STRATEGIJADUGOROČNOG EKONOMSKOG RAZVOJA JUGA SRBIJE OPŠTINA PREŠEVO, BUJANOVAC I MEDVEĐA("Sl. glasnik RS", br. 21/2007) |
Ekonomski tim za Kosovo i Metohiju i jug Srbije je izradio Strategiju dugoročnog ekonomskog razvoja juga Srbije opština Preševo, Bujanovac i Medveđa (u daljem tekstu: Strategija) koja će predstavljati programsku podršku realizaciji prioritetnih ciljeva iz svih oblasti privrede i vanprivrede, sa utvrđenim Akcionim planom. S obzirom da su u pitanju sredine koje su u veoma nepovoljnim socio-ekonomskim uslovima, značaj izrade Strategije je da se obezbedi podrška za aktiviranje svih razvojnih potencijala i prevazilaženje obeležja nerazvijenosti i pomogne privrednim subjektima da se osposobe za poslovanje u savremenim tržišnim uslovima.
Strategija je usaglašena sa strategijama privrednog razvoja, Strategijom pristupanja Republike Srbije EU i drugim strategijama.
Skraćenice:
BDP - bruto društveni proizvod
EU - Evropska unija
JLS - jedinica lokalne samouprave
MSPP - mala i srednja preduzeća i preduzetništvo
ND - narodni dohodak
NIP - Nacionalni investicioni plan
PDV - porez na dodatu vrednost
RS - Republika Srbija
SDI - strane direktne investicije
Strategija je pripremljena sa ciljem ubrzanog ekonomskog razvoja opština koje se nalaze u sastavu Pčinjskog i Jablaničkog okruga koji spadaju u najnerazvijenije okruge u Republici Srbiji. Nakon detaljnog i svestranog sagledavanja dosadašnjeg ekonomskog nivoa razvijenosti i razvojnih mogućnosti ovih opština identifikovani su osnovni privredni potencijali i strateški pravci njihove valorizacije.
Primenom Strategije će se obezbediti ekonomska stabilnost i prosperitet ovih opština i poboljšanje životnog standarda građana što su osnovni preduslovi za unapređenje stabilnosti na jugu Srbije.
Osnovni ciljevi Strategije su:
1) Stvaranje podsticajnog privrednog ambijenta, kao preduslov za privlačenje domaćih i stranih direktnih investicija, s obzirom da ne postoji finansijski potencijal lokalnih preduzeća da pokrenu značajan investicioni ciklus.
2) Jačanje kapaciteta lokalnih samouprava za pružanje usluga postojećim preduzećima i preduzećima koja započinju poslovanje u ovim opštinama. Posebna pažnja je usmerena na njihovo povezivanje sa nadležnim institucijama Republike Srbije i republičkim Agencijama zaduženim za privredni razvoj.
3) Valorizacija upotrebe lokalnih resursa, s obzirom da se u ovim opštinama nalaze značajni prirodni potencijali (šume, nalazišta minerala, poljoprivredno zemljište, termalni izvor). Poseban doprinos ostvarivanju ovog cilja će pružiti završetak dela auto-puta panevropskog koridora 10, čija trasa preseca teritorije ovih opština.
Realizacija i ostvarivanje ovih ciljeva je zasnovano na unapređenjima u okviru 6 razvojnih prioriteta:
1) infrastruktura;
2) poljoprivreda i ruralni razvoj;
3) industrija, usluge i razvoj MSPP;
4) turizam;
5) razvoj ljudskog potencijala i socijalna pitanja;
6) privlačenje stranih direktnih investicija.
Strategija sadrži i Akcioni plan u okviru koga su dati projekti za definisane prioritetne oblasti, po opštinama. U Akcionom planu su definisani i nosioci i rokovi implementacije nabrojanih projekata.
