Prethodni

ISTORIJA

CILJ I ZADACI NASTAVE ISTORIJE

Ciljevi nastave istorije u I razredu gimnazije su:

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

Svi smerovi

(2 časa nedeljno, 72 časa godišnje)

I UVOD U ISTORIJU

II OD KAMENA DO PISMA

III POJAVA I POJAM DRŽAVE

IV TEŽNJE KA HEGEMONIJI I IMPERIJI

V ANTIČKO DRUŠTVO

VI PRIVREDA ANTIČKOG SVETA

VII RELIGIJA

VIII KULTURA

IZVORI I LITERATURA ZA NASTAVNIKE I UČENIKE

Zvezdicom su označena dela koja su za nastavnike. Preporuka je da se istorijski izvori što češće koriste u nastavi, kao materijal koji, uz pomoć nastavnika, analiziraju učenici. Nastavnik bi trebalo da odabere odlomke iz istorijskih izvora i da ih, ukoliko je potrebno, prilagodi razvojnim mogućnostima učenika.

Izvori

1. Slobodan Dušanić, Žarko Petković, Radna sveska za I razred gimnazije: Stari vek u istorijskim izvorima, Novi Sad, Platoneum, 2002.

2. Istorija starih Grka do smrti Aleksandara Makedonskog u odabranim izvorima, prevod M. N. Đurić, Beograd 1965.

3. Hamurabijev zakonik, prevod M. Višić (Zakonici drevne Mesopotamije, Beograd 1986.)

4. Platon, Država, prevod A. Vilhar, Beograd 1969.

5. Platon, Zakoni, prevod A. Vilhar, Beograd 1971.

6. Aristotel, Atinski ustav, Zagreb 1948.

7. Herodot, prevod M. Arsenić, Novi Sad 1980.

8. Plutarh, Usporedni životopisi (Solon, Perikle Tiberije i Gaj Grah), Zagreb 1988.

9. Tukidid, Istorija Peloponeskog rata, prevod D. Obradović, Beograd 1999.

10. Polibije, Istorije, prevod M. Ricl, Novi Sad 1988.

11. Tit Livije, Od osnivanja grada, prevod M. Mirković, Beograd 1991.

12. Apijan, Rimski građanski ratovi, Beograd, Kultura, 1967.

13. Tacit, Anali, prevod Lj. Crepajac, Beograd 1970.

14. Plinije Mlađi, Pisma, prevod A. Vilhar, Beograd, 1982.

15. Sv. Avgustin, O državi Božijoj, prevod T. Ladan, Zagreb 1982.

Literatura:

1. D. Srejović, A. Cermanović, Rečnik grčke i rimske mitologije, Beograd, Srpska književna zadruga, 1992.*

2. D. Srejović, Arheološki leksikon, Beograd, Savremena administracija, 1992.*

3. Vidosava Nedomački, Arheologija Bliskog Istoka,*

4. V. I. Avdijev, Istorija Starog Istoka, Beograd, 1952.*

5. V. V. Struve, D. P. Kalistov, Stara Grčka, Sarajevo, Veselin Masleša, 1969.*

6. Šamu, Grčka civilizacija, Beograd

7. F. Papazoglu, Istorija helenizma, Epoha Aleksandra Velikog, Beograd, Naučna knjiga, 1972.*

8. Oksfordska istorija Grčke i helenističkog sveta, Beograd, Klio, 1999.

9. M. N. Đurić, Istorija helenske književnosti, Beograd, ZUNS, 1989.*

10. N. A. Maškin, Istorija starog Rima, Beograd, Narodna Knjiga, 1968.*

11. Pjer Grimal, Rimska civilizacija, Beograd 1968.

12. Oksfordska istorija rimskog sveta, Beograd, Klio, 1999.

13. Pregled rimske književnosti*

14. Ilustrovana istorija sveta I: Stari svet, Beograd, 1984.

15. Rostovcev, Istorija starog sveta, Novi Sad 1990.

16. F. Arijes, Ž. Dibi, Istorija privatnog života I, Beograd, Klio

II razred

Društveno-jezički smer

(2 časa nedeljno, 72 časa godišnje)

I EVROPA U RANOM SREDNJEM VEKU:

Literatura za nastavnike:

- S. Peinter, Istorija srednjeg veka, Beograd, 1997.

- Dž. Holms, Oksfordska istorija srednjeg veka, Beograd, 1998.

- Dž. Linč, Istorija srednjovekovne crkve, Beograd, 1999.

- Ž. Dibi, Istorija privatnog života 2, Beograd, 2001.

- Ž. Dibi, Umetnost i društvo u srednjem veku, Beograd, 2001.

- Ž. Le Gof, Srednjovekovna civilizacija Zapadne Evrope, Beograd, 1974.

Istorija Vizantije:

- G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, 1996.

- L. Breje, Vizantijska civilizacija, Beograd, 1976.

- D. Obolenski, Vizantijski komonvelt, Beograd, 1991.

- H. G. Bek, Vizantijski milenijum, Beograd, 1990.

Nacionalna istorija:

- S. Ćirković, R. Mihaljčić, Leksikon srpskog srednjeg veka, Beograd, 1999.

- K. Jireček, Istorija Srba 1-2, Beograd, 1978.

- Istorija srpskog naroda (knjige 1 i 2), Beograd, 1981, 1982.

- S. Ćirković, Srbi u srednjem veku, Beograd, 1995.

- M. Blagojević, Srbija u doba Nemanjića, Beograd, 1989.

- R. Mihaljčić, Kraj srpskog carstva, Beograd, 1976.

- R. Mihaljčić, Lazar Hrebeljanović, Istorija, kult, predanje, Beograd, 1984.

- M. Blagojević, Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama, Beograd, 1997.

- M. Živojinović, Istorija Hilandara, Beograd, 1999.

II razred

Prirodno-matematički smer

(2 časa nedeljno, 72 časa godišnje)

I PROSTORI I HRONOLOŠKI OKVIR EPOHA

II DINAMIKA ISTORIJE

III IDEJE I STVARNOST

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

I razred gimnazije svih smerova

Sadržaji programa nastavnog predmeta istorije u I razredu gimnazije obuhvataju praistoriju i istorijski period starog veka. Koncipirani su u nekoliko tematskih celina kojima su obuhvaćene najvažnije pojave i procesi iz društvene, kulturne, političke, ekonomske istorije i istorije svakodnevnog života u periodu starog veka.

Iako na prvi pogled ne deluje tako, ovakvim pristupom ne napušta se hronološki princip u sagledavanju prošlosti. Naprotiv, pri izboru sadržaja za svaku temu, taj se princip može slediti; šta više, to je i poželjno, jer se na taj način učeniku omogućava da prati i razume razvojnu liniju starog veka u svim predloženim tematskim celinama. Takođe, ovakav pristup omogućava učenicima, da na njima primerenom nivou, aktuelizuju i osavremene prošlost, kroz upoređivanje određenih pojava i procesa, koji su bili karakteristični za antičko doba, a u sličnom ili potpuno izmenjenom vidu postoje i danas.

Sem toga, tematski pristup omogućava nastavnicima mnogo veću slobodu prilikom izrade mesečnih planova, što znači da oni mogu odlučiti koliko će vremena odvojiti za obradu pojedinih tematskih celina, kojim će ih redosledom obrađivati, pa čak i koji bi sadržaji bili najpogodniji za obradu neke teme. Prilikom izbora sadržaja, nastavnik treba da vodi računa o:

1. razvojnim karakteristikama i mogućnostima učenika,

2. potrebama i interesovanjima učenika,

3. uslovima u kojima se realizuje nastavni predmet istorija.

Preporuka svakom nastavniku je da u okviru svake tematske celine, koliko god je moguće, obradi i sadržaje iz lokalne istorije. Takođe, preporuka je i da se na gimnazijskom nivou veća pažnja posveti antičkom društvu i državi, a posebno fenomenima atinske demokratije, institucijama rimske republike, pravnim spomenicima i hrišćanstvu. U okviru posebne teme učenike treba uputiti u osnovne teorijske osnove istorijske nauke i približiti im metodologiju istorijskog istraživanja. Čitanje i analiza istorijskih izvora u okviru ove, ali i svih drugih predloženih tema, omogući će oblikovanje i razvijanje veština kritičkog mišljenja kod učenika.

Ishodi određuju znanja, umenja, stavove i vrednosti koja svaki učenik treba da razvije u okviru određenog nastavnog predmeta i / ili tokom obaveznog i opšteg srednjeg obrazovanja. Oni predstavljaju realizaciju postavljenih ciljeva i osnovu za koncipiranje nastavnog i obrazovnog rada. Za potrebe ostvarivanja ishoda biraju se sadržaji nastavnog rada, nastavne metode i oblici rada, planiraju se aktivnosti učenika i nastavnika.

PREDLOŽENE TEME, SADRŽAJI ZA TEME I CILJEVI I ISHODI PO TEMAMA

1. UVOD U ISTORIJU

U okviru ove teme učenicima treba približiti prošlost i smisao proučavanja prošlosti. Posebno se zadržati na pojmovima prostora i vremena (računanje vremena, periodizacija prošlosti), kao bitnim teorijskim odrednicama istorijske nauke, a zatim na pojmu i vrstama istorijskih izvora, naučnoj istoriografskoj literaturi i, posebno, metodologiji istorijskog istraživanja.

Cilj ove tematske celine je upoznavanje učenika sa teorijskim osnovama istorijske nauke i osnovnim elementima metodologije istorijskog istraživanja, ali i njihovo osposobljavanje da te elemente primenjuju u izradi školskih zadataka (npr. analiza istorijskih izvora), ali i u vanškolskim situacijama.

Nakon obrade ove teme učenik će:

2. OD KAMENA DO PISMA

Kao uvod u ovu temu, učenike bi trebalo upoznati sa hronološkim i prostornim okvirima praistorijskog i istorijskog razdoblja koje će proučavati (praistorija i stari vek; basen Sredozemlja), sa teorijama o nastanku ljudi i narodima čiju će prošlost izučavati (Indoevropljani, Semiti...). U okviru ove teme, posebno akcentovati tekovine koje su bitno izmenile materijalnu stvarnost prvih ljudi i njihovih kultura (govor, vatra, točak, metali, oruđa za rad i oružja, zemljoradnja, zanati, kuće, likovne predstave, pismo...) i fenomen migracija i prelazak sa nomadskog na sedelački način života. Poželjno je da se ove pojave posmatraju kroz ceo period: od pojave prvih ljudi, do početka srednjeg veka, čime bi se, u okviru migracija mogli obuhvatiti i Germani.

Cilj ove tematske celine je poznavanje i razumevanje kontinuiteta, promenljivosti i razvojnosti određenih društvenih i kulturnih pojava i procesa u praistoriji i starom veku.

Nakon obrade ove teme učenik će:

3. POJAVA I POJAM DRŽAVE

I ovu temu bi, kao i sve ostale koje slede, trebalo koncipirati po hronološkom principu: početi od praistorijskih zajednica (horde, matrijarhalni i patrijarhalni rodovi, bratstva...), a završiti sa poznoantičkim rimskim carstvom i vizantijskom državom. Objasniti uzroke nastanka država, osobenosti različitih tipova državnog uređenja (istočnjačka despotija, grčki polis, helenističke monarhije, rimska država), državne institucije i mehanizme njihovog delovanja. Poseban akcenat staviti na institucije atinske demokratije i rimske republike i carstva. U okviru ove teme, zadržati se na običajnom pravu i, posebno, na zakonima, opštim pravnim aktima koji regulišu život ljudi u državnoj zajednici.

Cilj ove tematske celine je poznavanje najvažnijih političkih ustanova epohe starog veka.

Nakon obrade ove teme učenik će:

4. TEŽNJE KA HEGEMONIJI I IMPERIJI

Ova tema se odnosi na antičku ideju o "svetskoj vladavini". Tu ideju bi trebalo približiti učenicima i objasniti im zbog čega su istaknuti državnici i vojskovođe antike težili stvaranju teritorijalno velikih država. U službi ove ideje bili su vojska i osvajački rat, fenomeni koji se ovom prilikom mogu posebno obraditi.

Među brojnim primerima kojima bi se mogla ilustrovati ova tema, istaći pre svega primere atinske hegemonije u okviru Atinskog pomorskog saveza i rimskih osvajanja.

Nakon obrade ove teme učenik će:

1) razumeti i moći da objasni dejstvo različitih društvenih, kulturnih i ekonomskih činilaca na vojno-politička shvatanja antičkog doba

5. ANTIČKO DRUŠTVO

Društvenu strukturu i promene koje su se u toj strukturi dešavale predstaviti u kontinuitetu, počevši od praistorijskih zajednica, do država ranog srednjeg veka. Istaći zajednička svojstva antičkih društava: njihov patrijarhalni karakter i fenomen ropstva (izvori ropstva, status i uloga robova, pobune i ustanci robova), a posebno obraditi fenomen atinskog i rimskog građanstva (prava i obaveze atinskih i rimskih građana) i položaj žena i dece u patrijarhalnim društvima antike.

Cilj ove tematske celine je poznavanje najvažnijih društvenih ustanova epohe starog veka i poznavanje i razumevanje kontinuiteta, promenljivosti i razvojnosti društvene strukture praistorijskog i antičkog sveta.

Nakon obrade ove teme učenik će:

1) razumeti razvojnost društva i faktore koji na nju utiču

2) razumeti specifičnosti društvene strukture starog veka

3) umeti da prepozna i objasni (na konkretnim primerima) činioce kontinuiteta i promena društvenih pojava

6. PRIVREDA ANTIČKOG SVETA

Sadržaje ove nastavne teme odabrati tako da učenici steknu celovitu sliku o osnovnim odlikama privrednog života antičkog sveta. Upoznati ih sa nosiocima privrede u državama starog veka (slobodni ljudi i robovi) i ukazati im na ekonomske specifičnosti pojedinih država (irigacioni sistem u državama Starog Istoka, zanatstvo i trgovina u Atini). Posebno se fokusirati na privredu Rima (posledice rimskih osvajanja, pojava latifundija, politika "hleba i igara" i njene posledice, reforme braće Grah i Gaja Marija, kolonat...) i posledice stapanja poznorimskog društveno-ekonomskog sistema i germanskih plemenskih zajednica.

