Prethodni

2. Sistem gradskih centara i funkcionalna područja

2.1. Ciljevi

Utvrđuju se sledeći ciljevi prvog i drugog reda u pogledu razvoja i prostorne organizacije mreže gradskih centara:

(1) brži razvoj onih gradskih centara koji će podstaći i usmeravati ravnomerniji i usklađeniji razvoj mreže naselja na ukupnoj teritoriji Republike i u okviru tri makroceline. U vezi sa tim, neophodno je jačati razvojne snage i podsticati funkcije onih gradova koji mogu da ostvare pozitivan uticaj na:

(a) stvaranje protivteže snažnim polarizacionim uticajima aglomeracije Beograda;

(b) ubrzaniji razvoj nerazvijenih područja;

(v) racionalniju prostornu organizaciju privrednih, posebno proizvodnih, veza u mreži centara;

(g) preobražaj i razvoj prigradskih naselja i racionalno korišćenje okolnog prostora;

(d) razvoj gradova u prigraničnim regijama, kao centara razvoja i osnove za trajnije stacioniranje stanovništva;

(2) racionalna prostorna organizacija centralnih funkcija, saglasno razmeštaju korisnika i usluga; u vezi s tim, nužno je:

(a) uravnoteženje hijerarhijsko-prostorne strukture gradskih centara;

(b) razvijanje sistema centralnih funkcija i njihovih kapaciteta u skladu sa ekološkim, saobraćajnim, ekonomskim i socijalnim potencijalima gradova;

(v) približavanje centara usluga korisnicima;

(3) naročito značajan cilj u razvoju mreže centara i naselja na teritoriji Republike predstavlja čvršće i racionalno povezivanje gradova u regionima i makrocelinama; u vezi sa tim, neophodno je:

(a) ojačati saobraćajnu infrastrukturu između susednih gradova (Beograd-Pančevo, Smederevo-Kovin, Šabac-Ruma, Jagodina-Ćuprija-Paraćin i dr.);

(b) ojačati privredne veze, međusobnu razmenu usluga i organizovanje zajedničkih aktivnosti u susednim gradovima (formiranje zajedničke privredne zone Beograd-Pančevo, Smederevo-Kovin i dr.).

2.2. Prostorni model mreže centara na teritoriji Republike u 2010. godini (Referalna karta II)

Prostorno rešenje mreže centara na teritoriji Republike do 2010. godine obuhvata:

1. hijerarhijsku strukturu gradskih centara;

2. prostorni sistem gradskih centara;

3. zone intenzivnih veza regionalnih centara i strategiju ostvarenja predložene skice prostornog modela mreže centara.

Okosnicu mreže gradskih centara na teritoriji Republike i na teritorijama makrocelina sačinjavaju sledeće kategorije gradskih centara:1

______________________________
1) Prognoza broja stanovnika u gradskim naseljima sa više od 10000 stanovnika data je u dokumentaciji Prostornog plana.

1. centar državnog i međunarodnog značaja;

2. makroregionalni centri;

3. regionalni centri;

4. subregionalni centri.

Planira se znatno jasnije hijerarhijski diferencirana mreža gradova na teritoriji Vojvodine, kako u pogledu veličine centara, tako i u pogledu teritorije koju pokrivaju svojim uticajem i vezama. Pored makroregionalnog centra (Novi Sad), na ovoj teritoriji će 2010. godine biti izraženi sledeći tipovi, nivoi gradskih centara: regionalni centri (7), subregionalni centri (4), razvijeniji gradski centri (8), veći gradski centri (5):

1. regionalni centri - sa gravitacionom zonom koja pokriva 3 i više opština i u kojoj opslužuju više od 150.000 stanovnika - ili oko 100.000 stanovnika ako su u prigraničnim regijama (Subotica, Zrenjanin, Pančevo, Sombor, Kikinda, Vršac, i Sremska Mitrovica);

2. subregionalni centri - sa više od 25.000 stanovnika i sa gravitacionom zonom koja pokriva i delove područja susednih opština (Vrbas, Bečej-Novi Bečej; Bačka Palanka i Ruma);

3.1. razvijeniji gradski centri - sa izraženim centralnim funkcijama (Inđija, Senta, Kula, Apatin, Bačka Topola, Šid, Kovin i Bela Crkva);

3.2. veći gradski centri sa razvijenijom strukturom delatnosti i kompleksnom strukturom usluga (Srbobran, Ada, Kanjiža, Odžaci i Crvenka);

3.3. gradski centri sa razvijenom strukturom usluga (Žabalj, Novi Kneževac i Sremski Karlovci);

3.4. naselja koja će se do 2010. godine oformiti kao mali gradovi.

Mrežu gradova u središnjoj Srbiji će sačinjavati centri sa vrlo razvijenom, stabilnom i uravnoteženom funkcijskom strukturom. U okviru mreže se pored Beograda (centra državnog i međunarodnog značaja), izdvajaju sledeći niži nivoi, tipovi gradskih centara: makroregionalni centri (3), regionalni centri (17), subregionalni centri (5) i tri kategorije gradskih centara užeg teritorijalnog uticaja:

1. makroregionalni centri - sa gravitacionim područjem koje pokriva veći broj funkcionalnih područja (regionalnih sistema naselja) i u kome opslužuju po pravilu više od 1.000.000 stanovnika (Niš, Kragujevac i Užice);

2. regionalni centri - sa gravitacionom zonom koja pokriva teritorije najmanje tri opštine u kojima opslužuju više od 150.000 stanovnika ili 100.000 stanovnika ako je u prigraničnom ili populaciono stagnantnom području (Čačak, Smederevo, Leskovac, Valjevo, Kruševac, Kraljevo, Šabac, Loznica, Vranje, Novi Pazar, Požarevac, Bor, Pirot, Zaječar, Prokuplje, Jagodina-Ćuprija-Paraćin kao jedinstven centar i Prijepolje);

3. subregionalni centri - sa razvijenim centralnim funkcijama i gravitacionom zonom koja obuhvata i delove susednih opština (Aranđelovac, Mladenovac, Lazarevac, Smederevska Palanka i Negotin);

4.1. razvijeniji gradski centri - (4) - sa razvijenom privrednom komponentom u strukturi delatnosti, sa gravitacionom zonom koja po nekim funkcijama pokriva i delove susednih opština (Knjaževac, Priboj, Gornji Milanovac i Obrenovac);

4.2. veći gradski centri - (4) - sa razvijenijom strukturom delatnosti i kompleksnom strukturom usluga (Trstenik, Velika Plana, Aleksinac i Sjenica);

4.3. gradski centri - (23) - sa razvijenom strukturom usluga (Požega, Kuršumlija, Preševo, Bujanovac, Surdulica, Majdanpek, Ivanjica, Nova Varoš, Vrnjačka Banja, Kladovo, Veliko Gradište, Petrovac, Svilajnac, Lebane, Vlasotince, Tutin, Bajina Bašta, Sokobanja, Bela Palanka, Dimitrovgrad, Topola, Raška i Ub);

4.4. naselja koja će se do 2010. godine oformiti kao mali gradovi.

Na teritoriji Kosova i Metohije pored Prištine, makroregionalnog centra, će se, kao nastavak do sada ispoljenih procesa, razviti do 2010. godine sledeći nivoi gradskih centara: regionalni centri (4), subregionalni centri (1), veći gradski centri (4), gradski centri (5) i ostala gradska naselja:

1. regionalni centri - sa kompleksnom strukturom usluga i gravitacionom zonom koja pokriva naselja na teritoriji tri i više opština u kojoj opslužuju više od 150.000 stanovnika (Kosovska Mitrovica, Prizren, Peć i Gnjilane);

2. subregionalni centri sa gravitacionom zonom koja obuhvata mrežu naselja do tri opštine (Uroševac);

2.1. veći gradski centri - veličine oko 50.000 stanovnika (Đakovica, Orahovac, Podujevo, Vučitrn);

2.2. gradski centri - sa izraženom koncentracijom sekundarnih i tercijarno-kvartarnih delatnosti (Lipljan, Kačanik, Suva Reka, Klina i Vitina);

2.3. naselja koja će se do 2010. godine oformiti kao mali gradovi.

Osim navedenih kategorija naselja javljaju se i naselja sa specifičnim (specijalizovanim) funkcijama. Osnove za izdvajanje ovakvih naselja su: (a) da je centar područja sa posebnim prirodnim vrednostima, društvenim, kulturnim, istorijskim, obrazovnim i dugim funkcijama, i/ili (b) da je središte funkcija od posebnog interesa za Republiku.

U prostornom modelu mreže naselja u Republici predviđaju se do 2010. godine sledeći vidovi i efekti uticaja procesa urbanizacije:

1. Beogradska aglomeracija će jačati svoje funkcionalne veze sa centrima u okruženju, a naročito sa Pančevom, Starom i Novom Pazovom i dr.;

2. gradovi Vojvodine će postići stabilnu funkcionalnu strukturu uz minimalan porast broja stanovnika i jačanje veza u okviru podsistema naselja;

3. nastaviće se, uz izvesno usporavanje, intenzivan rast centara na teritoriji Kosova i Metohije uz brži rast malih gradova (oko 5.000 stanovnika);

4. procesi deagrarizacije nastaviće se u zonama oko makroregionalnih i oko pojedinih regionalnih i subregionalnih centara;

5. naselja oko razvijenijih gradskih centara biće pod njihovim uticajem, zbog čega je neophodno celovito usmeravanje razvoja gradova sa naseljima u gravitacionoj zoni;

6. jačanje nerazvijenih opštinskih centara, sekundarnih centara i centara zajednica sela doprineće usklađenijem razvoju mreže naselja na teritoriji opština; dnevne migracije zaposlenih, a pre svega korisnika usluga u gradovima, i dalje će biti izražene.

Proces širenja gradova i njihovih prigradskih naselja, koji je snažno i spontano ispoljen u proteklom periodu, u narednom periodu je neophodno planski usmeravati i usporiti. Planira se kod blisko lociranih gradova izraženija tendencija u funkcijskom i prostornom povezivanju (Smederevo-Mala Krsna-Požarevac-Kostolac, Jagodina-Ćuprija-Paraćin, Smederevska Palanka-Velika Plana, Čačak-Kraljevo-Trstenik).

Treba očekivati jačanje uloge povoljnog geografskog položaja kao potencijala/faktora razvoja, za nekoliko gradova u pograničnoj zoni prema Mađarskoj i Rumuniji (Subotica, Vršac, Kikinda, Kladovo), Bugarskoj (Zaječar, Negotin, Pirot) i prema Albaniji (Prizren).

2.3. Funkcionalna područja (Referalna karta II)

Prostorno-funkcionalna organizacija Republike urađena je sa ciljem da se obezbedi: (a) racionalizacija upravljanja i efikasnije obavljanje poslova iz domena svakodnevnih potreba građana; (b) organizacija javnih službi usklađenija sa potrebama, mogućnostima i interesima lokalnih zajednica; i (v) efikasnije koordiniranje aktivnosti i programa lokalnih zajednica. Prostor Republike, u skladu sa utvrđenim kriterijumima, organizuje se u okviru 34 funkcionalna područja (sa regionalnim ili centrom višeg reda kao centrom datog područja) kako je dato u tabeli III-7:

* Opština pripojena Prizrenu, ** Opština ukinuta posle Popisa stanovništva 1991. godine

3. Razvoj i uređenje seoskih područja

3.1. Ciljevi

(1) stvaranje društveno-ekonomskih i tržišnih uslova za ubrzani ekonomski i socijalni razvoj sela;

(2) zaustavljanje depopulacije i pogoršanja demografske i socijalne strukture seoskih područja;

(3) aktiviranje lokalnih potencijala i podizanje motivacije seoskog stanovništva da razvija i uređuje seosko područje kao dugoročnu perspektivu i izbor za život i privređivanje;

(4) poboljšanje komunalnog i socijalnog standarda i kvaliteta življenja na selu;

(5) obezbeđivanje ekonomske i socijalne sigurnosti seoskih domaćinstava;

(6) očuvanje i unapređenje ekoloških, kulturoloških i drugih vrednosti u seoskim naseljima.

3.2. Koncepcija razvoja sela

Prva pretpostavka za oživljavanje sela i njegovu kvalitativnu transformaciju je sprovođenje koordiniranih aktivnosti koje obuhvataju: (a) institucionalnu i organizacionu podršku, (b) efikasno fizičko i komunikaciono povezivanje seoskih naselja u mrežu naselja i (v) povezivanje seoskog stanovništva i organizacija sa državnim službama i tržišnim subjektima, posebno na planu uslova privređivanja, razmene, zadovoljavanja potreba i podizanja nivoa kvaliteta življenja na selu.

Koncepcija razvoja sela i unapređenja kvaliteta življenja u seoskim područjima polazi od načela višefunkcionalnog/integralnog razvoja seoskog područja. Ova koncepcija pretpostavlja uspostavljanje odgovarajućeg stepena koordinacije i kombinovanog razvoja poljoprivrede i drugih privrednih, uslužnih i posredničkih delatnosti, od malih industrijskih pogona, zanatstva, trgovine, servisnih i finansijskih usluga, do turizma i domaće radinosti, kao i aktiviranje i optimalno korišćenje proizvodnog potencijala poljoprivrede i drugih privrednih i uslužnih delatnosti radi potpunijeg zapošljavanja na selu i delom za amortizovanje gradske nezaposlenosti.

Operacionalizacija ovakve koncepcije razvoja sela obuhvata pet nivoa:

1. integrisanje sela u socijalni, privredni i kulturni razvoj;

2. diferenciranje socio-ekonomskog i prostornog razvoja seoskih područja prema regionalnim i lokalnim posebnostima;

3. povezivanje sela u sistem naselja i komunikacija sa centrima višeg reda;

4. integrisani razvoj i uređenja sela i atara;

5. aktiviranje lokalnih razvojnih potencijala seoskog područja zasnovanih na domaćinstvu/gazdinstvu kao osnovnoj proizvodnoj i socio-kulturnoj kategoriji na selu.

1. Prioritet u razvoju seoskih područja ima stvaranje takvih uslova razvoja koji će aktivirati potencijale sela i motivisati stanovništvo na povećanje kvaliteta življenja u seoskom području. To podrazumeva stvaranje seoske tržišne privrede u kojoj vodeću ulogu imaju domaćinstva sposobna da obezbede akumulaciju za reprodukciju i povećanje proizvodnih aktivnosti, kao i za unapređivanje uslova života na selu.

Uloga države u razvoju sela mora da bude podstičuća i selektivna, a naročito u: (a) menjanju vrednosne percepcije sela i seljaštva radi otklanjanja dosadašnje socijalne degradiranosti seljaštva i poljoprivrede kao zanimanja; (b) izgradnji puteva i ostale naseljske infrastrukture, radi kvalitetnijeg zadovoljavanja osnovnih proizvodnih i životnih potreba seoskog stanovništva; (v) podizanju nivoa usluga javnih službi i servisa i njihove dostupnosti za stanovništvo u seoskim područjima; (g) stručnoj pomoći domaćinstvima, zadrugama i ostalim akterima u poljoprivredi; (d) u uvažavanju specifičnosti agrarnog sektora sela, u fiskalnoj, kreditnoj i investicionoj politici, kao i u politici cena osnovnih poljoprivrednih proizvoda.

2. Seoska područja u Republici odlikuju se visokim stepenom izdiferenciranosti u pogledu: prirodnih, infrastrukturnih i drugih uslova za poljoprivrednu proizvodnju i razvoj drugih privrednih aktivnosti, blizine tržišta i uslova za tržišni plasman proizvoda, kao i u pogledu veličine i morfologije naselja. Ova izdiferenciranost pokazuje se i na planu socijalnog razvoja, demografskih karatkeristika, kulturoloških osobenosti, odnosa prema tradiciji, modernizaciji itsl. To se sve odražava na efikasnost privređivanja i kvalitet življenja. Stoga pojedina područja imaju specifične razvojne probleme i njih treba rešavati u okviru regionalno specificiranih razvojnih programa, planova i projekata.

U tabeli III-8 - Tipologija seoskih područja, globalno su sagledani osnovni tipovi seoskih područja u Republici, sa kriterijumima izdvajanja, identifikacijom osnovnih uzroka koji su generirali date razvojne karakteristike/probleme, kao i sa naznakom upozorenja i prioritetnih mera koje bi trebalo uvažavati u razvojnim programima i planovima za ova područja.

* U mnoštvu slučajeva prisutno je preklapanje razvojnih obeležja pojedinih područja.

3. Osnovni preduslov za efikasno sprovođenje različitih politika i mera na nivou državnih/regionalnih aktivnosti, na jednoj strani, i aktiviranja i razvoja lokalnih potencijala sela, na drugoj strani, jeste u smanjivanju/ukidanju sistematske i kontinuirane komunikacione/fizičke izolovanosti sela u odnosu na grad. Uslov za ovo je bolje saobraćajno i komunikaciono povezivanje sela sa urbanim područjima u celini, a naročito sa gradovima. Pored razvoja fizičke osnove (mreža lokalnih saobraćajnica, efikasan i uredan javni međunaseljski saobraćaj, PTT i druge telekomunikacione veze), neophodno je otkloniti inertnost javnih i državnih službi, privrednih i posredničkih aktera prema seoskom stanovništvu. Način rada ovih službi mora se prilagoditi osobenostima i potrebama seoskog stanovništva, kako u organizacionom pogledu tako i u pogledu posebnih vrsta aktivnosti i usluga, koje se javljaju u ovim sredinama, s obzirom na njegova demografska, socijalna i druga obeležja i uslove rada (disperzija naseljenosti, specifične potrebe i način rada, različiti dnevni i sezonski ritmovi).

Unapređenje nerazvijenih opštinskih centara, sekundarnih centara na nivou opštine, kao i razvoj zajednica sela, predstavljaće meru protivteže prenaglašenoj koncentraciji stanovništva u razvijenim opštinskim centrima, koncentraciji privrednih aktivnosti i naročito javnih službi u ovim centrima, u odnosu na periferna područja opštine.

Osnovni pravci razvoja u tom smislu su:

1. selektivna dislokacija i razvoj državnih i javnih službi u nerazvijenim opštinskim i sekundarnim centrima kao i u centrima zajednice sela, posebno onih od interesa za kvalitetno zadovoljavanje svakodnevnih potreba građana;

2. razvoj putne mreže i saobraćajno povezivanje sekundarnih centara i centara zajednica sela sa naseljima u gravitacionom području, te povezivanje sekundarnih centara sa opštinskim centrom;

3. stvaranje povoljnih uslova za podizanje/izgradnju novih pogona u nerazvijenim opštinskim centrima, sekundarnim centrima i centrima zajednice sela i otvaranja radnih mesta za zapošljavanje radne snage, posebno mladih ljudi, a u tome naročito ženske radne snage.

Centar zajednice sela treba planirati tako da pokriva gravitaciono područje između 3-10 hiljada stanovnika. Kod sela razbijenog i polurazbijenog tipa, osnovne funkcije kolektivnog standarda obezbediće se u selima sa seoskim centrom (na prostornoj sredokraći zaseoka, uz njihovo saobraćajno povezivanje) kojima će gravitirati 1.000-3.000 stanovnika. Mala sela ispod 300 stanovnika biće sačuvana od gašenja državnim stimulisanjem na strateškim lokacijama od značaja za bezbednost zemlje, a na područjima posebnih prirodnih resursa (u turizmu, rudarstvu, vodoprivredi i dr.) održavaće se zavisno od tržišnih uslova. Programe razvoja i unapređivanja sekundarnih opštinskih centara, centara zajednice sela i sela sa seoskim centrom raditi u okviru regionalnih prostornih planova, urbanističkih uređajnih osnova i specijalizovanih programa.

4. Razvoj i uređenje sela treba tretirati integralno sa oganizacijom i uređenjem seoskog atara kao prostora neposrednih razvojnih uslova i resursa seoskog naselja. Ovo je posebno važno zbog očekivanih promena u privrednoj strukturi sela i razvoja nepoljoprivrednih aktivnosti, pri čemu ne bi smeo da se ugrozi poljoprivredni potencijal sela. Zbog toga je neophodno: (a) dati prioritet konsolidaciji i ukrupnjavanju radno sposobnih porodičnih gazdinstava, koja su trajno orijentisana na bavljenje poljoprivrednom proizvodnjom; (b) usklađivati strukturu proizvodnje sa tržišnim zahtevima, prirodnim uslovima, radnim potencijalom sela, raspoloživom mehanizacijom i dr.; (v) zaštititi poljoprivredno zemljište od negativnih uticaja drugih privrednih i neprivrednih aktivnosti koje će se razvijati na selu; (g) podizati polifunkcionalnost sela i naseljski standard (kulturni, komunalni, rekreativni, socijalni itsl.).

5. Poljoprivredno domaćinstvo/gazdinstvo će zadržati svoju bazičnu funkciju u ekonomskoj i socijalnoj reprodukciji sela. U narednom periodu na formiranje tržišne ponude poljoprivrednih prehrambenih i drugih proizvoda dominantan uticaj će imati sledeće grupe - tipovi poljoprivrednih gazdinstava:

1. sitna gazdinstva, koja su usmerena na intenzivnu proizvodnju povrća, voća, grožđa, specijalnih kultura, male stočarske farme, pčelarstvo i dr.;

2. srednja gazdinstva (5-10 ha) imaju uslove za ekonomski prosperitet, ukoliko napuste dosadašnju svaštarsku proizvodnju i postignu bitan napredak u modernizaciji gazdinstava; pored relativno velikih investicionih ulaganja i odgovarajuće podrške merama kreditne politike, to zahteva i stabilizaciju uslova privređivanja;

3. pod pretpostavkom nastavljanja socio-ekonomske diferencijacije i polarizacije na selu, bio bi povećan broj krupnih gazdinstava (preko 10 ha obradive površine); ova gazdinstva bi trebalo postepeno da prerastu u osnovnog nosioca moderne tržišne proizvodnje na selu; povećavanje broja ovih gazdinstava je naročito značajno za ostvarivanje odgovarajućih pariteta poljoprivrednih dohodaka, uz istovremeno snižavanje troškova poljoprivredne proizvodnje i obezbeđenje dovoljne količine hrane i drugih poljoprivrednih proizvoda za domaće potrošače i za izvoz.

U planinskim i pasivnijim brdskim područjima sa znatno slabijim poljoprivrednim potencijalima mora se računati najmanje sa duplo većim minimalnim posedom za svaki tip, kao i sa drugačijim sadržajem i strukturom poljoprivrede, koja će na područjima posebne namene (turističke i dr.) od vodeće biti transformisana u komplementarnu delatnost (zajedno sa šumarstvom, zanatstvom i dr.).

Grupacija domaćinstava sa mešovitim prihodima predstavljaće i dalje dominantnu kategoriju u socio-ekonomskoj strukturi sela, pri čemu treba podsticati veću orijentaciju članova ovih domaćinstava na zapošljavanje van poljoprivrede, ali na seoskom području, da bi se smanjio pritisak na gradove u pogledu traženja zaposlenja, smanjivanja pritiska na stanovanje, komunalne fondove, javne službe i dr., na jednoj strani, kao i zbog povećanja raznovrsnosti strukture aktivnosti u selima, na drugoj strani.

Uvođenje tržišnih principa u privređivanju doprineće jačanju procesa socijalne i ekonomske diferencijacije seoskih domaćinstava. U tom kontekstu neophodno je jačati socijalnu politiku na selu, pri čemu isti tretman mora da imaju siromašne društvene grupe u seoskim i gradskim naseljima, da bi se neutralisao ovaj razlog migracija selo - grad.

Za oživljavanje sela i ubrzani razvoj seoskih područja neophodno je formiranje fondova za sufinansiranje/inicijalno finansiranje/kreditiranje seoskih zajednica za investicije od naročitog značaja za brži i kvalitetniji razvoj sela i podizanje motivacije njegovih žitelja za investiranje u gazdinstvo i zajednički standard, kao dugoročnu perspektivu života domaćinstva i naslednika u seoskom naselju.

U tom smislu posebno će se stimulisati:

1. Proizvodna i saobraćajna infrastruktura:

(a) izgradnja sistema za navodnjavanje/odvodnjavanje;

(b) organizovanje sistema za tehničko uređenje zemljišta;

(v) izgradnja lokalnih saobraćajnica;

(g) uspostavljanje kvalitetnog/ažurnog/dobro organizovanog međunaseljskog javnog saobraćaja;

(d) investicije u telekomunikacione i informatičke sisteme i veze.

Tehnička infrastruktura seoskih naselja planira se na osnovu regionalno utvrđenih/definisanih standarda i programa. Finansiranje lokalne/naseljske infrastrukture naslanja se na kombinovanje lokalnih sredstava (tradicionalni oblici samopomoći, samodoprinos, moba) i finansijske podrške na regionalnom/nacionalnom nivou. U finansiranju saobraćajne i druge infrastrukture od značaja za međunaseljsku komunikaciju, neophodna je u početnoj fazi znatnija podrška iz budžeta ili namenskih fondova Republike.

2. Usluge:

(a) formiranje sabirno-distributivnih centara;

(b) otvaranje servisa za opravku poljoprivredne mehanizacije i nabavku rezervnih delova;

(v) organizovanje agroveterinarskih ustanova (veterinarske službe, stručne savetodavne poljoprivredne službe itsl.);

(v) edukacija i kursevi za proizvodnju zdravstveno bezbedne hrane;

(g) stimulisanje privatne inicijative u sektoru javnih službi, posebno usluga kao što su veterinarske stanice, poljoprivredne apoteke i dr.

