 73,0 | 83,5 | 65,7 | 68,1 | 61,0 | 78,3 |
| Udeo gazdinstva u ukupnom broju domaćinstva - % | |||||||
| 1991* | 56,7 | 39,5 | 68,4 | 73,7 | 81,0 | 78,8 | 72,7 |
| 2020** | 44,1 | 30,8 | 56,5 | 57,5 | 62,5 | 52,1 | 58,7 |
| Agrarna struktura prema ukupno raspoloživoj / korišćenoj poljoprivrednoj površini - 2020** | |||||||
| do 3 h | 11963 | 4926 | 1585 | 1023 | 1188 | 651 | 2590 |
| - % ukupnog | 47,5 | 54,8 | 53,9 | 42,9 | 41,9 | 28,3 | 45,3 |
| Polj. zemljište - ha | 16942 | 5685 | 2008 | 2091 | 2128 | 1246 | 3784 |
| - % ukupno | 10,3 | 10,5 | 14,6 | 11,7 | 10,0 | 6,1 | 10,1 |
| Prosek po gazdin. - ha | 1,42 | 1,15 | 1,27 | 2,04 | 1,79 | 1,91 | 1,46 |
| Broj gazdinstva | 9619 | 2831 | 1130 | 1002 | 1185 | 1206 | 2265 |
| - % ukupnog | 38,2 | 31,5 | 38,4 | 41,8 | 41,8 | 52,4 | 39,6 |
| Polj. zemljište - ha | 69093 | 21068 | 6352 | 7279 | 8801 | 9403 | 16190 |
| - % ukupnog | 41,9 | 38,8 | 46,3 | 41,0 | 41,4 | 45,9 | 43,2 |
| Prosek po gazdin. - ha iznad 10 ha | 7,18 | 7,44 | 5,62 | 7,26 | 7,43 | 7,80 | 7,15 |
| Broj gazdinst. | 3603 | 1233 | 225 | 375 | 462 | 443 | 865 |
| - % ukupnog | 14,3 | 13,7 | 7,7 | 15,6 | 16,3 | 19,3 | 15,1 |
| Polj. zemljište - ha | 78965 | 27499 | 5352 | 8387 | 10326 | 9855 | 17546 |
| - % ukupnog | 47,9 | 50,7 | 39,1 | 47,2 | 48,6 | 48,0 | 46,7 |
| Prosek po gazdin. - ha | 21,92 | 22,30 | 23,79 | 22,37 | 22,35 | 22,25 | 20,28 |
*) Po popisu
**) Prema aproksimacijama po KO (Tabela 6)
***) U odnosu na demografske projekcije 2020. (niska varijanta)
Tabela II-7. Planirane promene osnovnih resursnih i socio-ekonomskih obeležja poljoprivrede po opštinama 1991-2020*
|
| Okrug | Valjevo | Lajkovac | Ljig | Mionica | Osečina | Ub |
|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 1. Poljoprivredna površina u ha - ukupno | |||||||
| 1991 | 171.322 | 58.627 | 13.809 | 18.758 | 21.798 | 20.736 | 37.594 |
| 2020 | 165.000 | 54.252 | 13.712 | 17.757 | 21.255 | 20.504 | 37.520 |
| Indeks 2020/1991 | 96,3 | 92,5 | 99,3 | 94,7 | 97,5 | 98,9 | 99,8 |
| Oranice i bašte | |||||||
| 1991 | 105.525 | 31.912 | 9.460 | 9.934 | 13.029 | 11.605 | 29.585 |
| 2020 | 95.000 | 25.184 | 9.958 | 8.842 | 12.122 | 8.510 | 30.384 |
| Indeks 2020/1991 | 90,0 | 78,9 | 105,3 | 89,0 | 93,0 | 73,3 | 102,7 |
| - višegodišnji zasadi | |||||||
| 1991 | 18.806 | 7.921 | 734 | 2.203 | 2.739 | 3.148 | 2.061 |
| 2020 | 20.000 | 8.495 | 771 | 2.511 | 2.904 | 3.228 | 2.091 |
| Indeks 2020/1991 | 106,4 | 107,3 | 105,0 | 114,0 | 106,0 | 102,5 | 101,5 |
| - travnjaci i ostalo | |||||||
| 1991 | 46.991 | 18.794 | 3.615 | 6.621 | 6.030 | 5.983 | 5.948 |
| 2020 | 50.000 | 20.573 | 2.983 | 6.404 | 6.229 | 8.766 | 5.045 |
| Indeks 2020/1991 | 106,4 | 109,4 | 82,5 | 96,7 | 103,3 | 146,5 | 84,9 |
| 2. Broj aktivnih poljoprivrednika - ukupno | |||||||
| 1991 | 51.207 | 16.461 | 3.481 | 4.913 | 6.682 | 7.538 | 12.132 |
| 2020 | 18.203 | 6.079 | 1.212 | 1.609 | 2.166 | 2.682 | 4.455 |
| Indeks 2020/1991 | 35,6 | 36,9 | 34,8 | 32,8 | 32,4 | 35,6 | 36,7 |
| 3. Broj aktivnih poljoprivrednika na 100 ha poljoprivredne površine | |||||||
| 1991 | 29,9 | 28,1 | 25,2 | 26,2 | 30,7 | 36,4 | 32,3 |
| 2020 | 11,0 | 11,2 | 8,8 | 9,1 | 10,2 | 13,1 | 11,9 |
| 4. Ukupno korišćena/raspoloživa poljoprivredna površina po 1 aktivnom poljoprivredniku - ha | |||||||
| 1991 | 3,3 | 3,6 | 4,0 | 3,8 | 3,3 | 2,8 | 3,1 |
| 2020 | 9,1 | 8,9 | 11,3 | 11,0 | 7,9 | 7,7 | 8,4 |
| 5. Ukupno raspoloživo/korišćeno poljoprivredno zemljište u proseku po gazdinstvu/preduzeću - ha | |||||||
| - svega | 4,93 | 4,76 | 3,92 | 5,13 | 5,23 | 5,50 | 5,14 |
| 2020 | 6,55 | 6,3 | 4,66 | 7,40 | 7,50 | 8,91 | 6,56 |
| - oranice i bašte | |||||||
| 1991 | 3,04 | 2,59 | 2,69 | 2,72 | 3,13 | 3,08 | 4,05 |
| 2020 | 3,77 | 2,80 | 3,39 | 3,68 | 4,28 | 3,70 | 5,31 |
| - višegodišnji zasadi | |||||||
| 1991 | 0,54 | 0,64 | 0,20 | 0,60 | 0,66 | 0,84 | 0,28 |
| 2020 | 0,79 | 0,94 | 0,26 | 1,05 | 1,02 | 1,40 | 0,37 |
| - travnjaci i ostalo | |||||||
| 1991 | 1,35 | 1,53 | 1,03 | 1,81 | 1,45 | 1,58 | 0,81 |
| 2020 | 1,99 | 2,29 | 1,01 | 2,67 | 2,20 | 3,81 | 0,88 |
| 2020 | 1,99 | 2,29 | 1,01 | 2,67 | 2,20 | 3,81 | 0,88 |
| 6. Stočni fond u uslovnim grlima |
|
|
|
|
|
|
|
| - broj uslovnih grla osnovnih vrsta stoke i živine - ukupno | |||||||
| 1991 | 126.092 | 40.082 | 9.980 | 14.657 | 21.021 | 14.036 | 26.316 |
| 2020 | 143.000 | 45.000 | 13.700 | 15.500 | 18.300 | 17.000 | 35.500 |
| indeks 2020/1991 | 113,4 | 112,3 | 137,3 | 105,7 | 87,1 | 121,1 | 134,9 |
| - broj uslovnih grla na 100 ha poljoprivredne površine | |||||||
| 1991 | 73,6 | 68,4 | 72,3 | 77,7 | 96,4 | 67,7 | 70,0 |
| 2020 | 86,7 | 83,4 | 99,9 | 87,3 | 86,1 | 82,9 | 94,6 |
| - broj uslovnih grla u proseku po gazdinstvu/preduzeću | |||||||
| 1991 | 3,6 | 3,3 | 2,8 | 4,0 | 5,0 | 3,7 | 3,6 |
| 2020 | 5,7 | 5,0 | 4,7 | 6,5 | 6,5 | 7,4 | 6,2 |
| 7. Udeo čisto poljoprivrednih u ukupnom broju gazdinstva - % | |||||||
| 1991 | 45,0 | 43,7 | 20,8 | 35,7 | 51,1 | 63,5 | 50,7 |
| 2020 | 47,7 | 42,8 | 41,8 | 51,2 | 51,9 | 61,4 | 49,4 |
* Prema prethodnim tabelama, demografskim projekcijama za 2021. (varijanta niskog fertiliteta) i analitičko dokumentacione osnove (poljoprivredno zemljište i poljoprivreda).
2. Korišćenje i zaštita šuma, šumskih zemljišta i lovnih područja
2.1. Ciljevi
Osnovni ciljevi uređenja i korišćenja šuma i šumskih zemljišta su:
1) unapređenje stanja šuma prevođenjem prašumskih tipova u prebirne šume, uvećanjem obraslosti i negom šuma, obnavljanjem autohtonih vrsta drveća u kulturama četinara, indirektnom i direktnom konverzijom izdanačkih šuma u visoke ili druge odgovarajuće uzgojne oblike i sprovođenjem mera zaštite šuma, i
2) povećanje površine pod šumom (pošumljavanjem) u skladu sa rejonizacijom i kategorizacijom prostora.
2.2. Plan šuma i šumskih zemljišta
Unapređivanje stanja postojećih šuma obezbediće se:
1) postepenim prevođenjem prašumskih tipova u prebirne šume, uz istovremeno uvećanje obraslosti i zapremine i poboljšanje razmera smese na 1.559 ha (u državnim šumama);
2) uvećanjem obraslosti i nege visokih šuma bukve (šuma oplodne seče dugog podmladnog razdoblja) na 2.479 ha (u državnim šumama);
3) uvećanjem obraslosti, poboljšanjem kvaliteta i popravkom razmere smese u šumama oplodne seče kratkog podmladnog razdoblja na 1.168 ha (u državnim šumama);
4) intenzivnim merama nege (čišćenjem i proredama) u kulturama i veštačkim podignutim sastojinama četinara na površini od 1.681 ha (u državnim šumama);
5) intezivnim merama nege (proredama) u visokim mladim i srednjedobnim sastojinama i izdanačkim šumama na 26.000 ha;
6) forsiranjem prirodnim i veštačkim putem, obnavljanja autohtonih vrsta drveća u kulturama četinara, posebno onim na boljim staništima na 840 ha (u državnim šumama);
7) indirektna konverzija zrelih izdanačkih šuma na boljim staništima u visoki uzgojni oblik na 8.000 ha;
8) direktna konverzija izdanačkih šuma na lošijim staništima istom ili drugom odgovarajućom vrstom na 8.000 ha;
9) direktna konverzija dela sastojina bagrema na boljim staništima i supstitucija vrste (autohtonim) na 400 ha, i
10) sprovođenje mera (preventivne i represivne) zaštite šuma i svih ostalih zaštićenih objekata prirode na 60.000 ha.
Pošumljavanje, odnosno povećanje površina pod šumom obezbediće se:
1) pošumljavanjem na šumskom zemljištu VI, VII i delom VIII bonitetne klase na površini od 2.899 ha u opštini Valjevo, 200 ha u opštini Mionica, 775 ha u opštini Ljig i 735 ha u opštini Osečina (od tih površina 352 ha su u državnom vlasništvu pod upravom JP "Srbijašume" - šumska uprava Valjevo);
2) pošumljavanjem u okviru bioloških antierozivnih radova u slivnom području vodoakumulacija "Rovni" na površini od 1.371 ha (opština Valjevo) i "Ribnica" na površini od 401 ha (opština Mionica);
3) rekultivacijom (pošumljavanjem) površinskih kopova Kolubarskog lignitskog basena - lokalitet Mali Borak na površini od 180 xa, i
4) korišćenjem za pošumljavanje navedenih površina, polazeći od ekoloških karakteristika staništa, autohtonih vrsta drveća: bukva, kitnjak, javor, beli jasen i pojedine vrste divljeg voća, a po potrebi na pojedinim staništima (jalovištima i deposol) i pionirskim vrstama crnim borom, bagremom, jasikom i brezom (Tabela II-8, Tabela II-9, Tabela II-10).
Tabela II-8. Plan pošumljavanja područja
Prostornog plana 2020 godine
| Plan pošumljavanja 2020. | ||
| Opština | Katastarska opština | Površina (ha) |
| 1 | 2 | 3 |
| I Valjevo | Baćevci | 95 |
|
| Brezovica | 940 |
|
| Vujkovača | 295 |
|
| G. Leskovice | 510 |
|
| Divčibare | 75 |
|
| D. Leskovice | 690 |
|
| Zarube | 25 |
|
| Kovačice | 50 |
|
| Kunice | 10 |
|
| Rebelj | 210 |
|
| Sovač | 45 |
|
| Stubo | 95 |
|
| Taor | 300 |
|
| Sitarice | 50 |
|
| Suvodanje | 880 |
| Svega I |
| 4.270 |
| II Mionica | Brežđe | 116 |
|
| Krčmar | 58 |
|
| Tolić | 62 |
|
| Ključ | 60 |
|
| Mratišić | 100 |
|
| Osečenica | 65 |
|
| Rajković | 75 |
|
| Robaje | 65 |
| Svega II |
| 601 |
| III Ljig | Ba | 675 |
|
| Slavkovica | 100 |
| Svega III |
| 775 |
| IV Osečina | Dragol | 735 |
| Svega IV |
| 735 |
| V Lajkovac | Mali Borak | 180 |
| Svega V |
| 180 |
| Područje Prostornog plana: | 6.561 | |
Površine za pošumljavanje namenjene zaštiti saobraćajnica, zaštiti od imisionog dejstva, uređenju predela i drugim zaštitnim funkcijama utvrdiće se odgovarajućim urbanističkim planovima.