Cilj ove tematske celine je poznavanje ekonomskih ustanova epohe starog veka.

Nakon obrade ove teme učenik će:

7. RELIGIJA

Ova tematska celina može se spojiti sa sledećom (Kultura). Zbog međusobne povezanosti ovih tema, ciljevi i ishodi za njih su objedinjeni i biće dati u okviru tematske celine Kultura.

U okviru ove tematske celine učenike bi trebalo upoznati sa promenama u verskim predstavama ljudi od praistorije do kraja starog veka (totemizam, animizam, politeizam, monoteizam). Grčki i rimski panteon (osobine bogova) mogu se analizirati uporedno. Mitovi bi se mogli proučavati kao svojevrsni odraz načina života i shvatanja tadašnjih ljudi. Akcenat staviti na hrišćanstvo (pojava hrišćanstva, osnovni elementi hrišćanskog učenja, ranohrišćanske zajednice, odnos rimskih vlasti prema hrišćanima...).

8. KULTURA

U okviru ove tematske celine sa učenicima diskutovati o pojavi i značaju pisma, pravnih spomenika antičkog doba, osnovnim odlikama antičke književnosti, umetnosti i nauke. Posebno se zadržati na svakodnevnom životu ljudi antičke epohe (ishrana, odevanje, vaspitanje i obrazovanje, moral...).

Cilj ovih tematskih celina je negovanje svesti o postojanju evropskog identiteta kod učenika i razvijanje svesti o pripadnosti evropskoj civilizaciji.

Nakon obrade ovih tema učenik će:

II razred

(Društveno-jezički smer)

Sadržaji programa nastavnog predmeta istorija u drugom razredu društveno-jezičkog smera gimnazije obuhvataju istorijski period srednjeg veka. Predloženi sadržaji podeljeni su na tri tematske celine:

1. Evropa u ranom srednjem veku.

2. Evropa od XII do XV veka.

3. Vizantija i Balkan od XII do XV veka.

Učenik će:

- razumeti pojam migracija, znati uzroke i posledice seobe naroda,

- razumeti uzroke nastanka savremenih evropskih država,

- znati nastanak i razvoj državnih institucija srednjeg veka,

- znati uzroke i posledice sukoba svetovne i duhovne vlasti u srednjem veku,

- znati uticaj crkve i religije na društvo i kulturu srednjeg veka,

- znati nastanak, razvojnost i karakteristike društva, privrede i kulture srednjovekovne epohe,

- uočiti povezanost društva, privrede i kulture u srednjem veku,

- razumeti promene u načinu života u srednjovekovnoj epohi,

- moći da napravi razliku između državnog ustrojstva Vizantije i srpske srednjovekovne države, sa jedne strane, i zapadnoevropskih monarhija,

- znati glavne karakteristike hrišćanstva i islama,

- moći da napravi razliku u organizaciji i uticaju katoličke pravoslavne crkve,

- izgraditi svest o nacionalnoj pripadnosti i razviti kritički odnos prema istoriji svog naroda,

- izgraditi odgovoran odnos prema kulturnom nasleđu,

- znati da koristi pisane, likovne i grafičke izvore informacija,

- znati da koristi i analizira istorijske izvore srednjeg veka,

- razlikuje vrednosni, analitički i činjenički iskaz,

- razlikuje bitno od nebitnog,

- analizira stavove i argumentovano vodi dijalog,

- samostalno izvodi zaključke.

Nastavniku se preporučuje da se u realizaciji sadržaja pridržava hronološkog principa, kako bi učenici razumeli razvojnost srednjeg veka.

Nastavnik ima slobodu da sam odredi potreban broj časova za obradu nastavnih jedinica u skladu sa interesovanjem učenika. Preporuka je da se određeni broj časova posveti temama iz lokalne istorije. U skladu sa mogućnostima nastava se može organizovati na srednjevekovnim arheološkim lokalitetima, u manastirima i muzejima.

II razred

(Prirodno-matematički smer)

Kao završna tema gradiva u II razredu prirodno-matematičkog smera, dinamiku istorije bi trebalo obraditi zajedno sa učenicima, a u korelaciji sa prvom temom - Hronološki i prostorni okviri.

Trebalo bi naglasiti promene, njihovu dubinu, učestalost, ritmove. Uporediti ih sa promenama u prethodnom periodu, i sa promenama danas. Razgovarati - šta određuje karakter promene, koliki je čovekov uticaj?

Prilika da se učenicima približi teorija istorije, razgovarati o različitim istoriografskim školama - o "analistima" i njihovoj teoriji ritmova u istoriji.

Ne insistirati na konačnim odgovorima, insistirati na slobodnom razmišljanju, na postavljanju pitanja. Ponekad je dobro pitanje bolje od dobrog odgovora.

Gradivo je sa nemarom podeljeno na opštu i nacionalnu istoriju, da bi čvrst kontinuitet istorijskog toka u nastavi, omogućio da promene budu vidljive.

Ovo su samo predlozi nastavniku. Njegova lična inicijativa bi trebalo da odigra presudnu ulogu - u izboru tema, nastavnih jedinica, broja časova za određenu temu, izboru metoda.

Naša preporuka je da se što je moguće više prostora prepusti učenicima.

Takođe, preporučujemo ambijentalnu nastavu (u muzejima, srednjovekovnim gradovima, arheološkim lokalitetima, okolini mesta gde se škola nalazi...).

Ako postoji lična inicijativa nastavnika, preporuke bi mogle skromno da pomognu. Ako ne postoji, onda ni preporuke nemaju smisla.

Ova tema ima i obrazovni i vaspitni značaj.

Naglasiti da stvarnost ima svoje tokove nezavisne od idealnih predstava o dobu i o budućnosti.

Razgovarati o "senkama" koje dobija svaka ideja tokom pokušaja njenog ostvarenja. Primer: protestantizam - surovost prema seljacima u "seljačkom ratu", sa blagoslovom Lutera

- katoličanstvo i Inkvizicija

- u ime ljudske slobode nemilosrdni obračuni unutar Francuske buržoaske revolucije

- Ruso, autor najslavnijeg dela iz oblasti vaspitanja deteta "Emil", svoju decu ostavlja u sirotištu, smatrajući da je nesposoban da ih odgaja hrišćanstvo i paganstvo naroda (i u Srbiji).

GEOGRAFIJA

CILJ I ZADACI NASTAVE GEOGRAFIJE

Nastava geografije treba da doprinese:

- sticanju novih i produbljivanju stečenih znanja, umenja i navika i izgrađivanju stavova iz fizičke, društveno - ekonomske, regionalne i nacionalne geografije;

- razumevanju predmeta i metoda proučavanja prirodno-geografskih i društveno-geografskih objekata, pojava i procesa kao i njihovo delovanje na svojstva geografske sredine;

- shvatanju korelativnih odnosa između geografije i drugih prirodnih i društvenih nauka;

- sticanju globalnih predstava o fizičko-geografskim i društveno-geografskim karakteristikama sveta;

- razumevanju zakonomernog razvoja geografske sredine kao rezultata delovanja prirodnih pojava, procesa i čoveka;

- upoznavanju aktuelne i kompleksne stvarnosti savremenog sveta;

- razumevanju strukture i procesa različitih regiona u okviru globalnog sistema;

- razumevanju prirodnih, društvenih i privrednih odlika naše zemlje;

- razvijanju stavova o preventivi, zaštiti i unapređenju životne sredine;

- razvijanju nacionalnog, evropskog i svetskog identiteta;

- razvijanju tolerancije, poštovanja i pripadnosti multietničkom, multijezičkom, multikulturnom... svetu;

- razvoju opšte kulture i obrazovanosti.

Program geografije u gimnaziji treba da uvede učenike u odgovarajuće geografske discipline (geomorfologija, klimatologija, hidrologija, biogeografija, ekonomska geografija, geografija stanovništva i naselja, politička geografija i druge). S obzirom na to da je uz svaku nastavnu jedinicu navedeno koji su ključni sadržaji koje treba obraditi, neophodno je globalno označiti očekivane ishode, odnosno, koja znanja, umenja i navike učenik treba da stekne na nivou obaveštenosti, razumevanja i primene.

Da bi se što potpunije ostvarili cilj i mnogobrojni zadaci nastave geografije treba obezbediti maksimalnu moguću korelaciju sa srodnim predmetima, a naročito sa nastavnim predmetima koji su, kao i geografija, označeni kao nosioci sadržaja u planiranju porodice i populacionoj politici (biologija, psihologija, filozofija i sociologija).

Novi program nastave geografije koncipiran je tako da pruža učenicima mogućnost da steknu neophodna znanja, umenja i stavove o prirodnoj sredini i društvenoj stvarnosti Srbije i Crne Gore i savremenog sveta. Istovremeno, ovaj program omogućava upoznavanje geografskih naučnih disciplina, kao i mesto, ulogu i značaj geografije kao nauke u sistemu nauka.

Programi su tematski koncipirani u skladu sa reformskim procesima obrazovanja i sa savremenom ulogom geografije u gimnaziji. Godišnji fond časova nije promenjen. Nastavnicima se preporučuju nastavne teme i nastavni sadržaji koje bi trebalo obraditi. Sloboda i kreativnost nastavnika ispoljiće se kroz:

- samostalno planiranje i određivanje broja i tipova časova po nastavnoj temi,

- izbora nastavnih metoda, tehnika, aktivnosti, didaktičkih sredstava i pomagala.

Napominjemo da je neophodno zainteresovati učenike za terenska istraživanja lokalne sredine što je veoma značajno za primenu geografskih znanja i veština. Neophodno je uputiti učenike na pronalaženje i korišćenje različitih izvora informacija.

Skrećemo pažnju nastavnicima da je u korišćenju udžbenika važan selektivan pristup datim sadržajima. Takođe, preporučuje se nastavnicima da od učenika ne zahtevaju memorisanje faktografskog i statističkog materijala, jer to nije cilj nastave geografije. Stečena znanja treba da budu primenjiva a učenici osposobljeni da sami istražuju i analiziraju određene geografske pojave i procese.

OPŠTI ISHODI NASTAVE GEOGRAFIJE

Na kraju III razreda gimnazije učenik će:

- uočavati i razumeti pojave i procese u prirodi;

- koristiti geografsku kartu za orijentaciju i kao izvor geografskih znanja i informacija;

- razumeti međusobnu uslovljenost geografskih pojava i procesa na lokalnom, regionalnom i planetarnom nivou;

- razumeti povezanost prirodnog okruženja sa društvenim, ekonomskim i kulturnim pojavama i procesima na lokalnom, regionalnom i planetarnom nivou;

- primenjivati znanja iz geografije kroz samostalno učenje i istraživanje;

- koristiti govorne, količinske i simboličke forme podataka (tekst, slike, tabele, grafikoni, dijagrami i karte);

- biti sposoban za terensko posmatranje i kartiranje objekata i pojava, sprovođenje ankete, interpretiranje dopunskih izvora i primenu statističkih metoda;

- pokazivati odgovarajuće ponašanje u konkretnim situacijama;

- razumeti i uvažavati sve narode, njihove kulture, vrednosti i način života;

- razumeti međuzavisnost naroda i zemalja sveta;

- razumeti ne samo prava nego i dužnosti pojedinaca, društvenih grupa i naroda jednih prema drugima;

- učestvovati u akcijama očuvanja i unapređivanja životne sredine;

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

Svi smerovi

(70 časova godišnje)

I UVOD U FIZIČKU GEOGRAFIJU

- Predmet, podela, zadatak proučavanja i veza sa srodnim naukama;

II OPŠTE FIZIČKOGEOGRAFSKE ODLIKE ZEMLJE

- Hipoteze o postanku Zemlje i Sunčevog sistema;

- Zemljina kretanja - posledice i dokazi;

III ZEMLJINE SFERE

IV PRIRODNA SREDINA I ČOVEK

- Uticaj čoveka na prirodu i uticaj prirodne sredine za ljudsko društvo;

- Prirodni resursi: rezerve, obnavljanje, korišćenje i zaštita;

- Geodiverzitet i biodiverzitet - značaj i zaštita;

II razred

svi smerovi

(72 časa godišnje)

I KARTOGRAFIJA

- Predmet proučavanja, mesto i uloga kartografije u sistemu nauka i značaj kartografskog metoda;

- Geografska karta: pojam, svojstva i elementi;

- Matematički elementi karte (ram karte, oslone tačke, razmer, koordinatna mreža i kartografske projekcije);

- Primena avionskih i satelitskih snimaka u kartografiji;

- Predstavljanje geografskog sadržaja na kartama;

- Podela geografskih karata po razmeru i sadržaju;

Tematska kartografija:

- Grafička sredstva kartografskog izražavanja na tematskim kartama;

- Metode predstavljanja geografskih objekata i pojava na tematskim kartama;

- Tehnička sredstva u digitalnoj kartografiji.

II GEOGRAFIJA STANOVNIŠTVA I NASELJA NA ZEMLJI

- Predmet proučavanja, mesto i uloga demografije u sistemu nauka;

Osnovne odlike stanovništva sveta:

- Broj stanovnika, demografska ekspanzija i gustina naseljenosti;

- Raspored stanovništva na Zemlji;

- Prirodno i mehaničko kretanje stanovništva;

- Strukture stanovništva;

- Geografsko-socijalni pokazatelji nejednakog razvoja sveta;

Naselja:

- Vrste i tipovi;

- Glavna obeležja seoskih naselja i deagrarizacija;

- Funkcije grada i njegov uticaj na okolinu - urbanizacija;

- Konurbacije i megalopolisi;

III POLITIČKA I EKONOMSKA GEOGRAFIJA

Političko-geografski elementi države;

Savremena politička karta sveta:

- Kolonijalni odnosi, dekolonizacija i neokolonijalizam;

- Tehnološki kolonijalizam;

Svetska privreda:

- Nejednak privredni razvoj sveta i posledice;

- Svetski tokovi robe, kapitala i informacija;

- Integracije u svetu (EU, EFTA, NAFTA, OPEK);

- Globalizacija svetske privrede i njene posledice;

- Multinacionalne i transnacionalne kompanije;

- Industrijske zone i tehnološki parkovi;

- Mesto poljoprivrede u prostornoj organizaciji privrede i značaj agroindustrije;

- Globalizacija hrane i uloga FAO.