II EX-POST ANALIZA JUGA SRBIJE
Karta 1: Područje juga Srbije
Strategija i perspektiva integracije Srbije u EU
Strategija je koordinisana naporima Republike Srbije da uđe u članstvo EU. Koncept i metodologija Strategije, njeni osnovni principi, implementacija alata i pravila za njeno sprovođenje su zato kreirani u velikoj saglasnosti sa regionalnom i kohezionom politikom EU, participirajući reforme koje su u toku, posebno imajući u vidu poslednje proširenje EU koje naglašava kritičku ulogu regionalne politike, s obzirom na proporciju stanovništva koje živi u područjima gde se BNP po glavi stanovnika, standard života, infrastruktura, struktura ekonomije, značajno razlikuju od članica EU-15.1
Obrazloženje i cilj nove Evropske regionalne i kohezione politike su predstavljali platformu prilikom koncipiranja Strategije i identifikacije njegovih ciljeva i prioriteta. Skup planiranih intervencija se bazira na dva cilja nove Evropske regionalne i kohezione politike:
1) primarno stvaranje podsticajnog ambijenta za razvoj biznisa (pojačavanje pozitivne spoljašnosti i unapređenje administrativnih kapaciteta lokalnih samouprava);
2) efikasnija valorizacija lokalnih resursa u cilju privlačenja spoljnih resursa u područje (kapitala, pre svega) koji su deficitarni na lokalnom nivou.
Ubrzanjem privrednih reformi povećana je pravna sigurnost privrednih subjekata i poboljšani su uslovi poslovanja (doneti su zakoni koji omogućuju bolje poslovno okruženje, odnosno štite svojinu, ugovore, poverioce i investitore: o privrednim subjektima, stečaju, registraciji privrednih subjekata, izvršnom i parničnom postupku, hipoteci, spoljno trgovinskom poslovanju, zaštiti konkurencije i dr.).
_______________________
1Osim nekoliko izuzetaka (mala Republika Kipar, praški region Republike Češke i region Bratislave u Slovačkoj), na celokupnoj teritoriji EU, BNP po glavi stanovnika značajno zaostaje iza EU-15 proseka i, sa izuzetkom Slovenije i Közép Magyarország u Mađarskoj, takođe je, ekonomski posmatrano, znatno iza ovih tipičnih manje razvijenih delova ("Mediteranska zona").
Pored brojnih zakona, kojima je definisan pravni okvir za ekonomski razvoj na nacionalnom nivou, za regionalni razvoj i razvoj opština, posebno su relevantni: Ustav Republike Srbije, Zakon o lokalnoj samoupravi i Zakon o finansiranju lokalne samouprave.
Ustav Republike Srbije u Sedmom delu precizno uređuje teritorijalnu organizaciju Srbije, u kome posebno je naglašeno da su opštine odgovorne za svoj razvoj i da moraju doneti svoje programe razvoja (član 190).
Prema Ustavu Republike Srbije, opština u skladu sa zakonom:
- uređuje i obezbeđuje obavljanje i razvoj komunalnih delatnosti;
- uređuje i obezbeđuje korišćenje građevinskog zemljišta i poslovnog prostora;
- stara se o izgradnji i održavanju lokalnih puteva;
- stara se o zadovoljavanju potreba građana u oblasti prosvete, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite, dečije zaštite, sporta i fizičke kulture;
- stara se o razvoju turizma, zanatstva, ugostiteljstva i trgovine;
- stara se o zaštiti životne sredine;
- stara se o zaštiti, unapređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta.
Shodno odredbama članova 115. i 116. Zakona, jedinice lokalne samouprave mogu sarađivati na rešavanju pitanja od zajedničkog interesa ili organizovati asocijacije. One mogu i sarađivati sa asocijacijama lokalnih samouprava iz inostranstva.