Tabela II-9. Pregled površine koje treba pošumiti do 2020. god.
| Opština | Bonitetne klase VI, VII i VIII (ha) | Zašt. šume voda | Jalovišta | Ukupno |
| Valjevo | 2.899 | 1.371 | - | 4.270 |
| Mionica | 200 | 401 | - | 601 |
| Ljig | 775 | - | - | 775 |
| Osečina | 500 | - | - | 500 |
| Lajkovac | - | - | 180 | 180 |
| UKUPNO | 4.374 | 1.722 | 180 | 6.326 |
Tabela II-10. Plan šumovitosti područja Prostornog plana
| Opština | Površina opština (ha) | 2000. | 2020. godina | ||||
| površina šuma prema vlasničkoj strukturi (ha) | šumovitost % | površina šuma prema vlasničkoj strukturi (ha) | šumovitost % | ||||
| % | % | ||||||
|
|
| privatno | 19.926 |
| privatno | 24.026 |
|
|
|
| društveno | 7.110 |
| društveno | 7.280 |
|
| Valjevo | 90.531 | Svega | 27.036 | 29,86 | Svega | 31.306 | 34,70 |
|
|
| privatno | 2.472 |
| privatno | 2.472 |
|
|
|
| društveno | 524 |
| društveno | 704 |
|
| Lajkovac | 18.568 | Svega | 2.996 | 16,13 | Svega | 3.176 | 17,10 |
|
|
| privatno | 7.075 |
| privatno | 7.750 |
|
|
|
| društveno | 1.032 |
| društveno | 1.132 |
|
| Ljig*) | 27.884 | Svega | 8.107 | 29.07 | Svega | 8.882 | 31,83 |
|
|
| privatno | 6.611 |
| privatno | 7.172 |
|
|
|
| društveno | 2.435 |
| društveno | 2.475 |
|
| Mionica | 32.938 | Svega | 9.046 | 27.46 | Svega | 9.647 | 29.29 |
|
|
| privatno | 9.215 |
| privatno | 9.910 |
|
|
|
| društveno | 160 |
| društveno | 200 |
|
| Osečina | 31.887 | Svega | 9.375 | 29.40 | Svega | 1.011 | 31,7 |
|
|
| privatno | 5.340 |
| privatno | 5.340 |
|
|
|
| društveno | 430 |
| društveno | 430 |
|
| Ub | 45.643 | Svega | 5.770 | 12.64 | Svega | 5.770 | 12.64 |
| UKUPNO: |
| privatno | 50.639 |
| privatno | 56.670 |
|
|
|
| društveno | 11.691 |
| društveno | 12.221 |
|
|
| 247.451 | Svega | 62.330 | 25.30 | Svega | 68.891 | 27.87 |
*) U opštini Ljig nije obuhvaćena Belanovica; Prema listi katastarskog prihoda za 1999. godinu; Izvor katastar 1999. godine
Očekivani efekti realizacije planskih rešenja su;
1) povoljniji odnos i uvećanje učešća visokih šuma u ukupnom drvnom fondu sa 13.225 ha na 29,625 ha ili za 26%, a sa novopodignutim kulturama uvećanje površine pod visokim šumama za 22.726 ha ili za 33%;
2) uvećanje sklopljenosti, obraslosti uz povoljnije učešće autohtonih, odabranih vrsta, a time i uvećanje biološke stabilnosti;
3) očuvanje zdravstvenog stanja sastojina;
4) uvećanje kvalitativne strukture šuma;
5) uvećanje funkcionalnih efekata šuma (zaštitnih, rekreativnih, proizvodnih i dr.);
6) umanjenje negativnih procesa površinske erozije;
7) zaštita slivnih područja vodoakumulacija "Rovni " i "Ribnica";
8) rekultivacija površinskih kopova kolubarskih ugljenokopa i prevođenje u prirodi blisku sredinu jalovišta i odlagališta;
9) godišnje korišćenje od oko 170.000 m3 (u odnosu na sadašnjih 70.000 m3) drveta;
10) godišnje korišćenje ostalih šumskih proizvoda: gljiva (oko 10.000 kg/god.), šumskih plodova (oko 5.000 kg/god.), lekovitog bilja (oko 4.000 kg/god.);
11) zaštita biodiverziteta i prirodnog bogatstva u šumskim ekosistemima;
12) poboljšanje životne sredine u celini, i
13) poboljšanje hidroloških režima na planskom području.
2.3. Plan lovnih područja
2.3.1. Ciljevi uzgoja divljači i razvoja lovstva
Polazeći od postojećeg brojnog stanja i kvaliteta divljači opšti ciljevi lovnog gazdovanja su:
1) zaštita, gajenje i racionalno korišćenje divljači;
2) aktivna zaštita nelovne divlje faune, kao dela šumskog ekosistema;
3) postizanje optimalne brojnosti populacije;
4) postizanje što vrednijih trofeja osnovnih gajenih vrsta, u komercijalnim lovištima.
5) organizovanje lovnog turizma (u ravničarskim, brdskim i planinskim uslovima), i
6) edukacija lovnih stručnjaka i lovaca u cilju zaštite i uzgoja divljači.
2.3.2. Lovna područja
Područje Prostornog plana obuhvata delove lovnih područja Tamnavsko-kolubarske zone za sitnu i Podrinjsko-kolubarske zone za krupnu divljač, prema Prostornom planu Republike Srbije, sa osam lovišta: "Kladnica", "Podgorina", "Tamnava", "Kačer", "Rajac", "Jalova Breza", "Magleš" i "Ribnica". Lovišta su namenjena uzgoju, zaštiti i korišćenju plemenite krupne i sitne divljači i to: srne, divlje svinje, zeca, fazana i jarebice. Bonitiranje staništa divljači predstavljeno je u Tabeli II-11 i Tabeli II-12.
Tabela II-11. Bonitet staništa divljači
| Vrsta divljači | Bonitet | Brojnost (komada) | |
| sadašnja | optimalna | ||
| srna | II | 4.732 | 6.200 |
| divlja svinja | II | 104 | 2.520 |
| zec | II | 28.632 | 30.070 |
| fazan | II | 35.148 | 31.640 |
| jarebica | II/III | 8.500 | 31.456 |
Lovišta su otvorenog tipa, a trajno zaštićene vrste su: vidra, hermelin, lasica, sova, soko, jastreb (osim kokošara), čaplja (osim sive), roda i eja. Van režima zaštite su: lisica, divlja mačka, tvor, šakal, siva vrana i svraka.
Lovna područja i lovišta na području Prostornog plana su visoko produktivna u smislu potencijala za osnovne vrste divljači: srnu, zeca, fazana, poljsku jarebicu i, ređe, divlju svinju.
Tabela II-12. Optimalna brojnost divljači po lovištima
| Opština | Lovište | Brojnost po vrstama divljači | ||||
| srna | zec | fazan | p. jare-bica | d. svinja | ||
| Lajkovac | Kladnica | 290 | 3.200 | 4.000 | 3.296 | - |
| Osečina | Podgorina | 800 | 2.970 | 3.480 | 3.580 | - |
| Ub | Tamnava | 1.750 | 8.000 | 7.200 | 9.600 | 40 |
| Ljig | Kačer | 300 | 1.050 | 1.200 | 1.600 | 150 |
| Ljig | Rajac | 600 | 2.250 | 2.880 | 3.200 | 760 |
| Valjevo | Jalova Breza | 650 | 2.100 | 2.880 | 2.240 | - |
| Valjevo | Magleš | 1.050 | 6.000 | 5.560 | 5.000 | 500 |
| Mionica | Ribnica | 760 | 4.500 | 4.400 | 2.940 | 1.070 |
| UKUPNO: | optimalna: | 6.200 | 30.070 | 31.640 | 31.456 | 2.520 |
| sadašnja: | 4.732 | 28.632 | 35.148 | 8.500 | 104 | |
| % | 76 | 95 | 111 | 27 | 4 | |
Komercijalna lovišta mogu se formirati na prostorima koji omogućavaju planski uzgoj i izlov komercijalno isplative divljači, dok se ne mogu formirati na područjima slivova vodoakumulacija namenjenih za vodosnabdevanje ("Rovni" i "Struganik") iz ekoloških razloga. Potencijalne lokacije na području Prostornog plana pogodne za realizaciju komercijalnih lovišta do 2006. godine su: rekultivisane površine u Kolubarskom lignitskom basenu (fazan, plovka), prostorni Magleša, Medvednika i Sokolskih planina (divlja svinja, jelen lopatar).
3. Korišćenje i zaštita voda i vodoprivredna infrastruktura
3.1. Ciljevi
Utvrđuju se sledeći ciljevi korišćenja i zaštite voda i razvoja vodoprivrede na području Prostornog plana:
1) u snabdevanju naselja vodom, prioritetno i maksimalno biće korišćena lokalna izvorišta podzemnih i površinskih voda, a nedostajuće količine će se obezbeđivati iz regionalnih sistema, sa oslanjanjem na zakonom zaštićena izvorišta od zagađenja, koja se dimenzionišu za obezbeđenost od 97%;
2) dugoročne potrebe za vodosnabdevanjem zasnivaće se na izgradnji integralnih vodoprivrednih sistema, s posebnim osloncem na višenamenske akumulacije (u prvom redu čeone akumulacije u gornjim delovima slivova) i velika izvorišta podzemnih voda;
3) voda za tehnološke potrebe biće zahvatana, po pravilu, iz vodotoka, uz obavezu recirkulisana; s tim da se akumulacioni prostori za obezbeđenje tehnološke vode dimenzionišu na obezbeđenost od 97%;
4) u oblasti hidrotehničkih melioracija, prioritet će imati revitalizacija postojećih sistema i izgradnja najracionalnijih tipova novih sistema, pre svega na zemljištima prve i druge klase pogodnosti za navodnjavanje, uz pretpostavljenu obezbeđenost funkcionisanja od 80%;
5) odbrana od poplava biće ostvarivana u okviru integralnih sistema: (a) aktivnom odbranom u okviru akumulacionih basena, kojima se ublažavaju talasi velikih voda; (b) pasivnom odbranom, realizacijom linijskih zaštitnih sistema i (v) planskom kontrolom izgradnje u ugroženim zonama (uz diferencirane stepene zaštite, u skladu sa značajem područja koje se štiti);
6) prioritet u korišćenju voda ima planska racionalizacija potrošnje, višekratno korišćenje voda u tehnološkim procesima (recirkulacija) i unapređenje tehnoloških procesa proizvodnje i prerade;
7) zaštita i unapređenje kvaliteta voda do nivoa propisanih klasa kvaliteta površinskih voda i potpuna zaštita kvaliteta podzemnih voda, i to prioritetno: površinskih i podzemnih voda namenjenih za vodosnabdevanje stanovništva (postojećih i potencijalnih izvorišta) i navodnjavanje; termomineralnih voda na područjima banja i voda na područjima zaštićenih prirodnih dobara (rezervata prirode);
8) unapređivanje rečnih vodenih ekosistema upuštanjem čistih voda iz vodoakumulacija u periodu malih voda;
9) celovito iskorišćenje hidropotencijala u okviru kompleksnih sistema višenamenskog karaktera, uključiv i iskorišćenje malih padova i manjih vodnih potencijala izgradnjom malih vodoakumulacija i hidroelektrana na mestima na kojima položajem i dispozicijom ne ugrožavaju realizaciju ili performanse nekih većih vodoprivrednih, energetskih ili drugih sistema (ribnjaci, mrestilišta);
10) obezbeđenje prostornih i drugih uslova za realizaciju plovidbe donjim tokom reke Kolubare u okviru integralnog vodoprivrednog rešavanja potencijalnog plovnog puta IV kategorije, kojim bi se, preko Save, omogućilo povezivanje planskog područja sa evropskom mrežom unutrašnjih plovnih puteva, i
11) zaštita od vodne erozije radi sprečavanja gubitka zemljišta, mehaničkog zasipanja vodoakumulacija, mehaničkog i hemijskog zagađivanja vodotoka i zaštite od poplava; s tim da se antierozioni radovi prioritetno izvode (tehničkim i biološkim merama) u slivovima izgrađenih vodoakumulacija, potencijalnih izvorišta vodosnabdevanja i slivovima podložnim velikim štetama od poplava; kao i u zonama posebnih prirodnih vrednosti.
3.2. Osnovna koncepcija
Na području sliva Kolubare Prostornim planom Republike Srbije predviđen je razvoj Regionalnog Kolubarskog sistema za snabdevanje stanovništva vodom (dalje: Regionalni sistem) i Kolubarskog rečnog sistema za korišćenje i zaštitu voda (dalje: Kolubarski rečni sistem), koji će se realizovati i koristiti na i van planskog područja za vodosnabdevanje područja sliva Kolubare (Lazarevac - Crljani i veliki energetski i industrijski objekti u toj zoni).