IV REGIONALNA GEOGRAFIJA VANEVROPSKIH KONTINENATA

Geografski pregled Azije:

- Prirodna i demografska obeležja;

- Zone civilizacije Azije;

- Politička podela Azije;

- Ekonomske karakteristike Azije;

Geografski pregled Afrike:

- Prirodna i demografska obeležja;

- Zone civilizacije Afrike;

- Politička podela Afrike;

- Ekonomske karakteristike Afrike;

Geografski pregled Severne Amerike:

- Prirodna i demografska obeležja;

- Zone civilizacije Severne Amerike;

- Politička podela Severne Amerike;

- Ekonomske karakteristike Severne Amerike;

Geografski pregled Srednje i Južne Amerike:

- Prirodna i demografska obeležja;

- Zone civilizacije Srednje i Južne Amerike;

- Politička podela Srednje i Južne Amerike;

- Ekonomske karakteristike Srednje i Južne Amerike;

Geografski pregled Australije i Okeanije:

- Prirodna i demografska obeležja;

- Zone civilizacije Australije i Okeanije;

- Politička podela Australije i Okeanije;

- Ekonomske karakteristike Australije i Okeanije;

Geografski pregled polarnih oblasti:

- Otkriće i istraživanja regija;

- Prirodna i demografska obeležja;

- Politička podela i ekonomske karakteristike.

III razred

svi smerovi

(72 časa godišnje)

I EVROPA

- Fizičkogeografske karakteristike;

- Društvenogeografske odlike Evrope;

- Evropska unija - uloga i značaj;

- Geografski pregled Balkanskog poluostrva;

II GEOGRAFSKA OBELEŽJA DRŽAVNE ZAJEDNICE SRBIJE I CRNE GORE

- Geopolitički položaj;

- Veličina, granice i oblik teritorije

III PRIRODNE KARAKTERISTIKE SRBIJE I CRNE GORE

IV STANOVNIŠTVO I NASELJA SRBIJE I CRNE GORE

- Broj i gustina naseljenosti;

- Prirodno kretanje stanovništva;

- Vrste migracija, uzroci i posledice;

- Strukture stanovništva;

- Naselja: vrste i tipovi;

V PRIVREDA SRBIJE I CRNE GORE

- Faktori razvoja i razmeštaja privrednih delatnosti;

- Energetski izvori i rudno bogatstvo;

- Industrija - razmeštaj i potencijali;

- Poljoprivreda i šumarstvo;

- Saobraćaj, trgovina i turizam;

- Savremene tendencije u razvoju privrede zemlje;

VI REGIONALNE CELINE REPUBLIKE SRBIJE

- Opšte geografske karakteristike;

- Geografske karakteristike lokalne sredine;

VII SRBIJA I CRNA GORA U SAVREMENIM INTEGRACIJSKIM PROCESIMA

- Značaj integracijskih procesa u Evropi i savremenom svetu;

- Saradnja naše zemlje sa drugim državama i međunarodnim organizacijama (politička, ekonomska, kulturno-prosvetna i naučno-tehnološka)

- Srbi i Crnogorci van državnih granica (dijaspora)

Preporučena literatura:

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

I razred

U prvom razredu izučava se fizička geografija. Veoma je značajno da prilikom realizacije programa nastavnik sagleda nivo znanja iz fizičke geografije sa kojim učenici dolaze iz osnovne škole, kako bi svoj nastavni rad prilagodio tome.

U okviru posebnih nastavnih tema, ali međusobno tesno povezanih i neodvojivih, date su osnove fizičke geografije kontinuirano i sistematizovano.

Bitni zahtevi po nastavnim temama su sledeći:

Najpre treba uraditi "Uvod u fizičku geografiju", gde se daju osnovne karakteristike fizičke geografije kao fundamentalne geografske discipline.

Nastavna tema "Opšte fizičko-geografske odlike Zemlje" obuhvata raznovrsne geografske sadržaje (matematička geografija, paleogeografija), ali i sadržaje iz drugih, srodnih nauka (geologija, astronomija). Učenike treba upoznati sa položajem Zemlje u vasioni, savremenim hipotezama o postanku Zemlje i Sunčevog sistema i posledicama Zemljinih kretanja. Potrebno je izbegavati ponavljanje usvojenih sadržaja iz osnovne škole i insistirati na povezivanju stečenih znanja sa novim gradivom.

Nastavna tema "Zemljine sfere" obuhvata tematiku unutrašnjih i spoljašnjih Zemljinih sfera. Posebna pažnja mora da se posveti geološkom razvoju i građi Zemljine kore. Složeno gradivo o geološkom razvoju Zemljine kore treba objašnjavati korišćenjem odgovarajućih primera iz geološke i geomorfološke istorije Balkanskog poluostrva i teritorije naše zemlje. Postanak reljefa na Zemlji objašnjavati preko tektonike ploča i ostalih pokreta u Zemljinoj kori. Značaj ove problematike u procesu nastave treba posebno naglašavati zbog njenog značaja za razumevanje karakteristika drugih geografskih komponenata. Sadržaji su tako prezentirani u programu da ih treba interpretirati kao uzročno posledični red objekata, pojava i procesa u geografskom omotaču. Ova tema obuhvata i problematiku spoljašnjih sfera Zemlje i njihove osnovne karakteristike (atmosfera, hidrosfera i biosfera). U njima su dati veoma složeni klimatološki, meteorološki, hidrološki i biogeografski sadržaji. Bitno je da se, prema zahtevima programa, ukaže na njihove osobine, kao i pojedine pojave, koje su od naročitog značaja za biološku i ekonomsku egzistenciju čoveka.

Spoljašnje sfere Zemlje, kao, uostalom, i unutrašnje sfere, moraju se posmatrati kompleksno, u međusobnoj zavisnosti i uslovljenosti, jer jedna zavisi od druge, i promene u jednoj izazivaju promene u ostalim sferama. Potrebno je objasniti kako je čovek svojim radom i aktivnostima uticao na promene u okviru Zemljinih sfera, kako pozitivno tako i negativno. Zato je nužno da se istakne potreba zaštite pojedinih sfera od daljeg degradiranja (mehaničkog i hemijskog) i ukaže na potrebu preduzimanja mera radi zaštite i unapređivanja prirodnih i antropogenih tvorevina geografske sredine.

S obzirom na to da su sadržaji ove nastavne teme u geografskoj literaturi dobro obrađeni, savetuje se izbegavanje suvišnog faktografisanja i deskripcije.

Nastavna tema "Prirodna sredina i čovek", ima zadatak da objasni međuslovljenost čoveka i prirode. Potrebno je da se istakne značaj prirodnih resursa čije su rezerve ograničene i neobnovljive, kao i ukazivati na preventivnu zaštitu kako bi se resursi racionalno koristili u cilju očuvanja životne sredine i održivog razvoja. Sadržaji iz nastavne teme "Prirodna sredina i čovek" imaju izuzetnu obrazovno-vaspitnu ulogu.

II razred

Sadržaj i strukturu programa čine nastavne teme iz oblasti kartografije, demografije, političke, ekonomske i regionalne geografije sveta.

Pri obradi nastavne teme "Kartografija" treba se osloniti na ranije stečena znanja učenika iz ove oblasti, i povezati ih sa novim sadržajima. Treba imati u vidu da su kartografski sadržaji neophodni za savladavanje celokupnog gradiva nastave geografije. Kartu treba koristiti u svim fazama nastavnog procesa, na svim časovima, pri obradi svih geografskih naučno-nastavnih sadržaja. Osposobljenost za intrepretiranje karte i njeno korišćenje u raznim situacija, u nastavi i van nje, naziva se kartografska pismenost i zbog toga je karta univerzalno nastavno sredstvo. Naime, predstavljanje geografskih objekata, pojava i procesa na karti je, na sadašnjem stepenu razvoja geografije, kao nauke, jedan od najracionalnijih metoda sistematizovanja i generalizovanja objekata, pojava i procesa. Geografska karta tako postaje značajno sredstvo komunikacije u našoj civilizaciji, sa širokim dijapazonom upotrebe. Kartografska pismenost je potreba savremenog čoveka i zbog toga karta mora da bude prisutna u obrazovno-vaspitnom radu nastavnika geografije na svim tipovima časova.

Sadržaji iz geografije stanovništva i naselja osmišljeni su tako da se njihovom obradom ukaže na najvažnije demografske probleme savremenog sveta. Težište obrade treba da bude na osnovnim karakteristikama demografskog razvoja i merama koje se preduzimaju u cilju prevazilaženja postojećih razlika u pojedinim regijama sveta. U cilju objašnjavanja određenih demografskih pojava i procesa neizbežna je upotreba određenih statističkih podataka. Nastavnicima se preporučuje da od učenika ne zahtevaju memorisanje brojčanih podataka već da ih koriste za izradu tabela i grafičko predstavljanje.

U geografiji naselja potrebno je naglasiti uticaj faktora prirodne sredine na pojavu, rasprostranjenost i izgled naselja, značaj funkcionalne podele naselja, urbanizacije kao svetskog procesa i njegove posledice, kao i smanjivanje razlika između ruralnih i urbanih naselja. Takođe, od značaja je ukazati na prostornu diferenciranost i specifičnosti pojedinih delova sveta, kao i tendencije razvoja naselja u savremenom svetu.

Sadržaji iz političke geografije treba da pruže učenicima neophodna znanja koja će im pomoći da sagledaju faze kroz koje je teklo formiranje savremene političke karte sveta. Neophodno je da se objasne političko-geografski elementi države kao kompleksne i promenljive geografske kategorije.

U okviru ekonomske geografije proučavaju se glavne karakteristike globalizacijskih procesa svetske privrede i njene posledice, neravnomernost u razvoju proizvodnih snaga i bitna geografska obeležja nove naučno-tehnološke revolucije. Poseban značaj u realizaciji programa imaju sadržaji o novinama u nauci i tehnologiji koji utiču na trgovinske tokove robe, kapitala i informacija u svetu. Problemu ostvarivanja integracionih privrednih procesa u Evropi i u svetu, multinacionalnim i transnacionalnim kompanijama (razvoj, razmeštaj, organizacija proizvodnje, politički uticaj i sedište), industrijskim zonama i tehnološkim parkovima neophodno je posvetiti značajnu pažnju. U okviru ove nastavne teme potrebno je ukazati na posebno mesto poljoprivrede u prostornoj organizaciji privrede, kao i na značaj globalizacije hrane kao i ulogu FAO-a.

Ova nastavna tema je osnova za pravilno razumevanje i tumačenje naredne teme "Regionalna geografija sveta" gde se izučavaju geografske odlike vanevropskih kontinenata. Ovu nastavnu temu treba maksimalno iskoristiti za vaspitno delovanje na učenike i razvijanje duha solidarnosti i tolerancije prema drugim narodima u svetu. Pri tome je najvažnije da se ukaže na prirodno-geografske karakteristike, osnovna populacijska obeležja, zone civilizacije, kulturna, politička i ekonomska obeležja pojedinih delova sveta - Azije, Afrike, Latinske Amerike, SAD, Kanade, Australije i Okeanije i polarnih oblasti.

III razred

Sadržinu geografije Evrope i Srbije i Crne Gore čine sedam nastavih tema raspoređenih tako da svaka prethodna predstavlja osnovu za razumevanje naredne nastavne teme, a sve one zajedno čine jedinstvenu celinu. To praktično znači da u procesu nastave svim delovima programa treba posvetiti određenu pažnju uvažavajući sve programske zahteve.

Nastavna tema "Evropa" obuhvata prirodne i društveno-geografske odlike Evrope sa posebnim osvrtom na Balkansko poluostrvo.

Nastavna tema "Geografska obeležja državne zajednice Srbija i Crne Gora", obuhvata kompleksne političko-geografske sadržaje. Programom je predviđena obrada samo osnovnih političko-geografskih elemenata: veličina, granice, oblik teritorije i geopolitički položaj. Ovi sadržaji su veoma aktuelni i imaju ogroman, ne samo obrazovni, nego i vaspitni značaj, jer treba da omoguće osposobljavanje učenika za razumevanje i tumačenje složenih političko-geografskih promena granica i pograničnih područja naše zemlje.

Tema "Prirodne karakteristike Srbije i Crne Gore" odnosi se na geološku prošlost, oblike reljefa, zatim klimatske hidrografske, pedološke i biogeografske odlike naše zemlje, gde težište treba staviti na obradu onih sadržaja sa kojima se učenici prvi put sreću.

Vidno mesto u nastavnom programu ima problematika demogeografskog razvoja i naseljenosti Srbije i Crne Gore, a u okviru nje i populacioni problemi Srbije. Ovo nastavno gradivo treba povezivati sa sličnim sadržajima drugih nastavnih predmeta, u cilju sagledavanja populacionih problema, kao i izgrađivanja svesti o neophodnosti zajedničkog života različitih naroda. Kroz sadržaje ove nastavne teme učenici se upoznaju sa populacionom politikom i značajem njenih odredbi za obnavljanje stanovništva. Učenici treba da se upoznaju sa različitim funkcijama, tipovima i razvojem naselja u našoj zemlji.

Pri obradi teme "Privreda Srbije i Crne Gore" treba insistirati da učenici steknu znanja o razvoju privrede u celini i pojedinih privrednih delatnosti, kao i o prirodno-geografskoj osnovi razvoja. S obzirom na složenost ove problematike težište treba staviti na najvažnije karakteristike razvoja, teritorijalni razmeštaj i neravnomernost u nivou razvijenosti, a izbegavati suvoparno nabrajanje obilja brojčanih podataka.

Nastavna tema "Regije Republike Srbije", obuhvata pregled geografskih odlika regionalnih celina Srbije i posebno geografski pregled lokalne sredine.

U nastavnoj temi "Srbija i Crna Gora u savremenim integracijskim procesima" treba ukazati na značaj integracijskih procesa u Evropi i svetu i uključivanje naše zemlje u njih. U okviru ove teme pažnja je posvećena životu i radu Srba i Crnogoraca van naših granica (dijaspora).