Uz navedene usluge, neophodno je organizovanje efikasnih stručnih službi i tehničke pomoći seoskim gazdinstvima za unapređenje poljoprivredne proizvodnje, stočarstva, upotrebe hemijskih, bioloških i drugih sredstava, prerade hrane i dr. U tome, posebno treba podsticati obnavljanje nekih starih/napuštenih proizvodnji (lan, konoplja, svilena buba), proizvodnju autohtonih vrsta voća (jabuka, trešnja, šljiva) koje ne zahtevaju intenzivnu upotrebu hemijskih sredstava, preradu mleka, tradicionalne i regionalno-specifične načine proizvodnje (salaši, bačišta i dr.), programe pripreme i sušenja voća, sakupljanje šumskih plodova, lekovitog i aromatičnog bilja, obnovu etnozanata i dr. Razrada odgovarajućih razvojnih programa treba obavezno da obuhvati ispitivanje tržišta i unapređenje marketinga.

3. Seoske zadruge:

(a) podsticanje organizovanja seoskih zadruga kao tradicionalnog oblika privrednog samoorganizovanja seljaka, bilo kao mono - ili polifunkcionalnih asocijacija (zemljoradničke, štedno-kreditne, nabavno-prodajne i dr.).

4. Zdravstvo i socijalna zaštita:

(a) prilagođavanje rada zdravstvenih službi specifičnim uslovima i zahtevima seoskih područja (mobilne zdravstvene službe itsl.);

(b) formiranje osnovnih ustanova i službi za zbrinjavanje dece, starih i nemoćnih lica.

5. Obrazovanje:

(a) podrška razvoju modela škole sa efektima tzv. integralnog obrazovanja, prilagođenog razvojnim interesima i ciljevima kvalitetnog preobražaja seoskog socijalnog, privrednog i kulturnog prostora, radi sticanja znanja i veština neophodnih mladim ljudima koji ostaju na ovom području i čine osnovu njegove ukupne revitalizacije i obnove;

(b) specijalizovani programi obrazovanja za omladinu koja će nastaviti sa profesionalnim radom u poljoprivredi, kao i programi prekvalifikacije i dokvalifikacije poljoprivrednog stanovništva za druge, alternativne aktivnosti na selu, naročito ženske radne snage;

(v) programi stipendiranja za specijalizovana zanimanja i znanja neophodna za rad na seoskom području.

6. Kultura, sport i rekreacija:

(a) podsticanje posebnih programa u oblasti kulture, sporta i rekreacije sa težištem na podršci lokalnim kulturnim društvima i grupama;

(b) razvijanje kulturnih ustanova na selu sa ciljem da se sačuvaju i razvijaju duhovne i materijalne vrednosti sela: etno-parkovi i kuće, zavičajni muzeji, biblioteke, letopisi sela, škole i dr.

4. Organizacija javnih službi u sistemu naselja

4.1. Ciljevi

Ciljevi razvoja i organizacije javnih službi sa stanovišta racionalne organizacije i korišćenja prostora su:

(1) promene u organizaciji rada javnih službi i prilagođavanje potrebama i osobenostima lokalnih zajednica, uvođenje komplementarnih i pratećih aktivnosti, veća upotreba savremenih informatičkih i drugih komunikacionih sredstava, sa ciljem da se poveća dostupnost javnih službi i ustanova za građane, a posebno za one iz udaljenijih zona i naselja;

(2) smanjenje onih razlika u kvalitetu življenja u naseljima različitog tipa, koje dovode u izrazito nejednak položaj decu i omladinu i njihove polazne pozicije i izglede za socijalno napredovanje (uslovi socijalizacije, kvalitet obrazovanja, dostupnost škola s obzirom na kvalitet, vrstu obrazovanja i sl.);

(3) prilagođavanje programa u oblasti javnih službi specifičnim potrebama i obeležjima lokalnih zajednica;

(4) povećanje iskorišćenosti izgrađenih objekata za potrebe rada javnih službi: intenziviranjem korišćenja raspoloživog prostora u javnom sektoru (višenamensko korišćenje, promena namene slabo korišćenih objekata), poboljšanjem investicionog i tekućeg održavanja objekata.

4.2. Planiranje javnih službi u mreži naselja

Načela planiranja javnih službi u mreži naselja su:

1. Preraspodelu i razvoj javnih službi u okviru funkcionalnog područja neophodno je zasnivati na privrednim, socijalnim, ekonomskim, demografskim, kulturnim i drugim bitnim obeležjima i potencijalima pojedinih naselja i teritorijalnih celina i na tim osnovama zadovoljavati zahteve racionalne organizacije i kvalitetnih usluga. Motivi, interesi i investicioni kriterijumi privatnih investitora, te različitih fondacija, zadužbina i drugih neprofitnih asocijacija će, pored pomenutih, biti među bitnim kriterijumima za organizovanje javnih službi u pojedinim područjima.

2. Primena višestrukih kriterijuma u odlučivanju o organizaciji javnih službi: (a) demografska obeležja, (b) socio-ekonomska razvijenost i potencijali, (v) programi i aktivnosti lokalne zajednice, (g) veličina gravitacionog područja, (d) saobraćajni položaj i povezanost, (đ) tradicija funkcija, (e) kulturna razvijenost i potencijali, (ž) zainteresovanost investitora i procena opravdanosti programa/investicija, (z) raspoloživi građevinski fondovi.

3. Povećanje dostupnosti javnih službi podrazumeva:

(a) saobraćajnu dostupnost (odgovarajuća, naročito kapilarna putna mreža, organizovan sistem javnog gradskog i međunaseljskog prevoza, upotreba specijalizovanih autobusa kao što su đački autobusi, subvencioniran prevoz za pojedine društvene grupe i dr.);

(b) informatičku dostupnost odnosno korišćenje informatičko-telekomunikacionih sistema (telefon, telefaks, kompjuterizovani sistemi sa centralnim bazama i dr.), koji omogućavaju dnevne kontakte na velikim distancama, i time umanjuju neke od uzroka urbane koncentracije;

(v) organizovanje pratećih i komplementarnih sadržaja uz pojedine delatnosti kao što su učenički i studentski domovi, pansioni, stacionari, učeničke kuhinje i restorani i sl.;

(g) prilagođavanje radnog vremena i načina rada javnih službi potrebama građana;

(d) razvoj teritorijalno mobilnih javnih službi radi pružanja usluga korisnicima u mestu stanovanja (aktivnosti predškolskih ustanova organizovanjem raznovrsnih delatnosti i usluga koje podrazumevaju "putujućeg vaspitača", prevoz dece, kao i određene aktivnosti u specijalizovanim vozilima, pokretne biblioteke, mobilne ambulante i zdravstvene službe za preventivne zdravstvene usluge, redovne kontrole zdravstvenog stanja, stomatološke usluge, zdravstveno prosvećivanje stanovništva uz aktivno korišćenje specijalizovanih programa, video kaseta, kursevi i sl.).

4. U seoskim područjima, naročito onim sa manjim gustinama naseljenosti, izolovanim, na većim udaljenostima od centara zajednice sela ili opštinskih centara, kao i u brdskim i planinskim zonama, neophodno je razvijati posebne programe prilagođene osobenostima tih područja, lokalnih zajednica i teritorijalnih grupa. To se posebno odnosi na različite programe društvene brige o deci, socijalne i zdravstvene zaštite starih lica, naročito u staračkim i samačkim domaćinstvima, kao i na programe usmerene ka pobolj- šanju uslova života i školovanja dece i mladih u tim područjima (poboljšanje kvaliteta osnovnog obrazovanja, programi specijalizovanog obrazovanja za one koji nameravaju da ostanu u seoskim područjima, programi stipendiranja prilagođeni razvojnim interesima i potencijalima područja itd.). Od posebne važnosti za razvoj odnosno revitalizaciju ovih područja su specijalizovani programi za poboljšanje kvaliteta svakodnevnog života žena. Takvi oblici pozitivne diskriminacije su neophodan uslov za zaustavljanje sadašnjih tendencija starenja i napuštanja ruralnih područja, te za njihovu demografsku, socijalnu i ekonomsku obnovu.

Preporuke za organizaciju javnih službi prema hijerarhijskom nivou naselja, su date u okviru tabele III-9, sa naznakom hijerarhijskog nivoa naselja i aktivnostima javnih službi, u skladu sa važećim grupama odnosno vrstama aktivnosti u okviru pojedinih službi.

Objašnjenje znakova:
X   - nužno;
XX - ako se ne može organizovati u naselju, jer za to ne postoje potrebni uslovi (potencijalni broj korisnika, građevinski fondovi i sl.), obavezno je obezbediti organizovani prevoz do susednog mesta u kome sadržaj postoji (školski autobusi, javni prevoz i sl.);
(X) - moguće ako postoji interes i ekonomska osnova za organizovanje sadržaja, bilo u okviru javnog ili privatnog sektora vlasništva;
(K) - obaveza organizovanja komplementarnog - pratećeg sadržaja koji osigurava celovito zadovoljenje potreba: na primer, đački ili  studentski domovi, đačke ili studentske kuhinje i restorani, biblioteke sa čitaonicom i prostorijama za učenje i sl.;
+  - definisan je najniži nivo obavezne organizacije sadržaja, a za nivoe iznad toga primena se podrazumeva;
(*) - u centru ili nekom drugom naselju na području teritorijalne celine.

5. Razvoj i razmeštaj industrije

5.1. Ciljevi

Ciljevi razvoja i razmeštaja industrije sa stanovišta uređenja, zaštite i korišćenja prostora su:

(1) ravnomerniji teritorijalni razmeštaj kapaciteta, uz usklađivanje sa regionalnom i urbanom inovativnom infrastrukturom i drugim ključnim faktorima razvoja;

(2) nastavak intenzivnog industrijskog razvoja u gradovima/industrijskim centrima, kao osnovnim nosiocima teritorijalnog razvoja ove delatnosti;

(3) destimulisanje i selektivnost u alokaciji pojedinih industrijskih grana u beogradskoj aglomeraciji, uz kvalitativno prestrukturiranje i usmeravanje manje efikasnih i lokaciono fleksibilnih grana u druga područja;

(4) podsticanje selektivnog razvoja industrije u malim centrima, posebno na nedovoljno razvijenom području.

5.2. Usmeravanje razmeštaja industrije (Referalna karta II)

Usmeravanje teritorijalnog razmeštaja novih industrijskih kapaciteta (razvojnih programa, projekata itsl.) zasniva se na sledećim kriterijumima:

1. teritorijalna optimizacija proizvodnih faktora;

2. interna i regionalna/društvena efikasnost i stepen zadovoljenja društvenih potreba;

3. uvažavanje pozitivnih trendova u postojećem razmeštaju industrije, potrebe zaokruživanja i/ili kompletiranja pojedinih industrijskih kompleksa (najpre onih krupnih, ali i drugih), nužnost većeg stepena saradnje između preduzeća i nastavljanje procesa usmeravanja malih pogona u okviru manjih undustrijskih centara čija je proizvodnja tehnološki povezana sa vodećim industrijskim preduzećima - nosiocima razvoja iz razvijenih industrijskih/urbanih centara;

4. uvažavanje prostorne strukture lokacionih faktora, naročito visoko stručnog kadrovskog potencijala, regionalne i urbane inovativne infrastrukture, eksternih aglomeracionih ekonomija (uključujući lokacione i urbane) i ukupnog lokaciono-razvojnog potencijala i ograničenja pojedinih prostornih celina i industrijskih centara (aktiviranih i potencijalnih), kao i savremenih lokacionih zahteva nove industrije;

5. usmeravanje razmeštaja novih kapaciteta lokaciono manje fleksibilne industrije (tj. industrije sa velikim lokacionim i tehno-ekonomskim zahtevima) u područja i industrijske centre sa najvećim lokaciono-razvojnim potencijalom;

6. usmeravanje novih industrijskih aktivnosti u skladu sa potrebama, ograničenjima i mogućnostima zaštite životne sredine, na osnovama strategije tzv. održivog razvoja;

7. uvažavanje stvarnih troškova otvaranja radnih mesta, troškova naseljavanja i urbanizacije, troškova zaštite životne sredine, troškova infrastrukturnog opremanja i pripremanja građevinskog zemljišta, troškova komunikacija, troškova energije i troškova uklapanja u okolni prostor/okruženje; posebno pooštreni kriterijumi investiranja biće primenjivani za: (1) teritoriju Beograda, gde u prvom redu treba uzimati u obzir realne troškove otvaranja novih radnih mesta, ukupne naseljske troškove smeštaja stanovništva i ekološke troškove; (2) područja sa najočuvanijom životnom sredinom, odnosno područja u kojima se nalaze zaštićena prirodna i kulturna dobra, u kojima će ekološki kapacitet prostora i potencijalni rizici biti primenjivani kao osnovni kriterijumi;

8. specifični geostrateški i geopolitički kriterijumi (za pogranične regione, depopulaciona područja itd.).

Planiranje razmeštaja industrije polazi od podele industrijskih aktivnosti na lokaciono nefleksibilne, lokaciono manje fleksibilne i lokaciono fleksibilne.

U lokaciono nefleksibilne industrije svrstavaju se grane/kompleksi sa krupnim prostornim i tehnoekonomskim zahtevima i zahtevima u pogledu pristupa visokostručnog kadra i naučno-istraživačkih i razvojnih institucija i potencijalno veliki zagađivači sredine, iz svih industrijskih sektora. Na teritoriji Republike je relativno mali broj lokaliteta zahtevanih karakteristika. Usmeravanje ovih industrija vezivaće se za postojeće velike proizvodne kapacitete u industrijskim/gradskim centrima, kao i za sirovinska područja:

1. razvoj crne metalurgije i prerade gvožđa u Smederevu;

2. razvoj obojene metalurgije i prerade obojenih metala u Boru, Majdanpeku, Kosovskoj Mitrovici, Sevojnu, Jagodini i Podrinju;

3. razvoj energetike, proizvodnje i prerade uglja na području Obrenovac-Lazarevac, Kostolac-Požarevac, Kosovo Polje - Obilić -Priština, u ibarskom području i u drugim manjim područjima;

4. eksploatacija i prerada nemetala naročito u ibarsko-kopaoničkom području, području Gornjeg Milanovca, Mladenovca, Aranđelovca, Užica, Paraćina, Pančeva i dr.;

5. dalji razvoj bazne neorganske hemije naročito u Kruševcu, Prahovu, Novom Sadu, Šapcu, Čačku, Loznici, Lučanima i Kosovskoj Mitrovici;

6. bazna organska hemija (uključujući i proizvodnju i preradu nafte) naročito u Pančevu, Novom Sadu, Subotici, Beogradu, Kruševcu i drugim manjim centrima;

7. proizvodnja građevinskih materijala (teritorija Vojvodine i dr.).

U kategoriju lokaciono manje fleksibilnih industrija spadaju kapaciteti čiji lokacioni zahtevi mogu da budu zadovoljeni na većem broju lokaliteta. Lokaciono manje fleksibilne industrije pripadaju uglavnom propulzivnom industrijskom sektoru, odnosno granama - nosiocima tehničkog progresa i izvozne strategije. Usmeravanje novih proizvodnji/pogona iz ove kategorije vezivaće se uglavnom za područja sa visokim lokaciono-razvojnim potencijalom i veće i srednje industrijske centre sa razvijenom industrijom iz istih grana (npr. mašinogradnja, proizvodnja saobraćajnih sredstava, proizvodnja električnih mašina i aparata, hemijska i prehrambena industrija). Njihov smeštaj moguće je vezivati i za razmeštaj kapaciteta primarne proizvodnje ili dobro komunikaciono povezana područja, a mogućan je i smeštaj malih pogona u nedovoljno razvijenom području.

U grupu lokaciono fleksibilnih industrija spadaju uglavnom mali kapaciteti tradicionalnog sektora (metaloprerađivačke delatnosti, elektronske, prehrambene, prerade hemijskih proizvoda, tekstilne, industrije kože i obuće, drvne i dr.), koje imaju manje lokacione zahteve. Teritorijalno usmeravanje novih proizvodnji/kapaciteta vezivaće se za male industrijske centre i naselja, posebno na nedovoljno razvijenom području.

Sa stanovišta lokacionih povoljnosti za razvoj većih industrijskih centara, složenih privredno-industrijskih, lučko-industrijskih i slobodnih zona, najpovoljnije karakteristike imaju tereni u dolinama Dunava, Save, Velike, Zapadne i Južne Morave, Tise, Timoka, Drine, Lima, Sitnice, Ibra i Kolubare, kao i pojedini lokaliteti/centri specifičnih obeležja izvan ovog područja. Na ovom, za industriju lokaciono atraktivnom prostoru, prisutni su gradovi/centri i naselja različite veličine i razvojne snage, sa značajnim stvorenim resursima (proizvodnim fondovima, kadrom, infrastrukturom, tržištem, eksternim ekonomijama aglomeracije i dr.). Raznovrsnost u pogledu prisustva i kvaliteta pojedinih faktora omogućava razvoj složene industrijske strukture, specijalizaciju u proizvodnji, prostornu dezagregaciju proizvodnih kapaciteta u skladu sa lokacionim zahtevima pojedinih proizvodnji/grana i mogućnost međuteritorijalne proizvodne integracije i veza unutar republičkog prostora i sa međunarodnim okruženjem.

Sa stanovišta lokacione povoljnosti za smeštaj i razvoj određenih industrijskih kapaciteta, teritorija Republike je diferencirana na sledeći način:

1. najpovoljniji lokaciono-razvojni potencijal imaju priobalni pojas Dunava i Save i zone u dolinama drugih većih reka (Velike, Zapadne i Južne Morave, Tise, Timoka, Drine, Lima, Sitnice i Ibra);

2. lokaliteti vezani za pojedine veće industrijske/gradske centre, povoljnog saobraćajnog položaja i povezanosti i drugih komparativnih prednosti, ali uz izvesna ograničenja u pogledu snabdevanja vodom (nedovoljne količine, položaj u uzvodnim delovima sliva), odvođenja i tretmana otpadnih voda i uticaja na životnu sredinu; na ovim lokalitetima je moguć razvoj industrijske proizvodnje onih tehnoekonomskih karakteristika koje su usklađene sa prethodnim prostornim i ekološkim ograničenjima; ovakav lokacioni potencijal karakteriše područja industrijskih/gradskih centara - Kragujevac, Užice, Valjevo, Subotica, Sombor, Kikinda, Vrbas, Vršac, Priština, Gornji Milanovac, Vranje i dr.;

3. poljoprivredne zone kao sirovinska područja za agroindustriju: panonska i peripanonska zona (Vojvodina, Mačva, Stig, Šumadija), kao i veće kotline (kosovska, metohijska, čačansko-kraljevačka, leskovačka i dr.);

4. zone sa povoljnim uslovima za razvoj pojedinih manjih kapaciteta uglavnom primarne industrijske prerade (npr. drvne i prahrambene, u brdskim i planinskim područjima);

5. zone sa povoljnim uslovima za razvoj ekstraktivne industrije i energetike (potesi: Bor-Majdanpek, Trepča-Kosovska Mitrovica, Lazarevac-Obrenovac, Kostolac-Požarevac, Obilić-Priština i Baljevac-Korlaće-Raška-Kopaonik); lokacioni potencijal ovih područja zasniva se na bogatstvu u sirovinama i energentima, ali i na prisustvu različitih komparativnih prednosti (visoko-stručan kadrovski potencijal i naučno-istraživačke institucije, krupni proizvodni kapaciteti i infrastruktura, kao osnova za razvoj proizvodnje finalnih proizvoda, urbani centri i dr.), ali i na ograničenjima u razvoju (nedostatak vode, zagađivanje životne sredine, zaštita prirodnih i kulturnih dobara, nedostatak prostora za izgradnju većih industrijskih zona i dr.).

5.2.1. Razmeštaj industrije

Dugoročno, osnovna planska orijentacija u prostornoj organizaciji industrije u Republici zasniva se na modelu usmerenog policentričnog razvoja i razmeštaja aktivnosti. Policentrični razvoj podrazumeva proces usmeravanja budućih industrijskih kapaciteta/grana zasnovan na uvažavanju prostorne strukture lokacionih faktora, lokacionog razvojnog potencijala pojedinih područja, lokacionim zahtevima pojedinih industrija, kriterijumima teritorijalnog razmeštaja industrije i pozitivnim trendovima u postojećem razmeštaju industrije. Policentričnim razmeštajem i razvojem industrije treba postići:

1. postepenu izmenu hijerarhije pojedinih industrijskih centara;

2. izmenu značaja pojedinačnih industrijskih područja i postizanje novih funkcionalnih odnosa među njima;

3. intenzivniji razvoj manje razvijenih područja i postepeno formiranje novih industrijskih pojasa razvoja;

4. ukupno, prostorno decentralizovan i uravnoteženiji razvoj industrije.

Koncepcija policentričnog razvoja (razmeštaja) industrije podrazumeva da su veliki i srednji industrijski/gradski centri osnovni nosioci teritorijalnog razvoja ove delatnosti u Republici, a srednji i mali gradovi i subopštinski centri nosioci industrijskog razvoja na nedovoljno razvijenom području. Pojasi potencijalnog industrijskog razvoja čine okosnicu privredne, infrastrukturne i socijalne integracije republičkog prostora i uklapanja Republike u međunarodno okruženje. Oni se najvećim delom poklapaju sa razmeštajem najznačajnijih lokaciono-razvojnih potencijala za smeštaj industrije, odnosno sa razmeštajem proizvodnih kapaciteta, proizvodnih snaga, privrednog, demografskog i kadrovskog potencijala, urbano-industrijskih centara, infrastrukture i izgrađenih socijalnih sadržaja, koji imaju značajne položajne, saobraćajne i druge komparativne prednosti za usmeravanje intenzivnijeg razvoja.

U prvoj fazi predloženi model razmeštaja ostvarivaće se kroz svojevrsnu usmerenu koncentraciju industrije, čiji su ciljevi uži u odnosu na prvi koncept (tj. uz manje naglašavanje policentrizma), i koji obuhvataju:

1. delimičnu demetropolizaciju, preusmeravanjem, kvalitativnim međusektorskim prestruktuiranjem i dislokacijom industrije u okviru postojećeg razmeštaja industrije; to podrazumeva selektivno usmeravanje alokacije ove delatnosti, kvalitativnim i strukturnim prilagođavanjem industrije u beogradskoj aglomeraciji i drugim područjima, u skladu sa lokaciono-razvojnim potencijalima;

2. prostorno uravnoteženiji regionalni razvoj;

3. intenziviranje pojedinih pojasa razvoja (u prvom redu Dunavsko-savskog), velikih, srednjih i malih industrijskih/gradskih centara;

4. selektivan razvoj srednje složenih i visokih tehnologija u beogradskoj aglomeraciji, kao i u pojedinim industrijskim centrima (Niš, Kruševac, Pančevo, Novi Sad, Trstenik, Kragujevac i Subotica).

U skladu sa mogućim kretanjima i tendencijama, koncepcija policentričnog razvoja podrazumeva:

1. selektivno usmeravanje novih proizvodnih kapaciteta u industrijsko-gradske centre lokaciono atraktivnih pojasa industrijskog razvoja u Dunavsko-savskom području i dolinama Velike, Zapadne i Južne Morave;

2. usmeravanje nove industrije u industrijske/gradske centre izvan ovih pojasa koji raspolažu značajnim komparativnim prednostima i lokaciono-razvojnim potencijalom, kao što su: Subotica, Kikinda, Priština, Zrenjanin, Valjevo, Loznica, Pirot, centri u okviru Timočkog pojasa (Bor, Zaječar, Majdanpek, Negotin, Prahovo), centri u okviru Potisko-bačkog pojasa (Zrenjanin, Bečej, Ada, Senta, Kanjiža i Sombor, Vrbas, Kula), Novi Pazar i drugi;

3. selektivno lociranje malih industrijskih kapaciteta u manjim gradovima, opštinskim i subopštinskim centrima kritično-razvojnog područja (nedovoljno razvijenog, pograničnog, emigracionog, depopulacionog).

Prema predloženom modelu razmeštaja, okosnicu teritorijalne organizacije industrije u Republici i povezivanja republičkog prostora sa međunarodnim okruženjem čine potencijalni pojasi industrijskog razvoja sa pripadajućim industrijskim centrima. Izbor potencijalnih pojasa industrijskog razvoja zasniva se na lokaciono-razvojnom potencijalu prostora, odnosno prostornoj strukturi lokacionih faktora, uslova i ograničenja za smeštaj industrije. Osnovni su: (a) raspoloživost lokaliteta određenih karakteristika za smeštaj industrije (u pogledu veličine, mogućnosti snabdevanja vodom, energijom, načina odvođenja otpadnih voda, infrastrukturne opremljenosti, položaja, i drugih.); (b) prisustvo urbane i regionalne inovativne infrastrukture (visokostručni kadar, naučne i razvojno-istraživačke organizacije/institucije, tržište, infrastrukture, urbana oprema, javne službe i usluge, lokacione i urbane ekonomije); (v) kvalifikovana radna snaga; (g) razmeštaj postojećih proizvodnih kapaciteta; (d) blizina i povezanost sa sirovinskim resursima.

