STRATEGIJA

DUGOROČNOG EKONOMSKOG RAZVOJA SRPSKE ZAJEDNICE NA KOSOVU I METOHIJI

("Sl. glasnik RS", br. 21/2007)

I UVODNI DEO

Ekonomski tim za Kosovo i Metohiju i jug Srbije izradio je Strategiju dugoročnog ekonomskog razvoja srpske zajednice na Kosovu i Metohiji (u daljem tekstu: Strategija) koja će predstavljati programsku podršku realizaciji prioritetnih ciljeva u srpskoj zajednici na Kosovu i Metohiji (u daljem tekstu: srpska zajednica) iz svih oblasti privrede i vanprivrede, sa utvrđenim Akcionim planom. S obzirom da su u pitanju područja sa pretežno srpskim stanovništvom koja su u veoma nepovoljnim socio-ekonomskim uslovima, značaj izrade ovog dokumenta je da se obezbedi podrška za aktiviranje svih razvojnih potencijala i prevazilaženje obeležja nerazvijenosti i pomogne privrednim subjektima da se osposobe za poslovanje u savremenim tržišnim uslovima.

Strategija je usaglašena sa strategijama privrednog razvoja, Strategijom pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji i drugim strategijama.

Kao analitičko-dokumentaciona osnova korišćeni su brojni izvori: zvanični statistički podaci za period 1996-2005. godine, podaci nadležnih republičkih institucija, baze podataka resornih ministarstava, Koordinacionog centra za Kosovo i Metohiju, Republičkog zavoda za razvoj, izveštaji i podaci Svetske banke, institucija na Kosovu i Metohiji, srpske zajednice i sprovedene ankete Ekonomskog tima za Kosovo i Metohiju i jug Srbije. Ekonomsko-socijalni indikatori i dinamika njihovog kretanja posmatrani su sa nivoa opština i sredina sa srpskim stanovništvom. Srpska zajednica i nosioci privrednog razvoja (RMHK Trepča i dr.) su učestvovali u svim fazama izrade Strategije i dali veliki doprinos definisanju prioritetnih zadataka.

Ciljevi i interesi razvoja srpske zajednice usklađeni su sa osnovnim razvojnim opredeljenjima Republike Srbije (Nacionalnim investicionim planom, Strategijom za smanjenje siromaštva, strategijama koje uređuju privredni razvoj Republike Srbije i drugim strategijama), strateškim opredeljenjima opština i regionalnom politikom Evropske unije. Shodno tome, strateški pravci razvoja područja koja većinom naseljava srpsko stanovništvo naglašavaju neophodnost razvoja privredne infrastrukture, revitalizacije postojećih preduzeća, definisanje strategije privatizacije privrednih subjekata, maksimalno i racionalno korišćenje prirodnih resursa, strukturno prilagođavanje privrede i efikasnijeg rešavanja demografskih i kadrovskih problema i pitanje povratka raseljenih lica.

Sadržina Strategije strukturirana je tako da maksimalno obezbeđuje mogući stepen realističnosti u datim i očekivanim uslovima. Generalno, dokument je podeljen na tri osnovne (najvažnije) oblasti: privredu, infrastrukturu i ljudske resurse. U okviru svake oblasti akcenat je dat na one aspekte koje su afirmativni ili limitirajući za dalji razvoj oblasti, a time i potencijala područja sa srpskim stanovništvom na Kosovu i Metohiji. Najvažniji deo dokumenta predstavljaju strateški pravci i prioriteti koji su dati po opštinama i oblastima i Akcioni plan u kome su definisani zadaci, odgovornost nadležnih institucija i rokovi.

Polazna osnova za izradu Strategije je Ustav Republike Srbije u čijoj preambuli je posebno naglašeno da je:

"Pokrajina Kosovo i Metohija sastavni deo teritorije Srbije, da ima položaj suštinske autonomije u okviru suverene države Srbije i da iz takvog položaja Pokrajina Kosovo i Metohija slede ustavne obaveze državnih organa da zastupaju i štite državne interese Srbije na Kosovu i Metohiji u svim unutrašnjim i spoljnim političkim odnosima."

Shodno tome, obaveza državnih organa Republike Srbije je da se angažuju u svim aspektima razvoja srpske zajednice, iako je Uredbom (UREDBA br. 2001/9) proglašen "Ustavni okvir za privremenu samoupravu na Kosovu" od strane Specijalnog predstavnika Generalnog sekretara, i uzimajući u obzir Uredbu Privremene administrativne misije Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK) br. 1999/1 od 25. jula 1999. godine i njene amandmane o ovlašćenjima Privremene administracije na Kosovu.

Polaznu osnovu izrade Strategije predstavljaju raspoloživi prirodni i stvoreni resursi, demografske karakteristike stanovništva i objektivne i očekivane razvojne pretpostavke, odnosno identifikacije "mape resursa" srpske zajednice na prostoru Autonomne pokrajine Kosova i Metohije.

Osnovno polazište izrade Strategije bila je činjenica da se radi o području koje je trenutno pod patronatom međunarodne zajednice, o području u kome je srpskoj zajednici bezbednost najveći problem, o području suočenom sa brojnim ekonomskim, socijalnim, demografskim i kadrovskim problemima. Područja nastanjena većinskim srpskim stanovništvom (oko 130.000 stanovnika) prostiru se, uglavnom, na brdsko-planinskom području, bogatom prirodnim resursima; infrastrukturno slabo opremljenim; sa nepovoljnom strukturom stanovništva, posebno u opštinama gde srpskog stanovništva ima u manjem procentu; dve neravnomerno raspoređene celine, s jedne strane, severni deo sa opštinama Leposavić, Zvečan, Zubin Potok i Severna Kosovska Mitrovica, koje predstavljaju kompaktnu celinu i fizički su vezane za druge delove Republike Srbije, a s druge, sa izuzetkom opštine Štrpce, razuđene srpske zajednice na jugoistočnom delu Autonomne pokrajine Kosova i Metohije.

Svrha izrade Strategije je aktiviranje lokalnih potencijala i programskih vizija daljeg razvoja područja koja naseljava srpsko stanovništvo na Kosovu i Metohiji. Ostvarivanje ovog cilja podrazumevalo je dijagnostiranje postojećih, ali i skrivenih potencijala opština, s jedne strane, kao i obezbeđivanje podrške lokalnoj administraciji u daljim procesima planiranja razvoja srpskih opština, kao i razvoja srpske zajednice u opštinama gde Srbi nisu većina, sa druge strane. Topografija potencijala omogućila je da se izradi profil po srpskim sredinama, kao i integralna analiza za srpske sredine, za šta je poslužila SWOT analiza kao opšte prihvaćen metodološki postupak i standardizovan instrument strateškog planiranja.

Sam koncept i sadržina Strategije u punoj meri odražavaju, u skladu sa novim Ustavnim rešenjima, specifičnu poziciju i ulogu Autonomne pokrajine Kosova i Metohije i lokalne samouprave, koja je najodgovornija za svoj razvoj, za izgradnju socijalne i komunalne infrastrukture i zadovoljavanje osnovnih potreba stanovništva. Naime, problem predstavlja sama činjenica nadležnosti opština u kojima je zastupljen mali procenat srpskog stanovništva sa stanovišta neposrednijeg uključivanja u procese kreiranja i usmeravanja privrednog razvoja, naročito poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, turizma i ugostiteljstva, male privrede, kao i situiranja opštinskog prostora odgovarajućom infrastrukturom (uređenje i obezbeđenje korišćenja građevinskog zemljišta i poslovnog prostora i dr.), organizovanja i uređenja prostora, zaštite životne sredine i sl.

Skraćenice koje se koriste u tekstu Strategije imaju sledeće značenje:

AP KiM/KiM - Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija/Kosovo i Metohija

ET - Ekonomski tim

KC - Koordinacioni centar

RS - Republika Srbija

EU - Evropska unija

UNMIK - Privremena misija Ujedinjenih nacija na Kosovu i Metohiji

IRL - Interno raseljena lica

MP - Ministarstvo privrede

MPŠV - Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede

MRE - Ministarstvo rudarstva i energetike

MKI - Ministarstvo za kapitalne investicije

MEOI - Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom

MZ - Ministarstvo zdravlja

MK - Ministarstvo kulture

MPS - Ministarstvo prosvete i sporta

MTTU - Ministarstvo trgovine, turizma i usluga

MF - Ministarstvo finansija

MV - Ministarstvo vera

MIP - Ministarstvo inostranih poslova

MNZŽS - Ministarstvo nauke i zaštite životne sredine

MRZSP - Ministarstvo rada, zapošljavanja i socijalne politike

NSZ - Nacionalna služba za zapošljavanje

NIP - Nacionalni investicioni plan

RZR - Republički zavod za razvoj

RFR - Republički fond za razvoj

RAR - Republička agencija za razvoj

RAZRMSPP - Regionalna agencija za razvoj MSPP

RAMSPP - Republička agencija za MSPP

AP - Agencija za privatizaciju

ARMSPP - Agencija za razvoj MSPP

APR - Agencija za privredne registre

SIEPA - Agenciji za strana ulaganja i promociju izvoza

PK - Privredna komora

EPS - Elektroprivreda Srbije

JPPS - Javno preduzeće "Putevi Srbije"

JPSŠ - Javno preduzeće "Srbijašume"

JPŽS - Javno preduzeće "Železnice Srbije"

JPDGZI - Javno preduzeće Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju

JPPTT - Javno preduzeće PTT Saobraćaja "Srbija"

NIS - Naftna industrija Srbije

LZ - Lokalne zajednice

NVO - Nevladine organizacije

PKKiM - Privredna komora Kosova i Metohije

ŽK - Železnice Kosova

KPA- Kosovska poverilačka agencija

KAI - Kosovska agencija za imovinu

KEK - Kosovska energetska korporacija

K - Kontinuirano

BDP - Bruto društveni proizvod

PDV - Porez na dodatu vrednost

MSP/MSPP- Mala i srednja preduzeća/mala i srednja preduzeća i preduzetništvo

EMS - Elektromreža Srbije

RMHK Trepča - Rudarsko-metalurško hemijski kombinat Trepča

TE - Termoelektrana

TC - Termocentrala

HE - Hidroelektrana

DV - Dalekovod

JP - Javno preduzeće

DP - Društveno preduzeće

Cilj i značaj strategije

Strategija je pripremljena s ciljem brže i efikasnije ekonomske integracije srpske zajednice sa ekonomskim kretanjima u Republici, detaljnijeg i svestranijeg sagledavanja dosadašnjeg ekonomskog nivoa razvijenosti i razvojnih mogućnosti srpske zajednice, identifikovanja osnovnih privrednih ograničenja i pravaca za ekonomsko integrisanje, zaustavljanje negativnih demografskih kretanja, kao i poboljšanja životnog standarda srpskog stanovništva na tim prostorima.

Vizija Strategije proizilazi iz opšte vizije demokratskog, otvorenog i multietničkog Kosova i Metohije i bazira se na što većoj ekonomskoj integraciji srpske zajednice sa Republikom Srbijom, u skladu sa regionalnom i kohezionom politikom EU.

Osnovni strateški ciljevi su:

1) ekonomska integracija srpske zajednice sa ekonomskim kretanjima u Republici Srbiji;

2) unapređenje kvaliteta života stanovništva, odnosno, smanjenje siromaštva srpske zajednice;

3) zaustavljanje iseljavanja pripadnika srpske zajednice sa Kosova i Metohije.

II EKONOMSKA ANALIZA SRPSKE ZAJEDNICE NA KOSOVU I METOHIJI

AP KiM (10.907 km2) je južna pokrajina Republike Srbije. Prema procenama na KiM živi 1,9-2,2 miliona stanovnika (88% su Albanci, 7% Srbi i 5% ostali). Osnovni makroekonomski pokazatelji su dati u sledećoj tabeli:

Tabela 1: Osnovni makroekonomski indikatori

	2001	2002	2003	2004	2005	2006
BDP, realan rast, %	:	-2,4	-0,1	4,0	-0,2	3,0
BDP (mil. evra)	2.217	2.246	2.249	2.282	2.209	2.250
Trgovinski bilans (mil. evra)	-674	-827	-937:	-1.007	-1.131	-994
Strana pomoć (mil. evra)	1.170	898	699	546	462	388
Stopa inflacije	11,7	3,6	1,2	-1,6	-1,9	-0,4
Registrovani nezaposleni, 000	238,0	282,3	282,3	302,0	319,7	324,1

Izvor: Aide Memoire MMF-a na Kosovu, 22-31. maj 2006, KC

U 2005. godini AP KiM se ocenjuje kao nerazvijeno i siromašno područje sa BDP po glavi stanovnika od 1.243 evra (1.600 dolara), sa oko 2 miliona stanovnika, sa visokom stopom siromaštva (oko 35% ispod granice siromaštva i oko 10% ekstremno siromašnih), nedovoljno razvijenim industrijskim sektorom, lošim snabdevanjem električnom energijom, visokom stopom nezaposlenosti, niskim kvalitetom obrazovanja, prilično lošim socijalnim statusom (visoka stopa smrtnosti dece), čestim etničkim konfliktima, kao i velikim pritiscima spolja. "Organizovani kriminal i korupcija su najveće pretnje stabilnosti Kosova i Metohije i održivosti institucija", (izveštaj Kai Eidea, specijalnog izvestioca Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija - septembar 2005. godine). Istovremeno privredu AP KiM karakteriše visoko liberalizovana trgovina, čvrsta monetarna politika, niska inflacija i funkcija evra kao de facto domaće valute. Poljoprivredna proizvodnja je značajno uvećana, a najviše je zastupljena proizvodnja pšenice, govedina i mlečni proizvodi. Procenjuje se da je od 1999. godine na ovo područje ušlo donacija ukupne vrednosti od preko 2 milijarde evra (preko 2,5 milijardi dolara).

1. Nosioci privrednog razvoja

Osnovne karakteristike dosadašnjeg razvoja privrednih delatnosti su nerazvijenost i zakasneli i usporeni razvoj. Nije postignut takav razvoj i struktura odnosa među delatnostima, koji bi obezbedili racionalniji, efikasniji i brži ukupan ekonomski, pa time i društveni razvoj AP KiM.

Tabela 2: Veći privredni kapaciteti koji su u funkciji

Preduzeće, sektor	Svojina, veličina	Broj zaposlenih
RHMK "Trepča" Zvečan, Vađenje rude i kamena	Mešovito, veliko	3.988
"Kosmetprevoz" Kosovska Mitrovica, Saobraćaj, skladištenje i veze	Mešovito, srednje	182
DOO "HRAST" Leposavić, prerađivačka industrija	Mešovito, srednje	153
"Standard" Kosovska Mitrovica, Trgovina na veliko i malo, opravka	Društveno, srednje	140
DP "Univerzal" Leposavić, trgovina na veliko i malo, opravka	Društveno, srednje	127
ZZ "Zubin Potok" Zubin Potok, Poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda	Zadružno, srednje	69
JKP "24 novembar" Leposavić, Proizvodnja električne energije, gasa i vode	Državno, srednje	67

Izvor: RZR

U dosadašnjem razvoju nakon perioda dominantne ekstenzivne, naturalne proizvodnje, tokom 90-ih godina prošloga veka veći značaj je imala industrija kao osnovni pokretač privrednih aktivnosti i ekonomskog razvoja opštine u celini. Ostale privredne grane su se razvijale uz osetno zaostajanje, naročito uslužne delatnosti i mala privreda, što je u velikoj meri danas ograničavajući faktor bržeg razvoja proizvodno-industrijskih i drugih kapaciteta, jer njihovu proizvodnju ne prate odgovarajuće komplementarne delatnosti, kako po obimu, tako i po nivou i kvalitetu. Dosadašnji razvoj privrede karakterisala je relativno neujednačena privredna struktura sa različitim proizvodnim kapacitetima i opremom ne baš savremenom tehnologijom, bez dovoljno produkata viših faza prerade.

Veliki privredni sistemi društvene i državne svojine koji su bili nosioci privrednog razvoja 1980-ih i delom 1990-ih godina na teritoriji AP KiM danas su u velikoj meri izgubili na značaju. Danas se suočavaju sa velikim problemima koji postavljaju pitanje njihov dalji opstanak s obzirom da rade u nepovoljnom poslovnom ambijentu, većina sa nerešenim svojinskim statusom, niskim stepenom iskorišćenosti raspoloživih kapaciteta, velikim pritiskom viška zaposlenih, zastarelom tehnologijom itd.

Trenutno na područjima gde živi srpska zajednica na KiM radi mali broj velikih preduzeća. Zaposlenost je iznad nivoa uposlenosti kapaciteta, ali se svim snagama želi zadržati kvalitetan kadar, uposliti novim projektnim rešenjima (koja su u planu i koja čekaju finansijsku podršku) i povratiti ranija proizvodna aktivnost čime bi se dodatno zaposlili novi radnici. I pored svih teškoća ova preduzeća uspevaju održati bilans poslovanja uravnoteženim.

Lokalnu privredu područja sa srpskim stanovništvom najviše pogađa mala proizvodna aktivnost. Sektori prerađivačke industrije i građevinarstva jedva da funkcionišu, dok na značaju dobija sektor trgovine i usluga. U opštinama u kojima su Srbi većina i koje su koncentrisane na severnom delu AP KiM situacija je nešto povoljnija. Proizvodni pogoni rade, istina sa malim kapacitetima, ali doprinose razvoju svojih lokalnih zajednica.

1.1. RMHK Trepča

Privreda na području sa većinskim srpskim stanovništvom zavisiće u prvom redu od rešenja statusa RMHK Trepča. U Zvečanu se nalazi Livnica olova i cinka "Trepča", koja trenutno radi sa svega 5% raspoloživih kapaciteta, što dodatno otežava ekonomsku situaciju cele opštine. I pored niske iskorišćenosti kapaciteta poslovni bilans u periodu od 1. januara 2006. godine do 31. avgusta 2006. godine je pozitivan. Rudnik Trepča se susreće i sa problema zaposlenosti. Registrovano je 3.988 zaposlenih, od čega su 1.278 stalno zaposleni, a 2.100 su tzv. "stipendisti" koji primaju minimalne naknade. Trenutni kapaciteti mogu uposliti maksimalno 1.500 ljudi, pa se višak zaposlenih rotiranjem pokušava uposliti kako bi sačuvali veštine i sposobnost za rad.

Pored svih otežavajućih okolnosti za poslovanje Rudnika, realizovani su projekti u rudniku Crnac (projekat sistema ventilacije) i rudniku Belo Brdo (projekat privremenog zasipa). Istovremeno, investirana su značajna sredstva u nabavku rudarske opreme, kako bi se povećali proizvodni kapaciteti, zamenila dotrajala postojeća oprema i smanjili troškovi održavanja. Na realizaciju čeka nekoliko pripremljenih investicionih projekata što govori da rudnik Trepča svim raspoloživim sredstvima pokušava da se održi na tržištu i da drži korak sa konkurencijom.

Funkcionisanje Trepčinih postrojenja već godinama unazad zagađuje životnu sredinu, pa je neophodno u okviru plana razvoja pokrenuti i ekološke programe.

1.2. Privatni sektor

Prema raspoloživim podacima na teritoriji AP KiM, na području sa većinskim srpskim stanovništvom, u 2004. i 2005. godini poslovalo je oko 500 preduzeća. Zvanično, poslovne podatke Narodnoj banci Srbije prosleđuje oko 350 preduzeća a još posluje 100 privatnih mikro preduzeća koja su registrovana u Agenciji za privredne registre. Dodatni problem predstavljaju preduzeća koja posluju, ali čekaju rešenje pomenute Agencije, ili preduzeća koja nisu izvršila preregistraciju u predviđenom periodu, ili pak preduzeća koja ne ispunjavaju važeću regulativu u Republici Srbiji.

Tabela 3: Preduzeća po veličini i svojini u periodu 2004-2005, učešća

	2004				2005
	Mala	Srednja	Velika	Ukupno po svojini	Mala	Srednja	Velika	Ukupno po svojini
Društvena	97,1	:	2,9	10,3	96,4	:	3,6	7,8
Privatna	100,0	:	:	76,4	98,3	1,0	0,7	82,1
Zadružna	100,0	:	:	3,6	100,0	:	:	2,7
Mešovita	75,0	20,0	5,0	6,1	93,3	6,7	:	4,2
Državna	75,0	8,3	16,7	3,6	83,3	:	16,7	3,2
Ukupno po veličini	97,3	1,5	1,2	100	97,7	1,1	1,2	100
Broj preduzeća	327				359

Izvor: RZR

Struktura MSP je u 2005. promenjena u korist privatnih preduzeća. Naime, povećano je učešće privatnog sektora sa 76,4% u 2004. godini na 82,1% u 2005. godini, s tim da je pozitivan trend pojačan ukrupnjavanjem preduzeća, po veličini posmatrano.

U AP KiM poslovni ambijent i klima za investicije su značajno poboljšane. Trenutno dominira 6 komercijalnih banaka (2 u stranom vlasništvu) sa 58 filijala i 146 ekspozitura. Krajem 2005. godine ukupna sredstva bankarskog sektora su dostigla 40% BDP što je skoro milion evra. Najveći deo zajmova usmeren je u trgovinskom sektoru i to 52% ukupnih zajmova, dok na sektore industrije i poljoprivrede ukupno otpada svega 3% ukupnih zajmova.

2. Infrastruktura

Svetska banka je u ekonomskom memorandumu za KiM 2004. godine identifikovala sektore energetike, rudarstva i poljoprivrede kao stubove rasta za KiM. Takav rast bi se ostvario pre svega korišćenjem rezervi od preko 14,7 milijardi tona lignita kojima KiM raspolaže, a koji su osnova energetskog sektora KiM u budućnosti. Dosadašnjom eksploatacijom, koja se odvija samo u Kosovskom ugljenom basenu, otkopano je tek oko 2% raspoloživih rezervi ovog basena. Te rezerve su locirane kao površinski kopovi čija eksploatacija je veoma povoljna, detaljni podaci o njima su izneti u sledećoj tabeli.

Tabela 4: Rezerve uglja na Kosovu i Metohiji

Ugljeni basen	Geološke rezerve (109t)	Eksploatacione rezerve (109t)	DTE (GJ/t)	Vlaga (%)	Pepeo (%)	Sumpor (%)
Kosovski	11.4	8.8	7.10	do 45%	16% do 21%	do 0,8%
Metohijski	2.8	1.5	7.40	42% do 45%	16% do 23%	do 0,8%
Drenički	0.5	0.2	7.20	do 45%	16% do 23%	do 0,8%
S	14.7	10.5	7.26

Izvor: Koordinacioni centar za KiM

2.1. Elektroenergetski sistem

Postojeći elektroenergetski sistem KiM ne može da podmiri energetske potrebe, ni stanovništva, niti industrije koja koristi minimum kapaciteta, posebno za područja na kojima živi srpsko stanovništvo. Organi privremene uprave lošu naplatu i nedostatak kapaciteta pokušavaju da reše ABC sistemom naplate, koji je usmeren na posledicu, a ne na uzrok problema. Uzrok su mala proizvodnja i nerešena energetska infrastrukturna pitanja, koja stvaraju kontekst gde su svi planovi daljeg razvoja privrede samo spisak lepih želja koje su nažalost neostvarive jer nova preduzeća ne mogu efikasno i efektivno raditi u uslovima neredovnog snabdevanja električnom energijom. U prilazu ove strategije stabilno snabdevanje energijom je uzeto kao "conditio sine qua non" ekonomskog razvoja KiM.