BIOLOGIJA

CILJ I ZADACI NASTAVE BIOLOGIJE

- Razvijanje osnova naučne pismenosti

- Razumevanje pojava, promena, procesa i odnosa u prirodi i međusobnog uticaja

- Razumevanje povezanosti žive i nežive prirode i međusobnog uticaja

- Sticanje znanja o prirodnim resursima i značaju očuvanja ekološke ravnoteže

- Razumevanje evolutivnog razvoja živog sveta uz pomoć materijalnih dokaza evolucije

- Razvijanje sposobnosti za izvođenje istraživanja i rešavanje problema

- Razumevanje povezanosti biologije i drugih nauka

- Razvijanje samostalnosti i istrajnosti kao i svesti o sopstvenim znanjima i sposobnostima

SADRŽAJI PROGRAMA

Na sledećim stranama je osnovna tabela sa rasporedom gradiva i predloženim brojem časova koji nije obavezujući kao i raspored po razredima i smerovima uključujući aktivnosti, metode i očekivane ishode koji su vezani za teme i oblasti

I razred

svi smerovi

(2 časa nedeljno)

III razred

Opšti smer

(2 časa nedeljno)

Izostavlja se fiziologija biljaka koja se radi u drugom razredu

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Izmene plana i programa su urađene na osnovu predloga koji su stigli iz gimnazija koje su prošle jednodnevne seminare i time se polako uključile u reformske promene kao i na osnovu materijala koji je Aktiv profesora biologije Beograda uradio još u proleće 2002. Prilikom pregledanja svih materijala uočena je velika saglasnost i kod oblasti koje treba pojačati i kod nekih koje treba prelaziti samo na nivou informacije kao i kod prebacivanja gradiva iz pojedinih razreda.

Izmene se odnose na prvi, drugi i treći razred svih smerova dok četvrti razred ostaje nepromenjen.

Pokušali smo da gradivo tako uredimo da i u drugom razredu svih smerova učenici prelaze iste oblasti tako da biologija ne bude smetnja za eventualnu promenu smera.

Glavne promene:

Prvi razred

Citologija bez hemijskog sastava sem onog znanja koje učenici donose iz osnovne škole i osnovnih podataka o nukleinskim kiselinama jer je to neophodno zbog virusa. Mi imamo poznati problem da se organska hemija radi tek u četvrtom razredu. Izbeći kalijum-natrijumovu pumpu obavezno!

Uvesti konačno podelu na pet carstava i to sledećim redosledom: Virusi, carstvo Monera, carstvo Protista, carstvo Biljaka, carstvo Gljiva i Lišaja, carstvo Životinja

Drugi razred

Protozoa urađene u okviru carstva Protista tako da se počinje, kad su životinje u pitanju od tkiva, zatim se daje pregled sistematike beskičmenjaka i onda se radi uporedni pregled njihovih sistema organa. Kičmenjaci počinju na isti način i od sistema organa radi se kožni, mišićni i skeletni a ostali u trećem razredu zajedno sa fiziologijom.

Pored postojećeg gradiva koje se redukuje i preraspoređuje u ovom razredu se obrađuju i sadržaji Ekologije.

HEMIJA

CILJ I ZADACI NASTAVE HEMIJE

Ciljevi nastave hemije na prirodno-matematičkom i opštem smeru su da učenici:

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

Prirodno-matematički smer, opšti smer

(72 časova godišnje)

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Kao očekivani ishod u većini nastavnih tema je i rešavanje različitih zadataka i problema korišćenjem pojmova iz opšte hemije: mol, molarna masa, maseni odnos, procentni sastav, maseni udeo, količinska koncentracija, pH vrednost, reakciona toplota, koncentracije učenika u hemijskoj ravnoteži, konstanta ravnoteže, stepen disocijacije.

Eksperimentalni zadaci se rade na posebno organizovanim časovima (prirodno-matematički smer), ili u okviru redovne nastave (opšti smer). Sadržaj eksperimentalnih zadataka je izdvojen i napisan kao celina, ali se mora organizovati tako da prati ili prethodi uvođenju novih pojmova na časovima redovne nastave.

FIZIKA

CILJ I ZADACI NASTAVE FIZIKE

1. Cilj nastave u društveno-jezičkom i opštem smeru sastoji se u produbljivanju saznanja o:

- Osnovnim oblastima u klasičnoj i modernoj fizici,

- Fizici kao fundamentalnoj nauci koja omogućava razumevanje sveta oko nas,

- Naučnom mišljenju i naučnim metodama,

- Fizičkoj slici sveta,

- Vezi između fizike, tehnologije, kulture i društvenog razvoja.

ISHODI:

Učenici mogu da:

- definišu, opišu i primene fizičke koncepte i kvantitativne relacije

- primene i konvertuju jedinice

- primene fizičke principe, teoriju i metode

- koriste teorijske konsekvence i izračunavaju vrednosti fizičkih veličina

- primenjuju matematičke metode pri određivanju fizičkih veličina i relacija

- vrše procenu pouzdanosti dobijenih rezultata u jednostavnim slučajevima

- analiziraju jednostavne probleme na bazi fizičkih zakona

- primenjuju teorije i modele na slične i nove pojave

- analiziraju i procenjuju jednostavne modele fizičkih pojava

Učenici znaju:

- primenu fizičkih principa i metoda u tehnologiji

- detalje fizičke slike sveta i razumeju doprinos fizike u produbljivanju poznavanja prirodnih pojava

- istorijski razvoj fizike i shvataju da progres u fizičkim saznanjima doprinosi tehnološkom i društvenom razvoju

Učenici su stekli iskustvo:

- o bezbednosti i rizicima pri eksperimentalnom radu

- u laboratorijskom radu

- da se eksperimentom ilustruju fizičke pojave, utvrđuju veze između fizičkih veličina i odnosi u svetu oko nas

- da koriste mernu opremu, uključujući i kompjuterske sisteme za prikazivanje i analiziranje podataka

- da planiraju, ostvaruju i opisuju fizičke eksperimente

- da procenjuju rezultate dobijene merenjem

Učenici su sposobni da u komunikaciji:

- koriste informacije o fizičkim pojavama i odnosima u obliku tabela, grafika, baza podataka

- usmeno kao i pismeno ispravno upotrebljavaju naučnu terminologiju

- procenjuju relevantnost informacija o jednostavnijim problemima u tehnologiji i prirodnim naukama

2. Cilj i zadaci nastave fizike u prirodno-matematičkom smeru se sastoje u produbljivanju saznanja o:

- osnovnim oblastima u klasičnoj i modernoj fizici,

- fizici kao fundamentalnoj nauci koja omogućava razumevanje sveta oko nas,

- naučnom mišljenju i naučnim metodama,

- fizičkoj slici sveta,

- vezi između fizike, tehnologije, kulture i društvenog razvoja.

ISHODI:

Učenici mogu da:

- definišu, opišu i primene fizičke koncepte i kvantitativne relacije

- primene i konvertuju jedinice

- primene fizičke principe, teoriju i metode

- koriste teorijske konsekvence i izračunavaju vrednosti fizičkih veličina

- primenjuju matematičke metode pri određivanju fizičkih veličina i relacija,

- vrše procenu pouzdanosti dobijenih rezultata u jednostavnim slučajevima

- analiziraju jednostavne probleme na bazi fizičkih zakona

- primenjuju teorije i modele na slične i nove pojave

- analiziraju i procenjuju jednostavne modele fizičkih pojava

Učenici znaju:

- primenu fizičkih principa i metoda u tehnologiji

- primenu fizike u drugim naukama

- detalje fizičke slike sveta i razumeju doprinos fizike u produbljivanju poznavanja prirodnih pojava

- istorijski razvoj fizike i shvataju da progres u fizičkim saznanjima doprinosi tehnološkom i društvenom razvoju

Učenici su stekli iskustvo:

- o bezbednosti i rizicima pri eksperimentalnom radu

- u laboratorijskom radu

- da se eksperimentom ilustruju fizičke pojave, utvrđuju veze između fizičkih veličina i odnosi u svetu oko nas

- da koriste mernu opremu, uključujući i kompjuterske sisteme za prikazivanje i analiziranje podataka

- da planiraju, ostvaruju i opisuju fizičke eksperimente

- da procenjuju rezultate dobijene merenjem

Učenici su sposobni da u komunikaciji:

- koriste informacije o fizičkim pojavama i odnosima u obliku tabela, grafika, baza podataka

- usmeno kao i pismeno ispravno upotrebljavaju naučnu terminologiju

- procenjuju relevantnost informacija o jednostavnijim problemima u tehnologiji i prirodnim naukama

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

oba smera

(2 časa nedeljno)

I UVOD

Fizika kao nauka. Teorija i eksperiment.

II KRETANJE

Sabiranje i oduzimanje vektorskih veličina.

Referentni sistem. Kretanje. Položaj i pomeraj.

Srednja i trenutna brzina.

Ubrzanje.

Kretanje sa stalnim ubrzanjem. Slobodan pad.

Kosi hitac (Horizontalni hitac).

Ravnomerno kružno kretanje.

Tangencijalno i radijalno ubrzanje.

Relativnost brzine i relativnost ubrzanja.

III SILA I KRETANJE

Sila. Masa. Impuls (linijski moment).

Osnovni zakon dinamike (Drugi Njutnov zakon).

Sila zemljine teže. Sila trenja.

Zakon akcije i reakcije. Zakon inercije. Inercijalni sistemi.

Galilejev princip relativnosti.

Osnovna jednačina dinamike. Primena zakona dinamike: težina tela (bestežinsko stanje).

Neinercijalni sistemi.

Fizički sistem. Održanje impulsa. Neelastičan sudar dva tela.

Dinamika kružnog kretanja. Kretanje satelita.

IV RAD I MEHANIČKA ENERGIJA

Skalarni proizvod vektorskih veličina.

Rad stalne sile.

Kinetička energija i rad.

Snaga.

Potencijalna energija. Gravitaciona potencijalna energija u blizini zemljine površine.

Održanje mehaničke energije.

Elastičan sudar dva tela.

V ROTACIONO KRETANJE ČVRSTOG TELA

Vektorski proizvod vektorskih veličina. Rotaciona kinematika: ugaoni pomeraj, ugaona brzina i ugaono ubrzanje. Rotaciono kretanje sa stalnim ugaonim ubrzanjem. Veza linijskih i ugaonih veličina.

Kinetička energija rotacionog kretanja tela. Moment inercije.

Moment sile. Moment impulsa tela koje rotira. Drugi Njutnov zakon kod rotacionog kretanja tela.

Održanje momenta impulsa. Primena.

VI OSNOVI STATIKE

Ravnoteža tela. Primena (strma ravan, poluga)

VII GRAVITACIJA

Njutnov zakon gravitacije.

Gravitaciona sila u blizini zemljine površine.

Gravitaciono polje. Jačina gravitacionog polja.

Gravitaciona potencijalna energija.

Kosmičke brzine.

Kretanje planeta (orbita, energija).

LABORATORIJSKE VEŽBE

II razred

Društveno-jezički smer

(2 časa nedeljno)

I MOLEKULSKO KINETIČKA TEORIJA GASOVA

Uvod

Raspodela molekula po brzinama.

Model idealnog gasa. Pritisak gasa.

Bojl-Mariotov zakon. Temperatura.

Jednačina stanja idealnog gasa.

Apsolutna nula. Šarlov zakon.

Gej-Lisakov zakon.

Avogadrov zakon.

II TERMODINAMIKA

Unutrašnja energija. Promena unutrašnje energije i rad.

Količina toplote.

Prvi princip termodinamike.

Rad pri širenju gasa.

Toplotni kapacitet i specifična toplotni kapacitet gasa.

Adijabatski proces

Povratni i nepovratni procesi

Entropija i njeno statističko tumačenje

Drugi princip termodinamike

Princip rada i energetski bilans toplotnog motora. KKD.

III OSNOVI DINAMIKE FLUIDA

Fizički parametri idealnog gasa (tečnosti) pri kretanju.

Jednačina kontinuiteta.

Bernulijeva jednačina

Toričelijeva teorema.

IV MOLEKULSKE SILE I AGREGATNA STANJA

Molekulske sile. Toplotno širenje čvrstih tela i tečnosti.

Struktura čvrstih tela. Kristali.

Elastičnost čvrstih tela. Hukov zakon.

Rad sile elastičnosti.

Viskoznost u tečnosti. Njutnov zakon.

Površinski napon tečnosti.

Promena agregatnog stanja.

V ELEKTROSTATIKA

Uvod. Količina naelektrisanja. Zakon održanja naelektrisanja.

Kulonov zakon.

Jačina elektrostatičkog polja. Linije sile.

Fluks elektrostatičkog polja.

Rad u elektrostatičkom polju.

Potencijal elektrostatičkog polja. Električni napon.

Električni kapacitet provodnika. Pločasti kondenzator.

Energija elektrostatičkog polja.

VI STALNA ELEKTRIČNA STRUJA

Uslovi nastajanja električne struje. Napon i elektromotorna sila.

Jačina i gustina električne struje.

Omov zakon za deo kola i za celo električno kolo.

Otpor i otpornost.

Džul-Lencov zakon.

Složeno električno kolo. Kirhohova pravila.

Elektrolitička disocijacija.

Faradejevi zakoni elektrolize.

Provodljivost gasova. Jonizacija gasova.

VII MAGNETNO POLJE

Uzajamno delovanje električnih struja u paralelnim provodnicima. Magnetna sila.

Magnetno polje. Vektor indukcije magnetnog polja. Linije indukcije.

Magnetni fluks.

Lorencova sila. Kretanje naelektrisanih čestica u magnetnom polju.

Provodnik sa strujom u magnetnom polju. Amperova sila.

Magnetni moment atoma. Magnetici.

LABORATORIJSKE VEŽBE

1. Merenje koeficijenta površinskog napona

2. Omov zakon

3. Merenje otpora

4. Određivanje modula elastičnosti žice

III razred

(2 časa nedeljno)

I ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA

Pojava elektromagnetne indukcije

Faradejev zakon elektromagnetne indukcije.

Lencovo pravilo.

Samoindukcija

Energija magnetnog polja.

II HARMONIJSKE OSCILACIJE

Harmonijski oscilator.

Period i frekvencija oscilacija.

Energija harmonijskog oscilatora.

Matematičko klatno

Prinudne oscilacije. Rezonancija.

III NAIZMENIČNA STRUJA

Oscilovanje struje i napona

Termogeni, kapacitivni i induktivni otpori u kolu naizmenične struje.