Osnovni principi razvoja ova dva vodoprivredna sistema su:
1) Planirani zajednički objekti (akumulacije) i tesne međusobne interakcije na kojima se zasniva razvoj i eksploatacija ova dva sistema. Ključni objekat je višenamenska vodoakumulacija "Rovni" na Jablanici, koja će omogućiti višegodišnje regulisanje protoka i obezbediti tzv. prosečni izravnati protok od 1.140 l/s. Koristiće se za: (a) Regionalni sistem, za snabdevanje stanovništva (naselja) vodom; i (b) Kolubarski rečni sistem, za snabdevanje tehničkom vodom rudarsko-energetsko-industrijskog kompleksa (dalje: REIK) u Kolubarskom lignitskom basenu i obezbeđenje (ispuštanje) propisanog garantovanog ekološkog protoka od 130 l/s;
2) Fazna realizacija Regionalnog sistema, i to:
(1) u prvoj fazi, do 2010. godine, Regionalni sistem će koristiti izvorišta podzemnih voda, pre svega karstne izvore po obodu karbonatne stenske mase Valjevskih planina, a po izgradnji vodoakumulacije "Rovni" će se proširiti i na zaštićeno izvorište površinskih voda u slivu Jablanice, i
(2) u drugoj fazi, do 2020. godine, u Regionalni sistem će se uvesti i vode iz planirane vodoakumulacije "Struganik" na Ribnici i potencijalnih malih vodoakumulacija, čime će se iscrpsti vlastite mogućnosti sliva Kolubare za obezbeđenje vode najvišeg kvaliteta;
3) Regionalnim sistemom će se fazno obuhvatiti: (a) dolinska naselja, u blizini magistralnog cevovoda; i (b) seoska naselja u širem zaleđu glavnih dovoda ovog sistema; uz uslov da se obezbeđuju samo nedostajuće količine vode, nakon optimalne eksploatacije lokalnih izvorišta. To podrazumeva potpunu zaštitu i optimalno korišćenje svih lokalnih izvorišta podzemnih i površinskih voda, primenom sledećih mera:
(1) dopuštena je eksploatacija lokalnih izvorišta samo do količine koja ne ugrožava ekološke uslove u okruženju;
(2) dozvoljeno je zahvatanje samo dela vode iz karstnih izvora i otvorenih vodotoka, kako bi se obezbedila odgovarajuća protočnost vodotoka nizvodno od zahvata;
(3) protok nizvodno od vodozahvata definište se vodoprivrednim uslovima, s tim da generalno ne sme biti manji od tz. male mesečne vode obezbeđenosti 80%, i
(4) dopuštena je eksploatacija aluvijalnih izvorišta samo do granice kada formiranje depresionog levka ne ugrožava ekološke i druge uslove u okruženju.
Priključenje postojećih vodovoda na Regionalni sistem moguće je uz ispunjenje sledećih uslova:
(1) svođenje gubitaka u mreži na manje od 20%;
(2) uspostavljanje pouzdanog mernog sistema sa kontrolom svih ključnih tačaka u mreži za potrošnju (po korisnicima) i za gubitke (u pojedinim granama sistema), i
(3) usklađivanje prodajne cene vode sa cenama definisanim Strategijom dugoročnog razvoja vodoprivrede Republike Srbije, tako da se pokriju svi troškovi proste reprodukcije sistema, zaštite izvorišta i deo troškova proširene reprodukcije (oko 30%) za dalji razvoj sistema.
Fazno priključivanje postojećih seoskih vodovoda na Regionalni sistem, odvijaće se primenom sledećih principa:
(1) voda iz Regionalnog sistema preuzimaće se preko rezervoara u blizini magistralnog cevovoda, uspostavljanjem sistema visinskih zona, prema hidrauličkim potrebama, i
(2) u zonama izvorišta podzemnih voda, kao i na vodotocima na kojima je moguća realizacija mikroakumulacija, čije je regulisanje protoka omogućava snabdevanje pojedinih naselja (slučaj Valjevske Kamenice), kompaktnim postrojenjima za prečišćavanje vode obezbediće se deo lokalnih potreba, kako bi se količina vode koju je neophodno dopremati iz Regionalnog sistema smanjila na minimum;
4) fazna realizacija Kolubarskog rečnog sistema za obezbeđenje tehnološke vode za ostale korisnike i zaštitu voda, povećanjem stepena regulisanja protoka:
(1) do 2010. godine izgradnjom vodoakumulacije iz tačke 1), pored postojeće vodoakumulacije "Paljuvi Viš";
(2) do 2020. godine izgradnjom vodoakumulacije iz tačke 2), podtačka (2) i, u zavisnosti od potreba, realizacijom potencijalnih vodoakumulacija manjih zapremina (dalje: MVA) na Ubu, Obnici i drugim rekama, i
(3) najveći korisnik Kolubarskog rečnog sistema biće REIK, za koji je neophodno obezbediti regulisan protok za potrebe hlađenja termoelektrana, sa vrlo visokom obezbeđenošću isporuke vode (97%). Realizacijom ovog sistema obezbediće se i integralna zaštita kvaliteta voda;
5) deo sliva Jadra na području Prostornog plana, koji predstavlja deo hidrotehničkog sistema sliva Donje Drine, svoje potrebe za pijaćom i tehnološkom vodom u doglednom periodu zadovoljavaće iz vodnih resursa sliva Donje Drine;
6) u periodu posle 2020. godine, po iscrpljivanju vlastitih mogućnosti sliva Kolubare za obezbeđenje vode najvišeg kvaliteta, radi otklanjanja vodoprivrednih ograničenja za nesmetan razvoj svih segmenata integralnog vodoprivrednog sistema predviđa se:
(1) prevođenje dela voda iz sliva Drine - prvo iz akumulacije "Zeleni Vir" na reci Ljuboviđi desnoj pritoci Drine (oko 1 m3/s); potom i neposredno iz Drine, baznim tunelom dužine oko 20 km; što će biti bliže definisano prihvaćenom koncepcijom rešenja srednje Drine, i
(2) povezivanje više regionalnih sistema, radi dopremanja nedostajućih količina sanitarne vode iz pravca Velikog Rzava i Uvca. Taj sistem bi prolazio severnim delom planskog područja, tako da bi mogao da obezbedi deo potreba tri severne opštine (Ljig, Lazarevac i Ub), čime bi se rasteretio deo Regionalnog sistema i omogućilo pokrivanje povećane potrošnje;
7) radi efikasne zaštite voda predviđa se etapni razvoj kanalizacionih sistema, i to:
(1) do 2010. godine, po pravilu, razvojem separacionih postrojenja za preradu otpadne vode (dalje: PPOV) na nivou opštinskih i centara zajednica sela sa gravitirajućim naseljima;
(2) do 2020. godine formiranjem subregionalnih kanalizacionih sistema sa zajedničkim PPOV, povezivanjem centara zajednice sela sa opštinskim centrima, i
(3) posle 2020. godine potencijalnim formiranjem regionalnog kanalizacionog sistema sa centralnim PPOV, povezivanjem subregionalnih sistema, i
8) pri realizaciji hidrotehničkih objekata i sistema posebna pažnja će se posvetiti njihovom adekvatnom uklapanju u okruženje. Osnovni zahtev je da se dispozicionim rešenjem objekata vodoprivredne infrastrukture poboljšaju ekološke karakteristike okruženja, ne ugrožavaju okolni kulturno-istorijski i drugi objekti i omogući što povoljnija sportsko-rekreativna i turistička valorizacija akvatorija i priobalja objekata i sistema (formiranjem kontinuiranih akvatorija sa uređenim obalama; regulacijom reka primenom kaskadiranja niskim pregradama i sl.).
Prostornim planom se, do donošenja prostornih planova za područja posebne namene, ustanovljava zaštita slivnih područja planiranih vodoakumulacija "Rovni" i "Struganik" (u granicama definisanim referalnom kartom 1, na padinama Povlena, Jablanika, Maljena, Suvobora i Sokolskih planina, sa režimom korišćenja prostora koji odgovara režimu šire zone zaštite izvorišta regionalnih sistema za snabdevanje stanovništva vodom. Zabranjuje se izgradnja objekata i izvođenje radova koji svojim otpadnim materijama mogu da ugroze predviđeni kvalitet površinskih i podzemnih voda. Dozvoljava se izgradnja objekata i izvođenje radova kojima se uvode viši nivoi finalizacije u proizvodne procese i "čiste" tehnologije, sa čvrstim i tečnim otpadnim materijama koje neće ugroziti predviđeni kvalitet voda i realizaciju planiranih turističko-rekreativnih aktivnosti.
3.3. Regionalni Kolubarski sistem za snabdevanje stanovništva vodom
Okosnicu sistema za snabdevanje vodom naselja i industrija, koje troše vodu najvišeg kvaliteta, predstavlja Regionalni kolubarski za snabdevanje stanovništva vodom, koji će se razvijati na području srednjeg i donjeg sliva Kolubare. Obuhvat (prve i druge faze) Regionalnog sistema do 2020. godine su naselja u opštinama Valjevo, Mionica, Lajkovac, Ub i Ljig na planskom području, i u opštini Lazarevac van planskog područja (grad Beograd). Manja naselja u planinskim delovima sliva i naselja u gornjem slivu Jadra do 2020. godine snabdevaće se autonomno, iz lokalnih izvorišta.
Planirana potrošnja vode najvišeg kvaliteta po opštinama na planskom području, prikazana u Tabeli II-13, sračunata je sa specifičnim potrošnjama za vremenski presek 2012. godine, na osnovu usvojenih normi od: 230 l/korisnik-dan za gradska naselja (norma na nivou razvijenih zemalja), 90 l/korisnik-dan za ostalu registrovanu potrošnju u gradu (gradske službe, tercijalne delatnosti); 215 l/korisnik-dan i 100 l/korisnik-dan za potrebe stoke na ruralnom području; 170 l/korisnik-dan za lokalnu industriju i komunalnu privredu koja je priključena na vodovode naselja; dok su gubici procenjeni na 18% (znatno manje od sadašnjih).
Tabela II-13. Planirane potrebe za vodom u 2021. godine
| Korisnik | Potrebe za vodom područja opština 2021. (106 m3) | ||||||
| Valjevo | Osečina | Ub | Lajkovac | Mionica | Ljig | Ukupno | |
| Naselja | 25,9 | 4,1 | 4,9 | 2,9 | 2,1 | 2,3 | 42,2 |
| Industr. | 21,5 | 0,6 | 0,8 | 1,2 | 0,5 | 1,1 | 25,7 |
| UKUPNO | 47,4 | 4,7 | 5,7 | 4,1 | 2,6 | 3,4 | 67,9 |
U prvoj fazi razvoja Regionalnog sistema do 2010. godine predviđeno je korišćenje izvorišta podzemnih voda i izgradnja vodoakumulacije "Rovni", kojima će se obezbediti snabdevanje naselja, duž Kolubare severno od Valjeva, u opštinama Valjevo, Mionica, Lajkovac i Ub, sa planiranim kapacitetom datim u Tabeli II-14. Ključni objekti prve faze realizacije Regionalnog sistema su: (a) vodoakumulacija "Rovni" na reci Jablanici; (b) cevovod sirove vode, od vodoakumulacije do fabrike vode; (v) fabrika vode "Pećina" (dalje: PPV "Pećina") iznad Valjeva, planirana sa vršnim kapacitetom 1.800 l/s, koji će se realizovati u tri faze razvoja od po 600 l/s, od kojih je realizovana prva; i (g) magistralni cevovod čiste vode, kojim će se voda prebacivati od rezervoara, u zoni svih nizvodnih naselja priključenih na ovaj sistem, do Lazarevca.
Tabela II-14. Planirani kapacitet prve faze (2010. godina)
Regionalnog sistema u vršnim uslovima rada
| Kapacitet prve faze Regionalnog sistema (2010. godina) | ||||||||
| Korisnik | Valjevo | Osečina | Ub | Lajkovac | Mionica | Ljig | Ukupno | Rezerva |
| Kapacitet | 840 | / | 80 | 120 | 80 | II faza | 1800 l/s | Lazarevac 680 l/s |
Drugom fazom razvoja Regionalnog sistema do 2020. godine predviđena je izgradnja vodoakumulacije "Struganik" na Ribnici sa odgovarajućim postrojenjem za prečišćavanje vode, koje bi se priključilo na postojeći Regionalni sistem, čime će se omogućiti proširenje ovog sistema i na naselja na području opštine Ljig.
3.3.1. Snabdevanje vodom područja opštine Valjevo
Do izgradnje akumulacije "Rovni" i realizacije cevovoda za sirovu vodu od akumulacije do PPV "Pećina", voda će se obezbeđivati iz sledećih lokalnih izvorišta vode: (a) karstnog izvora "Paklje" (maksimalni kapacitet 840 l/s); (b) živog toka reke Gradac (maksimalni kapacitet 400 l/s); (v) toka reke Jablanice (kapacitet 90 l/s); i (v) manjih karstnih izvora, kao dopuna postojećem sistemu (kapacitet 15-20 l/s). Ukupno procenjeni bruto kapacitet lokalnih izvorišta voda od oko 850 l/s jako umanjuje vremenska neravnomernost protoka, čija izdašnost u periodu (dužeg trajanja) malovođa opada na samo oko 120 l/s. Sva pomenuta izvorišta vode visokog kvaliteta, osim reke Jablanice, ostaće u funkciji i nakon realizacije Regionalnog sistema.
Regionalni centar Valjevo će se podmirivati na hidraulički i, sa gledišta bezbednosti, vrlo pouzdan način, direktno iz novog rezervoara kraj PPV "Pećine" i iz novog "kontra rezervoara" na lokaciji "Gajina".
