Najmanji zaštitni sloj betona do armature, uključujući i uzengije, određuje se zavisno od vrste elementa, odnosno konstrukcije, stepena agresivnosti sredine u kojoj se element nalazi, marke betona, prečnika armature i načina izvođenja, odnosno ugrađivanja betona.
Najmanji zaštitni slojevi betona do armature za elemente i konstrukcije u slabo agresivnim sredinama, izvedene betoniranjem na licu mesta, jesu:
- ao = | 1,5 cm za ploče, ljuske i zidove i za rebraste i olakšane međuspratne konstrukcije; |
- ao = | 2,0 za grede, stubove i ostale elemente konstrukcije, koje nisu obuhvaćene prvom alinejom ovog stava. |
Najmanji zaštitni slojevi betona do armature iz stava 1. ovog člana povećavaju se za 0,5 cm za elemente i konstrukcije u umereno (srednje) agresivnim sredinama a za najmanje 1,5 cm za elemente i konstrukcije u jako agresivnim sredinama.
Agresivnost sredine određena je u članu 113. ovog pravilnika.
Najmanji zaštitni slojevi betona koriguju se, i to:
a) + 0,5 cm - | ako površine elementa, odnosno konstrukcije posle betoniranja nisu ili su veoma teško dostupne kontroli; |
b) + 0,5 cm - | za betone marke manje od MB 25; |
v) + 1,0 cm - | ako se površina betona naknadno obrađuje postupcima koji izazivaju oštećenja zaštitnog sloja betona; |
g) + 1,0 cm - | za konstrukcije koje se izvode sa klizajućom oplatom; |
d) - 0,5 cm - | za montažne elemente i konstrukcije proizvedene u fabričkim uslovima. |
Korekcija najmanjeg zaštitnog sloja vrši se simultano.
Zaštitni sloj betona do armature ne sme biti manji od prečnika tog profila armature. U slučaju grupisanja profila armature u svežanj, zaštitni sloj betona do armature ne sme biti manji od prečnika zamenjujućeg profila svežnja armature, a uzima se od stvarnih površina profila armature grupisanih u svežanj. Zamenjujući profil svežnja armature određen je u članu 138. ovog pravilnika.
Najmanji zaštitni slojevi betona mogu biti uslovljeni i zahtevima otpornosti pri dejstvu požara ili drugim posebnim zahtevima u slučaju specijalnih konstrukcija ili elemenata i konstrukcija u sredinama neuobičajenog stepena ili karakteristika agresivnosti.
Ako je potreban zaštitni sloj betona do armature, određen prema odredbama člana 135. ovog pravilnika, veći od 5,0 cm, zaštitni sloj mora se armirati posebno tankom armaturnom mrežom.
Rastojanje te armature u zaštitnom sloju od spoljne površine betona ne može biti manje od 2,0 cm.
Takva armatura zaštitnog sloja ne uzima se pri dokazivanju napona, odnosno graničnih stanja.
2. Raspoređivanje armature u presecima elemenata
Razmak armature mora biti dovoljan da bi se obezbedili uslovi za efikasno ugrađivanje betona, postizanje dobrog kvaliteta zaštitnog sloja betona do armature i efikasno prianjanje betona i armature.
Čist horizontalan, kao i čist vertikalan razmak između paralelnih pojedinačnih profila armature ne sme biti manji od 3,0 cm. Taj razmak mora biti najmanje jednak prečniku armature, a ne sme biti manji od 0,8 nominalne veličine najvećeg zrna agregata. Za određivanje minimalnog čistog razmaka susednih pojedinačnih profila armature različitih prečnika, merodavan je profil većeg prečnika.
Odredbe ovog člana odnose se i na mesta nastavljanja armature.
Čisto horizontalno rastojanje pojedinačnih profila armature mora biti takvo da omogućava prolazak pervibratora pri betoniranju u sve delove elementa gde je to neophodno radi efikasnog ugrađivanja betona.
Izuzetno, radi omogućavanja smeštanja podužne armature u poprečni presek jače armiranih elemenata, pojedinačni profili armature mogu se grupisati jedan uz drugi u svežnjeve, bez međusobnog razmaka u horizontalnoj, odnosno u vertikalnoj ravni, uz vođenje računa o obezbeđenju uslova za efikasno ugrađivanje betona.
Tako grupisanih profila armature u svežnju može biti najviše četiri. Pri tom se u istoj ravni mogu postaviti jedan uz drugi najviše dva profila bez međusobnog razmaka (sl. 18).
Slika 18. Dopušteni načini grupisanja profila armature u svežnjeve bez međusobnog razmaka
U svežanj se mogu grupisati i profili armature različitih prečnika. U paralelnim ravnima bez međusobnog razmaka mogu se postaviti najviše dva profila BiA čelika jedan uz drugi.
Za određivanje najmanjeg zaštitnog sloja betona do armature u svežnju, kao i za određivanje najmanjeg čistog razmaka između svežnjeva armature, merodavan je zamenjujući profil svežnja, pod kojim se podrazumeva fiktivan profil sa površinom poprečnog preseka jednakom površini preseka armature grupisane u svežanj.
Tako određen minimalni čist razmak između svežnjeva meri se od stvarnih površina profila u susednim svežnjevima.
Najveći dopušteni zamenjujući prečnik svežnja armature je 44 mm. U elementima masivnih betonskih konstrukcija mogu se koristiti i svežnjevi sa većim zamenjujućim prečnicima, uz posebno dokazivanje da su obezbeđeni uslovi efikasnog prianjanja i usidrenja armature.
Kad je to neophodno, mogu se postaviti najviše dve uzengije jedna uz drugu bez međusobnog razmaka.
Podužna armatura od pojedinačnih profila glatkog, rebrastog ili Bi-čelika može biti prava ili povijena.
Armatura se povija ako je racionalno da se ista armatura pri promeni uticaja duž raspona elementa koristi u različitim zonama preseka, ako se ista armatura duž raspona elementa koristi za prihvatanje različitih uticaja ili ako se na taj način postiže povoljnije usidrenje armature.
Zavarene armaturne mreže se ne povijaju.
Podužna armatura od pojedinačnih profila glatkog ili rebrastog čelika može na krajevima imati kuke ili može biti prava, bez kuka na krajevima.
Armatura od zavarenih mreža i armatura od Bi-čelika ugrađuju se bez kuka na krajevima, osim kad se koriste za izradu uzengija.
Uzengije se u linijskim elementima po pravilu oblikuju kao zatvorene, a samo izuzetno kao otvorene, u slučajevima kad je nekom drugom armaturom obezbeđeno poprečno opasivanje preseka armaturom. Uzengije se, po pravilu, zatvaraju na uglovima poprečnog preseka. Zatvaranje uzengija obezbeđuje se kukama na mestu zatvaranja, bez preklapanja. Kad su uzengije po celom obimu zategnute (dejstvo torzije i dr.), uzengije se zatvaraju s potrebnim preklopom, prema čl. 144. do 147.
Najveći prečnici profila armature koji se koriste za izradu uzengija u uobičajenim elementima i konstrukcijama su: Ø16 - za uzengije od glatke armature, Ø12 - za uzengije od rebraste armature, Ø10 - za uzengije od zavarenih armaturnih mreža sa jednostrukim žicama, Ø8 - za uzengije od zavarenih armaturnih mreža sa dvostrukim žicama i Ø6,9 - za uzengije od Bi-čelika.
Najmanji prečnici povijanja podužne armature i uzengija mereni na unutrašnjoj konturi povijenih profila, za različite vrste betonskih čelika dati su u tabeli 24.
Tabela 24. Najmanji prečnici povijanja podužne armature i uzengija za različite vrste betonskih čelika
| Vrste betonskih čelika | ||||
Najmanji prečnici povijanjaarmature D (u/mm) |
| GA 240/360 | RA 400/500 | MAG i MAR 500/560 | BiA 680/800 |
Povijanje podužne armature (osim kuka) | D1 | 15Ø | 15Ø | ne povija se | 20Ø |
Kuke na krajevima podužne armature | D2 | 6Ø za Ø ≤ 20 | 10Ø | bez kuka | bez kuka |
Savijanje i kuke na krajevima uzengija | D3 | 4Øu, Øu ≤ 16 | 5Øu, Øu< 12 | Øu ≤ 101) | 6Øu, Øu ≤ 6,93) |
1) Zavarene armaturne mreže sa jednostrukim podužnim žicama. | |||||
2) Zavarene armaturne mreže sa dvostrukim podužnim žicama. | |||||
3) Prečnici podužnih žica Bi - čelika izražavaju se u desetim delovima milimetra. | |||||
Standardne kuke na krajevima glatke podužne armature su polukružne kuke. Polukružne kuke se oblikuju povijanjem armature za 180°, sa pravim delom dužine 4Ø, ali ne manje od 4,0 cm na kraju kuke, u produžetku krivine. Na slici 19 prikazano je povijanje glatke podužne armature i oblik standardne polukružne kuke. Na toj slici date su i potrebne dodatne dužine profila Δlk za ispravno oblikovanje kuke.
![](http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/"t02_0050_e001_s002.gif")
Slika 19
Standardne kuke na krajevima rebraste podužne armature su pravougaone kuke. Pravougaone kuke se oblikuju povijanjem armature za 90°, sa pravim delom dužine 8Ø ali ne manje od 8,0 cm na kraju kuke, u produžetku krivine. Na slici 20 prikazano je povijanje rebraste podužne armature i oblik standardne pravougaone kuke. Na slici 20 date su i potrebne dodatne dužine profila Δlk za ispravno oblikovanje kuke.
Slika 20
Standardne kuke na krajevima uzengija od glatke armature oblikuju se kao kose kuke, povijanjem armature za 135°, sa pravim delom dužine 5Ø, ali ne manje od (8,0-3Øu) centimetara na kraju kuke, u produžetku krivine. Na slici 21 prikazana je standardna kosa kuka za krajeve uzengija od glatke armature, potrebne dodatne dužine profila Δlku zaispravno oblikovanje kuke, zatvorena pravougaona uzengija i potrebne ukupne dužinearmature lu za izradu zatvorenih uzengija pravougaonog oblika, sa dimenzijama spoljašnje konture au i bu.
Slika 21
Standardne kuke na krajevima uzengija od rebraste armature oblikuju se kao pravougaone kuke, povijanjem armature za 90°, sa pravim delom dužine 10Ø ali ne manje od 8,0 cm na kraju kuke, u produžetku krivine. Na slici 22 prikazana je standardna pravougaona kuka za krajeve uzengija od rebraste armature, potrebne dodatne dužine Δlku za ispravno oblikovanje kuke, zatvorena pravougaona uzengija i potrebne ukupne dužine armature lu za izradu zatvorenih pravougaonih uzengija sa dimenzijama spoljašnje konture au i bu.
Slika 22
Kad se zavarene armature koriste za izradu uzengija, one na krajevima moraju imati pravougaone kuke, oblikovane povijanjem armature za 90°, sa prečnikom povijanja 4Øu. Na pravom delu, dužine ne manje od 10Øu na kraju kuke, u produžetku krivine, mora biti bar jedna zavarena poprečna žica, udaljena najmanje 2,0 cm od kraja uzengije. Poprečne žice, bilo sa unutrašnje ili sa spoljašnje strane uzengija, ne smeju biti bliže od 4Øu odpočetka, odnosno do kraja krivine (sl. 23).
Na slici 23 date su i potrebne minimalne dodatne dužine profila Δlku za ispravno oblikovanje kuke, u slučaju da je za dužinu pravog dela na kraju kuke merodavna veličina 10Øu.