Zakon o finansiranju lokalne samouprave donosi brojne pozitivne promene u cilju ravnomernijeg regionalnog razvoja i jačanja autonomije lokalne samouprave:
- u odnosu na baznu 2000. godinu, dosadašnji sistem finansiranja obezbedio je realan rast prihoda JLS za preko 2 puta, a učešće lokalne samouprave u BDP povećano je sa 3,8% u 2000. godini na 6,6% u 2004. godini;
- prisutne su bile značajne razlike u visini raspoloživih sredstava između pojedinih JLS, razlika između fiskalno najjače JLS (Novi Sad) i fiskalno najslabije JLS (Bojnik) je oko 16 puta (dodelom transfera, razlika je svedena na 9,5 puta u 2005. godini); transfer dobijaju samo one JLS, čiji je prosečan iznos ustupljenih poreza po stanovniku do nivoa od 90% proseka svih opština (bez gradova);
- porez na imovinu kao izvorni porez JLS značajno će omogućiti jačanje autonomije lokalne samouprave;
- zakonom se utvrđuje jedinstvena stopa učešća JLS u porezu na zarade u visini od 40% koji se plaća prema prebivalištu zaposlenog;
- JLS se ustupa 80% prihoda od turističke naknade uvedene Zakonom o turizmu.
Imajući u vidu najnovija rešenja Strategija je dizajnirana ka jedinicama lokalne samouprave, na horizontalnoj kooperaciji i koordinaciji između opština i vertikalnoj kooperaciji i koordinaciji između opštinskog nivoa sa jedne strane i i državnog nivoa sa druge strane, uvažavajući principe subsidijarnosti. Koordinacija i saradnja u dizajniranju i upravljanju Strategije nisu zasnovane jedino na institucionalnoj osnovi, već se proširuju i na ostale relevantne socijalne i ekonomske partnere koji predstavljaju interese privatnog sektora i "trećeg" sektora (nevladine organizacije).
Intenzivan interaktivni rad između Ekonomskog tima, Koordinacionog tela Vlade Republike Srbije za jug Srbije, lokalnih samouprava, nadležnih ministarstava i drugih relevantnih institucija na republičkom i lokalnom nivou trajao je kontinuirano u periodu maj-oktobar 2006. godine.
Partnerstvo - stvaranje jakog partnerstva uključujući javni, privatni sektor i lokalna udruženja. Partnerstva će se graditi na lokalnom, sub-regionalnom i na višim nivoima, sa vladinim agencijama i republičkim organima.
Promovisanje jednakih mogućnosti - nijedna grupa neće biti isključena iz procesa regionalnog razvoja i svi aspekti zajednice bi se trebali podsticati na učešće u regionalnom razvoju.
Održivost - Strategija će učiniti sve napore kako bi uspostavila programe i projekte koji imaju dugoročne ekonomske i socijalne efekte.
Kvalitet - potreba za ostvarivanjem najviših standarda kvaliteta će biti naglašena u svim aktivnostima Strategije.
Integracija i koordinacija - aktivnosti Strategije će biti integrisane, te će dopunjavati ciljeve nacionalne strategije privrednog razvoja Srbije, ostalih nacionalnih sektorskih strategija, kao i politika i programa EU.
Inovacija - razvoj i promovisanje novih načina upravljanja potrebama regije će biti podstaknuto u svim aktivnostima Strategije.
Saradnja - Strategije će promovisati volju ljudi iz regiona da podstaknu dobru saradnju i partnerstvo sa drugim regionima u Srbiji, zemljama jugoistočne Evrope i Evropske unije, a u cilju napretka, putem bržeg transfera znanja i najboljih primena.
1. Osnovni socio-ekonomski indikatori juga Srbije
Jug Srbije obuhvata 13 opština Jablaničkog i Pčinjskog okruga, što je bila polazna osnova za statističko-analitički obuhvat i davanje osnovnih ocena o stanju i mogućnostima razvoja ovog područja, na kome živi 468.613 stanovnika i čija je površina 6.289 km2.