Predviđeno je da se turistički centar Divčibare, zajedno sa većim brojem naselja (na obroncima Maljena) na pravcu Bujačić-Degurić-Dračić-Zaruba-Prijezdić-Mratišić-Bukovac-Krčmar, sa vršnom potrošnjom od 60 l/s fazno poveže sa Regionalnim sistemom, i to: (a) u prvoj fazi (oko 40 l/s) - voda će se zahvatati iz rezervoara "Gajine" u selu Bujačiću (na koti 228 mnm) povezanog magistralnim cevovodom čiste vode (1100 mm) sa PPV "Pećine"; odakle će se višestepenim pumpanjem (šest pumpnih stanica smeštenih uz rezervoare za opskrbu usputnih naselja) prebacivati do rezervoara na Divčibarama; i (b) u drugoj fazi (60 l/s) - nedostajućih oko 20 l/s zahvataće se iz izvorišta "Orlovča" na padinama Maljena, po njegovom rasterećenju od dela potrošnje naselja (Mionica i okolina) i neposrednom povezivanju za Regionalni sistem.
U okviru planiranog kapaciteta Regionalnog sistema u vršnim uslovima potrošnje rezerviše se 840 l/s za područje opštine Valjevo.
3.3.2. Snabdevanje vodom područja opštine Mionica
Za snabdevanje vodom razvijenog i razuđenog vodovodnog sistema kojim su obuhvaćena sva veća naselja na području opštine (Mionica, Banja Vrujci, Osečenica, Brežje, Tolić, Ključ, Paštrić, Radobić, Komanica, Popadić, Rakare, deo sela Berkovac, Gornji Mušić, Maljević, Vratiglav i deo Donje Toplice) u uslovima vršne potrošnje rezerviše se 80 l/s u okviru planiranog kapaciteta Regionalnog sistema, uz očuvanje i korišćenje postojećih izvorišta: "Orlovača" (kapaciteta do 50 l/s), "Rajković" i "Krčmar". Deo kapaciteta izvorišta "Orlovača" (20 l/s) će se rasteretiti i preusmeriti za potrebe druge faze divčibarskog podsistema.
3.3.3. Snabdevanje vodom područja opštine Lajkovac
Naselja opštine Lajkovac snabdevaju se iz dosta oskudnih izvorišta podzemnih voda, čiji su kapaciteti najvećim delom već angažovani. Dugoročno i stabilno snabdevanje vodom visokog kvaliteta obezbediće se realizacijom prve faze Regionalnog sistema. U okviru planiranog kapaciteta Regionalnog sistema u vršnim uslovima potrošnje rezerviše se 120 l/s za područje opštine Lajkovac.
3.3.4. Snabdevanje vodom područja opštine Ub
Ub i ostala naselja na području opštine snabdevaju se iz izvorišta podzemnih voda ograničenog kapaciteta, i to iz: (a) postojećeg izvorišta u Takovu (oko 40 l/s); i (b) podzemnih voda dobijenih odvodnjavanjem površinskog kopa "Tamnava-zapadno polje" (15-20 l/s); s tim da će neka seoska naselja u zoni budućih površinskih kopova ostati bez vode (presušivanjem bunara). Dugoročno snabdevanje naselja na području opštine Ub zasnivaće se na radovima koji će se odvijati u dva pravca:
1) proširenju lokalnih izvorišta na području opštine, i to po prioritetima: (a) održavanju na nivou sadašnje izdašnosti (40 l/s) izvorišta gradskog vodovoda Uba u Takovu; (b) zahvatanju podzemnih voda iz sedimenata gornjeg i srednjeg trijasa i gornje krede na lokalitetima Pambukovice, Čučuge i Dokmira (oko 80 l/s); (v) korišćenju bunara u okviru sistema za odvodnjavanje površinskih kopova (oko 10-15 l/s); i (d) realizaciji male akumulacije "Pambukovica" na reci Ub (oko 100 l/s), i
2) povezivanju vodovodnog sistema sa Regionalnim sistemom, iz koga se rezerviše 80 l/s vršne potrošnje, čime će se značajno povećati pouzdanost vodovodnog sistema na području opštine Ub.
3.3.5. Snabdevanje vodom područja opštine Ljig
Do realizacije druge faze Regionalnog sistema, Ljig i okolna naselja oslanjaće se samo na lokalna izvorišta podzemnih i površinskih voda, i to na: (a) izvor Ljiga u selu Ba; i (b) vode iz priobalnih aluviona, uz eventualna obogaćivanja izdani veštačkom infiltracijom. Dugoročno rešenje za podmirenje potreba za vodom naselja na području opštine Ljig biće omogućeno po kompletnom formiranju druge faze Regionalnog sistema.
3.3.6. Snabdevanje vodom područja opštine Osečina
Naselja u slivu Jadra na području opštine Osečina snabdevaju se iz lokalnih izvorišta podzemnih i površinskih voda, i to: (a) izvorišta uz Ostružansku reku (limitirano na oko 30 l/s); i (b) izvorište "Pecka", zahvatanjem voda reke Pecke i uvođenjem u infiltracione basene (oko 50 l/s). Usled oskudnih vodnih resursa sliva Jadra i izrazito velike neravnomernosti protoka (protoci opadaju ispod 30 l/s), predviđen je fazni razvoj sistema, postepenim angažovanjem novih izvorišta zasnovanih na izgradnji manjih akumulacija. Postoje mogućnosti za realizaciju manjih akumulacija na rekama: Tušta, Rakovica, Tuđina, Sirdijska, Osteljak, Lovačka i Bučar. Najpovoljnijom se pokazala varijanta sa akumulacijom na Sirdijskoj reci, nizvodno od Tuđine, kojom se, sa branom od oko 23 m, može obezbediti izravnat protok do oko 80 l/s, čime bi se omogućilo fazno proširenje vodovodnog sistema.
Nakon iscrpljenja izvorišta podzemnih i površinskih voda u vlastitom slivu Jadra, naselja na području opštine Osečina osloniće se na korišćenje vode prevedene iz akumulacije "Zeleni vir" ("Gornja Ljuboviđa") na reci Ljuboviđi.
3.4. Kolubarski rečni sistem za korišćenje i zaštitu voda
3.4.1. Snabdevanje vodom industrije i termoenergetike
Voda za tehnološke potrebe će se zahvatati iz rečnog sistema (iz vodotoka), pod određenim vodoprivrednim uslovima i uz saglasnost republičkih organa nadležnih za poslove vodoprivrede (u pogledu načina i dinamike zahvatanja vode, količine koja se mora zadržati u toku kao neprikosnoveni garantovani ekološki protok, načina rešenja vodozahvatnog objekta u odnosu na zaštitne i druge sisteme, itd). Prognozira se da će na području Prostornog plana do 2021. godine biti razvijena potrošnja tehnološke vode od oko 25,7 miliona m3. Te količine će se većim delom vraćati u vodotok, nakon prečišćavanja u namenskim PPOV, tako da se bilansno mogu obezbediti, uz odgovarajuće regulisanje u akumulacijama rečnog sistema. Najveći korisnik tehnološke vode Kolubarskog sistema, sa obezbeđenošću od 97%, biće Kolubarski lignitski basen, TE-TO "Kolubara B" i TE "Kolubara A", za čije potrebe je planirano: (a) kontinualno obezbeđenje vodom od 0,92 m3/s, a u uslovima povećane potrošnje od 1,40 m3/s; i (b) garantovani protok od 1,80 m3/s nizvodno od vodozahvata za REIK, odnosno od 2,72 m3/s uzvodno od zahvata (u uslovima povećane potrošnje od 3,20 m3/s). Potrebna količina vode će se u malovodnim periodima obezbeđivati namenskim ispuštanjem vode iz vodoakumulacije "Rovni", ili, u posebno kritičnim hidrološkim situacijama i iz akumulacije "Paljuvi Viš" na Kladnici, koja služi za ostvarivanje visoke pouzdanosti sistema za hlađenje.
3.4.2. Hidrotehničke melioracije
Intenzivniji razvoj sistema za navodnjavanje u dolini Kolubare biće moguć u dva slučaja: (a) ukoliko se realizuju namenske akumulacije (postoje mogućnosti na Ubu i Obnici); i (b) u uslovima prevođenja vode iz sliva Drine, čime bi se omogućilo realizovanje savremenih sistema za navodnjavanje najkvalitetnijeg zemljišta u slivu Kolubare.
U nizinskim zonama Kolubare na planskom području planirano je navodnjavanje 4.000 ha zemljišta, pretežno IIa klase po pogodnosti za navodnjavanje. Na području opštine Ub, pretežno u dolinama Tamnave i Uba, postoje povoljni uslovi za navodnjavanje oko 6.600 ha kvalitetnog zemljišta, najvećim delom IIa klase po pogodnosti za navodnjavanje. Planirani su sledeći sistemi za navodnjavanje: (a) "Pambukovica - Ub" - oko 3.800 ha zemljišta viših bonitetnih klasa (između reka Gračanice i Ub); (b) "Donjani - Jezova" na desnoj obali Tamnave (od sela Navaci do sela Sovljaka) - oko 1.350 ha; i (v) manji sistemi - "Takovo" (na levoj obali Tamnave, oko 600 ha), "Bogdanovica" i "Milorci" (zona između sela Vrelo i Crvena Jabuka). Realizacija tih sistema uslovljena je izgradnjom odgovarajućih manjih vodoakumulacija i to: (a) sistemi "Pambukovica - Ub" i "Bogdanovica" izgradnjom vodoakumulacije na reci Ub; (b) sistem "Donjani - Jezova" regulisanjem voda u akumulaciji "Kamenica I" na Tamnavi na području opštine Koceljeva; (v) sistem "Takovo" izgradnjom dve male vodoakumulacije na potocima Veliki Bunar i Lipovica; i (g) sistem "Milorci" izgradnjom vodoakumulacije "Joševica" na istoimenoj levoj pritoci Tamnave.
Realizacija melioracionih sistema na području opštine Ub podrazumeva i realizaciju dva sistema za odvodnjavanje: (a) sistema "Brezovica" - oko 550 ha, u zoni istoimenog sela na levoj obali Tamnave; i (b) sistema "Crvena Jabuka-Takovo" - oko 400 ha, u zoni Tamnave (između dva sela), koji se uklapa u kompleksni melioracioni sistem "Takovo".
3.4.3. Potencijalni koridor plovnog puta
Polazeći od morfoloških i geotehničkih uslova toka Kolubare, postoji mogućnost da se, po završetku izmeštanja dela donjeg toka Kolubare (za potrebe širenja lignitskih polja), na potezu od ušća do Lajkovca-Ćelija u dužini od 38 km, u blizini severo-istočne granice Prostornog plana, reka kanalište i pretvori u plovni put IV kategorije, radi transporta masivnih tereta iz Kolubarskog lignitskog basena (ugalj dorađen u energetskom smislu kao gorivo za industrije i domaćinstva).
Ovim prostornim planom rezerviše se prostor za potencijalni koridor plovnog puta IV kategorije, na kome se zabranjuje izgradnja objekata i sistema velike investicione vrednosti, kojom bi se onemogućila realizacija ovog plovnog puta u budućnosti.
3.4.4. Zaštita od poplava
Prioritet u zaštiti od poplava na slivu Kolubare ima:
1) dovršavanje, rekonstrukcija i revitalizacija postojećih linijskih odbrambenih sistema (oko 242,6 km nasipa, 89,2 km regulisanih minor korita, sa nizom objekata, posebno u zoni gradova), koji povećavaju stepen zaštite oko 17.000 ha najkvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta i više velikih dolinskih naselja;
2) potpuno regulisanje poplavnih talasa na čitavom toku Kolubare realizacijom vodoakumulacije "Rovni" na Jablanici. Uz odgovarajuće upravljanje tom vodoakumulacijom grad Valjevo se može efikasno štititi i od velikih voda verovatnoće 0,5% (dvestogodišnja velika voda), dok će potez Kolubare od brane do ušća Ljiga u pogledu zaštite od poplava biti jedno od najbezbednijih područja Srbije, sa potpuno kontrolisanim režimima velikih i malih voda;
3) zaštita doline Kolubare od velikih voda verovatnoće 2% izgradnjom vodoakumulacije "Struganik" na Ribnici; dok se stepen zaštite urbanih i industrijskih centara u rečnoj dolini može primenom izolovanih "kaseta" povećati na verovatnoće ređe od 1%;
4) zaštita sliva Tamnave, koji je u pogledu odbrane od poplava u nepovoljnijem položaju, jer ne postoji mogućnost efikasnog retenziranja talasa velikih voda u velikim akumulacijama, te je predviđen integralni sistem koga čine:
(1) linijski zaštitni sistemi, sa sledećim prioritetom realizacije regulacionih radovi na: deonicama Tamnave od km 13+700 (Ćemanov most) do km 19+400 (most na putu Debrc - Banjani) i od ušća do km 13+700; i (b) regulacija Uba od km 12+530 do profila buduće akumulacije "Pambukovica", i
(2) 9 manjih vodoakumulacija višenamenskog značaja, uključujući i funkciju ublažavanja talasa velikih voda. Pored realizovane male vodoakumulacije "Paljuvi Viš" (zaštita površinskih kopova "Tamnava" od velikih voda reke Kladnice i obezbeđenje vode za tehnološke potrebe), planirane su sledeće male vodoakumulacije: (a) "Pambukovica" na Ubu zapremine od preko 17x106 m3; (b) "Lipovica" na Reci, levoj pritoci Tamnave, zapremine oko 3x106 m3; (v) "Potok" na Velikom Bunaru (pritoci Klenovice, leve pritoke Tamnave) zapremine oko 1,2x106 m3; (g) "Joševica" na istoimenoj reci, levoj pritoci Tamnave, zapremine oko 1,3x106 m3; (d) "Kalinovac, " na istoimenoj reci, levoj pritoci Tamnave, zapremine oko 1,4x106 m3; i (e) tri akumulacije manje zapremine - "Bukovica" na Bukovici (oko 0,9x106 m3), "Trlić" na Gračanici (oko 0,9x106 m3) i "Stublenica" na Stublenici (oko 0,6x106 m3). Ovim prostornim planom ustanovljava se rezervacija potrebnog prostora za realizaciju navedenih malih vodoakumulacija, koje će biti bliže definisane odgovarajućim urbanističkim planom;
5) regulacija gornjeg toka reke Jadar (čiji je donji tok regulisan na potezu km 1+635 do 10+996, most na putu Jadarska Lešnica - Kozjak) i pritoka, uz regulacione intervencije prvenstveno na ugroženim delovima toka (kroz Osečinu i nizvodno od Zavlake), i
6) regulacija reka Obnice (od ušća u Jablanicu do lovačkog doma, u cilju odbrane od poplava i zaokruženja parkovskih i turističkih sadržaja), Ribnice u zoni Mionice, donjeg dela Toplice, Lepenice, Banje, Kačra i manjih vodotoka, posebno onih koji se nalaze u zonama očuvanih ekosistema, sa minimum veštačke intervencije, kako bi se u celosti očuvali biodiverziteti vodenih ekosistema i neposrednog priobalja. Prostor između zaštitnih nasipa, sa rečnom akvatorijom između njih, tretiraće se kao jedinstven i zaštićen ekološki prostor.