Slika 23
Uzengije od Bi-čelika moraju na krajevima imati pravougaone kuke, oblikovane povijanjem armature za 90°, sa propisanim prečnikom povijanja od 6Øu, sa pravim delom dužine najmanje 15Øu ali ne manje od razmaka prečki (95 mm) na kraju kuke, u produžetku krivine (sl. 24). Na slici su date i potrebne dodatne dužine profila Δlku za ispravno oblikovanje kuka.
Slika 24
Sidrenje profila armature može se vršiti pravim delom, sa kukom, sa povijanjem profila u petlju i profilima sa zavarenim poprečnim šipkama. Sidrenje pravim delom može se izvršiti na drugi način, s tim da sigurnost sidrenja šipke armature u armiranobetonskim konstrukcijama mora biti najmanje 1,8, što se mora dokazati ispitivanjem.
Dužina sidrenja zavisi od položaja profila u elementu pri betoniranju, od vrste čelika, od marke betona i prečnika profila armature.
Dopušteni naponi prianjanja τp, u uslovima dobre adhezije, zavisni su od položaja armature pri betoniranju, a odnose se:
- na armaturu koja je pri betoniranju nagnuta za 45 - 90° prema horizontali;
- na armaturu koja je pri betoniranju nagnuta za manje od 45° prema horizontali ili na horizontalnu armaturu, ako se profili te armature pri betoniranju nalaze u donjoj polovini poprečnog preseka elementa ili su udaljene najmanje za 30 cm od gornje slobodne površine elementa.
Dopuštene vrednosti napona prianjanja τp za uslove dobre adhezije date su u tabeli 25.
Tabela 25. Dopuštene vrednosti napona prianjanja τp(u MPa) za uslove dobre adhezije
Vrsta čelika | Marka betona (MB) | |||||
15 | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | |
Glatka armatura (GA) | 0,60 | 0,67 | 0,76 | 0,85 | 0,92 | 0,98 |
Rebrasta armatura (RA) | 1,2 | 1,4 | 1,75 | 2,10 | 2,45 | 2,80 |
U ostalim slučajevima položaja armature u preseku, koji nisu navedeni u drugom stavu ovog člana, vrednosti napona prianjanja τp iz tabele 25 umanjuju se za jednu trećinu za uslove lošije adhezije.
Dužina sidrenja armature (ls) pravog dela bez kuka za glatku armaturu (GA) i rebrastu armaturu (RA) određuje se prema izrazu
gde je:
Ø | - prečnik profila koji se sidri; |
σv | - granica razvlačenja čelika, odnosno granica σ02; |
γu | - koeficijent sigurnosti (γu = 1,80) koji se odnosi na dužinu sidrenja; |
τp | - dopušteni računski napon prianjanja određen prema tabeli 25 za uslove dobre adhezije ili umanjen za jednu trećinu za lošije uslove adhezije. |
Na dužini sidrenja ls uzima se napon prianjanja τp kao konstantna vrednost za proračun dužine sidrenja.
Efektivna dužina sidrenja zavisi od tipa usidrenja i stvarnog (efektivnog) napona u armaturi i izračunava se prema izrazu
gde je:
ls(ef) | - efektivna dužina sidrenja; |
ls | - dužina sidrenja određena prema članu 149. stav 5. ovog pravilnika; |
σa(ef) | - stvarni naponi koji odgovaraju dejstvima u eksploataciji; |
σa | - dopušteni napon u armaturi određen u tablici 23; |
α=l | - za sidrenje pravim šipkama bez kuka napregnutim na zatezanje ili na pritisak, kao i za sidrenje pritisnutih šipki sa kukama; |
- za sidrenje zategnutih šipki sa kukama; | |
| - najmanje dužina usidrenja ls,min iznosi za zategnute i pritisnute šipke |
http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/
U zoni usidrenja zategnute i pritisnute armature, za utezanje preseka mora se obezbediti poprečna armatura, odnosno uzengije. Ako su profili koji se sidre Ø > 16 mm za zategnute i za pritisnute šipke na dužini usidrenja ls(ef) obezbeđuje se poprečna armatura (uzengije) koja može da prihvati 20% sile u podužnoj armaturi koja se sidri.
Šipke grupisane u svežnjeve (cvasti) sidre se na način propisan za sidrenje pojedinačnih šipki, pa je za svežnjeve od 2,3 ili 4 profila dužina usidrenja 1,2; 1,3 ili 1,4 puta veća od dužine usidrenja pojedinačne šipke.
Po pravilu, šipke iz svežnja treba pri sidrenju raspertlati, tako da se iz jednog svežnja, u jednom mestu, mogu usidriti najviše dve šipke.
Sidrenje zategnute glatke armature pravim šipkama bez kuka ne dozvoljava se, izuzev u slučajevima kad se sidrenje sa kukama ne može izvesti.
Sidrenje profila zategnute rebraste armature vrši se pravim delom ili pravim delom sa pravougaonom kukom (90°).
Sidrenje profila pritisnute armature po pravilu se vrši bez kuka.
Kad je u pitanju zategnuta armatura kuke ne treba postavljati u blizini slobodne površine betona.
Na dužini usidrenja ls(ef), da bi se izbegli nepovoljni uticaji sile cepanja, vrši se utezanje betona uzengijama.
Ako u zoni sidrenja postoje uticaji koji uravnotežuju sile cepanja (oslonačke zone) ili ako je prečnik podužne armature Ø < 16 mm, poprečna armatura u zoni sidrenja može se izostaviti.
Pri sidrenju petljama, da bi se izbeglo cepanje betona u ravni sidrenja, prečnik unutar krivine petlje mora ispunjavati sledeće uslove:
gde je:
σa(ef) | - stvarni napon u armaturi na početku krivine petlje; |
e | - manja od vrednosti razmaka ravni susednih petlji ili odstojanja ravni petlje do spoljne površine betona. |
Slika 25
Usidrene šipke od glatke armature za prijem glavnih napona zatezanja moraju na krajevima imati kuke i prave delove, a usidrene šipke rebraste armature ne moraju imati te kuke.
Dužina sidrenja povijene šipke koja prima glavne napone zatezanja računa se samo na pravom delu. Dužina sidrenja tog dela iznosi 60% dužine sidrenja određene u članu 149. ovog pravilnika (sl. 26a) ako se šipka sidri u pritisnutoj zoni, a 1,3 ls ako se šipka sidri u zategnutoj zoni (sl. 26b).
Slika 26
Podužna glatka i rebrasta armatura za prijem sila zatezanja mogu se sidriti u betonsku masu, pravim delom, a i povijanjem pod uglom od 45°.
Ako se sidrenje vrši povijanjem pod uglom od 45°, dužine usidrenja se mogusmanjiti za 5Ø .
Sidrenje iz stava 1. ovoga člana izvodi se obavezno sa kukom na kraju šipke za glatku armaturu i sa kukom ili bez nje za rebrastu armaturu:
- na slici 27a prikazano je moguće sidrenje u zategnutoj zoni za dobre uslove adhezije;
- na slici 27b prikazano je moguće sidrenje u zategnutoj zoni za uslove lošije adhezije;
gde je:
ls(ef)
- dužina sidrenja određena prema izrazu iz člana 150. ovog pravilnika.
Slika 27
Kad su u pitanju visoki nosači armatura za prijem sila zatezanja od glavnih napona zatezanja može se sidriti u pritisnuti deo betona samo pravim delom šipke i kukom za glatku armaturu (GA) ili samo pravim delom ili pravim delom i kukom za rebrastu armaturu (RA) ako pravi deo šipke, mereno od sistemne linije, ima dovoljnu dužinu usidrenja (sl. 28).
Slika 28
Mrežasta armatura sidri se bez kuka, osim kad se koristi za uzengije.
Dužina sidrenja zategnute ili pritisnute mrežaste armature mora da zadovolji uslove dužine sidrenja date u tabeli 26, s tim:
- da odstojanje od kraja podužne žice do prve poprečne žice iznosi a ≥ 2,5 cm (sl. 29);
- da razmak poprečnih žica bude veći ili jednak 5 cm, odnosno 5Ø, pričemu se uzima veća vrednost;
- da se zavareni spojevi uzimaju u obzir pri određivanju dužine usidrenja s najmanjim brojem žica (čvorova).
Tabela 26. Dužina i uslovi sidrenja šipki armature MA od glatkih i orebrenih žica
Dvostruke žice | Jednostruke žice | Uslovi adhezije | Najmanja dužina sidrenja | Najmanji broj poprečnih žica (čvorova) na dužini usidrenja | |
za MAG i MAR | MAG | MAR | |||
| Ø ≤ 8,5 | Ø ≤ 12 | dobri | ≥ 25 | 3 | 2 |
|
| lošiji | ≥ 35 | 3 | 3 |
|
| dobri | 35 | 4 | 3 |
8,5 < Ø ≤ 12 |
| lošiji | 45 | 5 | 4 |
Slika 29
Sidrenje mrežaste armature kod površinskih nosača - ploča na krajnjim slobodnim osloncima, koji imaju poprečne nosače ili serklaže, kao i na srednjim osloncima, ako se mrežasta armatura prekida, vrši se tako da bar jedna poprečna šipka leži u širini oslonca, najmanje 5 cm od ivice nosača ili serklaža.
Dužina sidrenja zategnute i pritisnute Bi-armature iznosi najmanje četiri osovinska rastojanja prečki za dobre uslove adhezije i pet odstojanja prečki za lošije uslove adhezije.
Zategnuta armatura se, po pravilu, ne nastavlja preklapanjem. Ako se takvo nastavljanje ne može izbeći, ono se izvodi u područjima najmanjih naprezanja.
Nastavljanje zategnute armature vrši se preklapanjem profila sa kukama i bez kuka, sa zavarenom poprečnom armaturom na delu preklopa ili na bilo koji drugi način, s tim da primenjeni nastavak ima sigurnost propisanu ovim pravilnikom.
Armatura se može nastavljati i elektrootpornim zavarivanjem, ali nastavak ne podleže odredbama o nastavljanju armature iz ovog pravilnika.
Dužina nastavka na preklop zategnute glatke armature (GA) i zategnute rebraste armature (RA) iznosi lp = α1 · ls(ef), i ne može biti manja od ls/2, odnosno 15 Ø, odnosno 20 cm (sl. 30).
Slika 30
Vrednosti koeficijenata za dužinu nastavka α1 date su u tabeli 27.
Tabela 27. Vrednosti koeficijenta za dužinu nastavka α1
Čist razmak između dva susedna preklapanja u jednom preseku | Čist razmak od najbliže površinebetona | Procent nastavljanja šipki preklapanjem u jednom preseku | ||||
20% | 25% | 33% | 50% | > 50% | ||
a ≤ 10 Ø | b ≤ 5 Ø | 1,2 | 1,4 | 1,6 | 1,8 | 2,0 |
a > 10 Ø | b > 5 Ø | 1 | 1,1 | 1,2 | 1,3 | 1,4 |
Najveći dozvoljeni procent nastavljanja zategnute armature preklapanjem u jednom preseku može iznositi:
- 100% za rebrastu armaturu ako se armatura nastavlja sa profilima Ø < 16,odnosno 50% za profile Ø ≥ 16;
- 50% za glatku armaturu Ø < 16,odnosno 25% za profile Ø ≥ 16.
Procent nastavka pritisnute armature na preklop može iznositi do 100% ukupne armature u preseku. Dužina preklapanja ne može biti manja od dužine sidrenja određene izrazom u članu 149. ovog pravilnika.
Dužina preklopa nosivih žica glatke i orebrene mrežaste armature određena je u tabeli 28.
