Nazad

Bunjevački jezik sa elementima nacionalne kulture

Treći razred

Cilj i zadaci

- Nigovanje govornog i pisanog bunjevačkog jezika, priko potribnog za razumivanje i tumačenje osnovni obilužja maternjeg jezika;

- Upoznavanje književnosti svog, a i drugi naroda i nacionalni manjina;

- Upoznavanje svitske književnosti;

- Izgrađivanje svisti o društveno-povisnoj i kulturnoj ulozi jezika;

- Upoznavanje tekovina bunjevačke kulture, običaja i tradicije.

Operativne zadaće

- Nigovati tehniku izražajnog čitanja;

- Dalje bogaćenje ričnika bunjevačkog jezika novim ričima i izrazima;

- Usvajanje pojma glavni dilova ričenice;

- Uvođenje u tumačenje književnog dila (radnja, likovi, poruke, osićanja, događaji);

- Ovladati pismenim i usmenim izražavanjem (pripričavanje, pričanje, opisivanje).

Bunjevački jezik (10 sati)

- Svatanje značaja i vridnosti maternjeg jezika;

- Ričenica - pripoznavanje po sastavu, značenju i obliku;

- Imenice - vlastite i zajedničke;

- Glagoli - radnja, stanje i zbivanje;

- Nigovanje uspišne primene već usvojeni pravopisni pravila;

- Upotriba velikog slova.

Književnost (25 sati)

Čitanje

- Nigovanje i uvežbavanje pravilnog i izražajnog čitanja obrađenog i nepoznatog teksta;

- Uvežbavanje razumivanja pročitanog teksta;

- Prilagođavanje intonacije glasa situaciji koja se opisuje (jačina, visina glasa, pauza);

- Recitovanje napamet naučeni kraći poetski i prozni tekstova;

- Navikavanje učenika na pravilno disanje i poštovanje pravilnog držanja tila pri čitanju.

Rad na tekstu

- Zapažanje i definisanje elemenata književnog teksta (radnja, likovi, poruka, osićanja u lirskoj poeziji);

- Uočavanje uzročno-posledični veza u proznom tekstu;

- Uvođenje u nigovanje navike kod učenika da svoje stavove obrazlažu na osnovu pojedinosti iz teksta.

Jezičko izražavanje (25 sati)

Usmeno izražavanje

- Pripričavanje sadržaja pročitanog teksta - detaljno i sažeto, na osnovu zajedničkog plana;

- Pripričavanje u dilovima i cilini;

- Pričanje prema slici na osnovu zajedničkog plana;

- Pričanje po zadatim ričima i nastavljanje priče na osnovu datog početka;

- Opisivanje ljudi i prirode;

- Scensko prikazivanje dramskog teksta.

Pismeno izražavanje

- Pripisivanje teksta sa srpskog jezika na bunjevački jezik i obratno;

- Uvežbavanje čitkog i urednog pisanja;

- Pismeni odgovori na postavljena pitanja;

- Pripričavanje, pričanje, opis - pismeni sastav.

Elementi nacionalne kulture (12 sati)

- Pripoznavanje identiteta bunjevačkog naroda priko jezika, vire, tradicije i njegovo očuvanje kroz vikove;

- Upoznavanje povisti bunjevačkog naroda, vire, tradicije i kulture kroz rad na odgovarajućim proznim i poetskim tekstovima, muzičkim i likovnim dilima.

Način ostvarivanja programa

Program sadrži ciljeve, vaspitno-obrazovne zadatke, operativne zadaće, jezičku materiju, govorne i pismene vežbe, čitanje i rad na književnim tekstovima i nigovanje nacijonalne kulture. Svi ovi elementi programa su međusobno povezani i tako i triba uraditi.

Zadaće nastave maternjeg jezika sadrže opšte zaktive koji se odnose na kvalitet znanja, posebne zaktive za razvijanje i sticanje jezičkih umenja i vaspitne zadaće. Svi dilovi ovog programa su u skladu sa zadaćama nastave i triba da doprinesu njiovom izvršenju.

Operativnim zadaćama formulisani su zaktivi u pogledu obima programske građe koju učenici triba da savladaju u trećem razredu osnovne škule.

U okviru jezičke materije izdvojena je ona jezička materija koja pokriva veći dio govornog jezika. Veoma je važno da se nova građa uvik naslanja na pređašnju.

Pravopis sadrži one pravopisne norme koje su veoma važne za kvaliteno i uspešno učenje maternjeg jezika.

U nastavi maternjeg jezika težište rada prinosi se na učenika. On aktivno učestvuje u radu i svojim zalaganjem i radom triba da razvija i bogati jezička umenja svog maternjeg jezika.