3.4.5. Zaštita od erozije i bujica
Neophodni antierozioni radovi na području Prostornog plana, a uslovljeni srednje razvijenom erozijom (sa izolovanim žarištima ekcesivne i jake erozije) obuhvatiće: tehničke, biotehničke i biološke mere; u prvom redu izgradnju bujičnih pregrada, razne oblike konturnih radova (zidići i gradoni, terasiranje padina, itd.), pošumljavanje i melioraciju šuma i pašnjaka.
Prioritet imaju sledeći antierozioni radovi: (a) zaštita i uređenje užih erozionih žarišta (I i II kategoriji erozije) na padinama Valjevskih i Sokolskih planina i na Vlašiću, u prvom redu radovi na sanaciji najopasnijih erozionih žarišta i antierozionom uređenju sliva Jablanice uzvodno od brane "Rovni"; (b) uređenje slivova malih akumulacija, prema redosledu njihovog građenja; (v) uređenje sliva Ribnice, radi pripreme za realizaciju planirane akumulacije; (g) zaštita saobraćajnica i naselja ugroženih bujicama; i (d) uređenje ostalih područja na kojima je zastupljena erozija I, II i III kategorije.
3.4.6. Planirane male vodoakumulacije
Imajući u vidu deficitarnost i izrazitu vremensku neravnomernost vodnih resursa na području Prostornog plana, potrebe za vodom u pojedinim delovima područja podmirivaće se realizacijom malih vodoakumulacija, u prvom redu na zemljištima niskih bonitetnih klasa, u zonama koje su ugrožene poplavama i u kojima se ne mogu plasirati drugi sadržaji (rekreacija i sportovi na vodi).
Pored malih vodoakumulacija iz tačke 4) u delu 3.4.2 i 3.4.4. ovog podpoglavlja, izdvajaju se potencijalne lokacije za male vodoakumulacije sa višenamenskim funkcijama, uključujući i mHE, i to: (a) na Valjevskim planinama - "Hajdučka kosa" na Bukovskoj reci, "Zabava" na Zabavi, "Samara" na Samari, "Ravna Gora" na Grabu, Obnici, Sušici, Paležnici, Zavojšnici, Manastirici, Paklešnici i Krčmarskoj reci,; (b) na slivu Jadra - "Tušta", "Rakovica", "Tuđina reka", "Sirdijska", "Osteljak", "Lovačka reka", "Bučar", "Sirdijska II" na Sirdijskoj reci nizvodno od Tuđine (za snabdevanje vodom Osečine); kao i druge na ostalim vodotocima ("Belocrkvanskoj reci, Boljkovačkoj reci, Toplici).
3.4.7. Zaštita voda od zagađenja
Zaštita kvaliteta voda ostvariće se primenom tri grupe mera:
1) tehnoloških mera - izgradnjom PPOV na mestima koncentrisanih zagađenja, i to: (a) PPOV opšteg tipa na kraju kanalizacionih sistema naselja sa više od 5.000 ekvivalentnih stanovnika (ES), pre upuštanja upotrebljene vode u vodotok; i (b) postrojenja za predtretman otpadnih voda pojedinih industrija, pre njihovog upuštanja u kanalizacione sisteme naselja, s tim da se stepen prečišćavanja (efektivnost) PPOV određuje u skladu sa zahtevima održavanja vodotoka - recipijenata u propisanoj klasi;
2) vodoprivrednih mera - namenskim ispuštanjem čiste vode iz akumulacija, radi poboljšanja vodnih režima u periodima malovođa, kao i u slučaju akcidentnih zagađenja, i
3) organizacionih i ekonomskih mera, kojima se onemogućavaju i sankcionišu aktivnosti koje dovode do narušavanja kvaliteta voda.
Radi efikasne zaštite voda, ekološki bezbednog sistema transporta otpadnih voda, usaglašavanja sa evropskim kriterijumima (obaveznost prečišćavanja otpadnih voda u svim naseljima do 2.000 ES) i utvrđene organizacije mreže naselja predviđen je etapni razvoj kanalizacionih sistema (po objektima i stepenu prečišćavanja otpadnih voda), i to:
1) u prvoj etapi do 2010. godine - na nivou opštinskih centara i centara zajednica sela sa gravitirajućim naseljima, kada to terenski uslovi dozvoljavaju, po pravilu, po principu separacionih sistema (posebni kolektori za upotrebljene vode i za atmosferske vode). Postavlja se zahtev da se separacioni kanalizacioni sistemi povežu, da bi se omogućilo uvođenje prikupljene atmosferske vode iz prvog naleta kiša u kolektore za upotrebljenu vodu i njihovo odvođenje do PPOV. U prvoj fazi predviđena je realizacija 21 PPOV za potrebe centara zajednica sela i 6 PPOV za opštinske centre;
2) u drugoj etapi do 2020. godine - planirano je povezivanje centara zajednice sela sa opštinskim centrima malim subregionalnim kanalizacionim sistemima sa zajedničkim PPOV. Mulj će se primarno taložiti na lokalnim taložnicima i transportovati na muljna polja na pogodnim lokacijama u eksploatacionim poljima ili odlagalištima pepela TE-TO "Kolubara B", a po sazrevanju se može koristiti u procesu rekultivacije eksploatisanih lignitskih polja. U ovoj fazi sistem će se svesti na 6 opštinskih PPOV ili, uz određene racionalizacije, na: 2 međuopštinske PPOV (Valjevo - Mionica kod Slovca i Ljig - Lajkovac kod Ćelija), 1 opštinsko PPOV (na granici opštine Osečina, prema Zavlaci) i 1 PPOV turističkog centra Divčibare (ispod Crnog vrha i Kraljevog Stola). Subregionalni kanalizacioni sistemi planirani su u ukupnoj dužini od 216 km, i to u dužini od 76 km na teritoriji opštine Valjevo, 30 km na teritoriji opštine Mionica, 34 km na teritoriji opštine Ljig, 16 km na teritoriji opštine Lajkovac, 42 km na teritoriji opštine Ub i 18 km na teritoriji opštine Osečina. Područje opštine Osečina sa Peckom nije moguće povezati sa drugim opštinskim kanalizacionim sistemima, jer gravitira slivu Drine, kao ni Divčibare koje gravitira slivu Zapadne Morave, i
3) u trećoj etapi posle 2020. godine - moguće je realizovati povezivanje subregionalnih u regionalni kanalizacioni sistem, uz promenu tehnologije i smanjenje broja taložnica u zavisnosti od ekonomskih mogućnosti opština i stanovništva, konkretnog projekta, vremena realizacije, veka trajanja opreme i novih tehnologija. Potencijalni recipijent, koji raspolaže zadovoljavajućom količinom vode za prijem voda iz regionalnog kanalizacionog sistema, je reka Sava kod Bariča, ili potencijalni plovni kanal Sava-Lajkovac. Do recipijenta reke Save regionalni kolektor bi prolazio desnom obalom reke Kolubare do ušća u Savu, između Obrenovca i Bariča, u dužini od oko 30 km i opsluživao bi, pored planskog područja, i Lazarevac, Vreoce, Velike Crljene, Stepojevac, Obrenovac i Barič sa gravitirajućim seoskim naseljima.
Predloženi koncept razvoja kanalizacionog sistema bliže će se definisati odgovarajućim urbanističkim planom, po verifikaciji tehničke dokumentacije na nivou generalnog i/ili idejnog projekta.
3.4.8. Zahtevane klase kvaliteta voda
Za vodotoke na planskom području Prostornim planom Republike Srbije propisane su visoke klase kvaliteta i to za: (a) reke u izvorišnim delovima sliva (Jablanica, Ribnica, njihove pritoke i sastavnice višeg reda u gornjem delu sliva) I i I/II klasa kvaliteta, jer se po pravilu nalaze u zoni zaštićenih izvorišta; i (b) ostale reke IIa klase; izuzev deonica reka koje se nalaze nizvodno od gradskih centara (Kolubara nizvodno od Valjeva, Ub nizvodno od Uba, Ljig nizvodno od Ljiga) za koje se dozvoljava i IIb klasa do potpune sanitacije naselja i povećanja efektivnosti PPOV, kada će dospeti u propisanu klasu kvaliteta.
4. Korišćenje mineralnih sirovina
4.1. Ciljevi
Utvrđuju se sledeći osnovni ciljevi eksploatacije ruda metala i nemetala na području Prostornog plana:
1) racionalno iskorišćavanje ruda, uz nastojanje da se izbegne raubovanje ležišta i degradacija drugih resursa u neposrednoj blizini ležišta;
2) poboljšanje tehnološke opremljenosti rudnika;
3) zaštita od neplanske izgradnje iznad ležišta, i
4) smanjenje degradacije sredine u procesu eksploatacije i prerade rude, ekološka sanacija i rekultivacija prostora zahvaćenih eksploatacionim radovima, a naročito degradiranog zemljišta i revira koji su u fazi likvidacije.
Radi ostvarivanja ciljeva eksploatacije mineralnih sirovina nužno je blagovremeno izvršiti dopunska geološka istraživanja bilansnih rezervi i poštovati normative koji mogu biti bonificirajući ili ograničavajući faktori opravdanosti otvaranja rudnika (manjeg i srednjeg kapaciteta).
4.2. Korišćenje mineralnih sirovina
4.2.1. Metalične mineralne sirovine
Zone potencijalne eksploatacije metaličnih mineralnih sirovina utvrđene Prostornim planom Republike Srbije nalaze se u okviru dijabaz rožnjačke formacije Podrinjske zone (B) istoimenog rudnog reona, u jugoistočnom delu opštine Valjevo i obuhvataju ekonomske rudne rezerve bakra, zlata i srebra na ležištima: (a) Lajkovača - Taor (sadržaj zlata i srebra u rudi bakra učestvuje u najmanje 40% u vrednosti rude), i (b) Novakovača.
Za eksploataciju ležišta sa specifičnim stepenom orudnjenja primenjuju se sledeći kriterijumi:
1) nerentabilnom se smatra podzemna eksploatacija malih ležišta, jer se računa sa ozbiljnim gubicima i redukcijom skromnih rezervi (Tabela II-15), i
2) površinska eksploatacija sa malim koeficijentima otkrivke i ekonomičnim kapacitetom flotacijske prerade smatra se tehnički i ekonomski bolje prilagođena manjim rezervama rude u ležištu, sa graničnim minimalnim sadržajem metala.
Na osnovu ovih kriterijuma ležišta su apsolutno predisponirana za površinsku eksploataciju, za koju je potrebno utvrditi bilansne rezerve sa konturnim sadržajem bakra do 0,15%.
Tabela II-15. Eksploatabilni minimalni sadržaj metaličnih ruda
| Vrsta rude | Površinska eksploatacija sadržaj % | Podzemna eksploatacija sadržaj % |
| Antimon | 3 | > 6 |
| Olovo | 4 | / |
| Cink | 2.5 | / |
| Olovo+Cink | 4-5 | > 9 |
| Bakar | 0.5 | 1.8 - 2 |
| Živa | 0.2 | 0.6 |
| Volfram | 1.3 | 3.5 - 5 |
Utvrđuju se sledeće smernice za dugoročan proces eksploatacije ležišta:
1) postrojenja za flotacijsku koncentraciju otkopane rude locira se, zbog transportnih troškova, blizu ležišta (izuzetak su rude gvožđa i boksit), sa vekom eksploatacije, odnosno amortizacije od najmanje 20 godina. Izbor lokacije postrojenja za koncentraciju uslovljen je: konfigurativnim pogodnostima i rešenjem dekontaminacije industrijske vode pouzdanim merama za izolovanje jalovišta od kontakta sa podzemnim vodama u okruženju;
2) u uslovima gde će se eksploatisati više manjih lokaliteta, moguće je rešenje primarnog drobljenja rude locirati blizu otkopnih revira, čime bi se omogućila primena jevtinijih vrsta transporta do glavnog mesta prerade (na primer, žičare), i
3) po završetku eksploatacije manja ležišta su pogodna za smeštaj flotacijske jalovine ili jalovine iz otkrivke.