Tabela 28. Dužina preklopa nosivih žica mrežaste armature
Podužne žice u nosivom pravcu | Prečnik Ø (u mm) | Uslovi adhezije | Dužina preklopa (u cm) | Najmanji broj poprečnih žica (čvorova) | ||
MAG | MAR | MAG | MAR | |||
Jednostruke žice | Ø ≤ 12 | dobri | 40 | 35 | 4 | 3 |
|
| lošiji | 40 | 35 | 5 | 3 |
Dvostruke žice | Ø ≤ 8,5 | dobri | 40 | 35 | 4 | 3 |
|
| lošiji | 40 | 35 | 5 | 4 |
Dvostruke žice | 8,5 < Ø ≤ 12 | dobri | 50 | 45 | 5 | 4 |
|
| lošiji | 50 | 45 | 6 | 5 |
Dužina preklopa glatke i orebrene nenosive žice mrežaste armature data je u tabeli 29.
Tabela 29. Dužina preklopa nenosivih žica mrežaste armature
Poprečne žice | Prečnik žice | Uslovi adhezije | Dužina preklopa | Broj podužnih žica |
Jednostruke i | Ø ≤ 6,5 | dobri | 15 | 2 |
dvostruke žice | Ø > 6,5 | lošiji | 20 | 3 |
Dužina preklopa kod Bi-armature iznosi najmanje pet osovinskih rastojanja prečki - za dobre uslove adhezije i šest rastojanja prečki - za lošije uslove adhezije.
Ako se šipke Ø ≥ 16 mm nastavljaju preklapanjem ili ako se u jednom preseku nastavlja više od polovine ukupne armature, mora se proračunati poprečna armatura (uzengije). Ta armatura proračunava se iz poprečne sile koja je jednaka trećini ukupne sile u nastavljenoj armaturi u jednom preseku, pri čemu se uzengije postavljaju na dužini preklapanja, a njihov razmak ne sme biti veći od 5 Ø, gde je Ø prečnik nastavljene armature.
Nastavljanje armature zavarivanjem, osim elektrootpornog zavarivanja, može se primenjivati samo ako je propisan postupak zavarivanja u projektu konstrukcije.
Mogućnost dobrog nastavljanja armature zavarivanjem mora se prethodno dokazati ispitivanjem.
Potrebna površina podužne armature duž nosača određuje se po pravilu prema liniji zatežućih sila. Linija zatežućih sila dobija se pomeranjem linije M/Z za veličinu v = α · h u pravcu ose nosača, gde je h - statička visina nosača. Veličina pomerene linije v zavisi od efikasnosti armature za prijem glavnih napona zatezanja pa je vrednost v = 0,5 za slučaj da se glavni naponi zatezanja prihvataju kosim gvožđima i uzengijama, a v = 0,75 ako se glavni naponi zatezanja prihvataju samo uzengijama ili ako za glavne napone zatezanja nije potrebno osiguranje armaturom. Dužina sidrenja ls(ef) odmerava se od računski krajnje tačke R. Ako je pri određivanju veličine pomeranja v presek nosača promenljive visine, u račun se uzima korisna visina odgovarajućeg preseka (sl. 31).
Slika 31
Podužna armatura mora se prevesti preko slobodnog krajnjeg oslonca ili krajnjeg oslonca sa delimičnim uklještenjem od najmanje trećine ukupne armature u polju za gredne nosače, a najmanje polovinu armature iz polja za ploče, s tim da ta armatura ne može biti manja od armature koja je određena izrazima iz člana 132. ovog pravilnika.
Profili armature koji se provode preko ovih oslonaca sidre se sa dve trećine efektivne dužine sidrenja određene članom 150. ovog pravilnika, računajući dužinu usidrenja od kontakta nosača i oslonca u slučaju direktnog oslanjanja, a u slučaju indirektnog oslanjanja (zona zatezanja u području sidrenja) ta dužina iznosi ls(ef), računajući tu dužinu od trećine širine oslonca (sl. 32a i 32b).
Slika 32
Pri nastavljanju vertikalne armature (ankeri stubova) predviđaju se za seizmička područja nastavci bez kuka. Na dužini preklopa postavljaju se uzengije na manjem razmaku nego u samom stubu, prema propisima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima.
Nastavci zategnute armature izvedeni na preklop za ekscentrično pritisnute elemente, koji se računaju po fazi I, mogu se izvoditi bez kuka, s tim što se dužina preklopa za glatku armaturu i za armaturu od rebrastog čelika određuje prema članu 158. ovog pravilnika.
Ako se u jednom preseku nastavlja više od polovine armature, nastavci armature moraju se izvoditi zavarivanjem na sučeljak.
Nastavci zategnute armature na prelomima moraju se izvoditi umetanjem pravih šipki, koje se sidre u pritisnutu zonu betona potrebnom dužinom sidrenja. Svaki ugao preloma mora se utegnuti uzengijama (sl. 33).
Slika 33
Ako je ugao preloma veći od 160°, zategnute šipke armature mogu da slede krivinu preloma, ako je svaki profil direktno vezan uzengijama sa armaturom u pritisnutoj zoni (sl. 33).
VI KONSTRUISANJE ELEMENATA I KONSTRUKCIJA
Konstrukcije i elementi od armiranog betona konstruišu se u skladu sa pretpostavkama usvojenim u statičkom proračunu.
Uticaj neminovnog odstupanja između usvojenog sistema konstrukcija u statičkom proračunu i stvarnog izvođenja mora se uzeti u obzir pri projektovanju konstrukcija.
Dilatacione razdelnice (fuge) raspoređuju se tako da se uticaji usled skupljanja betona, temperaturnih promena ili nejednakog slaganja oslonaca svedu na meru koja će zadovoljiti postavljene zahteve.
1. Teorijski rasponi, oslonci i uklještenja
Kontinualne ploče i grede, po pravilu, proračunavaju se kao da se na osloncima mogu okretati.
Ako se pri proračunu pretpostavi slobodno okretanje na osloncima, dijagram momenata iznad oslonca sme se parabolično zaobliti (sl. 34).
Slika 34
Ako rasponi slobodno oslonjenih ploča ili greda nisu tačno utvrđeni konstruktivnim merama, kao raspon se uzima svetli otvor uvećan za 5%. Za kontinualne ploče, odnosno grede, uzimaju se kao rasponi osovinska odstojanja zidova, podvlaka, stubova i sl.
Ako su širine oslonačkih podvlaka, zidova ili stubova veće od 10% svetlog otvora ploča ili greda, za raspone kontinualnih ploča, odnosno greda mogu se uzeti svetli otvori uvećani za 5%, i sa tim rasponima izraditi fiktivne šeme nosača za proračun. U takvim slučajevima oslonački preseci mogu se dimenzionisati prema redukovanim momentima savijanja nad osloncima (sl. 35).
Slika 35
Za ploče i grede u visokogradnji koje su kruto vezane sa svojim osloncima, za jednako podeljena opterećenja dovoljno je odrediti najveće momente na ivicama oslonaca (preseci I i II na sl. 36) i prema njima izvršiti dimenzionisanje preseka.
Ako se ploče ili grede ojačavaju na osloncima vutama, računska korisna visina preseka na mestu ojačanja ne sme biti veća nego što bi bila da je nagib vute 1:3 (sl. 36).
Pozitivni momenti u poljima kontinualnih ploča ili greda ne smeju za uzimanje u proračun biti manji nego što bi bili da se pretpostavi obostrano puno uklještenje u srednjim poljima, odnosno jednostrano puno uklještenje u krajnjim poljima odnosnih ploča ili greda.
Pri proračunu momenta u polju u krajnjim rasponima ploča ili greda, uklještenje na krajnjim osloncima može se uzeti u obzir samo ako je konstruktivnim merama obezbeđeno i računski dokazano.
Slika 36
U zgradama koje su ukrućene vertikalnim platnima, momenti savijanja u okvirnim konstrukcijama koji nastaju usled vertikalnih opterećenja na unutrašnjim stubovima mogu se zanemariti dok ivične stubove (kruto vezane sa gredama) treba računati kao stubove okvirne konstrukcije.
Momenti i transverzalne sile za tavanice od ploča, sitnih rebara, greda i greda T preseka određuju se za puno opterećenje svih polja, pri čemu se mora voditi računa o kontinuitetu i uklještenju. Ako su rasponi različiti, puno opterećenje svih polja može se uzeti u proračun samo ako odnos raspona susednih polja nije manji od dve trećine.
Reakcije koje se prenose sa međuspratne konstrukcije na stubove, odnosno druge elemente zgrade, uzimaju se u proračun, po pravilu, sa dejstvom kontinuiteta.
Dejstvo kontinuiteta mora se obavezno uzeti u obzir ako nosači idu samo preko dva polja ili ako je odnos raspona susednih polja manji od dve trećine.
2. Lokalna raspodela opterećenja
Koncentrisana opterećenja koja dejstvuju na ploče, rebraste tavanice ili tavanice za šupljim telima mogu se uzeti u proračun kao lokalno ravnomerno podeljena opterećenja na lokalnoj površini e1 · e2 (sl. 37).
Raspodela opterećenja kroz rastresite slojeve (zastor od tucanika i sl.) uzima se sa nagibom 2:1, a kroz čvrste slojeve (beton i sl.) sa nagibom 1:1.
Opterećenje u srednjoj ravni ploče je lokalno raspodeljeno na površini b1 · b2. Pravougaona površina opterećenja može se zameniti krugom iste površine (sl. 37) ako je zadovoljen odnos 2/3 ≤ b1/b2 ≤ 1,5.
Grede su linijski nosači proizvoljnog preseka koji su pretežno napregnuti na savijanje. Grede T preseka su linijski nosači kod kojih su ploče i grede međusobno kruto povezane i zajednički sadejstvuju u prijemu statičkih uticaja.
Najmanji razmaci između šipki armature određuju se prema čl. 137. i 138. ovog pravilnika.
Odredbe za najmanje razmake između šipki armatura važe i na mestima nastavljanja armature preklapanjem. Na mestima najvećih momenata u poljima i na osloncima, odnosno na mestima uklještenja, razmak šipki podužne armature ne sme iznositi više od 15 cm.
Slika 37
Šipke glatke armature (GA) koje su zategnute celom dužinom ili delimično, moraju na krajevima imati kuke.
Površina preseka glavne podužne armature na mestima najvećih momenata, u poljima i na osloncima, mora iznositi najmanje 0,25% površine pravougaonog preseka greda. Ako se upotrebi visokovredni čelik sa σv ≥ 400 MPa, taj procent mora iznositi najmanje 0,20%.
Za proračun minimalnog procenta armiranja u armiranobetonskom preseku, zavisno od marke betona, može se koristiti izraz:
gde su fk i σv marke betona i granica razvlačenja čelika date u MPa.
Na bočnim stranama greda i greda T preseka čija visina iznosi više od 50 cm rastojanje podužnih šipki armature može iznositi najviše 30 cm. Prečnik te armature mora iznositi najmanje 8 mm.
U seizmički aktivnim područjima kod okvirnih sistema podužna armatura u gredama - kontinualnim nosačima, na mestu oslonaca postavlja se obostrano tako da se pritisnuta armatura usvaja najmanje kao polovina potrebne zategnute armature. U blizini čvora, na dužini nosača od 0,2 l, gde je l teorijski raspon nosača, postavljaju se zatvorene uzengije s preklopom na dvostruko manjem razmaku od maksimalno potrebnog.
U gredama se moraju najmanje dve šipke glavne armature produžiti pravo preko slobodnih oslonaca. Te šipke moraju imati na krajevima kuke i ležati uz bočne strane preseka grede (šipke A na sl. 38). Ako se proračunom dokaže da je napon prianjanja veći od dopuštenog, broj šipki koje se produžuju preko slobodnog oslonca treba odrediti proračunom. Šipke koje se produžuju preko slobodnog oslonca moraju se tako sidriti da bar početak kuke pada unutar oslonca za najmanje 3 cm. U tom slučaju potrebno je osigurati kraj nosača pomoću uzengija. Za takvo usidrenje otvor kuke (Dr) mora se proračunati (sl. 38).