Osnovni pokazatelji juga Srbije
Okruzi/Opštine |
Površina |
Broj stanovnika |
ND po |
Zaposleni |
Nezaposleni |
REPUBLIKA SRBIJA |
88.361 |
7.498.001 |
1.553 |
2.068.964 |
990.669 |
JUG SRBIJE |
6.289 |
468.613 |
767 |
99.337 |
75.244 |
% u RS |
7,12 |
6,25 |
- |
4,80 |
7,59 |
Jablanički okrug |
2.769 |
240.923 |
711 |
49.671 |
39.886 |
Bojnik |
264 |
13.118 |
600 |
2.029 |
2.784 |
Vlasotince |
308 |
33.312 |
463 |
6.407 |
5019 |
Lebane |
337 |
24.918 |
447 |
3.875 |
5.045 |
Leskovac |
1.024 |
156.252 |
842 |
34.333 |
25.440 |
Medveđa |
524 |
10.760 |
329 |
1.521 |
1.265 |
Crna Trava |
312 |
2.563 |
699 |
1.506 |
333 |
Pčinjski okrug |
3.520 |
227.690 |
823 |
49.666 |
35.358 |
Bosilegrad |
571 |
9.931 |
265 |
1.799 |
1.182 |
Bujanovac |
461 |
43.302 |
546 |
7.395 |
5.449 |
Vladičin Han |
366 |
23.703 |
521 |
5.312 |
4.163 |
Vranje |
860 |
87.288 |
1.305 |
24.450 |
14.045 |
Preševo |
264 |
34.904 |
307 |
3.620 |
5.418 |
Surdulica |
628 |
22.190 |
995 |
5.933 |
4.113 |
Trgovište |
370 |
6.372 |
335 |
1.157 |
988 |
Prosečna veličina opština se kreće oko 484 km2. U najmanje opštine spadaju Preševo i Bojnik (sa 264 km2), dok opština Leskovac sa 1.024 km2 spada u grupu najvećih opština u Srbiji.
Opšta odrednica ekonomsko-socijalnog nivoa razvijenosti je da, osim opština Vranje i Leskovac, većina opština već više od tri decenije ima status nerazvijenih opština, dok čak 7 od 11 opština pripadaju grupi najnerazvijenijih opština (Preševo, Bujanovac, Medveđa, Crna Trava, Bosilegrad, Trgovište i Bojnik).
Reljef, prostorna organizacija, demografski tokovi i infrastrukturna opremljenost područja doprineli su da se preko 11% naselja Republike skoncentriše na ovom prostoru (669 naselja). Međutim, sa 74,5 stanovnika na km2 (prosek Republike Srbije je 86) područje juga Srbije ima ispod prosečnu naseljenost.
2. Stanovništvo i demografske karakteristike
Narušena dugogodišnja opšta stabilnost osnovna je karakteristika aktuelnih demografskih kretanja na području juga Srbije. U čitavom posleratnom periodu stanovništvo u celini beleži umeren, konstantan porast koji je ostvaren zahvaljujući pozitivnom migracionom saldu do kraja 90-ih godina (pre svega u sedištima opština), proisteklom iz privlačnog razvojnog ambijenta u periodu industrijalizacije i visokom prirodnom priraštaju.
Međutim, destimulativna kretanja početkom 90-tih, uslovila su proces iseljavanja radno-sposobnog (i fertilnog) kontingenta i opadanje stope nataliteta, što je rezultiralo u smanjenju broja stanovnika za 24.687, odnosno za 5,1% u odnosu na 1991. godinu. Na pozitivnu stopu prirodnog priraštaja (1,3 promila, 2004. godine), presudno utiču ekstremno visoke stope priraštaja u opštinama Bujanovac (9,3) i Preševo (22,4), što je doprinelo da negativna kretanja ukupnog stanovništva budu ublažena.
Kao ilustracija negativnih demografskih tokova na ovom području poslužiće primer opština Trgovište i Medveđa koje su izgubile skoro 50% svog stanovništva u periodu između 1971-2002. godine. Ukupan broj stanovnika iz 2002. godine uključuje i oko 8.000 izbeglih i interno raseljenih lica, uglavnom srpske nacionalnosti.
Proces starenja zahvatio je i ovo područje, a najizraženiji je u seoskim sredinama. Relativni odnos ova dva kontingenta - indeks starenja 80% - značajno prelazi granicu koja ukazuje na početak starenja stanovništva (40%), što uslovljava i povećanje stope mortaliteta.