4.2.2. Nemetalične mineralne sirovine
Na području Prostornog plana Šumadijskom zonom sa kolubarskim basenom, utvrđenom Prostornim planom Republike Srbije, obuhvaćena su sledeća značajnija ležišta nemetaličnih mineralnih sirovina:
| 1) peska | - | Tamnava - zapadno polje, Bogovađa i Palež na području opštine Lajkovac; |
| 2) kvarcnog peska | - | Čačuge, Slatina i Avala na području opštine Ub; |
| 3) gline | - | Slatina, Boj brdo i Tamnava - zapadno polje na području opštine Ub; |
| 4) krečnjaka | - | Županjac, Nepričava, Markova Crkva, Jerin Grad, Ćelije i Ostreš na području opštine Lajkovac; Bobija na području opštine Ub; Dobre Vode, Rujevac, Slavkovica i Padina na području opštine Ljig i Miličinica na području opštine Valjevo |
| 5) dacito-andezita | - | Ljuta stena, Petrovača, Strmenjača i Jasikovac na području opštine Ljig, i |
| 6) tufa | - | Moravci na području opštine Ljig |
Ostala značajnija ležišta nemetaličnih sirovina krečnjaka nalaze se van Šumadijske zone, i to u Podbukovu na području opštine Valjevo i Struganiku, Osečenici i Pačtriću na području opštine Mionica.
U cilju racionalizacije proizvodnje tehničkog kamena na području Prostornog plana, zbog visokih troškova transporta, razmeštaj proizvodnih jedinica definisaće se u radijusu od 40 km. Ekonomski efekti proizvodnje peskova i glina, koji sadrže povećan procenat gvožđa i drugih štetnih primesa, uvećaće se savremenim postupcima prerade i proizvodnje materijala sa širim spektrom primene. Predviđena je: (a) revitalizacija i obnova proizvodnje u postojećim pogonima; (b) modernizovanje tehnološke strukture eksploatacije postojećih ležišta; i (v) otvaranje novih perspektivnih ležišta.
5. Korišćenje energetskih izvora i energetska infrastruktura1)
_________________
1) Radi se Prostorni plan područja eksploatacije Kolubarskog lignitskog basena sa većom detaljnošću rešenja, na osnovu Odluke o izradi Prostornog plana područja eksploatacije Kolubarskog lignitskog basena ("Službeni glasnik RS", broj 11/2000)
5.1. Ciljevi
Utvrđuju se sledeći ciljevi korišćenja energetskih izvora i postrojenja i razvoja energetike na području Prostornog plana:
1) povećanje energetske efikasnosti, proizvodnje, transporta i potrošnje energije; racionalna upotreba energije, gasifikacija naselja, uvođenje ekonomski opravdanih novih i obnovljivih izvora energije; zaštita životne sredine; veće angažovanje domaće elektromašinogradnje i građevinske operative u izgradnji energetskih objekata, sistema centralizovanog snabdevanja toplotnom energijom i dr;
2) značajna ulaganja u dodatne kapacitete i otvaranje perspektivnih površinskih kopova Kolubarskog lignitskog basena do 2020. godine, što će zahtevati dodatna istraživanja energetskih potencijala, naročito nedovoljno istraženih lignitnih polja, kao i tehnologija selektivnog otkopavanja lignita u tim poljima;
3) povećanje proizvodnje energije i oslanjanje na sopstvene izvore zasnivaće se prevashodno na korišćenju lignita i povećanju elektroenergetskih kapaciteta, što je uslovljeno realizacijom vodosistema "Rovni";
4) primaran značaj imaće poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne mreže i razvoja magistralne gasovodne mreže;
5) razvoj savremenih centralizovanih sistema toplifikacije, u okviru kombinovane proizvodnje toplotne i električne energije omogućiće povezivanja većih naselja na planskom području putem daljinskih toplovoda sa obližnjim termoelektranama-toplanama, kao i korišćenje otpadne toplote industrijskih i energetskih postrojenja, i
6) smanjenje konflikata između korišćenja energetskih resursa i zaštite životne sredine (naselja, stanovništvo, zemljište itd.) i preduzimanje odgovarajućih mera za saniranje negativnih posledica, posebno donošenjem i realizacijom srednjoročnih i godišnjih programa, koji će sadržati rešenja problema rekultivacije i revitalizacije zemljišta, organizovanog preseljenja stanovništva i razvoja proizvodnih kapaciteta kao oblika kompenzacije za stanovništvo koje ostaje bez zaposlenja, odnosno osnova egzistencije.
5.2. Korišćenje energetskih resursa
Visok udeo čvrstih goriva u budućoj potrošnji i proizvodnji energije povezan je sa strukturom domaćih energetskih rezervi. Za sagledane potrebe potrošnje, do 2020. godine biće potrebno razviti kapacitete u Jugoslaviji od oko 65 miliona tona godišnje, za koje postojeće rezerve neće biti ograničavajući faktor.
Do tog perioda skoro svi postojeći kopovi biće iscrpeni, te su potrebna značajna ulaganja za namenske i dodatne kapacitete. Na osnovu obrađene projektno-tehničke dokumentacije, strateških i razvojnih planova kontinuiranosti proizvodnje uglja i daljeg snabdevanja termoenergetskih kapaciteta, određeni su perspektivni površinski kopovi. U Kolubarskom lignitskom basenu u eksploataciji će biti površinski kop "Polje D" do 2017. godine, kop "Tamnava - Zapadno polje" i posle 2020. godine, dok će, zbog iscrpljivanja rezervi, "Polje B" prestati sa radom oko 2003. godine, a "Tamnava - Istočno polje" oko 2007. godine.
Dalji razvoj površinskih kopova u Kolubarskom lignitskom basenu odvijaće se usklađeno sa potrebama snabdevanja termoelektrana "Nikola Tesla A i B", "Kolubara A" i TE-TO "Kolubara B". Sadašnji nivo proizvodnje od preko 25 miliona tona postepeno će rasti do 2005. godine kada će dostići nivo od oko 35 miliona tona godišnje i tu proizvodnju održavati sve do 2020. godine.
Na osnovu dosadašnjih istraživanja sigurno je da će, u daljem razvoju površinske eksploatacije uglja u istočnom delu Kolubarskog lignitskog basena prvi sledeći površinski kop, posle završetka investicione izgradnje kopa "Tamnava - Zapadno polje", biti kop "Polje C" (umesto "Polja B"), a zatim "Polje E" (umesto "Polja D"). Razvoj eksploatacije uglja u istočnom delu basena mogao bi da se odvija bez klasičnog otvaranja novih polja i bez formiranja spoljašnjih odlagališta, tako da bi "Polje B" nastavilo eksploatacioni vek eksploatacijom "Polja C", a zatim bi se, gašenjem "Polja D", bez prekida eksploatacija nastavila u "Polju E". Sa napredovanjem "Polja E" išlo bi se do puta Lazarevac - Stepojevac, odnosno pruge Beograd - Bar i industrijske zone. Ukoliko se dokaže opravdanost, obzirom na rezerve uglja na tom lokalitetu (više stotina miliona tona sa povoljnim uslovima eksploatacije) može doći i do preseljenja pruge Beograd-Bar i industrijske zone.
Dalji razvoj površinskih kopova u zapadnom delu Kolubarskog lignitskog basena vezan je za:
1) otvaranje novog površinskog kopa "Veliki Crljeni" - nakon zatvaranja kopa "Tamnava - Istočno polje", sa rezervama od 21 milion tona, kao prelazni kapacitet (3-4 godine), do otvaranja površinskog kopa jugoistočno i južno od postojećeg kopa "Tamnava - Istočno polje", koji bi zahvatao geološki obrađena "Polja G" i "Polja F" tzv. "Tamnava - Južno polje". Kop "Tamnava - Južno polje" je definisan u međuprostoru pruge Beograd - Bar i jugoistočnog dela prostora u odnosu na kop "Tamnava - Istočno polje" Predviđeno je otvaranje kopa od severne strane. Odlike eksploatacije i realizaciju ovog površinskog kopa su:
(1) veliki investicioni zahvati za izmeštanje i regulaciju reka Kolubare (u dužini od 4 km), njenih pritoka Peštana (3,5 km) i Lukavice (1,5 km) i Ibarske magistrale (u dužini od oko 7 km), uz uslov skraćenja fronta eksploatacije na samom jugoistoku kopa "Tamnava - Istočno polje";
(2) mogućnost nesmetanog odlaganja otkrivke u slobodan prostor "Tamnava - Istočno polje" do formiranja unutrašnjeg odlagališta;
(3) povezivanje sa ugljenim etažama preko zapadne strane kopa i veza sa drobiličnim postrojenjem;
(4) mogućnost kontinualnog prelaska mehanizacije po završetku eksploatacije na polju "Tamnava - Istočno polje", na novi kop "Veliki Crljeni", a zatim na "Tamnava - Južno polje", pod uslovom da su završeni veliki investicioni radovi na izmeštanju reka i magistralnog puta;
(5) veći kvalitet uglja, sa većim koeficijentom otkrivke (od 2,25 do 2,5 m3/t);
(6) veća naseljenost područja eksploatacije, i
2) podizanje proizvodnje polja "Tamnava - Zapadno polje" i prelazak u polje "Radljevo" - u periodu posle 2020. godine i iscrpljivanja površinskog kopa "Tamnava - Zapadno polje" verovatna je eksploatacija lignita na polju "Radljevo". Eksploataciono polje "Radljevo" svojim geološkim granicama omogućava nekoliko načina okonturenja kopa, od kojih je najoptimalnije otvaranje sa pravca zapadne strane kopa "Tamnava - Zapadno polje". Odlike eksploatacije polja "Radljevo" su:
(1) izražen selektivan rad zbog raslojenosti ugljenog sloja;
(2) brzo napredovanje fronta usled relativno niske ugljenosnosti prostora;
(3) potreba ostavljanja materijalnog rova na zapadnoj strani unutrašnjeg odlagališta "Tamnava - Zapadno polje";
(4) spoljašnje odlagalište treba smestiti u "Tamnava - Zapadno polje";
(5) slabiji kvalitet uglja, sa manjim koeficijentom otkrivke (od 1,8 do 2,0 m3/t);
(6) relativno povoljna naseljenost sa aspekta eksploatacije;
(7) razvoj polja "Radljevo" usloviće izmeštanje delova regionalnih puteva Lajkovac - Obrenovac i Obrenovac - Jezero, i dalekovoda 2 x 35 kV Jabučje - Kalenić, i
(8) povezivanje ugljenog otkopa sa drobilanom se može ostvariti po severnom obodu, jer je ugalj lociran na višoj niveleti.
Za potrebe vrednovanja i opredeljivanja pravaca razvoja površinskih kopova neophodna je tehnoekonomska analiza razvoja Kolubarskog lignitskog basena do konačnog iscrpljenja, koja bi omogućila kompleksno sagledavanje dinamike otvaranja svih raspoloživih polja, na osnovu analiza tehnoloških, ekonomskih i ekoloških ograničenja dalje proizvodnje lignita, u prvom redu za potrebe termoelektrana.
5.3. Energetski bilans i novi pogoni
Izgradnja novih termokapaciteta planira se u okviru lokacije TE-TO "Kolubara B". Veličina krajnjih kapaciteta TE-TO "Kolubara B" zavisiće od raspoloživih rezervi uglja, tehničko-ekološko-ekonomskih pokazatelja, porasta potrošnje, kao i postojeće i planirane proizvodnje električne energije u drugim elektroenergetskim kompleksima u Republici Srbiji. Rezultati sprovedenih analiza, koje se odnose na prosečan broj i snagu radnih jedinica, po elektranama koje se snabdevaju ugljem iz Kolubarskog lignitskog basena, dat je u Tabeli II-16:
Tabela II-16. Broj jedinica i snaga u termoelektranama na ugalj
| Naziv termoelektrane | Broj blokova | Snaga MW | Broj blokova po godinama | ||||
| 1990 | 2000 | 2010 | 2020 | 2020> | |||
| Kolubara A | 5 | 245 | 5 | 5 | 1 | 1 | / |
| N. Tesla A | 6 | 1502 | 6 | 6 | 6 | 2 | / |
| N. Tesla B | 2 | 1160 | 2 | 2 | 2 | 2 | / |
| Kolubara B2 | 2 | 640 | / | / | 2 | 2 | / |
| Kolubara nova | 2 | 640 | / | / | / | / | 2 |
Najkasnije do 2005. godine na području Prostornog plana, prema sadašnjim sagledavanjima, završiće se izgradnja TE-TO "Kolubara B" 2 x 350 MW u kondenzacionom režimu, sa potencijalnom mogućnošću 2 x 270 MW i 2 x 380 MJ/s u toplifikacionom režimu. Ovo postrojenje je potrebno za pokrivanje porasta potrošnje električne energije u periodu posle 2000. godine i za daljinsko grejanje Beograda, Uba i Lajkovca. Planirana je godišnja proizvodnja električne energije od oko 3.840 GWh u kondenzacionom režimu, odnosno 3.600 GWh u toplifikacionom režimu, uz proizvodnju toplotne energije od oko 1.860 GWht.