Nastavnik planira, vodi i organizuje nastavni proces, odabira sadržinu rada, nastavne metode, oblike i sridstva rada, broj vežbi, koordinira radom učenika radi što uspešnijeg ostvarivanja postavljeni zadaća. Nastava mora biti postavljena tako da se svakom učeniku omoguće verbalne aktivnosti radi bogaćenja aktivnog ričnika maternjeg jezika.

U realizaciji svi zadaća nastavnik triba da motiviše učenike koristeći raznovrsna nastavna sredstva. Potribno i je podsticati da se i sami angažuju u prikupljanju nastavnih sridstava vezanih za temu koja se obrađuje.

Nastavu maternjeg jezika triba povezat prvenstveno sa stečenim iskustvom iz svakodnevnog života, sa nastavom poznavanja prirode i društva, povišću, zemljopisom, sa likovnom i muzičkom kulturom, običajima, kulturom, virom i tradicijom svog naroda. Korelacija svi ovi pridmeta i oblasti priko je potribna jer omogućava ostvarivanje veoma uspešni rezultata rada.

Pored priporučene literature, nastavnik sam bira literaturu kojom će, pre svega, da ispuni ciljeve i zadaće pridviđene ovim programom.

Literatura

1. M. Peić, G. Bačlija: "Rečnik bačkih Bunjevaca" - Novi Sad, Subotica, 1990. godine

2. M. Peić: "Mladom naraštaju"; Bunjevačka matica - Subotica, 2001. godine

3. M. Peić: "Poetska slagalica"; Obnoviteljska bunjevačka matica - Subotica, 1997. godine

4. T. Kopunović: "Široke grudi bačke ravnice"; Bunjevačka matica - 2001. godine

5. I. Pančić: "Natpivavanja"; Osvit - Subotica, 1972. godine

6. M. Krmpotić: "Bunjo dida moga"; Senjsko književno ognjište - Senj, 1993. godine

7. "Prirodopis, prirodoslovlje i slovnica za bunjevačku i šokačku dicu"; Gara - Subotica, 1880. godine

8. L. Malagurski: "Pisme i igre u narodnim običajima bačkih Bunjevaca" - Subotica, 1997. godine

9. Ezop: "Basne"

10. Braća Grim: "Bajke"

11. "Narodne bajke, šaljive priče i pesme"

12. Andersen: "Bajke"

13. "Ispeci pa rec"", Izbor narodnih pitalica, zagonetki, poslovica i anegdota; ZUNS - Beograd, 1994. godine

14. "Bajke iz celog sveta"; Mlado pokolenje - Beograd, 1965. godine

15. "Hiljadu zvezdica", Izbor iz proznog i poetskog stvaralaštva za decu; Zavod za izdavanje udžbenika - Novi Sad, 1984. godine

16. Mr M. Stevanović: "Metodički priručnik za nastavu srpskohrvatskog jezika i književnosti u osnovnoj školi"; Dečije novine - Gornji Milanovac, 1982. godine

17. Prof dr V. Cvetanović: "Samostalni stvaralački rad u nastavi srpskog jezika" - Beograd, 1996. godine

18. I. Ivić, A. Pešikan, S. Antić: "Aktivno učenje 2" - Beograd, 2001. godine.

ŠAH

Treći razred

(1 čas nedeljno, 36 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

Cilj i zadaci

Cilj nastave šaha jeste da učenici ovladaju osnovnim zakonitostima i principima šahovske igre radi formiranja njihovih radnih sposobnosti, savesnosti, istrajnosti, upornosti, urednosti, radoznalosti, kreativnosti, originalnosti i spremnosti na saradnju uz uvažavanje tuđeg mišljenja i načela lepog ponašanja, da kod učenika izgradi kulturu rada, da se rad obavlja u određeno vreme u predviđenom radnom prostoru, kao i da se razvija svesna potreba da se započeti posao dovrši do kraja.

Zadaci nastave šaha su:

- razvijanje interesovanja za šahovsku igru kod učenika;

- saznanje da učenje može da se realizuje kroz igru;

- stimulisanje mašte, kreativnosti i radoznalosti tokom učenja šaha;

- sticanje osnovnih znanja o šahu i uočavanje sličnosti sa životom;

- osposobljavanje učenika za logičko shvatanje šahovske igre;

- razvijanje potrebe za samostalnim donošenjem odluka kroz igranje šaha;

- razvijanje svesti o sopstvenom napredovanju i jačanje motivacije za dalje učenje šaha.

I tema: Uvodni čas (1)

1. Uvodni čas - upoznavanje sa ciljevima i zadacima programa i načinom rada.

II tema: Središnjica (11)

1. Prelazak iz otvaranja u središnjicu

- značaj inicijative;

- zaostao kralj u centru.

2. Strategija u igri i njen značaj:

- poziciona igra;

- planiranje u igri.