Trenutno se lignit najviše eksploatiše u termoelektranama (TE). Ukupna instalirana snaga termoelektrana iznosi 1478 MW. Deo sistema predstavlja i hidroelektrana (HE) Gazivode u Zubinom Potoku sa dva agregata snage po 17 MW. Sistem prenosa čine dalekovodi od 400 kV (179,6 km), 220 kV (287,1 km) 110 kV (618,0 km), kao i prateće trafostanice i oko 14 500 km niskonaponske mreže.

Tabela 5: Karakteristike termoelektrana

	Godina ulaska u proizvodnju	Instalirana snaga MW	Neto snaga MW	Stvarno dostupna snaga MW
1	2	3	4	5
Blok A1	1962	65	59	30-40
Blok A2	1964	125	113	0
Blok A3	1970	200	182	130-145
Blok A4	1971	200	182	120-145
Blok A5	1975	210	187	135-150
Blok B1	1983	339	309	230-250
Blok B2	1984	339	309	230-250

Izvor: Koordinacioni centar za KiM

Identifikovani problemi - potrošnja energije KiM krajem novembra 2006. godine premašuje 13.000 megavat sati, dok je UNMIK/KEK u stanju da obezbedi oko 11.500 megavat sati do povratka u pogon Termoelektrane "Kosovo B" u Obiliću. Energetski deficit postaje dodatno veći problem ukoliko se posmatra zatvaranje bugarske nuklearne elektrane Kozloduj koja omogućava izvoz u strujom deficitarne zemlje okruženja.

Infrastruktura sektora električne energije pretrpela je značajna oštećenja tokom ratnih dejstava 1999. godine. Takođe, izuzetno ozbiljna oštećenja uzrokovala su klizišta i takozvani "udari groma" koji su privremeno onesposobili značajne delove celog sistema. Energetski sektor je u proteklih šest godina funkcionisao na osnovu pomoći od oko 700 miliona evra od kojih je oko 65% uputila međunarodna zajednica, a ostatak je podmiren iz Kosovskog konsolidovanog budžeta. Problemi elektro - energetskog sistema manifestuju se kroz nizak nivo proizvodnje, visok stepen tehničkih gubitaka, stepen fakturisanja i konačne naplate prodate struje od svega 35%.

Takođe, koristeći svoje "zakonske okvire", Ministarstvo energije i rudarstva Kosova objavilo je "Poziv za dostavljanje izjava zainteresovanosti za razvoj novog postrojenja rudnika lignita i pripadnih kapaciteta za generisanje i transmisiju električne energije i rehabilitaciju postojećih generatora". Time je prejudiciran konačni status KiM i ugrožena prava koja Republika Srbija polaže na eksploataciju lignita na KiM.

Za period posle rata 1999. godine, ne raspolaže se kvalitetnim podacima o potrošnji električne energije, ali se zna da je došlo do velikog skoka potrošnje koji je znatno premašio bruto godišnju potrošnju od 3000 GWh, sa tendencijom da već u 2006. godini premaši 4600 GWh, uz maksimalno opterećenje veće od 1200 MW. Kako je Kosovska energetska korporacija (KEK) van energetskog sistema Srbije, stanovništvo KiM ne može računati na zadovoljenje tih potreba na osnovu sadašnjeg stanja proizvodnje i mogućnosti za uvoz električne energije.

Za razvoj srpske zajednice veoma je važan razvoj energetike odnosno korišćenja ugljenih resursa. To se ogleda kako kroz neposredno učešće Srba u radu energetskih objekata, tako i kroz mogućnost poslovne saradnje mnogobrojnih malih preduzeća koja bi poslovno bila povezana sa njima.

HE Gazivode je locirana u Zubinom Potoku i izgrađena je sa dva agregata snage po 17 MW i priključena je na elektroenergetsku mrežu preko dalekovoda 110 kV u TC 110/35 kV Valač kod Zvečana. HE je visoko automatizovana sa mogućnošću daljinskog upravljanja.

Elektroenergetski sistem (EES) na teritoriji KiM je povezan sa ostalim delom sistema Republike Srbije dalekovodima 400 kV za Niš, 220 kV za Kruševac i dalekovodima 110 kV za Novi Pazar i Bujanovac. EES Republike Srbije na teritoriji KiM karakterišu sledeći elementi:

Napajanje potrošača električnom energijom u područjima pretežno naseljenim srpskim stanovništvom kao i izolovanim naseljima poput Goraždevca, Velike Hoče, Orahovca i sličnih je iz EES-a KiM:

Tabela 6: Karakteristike EES RS na teritoriji KiM

	Br. potrošača	Energija (GWh)	Snaga (MW)
Severni Kosmet	oko 18500	200	60
Centralni Kosmet	oko 7800	90	25
Južni Kosmet	oko 3850	40	11
Kosovsko Pomoravlje	oko 8222	100	25
Ostala naselja	oko 400	4

Izvor: Koordinacioni centar za KiM

1) Severni deo KiM, tj. na teritoriji opština Kosovska Mitrovica, Zvečan, Zubin Potok i Leposavić (oko 18.500 potrošača) napajaju se električnom energijom iz sledećih tačaka (izvora): 1) iz TC 110/35 kV Valač, instalisane snage 91,5 MVA koja je uključena na elektroenergetski sistem UNMIK-a/KEK-a sa mogućnošću povezivanja na TC 110/35 kV u Novom Pazaru preko DV 110 kV; 2) iz TC 110/35 kV Gazivode, instalisane snage 10 MVA koja je uključena preko DV 110 kV U TC Valač; 3) iz TC 35/6,3/3,3 kV "Trepča" - Energetika koja je priključena u TC 110/35 kV Šupkovac (južni deo Kosovske Mitrovice) na elektroenergetski sistem UNMIK-a/KEK-a; 4) iz TC 110/35 kV Raška, preko TC 35/10 kV Rudnica i Lešak (iz mreže "Elektrosrbije" Kraljevo).

2) Područje centralnog KiM (Gračanica i Lipljan sa okolinom) sa oko 7.800 potrošača napajaju se iz trafostanica 110/35 kV Priština 1 snage 63 MVA i Lipljan snage 63 MVA, preko TC 35/10 kV Priština, Badovac, Lipljan i Kosovo Polje. Svi objekti u zimskom režimu rada su preopterećeni. Severni deo centralnog KiM (Prilužje sa okolinom) napaja se električnom energijom preko TC 35/10 kV Mazgit kod Obilića iz TC 110 kV Priština 1 ili TE "Kosovo A".

3) Južni deo KiM, područje Šar-planine (teritorija opštine Štrpce) sa oko 3.850 potrošača uključujući i turistički centar "Brezovica", napaja se električnom energijom preko TC 35/10 kV instalisane snage 8 MVA Štrpce i jednog dalekovoda 35 kV iz TC 110/35 kV Uroševac. Maksimalno opterećenje zimi znatno prevazilazi instalisanu snagu TC Štrpce. Od ispravnosti dalekovoda, kao i stanja opterećenosti prenosnih dalekovoda i TC 110 kV Uroševac, zavisi napajanje celog područja. Područje Šar-planine u Gori (Dragaš i okolina) napaja se električnom energijom iz TC 110/35 kV Prizren preko jednog dalekovoda 35 kV i TC 35/10 kV Dragaš, na koju je priključena i jedna od najstarijih malih hidroelektrana (HE) Dikance.

4) Područje Kosovskog Pomoravlja sa oko 8.222 srpskih potrošača električne energije napaja se iz TC 110/35/10 kV Gnjilane i Vitina i nove TC 110/20(10) kV Kosovska Kamenica, preko TC 35/10 kV Gnjilane 1,2 i 3, Novo Brdo, Klokot, Berivojce i Vladovo.

2.2. Saobraćaj i telekomunikacije

Održivost strategije razvoja saobraćaja je veoma važna jer ona predstavlja jedan od uslova za dalji normalan život i rad stanovnika KiM. Usled trenutne situacije na KiM svi oblici saobraćaja funkcionišu veoma otežano ili su potpuno prekinuti usled uskraćenog dejstvovanja javnih i privatnih preduzeća na KiM (JP "Putevi Srbije", JP "Železnice Srbije", JAT-a, Agenciji za kontrolu leta, PTT Srbija, "Telekom Srbija" i dr). U svim segmentima saobraćaja na KiM prisutni su problemi pravne, bezbednosne, organizacione prirode i nedostatka sredstava za investicije. Pri tom, najvažniji identifikovani problemi su: 1) nedovoljno obnavljanje postojeće putne infrastrukture; 2) migracijom stanovništva i uzurpiranjem od strane albanskog stanovništva mnogi delovi su infrastrukturno "odsečeni"; 3) smanjen protok saobraćaja usled nepriznavanja UNMIK registarskih tablica na drugim delovima teritorije Republike Srbije, kao i tablica koje su izdate od MUP-a Srbije na teritoriji KiM i obaveze izdavanja međunarodnih dozvola za teretna vozila; 4) visoki troškovi izgradnje i održavanja putne mreže usled malih kapaciteta preduzeća za puteve i nepostojanja asfaltne baze; 5) nerešeni imovinski odnosi između Železnica Srbije i UNMIK železnice; 6) niska razvijenost lokalne železničke infrastrukture i sredstava; 7) smanjen kvalitet postojeće železničke infrastrukture (pruge, sigurnosni uređaji, signalizacija); 8) nemogućnost korišćenja aerodroma i kontrole i upotrebe vazdušnog prostora za organizacije iz ostalog dela Republike Srbije; 9) nerešen status uzurpirane imovine PTT Srbija; 10) ograničen poštanski saobraćaj; 11) otežan rad telekomunikacionih operatera - nepriznavanje licenci, uzurpiranje i uništavanje imovine, dvostruko carinjenje opreme.

U okviru putne privrede ulažu se napori i sredstva da se unapredi postojeća putna infrastruktura i izgrade novi putni pravci za povezivanje raseljenog stanovništva na KiM sa drugim delovima Republike Srbije. Za rehabilitaciju puteva M-2, M-22.3 i R-115 u 2006. godini uložiće se 108 miliona dinara, i 2.036.145 evra u rekonstrukciju putnog pravca R-211, put M-22, put M-2 i izgradnju i rekonstrukciju uličnih saobraćajnica u mestima sa većinskim srpskim življem. Time se obezbeđuju poboljšanje uslova odvijanja saobraćaja između Kosovske Mitrovice i mesta koja gravitiraju Kosovskoj Mitrovici sa zapadnom Srbijom što ekonomski i psihološki veoma važno za srpsko stanovništvo na KiM.

Razvoj putne infrastrukture u Severnom delu KiM je olakšan direktnom vezom ovih okruga sa drugim delovima Republike Srbije. To nije slučaj sa južnim delovima Pokrajine naročito onim u opštini Štrpce gde se saobraćajna veza ostvaruje ili putevima koji prolaze kroz teritoriju gde živi većinsko albansko stanovništvo ili putevima iz Republike Makedonije.

Problem predstavlja nepriznavanje UMNIK registarskih tablica od strane organa RS, kao i tablica izdatih od strane MUP-a Srbije na KiM, što ima štetne posledice na odvijanje saobraćaja i privredni razvoj između KiM i drugih delova Republike Srbije. Međunarodni drumski saobraćaj se odvija sa teškoćama zbog problema sa režimom izdavanja međunarodnih dozvola.

Železnički saobraćaj se obavlja veoma niskim intenzitetom u severnom delu KiM. Saobraćaju samo dva para putničkih vozova između Kraljeva (Raške) i Leška, dok teretni vozovi saobraćaju samo kada se ukaže potreba. Prisutan je problem očuvanja i načina korišćenja svojinskog prava nad infrastrukturom i mobilnim sredstvima. Nerazjašnjeni su imovinski odnosi i status transportnih sredstava Železnice Srbije i UNMIK železnice. Ukupna imovina JP "Železnice Srbije" koju koristi UNMIK procenjena je na 211,8 mil. evra (7,6 % vrednosti ukupnih osnovnih sredstava). Kvalitet donjeg stroja pruga na teritoriji KiM, naročito onog dela pruga koje prolaze kroz teritoriju na kojoj živi većinsko srpsko stanovništvo, nije zadovoljavajući.

U vazdušnom saobraćaju Republika Srbija nema pravo kontrole i upotrebe vazdušnog prostora iznad teritorije KiM. Ne postoji saradnja Jat Airways-a i aerodroma Priština, tako da JAT ne može da koristi aerodrom Priština.

Poštanski saobraćaj se odvija preko teritorije Republike Srbije, odnosno PTT Srbija. Poštanski saobraćaj ograničen je na poštanske pošiljke do 20 grama. PTT Srbija raspolaže sa 135 objekata na KiM i njihovo korišćenje nije moguće, osim devet objekata u kojima radi stanovništvo srpske nacionalnosti.

Telekomunikacioni saobraćaj sa KiM obavlja se relativno regularno, ali uz niz problema imovinskog karaktera. Telekomunikacioni operateri i pored nelegalnog ulaska drugih operatera i odbijanja Agencije za telekomunikacije Kosova da verifikuje licence za rad izdate od strane Vlade Republike Srbije uspevaju da funkcionišu ali ne i da povrate uzurpiranu imovinu (7% imovine "Telekom Srbija" i bazne stanice "Telenor"-a na lokacijama Priština i Kosovska Mitrovica) i da se odbrane od fizičkog uništavanja opreme.

2. Srpska zajednica na Kosovu i Metohiji

Struktura privrede na području sa većinskim srpskim stanovništvom nije promenjena u značajnoj meri u odnosu na period pre NATO agresije. Pojedini sektori su marginalizovani i usled nepovoljnog poslovnog ambijenta smanjili su svoje poslovne aktivnosti.

Grafikon 6: Učešće sektora u poslovnim rezultatima u 1997.

Privredna aktivnost je u 2005. godini smanjena u velikoj meri u odnosu na 1997. godinu, pa su shodno tome i poslovni rezultati slabiji. Sektor trgovine jedino je zadržao visoko učešće prema pojedinim pokazateljima poslovnih rezultata u opštinama i drugim područjima naseljenim srpskim stanovništvom. Jedino je kod broja preduzeća, i delimično kod dobiti, zadržan isti odnos učešća posmatrana tri sektora. Najveći problem predstavlja drastičan pad broja zaposlenih.

Proizvodni kapaciteti treba da se obnove i uposle, pre svih veliki sistemi kao što je RMHK Trepča i dr., kako bi se angažovali i iskoristili svi raspoloživi faktori proizvodnje i kao takvi doprineli ekonomskom razvoju područja sa većinskim srpskim stanovništvom. Pri tome je prioritet obezbediti normalne uslove poslovanja i življenja.

Osnovna delatnost preostalih Srba i drugih nealbanskih zajednica koji žive u seoskim područjima jeste pretežno naturalna poljoprivreda koja se organizuje na ograničenom prostoru zbog loših bezbednosnih uslova. Ocenjuje se da je (uslovno) moguće korišćenje oko 25 hiljada hektara obradivih površina. Plasman eventualnog viška poljoprivrednih proizvoda veoma je otežan. Lokalno albansko stanovništvo bojkotuje proizvođače iz srpskih enklava, a plasman u centralnu Srbiju ograničavaju bezbednosni uslovi, nedostatak silosa, transportnih sredstava i slično. Ne postoje stabilni izvori finansiranja programa u privredi. Prisustvo donatora u srpskim sredinama je nedovoljno, a bankarski krediti nedostižni za najveći broj zainteresovanih privrednika.

Grafikon 7: Učešće sektora u poslovnim rezultatima u 2005.

Etnička struktura zaposlenih na prostoru AP KiM pretrpela je drastične promene od NATO agresije i to na štetu srpske populacije. Prema raspoloživim podacima o broju zaposlenih po preduzećima u 1999. godini, za samo tri meseca značajno je smanjen broj zaposlenih radnika srpske nacionalnosti.

Broj zaposlenih radnika albanske nacionalnosti je povećan daleko više nego što je smanjen broj zaposlenih srpske nacionalnosti, i to sa preko 23 hiljade, odnosno preko 37 hiljada sa elektroprivredom, na skoro 40 hiljada, odnosno sa elektroprivredom i više od 47 hiljada zaposlenih.

Na području sa većinskim srpskim stanovništvom je 2003. godine u preko 250 naseljenih mesta živelo skoro 130.000 stanovnika. Najveća koncentracija srpskog življa bila je na severu Pokrajine gde je živelo preko 59.000 stanovnika ili preko 45% ukupnog srpskog stanovništva. Do danas je smanjen broj Srba, jer se beleže značajne migracije, koje nisu praćene povratkom raseljenih lica iz već poznatih razloga.

Slika: Srpsko stanovništvo AP KiM u 1999. i 2005. godini

III OPŠTINE I SRPSKE ZAJEDNICE

1. Opština Leposavić

Teritorija - Na krajnjem severu KiM prostire se opština Leposavić na oko 537 km2 koju čine tri urbana naselja (mesne zajednice Lešak, Leposavić i Sočanica) i 72 ruralna naselja.

Stanovništvo - Opštinu naseljava oko 17.000 stanovnika u 4.700 domaćinstava (Srbi 95%, Albanci 1%, Muslimani 2% i Romi 2%). Radno sposobno 63,2%, aktivno 44,3%. U opštini Leposavić ima 907 raseljenih lica.

Prirodni resursi - Opština raspolaže sa velikim poljoprivrednim zemljištem i šumama, nalazištima olovo-cinkane rude i vodenim potencijalom. Kopaonik kao turistička lokacija.

Privreda - Ekonomija vezana za rudnik Trepča (ne radi punim kapacitetima). Trenutno preduzeća posluju u sektoru trgovine i usluga (u 2005. godini oko 70%), mali broj proizvodi (prerađivačka delatnost 11%). U novembru 2004. godine bilo je oko 2.960 zaposlenih (1.900 na platnom spisku u DP, oko 1.000 samostalno obavlja delatnost). Nezaposlenih je bilo 2.031 (781 lice aktivno traži posao), mada je ukupan broj veći (oko 3.500). Marginalna je uloga poljoprivrede iako su povoljni prirodni uslovi. Turizam nije razvijen srazmerno potencijalima (priprema 4 km duge žičare na Kopaoniku). Prema završnim računima 2005. godine je poslovalo 46 preduzeća, prema Agenciji za privredne registre 57, dok je prema procenama taj broj veći. Dominiraju preduzeća privatne svojine. Zastupljene delatnosti su: trgovina, ugostiteljstvo i zanatstvo.

Infrastruktura - Naselja su elektrificirana, ali je snabdevanje električnom energijom neredovno i nepouzdano. Stanje putne mreže je nezadovoljavajuće, jer je svega oko 100 km (oko 47%) puteva sa asfaltnim kolovozom. Železnička pruga Lapovo-Kraljevo-Kosovo Polje-Skoplje od 37 km prolazi kroz teritoriju opštine. Fiksne i mobilne telekomunikacije zadovoljavaju deo potreba stanovništva. Pitanje vodosnabdevanja i kanalizacije nije trajno rešeno. Postojeća deponija ne zadovoljava potrebe.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Zdravstvene usluge pružaju Dom zdravlja u Leposaviću i ambulante u Lešku, Sočanici, Belom brdu, Vračevu i Borčanu, sa ukupno 160 zaposlenih (122 su medicinski radnici, a 38 nemedicinski radnici). Na teritoriji opštine postoji 9 apoteka. Centar za socijalni rad, u kome je zaposleno 12 radnika, u 2004. godini registrovao je 731 korisnika socijalne zaštite, a ukupan broj korisnika socijalne pomoći je oko 1.400.

Obrazovanje - U školskoj 2005/2006. godini osnovne škole imale su ukupno 1604 učenika i 213 zaposlenih radnika, u srednjim je bilo 607 učenika, a 123 zaposlena. U školskoj 2004/2005. godini u ustanovama visokog i višeg obrazovanja, radilo je ukupno 202 radnika, i bilo je 1559 studenata. Predškolske ustanove su krajem 2005. godine brojale 273 dece i 57 radnika.

Kultura - Kulturne manifestacije su mnogobrojne. Centar za kulturu obuhvata Dom kulture u Leposaviću, Lešku i Sočanici. Ovaj centar ima i biblioteku. Postoji KUD "Kopaonik".

2. Opština Zvečan

Teritorija - Opština Zvečan zauzima severni deo KiM površine 122,4 km2 koju čine grad Zvečan i još 35 naselja sa ukupno oko 17.000 stanovnika.

Stanovništvo - Dominira srpsko stanovništvo (97%). U 2006. godini registrovano je oko 4.000 raseljenih i izbeglih lica srpske nacionalnosti, ili 24% od ukupnog broja stanovnika, kao i oko 250 izbeglih lica iz Hrvatske. Relativno mlada populacija.

Prirodni resursi - Područje opštine bogato je raznovrsnom florom i faunom zahvaljujući ravničarsko-brdskom karakteru i tipovima zemljišta koja su zastupljena na području opštine.

Privreda - Dominira sektor vađenje rude i kamena (zapošljava najveći broj ljudi i visok procenat stalne imovine i kapitala). Značajno mesto sektora trgovine. Nezaposleno je 1.795 lica (najviše radno aktivnog stanovništva SSS). Marginalna uloga poljoprivrede. Proizvodnja usmerena na sopstvene potrebe, a mali deo raspoloživ tržištu. Na području opštine postoje lekoviti termalni izvori (tri termalna izvora u Banjskoj) sa temperaturom 46-56 stepeni celzijusa pogodni za razvoj banjskog turizma. Prema završnim računima 2005. godine je poslovalo 40 preduzeća, prema Agenciji za privredne registre 53, dok je prema procenama taj broj veći. Opština je registrovala oko 100 malih privatnih kompanija i 250 privatnih preduzetnika u oblasti trgovine u kojem je zaposleno približno 500 radnika.

Infrastruktura - Nizak nivo infrastrukturne opremljenosti. Ograničeno vodosnabdevanje grada (2 sata dnevno). Javljaju se divlje deponije. Problem odvođenja otpadnih voda. Zastarelost elektroenergetskih objekata. Magistralni putevi su u zadovoljavajućem stanju, a lokalni u veoma lošem. Važna železnička pruga je u vrlo lošem stanju. Pošta Mitrovica obezbeđuje PTT usluge, a mobilni operateri funkcionišu.

Obrazovanje - U opštini postoje tri osnovne škole, jedna srednja škola i od 2002. godine postoji Fakultet umetnosti Univerziteta u Prištini. Ukupno oko 1.000 učenika pohađa osnovne škole, a 230 đaka srednju. Zaposleno je 103 radnika u osnovnim i 37 u srednjoj školi. Višu tehničku školu u Zvečanu pohađa ukupno 262 studenta, a ukupno je zaposleno 21 lice.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Na teritoriji opštine postoji pet zdravstvenih objekata. Zdravstveni Centar ima dve ambulante i 167 zaposlenih radnika. Postoji ukupno 700 porodica koje primaju pomoć, odnosno 1.900 osoba. Oko 80% porodica pripada I kategoriji socijalno ugroženih, a socijalnu pomoć prima još oko 200 porodica sa minimalnim primanjima i oko 100 porodica sa posebnim uslugama (pomoć UNMIK-a je u rasponu od 35 do 70 evra u zavisnosti od broja članova porodice, a iz budžeta Srbije u intervalu od 3.743 do 7.483 dinara).