Omov zakon za kolo naizmenične struje.

Snaga naizmenične struje.

Transformator. Prenos električne energije na daljinu.

IV TALASI U MEHANICI

Transverzalni i longitudinalni talasi.

Talasna dužina. Brzina talasa.

Hajgensov princip. Odbijanje i prelamanje talasa

Princip superpozicije talasa. Stojeći talas.

V AKUSTIKA

Uvod. Izvori zvuka.

Karakteristike zvuka.

Infrazvuk i ultrazvuk.

Doplerov efekat u akustici.

VI ELEKTROMAGNETNI TALASI

Elektromagnetni talasi. Brzina elektromagnetnih talasa.

Zračenje elektromagnetnih talasa.

Skala elektromagnetnih talasa.

VII GEOMETRIJSKA OPTIKA

Uvod. Odbijanje i prelamanje svetlosti.

Totalna unutrašnja refleksija svetlosti.

Prelamanje svetlosti pri prolazu kroz prizmu.

Sferna ogledala. Jednačina sfernog ogledala.

Geometrijska konstrukcija likova kod ogledala.

Prelamanje svetlosti pri prolazu kroz tanka sočiva. Jednačina sočiva.

Konstrukcija likova kod sočiva.

VIII OPTIČKI INSTRUMENTI

Lupa

Mikroskop

IX TALASNA OPTIKA

Emisija svetlosti. Monohromatičnost i koherentnost svetlosti.

Interferencija svetlosti.

Difrakcija svetlosti na jednom otvoru. Difrakciona rešetka

Polarizacija talasa. Polarizovana i prirodna svetlost.

X DISPERZIJA I APSORPCIJA SVETLOSTI

Uzajamno delovanje elektromagnetnih talasa i supstancijalnih sredina.

Disperzija svetlosti. Razlaganje bele svetlosti na spektar i slaganje komponenti.

LABORATORIJSKE VEŽBE

1. Period matematičkog klatna

2. Merenje brzine zvuka u vazduhu

3. Merenje talasne dužine svetlosti difrakcionom rešetkom

4. Određivanje žižne daljine sočiva na optičkoj klupi

II razred

Opšti smer

(2 časa nedeljno)

I MOLEKULSKO KINETIČKA TEORIJA GASOVA

Uvod

Raspodela molekula po brzinama.

Model idealnog gasa. Pritisak gasa.

Bojl-Mariotov zakon. Temperatura.

Jednačina stanja idealnog gasa.

Apsolutna nula. Šarlov zakon.

Gej-Lisakov zakon.

Avogadrov zakon.

II TERMODINAMIKA

Unutrašnja energija. Promena unutrašnje energije i rad.

Količina toplote.

Prvi princip termodinamike.

Rad pri širenju gasa.

Toplotni kapacitet i specifičan toplotni kapacitet gasa.

Adijabatski proces

Povratni i nepovratni procesi

Entropija i njeno statističko tumačenje

Drugi princip termodinamike

Princip rada i energetski bilans toplotnog motora. KKD.

III OSNOVI DINAMIKE FLUIDA

Fizički parametri idealnog gasa (tečnosti) pri kretanju.

Jednačina kontinuiteta.

Bernulijeva jednačina.

Toričelijeva teorema.

IV MOLEKULSKE SILE I AGREGATNA STANJA

Molekulske sile. Toplotno širenje čvrstih tela i tečnosti.

Struktura čvrstih tela. Kristali.

Elastičnost čvrstih tela. Hukov zakon.

Rad sile elastičnosti.

Viskoznost u tečnosti. Njutnov zakon.

Površinski napon tečnosti.

Promena agregatnog stanja.

V ELEKTROSTATIKA

Uvod. Količina naelektrisanja. Zakon održanja naelektrisanja.

Kulonov zakon.

Jačina elektrostatičkog polja. Linije sile.

Fluks elektrostatičkog polja.

Rad u elektrostatičkom polju.

Potencijal elektrostatičkog polja. Električni napon.

Električni kapacitet provodnika. Pločasti kondenzator.

Energija elektrostatičkog polja.

VI STALNA ELEKTRIČNA STRUJA

Uslovi nastajanja električne struje. Napon i elektromotorna sila.

Jačina i gustina električne struje.

Omov zakon za deo kola i za celo električno kolo.

Otpor i otpornost.

Džul-Lencov zakon.

Složeno električno kolo. Kirhohova pravila.

Elektrolitička disocijacija.

Faradejevi zakoni elektrolize.

Provodljivost gasova. Jonizacija gasova.

VII MAGNETNO POLJE

Uzajamno delovanje električnih struja u paralelnim provodnicima. Magnetna sila.

Magnetno polje. Vektor indukcije magnetnog polja. Linije indukcije.

Magnetni fluks.

Lorencova sila. Kretanje naelektrisanih čestica u magnetnom polju.

Provodnik sa strujom u magnetnom polju. Amperova sila.

Magnetni moment atoma. Magnetici.

LABORATORIJSKE VEŽBE

1. Merenje koeficijenta površinskog napona

2. Omov zakon

3. Merenje otpora

4. Određivanje modula elastičnosti žice

III razred

(3 časa nedeljno)

I ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA

Pojava elektromagnetne indukcije

Elektromagnetna indukcija i Lorencova sila.

Elektromagnetna indukcija u nepokretnom provodniku.

Faradejev zakon elektromagnetne indukcije.

Lencovo pravilo.

Samoindukcija

Energija magnetnog polja. Energija elektromagnetnog polja.

II HARMONIJSKE OSCILACIJE

Linearni harmonijski oscilator.

Period i frekvencija oscilacija.

Energija harmonijskog oscilatora.

Razlaganje oscilacija. Spektar.

Matematičko klatno

Fizičko klatno

Oscilatorno kolo

Prigušene i neprigušene oscilacije.

Prinudne oscilacije. Rezonancija.

III NAIZMENIČNA STRUJA

Sinisoidalne promene struje i napona

Termogeni, kapacitivni i induktivni otpori u kolu naizmenične struje.

Omov zakon za kolo naizmenične struje.

Snaga naizmenične struje.

Efektivne vrednosti struje i napona.

Generatori naizmenične struje.

Transformator. Prenos električne energije na daljinu.

IV TALASI U MEHANICI

Transverzalni i longitudinalni talasi.

Talasna dužina. Brzina talasa.

Jednačina talasa.

Energija i intenzitet talasa.

Hajgensov princip. Odbijanje i prelamanje talasa

Princip superpozicije talasa. Stojeći talas.

V AKUSTIKA

Uvod. Izvori zvuka.

Karakteristike zvuka.

Infrazvuk i ultrazvuk.

Doplerov efekat u akustici.

VI ELEKTROMAGNETNI TALASI

Elektromagnetni talasi. Brzina elektromagnetnih talasa.

Zračenje elektromagnetnih talasa pri ubrzanom kretanju naelektrisanih čestica.

Skala elektromagnetnih talasa.

VII GEOMETRIJSKA OPTIKA

Uvod. Merenje brzine svetlosti.

Odbijanje i prelamanje svetlosti. Indeks prelamanja.

Totalna unutrašnja refleksija svetlosti.

Prelamanje svetlosti pri prolazu kroz prizmu i planparalelnu ploču.

Sferna ogledala. Jednačina sfernog ogledala.

Geometrijska konstrukcija likova kod ogledala.

Prelamanje svetlosti pri prolazu kroz tanka sočiva. Jednačina sočiva.

Konstrukcija likova kod sočiva.

Nedostaci sočiva.

VIII OPTIČKI INSTRUMENTI

Lupa

Mikroskop

IX TALASNA OPTIKA

Emisija svetlosti. Monohromatičnost i koherentnost svetlosti.

Interferencija svetlosti.

Rastojanje među interferencionim maksimumima

Difrakcija svetlosti na jednom otvoru. Difrakciona rešetka

Polarizacija talasa. Polarizovana i prirodna svetlost.

Malusov zakon. Brusterov zakon.

X DISPERZIJA I APSORPCIJA SVETLOSTI

Uzajamno delovanje elektromagnetnih talasa i supstancijalnih sredina.

Disperzija svetlosti. Razlaganje bele svetlosti na spektar i slaganje komponenti.

Rasejanje i apsorpcija svetlosti.

XI FOTOMETRIJA

Energija svetlosti. Fotometrijski odnosi i veličine.

Fotometri

Objektivne (energijske) fizičke veličine.

Vizuelne fotometrijske veličine.

LABORATORIJSKE VEŽBE

1. Period matematičkog klatna

2. Naponi u rlc kolu

3. Merenje brzine zvuka u vazduhu (osciloskopom)

4. Rezonancija vazdušnog stuba u staklenoj cevi (određivanje frekvencije)

5. Merenje talasne dužine svetlosti difrakcionom rešetkom

6. Određivanje žižne daljine sočiva na optičkoj klupi

7. Fotometrija (Lambertov zakon)

II razred

Prirodno-matematički smer

(3 časa nedeljno)

I MOLEKULSKO KINETIČKA TEORIJA GASOVA

Uvod. Merenje brzine molekula.

Raspodela molekula po brzinama.

Model idealnog gasa. Pritisak gasa.

Bojl-Mariotov zakon. Temperatura.

Jednačina stanja idealnog gasa.

Apsolutna nula. Šarlov zakon.

Gej-Lisakov zakon.

Avogadrov zakon.

II TERMODINAMIKA

Unutrašnja energija. Promena unutrašnje energije i rad.

Količina toplote.

Prvi princip termodinamike.

Primena prvog principa termodinamike. Rad pri širenju gasa.

Toplotni kapacitet i specifičan toplotni kapacitet gasa.

Adijabatski proces

Povratni i nepovratni procesi

Entropija i njeno statističko tumačenje

Drugi princip termodinamike

Statistički smisao drugog principa termodinamike

Princip rada i energetski bilans toplotnog motora

Karnov ciklus. KKD.

III OSNOVI DINAMIKE FLUIDA

Fizički parametri idealnog gasa (tečnosti) pri kretanju.

Jednačina kontinuiteta.

Bernulijeva jednačina

Primena Bernulijeve jednačine.

IV MOLEKULSKE SILE I AGREGATNA STANJA

Molekulske sile. Toplotno širenje čvrstih tela i tečnosti.

Struktura čvrstih tela. Kristali.

Elastičnost čvrstih tela. Hukov zakon.

Rad sile elastičnosti.

Viskoznost u tečnosti. Njutnov zakon. Stoksov zakon.

Površinski napon tečnosti.

Fazni prelazi. Promena agregatnog stanja.

V ELEKTROSTATIKA

Uvod. Količina naelektrisanja. Zakon održanja naelektrisanja.

Kulonov zakon.

Jačina elektrostatičkog polja. Linije sile.

Fluks elektrostatičkog polja.

Rad u elektrostatičkom polju.

Potencijal elektrostatičkog polja. Električni napon.

Veza jačine polja i gradijenta potencijala.

Električni kapacitet provodnika. Pločasti kondenzator.

Energija homogenog elektrostatičkog polja.

Električni dipol.

Provodnik i dielektrik u elektrostatičkom polju. Vektor polarizacije.

VI STALNA ELEKTRIČNA STRUJA

Uslovi nastajanja električne struje. Napon i elektromotorna sila.

Jačina i gustina električne struje.

Omov zakon za deo kola i za celo električno kolo.

Otpor i otpornost.

Džul-Lencov zakon.

Složeno električno kolo. Kirhohova pravila.

Poluprovodnici.

Provodljivost poluprovodnika.

Kontaktna razlika potencijala. Termoelektrične pojave.

Elektrolitička disocijacija.

Faradejevi Zakoni elektrolize.

Termoelektronska emisija. Električna struja u vakuumu.

Provodljivost gasova. Jonizacija gasova. Samostalno i nesamostalno pražnjenje.

VII MAGNETNO POLJE

Uzajamno delovanje električnih struja u paralelnim provodnicima. Magnetna sila.

Interakcija naelektrisanja u kretanju.

Magnetno polje. Vektor indukcije magnetnog polja. Linije indukcije. Jačina magnetnog polja.

Magnetni fluks.

Lorencova sila. Kretanje naelektrisanih čestica u magnetnom polju.

Specifično naelektrisanje jona i elektrona.

Pravolinijski provodnik sa strujom u magnetnom polju. Amperova sila.

Magnetni moment zatvorene konture sa strujom. Magnetni moment atoma.

Pravougaoni ram sa strujom u magnetskom polju.

Magnetici.

LABORATORIJSKE VEŽBE

1. Određivanje avogadrovog broja rejlijevim ogledom

2. Merenje koeficijenta površinskog napona

3. Omov zakon

4. Merenje otpora

5. Određivanje horizontalne komponente indukcije zemljinog magnetnog polja

III razred

(3 časa nedeljno)

I ELEKTROMAGNETNA INDUKCIJA

Pojava elektromagnetne indukcije

Elektromagnetna indukcija i Lorencova sila.

Elektromagnetna indukcija u nepokretnom provodniku.

Faradejev zakon elektromagnetne indukcije.

Lencovo pravilo.

Samoindukcija

Energija magnetnog polja. Energija elektromagnetnog polja.

II HARMONIJSKE OSCILACIJE

Linearni harmonijski oscilator.

Period i frekvencija oscilacija.

Energija harmonijskog oscilatora.

Razlaganje oscilacija. Spektar.

Matematičko klatno

Fizičko klatno

Oscilatorno kolo

Prigušene i neprigušene oscilacije.

Prinudne oscilacije. Rezonancija.

III NAIZMENIČNA STRUJA

Sinisoidalne promene struje i napona.

Termogeni, kapacitivni i induktivni otpori u kolu naizmenične struje.

Omov zakon za kolo naizmenične struje.

Snaga naizmenične struje.

Efektivne vrednosti struje i napona.

Generatori naizmenične struje

Transformator. Prenos električne energije na daljinu.

IV TALASI U MEHANICI

Transverzalni i longitudinalni talasi.

Talasna dužina. Brzina talasa.

Jednačina talasa.

Energija i intenzitet talasa.

Hajgensov princip. Odbijanje i prelamanje talasa

Princip superpozicije talasa. Stojeći talas.

V AKUSTIKA

Uvod. Izvori zvuka.

Karakteristike zvuka.

Infrazvuk i ultrazvuk.