Grafikon 1. Broj stanovnika na jugu Srbije 1948-2002. godine
Broj stanovnika - jug Srbije 1948-2002. godine
Tabela 1. Obrazovna struktura i broj nepismenih, 2002. godina
|
Jablanički okrug % |
Pčinjski okrug % |
JUG SRBIJE % |
|||
Nepismeni |
18.082 |
11,3 |
15.332 |
10,2 |
33.414 |
10,8 |
Bez škole |
23.114 |
14,4 |
19.861 |
13,2 |
42.975 |
13,8 |
Osnovno |
44.174 |
27,5 |
56.293 |
37,5 |
100.467 |
32,3 |
Srednje |
67.794 |
42,2 |
50.195 |
33,5 |
117.989 |
37,9 |
Više |
6.679 |
4,2 |
5.211 |
3,5 |
11.890 |
3,8 |
Fakultetski |
7.185 |
4,5 |
6.794 |
4,5 |
13.979 |
4,5 |
Neregistrovano |
11.702 |
7,3 |
11.627 |
7,8 |
23.329 |
7,5 |
Ukupno |
16.0648 |
100,0 |
149.981 |
100,0 |
310.629 |
100,0 |
Na jugu Srbije prisutni su ozbiljni infrastrukturni problemi koji usporavaju razvoj regiona: nezadovoljavajuće stanje putne i železničke mreže, slaba putna povezanost urbanih i ruralnih područja, zastarelost kanalizacione i vodovodne mreže, znatni problemi sa otpadnim vodama, čvrstim otpadom i vodo-snabdevanjem stanovništva i privrede, nezadovoljavajuća opremljenost telekomunikacionim i poštanskim kapacitetima. Za rešenje krupnih infrastrukturnih problema neophodna su velika investiciona ulaganja.
Putna mreža je u veoma lošem stanju i zahteva hitnu rekonstrukciju i modernizaciju. Opštinski putevi, kojih je najviše (71%) uglavnom su u nezadovoljavajućem stanju. Samo 22,4% su sa savremenim kolovozom, a ostali su zemljani ili makadamski. Zbog njihovog lošeg stanja, nije omogućeno normalno odvijanje saobraćaja i međusobna povezanost sela, posebno u brdsko-planinskim delovima područja.
Tabela 2. Dužina putne mreže prema funkcionalnim kategorijama i vrsti kolovoza, 2004.
|
Putevi ukupno |
Državni putevi prvog reda |
Državni putevi drugog reda |
Opštinski putevi |
|||||||||||
Ukupno |
Savremeni |
Savremeni |
Ukupno |
Ukupno |
Savremeni |
Ukupno |
Savremeni |
||||||||
km |
km |
% |
km |
% |
km |
% |
km |
% |
km |
% |
km |
% |
km |
% |
|
Srbija |
38133 |
23688 |
62,1 |
4696 |
12,3 |
4618 |
98,3 |
10364 |
27,2 |
8902 |
85,9 |
23073 |
60,5 |
10168 |
44,1 |
Jug Srbije |
4540 |
1691 |
37,2 |
313 |
6,9 |
313 |
100 |
1006 |
22,2 |
658 |
65,4 |
3221 |
70,9 |
720 |
22,4 |
Udeo % |
11,9 |
7,1 |
- |
6,7 |
- |
6,8 |
- |
9,7 |
- |
7,4 |
- |
14,0 |
- |
7,1 |
- |
Jablanič. okrug |
1787 |
790 |
44,2 |
143 |
8,0 |
143 |
100 |
422 |
23,6 |
300 |
71,1 |
1222 |
68,4 |
347 |
18,4 |
Pčinjski okrug |
2753 |
901 |
32,7 |
170 |
6,2 |
170 |
100 |
584 |
21,2 |
358 |
61,3 |
1999 |
72,6 |
373 |
17,7 |
Izvor: RZS, Opštine u Srbiji 2005, izračunato u RZR
U odnosu na Republiku Srbiju, gde ukupno ima 5,09 metara puteva po stanovniku, na jugu Srbije ima 9,69 metara puta po stanovniku, što je znatno iznad proseka.