Kultura - Kulturne manifestacije u opštini se odvijaju u Domu u Zvečanu.

3. Opština Zubin Potok

Teritorija - Opština se nalazi na severozapadu KiM sa površinom od oko 335 km2, koju čine 64 naselja (jedna gradska sredina). Izrazito brdsko-planinsko područje.

Stanovništvo - U opštini živi oko 14.900 stanovnika (dominiraju Srbi sa 94%). U 2006. godini registrovano je oko 3.000 raseljenih i izbeglih lica srpske nacionalnosti. U kolektivnim centrima ima oko 220 kosovskih Srba IRL i izbeglih lica iz Hrvatske. Radno sposobno 59%, aktivno 41,1% a izdržavano 49,5% stanovništva. Opština ima mladu strukturu stanovništva.

Prirodni resursi - Najvredniji prirodni potencijali opštine su vode, šume i delimično poljoprivredno zemljište, koji u prisutnoj optimalnoj kombinaciji predstavljaju i atraktivan turistički potencijal.

Privreda - Dominiraju preduzeća sektora trgovine. Značajno mesto ima sektor poljoprivrede, dok su ostali sektori marginalizovani. Procenjuje se da ima oko 960 zaposlenih i 1.087 registrovanih nezaposlenih. U sektoru poljoprivrede je zaposleno oko 30% stanovnika opštine. Prirodni uslovi su povoljni za uzgoj različitih kultura, ali i za uzgoj goveda i ribe. Postoje uslovi za razvoj planinskog; kulturnog i edukativnog turizma; sportova na vodi i lovačkog turizma. Prema završnim računima 2005. godine je poslovalo 49 preduzeća, prema Agenciji za privredne registre 70, a posluje i mali broj neevidentiranih mikro privatnih preduzeća.

Infrastruktura - Sva naselja su elektrificirana, ali snabdevanje električnom energijom je neredovno i nepouzdano. Saobraćajna povezanost unutar opštine je slaba. Putna mreža ne odgovara po kvalitetu. Telekomunikacioni kapaciteti i njihov tehnički nivo jedva zadovoljavaju minimalne potrebe korisnika.

Obrazovanje - U osnovnim školama (jedna matična u sedištu opštine sa isturenim odeljenjima) ima ukupno 587 učenika i 101 zaposleni, a u srednjim školama (Gimnazija i Tehnička škola) ima 230 učenika a ukupno je 55 zaposlenih. Kombinovana dečja ustanova sa 246 mesta u kojima ima 54 zaposlena, 39 su vaspitači, a 15 pomoćno osoblje.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Zdravstveni centar u Zubinom Potoku u svom sastavu ima šest punktova, sedam ambulanti u selima i jednu apoteku, a zaposleno je sedam lekara i 63 nemedicinska radnika. Korisnici socijalne zaštite su 559 porodica, od koji 480 spada u I, a 79 u II kategoriju. Postoje četiri izbeglička centra, Komesarijat za izbeglice i Crveni krst.

Kultura - Dom kulture obuhvata koncertnu salu sa 270 sedišta, galeriju, opštinsku biblioteku koja ima oko 10.000 knjiga, kao i diskoteku i restoran. Pri školama postoje biblioteke sa ukupno oko 8.000 knjiga. Na teritoriji opštine postoji KUD "Mokra Gora".

4. Opština Štrpce

Teritorija - Opština Štrpce obuhvata površinu od oko 250 km2 sa jednim urbanim i 15 ruralnih naselja. Opština je brdsko-planinsko područje.

Stanovništvo - Štrpce je ruralno područje sa ukupno 13.633 stanovnika. Od ukupno 16 naselja 7 je nastanjeno Srbima, 4 Albancima, a 5 naselja su mešovita. Opština ima mlado stanovništvo. Aktivno je 32%, a izdržavano 60%. Radno sposobno je 58% ukupne populacije.

Prirodni resursi - Prirodni potencijal predstavljaju klimatske karakteristike i očuvanost životne sredine. Niži predeli su bogati vegetacijom i specifičnim prirodnim retkostima.

Privreda - Trenutno posluju dva društvena preduzeća sektora komunalnih usluga, mali broj preduzeća se bavi proizvodnjom. Dominira sektor trgovine i usluga. U naseljima nastanjenim Srbima zaposleno je 2.059, a nezaposleno 2.789 lica. Opština ima veoma povoljne klimatske uslove i geografski položaj i velika prostranstva pod pašnjacima i livadama (90% poljoprivrednog zemljišta), kao i pod šumama. Turizam je nedovoljno razvijen. Po završnim računima 2005. godine je bilo 49 preduzeća, prema Agencija za privredne registre 70 preduzeća. Dominiraju preduzeća privatne svojine, a registrovanih privatnih biznisa je 282 društvena i 1 javno preduzeće.

Infrastruktura - U opštini je izvršena potpuna elektrifikacija, a distributivna mreža je u lošem stanju. Ugrožena je pouzdanost i redovnost snabdevanja električnom energijom. Samo 50% regionalnih puteva je sa savremenom podlogom. Lokalni putevi (25 km) nemaju savremenu podlogu. Broj telefonskih priključaka zadovoljava polovinu potreba. Kablovska mreža je u lošem stanju. Vodosnabdevanje nije u potpunosti rešeno, a kvalitet vode zadovoljavajuć.

Obrazovanje - U obrazovnom sistemu postoji 15 osnovnih škola sa 1.602 učenika od kojih se u 8 školuje srpsko stanovništvo, a u 7 albansko, i 6 srednjih škola sa oko 1.000 učenika od kojih su četiri srpske sa 547 učenika, a 2 albanske. Ukupan broj zaposlenih u obrazovnom sektoru je 300 lica, od kojih je 70,7% srpske nacionalnosti (ostali albanske nacionalnosti). U oblasti dečije zaštite radi sedam predškolskih odeljenja (4 srpska sa 105 dece i 9 zaposlenih).

Zdravstvena i socijalna zaštita - Opština ima jedan Dom zdravlja, a u selima su zdravstvene stanice punktovi. Zaposleno je 30 lekara, jedan farmaceut i 160 medicinskih radnika VSS i SSS (111 u Domu zdravlja i 49 u zdravstvenim ambulantama). Stambeno nerešeno i socijalno nezbrinuto 1.200 IRL. Privremeno su IRL smeštena u Dom za stara lica i u privatni smeštaj.

Kultura - U opštini postoji pet domova kulture. Priređuju se tradicionalne godišnje manifestacije. U domovima kulture zaposleno je devet radnika, dok u biblioteci radi jedan radnik.

5. Opština Novo Brdo

Teritorija - Sa površinom od 81 km2 Novo Brdo je najmanja opština u Pokrajini sa oko 5.000 stanovnika. Nalazi se u jugoistočnom delu KiM i brdsko-planinskog je karaktera.

Stanovništvo - U opštini živi oko 5.000 stanovnika. Devet je naselja sa srpskim stanovništvom. Radno je sposobno 56,5%, a izdržavano 62,6% stanovništva.

Prirodni resursi - U prirodne potencijale mogu se ubrojati rudna bogatstva, poljoprivredno zemljište i šume, a u određenoj meri i šumsko i lekovito bilje.

Privreda - Dominira ekstenzivna individualna poljoprivreda. U opštini ima 402 zaposlena (115 u privatnom sektoru, 162 radnika na budžetu i 125 rudara u rudniku Novo Brdo). Biro za zapošljavanje evidentira 1.043 lica. Povoljni uslovi za poljoprivrednu proizvodnju i stočarstvo. Poljoprivreda čini 80% ekonomske baze u opštini. Dobre mogućnosti za razvoj turizma (seoskog turizma, lova i kampovanja). Opština je registrovala 63 privatna biznisa.

Obrazovanje - U pet osnovnih škola na teritoriji opštine ima 532 đaka i 55 zaposlenih. U srpskim selima ima 169 učenika i 31 zaposleni. Srednje obrazovanje je na raspolaganju u Gračanici (15 km udaljeno), Gnjilanu (40 km udaljeno) ili Prištini (45 km udaljeno).

Zdravstvena i socijalna zaštita - U opštini postoji Zdravstveni centar i tri ambulante. U Zdravstvenom centru ima sedam zaposlenih. Tri grupe koje primaju socijalnu pomoć u opštini su: penzioneri (preko 70), samci i hendikepirane osobe. Prema socijalnoj šemi postoji 211 srpskih i 296 albanskih korisnika pomoći, odnosno 53 srpske, 73 albanske i 5 romskih porodica.

Kultura - U opštini postoji veliki broj kulturno istorijskih zdanja koja mogu biti atraktivna i sa stanovišta turističkih destinacija. Na starom gradu se nalazi arheološko nalazište.

6. Srpska zajednica opštine Lipljan

Teritorija - Opština se nalazi u centralnom delu KiM, i pokriva površinu od oko 406 km2 i obuhvata jedno urbano i 71 ruralno naselje sa ukupno oko 78.000 stanovnika.

Stanovništvo - Na prostoru opštine živi 12.100 Srba u 11 srpskih naselja (9 etnički čistih) na 250 km2. Opština je multietnička. U srpskim naseljima ima ukupno 6.500 aktivnog i 4.500 izdržavanog stanovništva, dok je čak 70% poljoprivredno stanovništvo.

Prirodni resursi - Teritorija opštine Lipljan je karakteristična po prirodnim resursima (površinski i podzemni resursi), kao i pogodnom geografskom položaju.

Privreda - Opština je orijentisana na primarnu poljoprivredu. Ima oko 20.000 zaposlenih (32% u prerađivačkoj industriji i 29% u trgovini). U 2004. godini registrovano je 9.884 nezaposlena lica koja traže posao. U srpskom delu opštine registrovano je 2.000 zaposlenih i 1.300 nezaposlenih lica. U naseljima sa srpskim življem ima ukupno 70 trgovinskih radnji, od kojih je 68 u maloprodaji, a dva u veleprodaji. Ukupno u ovim preduzećima je zaposleno 140 radnika i to 134 u maloprodaji i 6 u veleprodaji. Zemljište visokog kvaliteta i pogodna klima pogoduje razvoju različitih kultura. Farmerstvo je razvijeno. Mermerna pećina je najatraktivnije turističko mesto. Prema podacima iz maja 2003. godine na teritoriji opštine je bilo registrovano 1.795 privrednih subjekata (36 u društvenom i 1.759 u privatnom sektoru) i 1.577 neregistrovanih.

Infrastruktura - Sva naselja elektrificirana, ali su česti prekidi u snabdevanju. Putna mreža je u lošem stanju. Od 15 mesnih zajednica, asfaltnim putevima je povezano samo osam, a ostale koriste makadamske i zemljane puteve. Kroz teritoriju prolazi važna železnička pruga Lapovo-Kraljevo-Kosovo Polje-Skoplje. Broj telefonskih priključaka ne zadovoljava potrebe. Opština ne raspolaže potrebnim objektima vodoprivredne infrastrukture. Kanalizacioni sistem je u lošem stanju. Postojeća deponija ne može da zadovolji potrebe.

Obrazovanje - Opština Lipljan ima 19 osnovnih škola, od kojih su 11 srpske osnovne škole, sa 42 izdvojena odeljenja. Nastava u srednjoškolskom obrazovanju se odvija u tri srednje škole (jedna je srpska, i to poljoprivredna škola) i u tri izdvojena odeljenja. Ukupan broj zaposlenih u osnovnim i srednjim školama je u školskoj 2003/2004. godini iznosio 1.099 zaposlenih.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Kosovskim Srbima je na raspolaganju ambulanta. Zdravstvene ambulante pružaju osnovne zdravstvene usluge, dok veće zdravstvene usluge pružaju bolnice u Lapljem Selu i Kosovskoj Mitrovici. Socijalnu pomoć prima 6.494 lica (1.243 albanske i 244 porodica drugih nacionalnosti, većinom srpske).

Kultura - Na prostoru opštine ima pet kulturnih ustanova.

7. Srpska zajednica Gračanice

Teritorija - Nalazi se u opštini Priština i locirana je na severoistočnom obodu kosovske kotline (80% brdsko-planinski, a 20% ravničarski predeo).

Stanovništvo - Na prostoru Gračanice živi u 12 naselja 11.226 Srba. Aktivno je 8.103, a izdržavano 2.163 stanovnika, a najviše zastupljena starosna dob od 20 do 64 godine, oko 72%.

Prirodni resursi - Ovo područje raspolaže značajnim količinama mineralnih sirovina - olova i cinka.

Privreda - Naročito su se razvijale uslužne delatnosti i mala privreda. Istovremeno buja siva ekonomija. Povećano je učešće sektora trgovine. Na ovom području ima 14 turističko-ugostiteljskih objekata sa 73 smeštajna kapaciteta, i zaposlenih 86 radnika. Prema podacima sa terena od 26 preduzeća najzastupljenija su srednja privatna preduzeća i zapošljavaju ukupno 228 radnika. Mala privreda ima sve veći značaj na ovom području (54 registrovane radnje, 52 u maloprodaji i dva u veleprodaji i zapošljavaju ukupno 128 radnika, 121 i sedam, respektivno). U proces privatizacije uključeno je 47 preduzeća putem tenderske privatizacije (prodato 30, ili 63%, dok su 17, ili 37%, u toku tenderskog procesa).

Obrazovanje - Na prostoru Gračanice postoji 13 obrazovnih institucija: četiri osnovne škole, koje pohađa 1.182 đaka, a zaposleno je 165 radnika, sedam srednjih škola koje broje 1.462 učenika, sa ukupno 423 zaposlena, i jedna specijalna škola sa 18 učenika i 10 radnika, kao i jedna predškolska ustanova sa 412 dece i 56 zaposlenih. Opremljenost objekata je delimično dobra.

Zdravstvena i socijalna zaštita - U Domu zdravlja je zaposleno 206 ljudi, od čega su 21 lekari, a 185 medicinsko osoblje. Šest ambulanti se nalaze u naseljima sa ukupno šest lekara i 137 medicinskih radnika različitih profila. Postoji samo jedna apoteka. Centar za socijalni rad pruža usluge za oko 300 socijalno ugroženih kosovskih Srba.

Kultura - Na prostoru Gračanice postoji pet domova kulture. Od kulturnih spomenika treba izdvojiti antički grad Ulpianu, kao i manastir Gračanicu.

8. Srpska zajednica opštine Kosovo Polje

Teritorija - Opština se nalazi u centru kosovske kotline na 96 km2 sa oko 42.000 stanovnika u 19 naselja. Reljef opštine je uglavnom ravničarski, dok je zapadni deo brdsko-planinski.

Stanovništvo - Na prostoru koji naseljavaju Srbi (pet naselja) i druge nealbanske zajednice živi 7.036 stanovnika. Najviše je Srba 3.960, potom Aškalija 2.472, dok Roma ima 604. U srpskoj zajednici aktivno je 1.439, a izdržavano 1.489 stanovnika, dok sa ličnim prihodom ima 1.275 lica. Starosna grupa od 20 do 64 godine učestvuje sa 53,1%, dok je 63% stanovništva sa SSS.

Privreda - Osnovne karakteristike zasnivaju se u najvećem obimu na poljoprivredi. Naročito su se razvijale uslužne delatnosti i mala privreda, ali je prisutan visok procenat sive ekonomije. Procenjuje se da je 1.073 lica zaposleno, dok je registrovano 833 nezaposlena lica. Poljoprivredna proizvodnja je sve više usitnjena i usmerena na male privatne farme. Čak 85% je poljoprivredno zemljište i poljoprivredno stanovništvo je zastupljeno sa 85%.

Infrastruktura - Glavne saobraćajnice su magistralni put M-9 i železničke pruge Lapovo-Kraljevo-Kosovo Polje-Skoplje. U fiksnoj telefoniji ima 3.100 priključaka. Snabdevanje vodom iz malog jezera Kuzmin. Dužina kanalizacione mreže u gradu Kosovo Polje iznosi 47 km, a u ostalim mestima 17 km. Problem u snabdevanju električnom energijom. Prisutna je i pojava nelegalnog priključenja na električnu mrežu, naročito u selu Bresje.

Obrazovanje - Na prostoru opštine Kosovo Polje za srpsku decu postoje tri osnovne škole koje pohađa 325 đaka i u kojima su zaposlena 83 radnika. Postoji jedna predškolska ustanova sa 100 dece.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Zdravstvenu zaštitu pruža jedan Dom zdravlja, dve zdravstvene stanice i dve zdravstvene ambulante, a u okviru Doma zdravlja radi jedna apoteka. Ukupno ima 25 lekara i 146 medicinskih radnika u svim zdravstvenim ustanovama. Prosečna visina socijalne pomoći u srpskoj zajednici opštine Kosovo Polje iznosi 5.720 dinara.

Kultura - Sedište kulturnih događanja je Dom kulture, u kojem je zaposleno 6 radnika. U okviru Doma kulture postoji jedna biblioteka sa dva zaposlena radnika.

9. Srpska zajednica opštine Obilić

Teritorija - Opština Obilić nalazi se u centralnom delu KiM, na površini od 105 km2 i sa 8.078 stanovnika Reljef opštine je raznorodan od brdskog, preko planinskog do ravničarskog.

Stanovništvo - U 20 naselja koji naseljavaju Srbi i druge nealbanske zajednice živi 1.834 stanovnika, ili 12% stanovnika opštine (Srba 82,5%, Roma 17,2%, i 3 Bošnjaka i 2 Slovenca). U srpskoj zajednici aktivno je 1.060, a izdržavano 316 stanovnika, a sa ličnim prihodom 691 lice. Starosna grupa od 20 do 64 godine učestvuje sa 55,5%, dok je oko 60% stanovništva sa SSS.

Prirodni uslovi - Teritorija opštine ispresecana je bogatom hidrografskom mrežom.

Privreda - Dominira individualna poljoprivredna proizvodnja (ratarstvo, voćarstvo, stočarstvo). Procenjuje se da ima 523 zaposlena i 401 nezaposleno lice. Naročito su se razvijale uslužne delatnosti i mala privreda. Ukupno su registrovane 32 radnje u maloprodaji u kojima su zaposlena 64 radnika. Buja siva ekonomija (procena zastupljenosti je 95%).

Infrastruktura - Od 150 km puteva u opštini samo 30 km je asfaltirano (20%) i u lošem su stanju. Van grada Obilića asfaltiranih puteva ima samo blizu naseljenih mesta. Vodosnabdevanje obavlja lokalna kompanija Batlava. Oko 60% populacije je povezano na sistem vodovoda, dok se ostali vodom snabdevaju iz pojedinačnih bunara.

Obrazovanje - Od obrazovnih ustanova opština ima četiri osnovne škole koje pohađa 365 đaka, dok zapošljavaju 86 radnika, i jednu srednju školu sa 82 učenika i 45 zaposlenih.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Dom zdravlja i četiri zdravstvene ambulante pružaju zdravstvene usluge stanovnicima srpske nacionalnosti. U Domu zdravlja zaposleno je 6 lekara i 88 medicinskih radnika, dok u ambulantama rade 4 lekara i 66 medicinskih radnika.

Kultura - Kulturnih manifestacija nema, ali postoje lokalne radio stanice. Za informisanost Srba i drugih nealbanskih zajednica zadužene su Radio Elit, Radio M i Radio Evropa.

10. Srpska zajednica opštine Orahovac

Teritorija - Opština se nalazi na jugozapadu KiM na 276 km2 (18 km2 područja na kojem živi srpska zajednica). Procenjuje se da u opštini živi oko 71.000 stanovnika u 34 naselja (dva srpska).

Stanovništvo - Na prostoru koji većinom naseljavaju Srbi i druge nealbanske zajednice živi 1.608 stanovnika (Srba 1.120, Egipćana 346, Roma 92, Bošnjaka 4, Albanaca 46). Aktivno je 674 stanovnika, izdržavano 57 stanovnika, a 556 lica je sa ličnim prihodom. Najviše je zastupljena starosna grupa od 20 do 64 godine i stanovništvo sa SSS (po 59%).

Privreda - Industrija je potpuno zamrla. Stanovništvo se bavi poljoprivrednom proizvodnjom. Procenjuje se da je u srpskim sredinama zaposleno 126, a nezaposleno 272 lica. Postoji 24 turističko-ugostiteljska objekta. Postoji ukupno 18 registrovanih trgovinskih radnji sa 20 zaposlenih. Prema podacima sa terena zastupljeno je porodično preduzetništvo. Privatizovano je sedam društvenih preduzeća (pet prodato, dva čekaju konačan ishod privatizacije).

Infrastruktura - Vodosnabdevanje je najveći problem. Jezero Radonić je prirodni izvor vode. Problem snabdevanja električnom energijom, naročito tokom zime. Sakupljeno smeće odlaže se u predgrađu grada. Ima 265 telefonskih pretplatnika. Mreža mobilne telefonije je u funkciji u opštini. Postoje i tri internet veze. Na teritoriji opštine ima 7 km puteva koji su 95% sa savremenom podlogom.

Obrazovanje - Na prostoru opštine Orahovac od obrazovnih institucija postoje dve osnovne škole koje pohađa 101 đak, sa 36 radnika, Gimnazija sa 34 učenika i 18 radnika i dve predškolske ustanove sa ukupno 12 dece i pet radnika.

Zdravstvena i socijalna zaštita - Dve zdravstvene ambulante, sa sedam zaposlenih (dva lekara i pet medicinskih radnika), sa dve apoteke. Prosečna visina socijalne pomoći u srpskoj zajednici je 1.200 dinara po članu domaćinstva iz budžeta Republike Srbije i 50 evra po domaćinstvu iz Kosovskog budžeta.

Kultura - U Domu kulture u Velikoj Hoči su zaposlena dva radnika. U okviru Doma kulture postoji jedna biblioteka sa jednim zaposlenim radnikom.