Doplerov efekat u akustici.

VI ELEKTROMAGNETNI TALASI

Elektromagnetni talasi. Brzina elektromagnetnih talasa.

Zračenje elektromagnetnih talasa pri ubrzanom kretanju naelektrisanih čestica.

Skala elektromagnetnih talasa.

VII GEOMETRIJSKA OPTIKA

Uvod. Merenje brzine svetlosti.

Odbijanje i prelamanje svetlosti. Indeks prelamanja.

Totalna unutrašnja refleksija svetlosti.

Prelamanje svetlosti pri prolazu kroz prizmu i planparalelnu ploču.

Sferna ogledala. Jednačina sfernog ogledala.

Geometrijska konstrukcija likova kod ogledala.

Prelamanje svetlosti pri prolazu kroz tanka sočiva. Jednačina sočiva.

Konstrukcija likova kod sočiva.

Nedostaci sočiva

VIII OPTIČKI INSTRUMENTI

Lupa

Mikroskop

IX TALASNA OPTIKA

Emisija svetlosti. Monohromatičnost i koherentnost svetlosti.

Interferencija svetlosti.

Rastojanje među interferencionim maksimumima

Difrakcija svetlosti na jednom otvoru. Difrakciona rešetka

Polarizacija talasa. Polarizovana i prirodna svetlost.

Malusov zakon. Brusterov zakon.

X DISPERZIJA I APSORPCIJA SVETLOSTI

Uzajamno delovanje elektromagnetnih talasa i supstancijalnih sredina.

Disperzija svetlosti. Razlaganje bele svetlosti na spektar i slaganje komponenti.

Rasejanje i apsorpcija svetlosti.

XI FOTOMETRIJA

Energija svetlosti. Fotometrijski odnosi i veličine.

Fotometri

Objektivne (energijske) fizičke veličine.

Vizuelne fotometrijske veličine.

LABORATORIJSKE VEŽBE

1. Period matematičkog klatna

2. Naponi u rlc kolu

3. Merenje brzine zvuka u vazduhu (osciloskopom)

4. Rezonancija vazdušnog stuba u staklenoj cevi (određivanje frekvencije)

5. Merenje talasne dužine svetlosti difrakcionom rešetkom

6. Određivanje žižne daljine sočiva na optičkoj klupi

7. Fotometrija (lambertov zakon)

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Ovo je reorganizovan nastavni program fizike urađen na bazi predloga aktiva nastavnika fizike kao prvi koraci u reformi gimnazija koje su u pilot programu. Iz programa fizike za gimnazije, objavljenom u "Službenom glasniku RS", br. 5/90 i 3/91, izostavljeni su sadržaji u prva tri razreda, koji nisu bili primereni uzrastu učenika ili nisu imali značaj u postizanju ciljeva, a njihova obrada je opterećivala nastavni proces. Navedeni sadržaji i njihov redosled su predlog i mogu se zameniti sadržajima za koje nastavnik proceni da više doprinose ostvarivanju postavljenih ciljeva. Obrada sadržaja nije vremenski planirana. Predviđeno je da aktivi nastavnika urade samostalno planove, jer je dinamika postizanja odgovarajućih rezultata određena nizom specifičnih uslova (predznanjem i sposobnostima učenika, raspoloživom opremom,...). Na osnovu raspoloživih resursa škole mogu se planirati eksperimentalne vežbe, demonstracioni ogledi, posete muzejima, izleti i ekskurzije. Pri tome treba voditi računa da obim planiranih sadržaja bude dovoljan za obradu onih narednih sadržaja koji se oslanjaju na njih, a povezani su sa opštim ciljevima.

Ostvarivanje dobrih ishoda pretpostavlja raznovrsnost i primerenost nastavnih metoda rada. Pri planiranju aktivnosti treba imati u vidu da ukupni nastavni proces treba da prožima forma vođenja kombinovana sa podsticanjem inicijative učenika kroz izradu projekata. Izračunavanja, rešavanje problema i drugi oblici pisanog rada treba da karakterišu nastavu fizike. Kroz realizaciju dobro osmišljene nastave postepeno se izgrađuje respekt stečenih naučnih znanja i metodologije rada.

Eksperimentalne vežbe imaju istaknutu poziciju u nastavi fizike. Pored merenja, u eksperimentalni rad su uključene i pripreme kao i pisanje pojedinačnih izveštaja (3-5 strana). Za jednu vežbu, koja može da bude sastavni deo projekta, može se uraditi grupni izveštaj.

Procena postignutih rezultata i opterećenosti učenika, kao i planiranje budućih aktivnosti na osnovu periodičnih samoevaluacija i evaluacija doprinosi efikasnosti nastavnog procesa.

Terminologija, simboli i jedinice fizičkih veličina određeni su od strane Saveznog zavoda za mere i dragocene metale ("Službeni list SRJ", br. 9/84 i 26/84).

MATEMATIKA

CILJEVI I ZADACI NASTAVE MATEMATIKE

Ciljevi nastave matematike su:

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

Svi smerovi

(4 čas nedeljno, 148 časova godišnje)

I ELEMENTI MATEMATIČKE LOGIKE I TEORIJE SKUPOVA. UVOD U KOMBINATORIKU

Prirodni, celi racionalni, iracionalni, realni brojevi - obnavljanje.

Skup, element, oznake. Venovi dijagrami.

Operacije presek, unija, razlika, komplement i veznici i, ili, ne; tablica konjunkcije, disjunkcije, negacije.

Relacije podskup, jednakost između dva skupa i veznici sledi, ekvivalentno; tablica implikacije i ekvivalencije.

Primeri operacija i relacija (uglavnom sa konačnim skupovima, ali npr. i računanje sa intervalima na brojevnoj pravoj).

Skupovni izrazi. Provera tačnosti neke skupovne (elementarne) formule.

Primeri rečenica koje su iskazi ili iskazne funkcije (npr. x/x = 0 je netačan iskaz ako xeP; 3 deli x + 2 je iskazna funkcija ako xeN, x je deljivo sa 6 sledi x je deljivo sa 3 je tačan iskaz ako xeN), ali i onih koje nisu - npr. bilo koja upitna rečenica ili rečenica "2 je mali broj". Primeri određivanja vrednosti promenljivih za koje neka iskazna funkcija postaje tačna formula - rešavanje (npr. rešavanje konjunkcije (sistema) linearnih jednačina) ili uprošćavanje formule (3x+2>o i -2x-5<o) v x>5.

Kvantifikatori, zapis i čitanje složenih formula. Razni načini izražavanja implikacije i ekvivalencije (potreban i dovoljan uslov). Čitanje i pisanje matematičkologičkog zapisa najjednostavnijih rečenica.

Iskazne formule - ispitivati tačnost na primerima. Tautologije, primeri. Primeri ispitivanja diskusijom po slovu. Ispitivanje taut. svođenjem na protivurečnost. Poznati primeri tautologija (...izražavanje implikacije i ekvivalencije, negacija implikacije,...) sa primena u dokazima (kontrapozicijom, svođenjem na apsurd).

Dekartov proizvod skupova, primeri, broj elemenata proizvoda.

Relacija. Osobine relacija, relacije ekvivalencije i poretka. Relacija ekvivalencije i njene klase.

Definicija funkcije i transformacije uz više primera (npr. "broj slova u reči", tablično i grafičko prikazivanje stanja, pojava i procesa (iz proporcionalnosti npr.), dijagrami, elementarni primeri iz statistike, linearna funkcija. Uslovi "1-1" i "NA". Bijekcija. Kompozicija funkcija. Inverzna funkcija.

Neki kombinatorni primeri koji se svode na pravilo zbira, odnosno proizvoda.

II GEOMETRIJSKE FIGURE, IZOMETRIJE I PODUDARNOST

Indukativno i deduktivno zaključivanje u geometriji. Osnovni pojmovi (tačka, prava, ravan, relacije "između" i podudarnosti) i definicije nekih novih (duž, poluprava, ugao, poluravan; kolinearne, nekolinearne tačke, konveksan mnogougao, međusobni položaj pravih u ravni, trougao kao presek tri poluravni iste ravni čije se ivice seku u tri razne tačke, paralelogram). Poneki kombinatoran primer (broj pravih, duži, određenih datim tačkama, broj dijagonala,...).

Podudarnost duži kao jedan od prvih izvedenih pojmova, upoređivanje duži.

Pojam izometrije kao bijekcije koja "čuva" podudarnost duži.

Podudarne geometrijske figure kao one koje se jedna iz druge dobijaju izometrijom ("kretanjem").

Krug, podudarnost. Podudarnost i upoređivanje uglova, vrste uglova.

Primeri izometrija - osna simetrija, centralna simetrija; transformacije nekih jednostavnih figura.

Osnosimetrične, centralnosimetrične figure.

Vektor. Paralelno pomeranje (translacija) za dati vektor kao primer izometrije.

Orijentisani ugao. Rotacija kao primer izometrije. Translacija, rotacija nekih jednostavnih figura.

Kompozicija izometrija primenjenih na jednostavnim figurama.

Nekoliko osnovnih planimetrijskih teorema (uglovi sa paralelnim kracima su podudarni ako su iste vrste, stavovi (dovoljni uslovi) podudarnosti trouglova,...) bez dokaza iz kojih se izvode prve posledice: o zbiru unutrašnjih uglova u trouglu, odnosu spoljašnjeg i njemu nesusednih unutrašnjih uglova trougla, zbiru unutrašnjih, odnosno spoljašnjih uglova u četvorouglu i uopšte konveksnom n-trouglu, stav o jednakokrakom trouglu, stav o odnosima stranica i uglova u trouglu, stav o paralelogramu, pravougaoniku, rombu, kvadratu; stav o simetrali duži, simetrali ugla, opisanom i upisanom krugu trougla..., podudarnost tangentnih duži i primenjuju u raznim zadacima za vežbu, računskim zadacima (npr. u vezi mere ugla), prvim dokazima i jednostavnijim konstrukcijama.

III POLINOMI I RACIONALNI ALGEBARSKI IZRAZI

NZS i NZD za prirodne brojeve, operacije sa razlomcima.

Stepen sa prirodnim izložiocem, monom. Primeri operacija sa monomima.

Algebarski oblik polinoma po opadajućim stepenima. Operacije sabiranja, oduzimanja, množenja polinoma. Formule za kvadrat, kub binoma.

Deljenje dva polinoma, ostatak i odgovarajuća jednakost kao zapis rezultata.

Deljivost polinoma. Bezuov stav.

Rastavljanje polinoma na činioce - primena distributivnog zakona, kvadrata i kuba binoma, razlike kvadrata razlike i zbira kubova,... Rastavljanje polinoma drugog stepena na činioce i kriterijum u kom slučaju se (ne) može rastaviti NZS i NZD polinoma. Transformacije racionalnih algebarskih izraza, definisanost, uslovi pri izvođenju transformacija.

IV PROPORCIONALNOST, SLIČNOST

Razmera i njeno proširivanje i skraćivanje. Proporcija.

Proporcionalnost veličina (direktna, obrnuta), primeri (osnovno iz srazmernog računa)

Mera duži. Proporcionalnost duži, Talesova i obrnuta Talesova teorema bez dokaza, koeficijent sličnosti.

Primena Talesove teoreme, primena vektora: podela duži na n podudarnih delova, računski primeri, primena u dokazima (npr. stav o srednjoj liniji trougla, odnosno trapeza, stava o težištu...). Primena Talesove i obrnute Talesove teoreme u konstrukciji dva perspektivno slična trougla, četvorougla..., centar perspektivne sličnosti, i koeficijent sličnosti.

Sličnost, koeficijent sličnosti. Stavovi sličnosti trouglova. Prvi primeri dokaza sličnosti dva trougla, računski zadaci, (...odnos površina sličnih figura,...), konstrukcije. Primena sličnosti na pravougli trougao (Euklidovi stavovi. Pitagorina teorema).

Primena sličnosti, definicije trigonometrijskih funkcija oštrih uglova u pravouglom trouglu, geometrijski dokaz osnovnih trigonometrijskih identičnosti, rešavanje pravouglog trougla, vrednosti trigonometrijskih funkcija specijalnih uglova.

V LINEARNA JEDNAČINA, NEJEDNAČINA, FUNKCIJA

Linearna funkcija, osobine, grafik. Jednačina prave u koordinatnom sistemu - jednačina prave kroz dve tačke, koeficijent pravca prave - dokaz na osnovu sličnosti; znak koeficijenta.

Linearna jednačina sa jednom nepoznatom, problemi (npr. iz srazmernog računa, računa podele i mešanja, procentnog i složenog kamatnog računa).

Jednačine koje se svode na linearne. Primena transformacija racionalnih algebarskih izraza.

Funkcionalne jednačine (npr. f(2x-3)=5+x), ideja smene.

Linearne jednačine u kojima reguliše apsolutna vrednost.

Linearne jednačine sa parametrima.

Grafik jednostavne funkcije u čijem prikazu figuriše apsolutna vrednost.

Sistem linearnih jednačina sa dve nepoznate.

(razne metode uključujući i primenu Kramerovih formula). Analiza grafika, grafičko rešavanje sistema jednačina.

Primena sistema jednačina.

Linearne nejednačine i primena (npr. u računu sa približnim vrednostima).

Nejednačine koje se svode na linearne - primena transformacija racionalnih algebarskih izraza. Linearne nejednačine u kojima figuriše apsolutna vrednost.

Grafičko rešavanje sistema od dve linearne nejednačine po x i x u sistemu Oxy.

Linearne nejednačine sa parametrima.

Neke od osnovnih nejednakosti (npr. da je kvadrat svakog realnog broja nenegativan, odnos aritmetičke i geometrijske sredine).

Razni primeri povezivanja sadržaja (npr. određivanje rešenja sistema jednačina koja zadovoljavaju određene uslove ili npr. dokaz da je zbir korena iz 2 i korena iz 3 iracionalan broj...).

VI TROUGAO, ČETVOROUGAO, KRUG

Podela trouglova, ponavljanje i dalje osobine (npr. simetrala ugla trougla seče naspramnu stranicu u tački koja je razlaže u odnosu dužina susednih stranica) posebno specijalnih (npr. značajne tačke pravouglog trougla,...).

Podela četvorouglova, ponavljanje i dalje osobine.