Slika 38
Koso povijena armatura mora biti pravilno raspoređena na delu grede na kome treba da se prime glavni naponi zatezanja. Rastojanje koso povijenih šipki i uzengija određuje se tako da se kosa zatežuća sila što pravilnije raspodeli na povijene šipke i uzengije.
Na mestima na kojima ukupne glavne napone zatezanja preuzima armatura, najveći razmak koso povijene armature iznosi ek = 3/4 h gde je h - ukupna visina nosača (sl. 39). Najveći razmak ove armature iznosi najviše 0,5 h, odnosno 30 cm kod nosača gde su najveći τ naponi prekoračili granicu τb.
Po celoj dužini osiguranja grede moraju imati uzengije na razmaku od dve trećine statičke visine nosača ali ne većem od 30 cm u slučaju da je τmax ≤ τb, odnosno na razmaku jedne trećine visine preseka, odnosno 20 cm u slučaju da je τmax > τb. Pri dvostrukom armiranju preseka, uzengije moraju biti na razmaku od 15 Ø, gde je Ø prečnik najtanje šipke podužne pritisnute armature.
Prečnik uzengija mora biti najmanje Ø 6 mm.
Ako se u gredi koriste višesečne uzengije, u presecima u kojima ne postoji gornja armatura postavlja se dovoljan broj montažnih šipki radi boljeg povezivanja uzengija (sl. 39 c).
Slika 39
Slika 40
Korisna sadejstvujuća širina pritisnute ploče kod greda T preseka (sl. 40), koja se uzima u proračun pri dimenzionisanju preseka, može da se odredi teorijski ili ispitivanjem. Za podeljena opterećenja određuje se kao manja vrednost dobijena iz izraza:
1) b = bo + 20 d ≤ e
2) b = bo + 0,25 · lo ≤ e
gde je:
bo - | širina grede; |
lo - | raspon obostrano slobodno oslonjene grede, odnosno rastojanje nultih tačaka momentne površine na delu nosača gde je ploča pritisnuta; |
d - | debljina pritisnute ploče; |
e - | razmak rebara. |
Ako se pritisnuta ploča nalazi većim delom samo sa jedne strane grede (nesimetrični T preseci), greda se sme računati kao simetrična greda T preseka, ako je uklonjena svaka mogućnost pomeranja u stranu ili uvrtanja (torzija). Za korisnu širinu pritisnute ploče može se za podeljena opterećenja uzeti u proračun manja vrednost od sledećih
Korisna sadejstvujuća širina pritisnute ploče, određena kao manja vrednost iz izraza datih u st. 1. i 2. ovog člana, odnosi se na nosače T i G preseka, gde debljina ploče na spoju sa nosačem iznosi najmanje 1/10 njegove ukupne visine, ali ni debljina ploče manja od 8 cm.
Ako je odnos debljine ploče i ukupne visine nosača manji od 1/10, izrazi iz st. 1. i 2. ovog člana zamenjuju se izrazima:
b = bo + 12d ≤ e
b' = b1 + bo + 5d ≤ 0,5 e.
Za sitno rebraste tavanice sa šupljim telima važe odredbe člana 185. ovog pravilnika.
Slika 41
Ako pretpostavke iz stava 2. ovog člana o pomeranju i uvrtanju nisu ispunjene, grede sa jednostranom pritisnutom pločom moraju se proračunavati kao grede sa kosim glavnim osovinama preseka (koso savijanje) - (sl. 41).
4. Sitnorebraste tavanice i tavanice sa šupljim telima
Sitnorebraste tavanice i tavanice sa šupljim telima su konstrukcije kod kojih osovinski razmak rebara ne iznosi više od 75 cm.
Debljina pritisnute ploče sitnorebrastih tavanica i tavanica sa šupljim telima mora iznositi najmanje 1/10 osovinskog razmaka rebara, ali ne manje od 4 cm.
U pritisnutoj ploči tavanica iz stava 2. ovog člana, kod kojih je razmak rebara e ≥ 40 cm, uvek se predviđa armatura upravna na pravac rebara, i to najmanja Ø 6 na 25 cm. Ako se koristi mrežasta armatura (MA), onda je Ø ≥ 4 mm na razmaku od 25 cm. Podeona armatura mora biti od najmanje jedne šipke Ø 6 između rebara.
Uzengije u rebrima tavanica moraju biti na istom razmaku kao i armatura ploče upravna na rebra i izvodi se sa preklopima koji obezbeđuju prijem negativnih momenata u ploči (sl. 42).
Tavanice sa šupljim telima, sa pritisnutom pločom ili bez nje, proračunavaju se ne uzimajući u obzir sadejstvo šupljeg tela.
Ako je sadejstvo šupljih tela sitnorebraste tavanice dokazano sistematskim ispitivanjima, jedan deo sile pritiska može se preneti na šuplja tela.
Tavanice sa šupljim telima smeju se izvoditi i bez pritisnute ploče, ako se poprečnim rebrima obezbeđuje zajedničko dejstvo glavnih rebara.
Slika 42
Sitnorebraste tavanice moraju imati dovoljan broj poprečnih rebara za ukrućenje, i to:
- jedno rebro za ukrućenje - za raspone tavanica od 3 do 6 m;
- dva rebra za ukrućenje - za raspone tavanica veće od 6 m, ali ne više od 9 m;
- tri rebra za ukrućenje - za raspone tavanica veće od 9 m, ali ne više od 12 m.
Rebra za ukrućenje moraju biti istog preseka kao i glavno rebro i moraju biti armirana sa po jednom šipkom u gornjoj i donjoj zoni. Presek armature obe šipke mora biti jednak preseku armature glavnog rebra.
Stubovi su elementi konstrukcije izloženi pretežno pritisku sa odnosom strana poprečnog preseka b ≤ 5d, gde je d manja strana stuba.
Zidovi su elementi konstrukcija izloženi pretežno pritisku, sa odnosom strana poprečnog preseka b > 5d.
Stubovi dimenzija < 20 cm, zidovi debljine < 12 cm i spiralno armirani stubovi izrađuju se u betonu MB ≥ 20. Prečnik spiralno armiranih stubova mora iznositi najmanje 20 cm.
Minimalna debljina armiranobetonskih zidova iznosi 10 cm za zidove livene na licu mesta, odnosno 8 cm za montažne zidove, ako su zidovi povezani kontinualnim međuspratnim konstrukcijama. Ako ne postoji kontinuitet u međuspratnim konstrukcijama, minimalna debljina zidova povećava se na 12, odnosno 10 cm.
Minimalna debljina zida mora se povećati od naznačenih vrednosti ako to proračun zida na izvijanje (izbočavanje) zahteva ili ako to proističe iz pravilnog rasporeda armature u preseku ili kvalitetnog ugrađivanja betona.
Prečnik žice ili šipke podužne armature u stubovima iznosi najmanje 12 mm, a u zidnim nosačima najmanje 8 mm. Zidovi se mogu armirati i mrežastom armaturom (MA), sa najmanjim prečnikom podužne armature 5 mm.
Najmanji koeficijent armiranja podužnom armaturom u centrično pritisnutim stubovima, zidovima i platnima, pri iskorišćenim naponima u preseku, iznosi:
gde je:
Aa - površina preseka podužne armature;
Ab - površina preseka betona;
λi - merodavna vitkost.
Kod preseka kod kojih je stvarni napon jednak dozvoljenom naponu betona procenat armiranja ne sme biti manji od 0,6 ni veći od 6.
Podužna armatura centričnog pritisnutog stuba ili zida sračunava se kao proizvod minimalnog koeficijenta armiranja i potrebnog betonskog preseka.
Ako najveći računski napon pritiska ne dostigne dopušteni napon betona, minimalni procent podužne armature u stubu ili zidu može se smanjiti, ali ne sme biti manji od 0,3% stvarnog betonskog preseka stuba ili nosećeg zida.
U pritisnutim linijskim elementima, da bi se sprečilo lokalno izbočavanje pojedinih šipki armature, predviđaju se uzengije čiji međusobni razmak ne sme prelaziti 15-struki prečnik najtanje šipke podužne armature ni najmanju dimenziju pritisnutog elementa, ali ne više od 30 cm. U spiralno armiranim pritisnutim elementima hod spirale ne sme biti veći od jedne petine prečnika betonskog jezgra ni veći od 8 cm (sl. 43).
Slika 43
U području stuba u koji se uvodi sila, na dužini od jedan i po puta kraća strana stuba, kao i u području na stavka podužne armature, postavljaju se zatvorene uzengije na preklop po kraćoj strani za prijem poprečnih zatežućih sila. Razmak tih uzengija iznosi 7,5 Ø, ali ne više od 15 cm.
U seizmički aktivnim područjima stubovi se armiraju tako što se podužna armatura prevodi preko čvorova za po 1 m najmanje (bez nastavljanja na preklop), s tim da se zatvorene uzengije sa zatvaranjem na preklop po kraćoj strani na ovoj dužini postavljaju na najvećem razmaku od 7,5 Ø, odnosno 10 cm. Na ostaloj dužini postavljaju se normalne uzengije, bez preklopa, na najvećem razmakuod 15 Ø, odnosno 20 cm.
U stubovima pravougaonog preseka sa više od četiri šipke armature predviđaju se, pored uzengija, i veze naspramne armature ili dvostruke uzengije, odnosno slično obezbeđenje od lokalnog izvijanja podužnih šipki armature. Razmak podužne armature u stubovima ne sme iznositi više od 40 cm (sl. 44).
http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/
Ako su preseci stubova razuđeni, uzengija na konkavnoj strani mora se prekinuti i usidriti u stub. Usidrenje se računa od preseka uzengija i iznosi 25 prečnika šipke uzengije. Ako nema mesta za usidrenja, treba izvesti dvojne uzengije u istom preseku stuba.
Ako na mestima ukrštanja krajeva uzengija (sl. 45) nije potrebna statička armatura, zavisno od debljine profila glavne armature postavljaju se montažne šipke prečnika 6, 8 ili 10 mm.
Slika 45
Ako su stubovi jako armirani, armatura se može grupisati u uglovima stubova, i to po dve, tri ili četiri šipke armature (sl. 46a). U uglu stuba može se postaviti i po pet šipki, ali u takvom slučaju armatura se raspoređuje kao na slici 46b. Pri takvom grupisanju podužne armature, nastavljanje se mora izvoditi zavarivanjem (sl. 46).
Slika 46
Kad se izvodi nastavak spirale, po obimu stubova treba izvršiti preklapanje od najmanje 30 prečnika spirale, a krajeve preklopa treba završiti uvlačenjem duboko u betonsko jezgro oko šipki glavne armature, i to za 20 prečnika spirale. Kuke, pri tom, ne treba izvoditi.
Broj šipki armature u okruglim i poligonalnim stubovima, obično ili spiralno armiranim, ne sme biti manji od 6 (sl. 47).