SWOT analiza opština i srpskih zajednica AP KiM

PREDNOSTI	SLABOSTI
- prirodni resursi; - proizvodni i kadrovski kapaciteti RMHK Trepča; - tranzitni koridor; - bogatstvo lekovitim termomineralnim vodama; - dobra geografska pozicija i klima; - izgrađena putna i železnička infrastruktura; - Univerzitet u Severnoj Mitrovici; - dobro opremljen Klinički centar u Severnoj Mitrovici;	- teška bezbednosna situacija na području sa većinskim srpskim stanovništvom, posebno u enklavama; - migracije stanovništva; - nizak stepen zaposlenosti ukupnog i radno-sposobnog stanovništva; - metod privatizacije; - slaba ekonomska snaga stanovnika; - niska produktivnost; - usitnjena poljoprivredna domaćinstva; - neizgrađeni, neopremljeni, zastareli infrastrukturni objekti, slaba putna povezanost urbanih i ruralnih područja, otežano odvijanje železničkog, drumskog i poštanskog saobraćaja, nerazjašnjeni svojinski odnosi javnih preduzeća, problemi sa vodosnabdevanjem, sa otpadnim vodama, čvrstim otpadom, itd; - nizak stepen obrazovanja stanovništva; - nedovoljna opremljenost zdravstvenih i obrazovnih institucija, posebno u srpskim enklavama.
ŠANSE	OPASNOSTI
- integracija sa vodećim preduzećima Republike; - donošenje i implementacija strategije dugoročnog ekonomskog razvoja srpske zajednice na Kosovu i Metohiji (Strategije); - povećanje nadležnosti lokalnih samouprava; - rudno bogatstvo; - zemljište pogodno za razvoj poljoprivrede; - ambijentalne karakteristike za razvoj turizma, banjski kapaciteti; - stvaranje infrastrukture za obuku preduzetnika i poljoprivrednika; - povećanje efikasnosti rada lokalne samouprave; - rehabilitacija i modernizacija putne i železničke mreže; - izgradnja elektroenergetskih kapaciteta i elektrodistributivne mreže srednjeg i niskog napona; - izgradnja i opremanje komunalne mreže (vodovod, kanalizacija, deponije).	- politička nestabilnost; - dezintegracioni procesi; - demografska kretanja; - ekološka ugroženost - nastavak degradacije zemlje, vode, vazduha; - sprovođenje metoda privatizacije bez učešća republičkih institucija; - spore strukturne promene u privredi; - nedovoljna investiciona aktivnost; - nerešavanje problema lokalne infrastrukture; - nedostatak stručnih kadrova u svim oblastima; - neizvesnost u vezi rešavanja pitanja statusa KiM.

IV STRATEŠKI PLAN, CILJEVI, PRINCIPI I PRIORITETI

1. Ciljevi i principi Strategije

1.1. Strategija ekonomskog razvoja srpske zajednice na Kosovu i Metohiji i integracija Srbije u EU

Strategija dugoročnog ekonomskog razvoja srpske zajednice na Kosovu i Metohiji (Strategija) je u skladu sa strategijom koja uređuje privredni razvoj Republike Srbije i drugim strategijama, kao i Strategijom pristupanja Republike Srbije Eu. Sam koncept i metodologija Strategije, njeni osnovni principi, implementacija i pravila za njeno sprovođenje su, takođe, kreirani u velikoj saglasnosti sa drugim strategijama, kao i Regionalnom i kohezionom politikom EU. Posebno se imalo u vidu da će proces daljeg širenja EU (kao što je ulazak 2007. godine Bugarske i Rumunije, te kasnije Hrvatske i zemlje tzv. zapadnog Balkana) obuhvatiti veliki broj manje razvijenih regiona i tako dodatno povećati važnost Regionalne i kohezione politike EU. Harmonizacija legislative i principa i alata regionalne politike razvoja sa EU je prekretnica u procesu pripajanja ovih zemalja, regionalna i koheziona politika postaje centralno poglavlje u budućim relevantnim pregovorima.

Vizija Strategije proizlazi iz opšte vizije demokratskog, otvorenog i multietničkog KiM i bazira se na što većoj ekonomskoj integraciji srpske zajednice sa Republikom Srbijom, u skladu sa regionalnom i kohezionom politikom EU.

Polazeći od definisane vizije, osnovni strateški pravac razvoja odnosio bi se na povećanje stepena ekonomske integrisanosti srpske zajednice na Kosovu i Metohiji sa ostalim područjima u državi, smanjenju siromaštva i zaustavljanju iseljavanja pripadnika srpske zajednice sa KiM, kroz permanentni razvoj ljudskih kapaciteta u cilju podizanja nivoa kompetencija i povećanja zapošljivosti radne snage (uz kontinuiran rad na jačanju međuetničke saradnje na tržištu rada kao jedinog mogućeg načina ostvarenja održivog zapošljavanja), ali i putem kreiranja konkretnih projekata i razvoja preduzetništva i osnivanja MSP za generisanje brzog zapošljavanja i prihoda stanovništva.

U skladu sa ciljevima nove Evropske regionalne i kohezione politike platforma koncipiranja Strategije bazira se na:

1) ekonomskoj integraciji srpske zajednice sa ekonomskim kretanjima u Republici Srbiji;

2) smanjenju siromaštva srpske zajednice;

3) zaustavljanju iseljavanja pripadnika srpske zajednice sa KiM, kroz stvaranje podsticajnog ambijenta za razvoj biznisa i brže zapošljavanje.

Pravni okvir

U preambuli novog Ustava Republike Srbije posebno je naglašeno da je:

Novi Ustav je posebno naglasio da se "Republika Srbija stara o ravnomernom i održivom regionalnom razvoju u skladu sa zakonom" (član 94).

Takođe, novi Ustav Republike Srbije u Sedmom delu precizno uređuje teritorijalnu organizaciju Srbije, definišući autonomne pokrajine, lokalne samouprave i gradove i njihove nadležnosti. Autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave imaju status pravnog lica (član 176), precizno su definisane nadležnosti autonomnih pokrajina i lokalnih samouprava. Sa aspekta srpskih opština i naselja na Kosovu i Metohiji značajno je da su opštine odgovorne za svoj razvoj, da moraju doneti svoje programe razvoja (član 190).

Imajući u vidu trenutni status KiM, Strategija je dizajnirana ka jedinicama lokalne samouprave, na horizontalnoj kooperaciji i koordinaciji između opština i vertikalnoj kooperaciji i koordinaciji između opštinskog nivoa sa jedne strane i i državnog nivoa sa druge strane, uvažavajući principe subsidijarnosti. Koordinacija i saradnja u dizajniranju i upravljanju Strategije nisu zasnovane jedino na institucionalnoj osnovi, već se proširuju i na ostale relevantne socijalne i ekonomske partnere koji predstavljaju interese privatnog sektora i "trećeg" sektora (nevladine organizacije - NVO).

1.2. Pristup zasnovan na integraciji i partnerstvu

Izrada Strategije leži u procesu elaboracije zasnovanom na integraciji i partnerstvu. Proces je započet u proleće 2006. godine formiranjem Ekonomskog tima za Kosovo i Metohiju i jug Srbije. Nakon toga Ekonomski tim je formirao 12 tematskih radnih grupa, na čelu sa ekspertima iz pojedinih oblasti. Intenzivan interaktivni rad između Ekonomskog tima, Koordinacionog centra Vlade Republike Srbije za Kosovo i Metohiju, lokalnih samouprava, nadležnih ministarstava i drugih relevantnih institucija na republičkom i lokalnom nivou trajao je kontiniurano u periodu maj-novembar 2006. godine.

2. Osnovni principi Strategije

Integracija i koordinacija - sve aktivnosti na implementaciji Strategije će biti integrisane, dopunjavaće ciljeve strategije koja uređuje privredni razvoj Republike Srbije, ostale nacionalne sektorske strategije i regionalnu politiku i programe EU. Državni organi u saradnji sa srpskom zajednicom zajednički će koordinirati rad na implementaciji Strategije;

Promovisanje jednakih mogućnosti - nijedna grupa neće biti isključena iz procesa implementacije Strategije, i svi aspekti zajednice će se podsticati na učešće u realizaciji Strategije;

Partnerstvo - stvaranje jakog partnerstva uključujući javni, privatni sektor i lokalne NVO. Partnerstva će se graditi na lokalnom, subregionalnom i na višim nivoima, sa vladinim agencijama i republičkim organima;

Održivost - Strategija će učiniti sve napore kako bi uspostavila programe i projekte koji imaju dugoročne pozitivne ekonomske i socijalne efekte na razvoj i opstanak srpske zajednice;

Inovacija - razvoj i promovisanje novih načina upravljanja potrebama srpske zajednice će biti podstaknuto u svim aktivnostima Strategije;

Saradnja - Strategija će promovisati volju srpske zajednice da podstaknu dobru saradnju i partnerstvo sa drugim delovima Srbije, zemljama jugoistočne Evrope i Evropske unije.

3. Opšti i posebni ciljevi Strategije

Matrica osnovnih elemenata Strategije:

1) Dugoročni cilj: ekonomska integracija srpske zajednice sa ekonomskim kretanjima u Republici Srbiji;

2) Opšti cilj Strategije:

- unapređenje kvaliteta života stanovništva, odnosno, smanjenje siromaštva srpske zajednice na Kosovu i Metohiji, i

- zaustavljanje iseljavanja pripadnika srpske zajednice sa KiM.

3) Posebni ciljevi Strategije:

- stvaranje podsticajnog privrednog ambijenta;

- jačanje institucionalnih kapaciteta srpske zajednice;

- valorizacija upotrebe lokalnih resursa.

4) Instrumenti implementacije:

- odabrana tematska područja, prioriteti, pod-prioriteti i mere;

- Akcioni plan

5) Usaglašenost sa strategijama privrednog razvoja Republike Srbije,

Nacionalnom strategijom pridruživanja EU, strategijama i politikama i principima EU.

3.1. Dugoročni cilj. Opšti i posebni ciljevi u vremenu perspektive Strategije

Strategija je rezultat rada Ekonomskog tima za Kosovo i Metohiju i jug Srbije, organizovanog kroz 12 tematskih radnih grupa1 i lokalnih samouprava. Priprema Strategije i uspostavljanje konsenzusa o opštim i posebnim ciljevima su tekli paralelno.

_______________
1Radne grupe, za: Energetiku, Privatizaciju, Saobraćaj, Trgovinu, Finansije i bankarstvo, Ljudske resurse, Infrastrukturne sisteme, Privredni razvoj, Socijalno, rad i zapošljavanje i obuka kadrova, Imovinsko-pravne odnose, Poljoprivredu i prehrambenu industriju, Građevinu i urbanizam i Mala i srednja preduzeća.

Tabela 7: Matrica ciljeva i prioriteta dugoročnog ekonomskog razvoja srpske zajednice na Kosovu i Metohiji

RAZVOJNI PRIORITETI	DUGOROČNI CILJ STRATEGIJE: EKONOMSKA INTEGRACIJA SRPSKE ZAJEDNICE SA REPUBLIKOM SRBIJOM
	OPŠTI CILJ STRATEGIJE: POBOLJŠANJE KVALITETA ŽIVOTA STANOVNIKA I ZAUSTAVLJENJE PROCESA ISELJAVANJA SRPSKOG STANOVNIŠTVA
	POSEBNI CILJEVI			ZAJEDNIČKE TEME /PRINCIPI
	Poboljšanje podsticajnog ambijenta	Jačanje instituc. kapaciteta srpske zajednice	Bolje korišćenje lokalnih resursa	Integracija, koordinacija	Kooperacija, partnerstvo	Održiv razvoj
INFRASTRUKTURA
1. Energetska stabilnost	*	*	*	*	*	*
2. Vodosnabdevanje i saobraćaj		*	*	*	*	*
3. Stanogradnja i socijalna infrastruktura		*	*	*	*	*
NOSIOCI PRIVREDNOG RAZVOJA U FUNKCIJI ZAPOŠLJAVANJA I KONKURENTNOSTI
1. Proizvodnja i prerada obojenih metala (RMHK TREPČA)	*	*	*	*	*	*
2. Razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva	*	*	*	*	*	*
- Trgovina	*		*	*	*	*
- Poljoprivreda	*		*	*	*	*
- Drvoprerađivačka industrija	*		*	*	*	*
- Turizam	*		*	*	*	*
INSTITUCIONALNA REŠENJA, MEHANIZMI I MERE ZA PODSTICANJE INVESTICIONOG AMBIJENTA
1. Privatizacija		*		*	*	*
2. Imovinsko-pravni odnosi		*		*	*	*
3. Mehanizmi, instrumenti i mere podrške investicionim ulaganjima na državnom i lokalnom nivou		*		*	*	*
4. Strane direktne investicije	*	*	*	*	*	*
5. Institucionalna i finansijska podrška ulaganjima u privredu		*	*	*	*	*

4. Razvojni prioriteti, pod-prioriteti, mere

Strategija je višesektorska, i pokriva tri razvojna prioriteta:

1) infrastruktura;

2) nosioci privrednog razvoja u funkciji zapošljavanja i konkurentnosti;

3) institucionalna rešenja, mehanizmi i mere za podsticanje investicionog ambijenta

Predviđene intervencije za svaki od njih su fokusirane na odabrane prioritete, imajući u vidu pojedinačne ciljeve Strategije. Shodno tome, svaki prioritet je podeljen na različiti broj potprioriteta. U Akcionom planu su dati detaljni prikazi aktivnosti i mera, konkretni nosioci i rokovi.

5. Infrastruktura

Analiza stanja je detaljno prikazala svu dubinu infrastrukturnih problema srpske zajednice. Nepristupačnost je glavni infrastrukturni problem. Razvoj infrastrukturne pristupačnosti je prioritet u Strategiji. Pod-prioriteti su skoncentrisani na tri pojedinačna cilja:

1) Energetska stabilnost

Problem snabdevanja srpske zajednice električnom energijom je prioritetan;

2) Vodosnabdevanje i saobraćaj

Vodosnabdevanje ima tri problema koja treba rešiti: neredovno snabdevanje, kvalitet i gubici. Voda za piće dolazi iz izvora i reka. Zbog neravnomernog rasporeda padavina nivo reka pokazuje velike varijacije na tačkama merenja. Unapređenje kvaliteta dodatnim filtriranjem može biti rešenje, ali trenutno ne spada u najviše prioritete. Sistemi za vodosnabdevanje u većini opština su veoma stari i održavanje istih je zapostavljeno. Kao posledica toga se javljaju veliki gubici (oko 40%).

- Unapređenje tretmana otpadnih voda (kanalizacije), upravljanje čvrstim otpadom - Procenat neprerađene otpadne vode je i dalje isuviše velik. Samo u jednom manjem broju srpskih zajednica postoji organizovana kanalizacijsko-odvodna mreža. Neka postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda nisu u funkciji. Fabrike ispuštaju otpadne vode direktno u rečne tokove, bez prethodnog ili sa nedovoljnim stepenom prečišćavanja. Regionalna koordinacija i saradnja mogu biti od velike koristi i dati rezultate u relativno kratkom periodu. Odlaganje čvrstog otpada je ozbiljan problem, pre svega u smislu nedostatka adekvatnih deponija. Problem se u suštini, svodi na iznalaženje adekvatne lokacije i izgradnju regionalne deponije i sistema za recikliranje. Stoga, u cilju zaštite životne sredine, neophodna je konkretna akcija i trajno rešavanje problema deponija. Ovom procesu mora da prethodi adekvatna studija o izvodljivosti;

- Unapređenje putne mreže i unapređenje bezbednosti u saobraćaju - Radi se o strateškim koridorima tako da su finansijske operacije većeg obima;

- Unapređenje telekomunikacija - Nedostatak telefonskih linija blokira razvoj srpske zajednice. Problem predstavlja kako fiksna telefonija, tako i nedefinisan status mobilnih operatera;

- Unapređenje zaštite životne sredine - Korisnici usluga zahtevaju veći kvalitet i prilagođavanje međunarodnim ili nacionalnim standardima, kao jedan od načina zaštite životne sredine. Usvajanje ekoloških standarda, ugradnja filtera za prečišćavanje i korišćenje ekološke tehnologije obezbeđuju neophodne uslove za regionalnu ekonomsku politiku;

- Unapređeno prostorno planiranje i urbanistički razvoj.

3) Stanogradnja i socijalna infrastruktura

U cilju obezbeđenja održivog povratka raseljenih lica na KiM izgradiće se kuće i montažni objekti za povratnike.

- Unapređenje socijalne infrastrukture; Unapređenje istorijskog i kulturnog nasleđa. Kosovo i Metohija je izuzetno bogata autentičnim istorijskim srpskim nasleđem, sa objektima i mestima od velike istorijske i kulturne vrednosti. Samo su veći objekti pod zaštitom međunarodnih snaga, dok je ogroman broj spomenika srpske baštine nezaštićen i devastiran.

Programski prioriteti:

5.1. Energetska stabilnost

1) Sprečiti u Savetu bezbednosti UN verifikaciju Zakona o koncesijama i Zakona o stranim ulaganjima koje je donela kosovska Skupština, čime bi se sprečio pokrenuti postupak za davanje koncesija za eksploataciju uglja u kosovskom basenu i izgradnju novih TE.

2) Formiranje privremenog energetskog preduzeća sa atributima proizvodnje, prenosa, distribucije i trgovine električnom energijom za srpsku zajednicu do određivanja statusa KiM. Odvajanje JP "Ibar" od postojećeg JP "Ibar-Lepenac" - Priština, sa vertikalnim pripajanjem energetskom preduzeću na području sa većinskim srpskim stanovništvom.

3) Realizacija svih predviđenih investicija za unapređenje elektrodistributivnog sistema na području sa većinskim srpskim stanovništvom, kao i zajedničkih investicija sa UNMIK-om.

4) Pokretanje procedure za izradu studija i projekata za izgradnju novih površinskih kopova i termoelektrana na bazi lignita iz kosovskog i metohijskog basena, i izgradnju proizvodnih kapaciteta.

5) Na lokacijama koje gravitiraju području sa većinskim srpskim stanovništvom u prvoj fazi JP EPS treba odmah da iskaže nameru da sam ili sa strateškim ino partnerom planira proširenje TE Kosovo B sa snagom 2x350 MW i pripadajućim rudnikom uglja (polje Sibovac - 500 miliona tona).

Implementacija ovih prioriteta sprovodi se kroz sledeće aktivnosti:

1) hitno rešavanje problema snabdevanja električnom energijom srpske zajednice kroz donaciju od 50 miliona kilovat časova mesečno tokom zimske sezone 2006/2007. godine;

2) registracija "Elektrokosmet"-a za nezavisnog operatera do maja 2007. godine;

3) povezivanje "Elektrokosmet"-a sa elektroenergetskim sistemom jugoistočne Evrope do novembra 2007. godine;

4) pokretanje proizvodnje električne energije na bazi lignita kroz izgradnju termoelektrane "Kosovo C" radi zaokruživanja svih faza ciklusa energetike.

Ona će početi inicijativom Ekonomskog tima za donaciju Vlade Srbije od 50 KWh električne energije mesečno. Ova inicijativa ulazi u završnu fazu, i očekuje se da krajem decembra 2006. godine ili početkom 2007. godine budu dogovoreni svi tehnički detalji načelno prihvaćenog ugovora. Do juna 1999. godine, elektroprivrednu delatnost na KiM obavljala je "Elektroprivreda Srbije" preko svoja tri preduzeća, a prenos električne energije je bio funkcija republičkog Javnog preduzeća za prenos električne energije "Elektroistok". Prisilnim proterivanjem oko 8000 zaposlenih Srba i radnika drugih nealbanskih zajednica, ograničen je uticaj i rad "Elektroprivrede Srbije", pa je tako ostao samo deo radnika na održavanju električne mreže u područjima sa većinskim srpskim stanovništvom. Sve ostale funkcije su ugašene, a elektroprivredni kapaciteti su od strane privremene misije dati na upravljanje tzv. "Elektroenergetskoj Korporaciji Kosova" (UNMIK/KEK) iz Prištine. Delovanje UNMIK-a i KEK-a je bilo takvo, da srpsko stanovništvo, kao i stanovništvo drugih nealbanskih zajednica nisu stekli poverenje ove korporacije, pa su se procesi na stvaranju uslova za što urednije snabdevanje električnom energijom područja gde su ostali da žive Srbi i druge nealbanske zajednice odvijali uglavnom mimo usluga ove korporacije. Tokom prethodnih 7 godina koje su protekle uz burne događaje na KiM i procese restrukturiranja energetskog sektora, iskristalisala se potreba i mogućnost osnivanja, organizovanja i osposobljavanja elektroprivrednog preduzeća koje bi pružalo usluge pre svega potrošačima područja na kojima većinom živi srpsko stanovništvo, ali i drugim potrošačima, onako kako evropske direktive predviđaju. Ovo preduzeće bi omogućilo potrošačima da se na nediskriminatornoj osnovi snabdevaju električnom energijom, a delu proteranih radnika, koji bi radili u pogonima ovog preduzeća, ostvarivanje prava na rad, što im je uskraćeno od druge polovine juna 1999. godine.

Elektroprivredno preduzeće je vertikalno organizovano i integrisano od tri nezavisne celine sa jasno razgraničenim funkcijama:

1) proizvodnja električne energije i trgovina;

2) prenos električne energije;

3) distribucija i snabdevanje električnom energijom.

Funkcionalno i pravno uspostavljanje JP "Ibar" (sa HE "Gazivode") izvan okvira Hidrosistema "Ibar-Lepenac" bi omogućilo da se stabilizuju proizvođački kapaciteti za "Elektrokosmet". Preduzeće bi u svom sastavu obuhvatilo vodozahvat "Gazivode" i hidrocentralu "Gazivode", sa sedištem u Zubinom Potoku, a drugim delom sistema od Košutova i dalje gazdovalo bi sadašnje preduzeće "Ibar-Lepenac" u Prištini. Da bi inicijativa zaživela potrebno je da je prihvati specijalni izaslanik generalnog sekretara UN, na osnovu argumentacije koja je detaljno izneta u širem dokumentu Strategije. Funkcionalna celina proizvodnje obuhvatala bi i mini hidroelektrane i alternativne izvore električne energije, kao i deo budućih TE koje bi se gradile na područjima gde žive Srbi. Imajući u vidu, da će između mogućnosti proizvodnje električne energije i potrebne električne energije uvek postojati debalans, to je potrebno u ovom delu organizovati segment trgovine koja bi imala zadatak da rešava debalans, odnosno nabavlja električnu energiju ili prodaje električnu energije kada se za to stvore uslovi (dobra hidrologija, niže temperature od prognoziranih, dnevni/noćni viškovi, havarijska ispomoć i sl.).

U severnom delu KiM neophodno je iskoristiti mogućnost povezivanja i na mrežu EMS-a čime bi se ostvarila veća sigurnost napajanja potrošača, a naročito tokom zimske sezone. Kao nezavisni operator distributivnog prenosnog sistema i tržišta "Elektrokosmet" bi imao oko 40.000 potrošača, sa perspektivom da se preuzme još oko 2500 potrošača Zvečana, koji se sada napajaju iz "Trepča - energetike" i 1500 potrošača Leška i okoline koji se napajaju iz elektrodistribucije Raška. Distribucija bi imala 4 operativna pogona (ispostave), koji bi teritorijalno pokrivali sva područja sa srpskim stanovništvom. Na nivou distribucije čije bi sedište bilo u Kosovskoj Mitrovici, vršilo bi se objedinjavanje rada svih pogona.

Osnovne funkcije bile bi:

1) upravljanje distributivnom mrežom na područjima sa srpskim stanovništvom;

2) održavanje distributivne mreže (redovni godišnji remonti, intervencije po prijavi kvarova i pri havarijama, elementarnim nepogodama...);

3) nabavka i prodaja električne energije potrošačima;

4) održavanje elektroenergetskih objekata elektrodistributivne mreže;

5) razvoj elektrodistributivne mreže;

6) eksploatacija i upravljanje elektrodistributivnom mrežom;

7) isporuka električne energije potrošačima;

8) bilansiranje potreba za električnom energijom svojih potrošača;

9) kontrola potrošača i realizacija novih priključaka;

10) očitavanje potrošnje električne energije i obračun;

11) naplata električne energije.

Deo distributivnog preduzeća na području gde živi srpska zajednica, a većinsko je albansko stanovništvo, bio bi u vezi sa distribucijom UNMIK/KEK samo kad je u pitanju investicioni ciklus, a energetske saglasnosti izdavao jedino Elektrokosmet, uz prethodno odobrenje Regulatornog ureda energetike.