Potencijalni pojasi industrijskog razvoja sa industrijskim centrima su:

1. dunavsko-savski (sa industrijskim centrima Novi Sad, Beograd, Pančevo, Smederevo, Veliko Gradište, Prahovo, Negotin, Kladovo, Apatin, Bačka Palanka, Šabac, Sremska Mitrovica i Obrenovac);

2. veliko- i južnomoravski (Beograd, Smederevo, Požarevac, Kragujevac, Jagodina, Ćuprija, Paraćin, Niš, Leskovac i Vranje), sa krakom do Pirota i Dimitrovgrada;

3. zapadnomoravski (Kruševac, Trstenik, Kraljevo, Čačak, Lučani, Požega i Užice) ;

4. timočki (Prahovo, Negotin, Zaječar, Knjaževac i Niš);

5. kosovski (Uroševac, Priština, Podujevo, Kuršumlija, Prokuplje i Niš);

6. vojvođansko-podrinjsko-limski (Novi Sad, Ruma, Sremska Mitrovica, Šabac, Valjevo, Užice, Polimlje, sa produžecima prema Republici Crnoj Gori);

7. pojas od Beograda, preko Pančeva, Alibunara i Vršca, do rumunske granice;

8. potiski (Zrenjanin, Bečej, Ada, Senta, N. Kneževac i Kanjiža), sa krakom do Kikinde;

9. bački (Sombor, Crvenka, Kula, Vrbas i Srbobran);

10. ibarski (Beograd, Lazarevac, Gornji Milanovac, Čačak, Kraljevo, Raška, Novi Pazar, sa produžecima prema Republici Crnoj Gori i Kosovu i Metohiji);

11. pojas Zaječar - Bor - Majdanpek - Požarevac - Beograd;

12. pojas Prahovo - Negotin - Bor - Zaječar - Boljevac - Paraćin;

13. pojas između Batočine, Kragujevca i Kraljeva;

14. pojas od Loznice, preko Valjeva do Lazarevca;

15. metohijski potes (Peć - Đakovica - Prizren - Uroševac), i produžetak i povezivanje, preko Gnjilana, sa Južnomoravskim pojasem (Vranjem).

5.3. Slobodne zone (Referalna karta II)

Pitanje slobodnih zona, kao složenih razvojnih projekata privrede i kompleksnih prostornih formi u urbanim i regionalnim okvirima, zahteva detaljnija izučavanja sa makroekonomskog stanovišta i sa stanovišta prostorne organizacije. Slobodne zone su jedna od potencijalno najdinamičnijih formi aglomeriranja i generisanja razvoja u prostorno urbanoj strukturi pojedinih gradova i šireg okruženja. Ovaj složeni fenomen, pored ekonomskih, ima i značajne polarizacione efekte u neposrednoj zoni uticaja. S obzirom na prostornu strukturu potencijalnih lokacija slobodnih zona (23 grada), od kojih je 9 realizovano, uočava se lokaciona neracionalnost, predimenzioniranost i dvojnost lokaliteta.

Uvažavajući prethodne napomene, u usmeravanju razmeštaja slobodnih zona potreban je izrazito selektivan i restriktivan pristup; sugeriše se strožiji režim u davanju saglasnosti za osnivanje novih zona od strane nadležnih saveznih i republičkih institucija, kao i provera opravdanosti (koristi) od već postojećih zona i planova za osnivanje novih.

Imajući u vidu mnoga otvorena pitanja i dileme u pogledu osnivanja i razmeštaja novih/potencijalnih slobodnih zona, kao i postojeća ograničenja (prevashodno zbog nedostatka iscrpnijih i pouzdanijih regionalnih, ekonomsko-proizvodnih, prostorno-ekoloških i saobraćajnih analiza i optimizacija), u nastavku su dati samo prostorno-ekološki kriterijumi za lociranje slobodnih zona, razmeštaj postojećih i potencijalna dispozicija novih slobodnih zona.

Utvrđuju se sledeći kriterijumi za određivanje i izbor lokacija slobodnih zona:

(a) prisustvo većih industrijskih ili industrijsko-lučkih zona, uz komplementarnost u strukturno-funkcionalnim odnosima između industrijskih centara koji imaju slobodne zone, velike privredno - lučke i lučko - industrijske zone;

(b) mogućnost integralnog transporta i prisustvo RTC, odnosno položaj na značajnim saobraćajnim čvorištima, radi realizovanja pretovarnih funkcija, optimizacije i efikasnosti transporta i dr.;

(v) lokaciona kompatibilnost razvojnih programa, poštovanje standarda kvaliteta proizvodnje i proizvoda prema međunarodnim i domaćim zahtevima (ISO 9000 i ISO 14.000), uz zadovoljavanje svih opštih kriterijuma i standarda zaštite životne sredine;

(g) karakteristike potencijalnog gravitacionog područja-zaleđa (mogućnost uspostavljanja privrednih veza, angažovanja radne snage, tržište, snabdevanje energentima i vodom, eksterne ekonomije grada) i mogućnost pozitivnog uklapanja u prostornu/urbanu strukturu naselja i regionalnog okruženja;

(d) korišćenje komparativnih prednosti lokaciono-razvojnog potencijala, posebno u Dunavsko-savskom pojasu i u pograničnim nedovoljno razvijenim područjima;

(đ) geopolitički i geostrateški kriterijumi.

Polazeći od opštih i posebnih ciljeva organizacije i uređenja prostora i od navedenih prostorno-ekoloških kriterijuma, prioritet će imati slobodne zone u industrijsko-urbanim centrima Dunavsko-savskog pojasa, u pograničnim područjima i u nedovoljno razvijenim područjima. Osnovnu mrežu slobodnih zona čine: postojeće zone: Beograd, Pančevo, Smederevo, Kovin, Prahovo, Novi Sad, Niš, Lapovo i Šabac, dok su potencijalne lokacije: Subotica, Zrenjanin, Vranje i dr.; dalji razvoj ove mreže zasnivaće se na osnovu prethodno utvrđenih lokacionih uslova i drugih relevantnih odluka nadležnih organa.

6. Regionalna podela (Referalna karta ii)

6.1. Regionalizacija

Regionalizacija je u većini zemalja u osnovi političko pitanje, bilo da je reč o postojećim (realnim) regionima, ili razvojno-planskim (nodalnim), čijim se formiranjem žele postići određeni ciljevi državnog - političkog uređenja, ekonomskog i socijalnog razvoja i drugi ciljevi. Za sprovođenje regionalizacije koriste se različiti kriterijumi: geografske homogenosti, funkcionalni i drugi.

Kad je reč o regionalizaciji nacionalnih planskih područja, neophodno je definisati sastavne planske jedinice tj. izvršiti svojevrsnu prostornu diferencijaciju sastavnih delova planskog područja. Takva specifikacija radi se za sve one planske elemente za koje je značajna, ili je neophodna područna specifikacija. Ovo se preduzima sa osnovnim ciljem da se preko ovih područja, kao osnovnih plansko-upravljačkih jedinica, kontroliše, usmerava i koordinira proces razvoja na nivou celine i na nižim nivoima. Stoga, nužno je prostorno/regionalno diferencirati deo planskih propozicija (pored toga što deo propozicija ostaje nediferenciran, budući da one imaju uniformno važenje za čitavu plansku teritoriju), a naročito propozicije o implementaciji (politike sa sastavnim merama i instrumentima). U Prostornom planu ovo je dato samo kao osnova, i to uglavnom u okviru pojedinih sektora gde su korišćene regionalne osnove prema potrebama i meri koje su relevantne za te sektore, dok prostorna diferencijacija nije izvršena i prema naznačenoj makroregionalnoj podeli, odnosno područjima uticaja makroregionalnih centara.

Nužno je da nova regionalna podela bude zasnovana na objektiviziranoj oceni kriterijuma i faktora regionalizacije, kako bi bio smanjen prostor za docnije arbitriranje prilikom donošenja političkih odluka o rešavanju ovog pitanja.

Na referalnoj karti II iskazani su pojasi intenzivnijeg razvoja. Ovi pojasi definišu se u smislu mogućnosti i očekivanja intenzivnijeg razvoja, a osnovni kriterijumi bili su: (a) razvijenija saobraćajna infrastruktura u postojećem i budućem stanju; (b) stanje i potencijali razvoja privrede; i (v) opšte postavke Prostornog plana, a naročito značaj dunavsko-savske i moravske osovine. Ovi pojasi su jedan od osnova za utvrđivanje makroregionalizacije Republike.

6.2. Odnos Prostornog plana i politike regionalnog razvoja

U okolnostima kada nije donet plan razvoja Republike kojim bi se utvrdila strategija dugoročnog regionalnog razvoja nije moguća ni adekvatna prostorna teritorijalizacija, odnosno planiranje regionalnog razvoja, a najmanje je prihvatljivo to svoditi na pitanja regionalnog razvoja samo nerazvijenih područja i u tom kontekstu definisati pitanje teritorijalnih prioriteta. Stoga je neophodna identifikacija i teritorijalizacija osnovnih ciljeva razvoja, tipologije regiona prema razvijenosti, uslovima i mogućnostima za razvoj, ocena neusklađenosti među regionima i unutar regiona i procesa regionalne saradnje i razvoja u kontekstu globalizacije/internacionalizacije materijalne proizvodnje i dr.

U Prostornom planu su vrednovani osnovni potencijali i resursi i dati kriterijumi njihovog optimalnog korišćenja i organizacije prostora, kao prostorne osnove i uporišta za definisanje različitih politika i strategija globalnog i regionalnog razvoja.

U skladu sa ciljem ravnomernijeg regionalnog razvoja, a na osnovu makroekonomske i socijalne politike razvoja Republike, utvrdiće se strategija razvoja pojedinih regionalnih područja i odrediti selektivne mere u cilju ostvarivanja kvalitativnog prestruktuiranja i modernizacije njihove privredne i socijalne infrastrukture.

IV SAOBRAĆAJ I VEZE

1. Drumski saobraćaj

1.1. Strateški principi i opredeljenja

1. Težište razmatranja na nivou Prostornog plana, kada je u pitanju saobraćajna infrastruktura, odnosi se na osnovne saobraćajne koridore radi njihovog definisanja u prostoru i usaglašavanja sa drugim sektorskim planovima, uz poštovanje već izgrađenih i definisanih koridora, uvažavajući pri tome i aspekt očuvanja životne sredine.

2. Saobraćajni koridori predstavljaju samo strateške koridore, naročito kada se radi o mreži auto-puteva i pruga za velike brzine, koje treba u daljim fazama istraživati radi konačnog utvrđivanja položaja trasa (nivo generalnih i idejnih projekata), graničnih spojeva (radi se pretežno o međunarodnim pravcima), radi utvrđivanja načina i postupka smanjenja vremena zadržavanja na graničnim prelazima, standarda (usaglašavanje sa međunarodnim propisima i preporukama) i drugo.

3. S obzirom da za većinu koridora za sada ne postoje generalni i idejni projekti, ovaj posao će se nastaviti nakon usvajanja strateškog plana saobraćaja u okviru Prostornog plana Republike Srbije.

4. Trase prolaska odnosno obilaska većih gradskih aglomeracija (Beograd, Novi Sad i dr.) rešavaju se na nižem nivou planske dokumentacije, poštujući pri tome globalne strateške interese; s tog razloga postoji jedan broj otvorenih pitanja koja se u ovoj fazi ne mogu razrešiti.

5. Plan mreže zasnovan je na celovitom - mrežnom pristupu, uz poštovanje ostalih strateških opredeljenja prostornog razvoja Republike i opšte prihvaćenih mišljenja i stavova, čime se podupire nedovoljna argumentacija, koja je rezultat neizvesnosti i teškoća predviđanja u sadašnjoj situaciji.

6. Zaštita koridora i rezervacija prostora za sve elemente saobraćajnih mreža predstavljaju osnovu u daljem procesu razrade pojedinih ponuđenih rešenja.

7. Dinamička realizacija i prioriteti zasnovani su na saobraćajno-ekonomskim kriterijumima, a državnim samo u slučajevima kada je to rezultat strateških državnih opredeljenja, gde se saobraćajna infrastruktura pojavljuje kao inicijalni faktor sveukupnog razvoja.

1.2. Mreža drumskog saobraćaja (Referalna karta III)

Plan mreže drumskog saobraćaja zasnovan je na koncepciji dugoročne strategije razvoja (20-30 godina), s obzirom da je period za koji se radi Prostorni plan (2010. godina) suviše kratak za kapitalne objekte mreže drumskog saobraćaja. Period do 2010. godine predstavlja samo etapu u realizaciji dugoročnog programa, pa se kao takav može uzeti samo uslovno, posebno kada se radi o fazama realizacije, na primer auto-put ili poluauto-put, što će se utvrditi posebnim i detaljnim saobraćajno-ekonomskim istraživanjima.

Osnovu razvoja putne mreže predstavlja formiranje koridora auto-puteva koji omogućavaju da Republika Srbija, u narednom periodu, ostvari potreban nivo povezanosti sa okruženjem i da se aktivno uključi u sistem auto-putne mreže Evrope. Težnja za integrisanjem evropske putne mreže pokazuje da osnovu i dalje predstavlja forsirani razvoj osnovnih auto-putskih koridora u Evropi, u koji se mora integrisati i osnovna auto-putska mreža Republike Srbije, kao deo jedinstvenog sistema Evrope.

Osnovni koncept razvoja putne mreže ima u vidu sledeće okolnosti:

(1) trend trajnog poboljšanja političkih odnosa u Evropi i težnja za integrisanjem evropske putne mreže, odnosno mreže E i TEM puteva;

(2) poboljšanje efikasnosti drumskog saobraćaja i dogradnja postojeće mreže između zemalja Zapadne, Istočne i Jugoistočne Evrope, Bliskog i Srednjeg Istoka;

(3) saobraćajni položaj Republike Srbije u odnosu na okruženje i širu evropsku zajednicu, kao i obaveza koje proističu po svim pitanjima vezanim za uklapanje u međunarodni/evropski sistem, odnosno mrežu evropskih (E) puteva/auto-puteva;

(4) veze u okviru bivšeg jugoslovenskog prostora, (osnovne veze, postojeći i planirani koridori).

Dosadašnja izgrađenost mreže E odnosno TEM puteva i auto-puteva/poluauto-puteva, dugoročna strategija razvoja, kao i promene nastale poslednjih godina, pokazuju da se težište saobraćajnih tokova prebacuje na pravce sever-jug i pravce ka severoistoku i jugozapadu. U tom kontekstu i dalje, kao osnovni, ostaju pravci svrstani u sistem TEM, E puteva i drugih evropskih projekata (PAN evropska i AIMSE mreže auto-puteva). Njihova izgradnja i u narednom periodu imaće prioritet, s tim što će veličina, struktura i karakter saobraćajnih tokova, kao i ekonomska opravdanost uticati na faze i etape realizacije.

1.2.1 Auto-putske koridore u Republici Srbiji u dugoročnom periodu čine:

1. koridor granica Mađarske-Subotica-Novi Sad-Beograd (E-75) i dalje sa dva paralelna pravca (a) Beograd-Niš-Skoplje-Atina (E-75) sa vezom Niš-Dimitrovgrad-Sofija-Istambul (E-80) i (b) Beograd-Južni Jadran, odnosno Bar (E-763) i trajektna veza sa Italijom (Bar-Bari); na delu od Požege do veze sa Republikom Crnom Gorom (Boljare) rezervišu se dva koridora, tzv. "užički" i "ivanjički";

2. koridor koji prati pravac međunarodnog puta E-70 (Hrvatska - Beograd - Vršac - granica Rumunije), odnosno pravac magistralnih puteva M-1 (Zagreb-Beograd) i M-19 (Beograd - Vršac - granica Rumunije);

3. koridor Niš-Priština-Peć-Čakor (granica Republike Crne Gore) - veza sa auto-putem Beograd-Južni Jadran; poklapa se sa međunarodnim putem E-80 (deonica Niš-Priština), odnosno magistralnim putevima M-25 i M-9;

4. zapadno-moravski koridor koji se poklapa sa pravcem evropskog puta E-761 odnosno magistralnog puta M-5, (Pojate-Kruševac-Kraljevo-Čačak), veza auto-puta Beograd-Niš i budućeg auto-puta Beograd-Južni Jadran (veza na poziciji Čačak-Požega);

5. vezni koridor Batočina-Kragujevac-zapadnomoravski koridor, povezuje auto-put Beograd-Niš sa zapadnomoravskim koridorom; pruža se lepeničkom osovinom razvoja;

6. potencijalni koridor autoputa na pravcu Đerdap II-Zaječar-Niš.

1.2.2 Magistralni putevi imaju posebnu ulogu u povezivanju i opsluživanju čitave teritorije Republike Srbije.

S obzirom da su magistralni putevi već formirani i da predstavljaju osnovne nosioce saobraćaja Republike, u narednom periodu težište je na njihovom unapređenju (rehabilitacija, dogradnja neizgrađenih putnih pravaca i dopuna magistralnih pravaca, vezanih za nove uslove i strateška opredeljenja razvoja Republike).

Rehabilitacija predstavlja prioritetan zadatak u narednom periodu. U osnovi radi se o tome da se postojeći putevi maksimalno očuvaju, odnosno da se što više približe početnom, projektovanom stanju kroz razne vrste intervencija koje će zadovoljiti očekivane zahteve saobraćaja i pružiti zadovoljavajući nivo saobraćajne usluge.

Od ukupne mreže magistralnih puteva u Republici Srbiji (5.018 km), rehabilitacijom će biti obuhvaćeno 1.750 km, odnosno oko 35% magistralne putne mreže.

Dogradnja obuhvata izgradnju neizgrađenih deonica magistralnih puteva i to:

1. Subotica-Senta (M-24);

2. Bačka Palanka-veza sa auto-putem Beograd-Zagreb (M-18);

3. Markovac-Bor (M-4).

Pored navedenih, utvrđuju se i koridori sledećih pravaca:

Vojvodina

1. koridor postojećeg regionalnog puta R-101 auto-put E-75, (Vrbas-Sombor-veza sa Mađarskom (Baja) i Baranjom);

2. koridor postojećeg regionalnog puta R-123.1 i 123.2, odnosno nastavak magistralnog puta M-7 od Žitišta ka graničnim prelazima Međa ili Jaša Tomić, odnosno najkraća veza Novog Sada i Zrenjanina ka Temišvaru;

3. koridor postojećeg regionalnog puta R-112, nastavak magistralnog puta M-24, od Čoke odnosno Kikinde ka graničnom prelazu Đala (veza sa Mađarskom), čime se upotpunjuje kompletan magistralni pravac M-24, tzv. "Banatska magistrala";

4. veza preko Dunava, na poziciji Vajska-Borovo (Vukovar);

5. veza mostova kod Bogojeva i Bačke Palanke, pravcem Bogojevo-Karavukovo-Deronje (veza M-18);

središnja Srbija

6. veza M-19 - "Pavlovića most" - (Semberija);

7. koridor postojećeg regionalnog puta R-126, veza magistralnih puteva M-23 i M-22 (Topola-Rudnik);

8. koridor postojećeg regionalnog puta R-122, deonica Vlasinsko Jezero-Bosilegrad-granični prelaz Ribarci (Đustendin-Bugarska) kao deo magistralnog puta M-1.13;

9. koridor regionalnog puta R-125, Bujanovac-Trgovište-granični prelaz Lesnica-veza ka Krivoj Palanci (BJR Makedonija), kao nastavak magistralnog puta M-25.3;

10. koridor Priboj-Kokin Brod - veza ka Republici Srpskoj i Republici Crnoj Gori (Pljevlja);

11. severna obilaznica Beograda na poziciji E-75 - Banovci - Padinska Skela - PK "Beograd" veza ka Pančevu (ovo ostaje kao jedno od otvorenih pitanja);

12. novi magistralni put Požarevac-Žagubica-Bor.

Kosovo i Metohija

13. koridor regionalnog puta R-107 (Prizren-Đakovica-Peć) kao nastavak, odnosno deo magistralnog puta M-25.

1.2.3 Prolasci kroz veće gradove i izgradnja obilaznica na osnovnim magistralnim pravcima takođe zauzimaju značajno mesto sa ciljem bržeg, bezbednijeg i efikasnijeg odvijanja saobraćaja. Prvenstveno se radi o gradskim aglomeracijama na pravcima osnovnih magistralnih puteva i to: u Vojvodini: Novi Sad, Subotica (zapadni obilazak), Sombor, Zrenjanin, Bačka Palanka, Kikinda, Ruma, Irig, Odžaci i Sremski Karlovci; u središnjoj Srbiji: Beograd, Kragujevac, Kruševac, Kraljevo, Zaječar, Smederevo, Valjevo, Užice, Prokuplje, Leskovac, Novi Pazar, Požarevac, Golubac, Majdanpek, Bor, Kladovo, Babušnica, Knjaževac i Osečina; na Kosovu i Metohiji: Priština, Prizren, Peć, Gnjilane i Uroševac.

1.2.4 Regionalna mreža usaglašava se sa očekivanim potrebama saobraćaja, bilo kroz proces rehabilitacije ili rekonstukcije postojećih pravaca, ili dogradnjom neizgrađenih deonica. Procenat puteva sa savremenim kolovozom treba da se poveća od današnjih 75% na najmanje 90%, odnosno za 1.500-2.000 km, zavisno od područja, stanja i kvaliteta. Poseban značaj ima razvoj ove mreže u nedovoljno razvijenim i pograničnim područjima.

1.2.5 Lokalni putevi predstavljaju osnovnu kapilarnu mrežu i biće predmet daljih razrada u regionalnim i drugim prostornim planovima. Generalno, ova mreža mora da pretrpi najveće kvalitativne promene, posebno na teritoriji Kosova i Metohije. Procenat savremenih puteva treba da bude najmanje 60%-70%, a to znači izgradnju, odnosno modernizaciju oko 5.000-6.500 km puteva.

2. Plovni putevi

Republika Srbija je središnja zemlja u okviru podunavskih zemalja i rečni saobraćaj ima poseban značaj za njen privredni razvoj.

2.1. Ciljevi razvoja i perspektive (Referalna karta III)

Utvrđuju se sledeći osnovni ciljevi razvoja:

1. Flota

(1) obnova rečne flote uz intenzivno angažovanje domaćih rečnih brodogradilišta;

(2) uvođenje standardizacije po vrstama plovila i opreme u funkciji tehničko-eksploatacionih osobenosti luka i pristaništa i plovnih puteva;

(3) uređenje obala i akvatorija u cilju obezbeđenja površina za lučke delatnosti, remontne i brodograđevne radove, zimovnike, sidrišta;

(4) podizanje kvaliteta usluga u međunarodnom rečnom saobraćaju: izvoz, uvoz i tranzit prihvatanjem brodova strane i domaće zastave: mesta za snabdevanje gorivom i pitkom vodom, mesta za odlaganje tečnih i čvrstih otpadnih materijala iz brodova, mesta za prihvat opasnih materija u funkciji bezbednosti plovidbe i zaštite od zagađenja plovnih puteva.

2. Luke i pristaništa

(1) izgradnja i kompletiranje luka i pristaništa u okviru evropskih, jugoslovenskih i regionalnih prometnih koridora;

(2) podela prometa između luka, po specijalizaciji prometa, vrsti brodova i tereta; s tim u vezi izdvajanje glavnih luka i međusobna saradnja, a ne podela po teritorijalnom principu;

(3) pomoć u razvoju industrije i regiona kroz nove lučke organizacione celine: slobodne luke i lučke zone;

(4) vezivanje sa međunarodnom razmenom i osvajanje međunarodnog tranzita;

(5) politika izbora korišćenja zemljišta i lokacije za potrebe saobraćaja;

(6) ekološki status luka.

3. Plovni putevi

Evropska komisija je izvršila klasifikaciju unutrašnjih plovnih puteva sa stanovišta saobraćaja, odnosno dimenzija brodova i brodskih prevodnica na 6 klasa. Klase plovnog puta oznake IV, V i VI predstavljaju plovne puteve za međunarodni saobraćaj dok klase I, II i III označavaju nacionalne plovne puteve.

Odgovarajuće preporuke Evropske komisije sadrže sledeće:

1. garantovanje minimalnih i maksimalnih vrednosti za plovne dubine, širine, visine ispod mostovskih i drugih konstrukcija i poluprečnike krivina;

2. sistem obeležavanja plovnih puteva u funkciji bezbednosti plovidbe;

3. ekološka zaštita vode i priobalja na celokupnoj mreži plovnih puteva;

4. usklađivanje povezivanja dunavskog i rajnskog plovidbenog sistema pošto je izvršeno fizičko vezivanje Dunava i Rajne preko plovnog puta Rajna-Majna-Dunav od septembra 1992. godine.

2.2. Opšti uslovi razvoja rečnog saobraćaja

Razvoj rečnog saobraćaja zavisiće od povezivanja plovnih puteva u Evropi, povezivanja Rajnskog i Dunavskog plovidbenog sistema, razvoja domaćih luka i pristaništa i obnove domaće flote, razvoja privrede u Republici Srbiji, čemu treba kao značajan činilac dodati formiranje slobodnih zona i centara integralnog transporta.

U planiranom periodu uz intenzivno korišćenje postojećih plovnih puteva neophodno je pristupiti uključivanju naše mreže u evropsku plovnu mrežu plovnim putem Rajna-Majna-Dunav. Hidroenergetski i plovidbeni sistem "Velika Morava", kao i druge manje hidrotehničke sisteme potrebno je dalje istraživati.

Četiri glavne luke u Beogradu, Pančevu, Novom Sadu i Prahovu, sa svojom infrastrukturom, pretovarnim i skladišnim kapacitetima, predstavljaju osnov razvoja vodnog saobraćaja. Njima treba dodati i ostale međunarodne luke (Apatin, Smederevo i Senta na Tisi) i nacionalne luke i pristaništa (Sremska Mitrovica i Šabac na Savi, Kovin na Dunavu i Sombor na kanalu Dunav-Tisa-Dunav), kao i javne luke u grupaciji luka i pristaništa Srbije: luka "Beograd", luka "Dunav" - Pančevo, luka Novi Sad, luka Prahovo-Krajina transport, luka Smederevo, pristanište "Napredak" - Apatin, pristanište "Kovin" - Kovin, luka "Leget" - Sremska Mitrovica, luka "Šabac" - Šabac, luka "Potisje" - Senta i "Kamenko Gagračin" - Sombor. Pored ovih pažnju zaslužuju i ostala pristaništa, kao što su Bogojevo, Bačka Palanka, Vrbas, Bečej, Zrenjanin, Kikinda, Kanjiža, Novi Kneževac, Ada, Bela Crkva, Kladovo i Brza Palanka (deo luke u Prahovu).