Stavovi o centralnom, periferijskom uglu i uglu između tangente i tetive. Tetivni i tangentni četvorougao.

Primena sličnosti i podudarnosti (u dokazima i konstrukcijama, računskim zadacima) posebno i na pravilne n-trouglove.

Četiri pismena zadatka sa ispravkama: 12 časova.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Izostavljeno je dosta tema, neke od njih se mogu obraditi u dodatnoj nastavi ili čak u redovnoj u natprosečnim odeljenjima:

delovi aksiomatike; simetrije, rotacije i translacije prostora; linearna (ne)zavisnost vektora, uvod u stereometriju, linearno programiranje; potencija tačke, direktne i indirektne izometrije; primena izometrija u konstrukcijama ili dokazima; detaljnija obrada homotetije (konstrukcija homotetične figure za tačku, duž, trougao, mnogougao, krug), površine ravnih figura.

Deo iz Logike ne sme da ostane izolovan od ostalog programa, ne sme se raditi samo formalno već što više povezati sa ostalim i više raditi na primerima.

U geometrijskom delu se polazi od ključnih teorema koje se prihvataju bez dokaza, npr. ni ne pominje se podudarnost parova tačaka već se polazi od prvih izvedenih pojmova podudarnosti duži, odnosno trouglova (dakle, ne ulazi se u neku strogu aksiomatsku priču). Nekoliko osnovnih planimetrijskih teorema (uglovi sa paralelnim kracima su podudarni ako su iste vrste stavovi podudarnosti trouglova,...) takođe se uzimaju bez dokaza (tačnije - bez svođenja na aksiome - izostavljen je deo iz aksiomatike).

Geometrijski sadržaji su podeljeni u više delova:

II) Podudarnost i izometrije, IV) Proporcionalnost i sličnost, VI) Trougao, četvorougao, krug; postoji mogućnost da i sami nastavnici po svom planu neki deo iz II) i IV) prebace u VI ili obrnuto.

Što se tiče dela II) izometrije treba uraditi više informativno da bi se na podudarnost i primene podudarnosti mogla obratiti veća pažnja.

RAČUNARSTVO I INFORMATIKA

CILJ I ZADACI NASTAVE RAČUNARSTVA I INFORMATIKE

Cilj nastavnog predmeta računarstvo i informatika je sticanje osnovne računarske pismenosti i algoritamskog načina mišljenja, kao i osposobljavanje učenika za korišćenje računara u daljem školovanju i budućem radu.

Zadaci nastave računarstva i informatike su:

- upoznavanje unutrašnje organizacije savremenih računarskih sistema i načina izvršenja programa,

- ovladavanje matematičkim i fizičkim osnovama čuvanja, obrade i prenošenje velikog broja podataka,

- ovladavanje znanjima o tehnološkom razvoju računarskih sistema i o najvažnijim funkcijama operativnih sistema,

- osposobljavanje za primenu algoritamskog načina razmišljanja,

- upoznavanje različitih tipova podataka, struktura podataka i shvatanje njihovog značaja,

- upoznavanje korišćenja, predstavljanja i interpretacije rezultata gotovih programa,

- sticanje celovite slike o mogućnostima primene savremenih računarskih sistema,

- osposobljavanje za izgradnju kritičkog stava o prednostima i nedostacima različitih primena računara.

SADRŽAJI PROGRAMA

III razred

(36 časova teorije, 30 časova vežbe godišnje)

I ALGORITMI I PROGRAMIRANJE

II RADNE TABELE

III BAZE PODATAKA

IV INFORMACIONI SISTEMI

IV razred

(32 časa teorije, 30 časova vežbe godišnje)

I ALGORITMI I PROGRAMIRANJE

II NOVE INFORMACIONE TEHNOLOGIJE

III ELEMENTI VEŠTAČKE INTELIGENCIJE I OBLASTI PRIMENE RAČUNARA

IV UPOZNAVANJE SA NEKIM GOTOVIM PROGRAMIMA

V INFORMATIČKE TEHNOLOGIJE I DRUŠTVO

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Uvodne napomene

Za školsku 2002/2003. godinu objavljen je novi nastavni plan i program predmeta Računarstvo i informatika za prvi razred svih obrazovnih profila, koji je naišao na opšte prihvatanje i odobravanje.

Za nastupajuću školsku 2003/2004. godinu predviđeno je da se menja samo nastavni program (sadržaji) u drugom razredu i to samo u gimnaziji. Program je predložila komisija koju je oformio ministar prosvete. Sam program je ušao u postupak objavljivanja i trebalo bi da bude objavljen toku letnjih meseci ove 2003. godine.

Za treći i četvrti razred promene bi sledile sukcesivno za svaku narednu školsku godinu.

Ovo je urađeno kao prelazna faza ka novoj reformisanoj školi (gimnaziji) koja bi trebalo da krene školske 2007/2008. godine.

Promene koje se najavljuju su, kao što je već napomenuto, prelazna faza i imaju osnovni zadatak da se previše ne zaostane u promenama predmeta, jer su promene u predmetu skoro svakodnevne.

Ovaj program bi se primenjivao školske 2003/2004. u trećem i četvrtom razredu, a školske 2004/2005. godine samo u četvrtom razredu jer bi se u međuvremenu pojavile redovne promene u trećem tj. četvrtom razredu.

Nastavnici koji realizuju program treba da imaju od 25% do 30% slobode u tumačenju programa, od broja časova i sadržaja do rasporeda tema.

U temama Algoritmi i programiranje češće koristiti ponavljanje nekih, već obrađenih, važnijih algoritama.

Poentu programa postaviti na praktičnu primenu računara i omogućiti učenicima da neke interesantnije teme obrade kroz seminarske radove, ali tako da svaki učenik uradi i odbrani bar jedan (mali) seminarski rad godišnje, što će u mnogome olakšati ocenjivanje.

III razred

Obavezno razdvojiti nivo zahteva u društveno-jezičkom i prirodno-matematičkom smeru, izbaciti korisničke tipove, datoteke, naročito u društveno-jezičkom smeru, obraditi na elementarnom nivou.

Izbaciti vrste baza podataka u okviru jedinice Način pristupa datotekama obraditi indeksne datoteke, indeksiranje i razloge za indeksiranje.

Kod teme Informacioni sistem i smanjiti broj časova i čitavu temu obraditi na elementarnom, informativnom nivou, bez upuštanja u detalje.

IV razred

Kod teme Algoritmi i programiranje obavezno razdvojiti nivo zahteva u društveno-jezičkom i prirodno-matematičkom smeru, uraditi manji broj zadataka ali detaljno, kako bi učenici kvalitetnije prihvatili gradivo i stvarno shvatili o čemu se radi.

Kod teme Elementi veštačke inteligencije i oblasti primene računara o ekspertskim sistemima ispričati samo elementarno i povećati broj časova posvećenih robotici.

Pri upoznavanju sa nekim gotovim programima povećati broj teorijskih časova, gde god je to moguće koristiti program MATHEMATICA ili MATHLAB (kao programe za simboličko procesiranje), ali programi ne moraju biti isključivo matematičkog tipa, naročito u društveno-jezičkom smeru, gde je moguće, umesto matematičkih programa, koristiti neke druge gotove programe, (na primer Power Point)

Kod teme Informatičke tehnologije i društvo smanjiti broj časova i temu obraditi na elementarnom, informativnom nivou, bez upuštanja u detalje. Obavezno obraditi intelektualnu svojinu i legalizaciju softvera.

FIZIČKO VASPITANJE

CILJ I ZADACI NASTAVE FIZIČKOG VASPITANJA

Cilj nastave fizičkog vaspitanja je zadovoljavanje osnovnih biopsiho-socijalnih potreba učenika u oblasti fizičke kulture; formiranje pravilnog shvatanja i odnosa prema fizičkoj kulturi i trajno podsticanje učenika da te aktivnosti ugrade u svakodnevni život i kulturu življenja.

Zadaci nastave fizičkog vaspitanja su:

- razvijanje i očuvanje antropomotoričkih sposobnosti u skladu sa uzrasnim i individualnim karakteristikama;

- kvalitativno i kvantitativno produbljivanje sportsko-motoričkog obrazovanja;

- osposobljavanje za samostalno vežbanje;

- formiranje pozitivnog stava prema fizičkom vežbanju i promovisanje fizičke aktivnosti kao dela zdravog načina života;

- očuvanje i unapređivanje zdravlja;

- razvoj pozitivne slike o sebi;

- promovisanje pozitivnih socijalnih interakcija.

Sadržaji programa su:

- razvijanje i očuvanje antropomotoričkih sposobnosti;

- sportsko-tehničko obrazovanje;

- povezivanje fizičkog vaspitanja sa životom i radom.

I RAZVIJANJE I OČUVANJE ANTROPOMOTORIČKIH SPOSOBNOSTI

Na svim časovima nastave fizičkog vaspitanja predviđa se:

- razvijanje osnovnih elemenata fizičke kondicije karakterističnih za ovaj uzrast i pol, kao i drugih elemenata motorne umešnosti, koji služe kao osnova za povećanje radne sposobnosti, učvršćivanje zdravlja i dalje napredovanje u sportsko-tehničkom obrazovanju;

- osposobljavanje učenika u samostalnom negovanju fizičkih sposobnosti, pomaganju rasta, učvršćivanju zdravlja, samokontroli i proveri sopstvenih fizičkih i radnih sposobnosti;

- preventivno-kompenzacijski rad u smislu sprečavanja i otklanjanja telesnih deformiteta.

Programski zadaci se određuju individualno, prema polu, uzrastu i fizičkom razvitku i fizičkim sposobnostima svakog pojedinca na osnovu orijentacionih vrednosti koje su sastavni deo uputstva za vrednovanje i ocenjivanje napretka učenika, kao i jedinstvene baterije testova i metodologije za njihovu proveru i praćenje.

II SPORTSKO-TEHNIČKO OBRAZOVANJE

Sportsko-tehničko obrazovanje se realizuje u I, II i III razredu kroz zajednički program (atletika, vežbe na spravama i tlu) i program po izboru učenika, a u IV razredu kroz program po izboru učenika.

SADRŽAJI PROGRAMA

A. ZAJEDNIČKI PROGRAM

I razred

(2 časa nedeljno)

I ATLETIKA

U atletici raditi na usavršavanju umenja iz atletike stečenim u osnovnom obrazovanju, razvijanju dominantnih motoričkih sposobnosti za određenu disciplinu.

II VEŽBE NA SPRAVAMA I TLU

U gimnastici raditi na usavršavanju umenja iz gimnastike stečenim u osnovnom obrazovanju, razvijanju dominantnih motoričkih sposobnosti za određenu disciplinu. (Sadržaje gimnastike sprovoditi u skladu sa uslovima koje škola poseduje, sposobnostima i predznanju učenika)

III SPORTSKA IGRA (PO IZBORU)

Ponavljanje i učvršćivanje ranije obučavanih elemenata.

Minimalni obrazovni zahtevi (provera)

Atletika: trčanje na 100 m za učenike i učenice, trčanje na 800 m za učenike i 500 m za učenice, skok udalj, skok uvis, bacanje kugle - na rezultat.

Vežbe na spravama i tlu:

- učenici: nastavni sadržaj programa vežbi na tlu, preskoku, jedne sprave u uporu i jedne sprave u visu;

- učenice: nastavni sadržaj programa vežbi na tlu, preskoku, gredi i dvovisinskom razboju.

II razred

(2 časa nedeljno)

I ATLETIKA

U atletici raditi na usavršavanju umenja, razvijanju dominantnih motoričkih sposobnosti za određenu disciplinu i njihovoj primeni u samostalnom vežbanju.

II VEŽBE NA SPRAVAMA I TLU

U gimnastici raditi na usavršavanju umenja, razvijanju dominantnih motoričkih sposobnosti za određenu disciplinu. (Sadržaje gimnastike sprovoditi u skladu sa uslovima koje škola poseduje, sposobnostima i predznanju učenika).

4. Razboj

Za učenike:

- na paralelnom razboju iz upora sedećeg raznožno pred rukama, prehvatom napred i dizanjem sklonjeno o ramenima (uvito), spust nazad u uporsedeći raznožni, prehvat rukama iza butina, snožiti, zanjihom saskok.

Za učenice:

- na dvovisinskom razboju iz visa na v/p licem ka n/p klimom premah zgrčeno napred do visa ležećeg na n/p premah odnozno levom nazad, prehvat raznoručno i pothvat na n/p u upor jašući, naznačiti upor, odnoženjem leve premah i odnoška desnoručke sa 1/2 okreta udesno, levi bok uz n/p. Spojiti u vežbu.

5. Vratilo

Za učenike:

- dohvatno vratilo: iz mirnog visa uzmah do upora, odrivom od pritke saskok nazad uvito.

6. Greda:

Za učenice:

- visoka greda: čeono prema levom kraju grede, zaletom i sunožnim odskokom naskok u upor čučeći (uz pomoć), okret za 90 stepeni ulevo (udesno) u upor čučeći zanožno desnom (levom), usprav, uspon, okret u usponu za 180 stepeni udesno (ulevo), lagano trčanje u usponu do kraja grede, skok sa promenom noge, saskok zgrčeno (leđima prema kraju grede).

7. Konj sa hvataljkama

Za učenike:

- iz upora za rukama, kolo zanožno levom, kolo zanožno desnom.

III SPORTSKA IGRA (po izboru)

Ponavljanje i učvršćivanje ranije obučavanih elemenata, dalje produbljivanje tehničko - taktičke pripremljenosti u skladu sa izbornim programom.

Učestvovanje na odeljenskim, školskim ili međuškolskim takmičenjima.

Minimalni obrazovni zahtevi

Atletika: trčanje na 100 m za učenike i učenice, trčanje na 800 m za učenike i 500 m za učenice, skok udalj, skok uvis, bacanje kugle - na rezultat.

Vežbe na spravama i tlu:

- učenici: nastavni sadržaj programa vežbi na tlu, preskoka, jedne sprave u uporu i jedne sprave u visu;

- učenice: nastavni sadržaj programa vežbi na tlu, preskoka, grede i dvovisinskog razboja.

III razred

(2 časa nedeljno)

I ATLETIKA

U atletskim disciplinama raditi usavršavanju umenja, razvijanja vodećih motoričkih osobina za datu disciplinu i njihovoj primeni u samostalnom vežbanju.