Za potrebe upravljanja elektroenergetskom mrežom na područjima nastanjenim srpskim stanovništvom, potrebno je izgraditi dispečerski centar u Kosovskoj Mitrovici iz koga bi se vršilo upravljanje, ne samo na severu KiM, već i u ostalim srpskim područjima u skladu sa tehničkim mogućnostima, bilo da se radi uz pomoć funkcija monitoringa ili pak dispečerskih akcija u realnom vremenu. Ovaj centar mora biti opremljen uređajima koji omogućavaju daljinsko komandovanje za pojedine elemente postrojenja u upravljanim trafo stanicama ili električnoj mreži koja isto tako mora biti osposobljena za daljinsko komandovanje. Isto tako u sklopu izgradnje dispečerskog centra potrebno je predvideti i realizovati postavljanje mernih grupa u tačkama preuzimanja - isporuke električne energije sa susednim elektro-privrednim preduzećima.

Proizvodnja za celu teritoriju KiM bi se stabilizovala nastavkom procedure za izradu studija i projekata za izgradnju novih površinskih kopova i termoelektrana na bazi lignita Kosovskog i Metohijskog basena, a posebno za izgradnju proizvodnih kapaciteta u delu KiM koji pretežno naseljavaju Srbi. Smernice su razrađene u programu energetskog razvoja do 2020. godine i date su u širem tekstu.

Na osnovu ostvarene potrošnje i opterećenja, kao i prognozirane potrošnje električne energije, u okviru ostvarenja prioriteta proističu potrebe za gradnjom sledećih objekata:

1) TC 110/35 kV Gazivode (povećanje snage za 10 MVA) i dalekovod 110 kV Valač - Raška oblast (potrebna sredstva na nivou 4 miliona evra);

2) TC 110/35 kV ili TC 110/10 kV Gračanica i priključni dalekovodi 110 kV (potrebna sredstva na nivou 4,5 miliona evra);

3) TC 110/35 kV Štrpce sa priključnim dalekovodima 110 kV(potrebna sredstva na nivou 4,5 miliona evra);

4) dalekovodi 110 kV u cilju rešavanja zagušenja postojećih vodova i TC 110/x kV u severoistočnom delu kosovskog Pomoravlja sa eventualnom vezom na 110 kV u južnom delu Republike Srbije (potrebna sredstva na nivou 1,5 miliona evra);

5) TC 35/10 kV i priključni dalekovodi za rešavanje problema Zvečana i K. Mitrovice - Sever (potrebna sredstva na nivou 2 miliona evra);

6) TC 35/10 kV Gračanica, u varijanti gradnje TC 110/35 kV Gračanica;

7) TC 35/10 kV Gornje Kusce (kod Gnjilana) - (potrebna sredstva na nivou 1,5 miliona evra);

8) povećanje snage TC 35/10 kV Zubin Potok ili Simpo (potrebna sredstva na nivou 150 hiljada evra);

9) povećanje snage TC 35/10 kV Leposavić;

10) povećanje snage TC 35/10 kV Štrpce.

Očekivanja - Ispunjavanjem ovih prioriteta došlo bi do značajnih pomaka. Formiranje i licenciranje preduzeća, imalo bi pozitivne efekte kod celokupne srpske zajednice. Stvorili bi se preduslovi za uvođenje reda u elektroenergetskom sektoru i to, kako na smanjenju potrošnje (racionalizacija potrošnje električne energije), tako i razvoju električne mreže. Uvođenje reda u elektroenergetskom sektoru područja sa većinskim srpskim stanovništvom, moglo bi da posluži kao pozitivan primer i za uvođenje reda u ostalom delu potrošačkog konzuma (UNMIK/KEK-a). Napravljen bi bio veliki iskorak u primeni Evropske direktive broj 54/2003, a iskustva iz realizacije bila bi dragocena za implementaciju u okruženju. Najvažnije očekivanje je normalizacija snabdevanja električnom energijom za područja na kojima živi pretežno srpsko stanovništvo i smanjenje planskih restrikcija.

Monitoring - Praćenje ostvarivanja ove strategije moralo bi se ostvarivati na dva nivoa:

1) Strateški nivo kontrole sprovodili bi predstavnici Vlade Republike Srbije, Elektroprivrede Srbije, Ekonomskog tima za Kosovo i Metohiju i jug Srbije, predstavnici stanovništva tog dela KiM. Radni tim bi davao ocene o uspehu i dinamici strateških koraka i kroz mesečne izveštaje koje bi podnosio Vladi Republike Srbije ili nadležnom ministarstvu, kao i privremenoj međunarodnoj upravi na teritoriji KiM predlagao dalju dinamiku plasiranja sredstava i preduzimanja eventualnih korektivnih akcija.

2) Operativni nivo kontrole sprovodili bi predstavnici preduzeća "Elektroprivreda Srbije" koji bi prateći tehničke detalje o implementaciji konkretnih koraka podnosili izveštaje o sprovođenju konkretnih akcija grupi koja je zadužena za strateški monitoring.

5.2. Saobraćaj i vodosnabdevanje

5.2.1. Putna privreda

1) Rehabilitacija putne mreže i izgradnja prioritetnih putnih pravaca. Izrađeni su projekti za 2006/07. godinu i obezbeđena sredstva u iznosu od 8.495.620 evra, većim delom iz NIP-a (6.036.145 evra). Pored navedenih projekata postoje identifikovane potrebe i predračuni za izgradnju velikog broja regionalnih i lokalnih puteva. Procenjena vrednost ovih projekata znatno prevazilazi investicione mogućnosti budžeta JP "Putevi Srbije", NIP-a, KC-a.

2) Obezbeđivanje dodatnih finansijskih sredstava za realizaciju projekata izgradnje, rekonstrukcije i sanacije putnih pravaca, iznad nivoa koje će obezbeđivati UNMIK.

3) Formiranje preduzeća za održavanje puteva na teritoriji KiM. JP "Putevi Srbije" u svoj Program razvoja uključili su u 2007. godini formiranje radne jedinice sa sedištem na severnom delu KiM.

4) Formiranje asfaltne baze čime bi se ostvarili značajni ekonomski i socijalni efekti na povećanju zaposlenosti i smanjivanju troškova izgradnje i rekonstrukcije puteva.

5.2.2. Železnica

1) Popravka donjeg stroja na pruzi Kosovska Mitrovica - Kraljevo čime bi se obezbedio brži i bezbedniji saobraćaj.

2) Usmeravanje snaga na dobijanje obeštećenja Republike Srbije za svojinska prava nad infrastrukturom i mobilnim sredstvima i investiranje u lokalne motorne vozove koje bi održavali i opsluživali Srbi i razvoj železničke mreže na području sa većinskim srpskim stanovništvom.

3) Rešavanje problema inostranih kredita koje servisira JP "Železnice Srbije" uloženih u imovinu kojom trenutno raspolaže UNMIK (Železnica Kosova).

5.2.3. Vazdušni saobraćaj

1) obezbeđenje kontrole vazdušnog saobraćaja nad teritorijom KiM;

2) korišćenje vazdušnih puteva nad teritorijom KiM za avione JAT-a;

3) operativno prisustvo JAT Airways-a na tržištu KiM.

5.2.4. Telekomunikacije

1) obezbeđenje priznavanja licenci od strane UNMIK regulatornih tela;

2) ukidanje duplog carinjenja opreme namenjene za instalaciju na teritoriji KiM;

3) rešavanje statusa imovine "Telekom Srbija" AD na teritoriji KiM;

4) nadoknada štete za uništenu telekomunikacionu opremu.

5) sprečavanje nelegalnog rada mobilne mreže VALA 900;

6) zapošljavanje i materijalna nadoknada radnicima "Telekom Srbija" AD koji su ostali bez posla nakon NATO dejstava.

5.2.5. Vodosnabdevanje

Teritorija KiM podeljena je na četiri sliva i to su: sliv Belog Drima (kapaciteta 60 m/s), sliv Ibra (kapaciteta 33 m/s), sliv Južne Morave (kapaciteta 7 m/s) i sliv Lepenca (kapaciteta 8 m/s). Stepen zagađenja glavnih reka je drugi i treći. Od celokupne populacije, 44%, uglavnom u urbanim sredinama ima pristup vodovodnoj mreži. U ruralnim sredinama ovaj broj je znatno niži (manje od 9%), dok je bunarska i izvorska voda u primarnoj upotrebi. Ti izvori vode se ne kontrolišu i ne održavaju. Korišćenje ove vode je usko povezano sa brojnim zdravstvenim problemima. Samo 28% populacije ima pristup kanalizacionoj mreži i to uglavnom u urbanim sredinama. Postrojenja za preradu komunalnih otpadnih voda ne postoje, dok postrojenja za preradu industrijskih otpadnih voda postoje u određenoj meri ali ne funkcionišu.

KiM je područje sa ograničenim vodenim resursima, sa oko 1600 po glavi stanovnika. Celokupni lanac činilaca vodosnabdevanja, od prečišćavanja vode pa do njenog korišćenja, kao i očuvanja i zaštite kvaliteta vode u prirodi nije organizovan na zadovoljavajućem nivou.

Problemi tekuće vode u urbanim sredinama su:

1) stara vodovodna mreža;

2) gubitak vode kroz mrežu;

3) neadekvatna upotreba vode iz mreže;

4) nelegalni priključci na mrežu;

5) neplaćanje računa;

6) nizak stepen svesti o adekvatnoj upotrebi vode među građanstvom;

7) nepostojanje razvijenih programa uprave nad vodenim resursima;

8) KiM nema sistem zaštite od poplava, stari sistem koji je izgrađen se ne održava.

Implementacija će se obaviti kroz sledeće akcije:

1) nacrti planova za upravljanje vodenim resursima se zasnivaju na odgovornosti učesnika svih nivoa na teritoriji sliva (Framework Water Directive EU);

2) obezbeđivanje tekuće vode stanovništvu;

3) dugoročna zaštita i očuvanje vodenih resursa kao prirodnog dobra od izuzetnog značaja;

4) upravljanje upotrebom vode treba da bude vođeno principima održivog razvoja;

5) usvajanje zakona i regulativa vezanih za korisnike i distributere vode koji su usaglašeni sa zakonima i regulacijama EU;

6) monitoring kvaliteta i kvantiteta vode;

7) nacrti planova uprave nad slivovima (integralna uprava vodenim resursima);

8) zaštita od zagađenja površinskih i podzemnih voda;

9) usvajanje strateških planova za vanredne situacije;

10) širenje distributivne mreže i poboljšavanje kvaliteta vode namenjene građanstvu;

11) razvoj kanalizacione mreže u urbanim i ruralnim sredinama;

12) Nacrt nacionalnog plana za razvoj postrojenja za preradu komunalnih i industrijskih otpadnih voda, kao i razvoj odgovarajućih modela za tretman zagađenih voda u urbanim i ruralnim sredinama;

13) širenje javne svesti i edukacija šire javnosti za racionalnijom upotrebom vodenih resursa.

5.3. Stanogradnja i urbanizam

U proteklom periodu dogodile su se velike demografske promene na području KiM. Veliki broj srpskog stanovništva prinuđen je da se iseli i promeni mesto stanovanja na mesta bez osnovnih uslova života. U tu kategoriju spada veliki broj interno raseljenih lica u Srbiji i Crnoj Gori, 226.147 registrovanih lica. Samo 14% poseduje sopstveni smeštaj dok su ostali 3,5% u kolektivnim centrima, 41,4% u iznajmljenim stanovima, a 41,3% kod prijatelja i rođaka. Veći deo kuća ovih lica nije dostupan za povratak (razrušen, nebezbedno okruženje), pa je za inicijativu povratka potrebno obezbediti objekte za povratak. Pored toga problem smeštaja ima veliki broj lica raseljenih na teritoriji KiM koji su napustili svoje kuće i preselili se na bezbednija mesta, bez potrebne stambene infrastrukture. Gotovo čitava naselja tzv. interno-interno raseljenih lica su formirana u ruralnim i rubnim područjima bez potrebnog broja objekata za stanovanje i neophodne infrastrukture.

Pored toga, prostorni planovi opština, generalni planovi gradova i regulacioni planovi koji su obavezujući uglavnom su zastareli, sa rešenjima koja nisu predvidela aktuelni razvoj situacije. Cilj izrade Strategije je stvaranje osnove za odlučivanje o investiranju u područje u domenu prostornog razvoja i poboljšanja kvaliteta života.

Identifikovani problemi:

1) veliki broj prognanih, raseljenih i interno raseljenih lica bez adekvatnih uslova stanovanja i infrastrukture;

2) neusaglašena urbanističko-planska dokumentacija sa novonastalom situacijom;

3) disproporcija uslova života severnog i južnog dela KiM.

Prioriteti i ciljevi:

1) izgradnja stambenih objekata za ugrožene kategorije stanovništva, realizacija trenutnih programa i nastavak dugoročne inicijative;

2) regulisano prostorno uređenje opština;

3) uspostavljanje racionalne mreže naselja;

4) sprečavanje marginalizacije delova i područja u celini;

5) racionalni razmeštaj stanovništva (stanovanje) i stvaranje mogućnosti za povratak prognanih i interno raseljenih lica;

6) obezbeđenje uslova za kvalitetno zadovoljavanje stambenih potreba;

7) uspostavljanje efikasnih transportnih veza i mobilnost stanovništva;

8) razvijena kvalitetna komunalna infrastruktura za potrebe privrede i domaćinstava.

Mere i instrumenti implementacije:

1) organizacija kvalitetnih službi opštinske uprave u domenu upravljanja prostornim razvojem;

2) izrada, inoviranje i uređenje prostornih i urbanističkih planova;

3) stvaranje uslova za izgradnju novih stanova (obezbeđivanje lokacija i opremanje zemljišta);

4) opremanje stambenih lokacija i područja infrastrukturom i sadržajima društvenog standarda;

5) realizacija projekta u okviru programa Vlade Srbije - Mere i aktivnosti na stimulaciji povratka, ukupne vrednosti za 2006/07. godinu od 15.282.916 evra koji uključuje:

- Izgradnju i rekonstrukciju kuća za povratnike. Plan od 6000 rekonstrukcija objekata u dve faze i izgradnja 580 kuća za 41 naselje i to 140 kuća u 9 naselja koja su se vratila i 440 u 32 naselja za prvu fazu povratka.

- Montažnu gradnju objekata za kolektivni smeštaj povratnika (faza povratka na lokaciju i priprema za rekonstrukciju kuća) tj. za 3000 lica predstavnika povratnika.

- Pomoć u građevinskom materijalu za 2000 planiranih individualnih povrataka. 500 paketa pomoći u iznosu od 1000 evra i 250 paketa pomoći od 5000 evra vrednosti građevinskog materijala.

- Izgradnju 1000 stambenih jedinica za interno-interno raseljena lica sa prioritetom na Kosovskomitrovački, Centralni i Kosovski okrug, Kosovsko Pomoravlje i opštinu Štrpce;

6) funkcionalno ojačavanje čvornih naselja: koncentracija sadržaja (ekonomija, infrastruktura, obrazovanje, zdravstvo, kultura, sport);

7) izgradnja novih i završetak započetih socijalnih stanova;

8) povezivanje sa regionalnim sistemima vodosnabdevanja, obnova postojeće mreže i obezbeđivanje izvorišta;

9) horizontalno i vertikalno povezivanje: sa susednim područjima, širim prostorima države i internacionalno;

10) izgradnja mreže kanalisanja otpadnih voda, izgradnja crpnih stanica i pokrivanje nadzemnih kolektora;

11) regulacija reka i potoka i prečišćavanje otpadnih voda;

12) odlaganje otpada.

INFRASTRUKTURA - PRIORITETI I MERE

Prioritet 1: Energetska stabilnost

1) hitno rešavanje problema snabdevanja električnom energijom srpske zajednice kroz donaciju od 50 miliona kilovat časova mesečno tokom zimske sezone 2006/2007. godine;

2) registracija "Elektrokosmet"-a za nezavisnog operatera do maja 2007. godine;

3) povezivanje "Elektrokosmet"-a sa elektroenergetskim sistemom jugoistočne Evrope do novembra 2007. godine;

4) pokretanje proizvodnje električne energije na bazi lignita kroz izgradnju termoelektrane "Kosovo C" radi zaokruživanja svih faza ciklusa energetike.

Prioritet 2: Saobraćaj i vodosnabdevanje

1. Saobraćaj

1.1. Putna privreda:

1) rehabilitacija putne mreže i izgradnja prioritetnih putnih pravaca;

2) obezbeđivanje dodatnih finansijskih sredstava za realizaciju projekata izgradnje, rekonstrukcije i sanacije putnih pravaca;

3) formiranje preduzeća za održavanje puteva na teritoriji KiM;

4) formiranje asfaltne baze

1.2. Železnica:

1) popravka donjeg stroja na pruzi Kosovska Mitrovica - Kraljevo;

2) dobijanje obeštećenja Republike Srbije za svojinska prava nad infrastrukturom i mobilnim sredstvima i

3) investiranje u lokalne motorne vozove koje bi održavali i opsluživali Srbi i razvoj železničke mreže na području gde živi srpska zajednica;

4) rešavanje problema inostranih kredita koje servisira JP "Železnice Srbije"

1.3. Vazdušni saobraćaj:

1) obezbeđenje kontrole vazdušnog saobraćaja nad teritorijom KiM;

2) korišćenje vazdušnih puteva nad teritorijom KiM za avione JAT-a;

3) operativno prisustvo JAT Airways-a na tržištu KiM

1.4. Telekomunikacije:

1) obezbeđenje priznavanja licenci od strane UNMIK regulatornih tela;

2) ukidanje duplog carinjenja opreme namenjene za instalaciju na teritoriji KiM;

3) rešavanje statusa imovine "Telekom Srbija" AD na teritoriji KiM;

4) nadoknada štete za uništenu telekomunikacionu opremu;

5) sprečavanje nelegalnog rada mobilne mreže VALA 900;

6) zapošljavanje i materijalna nadoknada radnicima "Telekom Srbija" AD koji su ostali bez posla nakon NATO dejstava.

2. Vodosnabdevanje:

1) modernizacija i rekonstrukcija vodovodnog sistema;

2) modernizacija kanalizacione mreže;

3) modernizacija postojeće socijalne infrastrukture (bolnice, škole);

4) efikasniji rad sanitarnih inspekcija;

5) uvođenje EQM (Environment Quality Management) i ostalih EU standarda;

6) izrada studije o rešavanju problema otpada u cilju formiranja sistema upravljanja otpadom;

7) izgradnja kapaciteta za preradu otpadnih voda

Prioritet 3: Stanogradnja i socijalna infrastruktura

Stanogradnja i urbanizam:

1) izgradnja stambenih objekata za ugrožene kategorije stanovništva;

2) regulisano prostorno uređenje opština;

3) uspostavljanje racionalne mreže naselja;

4) sprečavanje marginalizacije delova i područja u celini;

5) racionalni razmeštaj stanovništva (stanovanje) i stvaranje mogućnosti za povratak prognanih i interno raseljenih lica;

6) obezbeđenje uslova za kvalitetno zadovoljavanje stambenih potreba;

7) uspostavljanje efikasnih transportnih veza i mobilnost stanovništva;

8) razvijena kvalitetna komunalna infrastruktura za potrebe privrede i domaćinstava

Socijalna infrastruktura:

1) inicijative socijalnog preduzetništva;

2) prilagođavanje lokalne infrastrukture potrebama invalida;

3) definisanje prioriteta socijalnih grupa u procesu zapošljavanja;

4) podrška projektima za modernizaciju servisa socijalnog osiguranja (tehnologije, znanja, procedure);

5) podrška unapređenjima i integraciji informacionih sistema u socijalnim institucijama;

6) otvaranje zaštitnih radionica;

7) veća uloga korisnika u aktivnostima centara:

8) stvaranje partnerstva sa društvenom zajednicom;

9) unapređenje informacione osnove Centara za socijalni rad;

10) veća uloga korisnika u realizaciji aktivnosti Centra

6. Nosioci privrednog razvoja u funkciji zapošljavanja i konkurentnosti

6.1. Razvoj RMHK "Trepča"

Stanje i problemi - Rudarsko-metalurško hemijski kombinat Trepča, nakon agresije NATO 1999. godine, preživljava najteže dane u svojoj istoriji. Nerešen status, viškovi zaposlenih, zastarela tehnologija, zatvaranje pojedinih pogona, predstavljaju samo deo problema koji ograničavaju funkcionisanje ovog velikog državnog preduzeća. Pozitivni finansijski rezultati u 2006. godini nagoveštavaju postepeni izlazak iz krize.

Trepčini pogoni na teritoriji severnog KiM uključuju rudnike "Crnac", "Belo Brdo", "Žuta Prlina", otvoreni kop "Koporić" i Flotaciju u Leposaviću. Ovom kompleksu pripada i Topionica olova u Zvečanu. Pored rudnog kompleksa Trepča raspolaže i pratećim objektima: hotelom, bazenom "Zvečan", garažom, Kulturnim centrom, itd. Rudnik trenutno zapošljava 3.988 registrovanih radnika, od kojih 1.278 radnika na severu primaju plate, a 2.100 radnika na severu primaju "stipendije". Dogovorom poslovodstva Trepče i sindikata svakog meseca se sistemom rotacije upošljavaju raspoloživi zaposleni radnici.

Proizvodne aktivnosti, koje su počele avgusta meseca 2005. godine, obavljale su se pod istražnim dozvolama, iako je nadležnim institucijama uredno dostavljena neophodna dokumentacija za dobijanje eksploatacione opreme. Ograničavajući faktor bila je neredovna isporuka eksplozivnih sredstava zbog veoma komplikovane procedure, kao i nedostatak jamske radne snage, zbog čega je angažovan izvođač za ovu vrstu radova, čime je nedostatak otklonjen. I pored svih otežavajućih okolnosti za poslovanje Rudnika, realizovani su projekti u rudniku Crnac (projekat sistema ventilacije) i rudniku Belo Brdo (projekat privremenog zasipa). Istovremeno, investirana su značajna sredstva u nabavku rudarske opreme, kako bi se povećali proizvodni kapaciteti, zamenila dotrajala postojeća oprema i smanjili troškovi održavanja.

Septembra 2005. godine pokrenuta je proizvodnja u delu Metalurgije u Zvečanu, odnosno u Fabrici za preradu akumulatorskog otpada. Proces je obuhvatao preradu sekundarnog olova, njegovo topljenje u rotacionim pećima i rafinaciju do dobijanja finalnog proizvoda Pb legura i rafinisano/čisto Pb. Nastavljen je program prodaje otpadnih i drugih Pb materijala koji se ne mogu preraditi postojećim kapacitetima. Na ovaj način su i obezbeđena sredstva za rekonstrukciju delova metalurgije olova i otpočinjanje proizvodnje, kao i investicije u infrastrukturu. Prerada akumulatorskog otpada obustavljena je novembra 2005. godine zbog nerealizovanog projekta nabavke briket mašine i rekonstrukcije nove rafinerije, čije je finansiranje prihvatila EAR. Tender za ove projekte, najavljen za februar 2006. godine, nije objavljen iako je Trepča na vreme dostavila svu neophodnu dokumentaciju.