Za obično armiranje stubova prečnik šipki uzengija, po pravilu, iznosi 6 mm ako je prečnik glavne armature do 20 mm, a Ø 8 mm - ako je prečnik glavne armature veći od 20 mm. Slika 47 U opterećenim zidovima i platnima, radi održavanja glavne vertikalne armature u određenom položaju, upotrebljavaju se horizontalna montažna armatura i međusobne veze obeju ravni armature. Broj veza po kvadratnom metru zida ne sme biti manji od 4. Te veze ne moraju se izvoditi ako prečnik podužne armature iznosi najmanje 12 mm ili ako je zaštitni sloj betona najmanje jednak dvostrukoj debljini šipke podužne armature ili ako glavna armatura leži unutar podeone armature. Ugaone šipke podužne armature na slobodnim ivicama zida ili platna obezbeđuju se uzengijama, prema slici 48. Potrebna površina podužne armature na kraju zida određuje se statičkim proračunom. Minimalne površine podužne armature u seizmički aktivnim područjima utvrđene su propisima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima.http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ Slika 48 Površina potrebne horizontalne armature (Aap) sme iznositi najmanje 1/5 površine vertikalne armature, ali ne manje od 0,1% betonskog preseka sa svake strane zida. Za zavarene armaturne mreže ta vrednost se može smanjiti na 0,075% betonskog preseka. Najveće rastojanje horizontalne armature ne sme iznositi više od 30 cm, a prečnik šipke ne sme biti manji od 1/4 maksimalnog prečnika vertikalne armature. Ako su preseci stubova u dve susedne etaže različitih dimenzija, armatura se može nastavljati povijanjem iz većeg stuba u manji stub u visini tavanice. Nagib povijanja ne sme biti veći od 1:6. Ako su razlike u dimenzijama stubova veće, nastavak se može izvoditi umetanjem naročite armature koja služi za povezivanje šipke gornjeg i donjeg stuba (sl. 49). U seizmički aktivnim područjima nastavci podužne armature preklapaju se u zoni gde su zatezanja manja (van plastičnih zglobova), tj. van područja za koje je propisano progušćenje uzengija (≥ 1 m, prema sl. 49). Nastavci preklapanjem po spratu izvode se samo za polovinu armature stuba, dok druga polovina ide bez nastavka ili sa zavarenim nastavcima. Nastavci u stubovima obavezno se izvode bez kuka. Ako je podužna armatura od šipki Ø ≥ 20, nastavci se izvode zavarivanjemhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/. Slika 49 Za stubove donjih etaža višespratnih građevina, stubove jednoetažnih konstrukcija koji nose veliko opterećenje od kranova, stubove temelja pod mašinama i stubove drugih jako napregnutih konstrukcija upotrebljava se marka betona MB ≥ 30. Kratki elementi su elementi konstrukcije čija je visina h veća od kraka dejstva spoljne sile, ili jednaka tom kraku, tj. a ≤ h (sl. 50http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/). Slika 50 Momenti savijanja i transverzalne sile koje nastaju u takvim elementima primaju se sistemom horizontalne, odnosno koso povijene armature na osnovu teorijskih dokaza i ispitivanja. Ako je krak sile mali u odnosu na visinu h, uticaji momenta i transverzalnih sila mogu se primiti samo horizontalnom armaturom. Horizontalna, odnosno koso povijena armatura u kratkim elementima ne sme se prekinuti na ivici konzole ili nosača. Vertikalna armatura izvodi se u obliku zatvorenih uzengija (sl. 50). Zidni nosači su ravni površinski nosači opterećeni u srednjoj ravni čija je visina jednaka ili veća od polovine raspona za nosače na dva slobodna oslonca, a jednaka ili veća od 0,4 raspona za kontinualne nosače. Zidni nosači proračunavaju se kao površinski nosači napregnuti u srednjoj ravni. Pri projektovanju i izvođenju kontinualnih zidnih nosača mora se obezbediti da ne dođe do nejednakog sleganja oslonaca. Minimalna debljina zidnog nosača ne može biti manja od 10 http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/cm. Slika 51 Armatura zidnih nosača sastoji se od glavne podužne armature i sistema horizontalne i vertikalne armature. Sistem horizontalne i vertikalne armature se postavlja na oba lica zida, pri čemu se vertikalna armatura izvodi u vidu zatvorenih uzengija, koje obuhvataju glavnu armaturu (sl. 51). Glavna podužna armatura u polju raspoređuje se po visini zategnute zone preseka na minimalnoj visini do 0,15 h, mereno od zategnute ivice nosača u polju. Za nosače čija je visina h veća od raspona l, u izrazu, umesto h treba staviti l (sl. 51). Glavna podužna armatura iz polja vodi se po čitavoj dužini odgovarajućeg raspona i u području krajnjih oslonaca mora se usidriti. Ako se sidrenje vrši pomoću kuka, po pravilu, treba primenjivati horizontalne kuke (sl. 51a). Sile koje nastaju usled glavnih napona zatezanja primaju se sistemom horizontalne i vertikalne armature, odnosno tim sistemom i koso položenom armaturom, što zavisi od veličine glavnih napona zatezanja u zidnom nosaču (sl. 51a i 51b). Razmak okana mreže horizontalne i vertikalne armature ne sme biti veći od dvostruke debljine zida ni veći od 30 cm. Najmanja površina armature svake mreže i svakog pravca armiranja iznosi 0,125% betonskog preseka za GA 240/360, 0,10% za RA 400/500 i 0,075% betonskog preseka za MA 500/560. U gornjoj ivici zidnog nosača treba predvideti podužnu armaturu radi povećanja sigurnosti gornje ivice od izbočavanja. Zidni nosači proveravaju se na preturanje i na izbočavanje pritisnute zone betona, ako ta zona nije posebnim elementima ukrućena u poprečnom pravcu. Zone u oblasti oslonca zidnih nosača, konstruišu se i izvode tako da se nosač obezbedi od gnječenja betona ili otkidanja uglova na oslonačkim ležištima. U slučaju da se zidni nosač, po visini ili delom svoje visine, oslanja na čvrst oslonac, kao što je poprečni zid, poprečni zidni nosač, stub većih dimenzija i slično, mora se proveriti prijem kosih zatežućih sila i glavnih napona pritisaka u oblastima zidnog nosača preko kojih se prenosi opterećenje sa zidnog nosača na oslonačku konstrukciju. Ako se opterećenje nalazi na donjoj ivici zidnog nosača, mora se predvideti armatura za potpuno osiguranje prenošenja obešenog opterećenja između mesta delovanja opterećenja i gornjeg dela zidnog nosača. Za prenošenje raspodeljenog opterećenja predviđaju se vertikalne uzengije dovoljne dužine i prečnika. Te uzengije obuhvataju glavnu armaturu polja i dopiru do gornje ivice nosača, odnosno do visine jednake rasponu l za h > l. U blizini oslonca dužine uzengija se mogu smanjiti, ali ne smeju biti kraće od 0,8 h, odnosno 0,8 l za h > l. Za prijem obešenog koncentrisanog opterećenja ili opterećenja koje se na zidni nosač prenosi linijski (poprečnim zidom, rebrom ili stubom) na ukupnoj visini ili na delu visine zidnog nosača predviđa se armatura sposobna za prihvatanje i prenošenje tog opterećenja na zidni nosač. Ako se konstrukcija zidnih nosača ili platna izvodi u klizućoj ili pokretnoj oplati, upotrebljava se beton marke MB ≥ 20. Ploče su ravni površinski nosači male debljine kod kojih opterećenje dejstvuje upravno na srednju ravan ploče. Ploče mogu biti oslonjene linijski ili u pojedinim tačkama. Pravougaone (poligonalne) ploče mogu biti oslonjene linijski, u pojedinim tačkama ili potpuno slobodne. Statički uticaji (momenti savijanja, transverzalne sile i reakcije oslonaca) u pločama računaju se po teoriji elastičnosti, po teoriji plastičnosti i po nelinearnoj teoriji. Proračun uticaja po teoriji elastičnosti može se zasnivati na homogenom betonskom preseku, usvajajući za Poasonov koeficijent vrednosti između 0 i 0,2. Kod kontinualnih ploča može se vršiti ograničena preraspodela uticaja tako što se momenti jedne trake, određeni po linearnoj teoriji, mogu povećati ili smanjiti do 25%, tako da odgovarajuće srednje vrednosti momenata u polju iste trake budu podešeni da zadovoljavaju uslove ravnoteže. Proračun statičkih uticaja po teoriji plastičnosti po pravilu važi za granična stanja loma usled incidentnih dejstava (eksplozije, udari i dr.), a primenjuje se kod zaštitnih konstrukcija - skloništa i sl. Za proračun se mogu primeniti statičke i kinematičke metode. Odnosi momenata loma, istog znaka a različitih pravaca, kao i različitog znaka i istog pravca moraju se nalaziti u granicama koje obezbeđuju punu trajnost i funkcionalnost ploča i pod najnepovoljnijim kombinacijama dejstava i opterećenja u eksploataciji. Naprezanja ploča oslonjenih na jednu stranu ili na dve suprotne strane, koja nastaju upravno na pravac raspona, obezbeđuju se poprečnom (podeonom) armaturom. Približan proračun ploča koje prenose opterećenje u jednom pravcu ili u dva ortogonalna pravca po metodi traka dopušten je samo kad su ploče opterećene podeljenim opterećenjem. Ukupna debljina ploče iznosi najmanje 7 cm za statička podeljena opterećenja, a debljina krovnih ploča izuzetno može biti 5 cm. Debljina ploča po kojima se kreću vozila treba da iznosi najmanje 10 cm za putnička vozila, a 12 cm za teretna vozila. Ako se stanje deformacija ne dokazuje posebno, najmanja debljina ploče koja se računa u jednom ili dva pravca treba da iznosi 1/35 manjeg raspona, odnosno odstojanja nultih tačaka momenata kod kontinualnih ili uklještenih ploča. Ako odstojanje nultih tačaka nije određeno statičkim proračunom, može se uzeti da to odstojanje iznosi 4/5 raspona. Debljina ploča po kojima se samo povremeno hoda (radi čišćenja i opravki) iznosi najmanje 1/40 manjeg raspona, odnosno rastojanja nultih tačaka momenata, ali ne manje od 5 cm. Razmaci između šipki glavne armature u zonama najvećih naprezanja ne smeju biti veći od 2d za jednako podeljena opterećenja, odnosno 1,5d za koncentrisana opterećenja, gde je d ukupna visina ploče, niti veća od 20 cm. Na mestima na kojima se armatura smanjuje usled smanjenja momenata, razmak šipki armature ne sme iznositi više od 40 cm. Čist razmak između šipki armature ne sme iznositi manje od 4 cm. U gornjoj zoni ploče armatura se postavlja na najmanji razmak kojim se obezbeđuje pravilno razastiranje i ugrađivanje betona. Na krajnjim slobodnim osloncima ploča treba poviti jednu trećinu do jednu polovinu glavne armature i prevesti je preko oslonca u gornju zonu. Na krajevima šipki treba izraditi kuke. Povijanje potrebne armature nad slobodnim osloncem može se zameniti armaturom koja je prevedena preko oslonca i tako povijena da može prihvatiti eventualne negativne momente (sl. 52a alternativa). Na srednjim osloncima ploča može se, ako to glavni naponi zatezanja dozvoljavaju, izostaviti povijanje armature iz polja. U tom slučaju momenti nad osloncima pokrivaju se dodavanjem pravih šipki armature (sl. 52b). Šipke donje glavne armature, koje se završavaju na slobodnim osloncima, moraju imati kuke i dužinu usidrenja, prema odredbama člana 149. ovog pravilnika (sl. 52). Duž slobodne ivice ploče bez oslonca, pored potrebne armature za momente savijanja, mora se dati podužna armatura iz konstruktivnih razloga, koja se sastoji od najmanje po jednog profila u gornjem i donjem uglu. Podužne šipke uz ivicu debljih ploča, raspoređuju se i po visini ploče. Poprečna armatura duž slobodne ivice, koja obuhvata podužnu armaturu, sastoji se od uzengija "ukosnica", zatvorenih uzengija ili armature ploče upravne na slobodnu ivicu ploče (sl. 52c). Stav 1. ovog člana primenjuje se i na obezbeđenja otvora u ploči, s tim što se oko otvora u ravni ploče dodaje i koso položena armatura, radi obezbeđenja uticaja od skretnih sila oko otvora plhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/oče. Slika 52 Pri proračunu statičkih uticaja u ploči mogu se zanemariti manji otvori. 