Aktivna uloga plovnih puteva u turizmu nameće i plan izgradnje većeg broja marina za prihvat turističkih plovila-čamaca i jahti. Sadašnji nivo opremljenosti i kvalitet infrastrukture u marinama je nezadovoljavajući. Veći broj marina nalazi se u prirodnom i neuređenom stanju i prevashodno služe kao neka vrsta stajališta, skloništa i zimovnika.

Perspektivno, marine treba da dobiju sasvim drugu ulogu. Izbor lokacije treba da bude rezultat posebnih studija i tehničkih projekata, što mora biti usaglašeno sa međunarodnim standardima.

3. Mreža i centri integralnog transporta (Referalna karta III)

Tranzitni položaj Republike Srbije u pogledu kopnenog i dunavskog koridora, i prihvatanje zahteva u pogledu kontejnerskog, tranzitnog, uvozno-izvoznog i unutrašnjeg prevoza, HUCKE PACK i Ro/Ro prevoza, zahtevaju izgradnju/dovršavanje sledećih centara integralnog transporta, distributivnih centara i terminala:

1. u prvoj fazi izgradnja 11 RTC-a: Subotica, Sombor-Apatin, Novi Sad, Beograd, Pančevo, Šabac, Kragujevac, Smederevo, Prahovo, Niš i Dimitrovgrad;

2. u drugoj fazi, u zavisnosti od transportno-distributivnih zahteva i ekonomskih mogućnosti, planira se izgradnja 19 RTC-a (distributivni centri, kamionski terminali, kontejnerski terminali i pogranični terminali) u zonama: Zrenjanina, Sente, Sremske Mitrovice, Bačke Palanke, Kikinde, Vršca, Požarevca, Valjeva, Loznice, Užica, Čačka, Kraljeva, Kruševca, Prištine, Kosovske Mitrovice, Leskovca, Preševa, Đeneral Jankovića i Novog Pazara. Lokacije RTC će biti utvrđene planovima nižeg reda na osnovu investicione i tehničke dokumentacije kojom se potvrđuje opravdanost projekta.

Najveći broj ovih centara (14) poklapa se sa planiranom izgradnjom kontejnerskih terminala na železničkoj mreži, odnosno pristaništima i saobraćajnicama na magistralnim pravcima. Takođe, ovi centri na nov logistički način pospešuju regionalni razvoj, odnosno mikro i makro distribuciju. Zbog tranzitnog položaja zemlje i novonastalih saobraćajno-geografskih uslova, postoje značajni tržišno-transportni potencijali i potreba izgradnje ovih logističkih centara, sličnih postojećim centrima u Evropi i svetu.

4. Vazdušni saobraćaj (Referalna karta III)

Vazdušni saobraćaj u Republici Srbiji do 2010-te godine biće usmeren ka intenziviranju saobraćaja na postojećim vazdušnim pristaništima u Republici. Ocenjuje se da se neće iskazati potreba za izgradnjom novih većih vazdušnih pristaništa, osim dogradnje i modernizacije postojećih u Beogradu, Prištini i Nišu.

Radi praćenja trendova vazdušnog saobraćaja u svetu i Evropi, neophodno je:

1. modernizovati i rekonstruisati postojeće aerodrome (Beograd, Priština i Niš), čime se obuhvata:

(a) rekonstrukcija poletno-sletnih staza i rulnih pista;

(b) dogradnja druge poletno-sletne staze (aerodrom Beograd) iz razloga pouzdanosti i neprekidnosti saobraćaja, kao i ekoloških razloga (zaštite od buke);

(v) uvođenje novih tehnologija;

(g) modernizacija navigacionih sredstava, opreme i informacionih sistema za prihvat i otpremu savremenih letilica i odvijanje saobraćaja u svim uslovima;

2. intenzivirati razvoj i izgradnju srednjih i manjih aerodroma širom Republike, osposobljenih za prihvat i otpremu manjih savremenih aviona namenjenih za poslovna i turistička putovanja u lokalnom saobraćaju, za obavljanje sportskih delatnosti, aerodroma namenjenih poljoprivrednoj avijaciji, kao i korišćenje vojnih aerodroma za civilni saobraćaj.

U Prostornom planu se navode lokacije na kojima se već obavljaju neke aktivnosti, kao i pojedine nove lokacije, sa ciljem da se rezerviše i sačuva prostor/zemljište za buduće aerodrome: u Vojvodini (13): Čenej-Novi Sad, Sombor, Zrenjanin, Vršac, Utva-Pančevo, Bela Crkva, Subotica, Kikinda, Kanjiža, Novi Bečej, Sremska Mitrovica, Beočin, Kovin; u središnjoj Srbiji (19): Lisičji Jarak-Beograd, Batajnica, Ponikve-Zlatibor, Lađevci-Preljina, Kraljevo, Kragujevac, Trstenik, Kruševac, Bor, Davidovac-Paraćin, Minićevo-Zaječar, Vranje, Smederevo, Smederevska Palanka, Ivanjica, Sjenica, Valjevo, Jagodina, Užice; na Kosovu i Metohiji (3): Batlava-Podujevo, Prizren, Peć.

5. Železnički saobraćaj

Koridori svih postojećih i planiranih železničkih pruga Republike Srbije definišu se kao koridori dvokolosečnih elektrificiranih pruga.

5.1. Program razvoja (Referalna karta III)

Na osnovu plana razvoja železničke mreže Evrope, Međunarodne železničke unije (UIC), i potrebe razvoja železničkog saobraćaja u SR Jugoslaviji, utvrđena je železnička mreža u Republici Srbiji:

5.1.1. Pruge za velike brzine

Pruge za velike brzine predstavljaju nadgradnju na sistem dvokolosečnih pruga standardnih brzina, a koje čine osnovu železničkog sistema u Republici. Pruge za velike brzine uklapaju se u mrežu pruga za velike brzine Evrope, a u osnovi se vode po koridorima postojećih pruga.

Planiraju se sledeće pruge za velike brzine:

1. Beograd - Novi Sad - Subotica - državna granica - Mađarska (E-85);

2. Beograd - Niš (E-85 i E-70);

3. Niš - Preševo - državna granica - BJR Makedonija (E-85);

4. Beograd - Pančevo - državna granica - Rumunija (E-66);

5. Niš - Dimitrovgrad - državna granica - Bugarska (E-70);

6. Beograd - Šid - državna granica (E-70).

Ove pruge treba da budu sposobne za brzine od 160 km/h do 250 km/h.

5.1.2. Dogradnja pruga za kompletiranje mreže

Dvokolosečne pruge

Osnovnu mrežu železničkih pruga u Republici čine dvokolosečne pruge, koje imaju zadatak da prate rast centara, glavne koridore teritorijalne integracije, usmerene policentrične koncentracije industrije i tip regionalnog razvoja Republike Srbije.

Dvokolosečne pruge su nosioci železničkog saobraćajnog sistema u Republici i kao takve treba da su sa tehničkim karakteristikama za saobraćaj vozova brzine preko 100 km/h.

Mrežu dvokolosečnih pruga u Republici čine pruge:

1. Beograd - Pančevo - Vršac - državna granica;

2. Pančevo - Zrenjanin;

3. Beograd - Valjevo - Požega (E-79);

4. Ripanj (novi) - Mali Požarevac - Mala Krsna;

5. Lapovo - Kragujevac - Kraljevo;

6. Ostružnica - Batajnica;

7. Pančevo (novi most na Dunavu) - Batajnica;

8. Mala Krsna - Smederevo - (novi most na Dunavu) - Kovin - Pančevo.

Jednokolosečne pruge

Jednokolosečnim prugama železnička mreža se tehnološki uravnotežuje sa planiranim teritorijalnim razmeštajem stanovništva i industrije u Republici i to:

 1. Valjevo - Loznica (Lipnica) - Zvornik;

 2. Beli Potok - Boleč - Vinča - (novi most na Dunavu) - Pančevo;

 3. Stepojevac - Ripanj (novi);

 4. Zrenjanin - Žabalj - Novi Sad;

 5. Novi Bečej - Bečej;

 6. Beograd - Obrenovac - Vreoci;

 7. Mladenovac - Aranđelovac - Vreoci;

 8. Obrenovac - Šabac;

 9. Sombor - Riđica - državna granica - Baja;

10. Kikinda - Banatsko Aranđelovo - državna granica - Segedin;

11. Sečanj - Jaša Tomić - državna granica - Kručeni;

12. Čačak - Gornji Milanovac - Lajkovac - Topola - Mladenovac;

13. Lešnica - državna granica - Bijeljina;

14. Zaječar - Bogovina - Ćićevac;

15. Negotin - brana Đerdap II - državna granica - Rumunija;

16. Peć - Mateševo;

17. Priština - Bujanovac;

18. Ratkovac - Đakovica;

19. Prijepolje - Pljevlja;

20. Raška - Novi Pazar;

21. (Zlatibor) - Jablanica - državna granica - Višegrad - Sarajevo;

22. Sombor - Bezdan - državna granica - Beli Manastir;

23. Šid - državna granica - Vukovar.

5.1.3. Elektrifikacija pruga

Elektrifikacija se planira na prugama gde postoji društvena opravdanost ovih investicija, u prvom redu supstitucijom uvozne nafte domaćom električnom energijom za vuču vozova, imajući u vidu racionalno korišćenje vučnih sredstava.

Za elektrifikaciju se predviđaju postojeće pruge:

 1. Beograd - Pančevo - Vršac - državna granica;

 2. Pančevo - Zrenjanin - Kikinda - Banatsko Aranđelovo - državna granica;

 3. Kikinda - državna granica (Jimbolija);

 4. Novi Sad - Bogojevo;

 5. Subotica - Sombor - Bogojevo;

 6. Ruma - Šabac - Loznica - Zvornik;

 7. Lapovo - Kraljevo - Kosovo Polje - Đeneral Janković - državna granica;

 8. Stalać - Kraljevo - Požega;

 9. Kosovo Polje - Metohija - Peć;

10. Metohija - Prizren;

11. Niš - Dimitrovgrad - državna granica;

12. Niš - Zaječar - Prahovo;

13. Požarevac - Bor - Vražogrnac (Zaječar);

14. Požarevac - Kostolac;

15. Markovac - Resavica;

16. Paraćin - Stari Popovac;

17. Petrovaradin - Beočin;

18. Gajdobra - Bačka Palanka;

19. Karavukovo - Bač;

20. Subotica - Horgoš - državna granica;

21. Doljevac - Kosovo Polje.

5.1.4. Izgradnja železničkih čvorova i rešenja železničkog saobraćaja u gradovima i većim naseljima

Izgradnjom i dogradnjom železničkih čvorova predviđa se prostorno i tehničko definisanje železničke mreže u naseljima u kojima se ukrštaju, razdvajaju ili spajaju železničke pruge više pravaca i to:

1) Beograd; 2) Niš; 3) Novi Sad; 4) Subotica; 5) Zrenjanin; 6) Pančevo; 7) Vršac; 8) Ruma; 9) Valjevo; 10) Kraljevo; 11) Lapovo; 12) Kosovo Polje; 13) Zaječar; 14) Požega; 15) Šabac; 16) Mala Krsna.

Planiraju se nove pogranične stanice:

1) Preševo; 2) Šid; 3) Bogojevo; 4) Riđice; 5) Banatsko Aranđelovo; 6) Negotin; 7) Jaša Tomić; 8) Zvornik; 9) Rača.

Planira se rešenje železničkog saobraćaja u većim gradovima:

Kragujevac, Sombor, Požarevac, Smederevo, Niš, Kruševac, Čačak, Loznica, Kikinda, Senta, Leskovac, Vranje, Šid, Sremska Mitrovica.

5.1.5. Obnova ranije ukinutih pruga

U prethodnim periodima su ukinute neke železničke pruge. U Prostornom planu Republike Srbije zadržavaju se koridori svih ranije ukinutih pruga.

Postoji javni interes da se vrši obnova ovih pruga. Obnova bi se vršila prema mogućnostima opština, privrede i železnice, uz prethodno utvrđenu opravdanost ulaganja.

5.1.6. Industrijske pruge i koloseci

Industrijske pruge i koloseci čine deo železničke mreže Republike Srbije.

5.2. Etapnost realizacije plana

Prioriteti u realizaciji plana razvoja železničke infrastrukture su:

1. pruga za velike brzine Subotica - Beograd - Niš - Dimitrovgrad sa izgradnjom, odnosno rekonstrukcijom železničkih čvorova Subotica, Novi Sad, Beograd i Niš;

2. pruga Valjevo - Loznica

3. elektrifikacija pruga.

6. Telekomunikacioni sistem

6.1. Ciljevi

6.1.1. U oblasti telekomunikacionog sistema PTT osnovni ciljevi su:

(1) najmanje udvostručiti postojeći broj telefona;

(2) obezbediti telefone za sve privredne subjekte, ustanove i druge korisnike, a prioritetno u turističkim, brdskim i planinskim i nerazvijenim područjima;

(3) izgraditi jedinstvenu transportnu telekomunikacionu mrežu za razne korisnike da bi se obezbedila što ekonomičnija izgradnja, kao i stvaranje mreže visokog kvaliteta, pouzdanosti i raspoloživosti;

(4) zameniti dotrajalu opremu i modernizovati mrežu, da bi se obezbedilo pouzdanije i kvalitetnije funkcionisanje telekomunikacionog sistema PTT, i uslovi za uvođenje novih (savremenih) usluga; do 2000. godine treba zameniti oko 30% sada uključene opreme, a u periodu do 2005. godine oko 60% postojeće opreme;

(5) izgraditi međunarodni telekomunikacioni sistem PTT; za osiguranje kvalitetnih međunarodnih veza dovoljnog kapaciteta za saobraćaj sa drugim zemljama i međunarodni tranzit, u Republici tokom naredne tri godine treba izgraditi: novu međunarodnu telefonsku centralu; položiti optičke kablove u dužini od preko 1000 km i opremiti ih savremenim sistemima prenosa;

(6) uvesti nove telekomunikacione usluge, primenom novih tehnologija, a posebno uvođenjem optičkih kablova u mesne mreže; u Republici sistematski stvarati uslove za formiranje širokopojasne ISDN (digitalne mreže integrisanih usluga);

(7) uvesti mobilne usluge zasnovane na radio-prenosu;

(8) izgraditi moderne pristupne (kablovske) mreže za obezbeđenje širokopojasnih servisa.

6.1.2. U oblasti telekomunikacionog sistema radio-difuzije, utvrđuju se sledeći ciljevi:

(1) razvoj i afirmacija javnih, komercijalnih i regionalnih/lokalnih radio i TV programa telekomunikacionog sistema radio-difuzije Republike, uz permanentno praćenje i uključivanje novih tehnologija u skladu sa svetskim trendovima;

(2) dogradnja postojećih tehnoloških kapaciteta do nivoa koji obezbeđuje puno pokrivanje teritorije Republike Srbije sa četiri TV programa, pet radio-programa na VHF-FM opsegu i tri radio-programa na srednjetalasnom opsegu, a za teritorije pokrajina minimalno jedna TV mreža, jedna radio-mreža na VHF-FM opsegu i dve radio-mreže na srednjetalasnom opsegu; ovaj cilj pretpostavlja dogradnju osnovne mreže predajnika, dogradnju mreže za dopunsko pokrivanje (TV i radio-repetitori) i dogradnju postojećeg i razvoj novog sistema radio-relejnih veza;

(3) izgradnja kablovskog distribucionog sistema (po fazama);

(4) izgradnja mikrotalasnih sistema za distribuciju radio i televizijskog programa - MMDS, koji, kao komunalni sistem zajedničke distribucije i prijema, pruža izvanredne mogućnosti u seoskim i malim gradskim sredinama i za dotur signala izolovanim ostrvima KDS, imajući u vidu narasle potrebe za lokalnim i regionalnim informisanjem, kao i prijemom sve većeg broja TV signala emitovanih putem satelita, te relativno neizgrađenu infrastrukturu KDS.

6.2. Planska koncepcija (Referalna karta III)

Razvoj i unapređenje telekomunikacionog sistema u Republici realizovaće se u skladu sa prostorno-funkcionalnom teritorijalizacijom Republike, a na osnovu utvrđenih generalnih planova razvoja pojedinih imalaca sistema veza. Radi efikasnijeg (kvalitetnijeg i bržeg) razvoja, kao i angažovanja svih potencijalnih izvora finansiranja, pristupiće se daljoj demonopolizaciji telekomunikacionog sistema.

Izgradnji novih kapaciteta (kao što su optički kablovi), gde god je to moguće i ekonomski opravdano i u interesu Republike, a posebno kod izgradnje transportne mreže i magistralne kablovske distribucione mreže pristupiće se zajedničkim ulaganjem pojedinih imalaca sistema i na bazi usaglašenih generalnih planova razvoja.

6.2.1. Telekomunikacioni sistem za potrebe PTT i funkcionalnih sistema

U pogledu osiguranja prostora za potrebe telekomunikacionog saobraćaja treba obezbediti sledeće:

1. osiguranje prostora za poštanske i telekomunikacione objekte u centrima naselja;

2. osiguranje koridora za telekomunikacione kablove duž svih novih i postojećih puteva, a posebno onih koji se poklapaju sa magistralnom mrežom prikazanom na karti infrastrukturnih objekata;

3. osiguranje koridora za RR veze.

Budući telekomunikacioni sistem sastojaće se od tri funkcionalne celine:

Komutirana mreža na bazi savremenih digitalnih komutacionih sistema velikog kapaciteta i moćnih resursa procesorskog upravljanja. Uskopojasni ISDN sa komutacijom kanala 64 kbit/s u prvoj fazi i širokopojasni ISDN u drugoj fazi, treba da budu osnova budućeg digitalnog telekomunikacionog sistema, koji će omogućiti znatno povećanje broja telefona, uz mogućnost korišćenja prenosa podataka. U prilogu je data tabela IV-2 stepena izgrađenosti mreže, sa stanjem i brojem pretplatnika za svaku mrežnu grupu, kao i planirani broj telefona na 100 pretplatnika.

Transportna mreža u skladu sa najnovijim trendovima svetskih dostignuća, treba da ima prstenastu (umesto zvezdaste) topologiju, koja obezbeđuje:

1. desetostruko veći kapacitet prenosa nego što su do sada kod nas primenjivani;

2. odvijanje telefonskog, telegrafskog i drugog saobraćaja bez uskih grla na spojnim putevima;

3. pružanje visokoprofitabilnih usluga, u tranzitu, državama koje su u saobraćajnom i komunikacionom pogledu upućene na našu zemlju;

4. obezbeđenje izuzetno visoke pouzdanosti i raspoloživosti kao imperativ modernih sistema;

5. uvođenje centralizovanog sistema automatskog upravljanja i nadgledanja mreže do najnižih saobraćajnih ravni;

6. bitno poboljšano održavanje uz smanjenje troškova.

Pristupne mreže treba graditi uz maksimalnu primenu optičkih kablova i sistema prenosa.

Medijumi prenosa, u svim saobraćajnim ravnima, predstavljaće optički kablovi i RR sistemi. Osnovni koridori mreže optičkih kablova telekomunikacionih sistema, uključujući radio-difuzije kao i RR veze telekomunikacionog sistema, u Republici Srbiji, prikazani su na referalnoj karti III.

Napomena: tačan broj centrala regionalnog i nacionalnog nivoa utvrdio bi se po završetku procesa detaljnog planiranja koje će uzeti u obzir i dalji porast broja telefona na 100 stanovnika.

6.2.2. Telekomunikacioni sistem za potrebe radio-difuzije

Osnovna planska koncepcija razvoja radio-difuznog sistema, u narednom periodu, u Republici, obuhvata:

1. izgradnju novih kapaciteta, regionalnih/lokalnih i komercijalnih radio i televizijskih stanica, u zavisnosti od raspoloživosti frekvencija;

2. razvoj i obnovu telekomunikacionog sistema, osnovne TV, VHF-FM, ST i KT mreže i mreže za dopunsko pokrivanje, mreže za regionalnu/lokalnu TV, mreže radio-relejnih veza (distributivne, kontributivne, razmenske, sporazumne i rezervne veze i veze za povezivanje dopisništva), kablovskih i mikrotalasnih (MMDS) sistema, odnosno mreža za prenos i emitovanje radio i televizijskih programa i/ili dodatnih signala, i to:

(a) izgradnja novih emisionih stanica osnovne mreže Sombor i Kikinda;

(b) dogradnja osnovne mreže za drugi TV program (Vršac, Subotica);

(v) nastavak izgradnje i završetak osnovne mreže za treći TV program (u fazama: Avala, Jastrebac, Crveni Čot i ostale emisione stanice po važnosti);

(g) dogradnja osnovne mreže za prvi VHF-FM radio-program na emisionim stanicama Cer, Maljen, Rudnik, Pirotski Crni Vrh, Deli Jovan, Kopaonik, Crni Vrh;

(d) dogradnja osnovne mreže za drugi i treći VHF-FM radio-program na emisionim stanicama Cer, Maljen, Rudnik, Pirotski Crni Vrh, Vršac, Subotica, Deli Jovan, Kopaonik, Crni Vrh;

(đ) izgradnja osnovne mreže za četvrti VHF-FM radio-program na svim emisionim stanicama osnovne mreže, po fazama;

(e) dogradnja postojeće repetitorske mreže za treći TV program na 131 lokaciji;

(ž) izgradnja novih repetitorskih lokacija (po 10 godišnje);

(z) izgradnja RR veza sa digitalnim prenosom signala;

(i) rekonfiguracija ST mreža;

(j) izgradnja novog KT centra;

(k) nabavka nove zemaljske stanice za emitovanje programa namenjenih inostranstvu, odnosno za Evrovizijsku razmenu vesti i nabavka prenosive zemaljske stanice za prikupljanje vesti (SNG);

(l) osnivanje novih dopisništava i regionalnih/lokalnih radio i TV centara, i razvoj kablovske distribucione mreže za povezivanje centara u jedinstveni telekomunikacioni sistem; planirana arhitektura kablovskog sistema treba da predstavlja hibridnu dvosmernu mrežu sa više hijerarhijskih nivoa;

(lj) kablovskom distribucionom mrežom predviđa se povezivanje sa Republikom Crnom Gorom i ostalim susedima;

(m) izgradnja mikrotalasnih sistema za distribuciju radio i televizijskog programa-MMDS u seoskim i manjim gradskim sredinama i za dotur signala izolovanim ostrvima KDS.

6.2.3. Poštanska mreža

Prema usvojenom kriterijumu, da jedan šalter opslužuje u proseku 2.500 stanovnika, na teritoriji Republike bi morala postojati mreža od 4.240 šaltera, što znači da nedostaje oko 1.100 šaltera.

V TURIZAM I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODNE I KULTURNE BAŠTINE

1. Razvoj turizma i organizacija turističkih prostora

1.1. Ciljevi

U organizaciji, uređenju, zaštiti i korišćenju turističkih prostora utvrđuju se sledeći ciljevi:

1.1.1. Opšti dugoročni ciljevi su:

(1) kompleksna valorizacija najznačajnijih prirodnih i stvorenih potencijala turističke ponude za inostrani i domaći turizam, diferencirane po vrednosti i sadržaju, u skladu sa trendovima svetske i domaće tražnje, standardima međunarodnog tržišta i socioekonomskim interesima Republike i lokalnih sredina;

(2) organizovanje i institucionalizovanje sistema sadržajno i funkcionalno zaokružene i regionalno integrisane ponude turističkih područja koji sadrže afirmisane motive i omogućavaju afirmisanje novih, raznovrsnih motiva za turističku tražnju na svetskom i domaćem tržištu;

(3) podsticanje razvoja turističkih područja sa najpovoljnijim mogućnostima za maksimalno produženje turističke sezone i povećanje stepena iskorišćenosti kapaciteta turističke ponude;

(4) uključivanje potencijala prirodnih, kulturno-istorijskih i drugih stvorenih vrednosti u razvoj turizma (posebno geotermalnih i mineralnih resursa, zaštićenih prirodnih i kulturnih celina i dr.); turističke prostore organizovati, uređivati, štititi i koristiti uz celovitu primenu kriterijuma i standarda zaštite životne sredine, prirode, prirodne i kulturne baštine.

1.1.2. Posebni ciljevi do 2010. godine su:

(1) kompletiranje i zaokruživanje postojeće turističke ponude, kao i intenziviranje njenog korišćenja, u skladu sa očekivanim zahtevima inostranog i domaćeg tržišta i potrebom za značajnijim povećanjem socio-ekonomskih efekata turističke privrede;

(2) aktiviranje novih područja sa dominantnim prirodnim turističkim resursima, koji istovremeno čine i glavne razvojne potencijale nedovoljno razvijenih područja, zavisno od trendova tražnje i mogućnosti razvojnog predfinansiranja Republike u nekomercijalne uslove turističke ponude (krupna infrastruktura, nekomercijalni sadržaji društvenog standarda, zaštita prirode, prirodne i kulturne baštine);

(3) davanje većih ovlašćenja lokalnim zajednicama za tržišni tretman zemljišta i resursa u privatnoj, državnoj i mešovitoj svojini, u korišćenju turističkih i komplementarnih potencijala;

(4) stimulisanje, pored osnovne ekonomske funkcije, i socijalne funkcije turizma, posebno u sferi zdravstvene i sportske rekreacije, sporta i edukacije dece i omladine;

(5) unapređivanje uslova za dnevnu, vikend i prazničnu rekreaciju gradskog i lokalnog stanovništva u neposrednim gradskim okruženjima, otvaranjem i kompletiranjem gradskih izletišta, izgradnjom ski-stadiona iznad podplaninskih gradova, banja i sela, izgradnjom kupališta i skijališta na jezerima i rekama, turističkim i komunalnim uređenjem i opremanjem sela, uređenjem lovišta, kulturno-istorijskih celina i spomenika.