3. Tipovi pozicija:

- podela prema slobodi dejstva figura: otvorene i zatvorene pozicije;

- podela u odnosu na postojanje ravnoteže: uravnotežene i neuravnotežene pozicije.

4. Kriterijumi neuravnoteženosti pozicije (materijalna i nematerijalna neravnoteža)

- Materijalna neravnoteža:

- Kaufmanovo napredno vrednovanje figura (P=1, S=L=3¼, T=5, D=9¾);

- odnos topa prema lakoj figuri ("kvalitet");

- materijalan ustupak uravnotežen drugim vidovima prednosti ("kompenzacija").

III tema: Završnica (6)

TOPOVSKE ZAVRŠNICE: TOP I PEŠAK PROTIV TOPA

1. Odsecanje kralja (sprečavanje prilaza slobodnom pešaku).

2. "Građenje mosta" u Luceninoj poziciji (top i pešak protiv topa, odsečen kralj slabije strane).

3. Kralj ispred pešaka: odbrana primenom "pravila šestog reda".

4. Top podržava slobodnog pešaka (dobro postavljen top).

5. Top ispred slobodnog pešaka (loše postavljen top):

- pokušaji dobitka jače strane;

- načini odbrane slabije strane.

IV tema: Teorija otvaranja (15)

OTVORENE IGRE

Kraljev gambit

- primeri dobre igre (smisao gambitne igre);

- najčešće greške i zamke;

- kratke partije (minijature);

- praktična igra.

Igra četiri skakača

- primeri dobre igre (4. Lb5, 4. d4);

- najčešće greške i zamke;

- kratke partije (minijature);

- praktična igra.

Škotska partija

- primeri dobre igre;

- najčešće greške i zamke;

- kratke partije (minijature);

- praktična igra.

POLUOTVORENE IGRE

Francuska odbrana

- primeri dobre igre;

- najčešće greške i zamke;

- kratke partije (minijature);

- praktična igra.

Odbrana Karo-Kan

- primeri dobre igre;

- najčešće greške i zamke;

- kratke partije (minijature);

- praktična igra.

ZATVORENE IGRE

Fijanketni sistemi

- osnovni principi igre u fijanketnim sistemima.

Kraljeva indijska odbrana

- primeri dobre igre;

- najčešće greške i zamke;

- kratke partije (minijature);

- praktična igra.

V tema: Odigravanje partija (3)

1. Turnir učenika (2 školska časa).

2. Simultanka predmetnog nastavnika protiv učenika.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Da bi se organizovala kvalitetna nastava, primerena potrebama i mogućnostima učenika od prvog do četvrtog razreda osnovne škole, neophodno je voditi računa o tri grupe osnovnih parametara:

IV. Predmetni parametri

Sadržaji koji se proučavaju u okviru ovog predmeta deo su opšte šahovske kulture, koja afirmiše ovu drevnu igru kao društveno prihvatljiv model za sagledavanje životnih zakonitosti kroz simboliku šahovskog nadmetanja dveju suprotstavljenih strana. Trinaesti svetski prvak i možda i najveći šampion svih vremena Gari Kasparov govorio je o tome da su "kreativnost, imaginacija i intuicija nezamenljivi, baš kao i čvrst karakter; ali, pobeda dolazi samo kroz borbu." Na taj način pregnuće i voljni momenat izbijaju u prvi plan, pružajući oslonac mladoj osobi koja se nalazi u delikatnoj životnoj fazi, u kojoj se od nje očekuje da odgovori zahtevima koje pred njega/nju postavlja školski sistem.

Kako se sedmogodišnjaci nalaze u ranoj fazi kognitivnog razvoja, u kojoj tek stiču osnovne predstave o nizovima, poretku i klasifikaciji, što između ostalog čini osnov za sveobuhvatno razumevanje pojma broja, šah im prirodno pomaže u usvajanju, a zatim i konsolidaciji ovih znanja. Na ovaj način deca se pripremaju za narednu fazu (oko 9–10 godina života) koju, prema Pijažeovoj klasifikaciji, karakterišu "konkretne logičke operacije", kao npr. obuhvatnije razumevanje matematičkih operacija. Kroz savladavanje šahovske notacije daje se značajan podsticaj razvoju veština čitanja i pisanja, ali se postiže i napredak u razumevanju prostorne organizacije, pre svega kroz koncepte horizontalnosti i vertikalnosti, kao preteča koordinatnih sistema. Proučavanje šaha trebalo bi da podstakne napredak logičkog mišljenja i sposobnosti generalizacije, a posebno je dragocena pouka legendarnog svetskog šampiona Emanuela Laskera, doktora filozofskih nauka, koji je naglašavao da putem šaha treba "podučavati o nezavisnom razmišljanju i prosuđivanju".