9. Ploče koje prenose opterećenje samo u jednom pravcu Ploče koje prenose opterećenje samo u jednom pravcu moraju imati u zoni najvećeg naprezanja presek armature najmanje 0,15% od betonskog preseka za GA, 0,1% za RA i 0,075% za MA. Podeona armatura tih ploča ne sme biti manja od 1/5 preseka glavne armature ni manja od 0,1% od betonskog preseka za GA, 0,085% za RA i 0,075% za MA. Razmak podeone armature ne sme biti veći od 4 d ako je ploča opterećena podeljenim opterećenjem, odnosno veći od 3 d ako je ploča opterećena koncentrisanim opterećenjem, gde je d ukupna visina ploče. Taj razmak ne sme iznositi više od 30 cm na mestima najvećih naprezanja, odnosno ne više od 40 cm u područjima uz oslonce. Koncentrisano opterećenje P na ploči koja prenosi opterećenje samo u jednom pravcu sme se raspodeliti upravno na pravac glavne armature na širini b3, koja se sračunava prema sledećem izhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/razu: gde je: b2 - širina rasprostiranja koncentrisanog opterećenja u srednjoj ravni ploče koja je upravna na pravac glavne armature; - odnos površina preseka podeone armature i glavne armature. 10. Ploče koje prenose opterećenja u dva ortogonalna pravca Ploča čijihttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ je odnos strana naleganja 0,5 ≤ Armatura ploče koja prenosi opterećenje u dva ortogonalna pravca računa se prema odgovarajućim momentima, ali u zonama najvećih naprezanja ne sme biti manja od 0,10% za RA i 0,075% za MA. Za ploče koje prenose opterećenje u dva ortogonalna pravca mora se predvideti dodatna armatura za prijem momenata uvijanja, odnosno za prijem momenata uvijanja, odnosno za prijem momenata usled dejstva nepredviđenih uklještenja. Ivični pojasevi ploče koja prenosi opterećenje u dva ortogonalna pravca za jednako podeljena opterećenja mogu se armirati polovinom odgovarajuće armature jednog pravca koja je potrebna u sredini ploče. Širina tih pojaseva jednaka je četvrtini manjeg raspona ploče (sl. 53). Za druge vrste podeljenih ili koncentrisanih opterećenja raspored armature treba izvršiti prema proračunskim momentima savijanja. Kružne ploče, prosto oslonjene i uklještene, armiraju se, po pravilu, prstenastom i radijalnom armaturom za prijem tangencijalnih, odnosno radijalnih momenata sahttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/vijanja. Slika 53 Armatura kružnih ploča u sredini ploče izvodi se na način prikazan na slici 54. Kružne ploče manjeg raspona mogu se proračunavati i armirati kao kvadratne ploče koje prenose opterećenja u dva pravca, pri čemu se za proračun i raspored armature u ploči uzima da je stranica kvadratne ploče a ≈ 0,9D, gde je D prečnik kružhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ne ploče. Slika 54 Pečurkaste ploče su ploče koje se neposredno oslanjaju na stubove sa ojačanom glavom stuba (kapitelom) ili bez ojačanja glave stuba i koje su sa stubovima kruto ili zglobno povezane. U proračunu se može usvojiti da je Poasonov koeficijent ν = 0. Pečurkaste ploče sa pravougaonim rasporedom stubova i jednako podeljenim opterećenjem mogu se proračunavati približnim postupkom, pomoću metode zamenjujućih kontinualnih okvira (kruta veza između ploče i stubova) ili pomoću metode zamenjujućih kontinualnih grednih nosača (zglobna veza između ploče i stubova), ako odnos lx / ly međusobno upravnih osovinskih razmaka stubova zadovoljava uslov 0,75 ≤ lx / ly ≤ 1,33. Za širinu rigle okvira, odnosno za širinu grednog nosača uzima se osovinski razmak stubova odgovarajućeg pravca, a za visinu se uzima debljina ploče. Pri određivanju statičkih uticaja u zamenjujućem kontinualnom okviru, odnosno grednom nosaču, uzima se, za svaki pravac, ukupno odgovarajuće opterećenje, vodeći računa i o najnepovoljnijem položaju pokretnog (korisnog) opterećenja. Raspodela statičkih uticaja sa zamenjujućeg kontinualnog okvira, odnosno grednog nosača na pojedine delove (trake) ploče računa se po teoriji ploča. Ako je prečnik (strana) kapitela na spoju sa pločom veći od 0,3 lmin, gde je lmin kraći osovinski razmak stubova, i ako je nagib konusa ili piramide upisanih u kapitel u odnosu na ravan ploče veći ili jednak 1:3, proračun statičkih uticaja pri primeni približnog postupka mora se sprovesti pomoću metode zamenjujućih okvira, odnosno mora se uzeti u obzir kruta veza između rigle i stubova (sl. 55). Kruta veza između rigle i stubova primeniće se i onda kad krutost stubova nije mala u odnosu na krutost rigle, bez obzira na veličinuhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ kapitela. Slika 55 Ako nisu ispunjeni uslovi iz stava 4. ovog člana, proračun se sprovodi pomoću metode zamenjujućih kontinualnih grednih nosača. Ako kapitel ima nagib ≥ 1:3 (sl. 55b), pri dimenzionisanju preseka ploče u oblasti kapitela prema momentima savijanja sme se u račun uvesti samo ona statička visina koja odgovara nagibu 1:3. Najmanje 50% armature iz polja mora se voditi pravo, bez povijanja, duž raspona lx, odnosno ly. Odredbe čl. 212. i 214. ovog pravilnika primenjuju se na razmak šipki armature i najmanji procent armiranja pečurkastih ploča. Kod ploča koje se neposredno oslanjaju na stubove bez kapitela i kod ploča opterećenih koncentrisanim opterećenjem mora se ploča u kritičnom preseku obezbediti od probijanja. Uzima se da je kritični presek, u osnovi, kružnog oblika i da se nalazi na udaljenosti hs/2 od ivice kružnog stuba prečnika ds (sl. 56). Slika 56 Napon smicanja τ u kritičnom preseku izračunava se prema izrazu gde je: Tmax - najveća transverzalna sila u kritičnom preseku pri eksploatacionim opterećenjima; Okp = dkp · π - obim kritičnog kružnog preseka ploča za unutrašnji stub; hs - srednja (prosečna) statička (korisna) visina ploče za dva usvojena pravcaarmature u kritičnom preseku. Za obim kritičnog preseka ploče kod stuba na ivici ploče uzima se 60%, a kod stuba u uglu ploče 30% od obima Okp kritičnog preseka ploče za unutrašnji stub. Unutrašnjim stubom, u smislu ovog pravilnika, smatra se i svaki krajnji stub čija je osa udaljena od ivice ploče najmanje za 0,5 lx, odnosno 0,5 ly. Ako je odstojanje ose stubova od ivice ploče manje od 0,5 lx, odnosno 0,5 ly, za obim kritičnog preseka može se uzeti međuvrednost kao linearna interpolacija vrednosti kritičnog obima za unutrašnji i ivični stub. Pri proračunu napona smicanja τ treba voditi računa o uticaju otvora u ploči koji se nalazi u blizini oslonca. Ako poprečni presek oslonca (stuba) ima oblik pravougaonika čije su strane b i d, onda se, pri određivanju napona smicanja τ, u račun uvodi zamenjujući kružni stub prečnhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ika ds = 1,13 Uticaj nesimetričnog naprezanja ploče usled savijanja u oblasti oko unutrašnjih stubova (ekscentrično oslanjanje ploče na stubove) može se zanemariti pri opterećenju koje deluje upravno na ploču. Uticaj ekscentričnog oslanjanja ploče na veličinu napona smicanja na mestu ivičnih i ugaonih oslonaca (stubova) usled dejstva opterećenja upravnog na ploču ne mora se posebno određivati ako se napon smicanja τ, izračunat prema izrazu u ovom članu, poveća za najmanje 40%. Ako u kritičnom preseku napon smicanja τ, određen prema članu 220. ovog pravilnika, zadhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ovoljava uslov nije potrebna posebna računska armatura za prijem zatežućih sila usled dejstva transverzalne sile Tmax. Ako se napon smicanja τ nahttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/lazi u granici za prihvatanje zatežućih sila usled dejstva transverzalne sile Tmax, mora se dati posebna poprečna armatura, raspoređena prema slici 56v. Nije dopušteno stanje pri kome je τ > γ2 · τv. Granice dopuštenih glavnih napona zatezanja τa i τb date su u funkciji marke betona u tabeli 21. Koeficijenti γ1 i γ2 određhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/uju se iz izraza gde je µ srednja vrednost procenta armiranja preseka ploče gornjom (negativnom) armaturom iz dva upravna pravca na širini oslonačke trake 0,4 lx i 0,4 ly, a koeficijent αa iznosi: αa = 1,0 ... za GA 240/360; αa = 1,3 ... za RA 400/500; αa = 1,4 ... za MA 500/560. Srednja vrednost procenta armiranja µ, koja se unosi u izraze za γ1 i γ2 mora zadovoljavati uslove, 0,5% ≤ µ ≤ 25 · fbk/σv ≤ 1,5%, bez obzira na to što njegova stvarna vrednost, sračunata prema momentima savijanja, može biti i ispod i iznad naznačenih granica. Potrebna površina preseka poprečne armature Aak, koja se postavlja pod uglom 45° ≤ α ≤ 90° u odnosu na srednju ravan ploče (sl. 56b), izračunhttp://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ava se iz izraza Dimenzije i oblik kapitela mogu biti proizvoljni. Ako strana (prečnik) s kapitela na spoju sa pločom iznosi bar 0,4 l, nisu potrebni statička provera i osiguranje od prebijanja armaturom preseka ploče van kapitela. Pri tome je l razmak stubova u posmatranom pravcu. Minimalna debljina pečurkastih ploča ne sme biti manja od 15 cm. Debljina pečurkaste ploče ne sme biti manja ni od 1/35 većeg odstojanja susednih stubova ako se ne dokazuje stanje deformacija - ugiba. Strana (prečnik) preseka stuba ne sme biti manja od 1/20 odgovarajućeg manjeg razmaka stubova, niti manja od 1/15 spratne visine, niti manja od 30 cm. 13. Ljuske i poliedarski površinski nosači Ljuske su jednostruko ili dvostruko zakrivljeni površinski nosači male debljine sa ivičnim ukrućenjima ili bez http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_02/ivičnih ukrućenja. Slika 57 Poliedarski površinski nosači su prostorni površinski nosači sastavljeni od ravnih međusobno kruto povezanih ploča. Za određivanje veličine uticaja u presecima i deformacijskih veličina, kao osnova proračuna može se uzeti elastično ponašanje konstrukcija - faza I. Za određivanje veličine uticaja iz stava 1. ovog člana može se primeniti i uprošćeni način proračuna prema teoriji membrana, zavisno od oblika, krutosti, zanemarenja sekundarnih napona i sekundarnih deformacija, vodeći računa o ivičnim smetnjama. Ljuske se mogu računati i po teoriji loma (teorija plastičnosti) kad se dokazuje samo kapacitet nosivosti, odnosno sigurnost na lom. Stabilnost ljuski i poliedarskih nosača, usled mogućih uticaja (opterećenja, skupljanja i tečenja betona, promena temperature, spuštanja oslonca), ispituje se na deformisanom sistemu. Moguća odstupanja pri izvođenju projektovane krivine treba proceniti i uneti u proračun. Za konstrukcije i elemente iz člana 223. ovog pravilnika mora se proveriti izbočavanje koje nastaje usled elastičnih deformacija i promene oblika, usled skupljanja i tečenja betona, kao i usled mogućih odstupanja projektovane krivine pri izvođenju. Pri dimenzionisanju nosača ljuske proračunavaju se zatežući naponi u betonu koji, pod pretpostavkom punog sadejstva betona u zategnutoj zoni, nastaju od opterećenja u srednjoj površini ljuske ili poliedarskog površinskog nosača usled dejstva normalnih sila, smičućih sila i eventualnih momenata savijanja. U ivičnim elementima ljuski koji su pretežno napregnuti na savijanje, armatura se određuje na način predviđen za grede. Armatura ljuski i poliedarskih površinskih nosača u jako napregnutim područjima treba što bolje da sledi trajektorije napona zatezanja. U ostalim područjima, armiranje prema trajektorijama napona zatezanja može se zameniti mrežom odgovarajućeg oblika. Armaturu treba postaviti u srednjoj površini ljuske u oblasti membranskog stanja, a u oblasti ivičnih poremećaja armatura treba da sledi zone zatezanja od momenata i normalnih sila. Razmak šipki armature u ljuskama i poliedarskim površinskim nosačima ne sme prelaziti dvostruku debljinu ljuske, a ne može iznositi ni više od 20 cm. Ako se za armiranje upotrebi glatki čelik prečnika šipke 10 mm, kuke se ne moraju izvoditi pod uslovom da se predvidi dovoljna dužina usidrenja ili preklapanja armature. 