Za potrebe realizacije određenih razvojnih programa sa značajnim obimom zapošljavanja (u turizmu, poljoprivrednoj proizvodnji i preradi), toplifikacije opštinskih centara i centara zajednice sela i razvoja naselja u koja će se preseljavati seosko stanovništvo sa lignitskih polja (čija eksploatacija započinje ili se planira do 2020. godine), predviđena je fazna realizacija osnovnog toplovodnog razvoda na području opština Ub i Lajkovac, i to na sledećim pravcima:
1) TE/TO "Kolubara B" krak trase za pravac Obrenovac - Beograd do 2010. godine;
2) TE/TO "Kolubara B" - Radljevo - Šarbane - Ub u dužini od 8 km, sa razvodnim trasama do Banjana i Pambukovice do 2010. godine, i
3) TE/TO "Kolubara B" - MVA "Paljuvi Viš" (branski deo) u dužini od 5 km do 2010. godine i "Paljuvi Viš" - Jabučje - Lajkovac i u dužini od 8 km do 2020. godine, sa potencijalnom trasom do Slovca.
U periodu do 2020. godine, pored TE-TO "Kolubara B" 2 x 350 MW i izgradnje zamenskih kapaciteta, razmotriće se potreba za izgradnjom još dva nova bloka po 350 MW, što neće biti jednostavno u pogledu obezbeđenosti ugljem u toku pogonskog veka ovih blokova od 40 godina. Ta dva nova bloka bi bila izgrađena u sklopu TE-TO "Kolubara B" (na području Kolubarskog okruga) ili u sklopu TE "Nikola Tesla B" (na području grada Beograda). Zadovoljenje punog pogonskog veka izgrađenih i planiranih elektroenergetskih kapaciteta uslovljeno je potpunom realizacijom vodosistema "Rovni" i dodatnim analizama mogućnosti proizvodnje uglja u Kolubarskom lignitskom basenu.
Izgradnjom TE-TO "Kolubara B" zadovoljiće se i potrebe za proizvodnjom toplotne energije u toplifikacionom ciklusu, a izgradnjom regionalnog gasovoda Beograd - Valjevo za gasifikacijom široke potrošnje i industrije u Valjevu i drugim naseljima na planskom području, te se ne smatra realnom izgradnja neke veće toplane u Valjevu i opštinskim centrima.
5.4. Prenosna i transportna mreža
5.4.1. Razvoj elektroenergetske mreže
Novi prenosni kapaciteti do 2005. godine služiće za bolje iskorišćenje postojećih TS 220/x kV, tako da je na planskom području Prostornim planom Republike Srbije predviđena izgradnja Dv 220 kV, TS Bajina Bašta - Valjevo 3, koji će se nalaziti u koridoru postojećih DV br. 227/1 i 227/2 na pravcu TS Bajina Bašta - Valjevo - Obrenovac, kao i uvođenje Dv br. 213 Bajina Bašta - Obrenovac u TS 220/110 kV Valjevo 3.
Na području Prostornog plana postoji veći broj DV 110 kV za koje je predviđeno bolje iskorišćenje preko postojećih TS 220/110 kV i novih TS 110/35 kV, čime će se za najveći deo potrošača omogućiti pouzdano snabdevanje električnom energijom.
Izgradnjom TE-TO "Kolubara B" stvoriće se preduslovi za njeno povezivanje sa elektroenergetskim sistemom Srbije.
Planirani dalekovodi će malim delom biti na području Prostornog plana i pružaće se:
1) DV 220 kV, do razvodnog postrojenja TS 220 kV TE-TO "Kolubara B", koji vezuje i uvodi DB br. 204 Bajina Bašta - Beograd 3 u TS 220 kV;
2) DV 220 kV, od razvodnog postrojenja ka razvodnim postrojenjima Beograd 3, Obrenovac i 400 kV TE-TO "Kolubara B" (van planskog područja, na području grada Beograd), i
3) 6 DV 400 kV, do TE-TO "Kolubara B" do razvodnog postrojenja 400 kV.
Na delu planskog područja se, za rešavanje problema rasterećenja mreže i zadovoljenja porasta potreba potrošača za električnom energijom, predviđa rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih distributivnih vodova i postrojenja, i to:
1) izgradnja trafostanice 110/35 kV u Ljigu, do koje postoji DV 110 kV (koji sada radi pod naponom 35 kV);
2) rekonstrukcija i povećanje instalisane snage postojeće TS 110/35 kV Valjevo 1;
3) izgradnja novih TS 110/35 kV Valjevo 4, Ub i Mionica i povezivanje na mrežu 110 kV;
4) izgradnja novog DV 110 kV TS Valjevo 3 u pravcu Koceljeva za povezivanje sa mrežom 110 kV, koja se napaja iz TS 220/110 kV Šabac;
5) izgradnja TS 35/10 kV na Divčibarama i povezivanje na mrežu 35 kV iz pravca Osečine i Ražane, i
6) izgradnja novih i proširenje postojećih TS 35/10 kV i povezivanje na mrežu 35 kV u opštinskim i centrima zajednice sela.
5.4.2. Razvoj gasovodne mreže
U skladu sa Prostornim planom Republike Srbije, snabdevanje gasom područja Prostornog plana vršiće se putem magistralnog gasovoda Beograd - Lazarevac - Valjevo. Predviđeni položaj ovog gasovoda omogućava potencijalno priključenje Ćelija, Lajkovca, Slovaca, Uba, Divaca, Mionice i drugih naselja sa više većih industrijskih i potrošača široke potrošnje.
Magistralni gasovod na području Prostornog plana počinje na teritoriji katastarske opštine Ćelije na području opštine Lajkovac prateći koridor Ibarske magistrale (osim izvesnih udaljavanja, zbog gustine naseljenosti i presecanja prirodnih ili melioracionih tokova); u Ćelijama će skrenuti od Ibarske magistrale u pravcu Valjeva, pružajući se duž desne strane pruge Beograd - Bar do prelaska reke Kolubare, gde će preseći prugu i put za Valjevo, preći sa leve strane puta zaobilazeći Lajkovac i nastaviti između leve strane puta i toka reke Kolubare, koju preseca dva puta zaobilazeći brdo Oštrikovac; nastaviće ka Valjevu, bliže Kolubari i završiće se u industrijskoj zoni Valjeva (u blizini preduzeća "Stevan Filipović" i "Ferum"), gde je predviđena glavna merno regulaciona stanica "Valjevo".
5.5. Novi i obnovljivi izvori energije
U periodu do 2010. godine, novi i obnovljivi izvori energije (u nastavku: NOIE) imaće najveći značaj u sektoru lične i opšte potrošnje i poljoprivrede, a manje u domenu industrije i elektroenergetike. Uz neophodna ulaganja i intenzivniji naučno-istraživački rad, učešće novih i obnovljivih izvora u finalnoj potrošnji energije na području Prostornog plana iznosiće oko 5% u 2010. godini.
Od novih i obnovljivih izvora energije najviše će porasti korišćenje/primena geotermalne energije za toplotne, banjsko-rekreativne potrebe, staklene bašte, tople leje i ribnjake. Očekuje se veće korišćenje raspoloživih kapaciteta od postojećih oko 300 l/s u periodu do 2010. godine (Tabela II-17). Prioritet će imati naselja koja su povoljno locirana sa stanovišta mogućnosti uvođenja centralizovanog korišćenja geotermalne energije.
Tabela II-17. Bilans geotermalnih izvora 2010. godine
| Lokacija | Vrsta geotermalnog izvora | Bilans geotermalnih izvora | ||||
| kapacitet | temperatura | snaga i energija | ||||
| l/s | K | MW | TJ/god | ten/god | ||
| Petnica | bušotina | 12 | 304 | 0,9 | 30 | 714 |
| Paune | izvor | 0,5 | 295 | 0,02 | 0,7 | 16 |
| Mionica | bušotina | 16 | 309 | 1,6 | 51 | 1214 |
| Ljig | bušotina | 5 | 305 | 0,4 | 13 | 309 |
| Banja Vrujci | izvor | 200 | 301,5 | 14 | 450 | 10710 |
| UKUPNO | bušotina | 60 | 300 | 4,5 | 142 | 3450 |
Pored geotermalne energije, na osnovu raspoloživih podataka, na planskom području postoje veoma perspektivna nalazišta petrogeotermalne energije na području Belanovice i hidrogeotermalne energije na području Tamnave. Značajne su i mogućnosti korišćenja solarne energije u skladu sa rezultatima istraživanja i utvrđenom opravdanošću ulaganja
Glava III
STANOVNIŠTVO - NASELJA - INDUSTRIJA
1. Stanovništvo
1.1. Ciljevi razvoja
Sa stanovišta organizacije, uređenja i korišćenja planskog područja, osnovni cilj je ravnomerniji teritorijalni razmeštaj stanovništva i povećanje udela mlađih kontingenata u emigracionim područjima sa visokim indeksom starenja, koji je moguće dostići merama demografske i politike regionalnog razvoja.
1.2. Projekcije stanovništva 1991-2021. godine
Projekcije stanovništva opština Kolubarskog okruga rađene su na osnovu sledećih pretpostavki: (a) kretanja mortaliteta i fertiliteta u periodu do 2021. godine o pretpostavljenom nultom migracionom saldu (migracije nisu uzete u obzir); i b) da će društveno-ekonomske promene ostvarene tokom 1990-ih godina, kao i one koje se očekuju u narednom periodu uticati na reproduktivno ponašanje stanovništva, koje će rezultirati znatno intenzivnijim snižavanjem fertiliteta u odnosu na prethodni period.
Naglo pogoršanje ekonomske i političke situacije do koga je došlo u drugoj polovini 1990-ih godina, kao i nužnost sprovođenja radikalnijih ekonomskih reformi već u prvim godinama naredne decenije, imaće negativne posledice na nivo rađanja i uticati na snižavanje fertiliteta, koji će u periodu 2006-2011. godine u opštinama Kolubarskog okruga dostići nivo od 1,02 (Osečina) do 1,11 (Ub). Nakon dostizanja takvog minimuma, predviđa se izvesna rehabilitacija rađanja na nivou (1,45 deteta po ženi u razdoblju 2016-2021.), koji bi krajem projektovanog perioda, i dalje bio znatno ispod onog koji je neophodan za prostu reprodukciju stanovništva.
1.2.1. Budući trendovi u kretanju ukupnog stanovništva po tipu naselja
Ukupno stanovništvo Kolubarskog okruga će u 2021. godini biti svedeno na 168,4 hiljade, što će u odnosu na 1991. godinu (200,6 hiljada) predstavljati smanjenje od 32 hiljade (sa godišnjom stopom rasta od -5,82 promila). Osnovni razlog odsustva realnih mogućnosti za preokret u populacionoj dinamici treba tražiti u snažnom dejstvu tzv. demografske inercije, odnosno uticaju nasleđene, veoma nepovoljne starosne strukture, na aktuelne i buduće demografske procese. Prema rezultatima projekcija, u posmatranom razdoblju do 2021. godine depopulacione tendencije će biti osnovna karakteristika demografskih tokova u svim opštinama. Najintenzivnije depopulacione tendencije se očekuju u opštinama Ljig i Mionica. Stanovništvo opštine Mionica, gde su depopulacione tendencije prisutne od sredine 20. veka, 2021. godine biće za više od petine malobrojnije nego 1991. godine, a čak za preko 40% malobrojnije nego daleke 1948. godine.
Posmatrano po tipu naselja, očekuju se dijametralno suprotne tendencije u kretanju stanovništva u gradskim i ostalim naseljima. Smanjenje ukupnog stanovništva će biti prisutno isključivo u naseljima koja 1991. godine nisu smatrana za gradska. Tako će se u periodu do 2021. godine nastaviti populaciona ekspanzija u gradskim naseljima, koja je na tom području, manjim ili većim intenzitetom, prisutna tokom čitave druge polovine 20. veka.
U poređenju sa stanovništvom gradskih naselja, stanovništvo tzv. ostalih naselja će se smanjivati. Depopulacija seoskog stanovništva je na planskom području prisutna tokom druge polovine 20 veka, tako da projektovana populaciona dinamika do 2021. godine predstavlja intenziviranje dugoročne tendencije. U periodu 1961-1991. godina, prosečna godišnja stopa rasta stanovništva "ostalih" naselja iznosila je -8,8 promila, u razdoblju 1981-1991. godina dostigla je 11,0 promila i nastaviće se u periodu do 2021. godine sa prosečnom godišnjom stopom rasta -17,1 promil, tako da će se seosko stanovništvo smanjiti sa 127,5 hiljada u 1991. godini na 76,0 hiljada u 2021. godini.
Suprotne tendencije u kretanju gradskog i seoskog stanovništva nužno vode nastavku povećanja udela gradskog u ukupnom stanovništvu sa 36,4% u 1991. do 54,4% ukupnog stanovništva 2021. godine.
Razlike u vrednostima projektovanih stopa rasta ukupnog stanovništva između pojedinih zajednica naselja znatno je izraženije nego između opština ili ukupnog gradskog i stanovništva ostalih naselja. U 25 od ukupno 27 zajednica naselja broj stanovnika u 2021. godini biće manji nego 1991. godine, a u čak 9, ili u svakoj trećoj zajednici, stanovništvo će biti više nego prepolovljeno. Smanjenje broja stanovnika neće biti prisutno jedino u gravitirajućim područjima Lajkovca i Uba, i to isključivo zbog pozitivne stope populacionog rasta u opštinskim centrima Lajkovac i Ub.