Jedan od osnovnih problema sa kojima se susreće RMHK Trepča su svakako investicije. Na realizaciju čeka nekoliko pripremljenih investicionih projekata: Projekat izgradnje Fabrike za preradu granulisane šljake, Projekat izgradnje Fabrike akumulatora, Projekat za otkopavanje i preradu bazalta i Projekti za očuvanje životne i radne sredine.

Prioriteti - Rudnik Trepča svim raspoloživim sredstvima pokušava da se održi na tržištu i da drži korak sa konkurencijom. U tom smislu, RB Leposavić je preduzeo i druge aktivnosti i planove za 2006/2007. godinu koje se tiču osavremenjivanja opreme i obuke kadrova. Poštujući evropske standarde, nabavljena je oprema za spasilačke timove u rudnicima i obuka je u toku. Takođe, nabavljena je "Diamec" oprema za istraživačke radove u rudnicima i obuka je u toku, čime će se dobiti novi podaci o rudnim rezervama. Paralelno se sprovode geološke aktivnosti na kompletnom području istražnih dozvola, kako bi se utvrdili potencijali za nova eksploataciona područja. Kapitalne investicije RB Leposavić za 2007. godinu obuhvataju sledeće projekte:

1) Projekat zaokruživanja ventilacionog sistema u rudniku Crnac sa ventilatorskim postrojenjem čime bi bila trajno rešena ventilacija za buduća povećanja obima proizvodnje;

2) Projekat trajnog hidro-zasipa sa pepelom i jalovinom u rudniku Belo Brdo sa kompletnim postrojenjem;

3) Projekat automatskog doziranja reagenasa u flotaciji čime bi se značajno smanjila emisija SiO2 u atmosferu;

4) Projekat otvaranja novog i sanacije postojećeg jalovišta u Leposaviću, čime bi se osigurala dugotrajna proizvodnja jer se postojeće može koristiti još dve godine.

Metalurgija olova Zvečan takođe je preduzela niz aktivnosti i pripremila planove za 2006/2007. godinu. Nastavljen je program čišćenja industrijskog kruga, uklanjanjem olovnog otpada koji se može preraditi postojećom tehnologijom, i njegova prodaja. Iz sopstvenih sredstava otpočet je program rušenja starih i napuštenih objekata. Finansiranje ovog projekta je prethodno bilo odobreno od strane Vlade Holandije, ali je iz nepoznatog razloga obustavljeno. Iz sopstvenih sredstava otpočet je program izgradnje nove linije industrijske vode, čime će biti rešen veliki problem za proizvodne aktivnosti jer je postojeća infrastruktura u veoma lošem stanju. Kapitalne investicije Metalurgije olova Zvečan za 2007. godinu obuhvataju sledeće projekte:

1) Projekat sanacije putne infrastrukture u industrijskom krugu, čime bi se smanjila emisija štetnih materija u atmosferu;

2) Projekat rehabilitacije i zatvaranja jalovišta "Gornje Polje";

3) Projekat regulacija leve obale reke Ibar.

Funkcionisanje Trepčinih postrojenja već godinama unazad zagađuje životnu sredinu, pa je neophodno u okviru plana razvoja pokrenuti i ekološke programe.

Tabela 8: Projekti za očuvanje životne i radne sredine

Naziv projekta	Lokacija	Period za realizaciju	Procenjena vrednost evra
1) Rehabilitacija i zatvaranje jalovišta "Gornje Polje"	Zvečan	14 meseci	6.000.000
2) Regulacija leve obale reke Ibar	Zvečan	4 meseca	1.400.000
3) Rehabilitacija i zatvaranje starog jalovišta "Do"	Leposavić	4 meseca	600.000
4) Izgradnja novog flotacijskog jalovišta "Stubički Potok"	Leposavić	6 meseci	4.000.000
5) Rešavanje sistema otprašivanja drobiličnog postrojenja u flotaciji	Leposavić	8 meseci	800.000
6) Orošavanje/Kvašenje jalovišta na lokaciji "Bostanište"	Leposavić	2 meseca	40.000
Ukupno			12.840.000

Očekivanja - Održivi razvoj srpske zajednice moguć je samo razvojem RMHK Trepča, kao nosioca ekonomskog razvoja srpske zajednice i podsticanjem razvoja sektora malih preduzeća. Održiv ekonomski razvoj čini veliki broj malih preduzeća, pri čemu RMHK Trepča čini okosnicu, sa svojim proizvodnim, kadrovskim i organizacionim kapacitetima. Oslonac razvoja mogu formirati i mala preduzeća, kad se osposobe da mogu preuzeti ulogu nosioca razvoja, ali taj proces je, po pravilu, spor. Pokretanjem proizvodnje, pre svega, metalurgije, zaposliće se najveći broj radnika, koji su tehnološki višak. Otvaranjem novih preradnih kapaciteta dodatno će se smanjiti broj nezaposlenih i povećati ekonomsku efikasnost. Naravno, primarni problem je privatizacija Kombinata.

Monitoring - Primarni zadatak je donošenje Programa razvoja RMHK Trepča. Ministarstvo privrede, Ministarstvo rudarstva i energetike i Republički zavod za razvoj će u saradnji sa RMHK Trepča doneti Program razvoja RMHK Trepča. Takođe, Vlada će formirati poseban ekspertski tim koji će u saradnji sa Ekonomskim timom napraviti program privatizacije Kombinata i pratiti njegovo sprovođenje.

6.2. Razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva

Pre dolaska mirovne misije UN celokupna ekonomija na KiM zasnivala se na radu velikih društvenih preduzeća. Poslednjih godina usled političke situacije koja vlada na KiM mnoga od tih preduzeća su zapala u tešku egzistencijalnu situaciju. Jezgro ekonomske transformacije i razvoja na teritoriji KiM je kreiranje privatnog sektora, razvoj preduzetništva i kreiranje malih i srednjih preduzeća. MSPP se razmatraju kao glavna pokretačka sila ekonomskog razvoja. MSPP stimulišu privatno vlasništvo i preduzetničke veštine, ona su fleksibilna i mogu se brzo prilagoditi oscilatornim promenama na prodajnom i nabavnom tržištu, ona generišu zaposlenost, iskorišćavaju potencijale lokalne sirovinske baze, pomažu diverzifikaciji ekonomske aktivnosti i stvaraju značajan doprinos izvozu i trgovini.

Sprovođenje politike razvoja MSPP u opštinama sa većinskim srpskim stanovništvom, pored objektivnih teškoća dugogodišnje ekonomske krize, ratnih razaranja i problema bezbednosti u prethodnom periodu karakteriše:

1) nekoordiniranost resornih institucija;

2) nedefinisanost posebnih podsticajnih mehanizama za srpsku zajednicu;

3) neobezbeđenost odgovarajućeg kadrovskog potencijala potrebnog za sprovođenje politike razvoja MSPP.

Prioritetan zadatak je rešavanje problema nezaposlenosti. Stopa nezaposlenosti je izuzetno visoka, ali je teško statistički merljiva zbog toga što većina ljudi radi na privremenim poslovima ili kod privrednih subjekata koji nisu registrovani, ili ima status poljoprivrednika. Generalno, efekti "nezvanične" ekonomije su verovatno veći od zvanične. Ipak, postojanje sive ekonomije ne čini problem niske zaposlenosti manje ozbiljnim. Na području celog KiM evidentirana je nezaposlenost u visini od 39,7%. Posmatrajući po polovima, čak 60,7% ženske populacije je nezaposleno u odnosu na 31,5% muške. Nedovoljna kvalifikaciju ima 63,3% lica, dok je udeo zaposlenih preko 40 godina života 72%.

Procenjuje se da će proizvodni sektor biti vođen svetskom potražnjom, elementima domaće i regionalne tražnje. Postojeća proizvodna baza je mala i uglavnom nekonkurentna. Aktivnosti u pojedinim delatnostima: agrar, proizvodnja hrane i pića, građevinski materijal, drvoprerada i dr. su male po obimu, zatim trpe posledice neredovne isporuke električne energije i neizvesnog rasta na domaćem tržištu. Mali obim izvoza sugeriše da je malo od ovih aktivnosti međunarodno konkurentno. Zaštićeni deo tržišta (usluge i građevinarstvo) je primarno vođen domaćom tražnjom. Međutim, njegov napredak je vezan za ukupan razvoj ekonomije na području sa većinskim srpskim stanovništvom i ovaj sektor ne može, za sada, funkcionisati kao pokretač rasta. Javni sektor je relativno neodrživo veliki sa statusnim problemima pre svega. Imajući u vidu ključnu ulogu javnog sektora za proizvodni sektor u domenu MSPP (njihovu cenu i kvalitet inputa), veoma važna stavka su kadrovi i nedostaci korporacijskog upravljanja.

UNMIK administracija je propisala proceduru registracije privrednih subjekata. Posao je olakšan postojanjem Web stranice za registraciju i druge procedure. Evidentirane su visoke naknade za registraciju delatnosti u vidu licenci. U 2007. godini treba očekivati uspostavljanje kancelarije Agencije za registraciju privrednih subjekata Republike Srbije u Kosovskoj Mitrovici, kako bi se tokom 2007. godine izvršila preregistracija preduzeća i preduzetnika u skladu sa zakonskim propisima Republike Srbije.

Strategija razvoja malih preduzeća na području sa većinskim srpskim stanovništvom se oslanja na strateške dokumente Republike Srbije u ovoj oblasti i definisane planove srpske zajednice. Realizacija ovog segmenta će se sprovoditi u okviru programa ekonomskog razvoja koji podrazumeva:

1) izgradnju institucionalne MSP infrastrukture, razvoj mikro i malih preduzeća i preduzetništva kroz razvoj industrijskih zona, inkubator centara i klastera;

2) pokretanje preduzetništva kroz fondove početnog kapitala;

3) povećanje konkurentnosti i produktivnosti privrednih subjekata;

4) podsticanje razvoja preduzetništva kroz najpovoljnije uslove Fonda za razvoj Republike Srbije, Garancijskog Fonda Republike Srbije, Nacionalnog investicionog plana, Nacionalne službe za zapošljavanje, Agrarnog budžeta i nadležnih ministarstava.

U prvoj fazi 2007-2009. godine potrebno je formirati preduzetničke centre u Zvečanu, Leposaviću, Severnoj Mitrovici, Štrpcu, Lipljanu, koji bi uz Vladinu i međunarodnu pomoć bili zamajac razvoja MSP sektora, dok bi u drugoj fazi 2010-2012. godine, dakle delom i paralelno, potrebno uspostaviti biznis inkubator centre, agrarni klaster i formirati centralne industrijske zone. Ciljne delatnosti treba da budu usmerene na iskorišćavanje geostrateškog položaja oblasti, prirodnih resursa i selektivnog industrijskog nasleđa (agrar, vodni resursi, drvoprerada) uz značajan razvoj usluga u saobraćaju, trgovini i turističkoj ponudi.

Strategija ima za cilj značajno uvećanje broja malih i srednjih preduzeća i preduzetničkih radnji, uspostavljanje institucija i mehanizama podrške MSPP sektoru u saradnji Vladinih institucija, lokalnih samouprava, međunarodnih organizacija i nevladinog sektora. Posredan, ali veoma intenzivan uticaj na sektor MSPP, pogotovo u zemljama na početku procesa tranzicije, ima i zakonska regulativa koja se odnosi na osnivanje i rad finansijskih institucija. Naime, nerazvijenost finansijskog tržišta predstavlja usko grlo koje koči razvoj privrede u celini, uključujući preduzetništvo.

Nefinansijska podrška sektoru MSPP odnosi se na pomoć preduzetnicima za započinjanje i razvoj sopstvenog biznisa kroz pružanje različitih usluga u oblastima od značaja za vođenje poslovanja. Usluge nefinansijske podrške najčešće se vezuju za pomoć pri izradi biznis plana u cilju konkurisanja za dobijanje kredita ili orijentacione treninge za potencijalne preduzetnike. Međutim, njihov spektar je mnogo širi i obuhvata različite vrste pomoći iz oblasti menadžmenta, marketinga, izvoza, inovacija i transfera tehnologija, upravljanja ljudskim resursima, strateškim planiranjem razvoja poslovanja, poslovnog povezivanja, pravnih saveta i dr. Osnovni cilj pružanja usluga za razvoj poslovanja je podizanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća kroz razvoj ljudskih resursa, pre svega podizanje kapaciteta njihovih vlasnika i menadžmenta. Većina preduzetnika koji započinju samostalno poslovanje nije imala ranije iskustva u upravljanju i vođenju preduzeća i ne poseduje formalno obrazovanje u ovoj oblasti. Pomoć i podrška u početnom periodu mogu značajno da povećaju njihove šanse za uspeh.

Paralelno sa ovim nacionalnim programom podrške, uz Ministarstvo privrede i Republičku agenciju za razvoj MSPP, trebalo bi da se značajnije angažuju i drugi osnivači, pre svega lokalne samouprave, kako bi se ojačalo partnerstvo privatnog i javnog sektora, zatim NVO i drugih zainteresovanih strana u ovoj oblasti. Lokalne samouprave svoj doprinos trebalo bi da zasnivaju na obezbeđenju poslovnog prostora i poveravanja realizacije pojedinih projekata od lokalnog značaja regionalnim centrima (poput vođenja izrade strategije lokalnog ekonomskog razvoja, osnivanja industrijskih zona, pokretanja i vođenja inkubator centara i dr.). Regionalne agencije bi trebalo da u lokalnoj sredini obezbede stručnu pomoć različitih lokalnih razvojnih aktivnosti i inicijativa, uključujući i lokalne donatorske projekte. Pored rada na kapacitetu lokalnih kancelarija u srednjoročnom roku neophodno je uspostaviti organizacionu jedinicu Agencije za regionalni razvoj koja bi delovala u Kosovsko-mitrovačkom okrugu, odnosno u prve tri godine imala bi aktivnosti koje se odnose na sva područja sa većinskim srpskim stanovništvom, sa mogućnošću uspostavljanja i za ostale opštine u narednom periodu.

Finansiranje razvoja sektora MSPP prvenstveno treba da se sprovodi kroz tržišno orijentisan koncept unapređivanja pristupa ovih privrednih subjekata finansijskom kapitalu. Osnovna ideja je usmeravanje na smanjivanje rizika i troškova transakcija i izgradnju kapaciteta finansijskih institucija kako bi opsluživali i manje klijente, kao i na povećanje konkurencije na finansijskim tržištima. Cilj ovakvog pristupa je da se uveća broj održivih finansijskih institucija koje se opredeljuju za kreditiranje malih i novih preduzeća.

U situaciji nedovoljno razvijene konkurencije na bankarskom tržištu i relativno niskog nivoa štednje, najveći broj banaka ne pokazuje značajno interesovanje za finansiranje malih preduzeća, pogotovo onih koja se nalaze u početnoj fazi razvoja.

Finansijska pomoć države za razvoj poslovanja organizovana je za sada preko Fonda za razvoj koji se bavi odobravanjem kredita i garancijskog fonda koji bi pružao garancije za deo odobrenih kredita kod poslovnih banaka u slučajevima dobrih projekata za koje nije moguće obezbediti dovoljan iznos sredstava obezbeđenja. Formiranje organizacione jedinice garancijskog fonda koja bi delovala na KiM, uz pomoć međunarodnih organizacija i stranih vlada je značajan aspekt razvoja MSPP sektora na područjima sa većinskim srpskim stanovništvom.

Optimalni model finansijske pomoći u srednjem roku treba bazirati na kombinaciji klasičnih direktnih instrumenata države sa tržišno orijentisanim merama. Potrebno je ubrzati rad na stvaranju uslova i uklanjanju barijera za brži razvoj finansijskih tržišta, uključujući i uvođenje novih finansijskih instrumenata, jačanja konkurencije na bankarskom tržištu i osnivanje specifičnih institucija namenjenih finansiranju MSPP, kao što su privatni investicioni fondovi.

Jedan od najznačajnijih projekata finansijske podrške jačanju sektora MSPP predstavlja projekat ekonomskog razvoja u koji je uključen i Nacionalni investicioni plan. U 2006. i 2007. godini iz sredstava Nacionalnog investicionog plana planirano je da se na KiM realizuje projekat dugoročnog kreditiranja razvojnih programa. Budžet za ovaj projekat iznosi 4.800.000 evra i to 1.400.000 evra u 2006. godini i 3.400.000 evra u 2007. godini. Prema planu, ovaj projekat treba da omogući održivi ekonomski razvoj KiM, pre svega u sredinama sa većinskim srpskim stanovništvom. Podsticajna (bespovratna) sredstva će se plasirati uz pomoć Fonda za razvoj Republike Srbije, koji će na bazi proverenih metoda uz pomoć Ekonomskog tima napraviti rang listu prijavljenih zahteva i plasirati sredstva potencijalnim preduzetnicima i postojećim preduzećima na teritoriji KiM. Sredstva će se odobravati za:

1) za realizaciju "START-UP" projekata do 5.000 evra po projektu;

2) za realizaciju projekata ekonomskog razvoja postojećih preduzeća do 10.000 evra po projektu.

Mala i srednja preduzeća treba da čine značajan deo inovacionog sistema zemlje. Poslednjih godina, međutim, mnoga mala i srednja preduzeća u Srbiji bila su u situaciji da se bore za opstanak na tržištu i nisu imala resurse koje bi investirala u inovacije. Zbog toga je značaj inovacija na područjima sa većinskim srpskim stanovništvom na KiM za njihovu konkurentnost još veći i neophodno im je obezbediti podršku za:

1) jačanje svesti o značaju inovacija za konkurentnost preduzeća;

2) upoznavanje sa novim tehnološkim dostignućima i savremenim konceptima poslovanja;

3) uvođenje nove opreme, tehnoloških procesa, proizvoda;

4) uvođenje savremenih koncepata upravljanja proizvodnjom i kvalitetom, uz sertifikaciju prema međunarodnim standardima (ISO, HACCP i sl.);

5) povezivanje sa partnerima koji im mogu olakšati pristup novim tehnologijama, uključujući i transfer tehnologija kroz kupovinu licenci, franšiza ili zajedničkih ulaganja;

6) primenu savremenih informacionih tehnologija u poslovanju;

7) razvoj novih proizvoda i usluga, patentnu zaštitu, zaštitu robne marke i druge vidove zaštite.

Neophodno je obezbediti znatno efikasniju koordinaciju različitih donatorskih projekata, kako bi se obezbedila puna efikasnost i postigli očekivani rezultati. Saradnja sa stranim donatorima na razvojnim aktivnostima veoma je značajna za zemlje u tranziciji zbog transfera znanja, ali i finansijske pomoći za realizaciju konkretnih programa i projekata. Generalno kao partneri u opštinama sa većinskim srpskim stanovništvom na KiM u kontekstu MSPP sektora su prepoznate sledeće međunarodne organizacije: UNDP, OSCE, USAID, CHF, IOM, ATA i dr. Očekuje se značajnije prisustvo programa nemačke Vlade GTZ, danske Vlade DANIDE, EBRD programa, SIDA programa Vlade Švedske.

Prioritetni ciljevi razvoja MSP i preduzetništva:

1) Razvijanje partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika

Preduzetnička klima se ne može razvijati, bez jakog partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika. Pozitivan odnos prema preduzetnicima i njihovim potrebama vodi vrlo brzo do otklanjanja različitih administrativnih barijera, do zajedničkih razvojnih projekata, a samim tim i do rešavanja širih problema zajednice i otvaranja novih radnih mesta. Naime, odnos lokalnih administrativnih jedinica prema preduzetnicima i njihovim razvojnim potrebama ima značajan uticaj na brzinu stvaranja novih preduzeća i na brzinu realizacije njihovih investicija. Poboljšanje nivoa zadovoljstva preduzetnika radom lokalne uprave odražava se u većoj dinamici razvoja MSP. Neophodno je graditi pozitivan odnos prema preduzetnicima na svim nivoima. Stvaranje pozitivne preduzetničke klime može se postići jedino razvojem međusobnih odnosa administracije i preduzetnika koji se baziraju na uzajamnom poverenju i poštovanju.

Najznačajnije aktivnosti koje vode stvaranju partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika trebalo bi da budu:

- obuka osoblja u lokalnim institucijama kako bi se u najvećoj mogućoj meri pomoglo osnivanje i razvoj MSPP;

- razvijanje nefinansijskih oblika podrške lokalne vlasti razvoju preduzetništva;

- pokretanje inicijative u Zvečanu, Leposaviću, Severnoj Mitrovici, Štrpcu, Lipljanu, Gračanici, Novom Brdu za formiranje kancelarija za obavljanje svih administrativnih poslova na jednom mestu ("one stop shop");

- promocija preduzetništva, preduzetničkih dostignuća i zajedničkih projekata i saradnje;

- učestvovanje lokalne zajednice u sufinansiranju poslovnih susreta, poslovnog povezivanja i izradi promocionog materijala.

2) Izgradnja MSPP infrastrukture

Razvoj MSP nije moguć bez izgradnje osnovne MSP infrastrukture. Razvijena poslovna infrastruktura povećava atraktivnost okoline i privlači MSP i ostale investitore da dolaze i otvaraju nova radna mesta. Poslovna infrastruktura se sastoji iz niza institucija i preduzeća koja mogu da servisiraju razvojne koalicije na lokalnom nivou, zatim da predstavljaju lokalnu zajednicu kod drugih nacionalnih ili inostranih partnera i da kvalitetno servisiraju domaće i strane partnere, donatore, investitore i MSP prilikom realizacije razvojnih projekata. Razvojni prioriteti izgradnje MSP infrastrukture na području opština Zvečan, Leposavić, Severna Mitrovica, Štrpce, Lipljan su sledeći:

- razvijanje lokalnih preduzetničkih centara;

- razvijanje biznis inkubator centara;

- stvaranje komunalno uređenih industrijskih zona;

- stvaranje Centra za razvoj seoskih područja;

- osnivanje finansijskog fonda za razvoj MSP, kako bi se odobravanjem mikrokredita, subvencija i garancijskih šema podstakao privredni rast područja.

3) Podsticanje razvoja sektora MSPP

Broj MSP u Zvečanu, Leposaviću, Štrpcu, Lipljanu i drugim sredinama naseljenim srpskim stanovništvom je daleko ispod standarda razvijenih zemalja, a naročito zaostaje dinamika stvaranja novih preduzeća koja uvode nove proizvode, usluge i tehnologije. Jedino je na području Severne Mitrovice registrovano oko 700 radnji. Za brži razvoj nužno je razvijati instrumente podrške za stvaranje novih preduzeća, čime će se stvoriti i promena u strukturi delatnosti.

Novim i postojećim MSP potrebni su različiti instrumenti podrške, da bi se ostvario brži razvoj, investiranje i otvaranje novih radnih mesta. Otvaranje MSP prema spoljnom tržištu, odnosno tržištu cele Srbije i susednih zemalja, zahteva učenje, saradnju, uvođenje standarda i novih načina rada, novih kanala distribucije, uvođenje nove tehnologije (naročit akcenat treba da bude na korišćenju informacionih tehnologija i umrežavanju preduzeća), pa je zato realizacija tog cilja bitna za opstanak MSP.