14. Montažni armiranobetonski elementi Montažni armiranobetonski elementi izrađuju se od betona, najmanje marke MB 20. Svi detalji spojeva, uklapanja, usidrenja i drugi moraju biti prikazani na detaljnim crtežima u projektu. Užad za dizanje, petlje na tim užadima i drugi elementi sistema za dizanje elemenata moraju se proračunavati na mogućnost stoprocentnog povećanja težine betonskog elementa koji se diže. Beton za zalivanje spojeva montažnih armiranobetonskih elemenata treba da ima najmanje onaj kvalitet koji ima beton elemenata koji se međusobno spajaju. Na svakom montažnom armiranobetonskom elementu moraju biti označeni gornja strana elementa, položaj i orijentacija u konstrukciji, na način određen u detaljnim crtežima. Montažni armiranobetonski elementi moraju biti tako uskladišteni, transportovani i postavljeni da se spreči njihovo prekomerno naprezanje ili oštećenje. Projektom montaže određuje se način povezivanja i podupiranja montažnih armiranobetonskih elemenata u toku montaže. VII IZVOĐENJE BETONSKIH RADOVA Izvođač konstrukcija i elemenata od betona i armiranog betona mora voditi dokumentaciju prema ovom pravilniku, kojom dokazuje kvalitet materijala i izvođenja radova, kao i drugu dokumentaciju predviđenu projektom. Betonski radovi se izvode prema projektu konstrukcije i projektu betona. Pre početka izvođenja konstrukcije i elemenata od betona i armiranog betona mora se izraditi projekt betona, koji sadrži: - sastav betonskih mešavina, količine i tehničke uslove za projektovane klase betona; - plan betoniranja, organizaciju i opremu; - način transporta i ugrađivanja betonske mešavine; - način negovanja ugrađenog betona; - program kontrolnih ispitivanja sastojaka betona; - program kontrole betona, uzimanja uzoraka i ispitivanja betonske mešavine i betona po partijama; - plan montaže elemenata, projekt skele, za složene konstrukcije i elemente od betona i armiranog betona, ako nije dat u projektu konstrukcije, kao i projekt oplate za specijalne vrste oplata. Projekt betona ne izrađuje se za individualnu gradnju prizemnih zgrada, baraka, šupa i sličnih objekata. Za proizvodnju betona kategorije B. II koriste se uređaji koji ispunjavaju uslove utvrđene propisom o jugoslovenskom standardu JUS U.M1.050. Transport agregata obuhvata sve radne operacije, od uskladištenja agregata na mestu proizvodnje do uređaja za doziranje i mešanje betona. Frakcije agregata transportuju se odvojeno i skladište tako da se ne zaprljaju, da ostanu nepromenjenog granulometrijskog sastava i da ne dođe do drobljenja zrna. Deponija frakcija agregata smešta se na podlogu sa dovoljnim nagibom za odvodnjavanje. Nije dopušteno na istom mestu deponovanje agregata istih nazivnih frakcija, a različitog porekla i separacija. Cementi u rasutom stanju moraju se transportovati sredstvima koja se hermetički zatvaraju, tako da je cement zaštićen od vlaženja i drugih štetnih uticaja za vreme transporta. Cement u vrećama transportuje se u pokrivenim transportnim sredstvima. Vreće treba utovarivati i istovarivati tako da je isključena mogućnost vlaženja. Svaka pošiljka cementa mora biti snabdevena podacima o: - vrsti i klasi cementa; - poreklu, odnosno firmi, odnosno nazivu i sedištu ili registrovanom znaku proizvođača; - datumu pakovanja; - datumu isporuke; - količini. Cement na gradilištu treba čuvati na način i pod uslovima koji ne utiču nepovoljno na njegov kvalitet. Cement se čuva, posebno, po vrstama, i upotrebljava se za spravljanje betona prema redosledu prijema na gradilištu. Ne sme se upotrebljavati cement koji je na gradilištu uskladišten duže od tri meseca, ako prethodnim ispitivanjem nije utvrđeno da u pogledu kvaliteta odgovara propisanim uslovima. U istom silosu smeju se uskladištiti cementi iste vrste i klase iz iste fabrike cementa. Cementi iste vrste i klase različitih proizvođača smeju se uskladištiti u istom silosu samo ako se prethodno dokaže da su međusobno kompatibilni, odnosno da njihovo mešanje nema štetnih uticaja na svojstva i ujednačenost proizvedenog betona, što se dokazuje uporednim ispitivanjima. Dodaci betona moraju biti označeni prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS U. M1.034 i uskladišteni prema uputstvu proizvođača. Dodatke betonu sklone sedimentaciji ili segregaciji treba pre upotrebe homogenizovati, a za vreme upotrebe homogenost dodataka mora se stalno održavati. Homogenost betonske mešavine dokazuje se prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS U.M1.028. Podaci o projektovanim količinama sastojaka koji se doziraju na mešalici moraju u betonskom pogonu biti istaknuti na vidnom mestu. Za proizvodnju temperiranih betona betonski pogon mora biti opremljen na tehnološki odgovarajući način a prema članu 268. ovog pravilnika. Betonski pogon mora posedovati izveštaj o podobnosti proizvodnje betonskog pogona i izveštaj o jednomesečnom ispitivanju uređaja za doziranje, prema propisu po jugoslovenskom standardu JUS U.M1.050. 2. Organizacija i projekti za izvođenje betonskih radova Organizacija, oprema i projekti za izvođenje betonskih radova na gradilištu moraju biti usklađeni sa projektom konstrukcije i projektom betona. Betoniranje može početi po pregledu podloge, skela, oplate i armature. Skele i oplate moraju biti tako konstruisane i izvedene da mogu preuzeti opterećenja i uticaje koji nastaju u toku izvođenja radova, bez štetnih sleganja i deformacija, i osigurati tačnost predviđenu projektom konstrukcije. Nadvišenja skele i oplate određuju se zavisno od objekta i njegove namene i estetskog izgleda. Za specijalne i, naročito, složene objekte nadvišenje skele određuje se proračunom. Skele i oplate moraju biti tako izvedene da odgovaraju načinu ugrađivanja, vibriranja, negovanja i termičke obrade betona, prema projektu betona. Oplata mora biti takva da za vreme betoniranja ne bude gubitaka sastojaka betona. U slučaju kad oplata i delovi oplate ostaju ugrađeni u konstrukciju, treba proveriti njihovu trajnost ako je oplata sastavni deo konstrukcije ili njenog elementa. Ako je takva oplata ili deo oplate bez uticaja na nosivost konstrukcije, treba proveriti da njen uticaj na konstrukciju nije štetan. Ako sredstva za učvršćivanje oplate prolaze kroz beton, ne smeju štetno delovati na beton. Oplatu treba tako izvesti da je moguće lako skidanje, bez oštećenja betona. Unutrašnje stranice oplate moraju biti čiste i, prema potrebi, premazane zaštitnim sredstvom. Premaz oplate ne sme biti štetan za beton, ne sme delovati na promenu boje površine vidnog betona i na vezu između armature i betona, i ne sme štetno delovati na materijale koji se naknadno nanose na beton. Oplata se skida po fazama, bez potresa i udara, kada beton dovoljno očvrsne. Ako projektom konstrukcije nije drukčije određeno, za vreme skidanja oplate čvrstoća betona ne sme biti manja od: - 30% propisane marke betona kod stubova, zidova i vertikalnih delova oplate greda; - 70% propisane marke betona kod ploča i donjih delova oplate greda. Ako je betonski element za vreme skidanja oplate opterećen, čvrstoća betona mora da odgovara uslovima za marku betona određenu projektom konstrukcije. Kad tehnologija građenja zahteva podupiranje konstrukcije i posle skidanja oplate, raspored i način podupiranja moraju se predvideti projektom betona. Specijalni načini ugrađivanja i specijalni betoni mogu zahtevati posebne uslove za oplatu (podvodni beton, pumpani beton i sl.). Za nosive elemente, kod kojih je slobodna dužina veća od 6 m, oplata se postavlja tako da posle njenog opterećenja ostane nadvišenje veličine l/1000, gde je l - raspon elementa. Pre početka ugrađivanja betona treba proveriti dimenzije skele i oplate i kvalitet njihove izrade. Prilikom transporta i uskladištenja čelika ne sme doći do mehaničkih oštećenja, lomova na mestu zavarivanja i prljavštine koja može smanjiti adheziju, kao i do gubitka oznaka i smanjenja preseka zbog korozije. Transport i uskladištenje prefabrikovanih armaturnih sklopova i mreža treba obaviti tako da se pored navedenog izbegnu deformacije i nedopuštena razmicanja šipki armature. Armatura se savija u hladnom stanju i nastavlja na način određen projektom konstrukcije. Pre postavljanja, armatura se mora očistiti od prljavštine, masnoća, ljuski korozije i sličnog. Zavarivanje nosive armature obavlja se u armiračkom pogonu, radionici ili na gradilištu. Šipke armature mogu se zavarivati ako su zavarljive, prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS C.K6.020. Zavarivanje gorionikom i kovanjem je zabranjeno. Provera zavarljivosti vrši se zatezanjem i savijanjem epruveta zavarenih spojeva. Nastavljanje armaturnih šipki zavarivanjem dopušteno je samo na pravim delovima. Udaljenost vara od početka krivine mora iznositi najmanje 10 Ø. Kad su armaturne šipke zavarene na druge čelične elemente, proračun, izvođenje i kontrola takvih varova izvode se u skladu s propisima o zavarivanju, pošto se prethodnim ispitivanjem proveri zavarljivost armature i čeličnih elemenata. Nosivost zavarenih šipki dokazuje se ispitivanjem prema jugoslovenskom standardu JUS C.K6.020. Dužina i položaj nastavka armaturnih šipki s preklapanjem određuju se projektom konstrukcije. Nosivost i deformabilnost spojnica za mehaničko nastavljanje proveravaju se prethodnim ispitivanjem. Mesta nastavljanja armature označavaju se u planovima armature. Radi osiguranja projektovanog položaja u toku ugrađivanja betona, armatura se čvrsto vezuje potrebnim brojem graničnika i podmetača odgovarajućeg tipa. Ako se armatura postavlja na tlo, predviđa se izravnavajući sloj betona, debljine najmanje 5 cm. Pri ugrađivanju pocinkovanih čeličnih elemenata ne sme doći do kontakta tih elemenata sa armaturom. Pre početka betoniranja mora se