Tabela III-1. Projekcija ukupnog stanovništva po zajednicama naselja 1991-2021. godine
| Zajednice naselja po opštinama | Broj stanovnika | ||||||
| 1991 | 1996 | 2001 | 2006 | 2011 | 2016 | 2021 | |
| KOLUBARSKI OKRUG | 200560 | 198182 | 192767 | 186756 | 179665 | 173820 | 168364 |
| OPŠTINA VALJEVO | 98226 | 97757 | 95595 | 92994 | 89798 | 87090 | 84369 |
| Valjevo | 74780 | 76790 | 77307 | 77180 | 76271 | 75484 | 74468 |
| Divci | 3457 | 3172 | 2836 | 2515 | 2206 | 1939 | 1694 |
| Brankovina | 4746 | 4340 | 3817 | 3338 | 2887 | 2504 | 2158 |
| Kamenica (Valjevska) | 4181 | 3665 | 3144 | 2669 | 2241 | 1886 | 1577 |
| Bobova | 2606 | 2278 | 1960 | 1667 | 1402 | 1182 | 990 |
| Tubravić | 2663 | 2353 | 2034 | 1741 | 1473 | 1250 | 1054 |
| Donje Leskovice | 2916 | 2593 | 2255 | 1942 | 1654 | 1412 | 1197 |
| Divčibare | 130 | 132 | 132 | 131 | 129 | 128 | 127 |
| Dračić | 2747 | 2434 | 2110 | 1810 | 1536 | 1306 | 1104 |
| OPŠTINA LAJKOVAC | 17716 | 17564 | 17203 | 16811 | 16319 | 15964 | 15666 |
| Lajkovac | 8093 | 8232 | 8368 | 8538 | 8723 | 9049 | 9413 |
| Prnjavor (Bogovađa) | 2276 | 2175 | 2099 | 1983 | 1838 | 1688 | 1541 |
| Slovac | 3241 | 3107 | 2939 | 2741 | 2507 | 2274 | 2048 |
| Jabučje | 4106 | 4051 | 3798 | 3549 | 3251 | 2953 | 2664 |
| OPŠTINA LJIG | 15912 | 15322 | 14580 | 13899 | 13198 | 12651 | 12179 |
| Ljig | 10386 | 10112 | 9779 | 9502 | 9232 | 9093 | 9004 |
| Belanovica | 3678 | 3445 | 3154 | 2871 | 2574 | 2297 | 2039 |
| Slavkovica | 1848 | 1765 | 1646 | 1526 | 1392 | 1361 | 1136 |
| OPŠTINA MIONICA | 17368 | 16886 | 16150 | 15446 | 14673 | 14044 | 13516 |
| Brežđe | 2989 | 2865 | 2689 | 2510 | 2309 | 2120 | 1941 |
| Mionica | 7274 | 7268 | 7176 | 7121 | 7059 | 7092 | 7187 |
| Veliko Marište | 1839 | 1774 | 1675 | 1573 | 1455 | 1344 | 1238 |
| Rajković | 2046 | 1920 | 1764 | 1612 | 1452 | 1305 | 1170 |
| Rakari | 3220 | 3059 | 2845 | 2631 | 2398 | 2182 | 1980 |
| OPŠTINA OSEČINA | 16745 | 16398 | 15818 | 15198 | 14505 | 13926 | 13375 |
| Osečina | 12417 | 12356 | 12146 | 11907 | 11593 | 11335 | 11099 |
| Pecka | 4328 | 4042 | 3672 | 3291 | 2912 | 2591 | 2276 |
| OPŠTINA UB | 34593 | 34255 | 33421 | 32408 | 31172 | 30145 | 29259 |
| Ub | 19915 | 20166 | 20182 | 20149 | 20032 | 20095 | 20252 |
| Banjani | 6071 | 5746 | 5372 | 4948 | 4473 | 4015 | 3579 |
| Radljevo | 3750 | 3625 | 3431 | 3199 | 2927 | 2659 | 2400 |
| Pambukovica | 4911 | 4718 | 4437 | 4112 | 3739 | 3376 | 3028 |
1.2.2. Intenziviranje demografskog starenja stanovništva
Uzroci nastavljanja nepovoljnih tendencija u kretanju obima stanovništva Kolubarskog okruga su, pored ostalog, i u starosnoj strukturi, sa relativno visokim udelom starih (20,2%). Intenzivno odvijanje procesa starenja uslovilo je da se početkom 1990-ih stanovništvo našlo u stadijumu demografske starosti. Postojeća starosna struktura je nepovoljna s aspekta rađanja, što uz pretpostavku o daljem opadanju plodnosti stanovništva nužno uslovljava brzo snižavanje stope nataliteta i dalje intenzivno starenje od baze starosne piramide. Relativno veliki udeo starih će, i pored pretpostavke o snižavanju smrtnosti po starosti, neminovno dovesti do povećanja opšte stope mortaliteta i do pojave negativnog prirodnog priraštaja.
U narednim decenijama očekuju se takve modifikacije starosne strukture koja će voditi ka daljem starenju stanovništva. Prema rezultatima projekcije taj proces na području Prostornog plana biće sveobuhvatan i kontinuiran. Starenje će se odvijati od baze, ali još brže s vrha starosne piramide, tako da će krajem projektovanog perioda gotovo svaki treći stanovnik (29,4%) biti stariji od 60 godina, a tek svaki peti (21,7%) mlađi od 20 godina, dok će prosečna starost stanovništva biti 40,9 godina. Stanovništvo će se do 2021. godine, prema vrednostima najvažnijih indikatora demografske starosti, naći u najvišim stadijumima demografske starosti (stadijumi duboke, odnosno najdublje demografske starosti).
Karakteristično je da će se proces starenja brže odvijati u gradu nego na selu, ali će seosko stanovništvo biti demografski znatno starije (i zbog starije inicijalne starosne strukture). U 2021. godini u seoskim naseljima će udeo starih 60 ili više godina iznositi 35,3%, dok će se u gradskim naseljima njihov udeo kretati oko 24,5%.
Tabela III-2. Promene starosne strukture 1991-2021. godine
| Starosna struktura stanovništva | Broj stanovnika | ||||||
| 1991 | 1996 | 2001 | 2006 | 2011 | 2016 | 2021 | |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| UKUPNO STANOVNIŠTVO | |||||||
| Svega | 22560 | 198182 | 192767 | 186756 | 179665 | 173820 | 168820 |
| 0 - 19 | 49683 | 46940 | 43016 | 38220 | 32797 | 29252 | 27135 |
| 20 - 39 | 57157 | 53362 | 50974 | 49895 | 49018 | 46411 | 42629 |
| 40 - 59 | 53142 | 51776 | 52713 | 55374 | 54090 | 51006 | 49185 |
| 60 + | 40578 | 46107 | 46063 | 43265 | 43756 | 47152 | 49415 |
| 80 + | 4390 | 3481 | 2913 | 4789 | 6961 | 8475 | 8355 |
| GRADSKO STANOVNIŠTVO | |||||||
| Svega | 73064 | 77758 | 81236 | 84306 | 86773 | 89664 | 92393 |
| 0 - 19 | 20079 | 20454 | 19989 | 18977 | 17340 | 16399 | 16179 |
| 20 - 39 | 23642 | 23345 | 23746 | 24774 | 26152 | 26597 | 25867 |
| 40 - 59 | 19359 | 21243 | 23463 | 26201 | 27044 | 27044 | 27731 |
| 60 + | 9984 | 12715 | 14033 | 14357 | 16240 | 19621 | 22614 |
| 80 + | 748 | 668 | 632 | 1187 | 196 | 2704 | 3023 |
| OPŠTINSKI CENTRI | |||||||
| Svega | 75608 | 81109 | 85384 | 89199 | 92291 | 95703 | 98928 |
| 0 - 19 | 20932 | 21476 | 21168 | 20225 | 18598 | 17667 | 17480 |
| 20 - 39 | 24604 | 24600 | 25275 | 26618 | 28211 | 28712 | 28042 |
| 40 - 59 | 19916 | 21998 | 24462 | 27457 | 28565 | 28829 | 29702 |
| 60 + | 10156 | 13033 | 14477 | 14904 | 16917 | 20495 | 23705 |
| 80 + | 755 | 681 | 652 | 1236 | 2055 | 2850 | 3196 |
| OSTALA NASELJA | |||||||
| Svega | 127496 | 120424 | 111531 | 102450 | 92892 | 84156 | 75971 |
| 0 - 19 | 29604 | 26486 | 23027 | 19243 | 15457 | 12853 | 10956 |
| 20 - 39 | 33515 | 30017 | 27228 | 25121 | 22866 | 19814 | 16762 |
| 40 - 59 | 33783 | 30533 | 29250 | 29173 | 27046 | 23962 | 21454 |
| 60 + | 30594 | 33392 | 32030 | 28908 | 27516 | 27531 | 26801 |
| 80 + | 3642 | 2813 | 2281 | 3602 | 4996 | 5771 | 5332 |
Tabela III-3. Promene funkcionalnih kontingenata stanovništva 1991-2021. godine
| Osnovni funkcionalni kontingenti | Broj stanovnika | ||||||
| 1991 | 1996 | 2001 | 2006 | 2011 | 2016 | 2021 | |
| UKUPNO STANOVNIŠTVO | |||||||
| Predškolski i školski (0 - 14) | 36904 | 34152 | 30656 | 26635 | 22742 | 20344 | 19531 |
| Ženski fertilni (15 - 49) | 45503 | 46642 | 46037 | 43783 | 41324 | 39220 | 36754 |
| Radni (15 - 59, 60 - 64m) | 130694 | 125285 | 121496 | 121016 | 119036 | 113305 | 105820 |
| GRADSKO STANOVNIŠTVO | |||||||
| Predškolski i školski (0 - 14) | 15169 | 15043 | 14449 | 13390 | 12153 | 11586 | 11833 |
| Ženski fertilni (15 - 49) | 19667 | 21477 | 22505 | 22697 | 22734 | 22847 | 22635 |
| Radni (15 - 59, 60 - 64m) | 49953 | 52230 | 54646 | 58142 | 60876 | 61609 | 61065 |
| OPŠTINSKI CENTRI | |||||||
| Predškolski i školski (0 - 14) | 15838 | 15855 | 15339 | 14334 | 13096 | 12517 | 12812 |
| Ženski fertilni (15 - 49) | 20406 | 22472 | 23766 | 24194 | 24414 | 24658 | 24515 |
| Radni (15 - 59, 60 - 64m) | 51687 | 54501 | 57510 | 61605 | 6454 | 65977 | 65687 |
| OSTALA NASELJA | |||||||
| Predškolski i školski (0 - 14) | 21735 | 19109 | 16207 | 13245 | 10589 | 8758 | 7698 |
| Ženski fertilni (15 - 49) | 25836 | 25165 | 23532 | 21086 | 18590 | 16373 | 14119 |
| Radni (15 - 59, 60 - 64m) | 80741 | 73055 | 66850 | 62874 | 58160 | 51696 | 44755 |
1.2.3. Nastavak procesa deagrarizacije
Broj poljoprivrednih stanovnika do 2021. godine biće više nego prepolovljen, sa 70,5 hiljada u 1991. godini na 27,7 hiljada, prvenstveno kao rezultat negativnog prirodnog priraštaja poljoprivrednog stanovništva.
Intenzivno smanjenje poljoprivrednog stanovništva, uz istovremeno lagano povećanje brojnosti nepoljoprivrednog stanovništva, usloviće znatno smanjenje njegovog udela u ukupnom stanovništvu Kolubarskog okruga sa 36% u 1991. na oko 16% u 2021. godini. To znači da će, i pored intenzivnog procesa deagrarizacije, udeo poljoprivrednog u ukupnom stanovništvu Kolubarskog okruga tek nakon 2016. godine dostići nivo koji je u središnjoj Srbiji registrovan u vreme popisa iz 1991. godine (18%).
Posmatrano po opštinama, u narednim decenijama najveće smanjivanje poljoprivrednog stanovništva predviđa se u opštinama Mionica, Osečina i Ub, u kojima će i dalje predstavljati više od polovine ukupnog stanovništva. U opštinama Valjevo i Lajkovac smanjenje procentnog udela poljoprivrednog stanovništva biće apsolutno znatno manje, ali će relativno biti približno identično kao i u spomenute tri opštine.
Polazeći od predviđenih promena u dinamici ukupnog poljoprivrednog, odnosno nepoljoprivrednog stanovništva, sagledavaju se mogući okviri u kojim će se u narednim decenijama kretati ponuda radne snage stanovništva na planskom području. U periodu 2001-2021. broj aktivnih stanovnika će se kontinuirano smanjivati, tako da će od maksimalnog obima od preko 110 hiljada aktivnih u 1996. godini do 2021. pasti na 90 hiljada lica. Posmatrano po delatnostima, kretanje radne snage će imati suprotne tokove. Aktivno poljoprivredno stanovništvo će neprestano opadati i to zbog određenih promena koje vode ka modernom tipu aktivnosti, zbog pretpostavke da će, iako smanjenog obima i dalje biti prisutan transfer u nepoljoprivredne delatnosti i zbog veoma intenzivnog procesa demografskog starenja. Aktivno nepoljoprivredno stanovništvo će se sve do 2011. godine kontinuirano povećavati, da bi nakon toga, došlo do njegovog laganog smanjivanja, zbog intenzivnog starenja radne snage i iscrpljenih rezervi poljoprivredne radne snage, koja bi mogla da učestvuje u transferu ka nepoljoprivrednim delatnostima.
Aktivno poljoprivredno stanovništvo će, kao rezultat navedenih procesa, između 1991. i 2021. godine biti više nego prepolovljeno (sa 51 na 18 hiljada), sa izrazitom dominacijom lica starijih od 50 godina, dok će se radna snaga u nepoljoprivrednim delatnostima povećati sa 58 hiljada na 72 hiljade lica. Kao posledica takvih kretanja, učešće poljoprivrednog u ukupnom aktivnom stanovništvu Kolubarskog okruga će se do 2021. godine smanjiti sa 47 na 20 procenata.
Sledeći