1.2. Vidovi turizma prema potencijalima

Na teritoriji Republike se kao posebne celine mogu izdvojiti sledeće vrste turističkih potencijala: planine, vodene površine, pravci turističkog tranzita, veliki gradovi, banje, celine i dobra prirodne i kulturne baštine, lovna područja i sela.

Od navedenih vidova turizma, dugoročni razvoj kompleksne i integralne turističke ponude Srbije koncentrisaće se naročito u prostorno-funkcionalnim celinama planinskog, vodnog, tranzitnog, gradskog i banjskog turizma, kojima će integralno biti obuhvaćeni i kulturološki, lovni, seoski i dr. tržišno aktuelni vidovi turizma, uz sinhronizovanu podršku programima razvoja komplementarnih aktivnosti (poljoprivrede sa zdravstveno bezbednom hranom, šumarstva, vodoprivrede, čiste energije, saobraćaja, trgovine, zanatstva, komunalnih delatnosti i dr.). U okviru prostora dominantno organizovanih za tržišni turizam, socijalnom politikom biće podržani i odgovarajući sadržaji socijalnog turizma, naročito za decu i omladinu.

Polazeći od aktuelnih i pretpostavljenih trendova međunarodne turističke tražnje, realne mogućnosti plasmana turističke ponude na inostranim tržištima mogu se očekivati na području Dunava, u velikim gradovima, na visokim planinama, na pravcima međunarodnog drumskog tranzita, u celinama prirodne i kulturne baštine najveće vrednosti i u najznačajnijim lovištima. Domaća turistička tražnja biće i dalje usmerena prema banjama, sa rastućim učešćem planina, Dunava, sela i područja prirodne i kulturne baštine.

1.3. Koncept dugoročnog razvoja i organizacija turističke ponude

Dugoročni razvoj i organizacija sadržaja i prostora kompleksne i integralne turističke ponude u Republici zasnovani su na konceptu regionalizacije turističkih prostora, izdvajanja tranzitnih turističkih pravaca i naselja sa dominantnom turističkom funkcijom, kao i rangiranja ovih turističkih celina po dugoročnim razvojnim potencijalima.

U tom smislu, dugoročni razvoj i organizacija turističke ponude u Republici koncipirani su u sledećim prostorno-funkcionalnim celinama: turističke zone, turističke regije, tranzitni turistički pravci, gradski turistički centri i banje.

Turistička zona predstavlja najširi funkcionalni obuhvat kompleksne i integralne turističke ponude jednog predela ili kraja Republike Srbije sa karakterističnim postojećim i potencijalnim turističkim aktivnostima i sadržajima. Turističke zone su rangirane na zone I i II stepena.

Turistička regija je osnovna prostorna celina postojećih i potencijalnih aktivnosti i sadržaja ponude vodećih vidova turizma u turističkoj zoni. Regije su rangirane na regije I stepena (sa podpodelom 1 i 2) i II stepena (sa podpodelom 1 i 2).

Tranzitni turistički pravci su zasebni, specifični prostori turističke ponude duž značajnih koridora međunarodnih i nacionalnih drumskih i plovnih puteva, kako u okviru turističkih regiona i zona tako i kao zasebna ponuda. Rangirani su na tranzitne drumske turističke pravce I - III stepena i ostale, i na tranzitne plovne turističke pravce I - III stepena.

Gradski turistički centri su gradovi sa zasebnom turističkom ponudom i/ili ponudom u okviru turističkih zona, regija i tranzitnih pravaca. Rangirani su na centre I stepena (sa podpodelom 1 i 2), i na centre II i III stepena.

Banje su zdravstveno-rekreativni i turistički centri sa zasebnom ponudom i/ili ponudom u okviru turističkih zona, regija i tranzitnih pravaca. Rangirane su na banje I stepena (sa podpodelom 1 i 2) i na banje II i III stepena.

1.4. Dugoročni plan turističkih zona, turističkih regija, tranzitnih turističkih pravaca, gradskih turističkih centara i banja (Referalna karta IV)

U skladu sa osnovnim dugoročnim ciljevima, konceptom i kriterijumima razvoja i organizacije turističke ponude, utvrđena je sledeća klasifikacija turističkih prostora (Tabele V-1, V-2, V-3, i V-4):

1.5. Plan turističke ponude do 2010. godine - projekcije i prioriteti

1.5.1. Razvoj i uređenje turističke ponude do 2010. godine

Do 2010. godine planiran je razvoj sledećih turističkih prostora (tabela V-5):

1.5.2. Prioritetne turističke regije, gradski turistički centri i tranzitni turistički pravci do 2010. godine

Među turističkim prostorima predviđenim za razvoj do 2010. godine izdvojeni su prioriteti po sledećim načelima:

1. pod prioritetom se podrazumeva prednost turističkog prostora u raspodeli podsticajnih, sektorskih republičkih fondova i to samo za: izradu studija i programa razvoja, prostornih i urbanističkih planova, izgradnju infrastrukture i nekomercijalnih sadržaja društvenog standarda, kao i za zaštitu prirode, životne sredine, prirodne i kulturne baštine turističkih prostora;

2. prednost među prioritetnim turističkim prostorima imaće oni sa već formiranim ili započetim celinama i centrima kompleksne turističke ponude, sa većim obimom i većim udelom obezbeđenih sredstava za komercijalne turističke sadržaje u ukupnoj investiciji, a posebno sa učešćem u predfinansiranju nekomercijalnih sadržaja od strane tržišnih nosilaca;

3. zbog strateških nacionalnih interesa (posebno u oživljavanju lokalnih sredina, zaštiti prirode i dr.) i naročito zbog otvaranja širih polaznih uslova za uključivanje tržišnih nosilaca, u prioritete se uključuju i novi, potencijalno najvredniji turistički prostori, koji bez republičkog podsticaja, posebno za studije, programe, planove i krupnu infrastrukturu, ne mogu da se uključe u turističko tržište;

4. redosled prioriteta među izabranim turističkim prostorima je načelan, prema njihovom značaju za republički i lokalni razvoj kao i za tržište, te se unekoliko može menjati, zavisno od stepena zadovoljenja prethodno navedenih načela; u slučaju da neki od izabranih prioriteta ne ispunjava navedena načela, umesto njega se u prioritete može uključiti i neki od ostalih turističkih prostora čiji razvoj je planiran do 2010. godine.

Izdvojeni prioriteti svrstani su u dve grupe:

I grupa - prioriteti među formiranim ili započetim celinama i centrima turističke ponude:

1. Beograd, kao glavni gradski turistički centar;

2. kompleks severni Kopaonik (TC Kopaonik) - Željin - Vrnjačka Banja, kao severni deo regije Sr.1 u svojstvu prve kompleksno zaokružene subregije;

3. tranzitni drumski turistički pravac od Novog Sada do Niša (sa prednošću deonici od Beograda do Niša);

4. Šar-planina (Brezovica) - istočni deo regije J.1;

5. Novi Sad sa Fruškom Gorom - veliki gradski turistički centar i veći deo regije S.1;

6. Đerdap - veći deo regije C.4;

7. Tara - Zlatibor - Zlatar - veći deo regije Z.1;

8. Maljen sa Divčibarama - srednji deo regije C.1;

II grupa - prioriteti među novim turističkim prostorima:

1. Dunav, glavni plovni tranzitni pravac celim tokom kroz Republiku;

2. Stara planina (Babin zub) - srednji deo regije I.1;

3. Prokletije (Koprivnik i Peć) - deo regije J.2;

4. Vlasina (Vlasinsko jezero; Čemernik i Vardenik) - severni deo regije I.2;

5. Golija (sa Novim Pazarom) - srednji deo regije Sr.2;

6. Gornje Podunavlje (sa Somborom) - deo regije S.2

2. Zaštita životne sredine

2.1. Ciljevi

Osnovni ciljevi zaštite životne sredine i prirode su:

(1) kvalitetna životna sredina: čist vazduh; dovoljne količine kvalitetne i higijenski ispravne vode za piće, rekreaciju i proizvodnju; očuvano poljoprivredno zemljište, ekosistemi i biološka raznovrsnost; zdravstveno bezbedna hrana; uređena naselja i ugodnost boravka na radnom mestu i mestu stanovanja;

(2) racionalno korišćenje prirodnih resursa, a naročito neobnovljivih ili delimično obnovljivih (mineralne i energetske sirovine, vode, zemljište); bolje iskorišćavanje sirovina i energije, smanjenje otpada i povećanje stepena recikliranja; bezbedno deponovanje komunalnog, industrijskog i opasnog otpada; sanacija ekoloških i "prostornih" posledica eksploatacije sirovina; prioritet će biti dat: izrazito degradiranim i devastiranim područjima, lokalitetima i pejzažima; obnovi ekosistema; revitalizaciji i rekultivaciji područja intenzivne površinske eksploatacije mineralnih i energetskih sirovina; zaštiti najvrednijih prirodnih dobara;

(3) zaustavljanje dalje degradacije prirodne sredine (vazduh, voda, zemljište, vegetacija i dr.), najpre u kritično zagađenim urbanim, rudarsko-energetskim i industrijskim centrima, u ekološki najvrednijim područjima, a potom i na celoj teritoriji Republike;

(4) zaustavljanje erozije u najugroženijim područjima;

(5) zaštita, obnova i sanacija stanja živog sveta; očuvanje prirodnih predela posebne vrednosti i značaja, ugroženih i retkih biljnih i životinjskih vrsta; očuvanje ravnoteže ekosistema i obnova onih koji su narušeni; održavanje biodiverziteta;

(6) zaštita prirodnih predela, ambijenta i pejzaža oko kulturno-istorijskih spomenika, u okviru kompleksne zaštite ovih celina i prirodnih pejzaža uopšte;

(7) podrška vaspitnim i obrazovnim programima u oblasti zaštite životne sredine i prirode.

2.2. Prostorna diferencijacija

Polazeći od stanja životne sredine po regionima, kao i od potrebe usklađivanja planiranog razvoja privrede, stanovništva i naselja sa zaštitom i unapređenjem životne sredine, Prostornim planom se predviđa prostorno-regionalna diferencijacija životne sredine:

2.2.1. Gornjo-bačka zona, sa Potisjem i severnim Banatom. Ovu zonu karakterisaće jaka industrija, pretežno prehrambena, hemijska i metalna, koja koristi mnogo tehnološke vode, što može da izazove zagađivanje kanala DTD i Tise. Potiska industrijska zona zahteva sledeće mere zaštite elemenata sredine od ugrožavanja:

1. gasifikaciju industrijskih naselja duž kanala DTD, naselja pored Tise, kao i gradova Subotice i Kikinde;

2. izgradnju kolektora za regionalno prikupljanje voda iz naselja i izgradnju zajedničkih stanica za prečišćavanje, gde god to tehnološki i ekonomski uslovi dozvoljavaju;

3. savremeno upravljanje komunalnim i industrijskim otpacima (recikliranje, kompostiranje ili sanitarno deponovanje);

4. pošto će područja južno od kanala DTD, kao i Telečka i severni Banat, biti intenzivno korišćena za poljoprivredu, to zahteva kontrolisanu primenu hemijskih sredstava;

2.2.2. Južno-bačka i srednje-banatska zona. U ovoj zoni locirani su jaki industrijski centri (Novi Sad, Bačka Palanka, Beočin, Zrenjanin i industrijska zona Crvenka-Kula-Vrbas), što zahteva primenu različitih vrsta zaštite životne sredine:

1. gasifikaciju industrijskih gradova i toplifikaciju centralnih i stambenih zona;

2. izgradnju obilaznica oko Novog Sada i Zrenjanina, kao i izgradnju stanica za prečišćavanje voda za ova dva grada;

3. izgradnju regionalnog sistema za prečišćavanje otpadnih voda naselja i industrije opština Kula i Vrbas;

4. preduzimanje mera na međudržavnom nivou, kako bi se vode što pritiču iz Rumunije dovele u II klasu;

5. kontrolisanu primenu hemikalija u poljoprivredi, s obzirom da su veliki delovi zone agrarni;

6. rekonstrukciju i revitalizaciju kanala DTD Bečej-Bezdan, u srednje-bačkoj i srednje-banatskoj zoni.

2.2.3. Posavsko-podunavska zona. U zoni su locirana četiri najveća kompleksa hemijske industrije (Šabac, Barič, Pančevo i Prahovo), metalurgija u Smederevu i proizvodnja energije na teritoriji opština Lazarevac, Obrenovac i Požarevac, zbog čega će nastajati problemi degradacije većih prostora oko površinskih kopova lignita, velike količine šljake i pepela iz termoelektrana i toplana, velike količine komunalnih otpadaka, kao i opasnih otpadaka iz hemijske industrije. Pod jakim uticajem ove zone nalaze se i Vršac, Bela Crkva i Plandište u Južno-banatskom okrugu. Zbog toga će biti preduzeto sledeće:

1. revitalizacija i rekultivacija površinskih kopova lignita, šljačišta i pepelišta;

2. gasifikacija industrijskih centara u zoni i toplifikacija naselja;

3. izgradnja obilaznica oko Beograda, Pančeva i Smedereva;

4. izgradnja beogradskog železničkog čvora;

5. izgradnja stanica za prečišćavanje komunalnih voda Beograda, Pančeva, Smedereva i Požarevca, kao i sremsko-šabačke stanice;

6. rešenje problema komunalnih otpadaka za Beograd i regionalne centre (Pančevo-Smederevo-Požarevac i Sremska Mitrovica-Šabac-Ruma).

2.2.4. Zapadno-moravska industrijska zona. Imajući u vidu raznovrsnost ove zone (metalna u Sevojnu, mašinska u Čačku, Trsteniku, Kraljevu i Kruševcu, hemijska u Lučanima i Kruševcu, prehrambena u Požegi, Gornjem Milanovcu i Aleksandrovcu i dr.), kao i položaj zone i položaj industrijskih centara u kotlinama, neophodno je preduzeti sledeće:

1. prioritetno sprečiti zagađivanje vazduha, gasifikacijom naselja, toplifikacijom, izgradnjom obilaznica oko naselja gde to nije urađeno i izgradnjom auto-puta od Pojata do Kraljeva;

2. posebno štititi planinski pojas ove zone (Valjevske planine, Tara, Zlatibor, Golija, Kopaonik, Goč i Jastrebac), koji treba rezervisati kao područja šireg značaja, prevashodno za rekreativno-turističke aktivnosti, vodoprivredu (vodosnabdevanje) i proizvodnju hrane, uz primenu ekoloških standarda.

2.2.5. Velikomoravska zona. Osnovni problem ove zone, sa industrijskim centrima u Kragujevcu, Jagodini, Ćupriji i Paraćinu, jeste nedostatak vode, kao i zagađivanje malih vodotoka (Lepenica, Belica, Lugomir i Crnica). To zahteva preduzimanje sledećeg:

1. selektivno ograničavanje industrijskog razvoja i preorijentacija na procese koji zahtevaju manje količine tehnološke vode;

2. gasifikaciju i toplifikaciju Kragujevca i rešenje gradskog saobraćaja;

3. u dolini Velike Morave zaštitu visokokvalitetnih zemljišta.

2.2.6. Nišavsko-leskovačka zona. Ova zona sa industrijskim centrima Niš, Leskovac, Prokuplje i Pirot, mora da reši sledeće probleme životne sredine:

1. gasifikaciju i toplifikaciju sva četiri navedena naselja;

2. prečišćavanje otpadnih voda iz industrije obojenih metala u Prokuplju, šumsko-industrijske proizvodnje u Kuršumliji i niške, leskovačke i pirotske industrije;

3. deponovanje komunalnih otpadaka za Niš, Leskovac, Prokuplje i Aleksinac;

4. izgradnju obilaznica oko Aleksinca, Sokobanje i Prokuplja;

5. posebnu zaštitu područja Vlasine, Svrljiških planina, Suve planine i, naročito, Stare planine, zbog relativnog siromaštva ove zone u vodi.

2.2.7. Timočka zona. U ovoj zoni sa glavnim industrijskim centrima Borom, Zaječarom, Negotinom, Prahovom i Majdanpekom, osnovni problemi su zagađenost vazduha, zagađenost reka i najvećim delom nesanirane posledice masovne eksploatacije metalnih sirovina, pa je stoga neophodno preduzeti sledeće:

1. modernizaciju i rekonstrukciju metalurško-hemijskog kompleksa u Boru;

2. gasifikaciju svih pet navedenih naselja i toplifikaciju centralnih i stambenih delova naselja;

3. prečišćavanje otpadnih voda, tako da se Borska reka, Pek, Dunav i Timok dovedu u propisanu klasu;

4. rešenje saobraćaja u Boru i Zaječaru (izgradnja obilaznica);

5. rešenje za industrijski otpad u Boru, Zaječaru i Prahovu;

6. rekultivaciju i revitalizaciju napuštenih površinskih kopova, odlagališta raskrivke, flotacijskih jalovišta i degradiranog zemljišta i podizanje imisionih šuma;

7. revitalizaciju površinskih kopova Bora, Majdanpeka i Rgotine.

2.2.8. Južno-moravska zona. U ovoj zoni prioritetno je:

1. preduzeti mere za smanjenje erozije u području Vlasine, Krajišta, Pčinje i Grdeličke klisure;

2. sprovesti zaštitu od otpadnih voda i drugih otpadaka;

2.2.9. Kosovsko-metohijska zona. Za ovu zonu karakteristično je veliko zagađivanje u Kosovskoj Mitrovici i Prištini, a može se očekivati pogoršanje od novih termoenergetskih kapaciteta, pa je zbog toga neophodno sprovesti sledeće:

1. sanaciju postojećih zagađivača;

2. zaštitu životne sredine od planiranih termoelektrana;

3. smanjenje zagađivanja u Uroševcu;

4. prečišćavanje otpadnih voda hemijske industrije u Suvoj Reci;

5. dovođenje u propisanu klasu voda Pećke, Dečanske i Prizrenske Bistrice, Erenika i Krive Reke;

6. poboljšanje kvaliteta voda Sitnice, Laba i Prištevke, odgovarajućim prečišćavanjem;

7. revitalizaciju i rekultivaciju jalovišta i šljačišta kosovskih termoelektrana.

2.2.10. Zona Polimlja. Pored industrije u Prijepolju i Priboju i hidroenergetskih objekata na Limu i Uvcu, očekuje se da će u ovoj zoni priroda biti znatnije očuvana nego u drugim krajevima Republike. Kako ova zona ima veliko bogatstvo u šumskim i vodnim resursima, obimni programi korišćenja ovih voda za snabdevanje drugih područja Republike mogu imati negativne posledice na lokalne ekosisteme. Zbog toga je obavezno uraditi analizu uticaja na životnu sredinu za sve planirane objekte.

2.3. Prekogranično zagađenje

U zaštiti životne sredine međunarodna saradnja se pre svega odnosi na kvalitet voda reka Dunava, Save, Tise i Tamiša i svih drugih pograničnih vodotoka u Banatu. Republika Srbija preduzeće mere zaštite od zagađivanja voda iz gornjih slivova, kao i na svojoj teritoriji. Zaštitu voda u slivu Drine treba rešiti dogovorom sa Republikom Crnom Gorom i bivšom Republikom Bosnom i Hercegovinom, kao i kontrolom zagađivača na teritoriji Srbije. Poseban značaj za Republiku imaju vode Dunava, pre svega zbog vodosnabdevanja, odnosno zaštite od zagađivanja podzemnih voda južne Bačke i južnog Banata. Najizrazitije "uvezeno" zagađivanje voda dolazi iz Rumunije, gde su vode Zlatice, Begeja, Tamiša, Brzave, Moravice, Karaša i Nere daleko ispod zahtevane klase i nalaze se u IV kategoriji ili van klase na svim graničnim prelazima. Vode Dunava se zagađuju iz gornjeg sliva, ali i iz Srbije i Rumunije takođe, što se odražava na kvalitet voda Đerdapskog jezera. Ovaj problem treba rešavati sa onim zemljama podunavskog sliva iz kojih dolaze zagađenja, uključujući i kontrolu razloga zašto se ne sprovode dogovori iz Dunavske konvencije i ostalih dokumenata.

Od izuzetnog je značaja stalno praćenje potencijalnih izvora radioaktivnosti koja u Srbiju može dospeti iz njene neposredne okoline (HE Krško, HE kod Baje u Mađarskoj i Kozloduj u Bugarskoj). Na tim pravcima važna je zajednička kontrola i stalno obaveštavanje.

2.4. Mere zaštite životne sredine u naseljima, njihovoj okolini i drugim prostorima (Referalna karta IV)

1. Ni jedan lokalitet ili predeo neće biti u prvoj kategoriji zagađenosti.

2. U drugoj kategoriji su lokaliteti kod kojih će se i dalje javljati prekoračenje graničnih vrednosti zagađivanja klasičnim zagađivačima, ali će biti eliminisana radijaciona zagađivanja, zagađivanja kancerogenim i mutagenim materijama. U ovoj kategoriji su: (a) veliki zagađivači - Pančevo, Subotica, Barič, Loznica, Lučani, Bor, Kruševac, Trepča, Šabac; (b) srednji zagađivači - Kikinda, Obrenovac, Prahovo, Kostolac, Obilić sa okolinom, Suva Reka, naselja u kolubarskom basenu, linija autoputa na prilazu i kroz Beograd, putni koridor između Beograda i Pančeva, prilazni autoput Nišu.

3. U trećoj kategoriji nema lokaliteta sa prekomernim zagađenjem toksičnim materijama i štetnim energijama, ali će se javljati problem ugrožavanja bukom, neprijatnim mirisima, industrijskim i komunalnim otpadom i saobraćajem. U ovoj grupi su okoline lokaliteta druge kategorije na rastojanju od 10 km u pravcu dominantnog vetra i to: (a) velikih zagađivača - Zrenjanin, Ruma, Valjevo, Kosjerić, Veliki Popovac, Kraljevo, Niš, Vranje, Zaječar, Majdanpek, Priština; (b) srednjih zagađivača - Vrbas, Beograd, Mladenovac, Smederevska Palanka, Smederevo, Požarevac, Sremska Mitrovica, Kragujevac, Gornji Milanovac, Čačak, Užice, Priboj, Trstenik, Prokuplje, Pirot, Novi Pazar, Leskovac, Jagodina, Paraćin, Peć, Gnjilane, Kačanik, koridori autoputa i brze pruge kod Vranja; (v) malih zagađivača - Vršac, Prizren, sadašnji vodotoci četvrte klase.

4. U četvrtoj kategoriji su zagađivanja od prehrambene i tekstilne industrije, ostalih industrija sa ugrađenim sistemima za prečišćavanje vazduha i voda, velikih stočnih farmi, prekomernog opterećenja prostora u turističkim zonama kao i prigradskih zona naselja u drugoj i trećoj kategoriji. U ovoj grupi su lokaliteti malih zagađivača i to: Sombor, Apatin, Crvenka, Kula, Odžaci, Bačka Palanka, Novi Sad, Bajmok, Srbobran, Novi Kneževac, Čoka, Senta, Ada, Temerin, Bačka Topola, Kanjiža, Bečej, Titel, Bač, Bela Crkva, Kovin, Inđija, Stara Pazova, Šid, Kučevo, Požega, Ivanjica, Arilje, Guča, Raška, Ćuprija, Negotin, Bujanovac, Uroševac, Leposavić, Raška, Dimitrovgrad, Knjaževac, Sjenica, Prijepolje, Ub, Osečina, Mionica, Krupanj, Petrovac, Žagubica, Svrljig, Bela Palanka, Svilajnac, Golubac, Kladovo, zone intenzivne poljoprivrede, linije magistralnih puteva i pruga, rečna pristaništa i aerodromi.

5. U petu kategoriju zagađenosti svrstani su lokaliteti sa većim opterećenjem prostora, uglavnom turistički kompleksi i mesta sa nedovoljno kontrolisanom posetom - Sremski Karlovci, Grocka, Vrnjačka Banja, Sokobanja, Topola, Aranđelovac, Ljig, Istok, Štrpce, Zlatibor, Kopaonik, delovi Stare planine, Đerdapsko jezero, kao i prigradske zone sa nekontrolisanom vikend gradnjom, zone sa intenzivnim voćarstvom i vinogradarstvom, koridori lokalnih puteva i pruga.

6. U šestoj kategoriji su teritorije seoskih naselja, područja sa prirodnom degradacijom prostora (erodirane površine, zaslanjena zemljišta, klizišta, plavni tereni, područja jakih mrazeva, zone oko istorijskih spomenika sa kontrolisanim antropoopterećenjem, akvatorije veštačkih akumulacija).

7. U sedmu kategoriju svrstane su teritorije sa ograničenom privrednom aktivnošću: šumske površine sa eksploatacijom, livadsko-pašnjačka područja, močvarna i lovna područja, delovi nacionalnih parkova van rezervata, parkovi prirode, park šume.