Najvažnije aktivnosti koje će se sprovoditi radi jačanja sektora MSPP i njihovih kapaciteta biće usmerene na:

- pojednostavljenje postupaka registracije novih privrednih subjekata;

- podrška projektima povezivanja preduzeća u mreže i klastere;

- organizaciona i finansijska podrška za učešće MSP na sajmovima, izložbama i konferencijama u susednim zemljama;

- izrada programa uključivanja sive ekonomije u legalnu privredu;

- pružanje podrške novim preduzetnicima i preduzećima u rastu.

Podsticanje stvaranja radnih mesta za različite ciljne grupe i u raznovrsnim privrednim granama na dugi rok rešava mnoge probleme vezane za zapošljavanje ljudi koji duži vremenski period čekaju na posao ili za zapošljavanje u privrednim granama gde inače postoji manjak kvalifikovanih radnika. Preko programa usmerenih na otklanjanje tih prepreka može se postići kreiranje radnih mesta neophodnih za razvoj privrede. Podsticanjem osposobljavanja i prekvalifikacije nezaposlenih otvara se mogućnost da nova i postojeća MSP nađu radnu snagu primereno obučenu za realizaciju sopstvenog proizvodnog programa. Načini za stvaranje novih radnih mesta su:

- promovisanje aktivne politike zapošljavanja;

- promovisanje razvoja preduzetništva u seoskim sredinama;

- podržavanje preduzetničkih inicijativa i obuka za žene;

- podržavanje razvoja preduzetništva među mladima;

- podržavanje zapošljavanja mladih visokoobrazovanih kadrova;

- podržavanje zapošljavanja invalida i ljudi sa ograničenom sposobnošću rada;

- razvoj dopunskih delatnosti na selu.

Izlazak iz kruga nerazvijenosti nije moguć bez prioritetnog ulaganja u ljudske resurse. Nužan preduslov bržeg razvoja sektora MSP na području sa većinskim srpskim stanovništvom, odnosno prevazilaženje siromaštva koje je pojačano tranzicionim zaostajanjem, migracionim procesima i političkim nasleđem, moguće je samo dodatnim obrazovanjem i obukom preduzetnika, radnika, učenika i nezaposlenih lica.

Obrazovanje radnika postaje primaran uslov za jačanje i podsticanje konkurentnosti. Razvoj MSP zavisi i od načina na koji se učenici, studenti, nezaposleni i ostala lica motivišu da se uključe u različite programe obrazovanja sa ciljem podizanja vlastitog nivoa znanja, čime se stvaraju mogućnosti da ta lica ostvare svoju preduzetničku ideju ili da se zaposle u malom ili srednjem preduzeću kome je takvo znanje neophodno. Razvoj ljudskih resursa trebalo bi da obuhvati sledeće aktivnosti:

1) prekvalifikacija i dokvalifikacija kadrova kroz program obrazovanja za konkurentnost;

2) podsticanje javnih programa obrazovanja lica koja žele da steknu dodatna znanja;

3) razvoj opšteg programa obrazovanja preduzetnika početnika;

4) razvoj specijalnih programa za edukaciju preduzetnika i radnika iz različitih sektora;

5) razvoj finansijske šeme za sufinansiranje obrazovanja pojedinih ciljnih grupa.

U cilju formiranja efikasnog sistema kreiranja i sprovođenja politike razvoja MSPP potrebno je obezbediti značajne ljudske resurse. Upravljanje i sprovođenje ovog programa zahteva obezbeđivanje dodatnih ljudskih resursa i specijalizovanih znanja.

Prioritetni projekti razvoja MSP (kandidovani u okviru izrade Nacionalnog investicionog plana) su sledeći:

1) uspostavljanje organizacione jedinice Agencije za regionalni razvoj za Kosovskomitrovački okrug;

2) uspostavljanje preduzetničkih centara u Zvečanu, Leposaviću, Severnoj Mitrovici, Štrpcu i Lipljanu;

3) formiranje klastera drvoprerađivačke delatnosti u oblasti Ibarskog Kolašina;

4) realizacija Programa dodele posticajnih sredstava u 2007. godini za mala i srednja preduzeća, preduzetnike i start up programe.

Očekivanja - Ostvarivanjem ovih ciljeva biće značajno osnažen preduzetnički potencijal ovog područja, što će dalje uticati na razvoj preduzetničke klime i infrastrukture što će omogućiti dinamički privredni rast u predstojećem periodu. Očekuje se povećanje broja MSP za 20%, odnosno upošljavanje dodatnih 1500 radnika. Efekti podsticajnih sredstava iz Nacionalnog investicionog plana ogledaće se u otvaranju 500 novih preduzeća, odnosno 1000 novozaposlenih i ekonomski rast 70 postojećih preduzeća koja će generisati oko 200 novozaposlenih.

Monitoring - Praćenje ostvarivanja Strategije sprovodili bi predstavnici Vlade Republike Srbije, Ministarstva privrede, Republičke agencije za razvoj MSPP i Ekonomskog tima za Kosovo i Metohiju i jug Srbije. Ova grupa bi podnosila izveštaje Ministarstvu privrede o uspešnosti implementacije Strategije, o eventualnim problemima i korektivnim akcijama a sve u cilju realizacije postavljenih ciljeva.

Nosioci privrednog razvoja u funkciji zapošljavanja i konkurentnosti
PRIORITETI I MERE

1. Razvoj RMHK Trepča:

- Projekat izgradnje Fabrike za preradu granulisane šljake;

- Projekat izgradnje Fabrike akumulatora;

- Projekti za očuvanje životne i radne sredine;

- izrada Programa privatizacije;

- izrada Programa razvoja RMHK Trepča.

2. Razvoj MSPP

Prioritet 1: Razvijanje partnerstva lokalne vlasti i preduzetnika:

- obuka osoblja u institucijama lokalne samouprave kako bi se u najvećoj mogućoj meri pomoglo osnivanje i razvoj MSPP;

- razvijanje nefinansijskih oblika podrške lokalne vlasti razvoju preduzetništva;

- pokretanje inicijative za formiranje kancelarija za obavljanje svih administrativnih poslova na jednom mestu ("one stop shop");

- promocija preduzetništva, preduzetničkih dostignuća i zajedničkih projekata i saradnje.

Prioritet 2: Izgradnja MSP infrastrukture

- formiranje organizacione jedinice Agencije za regionalni razvoj u Zvečanu ili Kosovskoj Mitrovici;

- formiranje organizacione jedinice Garantnog fonda u Zvečanu;

- razvijanje lokalnih preduzetničkih centara;

- razvijanje biznis inkubator centara;

- stvaranje komunalno uređenih industrijskih zona;

- stvaranje Centra za razvoj seoskih područja;

- osnivanje finansijskog fonda za razvoj MSP, kako bi se odobravanjem mikrokredita, subvencija i garancijskih šema podstakao privredni rast ovog područja

Prioritet 3: Podsticanje razvoja sektora MSPP

- pojednostavljenje postupaka registracije novih privrednih subjekata;

- davanje podrške projektima razvoja kvaliteta i uvođenja ISO i CE standarda u MSP;

- podrška projektima povezivanja preduzeća u mreže i klastere;

- izrada programa uključivanja sive ekonomije u legalnu privredu;

- promovisanje razvoja preduzetništva u seoskim sredinama;

- podržavanje razvoja preduzetništva među mladima;

- podržavanje preduzetničkih inicijativa i obuka za žene;

- pružanje podrške novim preduzetnicima i preduzećima u rastu;

- podržavanje zapošljavanja mladih visokoobrazovanih kadrova;

- podržavanje zapošljavanja invalida i ljudi sa ograničenom sposobnošću rada;

- prekvalifikacija i dokvalifikacija kadrova kroz program obrazovanja za konkurentnost;

- razvoj specijalnih programa za edukaciju preduzetnika i radnika iz različitih sektora;

- razvoj dopunskih delatnosti na selu.

6.3. Zapošljavanje

Statistički podaci o nezaposlenima u mestima u kojima se prikupljaju, redovno se ažuriraju, ali su često nepotpuni i prikupljaju se po zastareloj metodologiji. Na osnovu raspoloživih podataka stanje je sledeće:

Tabela 9: Broj evidentiranih nezaposlenih

Kvalifikacije/Mesto	Ukupno		NKV		PKV i NSO		KV i VKV		SSO		VSSO		VSO
Kvalifikacije/Mesto	Svega	Žene	Svega	Žene	Svega	Žene	Svega	Žene	Svega	Žene	Svega	Žene	Svega	Žene
Filijala Kosovska Mitrovica	7465	4199	2214	1431	64	46	1305	510	3553	2040	169	89	160	83
Ispostava Štrpce	1717	1069	543	451	61	28	172	57	884	514	31	11	26	8
Odsek Ranilug	3949	2500	2040	1487	47	29	637	275	1170	674	49	33	6	4

Na područjima gde se podaci prikupljaju deluju organizacione jedinice Nacionalne službe za zapošljavanje. Na osnovu zvaničnih podataka iz juna 2006. godine procenjuje se da je broj nezaposlenih u srpskoj zajednici oko 25.000 od ukupno 323.422 koliko ih je registrovala Kosovska kancelarija za zapošljavanje u junu 2006. godine.

Najvažniji identifikovani problemi su visoka stopa nezaposlenosti, koja se za region kreće od 49% (procena RIINVEST instituta) do 57% (procena zavoda za statistiku Kosova i Metohije), pa i 60%, imajući u vidu da su podaci uglavnom nepotpuni. Posebno je pogođena mlađa populacija. Takođe, struktura znanja koje kadrovi poseduju nije prilagođena zahtevima privrede, pa su potrebni programi prekvalifikacije i sticanja novih znanja.

U kontekstu ovih problema nameću se sledeći prioriteti:

1) unapređen pristup tržištu radne snage;

2) sistem samozapošljavanja i osnivanja poslova manjeg razmera;

3) poboljšanja uslova za ugrožene grupe;

4) podizanje nivoa znanja i specijalnih veština;

5) reintegracija i fleksibilnost radne snage.

Implementacija - Kao logično rešenje nameće se insistiranje na sprovođenju mera koje Republika Srbija sprovodi na teritoriji izvan KiM. Zahvaljujući tim merama, Republika Srbija je 2004. godine ocenjena od strane Svetske banke kao najuspešnija tranziciona zemlja u sprovođenju reformi. Zahvaljujući sprovođenju tih mera Republika Srbija u drugim delovima države ima znatno nižu stopu nezaposlenosti (koja je 2004. godine iznosila 18,5% i od tada je u stalnom padu). Kako se nakon 2000. godine u Republici Srbiji ekonomske prilike poboljšavaju, a na KiM pod privremenom upravom UNMIK-a održavaju na prihvatljivom nivou najviše zahvaljujući spoljnim, veštačkim impulsima u vidu donacija racionalno bi bilo promeniti pristup koji se primenjuje u Pokrajini ka pristupu koji se primenjuje u drugim delovima Republike. Mere koje bi se sprovodile ne bi imale negativan uticaj poput nekih grešaka koji su u proteklim dekadama doprinele eskaliranju nezadovoljstva i otvorenom sukobu na teritoriji Pokrajine, već bi bile usmerene na ekonomski podsticaj.

Ovaj pristup se uklapa u strategiju decentralizacije koju sprovodi na KiM i generalno je omogućen rezolucijom 2000/45 koja opštinama daje pravo da promovišu ekonomski rast. Na ovaj način, srpska zajednica bi mogla da koristi sve beneficije, koje pomažu zapošljavanje, u drugim delovima Republike Srbije, a to su pre svega:

- poreske olakšice i podsticaji zapošljavanju;

- podsticaji SDI;

- izvori finansiranja i podsticaji razvoju privrede.

Ove olakšice su detaljno objašnjene u delu Strategije koji se bavi tim pitanjima.

Ekonomski tim je kroz 17 projekata predvideo ostvarivanje sledećih ciljeva:

1) razvijanje mreže kancelarija Nacionalne službe za zapošljavanje, i obezbeđivanje kanala komunikacije između kancelarija, kako bi se obezbedilo nesmetano funkcionisanje;

2) razvoj kapaciteta ljudskih resursa kroz informisanje, edukacije, dokvalifikacije i prekvalifikacije u cilju aktiviranja tražioca zaposlenja i podizanja nivoa njihove zapošljivosti;

3) razvoj konkretnih projekata za održivo zapošljavanje, a na osnovu prirodnih i privrednih potencijala;

4) razvoj preduzetništva i MSP;

5) dodela podsticajnih sredstava za samozapošljavanje.

Očekivanja - Uspešna primena dovela bi do pada stope nezaposlenosti na sadašnji nivo Republike Srbije do kraja 2012. godine, kroz otvaranje potrebnog broja (optimistička procena oko 14.500) novih radnih mesta.

Monitoring - Praćenje rezultata primene ove strategije ostvarivalo bi se kroz saradnju Nacionalne službe za zapošljavanje, Ekonomskog tima i predstavnika koje odredi Vlada Republike Srbije. Ovi predstavnici bi formirali telo koje bi pratilo broj novih radnih mesta, cenu novootvorenih radnih mesta i na osnovu toga dostavljali mesečne izveštaje.

6.4. Trgovina

Stanje i problemi - Formalno, AP KiM ima izrazito liberalan režim trgovine, bez izvoznih dažbina i ograničenja, sa umerenim stopama carina na uvoz finalnih proizvoda i poreza na dodatu vrednost. Spoljnotrgovinski bilans KiM je izrazito negativan, pokrivenost uvoza izvozom iznosi oko 4-5%, a trgovinski deficit iznosi cca 40% procenjenog društvenog proizvoda. Promet proizvoda srpskih preduzeća na KiM čini od 15 do 17% ukupnog prometa.

Delatnost trgovine u sredinama naseljenim srpskim stanovništvom, kao i na ukupnom području KiM sada ima znatno veće udele u strukturi osnovnih ekonomskih pokazatelja (broju preduzeća, zaposlenosti, prihodu i dr) nego u periodu pre uspostavljanja UNMIK administracije, što je pre svega rezultat reducirane aktivnosti ostalih privrednih sektora. Trgovinu na malo karakteriše usitnjenost kapaciteta i veliki udeo trgovačkih radnji. Postoji nekoliko društvenih preduzeća, preostalih iz prethodnog perioda, ali je ova trgovina bez modernih kapaciteta. Postojeća trgovinska delatnost, mada u srpskim enklavama značajna u mnogim aspektima, ne može biti okosnica ukupnog razvoja.

Ciljevi, aktivnosti i mere - Strateški ciljevi razvoja trgovine na području naseljenom srpskim stanovništvom na KiM su: modernizacija trgovinske delatnosti; koordinisani razvoj trgovine, opšte ekonomske aktivnosti i razvoja povezanih delatnosti i poboljšanje teritorijalnog razmeštaja.

Polazeći od sadašnjeg stanja, potencijala i ciljeva razvoja trgovine mogle bi se identifikovati prioritne aktivnosti tokom narednih nekoliko godina:

1) intenziviranje trgovine između KiM i drugih delova Srbije;

2) jačanje imidža srpske robe na KiM;

3) širenje obuhvata na celokupnu teritoriju KiM;

4) formiranje informaciono - edukativnog centra ("mini privredne komore");

5) jačanje aktivnosti na suzbijanje sive ekonomije u trgovini;

6) modernizacija trgovine na malo, za početak dolaskom nekog od velikih trgovinskih lanaca koji bi izgradio i otvorio pojedine modernije trgovinske objekte;

7) objedinjavanje na principima franšizinga, odnosno povezivanja malih privatnih preduzeća i radnji sa velikim trgovinskim lancima, regionalnog i nacionalnog značaja;

8) formiranje finansijskog fonda za finansiranje obrtnih i osnovnih sredstava trgovinskih preduzeća;

9) koordinacija sa ostalim delatnostima, uz korišćenje mera institucionalne, finansijske i druge podrške razvoju male privrede za modernizaciju i osavremenjivanje postojećih trgovinskih preduzeća i radnji;

10) poboljšanje teritorijalnog razmeštaja prodajnih kapaciteta, unutar srpskih enklava.

Monitoring bi se sprovodio kroz saradnju između Ministarstva trgovine, turizma i usluga i Ekonomskog tima koja bi rezultovala formiranjem tima za praćenje ostvarivanja prioriteta Strategije.

6.5. Poljoprivreda

Stanje i problemi - Čak 97% poljoprivrednog stanovništva srpske zajednice poseduje površine manje od 5 ha. Poljoprivredna proizvodnja je u velikoj meri mešovitog tipa, radi se po veoma zastarelim, tradicionalnim metodama i veoma je neefikasna. Stočni fond je skoro nestao, poljoprivredna mehanizacija oštećena, oprema za proizvodnju onesposobljena. Prosečan broj članova poljoprivrednog domaćinstva je 7,8. Udeo ključne grupe radnog stanovništva, starosti između 30-49 godina sličan je u pojedinim oblastima, a najveći procenat ima Gnjilane, 25%. U nekim opštinama, Leposavić, Novo Brdo, Zvečan i Zubin Potok udeo poljoprivrednog stanovništva koje je starije od 50 godina je mnogo veći (37,7%, 29,4%, 27% i 26%, respektivno). Ukupan broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava u Kosovskom okrugu je 173, u Kosovsko-Mitrovačkom 370, dok je u Kosovsko-Pomoravskom i Pećkom okrugu zajedno registrovano samo 9 gazdinstava. Broj odobrenih dugoročnih kredita u 2006. godini iznosio je samo 7, što je skoro tri puta manje u odnosu na 2005. godinu. Veliki broj neiskorišćenih pašnjaka i livada čine više od dve trećine (17830 ha), odnosno 76,6% od ukupnog poljoprivrednog zemljišta u Leposaviću, 69,4% u Zubinom Potoku, 46% u Štrpcu i 35,5% u Zvečanu. U strukturi uvoza, ukupno učešće poljoprivrednih proizvoda je opalo od 2004. godine. Uvoz pšenice i brašna (000 evra) iznosio je 10,946.000 evra, a kukuruza i hrane za životinje 4,225.000 evra.

Poljoprivreda je ekstenzivnog karaktera i ograničena zbog loših bezbednosnih uslova. Bezbednost takođe ugrožava razvoj preduzetničkih inicijativa i investiranje u poljoprivredu. Loša agrotehnika bez adekvatne mehanizacije i slaba infrastrukturna opremljenost onemogućavaju poljoprivrednu proizvodnju i zadovoljavajući plasman robe poljoprivredno-prehrambenog karaktera. Veliki broj zemljoradničkih zadruga nije u funkciji, ne postoje uslovi za otkup viška poljoprivrednih proizvoda. Otežana nabavka inputa, nedovoljna primena agrotehničkih i zootehničkih mera, slaba opremljenost infrastrukturnim informacionim i drugim sadržajem (silosi, skladišta, hladnjače, klanice), loša informisanost i teško prihvatanje novih ideja i tehnologija. U većini mesta ne postoji adekvatna veterinarska zaštita, a za većinu preduzeća problem predstavlja funkcionisanje UNMIK carina, pronalaženje tržišta i plasman robe.

Prioriteti

Održivi poljoprivredni sektor i slobodan plasman roba i usluga:

1) Stočarstvo

- specijalizovana gazdinstva koja raspolažu samo održivim resursima-MINI FARME (mlečno govedarstvo, ovčarstvo, svinjarstvo, živinarstvo);

- postavljena mreža veterinarske zaštite i kontrole;

- asocijacije i udruženja;

2) Povrtarstvo

- specijalizovana gazdinstva-ogledna polja-rasadi (plasteničko-staklenička proizvodnja, proizvodnja jagodičastog voća, povrća, cveća);

3) Voćarstvo i vinogradarstvo

- specijalizovana gazdinstva (proizvodnja vina i određena vrsta voća)-novi zasadi;

4) Prehrambena industrija

- rešen plasman roba (sa aspekta carina, poreza i administrativnih barijera);

- standardizovana prehrambena industrija (HACCP, ISO);

5) Logistika

- skladišta, silosi, hladnjače, mlekare, klanice, transport.

Mehanizmi i instrumenti za primenu - implementacija - Neophodno je usavršiti i modernizovati tehničko-tehnološke procese, a to se može postići samo putem investiranja u komercijalizaciju proizvoda za tržište, preko usvajanja i primene novih znanja i tehnologija i osavremenjivanjem domaće proizvodnje. Ne treba zaboraviti standardizaciju proizvoda i investiranje u ovoj oblasti kao i vertikalne i horizontalne integracije domaćih proizvođača, prerađivača i izvoznika. Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede započelo je 2004. godine iz sredstava agrarnog budžeta da pomaže izgradnju tržišta kredita, a naročita pažnja biće usmerena ka ruralnom razvoju nerazvijenih opština. Glavni zadaci su veća produktivnost farmi, gajenje visokovrednih useva, obnova stočnog fonda i jačanje i međusobno udruživanje preduzeća. Osetno poboljšanje prinosa moguće je promenom strukture useva većim učešćem industrijskog, krmnog i povrtnog bilja na račun odgovarajućih površina pod žitima i prilagođeni standardima zemalja uvoznica (HACCP). Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede omogućava značajan deo finansijske pomoći koja obuhvata troškove konsaltinga, izrade kompletne dokumentacije i izdavanje sertifikata. Jačanje saradnje između raznih institucija i samih proizvođača osnivanjem savetodavnih službi, omogućiće poljoprivrednim proizvođačima pružanje svih neophodnih informacija o ekonomičnosti proizvodnje, potencijalnim tržištima, uvođenju novih tehnologija i njihovoj primeni, kretanju cena, kao i svih neophodnih informacija od koristi za uspešnost poljoprivredne proizvodnje. Organizacija u zadruge, kao poslovne sisteme, odnosno biznis organizacije je primarni cilj. Da bi se aktivirala i razvila poljoprivredna proizvodnja, u prvom redu stočarstvo, potrebno je stvoriti optimalne uslove i stimulisati proizvođače, koji su trenutno u nezavidnom položaju i ta je delatnost uglavnom, za preživljavanje. Potrebno je omogućiti finansijsku pomoć za podršku i investicije:

- iz sredstava agrarnog budžeta kroz kredite, subvencije, bespovratna sredstva (izgradnja skladišnih kapaciteta, mlekare, mini farme, višegodišnji zasadi, mehanizacija...) - Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede;

- edukacija, pronalaženje tržišta, plasman - Savetodavne službe, marketing, fakulteti, instituti

Očekivanja - Efekti koji će biti postignuti su:

1) prelazak sa godišnje individualne proizvodnje ka visoko produktivnoj proizvodnji za tržište (povećanje proizvodnje za 20%);

2) maksimalno iskorišćenje ljudskog i privrednog potencijala;

3) stvaranje novih poslova, sopstvene svojine;

4) sprečavanje migracije ljudi sa sela u gradove;

5) ispunjenje potreba stanovnika za zdravom i kvalitetnom hranom.