1. Trčanje

Usavršavanje tehnike trčanja na kratke i srednje staze:

- 100 m, 800 m - učenice, 1000 m - učenici, štafeta 4x100 m.

2. Skokovi

- skok udalj odabranom tehnikom,

- skok uvis odabranom tehnikom.

3. Bacanje

- bacanje kugle "racionalnom" tehnikom (učenici 5 kg, učenice 4 kg).

II VEŽBE NA SPRAVAMA I TLU

U gimnastici raditi na usavršavanju umenja, razvijanju dominantnih motoričkih sposobnosti za određenu disciplinu i njihovoj primeni u samostalnom vežbanju.

1. Vežbe na tlu

Za učenike:

- iz upora za rukama zibom prema odbočno do upora napred pred rukama opruženo;

Za učenice:

- kombinacija vežbi, dve vežbe iz akrobatike, okret na jednoj nozi, dva povezana skoka, jedna ravnoteža, plesni koraci.

2. Preskoci

Za učenike:

- prekopit (konj u širinu visine 120 cm);

Za učenice:

- zgrčka, raznoška (konj u širinu visine 110 cm)

3. Krugovi

Za učenike:

- na doskočnim krugovima iz zamaha zanjihom iskret napred u vis uzneto, vis strmoglavi, vis uzneto, spust u vis stražnji, izdržaj, vučenjem vis uzneto, spust u vis prednji.

4. Razboj

Za učenike:

- na paralelnom razboju na početku razboja iz zamaha u uporu prednjihom spust u sklek, zanjih u skleku i sp. upor, prednjih i sp. sklek, zanjihom upro, ponoviti vežbu 3-4 puta.

Za učenice:

- na dvovisinskom razboju licem prema n/p, zaletom i sunožnim odskokom naskok u upor, premah odnoženo-desnom (levom) u upor jašući na n/p, prehvat na v/p i sp. premah odnožno levom (desnom) u vis sedeći na n/p licem ka v/p prednjih, saskok sa 1/1 (180) okreta do stava na tlu.

5. Vratilo

Za učenike:

- dohvatno vratilo: iz mirnog visa uzmah do upora, odrivom od pritke saskok nazad uvito.

6. Greda:

Za učenice:

- visoka greda: zaletom i sunožnim odskokom naskok u upor čučeći na levoj nozi, desnom odnožiti (upor čučeći odnožno), okret za 90 stepeni ulevo (udesno) do upora čučećeg, usprav, odručiti, hodanje u usponu dokoracima, vaga pretklonom i zanoženjem, izdržaj, usklon, sunožnim odskokom skok sa promenom nogu, okret u usponu za 180 stepeni, saskok unapred raznoženjem (leđima prema gredi).

7. Konj sa hvataljkama

Za učenike:

- iz upora prednjeg (za rukama), kolo prednožno levom, kolo prednožno desnom;

- iz upora stražnjeg (pred rukama), kolo odnožno desnom, kolo odnožno levom.

III SPORTSKA IGRA (po izboru)

Usavršavanje i uvežbavanje tehničko - taktičkih varijanti.

Učestvovanje na odeljenskim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

Minimalni obrazovni zahtevi

Atletika: trčanje na 100 m za učenike i učenice, trčanje na 800 m za učenike i 500 m za učenice, skok udalj, skok uvis, bacanje kugle - na rezultat.

Vežbe na spravama i tlu:

- učenici: nastavni sadržaj programa vežbi na tlu, preskoka, jedne sprave u uporu i jedne sprave u visu;

- učenice: nastavni sadržaj programa vežbi na tlu, preskoka, grede i dvovisinskog razboja.

IV razred

(2 časa nedeljno)

Realizuje se program po izboru.

Minimalni obrazovni zahtevi (provera)

- učestvovanje na tri takmičenja na nivou odelenja ili škole u izbornom sportu.

PROGRAM PO IZBORU UČENIKA

I-IV razred

Opšte postavke

Učenici se na osnovu svojih sposobnosti i interesa opredeljuju za jedan sport u kome se obučavaju, usavršavaju i razvijaju svoje stvaralaštvo tokom cele godine. Sportovi su: gimnastika, ples, plivanje, rukomet, fudbal, odbojka, košarka, rvanje, aerobik, karate, džudo, badminton, orijentiring i dr., a prema specifičnim geografskim, klimatskim i drugim uslovima veslanje, kajakarenje, klizanje, skijanje i drugi sportovi za koje učenici pokažu interesovanje.

Svaka škola je dužna da obezbedi prostorne i druge uslove za realizaciju najmanje četiri sporta.

Na početku svake školske godine nastavničko veće, na predlog stručnog aktiva nastavnika fizičkog vaspitanja, utvrđuje sportove za koje učenici te školske godine mogu da se opredele.

Učenici se za izbornu nastavu opredeljuju kao odelenje u celini.

I GIMNASTIKA

Savlađivanje osnovnih elemenata: hodanje, poskoci, skokovi i dr. Sistematska obrada estetskog pokreta tela bez i sa rekvizitima, različite dinamike, ritma i tempa. Primena svladanih elemenata u kratkim sastavima.

Priprema sastava za takmičenja i priredbe.

II PLES

Savlađivanje osnovnih koraka i pokreta, ili usavršavanje ranije naučenog, u oblasti društvenog, modernog, narodnog i dr. vrsta plesova.

Priprema za takmičenja i priredbe.

III PLIVANJE

Savlađivanje ili usavršavanje jedne ili više tehnika plivanja sa startnim skokovima i okretima. Trening radi postizanja što boljih individualnih rezultata. Pravila plivačkih takmičenja. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

IV RUKOMET

Tehnika rukometa. Pokrivanje i otkrivanje igrača, oduzimanje lopte, ometanje protivnika. Opšti principi postavljanja igrača u odbrani. Napad sa jednim ili dva igrača i protiv zonske odbrane. Zonska odbrana i napad "čovek na čoveka". Uigravanje kroz trenažni proces. Pravila igre. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

V FUDBAL

Tehnika fudbala. Pokrivanje i otkrivanje igrača, oduzimanje lopte, ometanje protivnika. Opšti principi postavljanja igrača u odbrani. Napad sa jednim ili dva igrača i protiv zonske odbrane. Zonska odbrana i napad "čovek na čovek". Uigravanje kroz trenažni proces. Pravila malog fudbala. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

VI KOŠARKA

Tehnika košarke. Šutiranje na koš iz mesta i kretanja, jednom ili obema rukama sa raznih odstojanja. Odbrana "zonom" i "čovek na čoveka" i napad protiv ovih vrsta odbrane. Kontranapad u raznim varijantama i principi blokova. Uigravanje kroz trenažni proces. Pravila igre i suđenja. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

VII RVANJE

Zahvati u stojećem stavu: svlačenje partnera preko ruke, bacanje preko ramena, bacanje zahvatom glave i jedne ruke preko kuka, dolazak na leđa ispod ruke, obaranje sa obuhvatom trupa, bacanje zahvatom krasta i jedne ruke preko kuka, prednji pojas preko mosta, dvoručno salto preko mosta, zadnji salto preko mosta, kombinacija - bočno bacanje i pojas, kombinacija - dvoručni salto - obaranje, kombinacija - pojas, ramensko bacanje.

Zahvati u parteru: polunelzon, ključ na vratu, obuhvatom ruke sa strane prevrtanje na plećke, dupli nelzon dizanje ruke "rolanje" obuhvatom trupa, dolazak na leđa, vučenje sa strane, iz seda ukrštenim obuhvatom trupa prevrtanje na plećke, dizanje obuhvatom trupa i bacanje preko mosta, dizanje krsnim obuhvatom trupa, dizanje ruke pomoću glave.

Taktika rvanja, propozicije, pravila i sistem takmičenja. Organizacija školskog prvenstva i učestvovanje na takmičenjima. Svrstavanje učenika prema težini u grupe, vreme trajanja borbe 3x1 minut sa 1 minutom pauze.

VIII KARATE

Osnovne tehnike karatea: stav i kretanje u stavu, gard (pozicija ruku), bodući udarac rukom unapred u predeo glave i telo, kružni udarac rukom, udarac nogom unapred u telo, udarac nogom unapred do visine struka, kružni udarac nogom, odbrana od bodućeg udarca rukom u glavu, odbrana od bodućeg udarca rukom u telo, odbrana od kružnog udarca rukom u glavu, odbrana od udarca nogom unapred, udarac nogom u stranu, udarac nogom unazad, udarci laktom (bodući, unapred, ustranu, unazad, kružni), eskivaža, kretanje.

Taktika, propozicije, pravila i sistem takmičenja.

IX DŽUDO

Osnove tehnike džudoa: padovi (napred, nazad, u stranu), zahvati, bacanja, čišćenja, samoodbrana.

Taktika, propozicije, pravila i sistem takmičenja.

X ORIJENTIRING

Osnovni pojmovi orijentiringa: karta, simboli, kompas, korišćenje karte i kompasa, kretanje uz kartu i kompas, određivanje pravca sever, kretanje po zadatim tačkama.

Takmičenja u orijentiringu, propozicije i pravila .

XI AEROBIK

Osnovni koraci i kretanja odabrane vrste aerobika, osnovni principi vežbanja, delovi časa aerobika, samokontrola i izbor opterećenja tokom vežbanja.

Takmičenja u aerobiku, propozicije i pravila.

XII BADMINTON

Osnovi tehnike: osnovni udarci, servis, smeč.

Taktika, propozicije, pravila i sistem takmičenja.

XIII VESLANJE

Osnove tehnike veslanja u jednoj od disciplina (skif, dubl-skul, četverac, osmerac), njeno usavršavanje, trenažni proces.

Taktika, propozicije, pravila i sistem takmičenja.

XIV KAJAKARENJE

Osnove tehnike kajakarenja u jednoj od disciplina (kajak jednosed, dvosed, četvorosed), njeno usavršavanje, trenažni proces.

Taktika, propozicije, pravila i sistem takmičenja.

XV KLIZANJE

Osnove tehnike klizanja: vožnja unapred, unazad, zaustavljanje, prestupajući korak, venac, kadetski skok i sl., njeno usavršavanje.

Taktika, propozicije, pravila i sistem takmičenja.

Minimalni obrazovni zahtevi

Nivo sportsko-tehničkog znanja i sportskih dostignuća učenika u izbornom sportu se proveravaju kroz razredna, školska i druga sportska takmičenja. U toku jedne školske godine učenik učestvuje na najmanje tri takmičenja.

POVEZIVANJE FIZIČKOG VASPITANJA SA ŽIVOTOM I RADOM

Iz fonda časova škola u toku školske godine organizuje:

- izlete sa pešačenjem ili učešće na manifestacijama ovoga tipa,

- kroseve ili učešće na manifestacijama ovoga tipa,

- učešće na ostalim sportskim manifestacijama.

Stručni aktiv profesora fizičkog vaspitanja utvrđuje način sprovođenja napred navedenih aktivnosti.

Škola sprovodi takmičenja u onim sportovima za koje poseduje uslove i za koje učenici pokažu interesovanje.

Škola organizuje logorovanje i zimovanje kao način primene u praksi stečenih znanja u fizičkom vaspitanju i drugim nastavnim oblastima.

Program i sadržaj aktivnosti učenika na logorovanju i zimovanju priprema aktiv nastavnika fizičkog vaspitanja.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

I OSNOVNE ODLIKE PROGRAMA

Ovaj program fizičkog vaspitanja je delom revidiran i predstavlja prelaznu fazu ka programu koji je predviđen za reformisanu gimnaziju.

II SPECIFIČNOSTI POJEDINIH TEMATSKIH PODRUČJA I METODE KOJE SE KORISTE PRI NJIHOVOJ REALIZACIJI

- iz "Prosvetnog glasnika" broj 3 od 31. maja 1991. godine str. 212

III ORGANIZACIJA RADA

- iz "Prosvetnog glasnika" broj 3 od 31. maja 1991. godine str. 212

IV PRAĆENJE I VREDNOVANJE NAPRETKA I POSTIGNUĆA UČENIKA

Praćenje i vrednovanje učenika u fizičkom vaspitanju se obavlja sukcesivno tokom cele školske godine.

Za praćenje fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti služi baterija testova koja obuhvata:

- fizički razvoj (visina i masa tela)

- brzina (30 m visoki start),

- opšta snaga (bacanje medicinke)

- snaga ruku i ramenog pojasa (izdržaj u zgibu)

- eksplozivna snaga nogu (skok udalj iz mesta)

- pokretljivost (duboki pretklon)

- izdržljivost (trčanje 500/800 m)

Provera se obavlja na početku nastavne godine za I razred i na kraju školske godine za sve razrede. Postignuti rezultati se vrednuju na osnovu Kriterijuma za procenu fizičkog razvoja i fizičkih sposobnosti dece i omladine uzrasta od 7 do 19 godina.

Rezultati provere služe svakom pojedincu da oceni sopstveni napredak.

Za praćenje sportsko tehničkih dostignuća služe minimalni obrazovni zahtevi na osnovu kojih se, nakon provere znanja, vrednuje postignuti rezultat ili tehnika izvođenja.

Rezultati rada služe nastavnicima fizičkog vaspitanja kao osnova za programiranje rada u narednom periodu, posebno za individualni pristup i određivanje radnih zadataka za svakog ili grupu učenika.

Tokom realizacije vršiti ocenjivanje kroz sledeće preporučene elemente:

- Redovnost pohađanja časova fizičkog vaspitanja

- Aktivnost učenika na času

- Ocenjivanje rezultata učenja putem testiranja napredovanja

- Ocenjivanje usvojenosti elemenata zadatih i odabranih aktivnosti

- Učešće u odelenjskim takmičenjima i sportskim akcijama (takmičar, sudija, organizator, kulturni navijač),

- Nastupanje za školsku ekipu

- Angažovanje u sportskim aktivnostima van škole (aktivan sportista, sudija...)

- Samoocenjivanje

Rezultati provere unose se u dnevnik rada nastavnika fizičkog vaspitanja koji je sastavni deo dokumentacije nastavnika škole.

Stručnim uputstvom o načinu i postupku ocenjivanja učenika iz ove oblasti propisani su i detaljno objašnjeni postupci i kriterijumi ocenjivanja učenika.