8. U osmoj kategoriji su: strogi prirodni rezervati, spomenici prirode i područja zaštićena međunarodnim konvencijama, visoki planinski vrhovi (iznad 2.000 mnv), nepristupačni kanjoni i strmi odseci.

3. Zaštita prirodnih dobara

3.1. Ciljevi

3.1.1. Ciljevi zaštite posebnih prirodnih vrednosti obuhvataju zaštitu prostora (mesta):

(1) izuzetnih i jedinstvenih delova prirode od značaja za naučne, kulturno-obrazovne, rekreativne i druge svrhe;

(2) karakterističnih predstavnika pojedinih ekosistema i izrazitih biogeografskih područja, odnosno predstavnika pojedinih tipova predela, od izvornih do antropogenih;

(3) prirodnih predela, ambijenata i pejzaža oko kulturno-istorijskih spomenika, u okviru kompleksne zaštite ovih celina;

(4) zaštitnih zona (zona uticaja) oko zaštićenih prirodnih dobara.1

____________________________
1 U slučajevima gde se na istom prostoru nalaze i nepokretna kulturna dobra, zaštitne zone se odnose i na njih.

3.1.2. Ciljevi zaštite biodiverziteta obuhvataju:

(1) očuvanje genetskog, specijskog i ekosistemskog biodiverziteta, na osnovu preduzetih: (a) proučavanja genofonda, (b) formiranja baza podataka i inventarizacije i (v) kategorizacije elemenata/komponenti biodiverziteta;

(2) preduzimanje dugoročnih ekosistemskih istraživanja interdisciplinarnog obuhvata;

(3) praćenje stanja biodiverziteta, kao i ugrožavajućih faktora, sa procenom tendencije promena i spontanih sukcesija;

(4) održanje biodiverziteta i bioloških resursa, u skladu sa politikom održivog razvoja.

3.1.3. Posebni ciljevi podrazumevaju:

(1) očuvanje ambijentalnih, estetskih i rekreativnih potencijala područja od posebnog republičkog interesa;

(2) razvoj informacionog sistema zaštite prirode (u okviru informacionog sistema životne sredine i prostora);

(3) zasnivanje zaštite posebnih prirodnih vrednosti na sistematskom prostornom, urbanističkom i ekološkom planiranju;

(4) održavanje i širenje međunarodne saradnje na zaštiti graničnih područja od zajedničkog interesa za zaštitu prirodnih vrednosti i resursa.

3.2. Zaštita prirodnih dobara (Referalna karta IV)

Plan zaštite prirodnih dobara zasniva se na realnoj proceni mogućnosti i potreba u planskom periodu, sa ciljem da se zaštita prirode približi nivou razvijenih evropskih država, uz primenu domaćih iskustava i svetskih standarda. Očekuje se, da će procenat zaštićenih površina posebnih prirodnih vrednosti dostići nivo od 10% ukupnog prostora Republike do 2010. godine.

Planom se određuju područja zaštite posebnih prirodnih vrednosti koja su bitna za utvrđivanje režima korišćenja i namenu prostora na nacionalnom nivou. Tekstualno i grafički prikazuju se površine od 500 do 1.000 ha, kao i one od preko 1.000 ha (stanje i projekcija), jer se ocenjuje da su one relevantne za ovaj nivo planiranja.2

______________________
2 S obzirom da je u toku revizija postojećeg stanja, podela, osim za nacionalne parkove, nije data po vrstama i kategorijama zaštite.

U planskom periodu i nadalje ostaju zaštićene one prostorne celine koje su sada u statusu zaštićenih:

1. nacionalni parkovi: Fruška Gora, Đerdap, Tara, Kopaonik i Šar-planina;

2. druga zaštićena prirodna dobra:

(a) na teritoriji Vojvodine: Subotičke šume, Jezero Palić, Ludoško jezero, Selevenjske pustare, Gornje Podunavlje, Pašnjaci velike droplje, Panonija, Koviljsko-petrovaradinski rit, Stari Begej - Carska bara, Vršački breg, Deliblatska peščara, Obedska bara;

(b) na teritoriji središnje Srbije: Tršić - Tronoša, Trešnjica, Gradac, Rajac, Resava, Lazarev kanjon, Ozren, Sićevačka klisura, Đavolja varoš, Jerma, Dolina Pčinje, Uvac;

(v) na teritoriji Kosova i Metohije: Miruša, Rugovska klisura, Gazimestan, Grmija.

U planskom periodu će - na osnovu prethodnih istraživanja i valorizacije - biti definisani status, prostorni obuhvat i režimi zaštite i za sledeće prirodne celine i predele:

u Vojvodini: Somborski salaši, Srednje-bački salaši, Slani kopovi, Melenačka bara, Karađorđevo, Tikvara, Morovićke šume - ušće Drine i Bosuta, Titelski breg, Biserno ostrvo, Široka bara, Begačka jama, Uzdinska šuma, Tolgonjsko-jabučki rit;

u središnjoj Srbiji: Orlača, Cer, Avala, Kosmaj, Bukulja, Rudnik, Valjevske planine, Deli Jovan, Kučajske planine, Ušće Morave, Juhor, Vlažna staništa kod Paraćina, Vlažna staništa kod Varvarina, Đetinja, Ovčarsko-kablarska klisura, Rtanj, Zlatibor, Mučanj, Zlatar, Golija, Goč-Željin-Stolovi, Jastrebac, Svrljiške planine, Suva planina, Stara planina, Radan, Jerma, Kukavica, Vlasina, Besna Kobila, Kozjak, Grdelička klisura, Vlažna staništa kod Preševa;

na Kosovu i Metohiji: Šatorica-Pilatovica, Prokletije, Lipovica.

Među navedenim područjima, kao područja izuzetnih prirodnih vrednosti od posebnog značaja istuču se: Prokletije, Stara planina, Kučajske planine, Golija i Deliblatska peščara.

Prostornim planom se utvrđuju sledeći regionalni prioriteti zaštite prirodnih dobara (prioritetna područja):

1. na teritoriji Vojvodine, prednost će imati: zaštita vodnih tokova i obalnog područja, zaštita vlažnih i zabarenih površina i specifičnih zaslanjenih terena i intenzivna zaštita područja sa autohtonim šumama;

2. u središnjoj Srbiji, prednost će imati: zaštita planinskih područja (zajedno sa zaštitom izvorišta i vodotokova prve kategorije) i zaštita vlažnih i zabarenih površina uz Moravu, Savu i Dunav (sa ciljem da se uspostavi mreža zaštićenih površina);

3. na teritoriji Kosova i Metohije, prednost će imati: zaštita visokovrednih planinskih područja i sanacija prirode u degradiranim područjima;

4. na regionalnom nivou, posebno u gradskim naseljima, prednost će imati: zaštita sekundarno izmenjenih sredina i zaštita pejzaža i ambijentalnih vrednosti.

Pored zaštićenih prirodnih dobara koja su stekla međunarodni status i upisana u Ramsarsku listu - Obedska bara, Carska bara i Ludoško jezero - predložiće se sticanje međunarodnog statusa zaštite i za sledeće celine:

1. vlažna područja - delovi Gornjeg i Donjeg Podunavlja, Koviljsko-petrovaradinski rit, ritovi oko Pančeva i Beograda i kompleks ritova između Deliblatske peščare i ušća Morave - za upis u Ramsarsku listu;

2. Područja Prokletija, Šar-planine, Kopaonika i Stare planine - za upis u Listu MAV-a ("Čovek i biosfera");

3. nacionalni parkovi Tara i Đerdap, područje Prokletija, zaštićena prirodna dobra Deliblatska peščara i Đavolja varoš - za upis u Svetsku listu zaštićene prirodne i kulturne baštine (UNESCO).

4. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara

4.1. Ciljevi

Osnovni ciljevi zaštite nepokretnih kulturnih dobara su:

(1) očuvanje temelja i materijalne baštine nacionalne kulture i drugih kultura koje su se razvijale na tlu Republike Srbije;

(2) organizovano razvijanje svesti o značaju kulturnog nasleđa za život i rad današnjih i budućih generacija, kao bitnog preduslova za očuvanje nacionalnog identiteta;

(3) reintegracija nepokretnih kulturnih dobara u savremeni životni prostor Republike.

Osnovna načela zaštite su:

1. nepokretna kulturna dobra štite se integralno sa prostorom u kome se nalaze;

2. u područjima gde su nepokretna kulturna dobra u potpunosti integrisana u prirodni prostor, nepokretna kulturna dobra štite se zajedno sa očuvanom prirodom tj. očuvanim prirodnim prostorom;

3. sasvim izuzetno i samo radi spasavanja kulturnog dobra moguća je njegova dislokacija;

4. nepokretna kulturna dobra tretiraju se kao razvojni potencijal područja u kome se nalaze; s tim u vezi razraditi i koncepciju kulturnog dobra kao ekonomskog dobra;

5. zaštita kulturnih dobara je integralni deo razvoja društva;

6. nepokretna kulturna dobra štite se od svih oblika nekontrolisane izgradnje, zatim od rekonstrukcija koje su neprimerene postojećoj naseljskoj strukturi, od industrijskih pogona, od velikih infrastrukturnih sistema, od vojnih objekata i drugih postrojenja koja mogu trajno da degradiraju okruženje kulturnog dobra pa i sam identitet i integritet kulturnog dobra;

7. nasleđe, koje iz raznih razloga nije obuhvaćeno režimom zaštite uvodi se u taj režim; ovo se pre svega odnosi na one komplekse, objekte i mesta poglavito iz 19. i 20. veka koji nisu odgovarajuće valorizovani, pa stoga nisu ni uvedeni u odgovarajući režim zaštite;

8. ostvariti ujednačenost i ravnomernost teritorijalnog prisustva zaštite.

4.2. Planska koncepcija zaštite (Referalna karta IV)

Utvrđuju se načela i mere zaštite nepokretnih kulturnih dobara:

1. kulturna dobra na teritoriji Republike klasifikovana su na sledeće vrste spomenika:

(a) prostorne kulturno-istorijske celine (urbanog, ruralnog i urbano-ruralnog tipa);

(b) spomenici kulture;

(v) arheološka nalazišta;

(g) znamenita mesta.

2. vrednosno rangiranje spomenika od značaja je zbog određivanja režima zaštite prostora - instrumenata zaštite, veličine zaštićenog prostora i dr; u tom smislu treba uskladiti metodologiju i posebne mere zaštite sa kriterijumima koji su propisani i usvojeni za kulturna dobra od najviše do najniže kategorije;

3. planiranju i uređenju prostora pristupa se tako što se podaci o zaštićenim kulturnim dobrima i uslovima njihovog očuvanja ugrađuju u planove zajedno sa instrumentima za njihovo očuvanje; planiranje se bazira na rezultatima rada službe zaštite, koja ima aktivnu ulogu u svim fazama izrade prostornih i urbanističkih planova;

4. neophodno je da se usklade terminologija, rokovi važenja dokumenata (planova i uslova zaštite), procedura i drugi instrumenti značajni za planiranje i realizaciju planova;

5. neophodno je izvršiti dodatna istraživanja teritorije Republike Srbije radi potpunog evidentiranja nepokretnih kulturnih dobara kao i valorizaciju po jedinstvenim kriterijumima; time bi se stvorila potpunija slika o pojedinačnim područjima i koncentraciji nepokretnih kulturnih dobara na osnovu koje bi se ujedno odredile i prostorne kulturno-istorijske celine i posebna kulturna područja; istraživanja treba da obuhvate naročito velike prostorne celine, kao što su npr. Podunavlje, moravske doline, dolina Ibra, i već utvrđena kulturna područja kao što su Stari Ras, fruškogorski manastiri i manastiri Ovčarsko-Kablarske ili Gornjačke klisure, i utvrđivanje drugih kulturnih područja istog ili nižeg ranga;

6. utvrđivanje vrednosti pojedinačnih spomenika ili grupa spomenika u definisanim zonama kulturnog nasleđa preduslov je za odgovarajući tretman spomenika u prostorno-planskoj dokumentaciji;

7. prioritet u valorizaciji i kategorizaciji nepokretnih kulturnih dobara treba dati zonama tekućih ili očekivanih velikih promena - pre svega gradovima i pojasima intenzivnog razvoja i infrastrukturnim koridorima;

8. zaštita nepokretnog kulturnog dobra obuhvata pored samog dobra (spomenik) i njegovu zaštitnu zonu; zaštitna zona nepokretnog kulturnog dobra obuhvata: (a) neposrednu zonu - granicu zaštitne zone dobra i (b) druge prostore od značaja za doživljaj i prezentaciju dobra, koji se utvrđuju u okviru izrade prostornog ili urbanističkog plana;

9. u pogledu vrednosti tj. kvaliteta, kulturno nasleđe je veoma nejednako raspoređeno u prostoru Republike; to nameće potrebu da se pored ujednačavanja vrednovanja na nivou zaštite, vrši relativno vrednovanje nasleđa u urbanističkim i prostornim planovima, tj. da se spomenicima nižeg ranga u zonama siromašnijeg nasleđa posveti relativno veća pažnja upravo radi stvaranja odnosa sredine prema nasleđu;

10. mere zaštite odnose se na ustanovljene kategorije kulturnih dobara i njihovu zaštićenu okolinu, a kategorije su:

(a) kulturna dobra upisana u Listu svetske kulturne baštine (manastir Studenica, Sopoćani sa Starim Rasom) i predložena za upis u ovu Listu (Gamzigrad, manastiri Dečani, Gračanica, Pećka Patrijaršija, manastiri Fruške Gore i Đerdap sa Lepenskim Virom);

(b) kulturna dobra od izuzetnog značaja (lista u analitičko-dokumentacionoj osnovi Prostornog plana);

(v) kulturna dobra od velikog značaja (lista u analitičko-dokumentacionoj osnovi Prostornog plana);

(g) ostala kulturna dobra;

11. sa aspekta planiranja poseban tretman treba da dobiju:

(a) kulturna područja (definisana i u fazi utvrđivanja);

(b) značajna stara gradska i crkvena središta;

(v) zone arheoloških nalazišta;

(g) seoska područja sa vrednim primerima autentične narodne arhitekture, specifičnih tipoloških odlika i ambijenata, sa istorijskim, kulturološkim i tradicionalnim slojevima od značaja za razumevanje istorije i kulture naroda i načina života u seoskim zajednicama;

12. u postupku planiranja mere zaštite predviđaju se i za:

(a) dobra koja uživaju prethodnu zaštitu;

(b) dobra koja još uvek nisu adekvatno vrednovana i zaštićena, a koja predstavljaju vredne primere tehničke kulture i drugih vrsta nasleđa, kao što su: fabrike, fabrički kompleksi i hale, magacini, hidrocentrale i drugi energetski objekti, štamparije, mostovi, železničke stanice i drugi saobraćajni, vodoprivredni i rudarski objekti, objekti poljoprivrede i dr. Pored pojedinačnih i grupa objekata, ovde treba uključiti i naseljske zone (lokalitete) od značaja za razumevanje nacionalne istorije i osobenosti njenog privrednog, socijalnog i kulturnog razvoja (rudarska naselja, radničke kolonije, banjski parkovi, znamenita mesta crkvene istorije i istorijskih događaja i dr.).

Deo pobrojanih kulturnih dobara i područja predstavljen je na referalnoj karti IV. Sa zvanične liste kategorisanih nepokretnih kulturnih dobara ubeležena su: (a) dobra upisana u Listu svetske kulturne baštine, (b) dobra predložena za upis u Listu; (v) dobra od izuzetnog značaja koja se nalaze izvan gradskih područja, i (g) grupacije dobara od velikog značaja koje se mogu definisati kao prostorne celine. Pored ovih, na karti su označene i: (d) zone arheoloških nalazišta - naselja; (đ) gradovi kao zone arheoloških nalazišta; (e) zone srednjevekovnog kulturnog nasleđa; (ž) stara gradska i crkvena sedišta.

VI BILANSI KORIŠĆENJA PROSTORA I KARTE PROSTORNOG PLANA

1. Bilansi planiranih površina

Planirane promene kod osnovne namene prostora usmerene su u pravcu zaustavljanja procesa degradiranja zemljišta i prilagođavanja namena prirodnim uslovima. U prvom redu, to se odnosi na selektivno vraćanje zemljišta šumama u središnjoj Srbiji i u Vojvodini gde je došlo do drastičnog smanjenja šumskog fonda, kao i na rehabilitaciju i obnovu zapuštenog i oslabljenog zemljišnog fonda na teritoriji Kosova i Metohije.

Predviđa se da se do 2010. god. površine pod šumama na teritoriji Republike povećaju za 4,2%, u odnosu na površine 1993. god., uglavnom na račun zemljišta koje se koristi kao poljoprivredno (342 hilj.ha) i na račun degradiranih zemljišta (razna jalovišta i sl.) iz kategorije "ostale" površine. Tako bi 2010. godine u strukturi primarnog korišćenja zemljišta učešće poljoprivrednog zemljišta bilo 60,8%, šumskog zemljišta 31,5% i ostalih površina 7,7%, ukupne teritorije.

Planirano smanjenje poljoprivrednih površina, za oko 353.000 ha do 2010. god., ostvarilo bi se na račun najslabijih poljoprivrednih zemljišta, u korist potrebe povećanja stepena šumovitosti prostora i razvoja vodoprivrednih sistema, a pre svega podizanja zaštitnih šuma i izgradnje višenamenskih akumulacija. Smanjenje poljoprivrednih površina u korist "ostalih" namena (prema procenjenim potrebama industrije, rudarstva, infrastrukturnih, energetskih i drugih velikih potrošača prostora), ograničava se na oko 16.200 ha za teritoriju Republike, potencirajući racionalnije korišćenje ranije zauzetog poljoprivrednog zemljišta i izvesno prestrukturiranje u kategoriji "ostalih" namena.

Na teritoriji Vojvodine se predviđa povećanje šumskih površina za 3,9% do 2010. god., u odnosu na 1993. godinu uz približno toliko smanjenje poljoprivrednih površina i uz minimalno povećanje "ostalih" površina. Očekuje se da će učešće šumskih površina, u ukupnoj površini Vojvodine, ići od 6,8% 1993. god. do 10,7% 2010. godine. Istovremeno bi površine pod poljoprivrednim zemljištem smanjile učešće od 83,2% na 79,3%, dok bi se učešće površina za ostale namene povećalo za 0,1%.

U središnjoj Srbiji bi povećanje učešća šumskih površina išlo od 27,3% 1993. god., do 31,5% - 2010. god., uglavnom na račun poljoprivrednog zemljišta i, više nego u drugim delovima Republike, na račun "ostalih" površina (pre svega zbog većih površina raznih jalovišta). Globalna struktura namene prostora u središnjoj Srbiji 2010. god. izgledala bi: poljoprivredne površine 55,9%, šumske površine 37,2% i ostale namene 6,9%.

Na teritoriji Kosova i Metohije bi povećanje učešća šumskih površina u ukupnoj površini teritorije išlo od 39,4% 1993. godine do 43,7% - 2010. godine, najvećim delom na račun sadašnjih poljoprivrednih namena (za 4,3%), ali i smanjenja neplodnih površina za 0,3% do kraja planskog perioda. Tako bi globalna struktura namene prostora 2010. god., izgledala: poljoprivredne površine 49,6%, šumske površine 43,7% i površine za ostale namene 6,7%.

Promene u strukturi korišćenja poljoprivrednog zemljišta prvenstveno su usmerene na zaštitu pedoloških svojstava, poboljšanja proizvodnih mogućnosti zemljišta, i posebno na sprečavanje konverzije kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta u druge namene. Smanjenje površina koje se koriste kao poljoprivredno zemljište podrazumeva poštovanje prirodnih karakteristika, odnosno pošumljavanje i zatravljavanje oranica na većim visinama i nagibima gde je zemljište ugroženo erozijom i isključivanje iz poljoprivredne proizvodnje zemljišta male bonitetne vrednosti.

Proširenje šumskog fonda u prvom redu se odnosi na pošumljavanje zemljišta VI i VII bonitetne klase i zemljišta zahvaćenih erozijom zatim, na zaštitne šume (oko saobraćajnica, oko izvorišta voda i akumulacija, oko industrijskih postrojenja i uz razna jalovišta), kao i na prigradske šume.

U okviru kategorije "ostalog" zemljišta, iako se u globalnim odnosima ne očekuju bitnije promene ukupnih površina, doći će do određenog prestruktuiranja u nameni prostora. Planirana izgradnja vodoprivrednih sistema, saobraćajne i druge infrastrukture do 2010. godine, imaće glavno učešće u promeni namene zemljišta u okviru ove kategorije.

Planirane lokacije za akumulacije i infrastrukturni koridori utvrđuju se kao rezervacija prostora gde se ograničava izgradnja građevinskih objekata, proširenje naselja i druga izgradnja.

Predviđenim rešenjima kaskada hidroelektrana na pojedinim delovima sistema (srednji tok Drine, Lim, Ibar, Velika, Južna i Zapadna Morava) izbegava se potapanje naselja i objekata infrastrukture. Istovremeno, predviđeni plovni putevi neće zauzimati nove površine jer se zadržavaju u zoni nasipa. To je slučaj i kod predviđenih objekata za odbranu od poplava, koji su uglavnom u zoni postojećih mesta i neće angažovati nove prostore.

U okviru infrastrukturnih koridora uzete su u obzir trase svih magistralnih infrastrukturih sistema (putevi, železnica, gasovodna mreža, naftovodi, visokonaponska dalekovodna mreža, kao i zaštitne zone između pojedinih trasa).

U korišćenju mineralnih resursa u okviru izdvojenih rudnih rejona, odnosno zona eksploatacije metala i nemetala, računa se na maksimalnu racionalnost u zauzimanju prostora, što podrazumeva zaštitu ležišta od preteranog raubovanja, uz obavezu rekultivacije prostora po prestanku eksploatacije ruda. Prema tome, radi se o privremenom zauzimanju zemljišta i urađene analize eventualnih konfliktnih prostora pokazuju da se eksploatacija metala uglavnom vrši na rigidnim terenima, koji nisu značajni za građevinska područja, poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu.

U kategoriji privremenog zauzimanja zemljišta su i lignitska ležišta na površini od oko 1.000 km2 u Republici (550 km2 u središnjoj Srbiji, u okviru Kostolačkog i Kolubarsko-tamnavskog basena i oko 450 km2 na Kosovu i Metohiji u okviru Kosovsko-metohijskog lignitskog basena). U okviru ovih površina relativno je mali broj otkopnih polja u eksploataciji, a jedan deo je u fazi istraživanja, tako da nije moguće precizno odrediti njihov udeo kao korisnika prostora u budućnosti. Performanse ukazuju na veliku koncentraciju rezervi lignita, moćne slojeve i relativno mali koeficijent otkrivke, tako da primenjena kontinualna tehnologija daje mogućnost za ekonomično korišćenje prostora.

Planom zaštite prirodnih dobara predviđeno je značajno povećanje ovih površina u odnosu na postojeće stanje (3,01 % teritorije Republike). Planirano je da se do 2010. godine, zavisno od utvrđenih kriterijuma i mogućnosti, zaštiti/uspostavi posebna namena na oko 10% površine Republike.

2. Karte prostornog plana

Prostorni plan Republike Srbije grafički je prikazan na četiri referalne karte u razmeri 1:300.000.

Referalne karte predstavljaju selektivnu sintezu sadržaja osamnaest izvornih tematskih karata urađenih u razmeri 1:1.500.000, 1:500.000 i 1:300.000 Formirane su digitalnom obradom i obuhvataju:

- Referalna karta I - Plan namene prostora i korišćenja prirodnih resursa, na osnovu sledećih izvornih tematskih karata:

- Korišćenje poljoprivrednog zemljišta

- Razmeštaj šuma

- Staništa i uzgojni centri divljači

- Izvorišta voda i vodoprivredna infrastruktura

- Korišćenje mineralnih sirovina

- Korišćenje energetskih izvora

- Referalna karta II - Plan mreže centara i regionalne organizacije prostora, na osnovu sledećih izvornih tematskih karata:

- Razmeštaj stanovništva

- Mreža centara i funkcionalna područja

- Razmeštaj industrije

- Pojasevi intenzivnijeg razvoja

- Referalna karta III - Plan infrastrukturnih koridora, na osnovu sledećih izvornih tematskih karata:

- Izvorišta voda i vodoprivredna infrastruktura

- Energetska infrastruktura

- Putna mreža, plovni saobraćaj, robno-transportni centri i aerodromi

- Železnička mreža

- Telekomunikacije

- Referalna karta IV - Plan turizma i zaštite prostora, na osnovu sledećih izvornih tematskih karata:

- Organizacija prostora za turizam

- Zaštita i unapređenje životne sredine

- Zaštita prirodnih dobara i ekosistema

- Zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Referalne karte zajedno sa tekstualnim i tabelarnim delovima Prostornog plana, čine sastavni deo Zakona o Prostornom planu Republike Srbije.

VII PRIMENA I SPROVOĐENJE PROSTORNOG PLANA

1. Opšte mere

Interesi i ciljevi koji su utvrđeni Prostornim planom, ostvaruju se:

1. njihovim ugrađivanjem u:

(a) dugoročni i srednjeročni plan razvoja Republike;

(b) programe razvoja gradova i opština;

(v) programe i planove javnih preduzeća;

(g) posebne programe Republike koji se odnose na organizaciju, uređenje i zaštitu prostora;

(d) posebne programe i planove razvoja koji se donose u Republici za pojedina područja;

(đ) posebni programi, planovi i osnove za pojedine oblasti (sektore);

2. primenom mera i instrumenata politike organizacije, uređenja, zaštite i korišćenja prostora;

3. razradom ciljeva i koncepcija utvrđenih Prostornim planom, u prostornim i urbanističkim planovima.