zapisnički utvrditi da li montirana armatura zadovoljava u pogledu: - prečnika, broja šipki i geometrije ugrađene armature predviđene projektom konstrukcije; - učvršćenja armature u oplati; - mehaničkih karakteristika: granice razvlačenja i granice kidanja. Armaturu koja je uprljana betonom, cementnim malterom i slično, potrebno je pre betoniranja očistiti. Beton se ugrađuje prema projektu betona. Ako se ugrađivanje betona prekida zbog nepredviđenih prilika, moraju se preduzimati mere da takav prekid ugrađivanja betona ne utiče štetno na nosivost i ostala svojstva konstrukcije, odnosno elementa. Ako prekid ugrađivanja nije izveden na način predviđen u projektu, izvođač radova mora da očisti površinu betona a na mestu prekida a po potrebi, i da ukloni beton da bi se dobila površina pogodna za nastavljanje pri daljem ugrađivanju betona. Početna temperatura svežeg betona u fazi ugrađivanja ne sme biti niža od +5°C.Najviša temperatura svežeg betona koji se ne ugrađuje posebnim postupcima predviđenimza temperirane betone ne sme biti viša od +30°C. Ako je srednja dnevna temperatura vazduha niža od +5°C ili viša od +30°C,potrebno je preduzeti posebne mere za normalno očvršćavanje betona određene ovimpravilnikom. Beton se mora transportovati i ubacivati u oplatu na način i pod uslovima koji sprečavaju segregaciju betona, promene u sastavu i svojstvima betona. U konstrukciju se mora ugrađivati beton takve konzistencije da se može kvalitetno ugraditi i zbijati predviđenim mehaničkim sredstvima za ugrađivanje. Svežem betonu ne sme se naknadno dodavati voda. Visina slobodnog pada betona ne sme biti veća od 1,5 m, ako nisu preduzete potrebne mere za sprečavanje segregacije betona. Beton se ugrađuje mehanički, osim ako je tečne (žitke) konzistencije. Razastiranje betona vibratorom u oplati nije dopušteno. Najveća udaljenost mesta ugrađivanja od mesta konačnog položaja u zbijenom stanju ne sme biti veća od 1,5 m. Beton se unosi u slojevima ne višim od 70 cm. Naredni sloj mora se ugraditi za vreme koje osigurava spajanje betona s prethodnim slojem. Ugrađivanje betona u više slojeva izvodi se tako što se gornji sloj vibrira, a donji delom revibrira. Neposredno posle betoniranja, beton mora biti zaštićen od: - prebrzog isušivanja; - brze izmene toplote između betona i vazduha; - padavina i tekuće vode; - visokih i niskih temperatura; - vibracija koje mogu promeniti unutrašnju strukturu i prionljivost betona i armature, kao i drugih mehaničkih oštećenja u vreme vezivanja i početnog očvršćavanja. Beton se posle ugrađivanja mora zaštiti da bi se osigurala zadovoljavajuća hidratacija na njegovoj površini i izbegla oštećenja zbog ranog i brzog skupljanja. Ako projektom betona nije drugačije određeno, negovanje betona mora trajati najmanje sedam dana ili ne manje od vremena koje je potrebno da beton postigne 60% od predviđene marke betona. 7. Proizvodnja i ugrađivanje betona u posebnim uslovima Ugrađivanje betona u kalupe ili oplatu pri spoljnim temperaturama nižim od +5°Cili višim od +30°C smatra se betoniranjem u posebnim uslovima. Za betoniranje u posebnim uslovima moraju se osigurati posebne mere zaštite betona. U pogonima u kojima se predviđa proizvodnja i ugrađivanje betona pri spoljnim temperaturama nižim +5°C, pre prvih mrazeva treba osposobiti i proveriti opremu koja će se koristiti za proizvodnju i ugrađivanje betona pri niskim temperaturama. Agregat mora biti otporan na mraz, naročito pri višeciklusnom smrzavanju i odmrzavanju. Agregat ne sme sadržati organske primese koje usporavaju hidrataciju cementa. Upotreba smrznutog agregata nije dopuštena. Pri izboru cementa prednost treba dati visokoaktivnim cementima s nižom standardnom konzistencijom i bržim oslobađanjem hidratacione toplote. Cement sa dodatkom pucolana po pravilu se ne koristi. Dodaci ne smeju usporavati proces hidratacije na niskim temperaturama, povećavati vodopropusnost betona i koroziju čelika u betonu. Delovanje dodatka na beton treba proveravati na temperaturi +5°C i +20°C, sa predviđenom i dvostrukom količinom doziranja. Pre prvog smrzavanja beton mora imati najmanje 50% zahtevane čvrstoće. Beton koji će u eksploataciji biti izložen smrzavanju mora pre prvog smrzavanja imati zahtevanu čvrstoću, a beton koji će istovremeno biti izložen i delovanju soli za odmrzavanje mora imati i zahtevanu otpornost na mraz i soli za odmrzavanje. Kad se u vrlo hladne dane skida oplata ili uklanja toplotna zaštita, ne sme doći do naglog hlađenja betona, pa se spoljne površine betona moraju zaštititi. Pri betoniranju na visokim temperaturama početnu obradljivost treba odrediti prema prethodno utvrđenom gubitku obradljivosti prilikom transporta i gradnje. Ako se koriste usporivači vezivanja i dodaci za povećanje obradivosti, njihovo delovanje treba prethodno dokazati na uzorcima sa odabranim cementom i očekivanom temperaturom betona. Cement i ostali sastojci betona koji se ugrađuje u masivne elemente moraju biti takvi da temperatura ugrađenog betona ni u kom slučaju ne bude viša od +65°C. U protivnom, preduzimaju se mere za hlađenje komponenata betona ili hlađenje betona u samom elementu. VIII ZAVRŠNA OCENA KVALITETA BETONA U KONSTRUKCIJI Za beton kategorije B. II mora se dati završna ocena kvaliteta betona, koja obuhvata: - dokumentaciju o preuzimanju betona po partijama; - mišljenje o kvalitetu ugrađenog betona, koje se daje na osnovu vizuelnog pregleda konstrukcije, pregleda dokumentacije o građenju i verifikacije rezultata iz evidencije tekuće kontrole proizvodnje sa rezultatima kontrole saglasnosti sa uslovima kvaliteta. Na osnovu završne ocene kvaliteta betona u konstrukciji dokazuje se sigurnost i trajnost konstrukcije ili se traži naknadni dokaz kvaliteta betona. Ispitivanje probnim opterećenjem vrši se za armiranobetonske konstrukcije, i to: - mostove raspona većeg od 15 m; - kranske staze za kranove nosivosti veće od 5 t; - rezervoare, silose, bazene; - tribine na sportskim građevinama i tribine u dvoranama; - krovne konstrukcije raspona većeg od 30 m; - sisteme međuspratnih konstrukcija od prefabrikovanih montažnih elemenata koji se prvi put primenjuju; - konstrukcije koje se prvi put izvode novim tehnološkim postupcima; - dalekovodne stubove sistema koji se prvi put primenjuju; - sve ostale konstrukcije za koje je to predviđeno projektom. Probnom opterećenju konstrukcije može se pristupiti pošto se pribave dokazi o kvalitetu ugrađenih komponenata betona, ili armiranog betona ili montažnih armiranobetonskih elemenata prema odgovarajućem propisu o jugoslovenskim standardima. Probno opterećenje mostova sprovodi se prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS U.M1.046, a probno opterećenje konstrukcija u visokogradnji - prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS U.M1.047. Položaj i veličina opterećenja pri probnom opterećenju određuju se projektom konstrukcije. Način opterećenja, po pravilu, odgovara načinu opterećenja u eksploataciji (statičko opterećenje, dinamičko opterećenje). Utvrđivanje nosivosti prefabrikovanih montažnih armiranobetonskih elemenata izloženih savijanju ispitivanjem do loma sprovodi se prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS U.E3.050. Ispitivanje konstruktivnih elemenata do loma, izloženih pretežno savijanju, obavezno je i za konstruktivne elemente, ako se oni izvode novim tehnološkim postupcima ili u serijama većim od 500 komada. Takva ispitivanja sprovode se na prototipovima ili modelima pre početka serijske izrade konstruktivnih elemenata. Ako su rezultati probnog opterećenja negativni, obavezna je sanacija konstrukcije. Posle izvršenja sanacije, obavezno se ponavlja probno opterećenje. X NAKNADNO DOKAZIVANJE KVALITETA UGRAĐENOG BETONA Naknadno dokazivanje kvaliteta ugrađenog betona sprovodi se prema propisu o jugoslovenskom standardu JUS U.M1.048 ako je kvalitet betona podbacio u odnosu na kvalitet zahtevan u projektu konstrukcije i ako se kvalitet betona ne može dokazati u smislu odredaba ovog pravilnika, zbog malog broja uzoraka. Ako se naknadnim ispitivanjem dokaže da je karakteristična čvrstoća pri pritisku na dan ispitivanja manja od tražene marke betona (MB), sigurnost konstrukcije treba proceniti naknadnim proračunom. Naknadnim proračunom se proverava da li uz postignutu karakterističnu čvrstoću betona postoji zadovoljavajuća sigurnost konstrukcije u smislu ovog pravilnika. Ako računski dokaz sigurnosti konstrukcije ne zadovoljava, konstrukciju treba ili sanirati ili, ako postoji mogućnost, smanjiti dopušteno opterećenje. Betonske i armiranobetonske konstrukcije moraju se održavati u stanju projektom predviđene sigurnosti i funkcionalnosti. Ako dođe do oštećenja konstrukcije, moraju se preduzeti potrebne mere zaštite, uključujući i mere sanacije. Projektom konstrukcije određuje se učestalost kontrolnih pregleda. Rokovi kontrolnih pregleda ne smeju biti duži od: 10 godina - za javne i stambene zgrade; 5 godina - za industrijske objekte; 2 godine - za mostove. Projektom se predviđaju kontrolni pregledi, koji se sastoje od: a) vizuelnog pregleda gde je uključeno snimanje položaja i veličina prslina i pukotina, kao i oštećenja bitnih za sigurnost konstrukcije; b) kontrole ugiba glavnih nosivih elemenata konstrukcija pod stalnim opterećenjem. Ako se na osnovu pregleda pod a) utvrdi da je sigurnost konstrukcije smanjena u odnosu na projektovanu sigurnost, treba obaviti kontrolu prema tački b). U uslovima srednje i jake agresivnosti sredine obavezno treba kontrolisati stanje zaštitnog sloja armature. XII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE Odredbe ovog pravilnika ne primenjuju se na objekte čije je projektovanje završeno i čija izgradnja počinje u periodu od šest meseci posle stupanja na snagu ovog pravilnika. Stupanjem na snagu ovog pravilnika prestaju da važe: Pravilnik o tehničkim merama i uslovima za beton i armirani beton ("Službeni list SFRJ", br. 51/71), Pravilnik o tehničkim merama za upotrebu BI-čelika u armirano betonskim konstrukcijama ("Službeni list SFRJ", br. 18/69 i 14/70), Pravilnik o tehničkim merama i uslovima za upotrebu mrežaste armature u armirano betonskim konstrukcijama ("Službeni list SFRJ", br. 32/69) i Pravilnik o tehničkim propisima za upotrebu rebrastog čelika za armirani beton ("Službeni list SFRJ", br. 39/65 i 16/68). Proračunski dijagram σb/εb u obliku kvadratne parabole iz člana 86. ovog pravilnika može se koristiti najduže dve godine od dana stupanja na snagu ovog pravilnika. Proračun preseka prema dopuštenim naponima iz člana 75. stav 2. i čl. 119, 120, 121, 122, 124, 125, 126, 128, 129, 131, 132, 133. i 134. ovog pravilnika može se primenjivati najduže dve godine od dana stupanja na snagu ovog pravilnika. Ovaj pravilnik stupa na snagu po isteku tri meseca od d
≤ 2,0 računaju se kao ploče koje prenose opterećenja u dva ortogonalna pravca.
. Ako je duža strana pravougaonika veća za više od 1,5 puta od kraće strane, u račun se sme uvesti da je duža strana najviše 1,5 puta veća od kraće strane. 