V. Nastavni parametri

Teorijska nastava iz šaha pruža minimalan skup fundamentalnih znanja koja su neophodna da bi se ovladalo svim pravilima i opštom kulturom šahovske igre. Na ovom aspektu nastave treba insistirati u onolikoj meri koliko je potrebno da se učenicima pruže najosnovnije informacije na osnovu kojih bi, pre svega kroz mnogobrojne praktične primere i životne analogije, mogli da samostalno otkrivaju ogromno bogatstvo sveta šaha. Stoga, kad god je to moguće, predmetni nastavnik u ulozi moderatora treba da izdvoji dovoljno vremena za praktičnu nastavu u vidu rešavanja primera na demonstracionoj tabli i kroz testove, ali i kroz proigravanje u parovima.

Šah se može shvatiti kao permanentno didaktičko sredstvo za lakše savlađivanje dragocenih životnih lekcija, pri čemu se simbolizam šahovske igre kao paradigme samog života stavlja u uži i širi kontekst. Kao primer možemo da navedemo situaciju u kojoj se učenik nalazi na pešačkom prelazu, a na semaforu za pešake je crveno svetlo. Za malog šahistu sve je jasno: na potezu je protivnik (u ovom slučaju, to su automobili), tako da treba biti strpljiv i sačekati svoj potez. Kada se pojavi zeleno svetlo za pešake, to je kao da je protivnik završio svoj potez i pritisnuo sat, tako da je sada red na njega da u predviđenom vremenu pređe ulicu, to jest "odigra svoj potez".

Tokom prve godine učenja, kroz upoznavanje kvadratne crno-bele table kao poprišta ove igre savršenog sklada, učenici usvajaju prostorne relacije kroz koncepte polja, linija, redova i dijagonala. Druženje sa šahovskim figurama i njihovim kretanjem približava ih znanjima iz geometrije, dok kroz odnos relativnih vrednosti figura (pešak = 1, skakač i lovac = 3, top = 5, dama = 9 ili 10) stiču i osnove iz aritmetike, ali i pouke o vođenju brige o vrednostima koje su im poverene na čuvanje. Postavljanje figura na početna polja primer je za organizaciju i urednost, čime se neuporedivo lakše usvajaju i neki "nepopularni" svakodnevni zahtevi, kao što je odlaganje stvari (npr. školskog pribora, odevnih predmeta, igračaka, itd.) na odgovarajuća mesta. Upoznavanje sa šahovskom notacijom, gde se kao prelazni model koristi popularna igra "podmornica", i koncept zapisivanja poteza podsticajno deluje na usavršavanje veština čitanja i pisanja, sa kojima se sreću u okviru ostalih predmeta.

VI. Parametri okruženja i ostali parametri

U zavisnosti od neposrednog okruženja u kojem se nalazi škola, poželjno je koristiti prednosti lokalnih resursa i negovati kontakte sa obližnjim šahovskim klubovima. Ukoliko postoje mogućnosti, prirodno je najmotivisanije uključiti u rad šahovske sekcije, organizovati gostovanja nekog od takmičarski aktivnih šahista iz neposrednog okruženja, uz mogućnost odigravanja simultanke protiv zainteresovanih učenika. Preporuka je da se na kraju školske godine, kao mogućnost da se sistematizuje i rekapitulira usvojeno znanje u ovom izbornom predmetu, organizuje takmičenje među učenicima istog razreda, gde bi oni u uslovima odigravanja šahovskih partija, uz poštovanje turnirskih pravila, pokazali koja su znanja stekli tokom nastavnog ciklusa.

A) ŠKOLSKI PROSTOR

Specijalizovana učionica za izborni nastavni predmet šah

Veličina učionice: 100 m2

B) ŠKOLSKA OPREMA

_________
*Minimalna propisana dimenzija polja šahovske table je 45 x 45 mm (odgovarajuća dimenzija cele table je 400 x 400 mm). Odnos između figura i dimenzija šahovske table je takav da je moguće smestiti četiri pešaka na površinu jednog šahovskog polja.

Grupa učenika za realizaciju sadržaja programa nastavnog predmeta šah broji od 10 do 16 učenika.

Obrazovno-vaspitni rad za sadržaje nastavnog programa šah može da izvodi nastavnik ili stručni saradnik:

- profesor razredne nastave;

- nastavnik razredne nastave;

- profesor predmetne nastave u osnovnoj školi;

- nastavnik predmetne nastave u osnovnoj školi,

koji je stekao najmanje I (prvu) kategoriju ili titulu ženskog majstorskog kandidata.**

__________
**Provera stručne šahovske kvalifikacije vrši se uvidom u takmičarsku knjižicu predmetnog nastavnika, na osnovu koje se ustanovljava da li je zahtevani nivo registrovan i overen od strane nadležnog Šahovskog saveza.