2. Razmeštaj delatnosti i regionalni razvoj

Prostorni plan će, u delu privrednog razvoja, biti realizovan:

1. stimulisanjem selektivnog razvoja urbano-industrijskih centara raznog hijerarhijskog ranga - merama i instrumentima stimulacije/destimulacije i metodama direktnog usmeravanja;

2. diferenciranjem lokalnih javnih prihoda;

3. podsticanjem investicionih ulaganja u prioritetna područja, predviđena Prostornim planom;

4. relativno bržim investiranjem u infrastrukturu malih i srednjih gradova;

5. stimulisanje uvođenja tehnoloških, tehničkih i organizacionih inovacija;

6. podsticanjem malog i srednjeg preduzetništva: (1) stimulisanjem razvoja proizvodnje i proizvodnog zanatstva, u prvom redu na seoskom području i u manjim gradskim naseljima; (2) stimulisanjem lociranja i razvoja manjih industrijskih preduzeća za finalne proizvode visokog kvaliteta (domaći patenti, modeli, programi itd.);

U ostvarivanju navedenih politika, biće primenjivane sledeće teritorijalno/regionalno i sektorski diferencirane mere i instrumenti:

1. stimulisanje novih investicija u područja prioritetnog razvoja, odnosno za zadržavanje postojećih privrednih jedinica u područjima prioritetnog razvoja:

(a) obezbeđivanje povoljnijih investicionih uslova;

(b) izgradnja prioritetne infrastrukture;

(v) stimulisanje angažovanja visokostručnog kadra iz urbanih centara u područja prioritetnog razvoja;

(g) stimulisanje ekološki prihvatljivih tehnologija i tehničko-tehnološkog progresa, naročito u područjima prioritetnog razvoja;

2. mere za razvoj seoskog područja i uređenje poljoprivrednog zemljišta:

(a) usklađivanje ciljeva agrarne politike i politike regionalnog razvoja radi stvaranja uslova za efikasnu realizaciju programa integralnog razvoja seoskog područja;

(b) uspostavljanje sistema praćenja i ocene programa koji se podržavaju sredstvima iz agrarnog budžeta/javnih prihoda; stimulisanje privatnih investitora da ulažu u odgovarajuće programe (podizanje šuma, osnivanje višegodišnjih zasada, sejanje livada i dr.); uvođenje obavezne participacije vlasnika/korisnika poljoprivrednog zemljišta pri sprovođenju programa bonitiranja, pružanja stručnih saveta;

(v) poboljšanje informatičke osnove o poljoprivrednom zemljištu;

(g) merama agrarne politike podržati prioritetne planske ciljeve u oblasti zaštite i korišćenja poljoprivrednog zemljišta uz uvažavanje sledećih kriterijuma: sezonski karakter proizvodnje i potrošnje, trajanje ciklusa proizvodnje, umanjena akumulativna sposobnost, opšti interes za podizanje infrastrukturnih objekata u ovoj oblasti, ukrupnjavanje poseda poljoprivrednih gazdinstava, profesionalna preorijentacija seoskog stanovništva, socio-ekonomska, demografska, kulturna i druga revitalizacija sela;

(d) sredstva za podsticanje ekonomskog razvoja poljoprivrede koristiće se prioritetno za: ostvarivanje bioloških mera zaštite, razvoj stočarstva, provođenja programa rejonizacije, konsolidaciju poseda porodičnih gazdinstava, profesionalnu preorijentaciju seoskog stanovništva;

3. mere za usmeravanje teritorijalnog razmeštaja javnih službi:

(a) definisanje obaveznog (minimalnog) obima i standarda usluga koje će država finansirati, pojedinačno po vrstama službi i diferencirano prema regionalnim osobenostima, nivou razvijenosti i ciljevima podsticanja razvoja pojedinih prioritetnih područja;

(b) finansijska i stručna podrška jedinicama lokalne samouprave za ostvarivanje prioritetnih programa u sektoru javnih službi;

(v) mere za podsticanje formiranja raznih fondova u sistemu i organizaciji javnih službi;

(g) programi smanjenja prostorne disperzije javnih službi, sa sastavnim merama za povećanje dostupnosti službi za građane iz manjih naselja, retko naseljenih i brdskih i planinskih područja;

(d) izgradnja sistema finansiranja javnih službi zasnovanog na kriterijumima kvaliteta ponuđenih programa, njihove prilagođenosti osobenostima jedinica lokalne samouprave i kvalitetu ostvarenih usluga;

(đ) u zdravstvu, uvođenje mobilnih oblika zdravstvenih službi, radi obezbeđenja zdravstvene zaštite u manje naseljenim i emigracionim područjima;

(e) formiranje i izgradnja komplementarnih ustanova u oblasti obrazovanja;

(ž) veća upotreba montažnih i tipskih objekata;

4. mere i sredstva za podsticanje razvoja turizma, uređenje, zaštitu i korišćenje turističkih prostora:

(a) u početnim fazama aktiviranja turističkih prostora, prioritetno će biti stimulisana izgradnja saobraćajne i komunalne infrastrukture i pojednih nekomercijalnih sadržaja javnog standarda;

(b) stimulisanje izgradnje i korišćenja turističke infrastrukture i opreme;

(v) stimulisaće se diferencijacija turističkih potencijala, prema vrsti, kvalitetu, kvantitetu, položaju, prirodnim i stvorenim vrednostima;

5. mere za racionalno korišćenje energije:

(a) donošenje odnosno izmena postojećih propisa u oblasti racionalizacije potrošnje energije;

(b) utvrđivanje obaveze izrade posebnog elaborata o snabdevanju i specifičnom utrošku energije u okviru investiciono tehničke dokumentacije;

(v) stimulacije za racionalno korišćenje energije;

(g) stimulisanje uvođenja i korišćenja novih i obnovljivih izvora energije;

6. mere zaštite voda od zagađenja:

(a) zaštita svih izvorišta voda, posebno izvorišta za velike regionalne sisteme;

(b) rekonstrukcija, dogradnja i dovođenje u optimalne radne uslove postojećih uređaja za prečišćavanje otpadnih voda, čija je opšta efektivnost sada nezadovoljavajuća;

(v) izgradnja PPOV opšteg tipa za sva naselja veća od 5.000 ES (ekvivalentnih stanovnika - zagađivača). Za naselja na malim vodotocima, gde bi PPOV opšteg tipa bila nedovoljna, predviđa se realizacija PPOV sa produženim biološkim prečišćavanjem; u zonama zaštićenih izvorišta pored produžene bioaeracije predviđa se dodatna redukcija fosfora i azota;

(g) potpuna sanitacija naselja, sa kanalizacionim sistemima separacionog tipa;

(d) predtretman toksičnih industrijskih otpadnih voda, pre njihovog upuštanja u gradske kanalizacione sisteme;

(đ) prečišćavanje otpadnih voda onih industrija koje moraju da imaju svoja nezavisna PPOV, po prioritetima, tako da se najpre realizuju PPOV manjeg broja najvećeg zagađivača, koji u ukupnoj emisiji zagađenja učestvuju sa 70-80%;

(e) zaštita od opasnih, toksičnih materija, postojanih i bioakumulativnih, primenom mera u samim tehnološkim procesima i izgradnjom uređaja za prečišćavanje;

(ž) ispuštanje termički zagađenih voda (termoelektrane) dozvoljeno je samo do granica koje se utvrđuju studijama uticaja na reku - prijemnik;

(z) postepena zamena tehnologija u onim tehnološkim procesima u kojima u svetu postoje čistije i resursno efikasnije tehnologije;

(i) dovođenjem visine naknade za ispuštanje zagađenih voda do nivoa da budu veće od troškova (investicionih plus eksploatacionih) prečišćavanja otpadnih voda;

(j) obezbeđivanje uslova za sanitarno ispravno rukovanje i deponovanje svih muljeva nastalih u procesu tretmana otpadnih voda;

(k) obavezna je izrada posebnog plana zaštite voda, striktna i stalna kontrola kvaliteta ambijentalnih i otpadnih voda, izrada i ažuriranje katastra zagađivača i zaštita kvaliteta voda, posebno sa stanovišta zabrane ispuštanja opasnih materija i stavljanja u promet proizvoda koji zagađuju vode, a za koje postoji odgovarajuća zamena.

3. Zaštita životne sredine

Mere za ostvarivanje ciljeva i koncepcija Prostornog plana u zaštiti životne sredine su:

1. investitori i drugi privredni subjekti su obavezni: da izvrše analizu i kvantifikaciju uticaja vlastite aktivnosti na životnu sredinu; planiraju i sprovode mere kojima se sprečava ugrožavanje životne sredine; planiraju i sprovode mere rekultivacije i sanacije; obezbede izvršenje propisanih normi; vode podatke o vrstama i količinama štetnih materija koje stvaraju; vode podatke o štetnim i opasnim otpadnim materijama koje ispuštaju u vodu, vazduh i zemljište i te podatke daju na javni uvid;

2. razvoj čistih, malo i bezotpadnih tehnologija i stimulisanje njihove primene;

3. deponovanje komunalnog industrijskog otpada, postupanje sa otpacima koja imaju svojstvo opasnih materija kao i zaštita od radioaktivnih materijala vršiće se u skladu sa odgovarajućim propisima;

4. stimulisanje recikliranja sirovina i drugih oblika štedljivog korišćenja resursa;

5. stimulisanje privrednih subjekata za ulaganja u aktivnosti koje doprinose zaštiti životne sredine;

6. primena međunarodnih standarda kvaliteta proizvoda koji doprinose zaštiti životne sredine.

4. Smernice za primenu prostornog plana u drugim prostornim i urbanističkim planovima

4.1. Opšta namena i korišćenje prostora i korišćenje prirodnih resursa

Poljoprivredno zemljište od I do IV bonitetne klase, šumsko zemljište i šumsko-poljoprivredno zemljište mogu se prostornim i urbanističkim planovima samo izuzetno predvideti za druge namene.

Makropoljoprivredna rejonizacija utvrđena Prostornim planom, detaljno se razrađuje osnovama zaštite i korišćenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta za teritorije opština odnosno gradova, koje se obavezno uključuju u odgovarajuće prostorne i urbanističke planove, pri čemu se mora obezbediti zaštita od zagađivanja i drugih oblika degradacije, neracionalnog korišćenja i neplanskog preuzimanja poljoprivrednih površina za druge namene.

Prostornim planovima utvrditi površine poljoprivrednog i šumsko-poljoprivrednog zemljišta koje su pogodne za sprovođenje kompleksnog uređenja, putem komasacije poljoprivrednog zemljišta i melioracije brdskih i planinskih pašnjaka i šuma, uz planiranje odgovarajućih pratećih zahvata u organizaciji i uređenju ovih područja u pogledu regulacije vodnog režima, proširenja i racionalizacije putne mreže i dr. U rejonima ratarske i voćarsko-vinogradarske proizvodnje definisati posebne mere zaštite od elementarnih nepogoda.

Površine degradiranih šuma i livada, površine degradiranog i neobrađenog poljoprivrednog zemljišta, površine zemljišta šeste, sedme i osme bonitetne klase, kao i površine jalovišta i pepelišta, kroz razradu namene površina u prostornim planovima, prenameniti u šumsko ili šumsko-poljoprivredno zemljište.

Razradu namene i režima korišćenja šumskog zemljišta zasnivati na integralnom pristupu i tretmanu potencijala staništa i svih funkcija šumskih ekosistema. Prilikom detaljnog razgraničavanja namene površina treba: odrediti površine za podizanje šuma i vegetacijskih pojaseva u funkciji zaštite izvorišta pitke vode i slivova vodotokova predviđenih Prostornim planom za regionalno vodosnabdevanje; odrediti poljoprivredno zemljište, naročito u ravničarskim predelima; definisati imisione zaštitne šume u graničnim zonama industrijskih područja; utvrditi saobraćajne koridore i definisati režim u njima; i definisati režime korišćenja i zaštite šuma. Pri upravljanju i gazdovanju šumama, nužno je: izbeći smanjenje površina pod šumama (krčenje šuma), smanjenje plodnosti i proizvodnog potencijala staništa izmenom mikro- i makro-stanišnih uslova; i prethvat na kvalitet pri izvođenju seča kao šumsko-uzgojnih radova. Neophodno je obezbediti trajnost, sistematičnost i integralnost u gazdovanju šumama i šumskim područjima. Ekološke kriterijume primenjivati kao osnovne u planskom određivanju i organizaciji gazdovanja i upravljanja šumama i šumskim područjima.

Prostornim i urbanističkim planovima obezbediti da predviđena pošumljavanja i melioracije degradiranih šuma dobiju prioritet. Izvršiti detaljno bonitiranje prostora (na nivou katastarskih parcela), a posebno na područjima pošumljavanja i podizanja novih šuma, radi realnog razgraničenja zemljišta na poljoprivredno i šumsko.

Površine određene Prostornim planom za hidroakumulacije, veće zahvate podzemnih voda, višenamenske integralne vodoprivredne sisteme, sisteme za prevođenje voda iz sliva u sliv i sisteme za navodnjavanje - moraju se u prostornim planovima utvrditi za namenu koja je predviđena. Utvrđivanje posebnog režima zaštite ovih prostora sadrži: zabranu izgradnje novih stambenih, industrijskih i drugih objekata u tim zonama; ispunjavanje zahteva da se prilikom izgradnje novih i rekonstrukcije postojećih saobraćajnica njihove trase izmeštaju van zaštićenih zona; zabranu svih aktivnosti koje mogu da onemoguće ili otežaju namensko aktiviranje, korišćenje i uređenje ovih prostora.

Razrada rešenja Prostornog plana mora se zasnivati na integralnom pristupu korišćenju voda, zaštiti od poplava, bujica i erozije. U prostornim i urbanističkim planovima neophodno je izvršiti kategorizaciju područja, odnosno delova naselja, po ugroženosti od poplava, i u skladu s tim definisati razne stepene zaštite i režime korišćenja prostora. U tome, zabranjuje se izgradnja na područjima koja su ugrožena poplavama.

Prostornim i urbanističkim planovima neophodno je definisati prostorne, naseljske i ekološke uslove za štednju (racionalno korišćenje) energije, odnosno za uvođenje i korišćenje novih i obnovljivih izvora energije.

Prostornim planovima područja posebne namene neophodno je definisati uslove za relativizaciju konflikata i smanjenje štetnih posledica obimne eksploatacije mineralnih sirovina.

Prostornim planovima područja posebne namene neophodno je zaštititi područja naftnogasnih ležišta.

4.2. Infrastrukturni koridori

Prostornim planovima obezbeđuje se integralna zaštita svih infrastrukturnih koridora. Do donošenja projekata trasa i lokacija infrastrukturnih sistema, prostornim planovima rezerviše se prostor za njih i utvrđuje pooštren režim zaštite koridora i kontaktnih područja. Identična propozicija utvrđuje se i za zaštitu koridora već izgrađenih prenosnih i distributivnih mreža, kao i onih koje su u izgradnji.

Prostornim i urbanističkim planovima definišu se zelene, zaštitne površine u koridorima magistralne i regionalne infrastrukture i obezbeđuju se uslovi za ukrštanja i prolaze.

Prostornim i urbanističkim planovima određuju se posebna područja za centralizovano snabdevanje toplotnom energijom i/ili prirodnim gasom i definišu uslovi/režimi korišćenja prostora u tim područjima.

4.3. Privredne delatnosti i javne službe

Prostornim i urbanističkim planovima selektivno će se obezbediti uslovi za lociranje privrednih aktivnosti i javnih službi u skladu sa kriterijumima smeštaja i lokaciono-razvojnim potencijalom područja i politikom regionalnog razvoja Republike.

Prostornim i urbanističkim planovima biće predviđene lokacije za javne službe, prema maksimalnim normativima u pogledu predviđenih površina.

Prostornim i urbanističkim planovima i odgovarajućim propisima, obezbediće se uslovi da se u izgradnji objekata/ustanova javnih službi omogući pristup i kretanje slabije pokretnim licima.

4.4. Planiranje organizacije seoskih atara i preporuke za plansku komasaciju zemljišta

U planiranju organizacije seoskih atara obavezna je primena osnovnih principa i kriterijuma za planiranje atara. Primenjivaće se odgovarajući opšti kriterijumi (bonitet zemljišta, nagib terena, nadmorska visina, klimatski faktori, karakteristike poljoprivrednih parcela itd.) i posebni kriterijumi (ekspozicija, uslovi za transport, vetrovi, oblik parcele, pravci redova parcela itd.), prema grupama povoljnosti.

Prilikom definisanja površine građevinskog rejona seoskih naselja treba težiti ostvarivanju odgovarajućih optimalnih bruto gustina naseljenosti, odnosno u tom smislu utvrditi normative i standarde.

Komasacije treba prostorno i vremenski uskladiti sa aktivnostima na planiranju i uređivanju seoskih naselja. U zajedničkom postupku komasacije i planiranja, treba stvoriti uslove naročito za racionalan razvoj i izgradnju naselja, poboljšanje strukture atara, skraćivanje atarskih puteva, formiranje poljozaštitnih pojasa, izgradnju seoske infrastrukture.

4.5. Zaštita od elementarnih nepogoda, potrebe odbrane i zaštite od ratnih razaranja

Prilikom utvrđivanja namene i korišćenja prostora u seizmički ugroženim zonama, mora se poći od ocene prihvatljivog seizmičkog rizika, a u područjima sa nestabilnim i erozijom ugroženim terenima - od ocene stepena prihvatljivog rizika ulaganja u razvoj i zaštitu u odnosu na potencijalne štete.

U prostornim planovima izvršiti zoniranje prema stepenu ugroženosti od poplava i definisati režime korišćenja, zaštite i uređenja ovih zona.

Posebnu pažnju posvetiti utvrđivanju pogodnih lokacija za bezbedno postupanje sa radioaktivnim, opasnim i toksičnim materijama u svim fazama (proizvodnja, transport, skladištenje, korišćenje i konačno odlaganje), kao i definisanju mere zaštite životne sredine na ugroženim područjima za slučaj akcidentnih situacija.

Prostornim i urbanističkim planovima, predvideti neophodne mere za ograničavanje rizika od požara i uticaja nastalih požara na pojedina područja, prirodne i kulturno-istorijske celine, naselja, objekte i mrežu infrastrukture, a posebno kada se radi o prostornom razmeštaju, izboru lokacija i utvrđivanju uslova za izgradnju proizvodnih kapaciteta, skladišta, deponija i objekata infrastrukture sa zapaljivim i eksplozivnim materijama. Sprečiti koncentraciju objekata ovih karakteristika i planirati korišćenje postojećih i podizanje novih, prirodnih i veštačkih vatropregradnih pojaseva i površina (korišćenje vodotokova, saobraćajnica, slobodnih rekreativnih i komunalnih površina i sl.).

Prostornim planom obuhvaćena su i odgovarajuća rešenja u pogledu odbrane i zaštite od ratnih razaranja, koja su ugrađena u sve delove Prostornog plana, a baziraju se na "Opštim uslovima u pogledu odbrane i zaštite od ratnih razaranja" i na posebnim zahtevima o potrebama odbrane, dobijenim od nadležnih organa.

Pri izradi i sprovođenju prostornih i urbanističkih planova, primenjivati mere definisane u "Uslovima za primenu plana u pogledu potreba odbrane i zaštite do ratnih razaranja", koji čine sastavni deo Prostornog plana.

4.6. Vodoprivredna rešenja u prostornom i urbanističkom planiranju

1. Mere rezervisanja prostora

Staviti pod režim zaštite sve lokacije koje su Prostornim planom predviđene za akumulacije, i to: zabranu građenja novih stambenih, industrijskih i drugih objekata u tim zonama i izmeštanje saobraćajnica (u slučaju izgradnje novih i rekonstrukcije postojećih) van zona budućih akumulacija. Područja za akumulacije za regionalne sisteme zaštititi do kota koje odgovaraju obezbeđenosti od 97% (okvirno su navedene u tabeli II-9).

U zaštićenim zonama izvorišta vodosnabdevanja zabranjena je izgradnja objekata koji proizvode i koriste toksične i opasne materije, skladištenje opasnih materija i lociranje deponija.

U profilima u kojima se predviđa izgradnja brana i drugih hidrotehničkih objekata zabranjuju se bilo kakve aktivnosti koje mogu da onemoguće ili otežaju njihovu realizaciju.

2. Mere za smanjenje šteta u plavnim zonama

Odgovarajućim propisima zabraniće se izgradnja objekata u rečnim inundacijama i svim nebranjenim zonama duž vodotoka, dok se prethodno ne obezbedi njihova zaštita.

U zonama koje su ugrožene poplavama bujičnog karaktera zabraniće se izgradnja kapitalnih dobara, sve do sprovođenja potrebnih mera saniranja bujica.

Za građenje objekata u zonama koje su ugrožene povremenim poplavama, planski će se utvrditi uslovi korišćenja prostora. Prostornim planovima izvršiti zoniranje teritorije prema stepenu ugroženosti od poplava.

4.7. Zaštita prirode i životne sredine

1. Zaštita voda

U prostornim planovima rezervisati prostor za podizanje filtracionih pojaseva na zagađenim rekama u zonama industrijskih, gradskih i poljoprivrednih zagađivača, i za podizanje adaptiranih fitosanacionih pojaseva na naročito ugroženim malim tokovima.

Odgovarajućim planovima utvrditi sanitarne zone zaštite i odrediti stepen ograničenja u režimu korišćenja prostora, radi zaštite od zagađivanja područja površinskih i podzemnih, postojećih i potencijalnih izvorišta pitke vode i slivova vodotokova regionalnog i lokalnog značaja, prema postavljenim zahtevima u pogledu kategorizacije voda po kvalitetu.

Lokacije za zahvatanje vode za nove industrijske kapacitete i ostale potencijalne izvore zagađenja utvrđivati, po pravilu, nizvodno od mesta ispuštanja otpadnih voda tih istih korisnika.

2. Zaštita vazduha

U prostornim i urbanističkim planovima izvršiti kategorizaciju prostora u odnosu na postojeći i planirani stepen zagađenosti vazduha, te u skladu sa kapacitetom sredine utvrditi namenu i propisati režim korišćenja prostora.

Radi poboljšanja stanja životne sredine većih urbanih centara, planovima se definiše izgradnja obilaznica na međunarodnim i magistralnim saobraćajnicama.

3. Zaštita zemljišta

Prostornim planovima rezervisati površine za razvijanje raznih oblika fotosanacije (biosanacije i ekosanacije). Primenjivati je kompleksno i na što većim prostorima, a naročito na područjima degradiranog poljoprivrednog i šumskog zemljišta.

Utvrditi površine poljoprivrednog zemljišta na kojima je neophodno izvršiti rekultivaciju, pošumljavanje, antierozionu zaštitu i hidrotehničke i agrotehničke melioracije, te preduzeti celovite mere za zaštitu zemljišta.

Predvideti podizanje zaštitnih šumskih pojaseva oko saobraćajnica, akumulacija, naselja, industrijskih zona i poljoprivrednih površina.

Radi očuvanja flore i faune, posebno migratornih vrsta, neophodno je obezbediti povezivanje vegetacijskih koridora međusobno i sa bliskim šumskim i močvarnim zonama i omogućiti prevazilaženje barijera (saobraćajni koridori i sl.).

4.8. Zaštita prirodnih dobara

Izvršiće se inventarizacija i vrednovanje posebnih prirodnih dobara, utvrditi prostor koji se stavlja pod posebnu zaštitu (sa namenom površina), mere, režimi zaštite i način korišćenja.

Zaštita na područjima posebne namene, odnosno u okviru drugih planskih celina, planira se i sprovodi u skladu sa posebnim uslovima koji su utvrđeni aktom o proglašenju zaštite.

Prilikom sanacije ekološki ugroženih područja, pored tehničkih mera zaštite, obavezno će biti korišćene i biološke mere zaštite, sa osnovnim ciljem revitalizacije područja, povećanja ekološke stabilnosti i raznovrsnosti i započinjanja procesa progradacije primenom autohtonih vrsta flore i faune.

Za sve objekte i radove u područjima zaštićenih prirodnih dobara obavezna je izrada analize uticaja na životnu sredinu. U zaštićenim prirodnim dobrima izgradnja i uređenje može se vršiti isključivo u skladu sa ciljevima i merama zaštite koji su utvrđeni pravnim aktima, prostornim planovima područja sa posebnom namenom i programima zaštite i razvoja.

Na područjima koja su predložena za zaštitu kao prirodna dobra, izgradnja, uređenje i korišćenje do donošenja odluke o zaštiti može se vršiti samo na osnovu odgovarajućih planova i na osnovu prethodno izvršene valorizacije prirodnih vrednosti i analize uticaja na životnu sredinu - ukoliko se radi o objektima i radovima koji bitno menjaju karakteristike sredine.

U prvom stepenu zaštite utvrđuje se zabrana korišćenja prirodnih resursa i isključuju svi drugi oblici korišćenja prostora i aktivnosti, osim naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije.

Za svaku zaštićenu, proređenu i ugroženu vrstu, prostornim i urbanističkim planovima neophodno je utvrditi područje i režim zaštite ekosistema u kome živi.

U prostornim i urbanističkim planovima neophodno je predvideti režime zaštite u područjima gde se nalaze zaštićena prirodna dobra, na osnovu uslova nadležnih službi.

4.9. Zaštita nepokretnih kulturnih dobara

Opšte planske mere zaštite

Planiranjem se obezbeđuje planska zaštita: za već zaštićene objekte i za objekte koji uživaju prethodnu zaštitu.