Najveće šanse za izvoz agroindustrijskih proizvoda leže na tržištima Bosne i Hercegovine, Republike Srpske, Makedonije i u novije vreme i Hrvatske. Šanse za izvoz postoje u Nemačku, koja je tradicionalni spoljnotrgovinski partner, i koja predstavlja najvećeg svetskog uvoznika agroindustrijskih proizvoda (preko 40 milijardi dolara), zatim u Grčku i Italiju. Ruska Federacija predstavlja, takođe, zemlju koja treba da bude strateški partner u izvozu jer je to zemlja sa velikim uvozom agroindustrijskih proizvoda (preko 11 milijardi dolara) i koja ima stalni deficit određenih agroindustrijskih proizvoda. Povećanjem kvaliteta agroindustrijskih proizvoda i nižim cenama na tržištu, vremenom će se prevazići barijere između srpskog i albanskog stanovništva na KiM i omogućiće se plasman agroproizvoda na celoj teritoriji KiM.

Monitoring i evaluaciju obavljaće specijalizovani tim Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede koji će istraživati, pratiti i procenjivati način i efekat implementacije. Organizovaće razne skupove, konferencije, kampanje i štampati biltene, brošure i druge publikacije kao i objavljivati izveštaje o postignutim efektima u skladu sa ciljevima. Takođe, zajedničkim radom vladinog i nevladinog sektora i predstavnika međunarodnih organizacija pratiće se kvalitet implementacija Strategije u oblasti poljoprivrede i prehrambene industrije.

6.6. Industrija

6.6.1. Drvoprerađivačka industrija

Stanje i problemi - Resursni potencijal nalazi se u šumama severnog dela KiM i južno u opštini Štrpce, sa godišnjom sečom od preko 50.000 m3. Nosioci eksploatacije i prerade su 4 preduzeća koja zapošljavaju 400 radnika sa iskorišćenjem kapaciteta od 5 do 70% i preko 10 zanatskih radnji.

Među problemima se izdvajaju tehnološka zastarelost postojećih kapaciteta, nizak stepen prerade u tehničko drvo eksploatisane mase drveta (15%), nepostojanje kapaciteta za preradu šireg proizvodnog asortimana i veće iskorišćenje drveta, nepostojanje opreme za eksploataciju drveta u Štrpcu, nepostojanje sistema održivog gazdovanja šumama.

Prioriteti - Postizanje održivog gazdovanja državnim šumama kroz njihovo očuvanje, unapređenje i povećanje. Stvaranje održivog i ekonomski efikasnog sektora drvne industrije kroz povećanje tehnološkog nivoa postojećih preduzeća, povećanje broja malih preduzeća i stepena prerade drveta, povezivanje internih strana u klaster i osnivanje i stimulisanje osnivanja nedostajućih kapaciteta u lancu eksploatacije i prerade.

Mere i instrumenti:

1) formiranje klastera drvo-prerađivačke industrije i povezivanje interesnih strana JP "Srbijašume", preduzeća na području sa većinskim srpskim stanovništvom i liderskih preduzeća Srbije u ovoj delatnosti;

2) investiranje u postojeće kapacitete kroz privatizaciju ili obezbeđivanje povoljnih kreditnih linija i bespovratnih sredstava;

3) institucionalna i finansijska podrška osnivanju novih kapaciteta za preradu drveta i pokretanje novih proizvodnih programa;

4) formiranje šumskog gazdinstva u Štrpcu i obezbeđivanje opreme i infrastrukture za eksploataciju drveta po modelu ŠG "Ibar" Leposavić;

5) obezbeđivanje sredstava i materijala za dugoročne dejstvovanje na povećanju površina pod šumama u saradnji sa JP "Srbijašume";

6) uspostavljanje sistema planiranja i kontrole seče šuma i sprovođenje mera za stimulaciju prerade i destimulaciju plasmana neprerađenog drveta.

Očekivanja - Upošljavanje 300 radnika i to 200 kroz izmenu i dopunu proizvodnog programa postojećih preduzeća i aktiviranje pogona za eksploataciju u Štrpcu i 100 u novoosnovanim prerađivačkim kapacitetima.

Monitoring - Planiranje, realizaciju i kontrolu navedenog vrši sprega institucija unutar klastera koji obuhvata nadležno Ministarstvo poljoprivrede, strukovna udruženja drvo-prerađivača i JP "Srbijašume".

6.6.2. Metalska industrija

Stanje i problemi - U metalskoj industriji posluje preko 15 zanatskih radnji sa 1 ili 2 zaposlena i 4 zavisna preduzeća matičnih preduzeća čija se sedišta nalaze u drugim delovima Srbije, sa 422 zaposlena i niskim iskorišćenjem kapaciteta u rasponu od 10 do 60%.

Neobavljen proces privatizacije i loše finansijsko stanje tih matičnih preduzeća povlači za sobom nemogućnost investiranja što je dovelo do tehničko-tehnološke zastarelosti opreme, asortimana proizvoda koji ne odgovara tržišnim zahtevima, nedostatka posla, neiskorišćenih kapaciteta i nerentabilnog poslovanja.

Prioriteti - Privatizacija postojećih preduzeća i osavremenjivanje opreme i proizvodnog programa. Oživljavanje proizvodnje, povećanje obima posla i povratak na "stara" izvozna tržišta.

Mere i instrumenti:

1) restrukturiranje matičnih preduzeća;

2) restrukturiranje zavisnih preduzeća i sprovođenje nezavisnog procesa privatizacije u odnosu na matično i ostala zavisna preduzeća;

3) stvaranje pozitivne investicione klime kroz finansijske povlastice u procesu privatizacije i naknadnog investiranja;

4) rekonstrukcija i modernizacija postojećih kapaciteta i usaglašavanje proizvodnog programa sa potrebama domaće i inostrane industrije;

5) povezivanje sa strateškim partnerima na području Srbije i inostranstvu;

6) obezbeđivanje subvencija za izvoz u cilju povratka na izvozna tržišta i promocija izvoza preko Agencije za strana ulaganja i promociju izvoza, SIEPA;

7) obezbeđivanje povoljnih kreditnih linija i bespovratnih sredstava za rast i razvoj postojećih i osnivanje novih MSP i radnji;

Očekivanja - U periodu 5 godina povećanje prosečne iskorišćenosti kapaciteta u svim preduzećima na 70% i povećanje uposlenosti postojećih radnika.

Monitoring - Ministarstvo privrede, Agencija za privatizaciju, Privredna komora KiM i PKS, SIEPA, Regionalna agencija za razvoj.

6.6.3. Tekstilna industrija

Stanje i problemi - U tekstilnoj industriji nema aktivnih većih preduzeća, postoji mali broj kapaciteta koji se može aktivirati ali postoji značajna kvalifikovana radna snaga iz nekadašnjih preduzeća, prevashodno žena. Tržišni potencijali su veliki i proističu iz činjenice da je uvoz ove grane na teritoriji KiM u 2005. godini iznosio 36.7 miliona evra dok je izvoz pokrivao svega 1.58 % uvoza.

Identifikovani problemi su mali broj sačuvanih proizvodnih kapaciteta i opreme, nepostojanje aktivnih preduzeća i pokretača razvoja grane, nezainteresovanost za ulaganje u ovaj sektor.

Prioriteti - Oživljavanje tekstilne delatnosti na području sa većinskim srpskim stanovništvom kroz aktiviranje postojećih i osnivanje novih kapaciteta.

Mere i instrumenti:

1) obezbeđivanje beneficiranih uslova investiranja i uspostavljanje kontakta sa potencijalnim investitorima;

2) pokretanje proizvodnje u objektima gde postoji oprema za rad (Zubin Potok i Šilovo) putem privatizacije, strateškim partnerstvom ili formiranjem preduzetničke zone u objektima;

3) u napuštenim objektima formirati preduzetničke zone tekstilnih proizvođača manjih kapaciteta;

4) institucionalna i finansijska podrška osnivanju novih pogona;

5) subvencije za zapošljavanje i samozapošljavanje;

6) promovisanje ulaganja i saradnje sa preduzećima u drugim delovima Srbije od strane nadležnih institucija.

Očekivanja - Pokretanjem proizvodnje u navedena dva objekta projektovanih za rad 200 zaposlenih, iniciraće će se razvoj ove grane i zapošljavanje, daljom institucionalnom i finansijskom podrškom stimulisaće se otvaranje novih samostalnih pogona ili kooperanata postojećih. Poseban doprinos se očekuje u zapošljavanju žena, kategorije sa velikom stopom nezaposlenosti.

Monitoring - Unapređenjem rada Privredne komore KiM i osnivanjem organizacione jedinice Agencije za regionalni razvoj promovisaće se ulaganje u razvoj ove grane. Navedene institucije oživljavanje ove grane vršiće u saradnji sa udruženjem tekstilnih proizvođača Srbije.

6.6.4. Promet naftnim derivatima

Snabdevanje naftnim derivatima na teritoriji KiM obavlja se preko 1260 pumpi koje uglavnom nabavljaju derivate lošijeg kvaliteta iz Makedonije. Do juna 1999. godine NIS (odnosno, tada deo preduzeća NIS - Jugopetrol - u čijem se sastavu nalazi i Poslovna organizacija "Kosmet") je na KiM zapošljavao 176 radnika, bio je lider u trgovini naftnim derivatima na toj teritoriji - sa godišnjom isporukom od 200.000 tona i posedovao je 25 benzinskih stanica sa više automata, 5 stovarišta za naftne derivate i značajan poslovni prostor.

Što se tiče snabdevanja naftnim derivatima, veliki broj benzinskih stanica od kojih većina ima samo jedan automat za gorivo i nesigurno snabdevanje onemogućuju:

- postizanje ekonomije veličine;

- standardizaciju kvaliteta;

- standardizaciju spektra usluga.

Prioriteti:

1) povratak NIS-a kao veleprodavca na tržište KiM;

2) povratak NIS-a u maloprodaju na tržištu KiM.

Implementacija:

1) kratkoročne mere (do 2009. godine) - formiranje posebne politike prodaje (cenovno-komercijalna strategija), uz stalnu analizu stanja, mogućnosti, prednosti, mana, rizika i konkurentne sposobnosti; zaključenja ugovora o poslovnoj saradnji sa velikim kupcima; stalnog praćenja cenovne aktivnosti konkurencije i promptnog reagovanje; redefinisanje politike prodaje derivata u cilju povećanja prometa (rabatne skale, komercijalni popusti, podela trgovačke marže, povoljniji uslovi plaćanja uz obezbeđenje instrumenata plaćanja); stalno istraživanje tržišta, anticipiranje mogućih promena na tržištu u budućnosti i implementiranje novih strategija nastupa; sistemske kontrole kvaliteta naftnih derivata od rafinerije, preko transporta do krajnjih potrošača; intenzivne promotivne i marketinške aktivnosti promovisanjem sistema kvaliteta usluga - "obećanje kvaliteta"; davanje objekata u zakup;

2) srednjeročne mere (do 2012. godine) - rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih maloprodajnih objekata i skladišta; prerastanje zakupa objekata u franšizing; uvođenje novih načina plaćanja - platne kartice uz jasno definisanu "lojaliti" šemu; ugradnja TNG dispenzera na benzinskim stanicama i intenziviranje prodaje TNG-a; motivacija zaposlenih (nagrade - novčane i nenovčane).

Očekivanja - Očekuje se da se do 2012. godine povrati tržišni udeo koji je Naftna industrija Srbije imala na tržištu KiM do juna 1999. godine, i da se dostignu standardi EU vezani za gorivo i ekologiju, kao i da se standardizuju usluge i da se uredi tržište snabdevanja naftnim derivatima na KiM.

Monitoring - Praćenje implementacije ove strategije vršiće organizacione jedinice NIS-a zadužene za povratak na tržište KiM koji će izveštavati Ekonomski tim o eventualno potrebnim korektivnim akcijama.

6.7. Turizam

KiM ima velike potencijale za raznovrsnu turističku ponudu. Planinski i banjski turizam su samo neke od potencijalnih kategorija koje mogu biti interesantne kako domaćim tako i stranim turistima. Ove aktivnosti zahtevaju veliku podršku od strane donatora i jaku saradnju između svih činilaca iz oblasti turizma.

Kapaciteti - Trenutni kapaciteti ski liftova na Brezovici su 1.000 skijaša na sat, dok je maksimum koji može da se pruži u punoj sezoni negde oko 10.000 skijaša. Prostrane skijaške terene INEKS SKI CENTRA BREZOVICA čini sistem od 5 žičara i 5 ski-lifova, međusobno je povezano 16 km skijaških staza prosečne dužine od oko 3.000 m. Na brezovičkim FIS stazama za slalom, veleslalom, spust i super G istovremeno se može oprobati oko 50.000 skijaša. Struktura samih posetilaca ski centra Brezovica je vrlo neujednačena. Najveći broj posetilaca čine lokalni ski amateri i uopšte lokalno stanovništvo nešto više od 85% ukupnih posetilaca, dok je broj stranih turista vrlo mali. Predviđen obim turističke ponude Belog Brda bazira se na kapacitetima od oko 3.500 ležajeva. Sistemom žičara i alpskim smučarskim stazama turističko naselje će se povezati u integralnu celinu sa skijalištem turističkog centra Kopaonik, i time uklopiti u čitav kompleks ovog nacionalnog parka. Ovaj projekat ima veliki značaj za samu opštinu Leposavić jer bi se stvorili uslovi i za otvaranje velikog broja (oko 1000) radnih mesta.

Potencijali - Osnovna obeležja turističkog potencijala predstavljaju: kulturno-istorijsko nasleđe (manastirski turizam), planinska bogatstva (planinski turizam), veliki broj termo-mineralnih izvora (banjski turizam), velike površine pod šumama (lovni turizam), kao i jedno od najlepših jezera (jezero Gazivode).

Prioriteti - Bezbednost i sigurnost predstavljaju preduslove bez kojih je svaka inicijativa u razvoj turizma uzaludna. Loša infrastruktura znatno usporava razvoj ovog područja. Putevi, železnica, struja, telekomunikacije i dr. su problemi bez kojih se razvoj turizma, a ni kompletan razvoj područja ne može podići na viši nivo. Prvenstveno i najurgentnije treba uložiti sve neophodne napore kako bi se rešila vlasnička struktura samog kompleksa hotela na Brezovici. Turizam na ovoj planini se nalazi pred velikim problemom, a to je nedostatak sredstava za sezonu 2006/07 godinu u iznosu od 350.000 evra. Ako se ova sredstva ne budu obezbedila INEKS SKI CENTAR BREZOVICA će morati da se nakon 52 godine rada zatvori, što će imati nesagledive ne samo ekonomske posledice. Da bi se omogućio nesmetani razvoj kako turizma tako i ostalih privrednih grana, neophodno je stanovništvo koje je zainteresovano za obavljanje određenih usluga, odnosno stanovništvo koje je spremno za rad. Banjski turizam, kome se inače nije pridavao veliki značaj, može da napravi veliki skok u porastu broja turista. Svi termo mineralni izvori (u budućnosti banje) imaju isti problem. Taj problem se ogleda u tome što ovi prirodno lekoviti izvori nisu registrovani u banjskim organizacijama, a samim tim ni u ponudi banjskog turizma na republičkom nivou.

Mere i instrumenti - Preduzimanje hitnih mera u pogledu signalizacije turističkih lokaliteta je neophodan. Razvoj malih vikend odmarališta sa bogatim sadržajem se pokazao kao ključ uspeha pojedinih lokacija. Ovakvi projekti ne zahtevaju velika finansijska ulaganja, a pružaju veliki broj programa i sadržaja. Podsticaj starog zanatstva je delatnost koju treba podići na nivo koji ima svoju tradiciju svuda u svetu. Suveniri sa određenog putovanja predstavljaju takođe jedan od stalnih izvora prihoda uz minimalna ulaganja.

Očekivanja - Preduzimanjem ovih koraka očekuje se znatan porast broja posetilaca ovih turističkih lokacija, a samim tim i priliv kapitala koji ova grana privrede nosi sa sobom.

Monitoring - Ministarstvo trgovine, turizma i usluga će pratiti razvoj i funkcionisanju turizma na ovom području.

7. Institucionalna rešenja, mehanizmi i mere za podsticanje investicionog ambijenta

7.1. Privatizacija

Stanje i problemi - Proces privatizacije na KiM sprovodi Kosovska poverilačka agencija (KPA) osnovana Uredbom 2002/12 sa ciljem da upravlja imovinom društvenih i javnih preduzeća. Osnov za otpočinjanje privatizacije je Uredba 2003/13 o promeni prava na korišćenje nepokretne imovine, na osnovu koje KPA vrši prodaju deonica novoosnovanih podružnica ("novih preduzeća") na koje je preneta aktiva i neznatan deo pasive društvenih preduzeća, dok većina dugova ostaje na starom preduzeću. Suvereni dug kosovsko-metohijskih preduzeća iznosi oko 1,2 milijardi dolara. Deo duga servisira Vlada Republike Srbije na teret svog budžeta, iako nije u mogućnosti da ostvaruje poreske prihode od privrede Pokrajine. Davanja Republike Srbije po tom osnovu iznose oko 120.000 dolara dnevno, a svakog meseca isplaćuje se 3,6 miliona dolara.

KPA sprovodi postupak privatizacije metodama spin-off-a i dobrovoljne likvidacije. Prihod od prodaje preduzeća upućuje se na poseban račun KPA, i tim novcem upravlja KPA. Najveći deo (80% sredstava ostvarenih prodajom) namenjen je namirenju poverilaca i vlasnika, dok je 20% sredstava ostvarenih prodajom deonica novog preduzeća namenjeno zaposlenima u društvenom preduzeću koji imaju pravo na isplatu, a prema listama koje sastavi telo koje predstavlja radnike, i koje zatim potvrdi KPA.

Proces privatizacije je otpočeo u maju 2003. godine, raspisivanjem tendera za prvi krug privatizacije, a 04. decembra 2006. godine pokrenut je 21. krug. Prema zvaničnim podacima KPA, zaključno sa 18. krugom od ukupno 500 društvenih preduzeća na KiM prodato je 238 preduzeća, odnosno 331 "novo preduzeće", i ostvaren je prihod od oko 257 miliona evra. Takođe, prema dostupnim podacima, KPA nije vršila privatizaciju preduzeća na područjima sa većinskim srpskim stanovništvom.

Osnovna zamerka procesu privatizacije tiče se ovlašćenja KPA da sprovodi proces, obzirom da se radi o instituciji privremene uprave koja na ovaj način vrši trajnu promenu titulara svojinskih prava. Metod kojim KPA vrši privatizaciju zanemaruje prava vlasnika i poverilaca, koji svoj status dokazuju u sudskim postupcima, a da nije precizirano kako i kada će se ova lica namirivati sredstvima od prodaje, koja su deponovana na računu KPA. Radnici društvenih preduzeća Srbi i pripadnici drugih nealbanskih zajednica se retko pojavljuju na spiskovima za naknadu i takođe kroz sudske procese dokazuju svoj status. Privatizacija zanemaruje i pitanje denacionalizacije, čije rešavanje je od posebnog značaja za Srpsku pravoslavnu crkvu kojoj je na Kosovu i Metohiji oduzeto oko 70,000 hektara obradivog zemljišta i šuma i 1,181 zgrada. Još jedna od zamerki privatizacije tiče se netransparentnosti procesa, jer KPA ne objavljuje ko su kupci novih preduzeća. Ono što je kasnije dokazano u praksi je da su većinom kupci Albanci, dok su potencijalni kupci iz nealbanskih zajednica često izloženi pritiscima. Takođe je evidentno da je izostao i ekonomski efekat privatizacije, jer su prema procenama samo 30% ostvarenih prihoda strane investicije, a i u tom slučaju se radi o Albancima koji žive u inostranstvu.

Prioriteti - Analizirajući postojeću situaciju dolazi se do sledećih prioriteta privatizacije društvenih preduzeća na području sa većinskim srpskim stanovništvom (izuzimajući nekadašnje privredne gigante poput "Trepče" koji će se mnogo bolje privatizovati kada situacija postane stabilnija):

1) minimizovanje vremenskog okvira privatizacije;

2) minimizovanje nezadovoljstva ključnih stejkholdera;

3) maksimizovanje cene koja će se postići prodajom imovine;

4) minimizovanje vremena za plasiranje privatizacionih prihoda u privredu

Implementacija - Da bi se rešili problemi opisani u prethodnom delu neophodno je preduzeti sledeće korake:

1) Kroz proces pregovora o statusu obezbediti pravo da Republika Srbija preko svojih institucija i po svom Zakonu sprovede privatizaciju preduzeća na području sa većinskim srpskim stanovništvom i tačno utvrditi listu preduzeća koja se mogu na taj način privatizovati.

2) Angažovati postojeće resurse Agencije za privatizaciju Republike Srbije u obavljanju operativnih poslova privatizacije na teritoriji KiM.

3) Tokom procesa uspostavljanja delovanja Agencije za privatizaciju Republike Srbije a na osnovu postojećih analiza odrediti preduzeća koja će se privatizovati;

4) Pozvati sve poverioce da prijave svoja potraživanja prema preduzećima koja će se privatizovati. Sledeći korak, koji bi se učinio nakon ispunjenja svih pripremnih radnji bi bio izjašnjavanje poverilaca o spremnosti za eventualni delimični otpis dugova ili za konverziju tih dugova u ulog.

5) Obučiti dodatan broj stečajnih upravnika pored licenciranih 407 (na dan 4. decembra 2006) što će obezbediti efikasnost procesa privatizacije u preduzećima za koja ne postoje zainteresovani investitori.

6) Organizovati trening za nadležne trgovinske sudove da efikasno vode stečajnu proceduru.

7) Uvesti stečaj svim preduzećima koja nisu sposobna za dalje poslovanje.

8) Ostali koraci se sprovode prema standardnim procedurama Agencije za privatizaciju, po važećim zakonima:

- privatizacija preduzeća za koja je procenjeno da mogu naći kupce po modelu javnih tendera i javnih aukcija (detaljnije objašnjeno u širem tekstu strategije);

- u preduzećima koja ne nađu na taj način kupce, a procenjeno je da mogu da nastave poslovanje sprovodi se reorganizacija u stečajnom postupku (detaljnije objašnjeno u širem tekstu strategije);

- u preduzećima za koja Agencija proceni da je neophodno vrši se restrukturiranje (detaljnije objašnjeno u širem tekstu strategije).

Očekivanja - Sprovođenjem ovih akcija planira se ostvarivanje sledećih ciljeva:

1) stvaranje otvorene privredne i strukture vlasništva;

2) što skoriji program investicija u realni sektor KiM;

3) socijalna i politička prihvatljivost;

4) uspostavljanje jasne vlasničke strukture i na njoj zasnovanih mehanizama korporativnog upravljanja:

5) završetak procesa privatizacije na KiM do kraja 2009. godine. Iako je predviđeno da se proces privatizacije u Republici Srbiji mora završiti do kraja 2008 godine, zbog specifičnosti KiM za preduzeća na toj teritoriji može se rok produžiti za godinu dana.

Monitoring - Praćenje privatizacije na područjima koja su većinski naseljena srpskim stanovništvom bi sprovodila radna grupa koju bi činili predstavnici Agencije za privatizaciju Republike Srbije i Ekonomskog tima za Kosovo i Metohiju i jug Srbije. Radna grupa bi podnosila izveštaje na nedeljnom nivou do angažovanja postojećih resursa Agencije za privatizaciju Republike Srbije u obavljanju operativnih poslova privatizacije na teritoriji KiM. Nakon toga, monitoring bi preuzele nadležne institucije po modelu koji se sprovodi i tokom ostalih privatizacija.

Sledeći