Prilikom donošenja prostornih i urbanističkih planova, granicom plana obuhvatiće se nepokretna kulturna dobra i njihova zaštićena okolina.

Prilikom izrade prostornih i urbanističkih planova, kao i pre obavljanja velikih investicionih radova, obavezno je detaljno rekognosciranje za: arheološke lokalitete, spomenike narodnog graditeljstva, spomen obeležja i seoska groblja.

Prethodni uslovi nadležnih službi izlažu se javnom uvidu na samom početku planskog postupka.

Odgovarajućim propisima utvrdiće se posebne propozicije u pogledu aktivnosti i postupanja u blizini nepokretnog kulturnog dobra i u njegovoj zaštićenoj okolini, a naročito u pogledu striktnog ograničenja/zabrane izgradnje industrijskih i drugih privrednih postrojenja koji ga svojim prisustvom i štetnim uticajima mogu ugroziti i degradirati; projektovanja i izvođenja velikih saobraćajnih sistema, projektovanja i izvođenja sistema i objekata druge tehničke infrastrukture, eksploatacije mineralnih i drugih sirovina, lociranja vojnih objekata i sistema, lociranja deponija smeća i drugih otpadnih materija, i izgradnje objekata koji mogu da ugroze vrednosti nepokretnih kulturnih dobara.

U zonama velikih razvojnih/građevinskih intervencija, za sve objekte koji se ruše potrebno je uraditi i kulturološki elaborat. Ovim elaboratom obuhvatiti, pored ostalog, i sledeće; geodetske, tehničke i fotosnimke, podatke o ranijim i sadašnjim korisnicima i druge podatke koji su značajni za "fizionomiju" i "memoriju" područja, mesta ili objekata. Elaborati se trajno čuvaju u nadležnim institucijama.

Formiraće se istraživačka, tehnička, istorijska i foto dokumentacija za sve proglašene spomenike - arhitektonske objekte, inženjerske konstrukcije i sisteme, elemente enterijera i fond nepokretnih predmeta.

Planske mere zaštite za zaštićene urbane strukture i gradske ambijente, kao i za druga područja grada, su:

1. gradovi se obnavljaju po istorijsko-topografskim celinama kako su nastajale;

2. urbana obnova zaštićenih prostornih celina obuhvata postupke sanacije i revitalizacije nasleđenog; standardni postupak gradske rekonstrukcije u ovakvim područjima može se primeniti izuzetno za one delove koji su spomenički bezvredni, tehnički dotrajali i higijenski neprihvatljivi;

3. identifikacija i razgraničenje gradske teritorije na delove koji imaju homogena obeležja, prema određenim kriterijumima;

4. identifikacija, kvalifikovanje i kvantifikovanje elemenata ambijentalne strukture.

Planske mere u zaštiti seoske arhitekture i ambijenata su:

1. pristupiće se revitalizaciji seoskih jezgara;

2. pojedinačni objekti narodne arhitekture zaštitiće se u postojećem ambijentu;

3. etno-parkovi će koncentrisati reprezentativne i karakteristične uzorke etnografskih predeonih celina i grupisati ih po srodnosti;

4. zaštiti postojećih vrednosti u seoskim naseljima pristupaće se planski (na osnovu planske regulacije i parcelacije), i pri tom će se nastojati na očuvanju bitnih odlika strukture naselja, odnosno elemenata koji ga tipološki određuju i daju karakter ambijentu;

5. zaštitu pojedinačnih spomenika narodnog graditeljstva, na mestu, celishodno je sprovoditi u dva osnovna vida: zaštita objekata najviših istorijskih, arhitektonskih i etnografskih vrednosti; i formiranje neophodne istorijske, tehničke i foto dokumentaciju, u okviru službe zaštite.

U zaštiti srednjovekovnih i ranih antičkih utvrđenja, koja se nalaze na teško pristupačnim lokacijama, prioritetno je poboljšati njihovu saobraćajnu dostupnost.

Pri aktiviranju hramova i manastirskih kompleksa, neophodno je preduzimanje istraživačkih i konzervatorskih radova.

Trajno i sistematski istražiti, dokumentarno obraditi i odgovarajuće zaštititi znamenita mesta, spomen obeležja, groblja i nadgrobne spomenike.

U zaštiti arheoloških nalazišta:

1. preduzeti opšte planske mere zaštite na trasama, lokacijama i područjima gde se predviđaju graditeljske aktivnosti;

2. obavezati investitore da finansiraju zaštitna arheološka iskopavanja na terenu (lokaciji) gde je odobrena izgradnja;

3. ukoliko se tokom započetih radova naiđe na arheološko nalazište, investitor finansira izmene projekta.

U prostornim i urbanističkim planovima biće predviđene lokacije i zaštita neposrednog okruženja i za one sakralne objekte koji nisu obuhvaćeni prethodnim odredbama, a u skladu sa potrebama lokalnih zajednica.

4.10. Usmeravanje procesa urbanizacije, izgradnja gradova i prigradskih naselja

U prostornim i urbanističkim planovima neophodno je predvideti integraciju sistema naselja u zonama veza regionalnih i subregionalnih centara, radi ostvarivanja racionalne organizacije infra- i suprastrukture, objedinjavanja i koordinacije naseljskih funkcija, koordinacije privrednih aktivnosti i racionalnog i efikasnog organizovanja upravljačkih funkcija.

U planiranju gradova, njihovih rubnih zona i prigradskih naselja, biće primenjivane sledeće mere:

1. urbanističkim planovima razrađivaće se naročito: mere očuvanja identiteta gradova, povećanje urbane vrednosti i planske mere za revitalizaciju prigradskih naselja i njihov dalji razvoj;

2. prioritet u unapređenju, održavanju i stabilizovanju odnosa u sistemu grad - rubni predeo - prigradska naselja, treba da ima razvoj i izgradnja mreže efikasnih saobraćajnica, tehničke infrastrukture i diferencirana zemljišna politika.

U širenju gradskog/prigradskog područja, kroz urbanističke planove posebnim merama obezbediće se racionalnije korišćenje prostora i njegovo opremanje, pre svega infrastrukturnim objektima i objektima javnih službi. Dalje širenje izgrađenog zemljišta gradova svesti na neophodni minimum primenom sledećih mera:

1. odredbama urbanističkih planova;

2. smeštajem samo proizvodnih, energetskih i zaštitnih sistema u ovaj prostor;

3. određivanjem koridora zaobilaznih saobraćajnica;

4. širenjem šumskih i poljoprivrednih kompleksa;

5. stambenom izgradnjom samo izuzetno, ukoliko ne narušava celovitost neizgrađenog zemljišta;

6. kombinovanom primenom ekonomskih i ekoloških mera, stimulisanjem izgradnje u postojećem građevinskom području i građevinskom području okolnih naselja.

Primenom posebnih mera:

1. u urbanističkim planovima utvrdiće se koridori tehničke infrastrukture i njihova zaštita u sprovođenju planova;

2. planiranje, izgradnja, korišćenje i održavanje tehničke infrastrukture usklađuje se na nivou grada kao celine; ne dozvoljava se izgradnja i pogušćavanje u koridorima tehničke infrastrukture.

Racionalnije i intenzivnije korišćenje (gradskog) građevinskog zemljišta, obezbeđuje se sledećim merama:

1. urbanističkim planovima i drugim merama na nivou opštine/grada utvrđuju se zone za intenzivnije korišćenje, posebno zone koje su povoljnije za javne namene;

2. programima fondova za zemljište u gradovima, sredstva usmeravati za obnovu i rekonstrukciju, a samo minimalno i neophodno za potrebe širenja grada na poljoprivredna zemljišta;

3. izgradnjom na neizgrađenim parcelama ili manjim kompleksima neizgrađenog zemljišta u gradskim prostorima.

Obnavljanje urbanog identiteta i humanizacija grada je osnovni princip i sprovodiće se preko sledećih mera:

1. posebnim programima za intervenciju u gradskom tkivu, u zonama koje se mogu identifikovati po vremenu nastanka, tipu ulične matrice i matrice parcelacije, načinu i režimu izgradnje;

2. pogušćavanjem stambenih zona do higijenski i socijalno prihvatljivih gustina i izgradnjom drugih sadržaja koji ne ugrožavaju stanovanje;

3. pogušćavanjem industrijskih zona i bez ugrožavanja higijenskih i radnih uslova, uz komunalno/infrastrukturno opremanje; i povećanjem zelenih površina u tim zonama;

4. očuvanjem i poboljšanjem zaštitnih zelenih površina i podizanjem novih, u naseljima, rubnim pojasevima naselja i u njihovoj okolini; nastojati da površine i objekti javnog gradskog zelenila - parkovi, skverovi, drvoredi i dr. - budu međusobno povezani, kako bi se formirale odgovarajuće celine zelenih površina;

5. rešenjima za saobraćajnu mrežu, izmeštanjem magistralnih tranzitnih saobraćajnica i razvojem javnog gradskog i međunaseljskog prevoza.

Mere sanacije i obnove stambenog fonda siromašnih i nehigijenskih naselja su:

1. na republičkom nivou utvrdiće se kriterijumi za ocenu i kategorisanje ovih naselja prema načinu izgradnje, pravnom statusu i stepenu urbane/komunalne higijene;

2. urbanističkim planovima identifikovaće se nehigijenske zone u naseljima (nehigijenska naselja, slamovi i enklave) i planiraće se mere za njihovu sanaciju i obnovu; mere potpune rekonstrukcije koristiti samo u izuzetnim slučajevima;

3. svestranija saradnja građana (lokalne zajednice) i lokalnih (opštinskih, gradskih i dr.) institucija/organizacija;

4. odgovarajuće poreske olakšice za pripremanje, planiranje i sprovođenje sanacije i obnove.

Primenjivaće se sledeći koeficijenti u planskom pogušćavanju izgrađenosti naselja:

5. Donošenje prostornih planova za uže prostorne celine

Republika Srbija će u periodu do 2010. godine, u okviru svoje nadležnosti, donositi regionalne prostorne planove, prostorne planove "područja posebne namene" i prostorne planove "mreža infrastrukture" za uže prostorne celine u skladu sa planskim rešenjima i smernicama Prostornog plana Republike.

Regionalni prostorni planovi donose se za jedno ili više funkcionalnih područja odnosno okruga, i to za:

1. Administrativno područje grada Beograda;

2. Južni Banat (opštine: Alibunar, Bela Crkva, Vršac, Kovačica, Kovin, Opovo, Pančevo, Plandište); Srednji i Severni Banat (opštine: Ada, Žitište, Zrenjanin, Kanjiža, Kikinda, Novi Kneževac, Novi Bečej, Nova Crnja, Sečanj, Senta, Čoka); Južnu Bačku i Srem (opštine: Bač, Bačka Palanka, Bački Petrovac, Beočin, Bečej, Vrbas, Žabalj, Inđija, Irig, Novi Sad, Pećinci, Ruma, Sremska Mitrovica, Stara Pazova, Srbobran, Sremski Karlovci, Temerin, Titel, Šid) i Severnu Bačku (opštine: Apatin, Bačka Topola, Kula, Mali Iđoš, Odžaci, Subotica, Sombor) na području Vojvodine;

3. Kolubaru, Mačvu i Podrinje (opštine: Bogatić, Valjevo, Vladimirci, Koceljevo, Krupanj, Lajkovac, Loznica, Ljig, Ljubovija, Mali Zvornik, Mionica, Osečina, Ub, Šabac); Podunavlje i Braničevo (opštine: Velika Plana, Veliko Gradište, Golubac, Žabari, Žagubica, Kučevo, Malo Crniće, Petrovac, Požarevac, Smederevo, Smederevska Palanka); Pomoravlje i Šumadiju (opštine: Aranđelovac, Batočina, Despotovac, Jagodina, Kragujevac, Knić, Lapovo, Paraćin, Rekovac, Rača, Svilajnac, Topola, Ćuprija); Ponišavlje i Toplicu (opštine: Aleksinac, Babušnica, Bela Palanka, Blace, Gadžin Han, Dimitrovgrad, Doljevac, Žitorađa, Kuršumlija, Merošina, Niš, Prokuplje, Pirot, Svrljig); Timočku Krajinu (opštine: Boljevac, Bor, Zaječar, Knjaževac, Kladovo, Majdanpek, Negotin, Soko Banja); Južnu Moravu (opštine: Bojnik, Bosilegrad, Bujanovac, Vlasotince, Vladičin Han, Vranje, Lebane, Leskovac, Medveđa, Preševo, Surdulica, Trgovište, Crna Trava); Zapadnu Moravu i Pešter (opštine: Aleksandrovac, Brus, Varvarin, Vrnjačka Banja, Gornji Milanovac, Ivanjica, Kruševac, Kraljevo, Lučani, Novi Pazar, Raška, Ražanj, Trstenik, Tutin, Ćićevac, Čačak); i Zlatiborsko-zlatarski region (opštine: Arilje, Bajina Bašta, Kosjerić, Nova Varoš, Požega, Prijepolje, Priboj, Sjenica, Užice, Čajetina) u središnjoj Srbiji; i

4. Kosovo (opštine: Vučitrn, Glogovac, Zubin Potok, Zvečan, Kačanik, Kosovo Polje, Kosovska Mitrovica, Leposavić, Lipljan, Novo Brdo, Obilić, Podujevo, Priština, Srbica, Uroševac, Štimlje); Metohiju (opštine: Gora, Dečani, Đakovica, Istok, Klina, Orahovac, Peć, Prizren, Suva Reka, Štrpce); i Kosovsko Pomoravlje (opštine: Vitina, Gnjilane, Kosovska Kamenica) na području Kosova i Metohije.

Prostorni planovi područja posebne namene i prostorni planovi mreža infrastrukture donose se za sledeće prostorne celine:

1. transgranična područja, ukoliko se sa državama u okruženju definišu ovakva područja i pristupi zajedničkom planiranju i usmeravanju njihovog razvoja;

2. turistička područja: Kopaonik-Željin-Vrnjačka Banja; Šar-planina; Tara-Zlatibor-Jadovnik-Javor; Golija; Valjevske planine; Gornje Podunavlje; Stara planina; Vlasina i Krajište; Prokletije; Fruška Gora; Đerdap; Gornja Tisa; Deliblatska peščara;

3. slivna područja velikih i srednjih vodnih akumulacija i velika izvorišta podzemnih voda;

4. područja obimne površinske eksploatacije mineralnih sirovina: Kolubarsko-tamnavski, Kosovsko-metohijski i Kostolačko-kovinski lignitski basen, kao i za perspektivnu zonu eksploatacije rude bakra na potezu Bor-Majdanpek;

5. područja čiji se razvoj usmerava posebnim republičkim programima;

6. područja kulturnih dobara: (a) šire zaštitne zone spomenika koji su upisani i predloženi za upis u listu svetske baštine: Studenicu, Stari Ras sa Sopoćanima, Gamzigrad, Dečane, Gračanicu, Pećku patrijaršiju, manastire Fruške Gore i Đerdap sa Lepenskim Virom; (b) grupacije objekata od izuzetnog i velikog značaja (zone starih gradskih i crkvenih središta, manastirski kompleksi, grupacije manastira i crkava);

7. područja prirodnih dobara, nacionalni parkovi, veći prirodni rezervati i parkovi prirode;

8. područja velikih slobodnih zona, luka, aerodroma i robno transportnih centara; i

9. područja gde su izraženi konflikti i kolizije u korišćenju prostora.

Prostorni planovi infrastrukturnih koridora donose se za sledeće magistralne pravce: Subotica-Novi Sad-Beograd-Niš-Tabanovce; Jadranska magistrala i autoput Beograd-Južni Jadran; Niš-granica Bugarske; Niš-Priština-Peć-Crna Gora; Pojate-Kruševac-Kraljevo-Čačak; Beograd-Pančevo-Vršac-rumunska granica; i druge magistralne koridore od republičkog značaja; koridore Save, Dunava i Velike Morave.

Prilikom utvrđivanja petogodišnjih programa primene i ostvarivanja Prostornog plana odnosno donošenja odluka o izradi prostornih planova područja posebne namene i prostornih planova mreža infrastrukture odrediće se bliži uslovi za pripremu i donošenje tih planova (granice područja, ciljevi, sadržaj plana i dr.). Pritom će se obezbediti da se za jednu prostornu celinu donosi jedan prostorni plan, koji može imati više "područja posebne namene" ili infrastrukturnih koridora. Sastavni deo studijske i dokumentacione osnove ovih prostornih planova obavezno čine prethodne procene uticaja na životnu sredinu i prethodne procene opravdanosti.

Prioritet u pripremanju i donošenju prostornih planova do 2000. godine imaće:

1. Regionalni prostorni planovi za: administrativno područje grada Beograda, Južnu Bačku i Srem, Ponišavlje i Toplicu, Pomoravlje i Šumadiju, Kosovo, Metohiju, Kosovsko Pomoravlje i Južnu Moravu;

2. Prostorni planovi područja posebne namene za Dunavsko-savski pojas, Kolubarski, Kosovsko-Metohijski i Podunavski lignitski basen, Borski rudarski basen, zonu Instituta nuklearnih nauka "Vinča", turistička područja Stare planine, Šar-planine, Prokletija, Vlasine sa Krajištem i Golije, za zone najvrednijih nepokretnih kulturnih dobara: Romulijane (Gamzigrad), manastira Studenice, Gračanice, Pećke patrijaršije, Dečana i Starog Rasa sa Sopoćanima i slivna područja velikih i srednjih vodnih akumulacija; i

3. Prostorni planovi infrastrukturnih koridora: Subotica-Novi Sad-Beograd-Niš-Tabanovce; Beograd-Pojate-Crna Gora; Niš-granica Bugarske; Niš-Priština-Peć-Crna Gora.

Prioritet u pripremanju i donošenju urbanističkih planova, imaće gradovi ili delovi gradskih područja sa vrednim urbanim nasleđem, banje i druga turistička naselja, mali gradovi i centri zajednica sela u pograničnim i nedovoljno razvijenim područjima čiji će razvoj podsticati Republika i naselja koja su obuhvaćena programom trajnog zbrinjavanja izbeglica.

6. Institucionalna i informatička podrška ostvarivanju prostornog plana

6.1. Obavljanje stručnih i istraživačkih poslova iz nadležnosti Republike

Nadležno ministarstvo će u roku od dve godine od usvajanja Prostornog plana pripremiti projekt razvoja mreže institucija za obavljanje stručnih poslova u oblasti prostornog planiranja. Realizacijom tog projekta obezbediće se kontinuiran rad na istraživanjima, planiranju i implementaciji, odnosno upravljanju korišćenjem i uređenjem prostora.

Posebno, projektom će biti razrađeno pitanje sadržaja, organizacije i finansiranja stručnih i istraživačkih poslova iz nadležnosti Republike, za sledeće grupe poslova:

1. naučni i istraživački rad;

2. pripremanje, donošenje i sprovođenje prostornih i urbanističkih planova iz nadležnosti Republike;

3. izdavanje uslova za velike investicione objekte koji su u nadležnosti Republike i davanje mišljenja prilikom izdavanja uslova za izgradnju investicionih objekata za koje Republika ima posebnih interesa;

4. vođenje i razvoj jedinstvenog informacionog sistema o prostoru (uključiv i prostorno-plansku dokumentaciju);

5. obrada prostornih i ekoloških aspekata u drugim planovima i programima razvoja Republike;

6. izrada prostornih, naseljskih i ekoloških aspekata u studijama opravdanosti za projekte koji su od posebnog interesa za Republiku;

7. koordinacija i izrada međurepubličkih i međudržavnih projekata iz oblasti planiranja i uređenja prostora i zaštite životne sredine koji su od interesa za Republiku;

8. pripremanje programa, politika razvoja, normativno-pravnih osnova, normativa, standarda i drugih instrumenata za ostvarivanje Prostornog plana.

6.2. Informacioni sistem o prostoru

Imajući u vidu potrebe primene, praćenja i inovacije Prostornog plana, kao i potrebe prostornog i urbanističkog planiranja i zaštite životne sredine na drugim nivoima upravljanja/planiranja, pristupiće se, na osnovu rezultata odgovarajućih stručnih i naučnih istraživanja, sistematskom radu na uvođenju i razvoju prostornog (geografskog) informacionog sistema, usklađenog sa informacionim sistemom o životnoj sredini. Prioritetno će biti izrađen sam projekt razvoja informacionog sistema o prostoru (i međusobnog usklađivanja sa informacionim sistemom o životnoj sredini). Projekt će sadržati tri dela: (1) dijagnozu stanja informatike o prostoru i životnoj sredini, statističkim i drugim informacionim sistemima; (2) koncepciju razvoja informacionog sistema o prostoru Republike i (3) koncepciju razvoja informacionog sistema Prostornog plana.

7. Programsko istraživačka podrška ostvarivanju prostornog plana

7.1. Programska podrška

Ostvarivanje Prostornog plana biće podržano pripremom posebnih programa (planova, projekata, strategija, politika i dr.) u sledećim oblastima:

1. strategija održivog razvoja Republike Srbije;

2. dugoročna demografska politika Republike;

3. racionalno korišćenje i štednja energije;

4. dugoročni razvoj energetike;

5. program agrarne regionalizacije;

6. dugoročni razvoj poljoprivrede i sela;

7. dugoročni program razvoja šumarstva;

8. dugoročni program razvoja saobraćaja;

9. planska i tehnička dokumentacija za razvoj saobraćajne mreže do 2010. godine;

10. strategija i projekat razvoja telekomunikacija;

11. integralna zaštita životne sredine u Republici;

12. tretman i odlaganje opasnih otpadnih materija i odlaganje, tretman i korišćenje industrijskog i komunalnog otpada;

13. zaštita i korišćenje većih reka;

14. zaštita prirodnih dobara i strategija održanja i zaštite biodiverziteta;

15. izrada prostorno-planerskog atlasa Srbije;

16. ažuriranje katastra zemljišta, građevinskih objekata i instalacija;

17. izrada državnih sektorskih karata (R 1:5.000, 1:10.000 i 1:25.000);

18. detaljna seizmološka karta Republike Srbije;

19. zaštita nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog i velikog značaja sa izradom atlasa;

20. program obnove gradova u Republici;

21. urbanističke norme i standardi za opremanje naselja u Republici;

22. regionalni standardi i norme za javne službe i programske osnove po sektorima javnih službi;

23. dugoročna strategija razvoja turizma sa programima razvoja turizma za turističke zone, tranzitne drumske i plovne pravce I-III stepena, gradske turističke centre I i II stepena i za banje I i II stepena;

24. katastar nestabilnih i erodibilnih područja i lokaliteta ugroženih atmosferskim nepogodama;

25. projekat reforme sistema korišćenja građevinskog zemljišta;

26. program saradnje sa susednim zemljama u oblasti prostornog uređenja i zaštite životne sredine, zaštite prirodnih dobara i razvoja turizma u prigraničnim područjima;

27. razvoj slobodnih zona u Republici;

28. prilagođavanje zakonske regulative u domenu prostornog i urbanističkog planiranja, zaštite životne sredine i izgradnje objekata u skladu sa propisima Evropske Unije.

7.2. Istraživačka podrška

Primena i eventualne izmene i dopune Prostornog plana zahtevaju dopunska istraživanja u sledećim oblastima:

1. institucionalno-upravljački, informaciono-upravljački i ekonomski problemi regulacije u oblastima organizacija i uređenja prostora, naseljskog razvoja i zaštite životne sredine, u uslovima pluralističkog društva i uvođenja tržišnog sistema;

2. istraživačke osnove za regionalizaciju prostora Republike;

3. istraživanje prostornih faktora Republike i istraživanje mera za plansko usmeravanje razvoja posebnih područja (pogranična, brdska, planinska i druga);

4. izrada metodologije za prećenje (monitoring) i ocenu ostvarivanja (evaluacija) Prostornog plana Republike Srbije;

5. kompleksna tipologija seoskih područja i seoskih naselja;

6. uvođenje i primena studija uticaja na okolinu u prostorno i urbanističko planiranje;

7. metodologija istraživanja ekološko-prostornog kapaciteta razvoja za pojedina područja Republike;

8. istraživanje energetskih izvora i potencijala;

9. istraživanje raznih aspekata energetske efikasnosti i racionalne potrošnje (štednje) energije;

10. istraživanja za potrebe korišćenja i upravljanja vodnim resursima;

11. istraživanje metodologije prostornog planiranja turističkih prostora i istraživanje potencijala za turizam i komplementarne aktivnosti.

8. Etapnost ostvarivanja prostornog plana

Bliži uslovi i etape primene Prostornog plana za period do 2000. godine biće utvrđeni u posebnom programu koji će Narodna skupština Republike Srbije doneti najkasnije za 12 meseci nakon stupanja na snagu ovog zakona. Programom će biti utvrđeno, naročito:

1. srednjeročni planski ciljevi, prioriteti i razvojne politike (sa sastavnim merama i instrumentima);

2. način usklađivanja planskih ciljeva i prioriteta Prostornog plana sa drugim razvojnim planovima, programima i projektima;

3. organizaciono-institucionalna podrška ostvarivanju Prostornog plana: nadležni državni organi, planske službe na regionalnom/okružnom nivou, stručne/naučne institucije ovlašćene za obavljanje poslova praćenja ostvarivanja Prostornog plana i planske evaluacije i dr.;

4. obrazovanje stručnog i naučnog kadra koji će raditi na realizaciji navedenih zadataka;

5. način izveštavanja o realizaciji Prostornog plana, period, postupak, nadležni organi, ovlašćene stručne (naučne organizacije) institucije i dr.;

6. baze podataka i sistemi pokazatelja za praćenje ostvarivanja Prostornog plana i ocenu ostvarivanja.