Jug Srbije ima povoljan položaj u okviru železničke mreže Republike Srbije, jer teritorijom Bujanovca prolazi panevropski Koridor 10, na pravcu Budimpešta - Beograd - Kragujevac - Niš - Skoplje - Solun. Železnička mreža na teritoriji cele Srbije je u vrlo lošem stanju, pa samim tim i u ovom regionu. Mreža zaostaje za standardima evropskih zemalja u pogledu elektrificiranosti, dužine dvokolosečnih pruga, maksimalno dozvoljenih brzina i osovinskog opterećenja, zbog čega joj je potrebna modernizacija.
Stepen izgrađenosti i stanje poštanskih i telekomunikacionih kapaciteta na jugu Srbije nije zadovoljavajuće. Situiranost objektima PTT saobraćaja svrstava ovaj region među najnerazvijenije u Republici. Na jugu Srbije ima svega 19,5 pretplatnika fiksne telefonije na sto stanovnika, (58,6% u odnosu na prosek Republike). Ukoliko se uzme u obzir to da je prosečna veličina domaćinstva prema popisu iz 2002. godine u Jablaničkom okrugu 3,29, a u Pčinjskom 3,55 (prosečna veličina domaćinstva u Srbiji je 2,97) ovaj pokazatelj nije toliko negativan, ali opet zahteva korektivne akcije. U regionu ima 71 pošta, što je 6.579 stanovnika na jednu poštu, dok u Republici jedna pošta prosečno opslužuje 4.806 stanovnika.
Fiksne telefonske linije su nedovoljne da zadovolje tražnju, dok pokrivenost regiona signalom mobilne telefonije nije potpun. U poređenju sa brojem stanovnika, oko pet stanovnika otpada na jedan priključak, a republički prosek je tri priključka. Situacija je posebno negativna u Preševu, Bujanovcu, Medveđi i Trgovištu.
Tabela 3. Pošta i telekomunikacije, 2004. godine
|
Pošte |
Stanovnika na |
Telefonski |
Telefonskih pretplatnika |
REPUBLIKA SRBIJA |
1.553 |
4.806 |
2.485.232 |
33,3 |
Jug Srbije |
71 |
6.579 |
90.972 |
19,5 |
Udeo, u % |
4,6 |
- |
0,039 |
58,6 |
Jablanički okrug |
32 |
7.430 |
48.547 |
20,4 |
Pčinjski okrug |
39 |
5.881 |
42.425 |
18,5 |
Izvor: RZS, Opštine u Srbiji 2005.; obrada RZR
Elektroenergetski kapaciteti uglavnom zadovoljavaju potražnju za električnom energijom. Problem u elektroenergetskom sistemu predstavljaju loša prenosna i distributivna infrastruktura.
Osnovne karakteristike privrede juga Srbije:
- značajan pad u visini narodnog dohotka u periodu 1990-2004. godine;
- značajan udeo prerađivačke industrije i zavisnost od poljoprivrede u strukturi privredne aktivnosti;
- privatni sektor generiše veći deo narodnog dohotka u Jablaničkom okrugu, dok u Pčinjskom okrugu dominira mešoviti sektor;
Tabela 4. Struktura ND po sektorima, 2004. godina
|
Polj., |
Prerađiv. |
Građev. |
Trgovina |
Saobraćaj |
Ostali |
Vanprivreda |
REPUBLIKA SRBIJA |
17,3 |
26,2 |
7,0 |
24,7 |
10,3 |
9,8 |
4,7 |
Jug Srbije |
25,3 |
32,2 |
8,5 |
16,8 |
6,5 |
8,8 |
1,9 |
Jablanički okrug |
32,8 |
25,6 |
7,6 |
18,6 |
6,4 |
6,5 |
2,5 |
Bojnik |
78,2 |
0,9 |
3,9 |
10,8 |
2,3 |
3,4 |
0,5 |
Vlasotince |
54,9 |
9,9 |
11,9 |
14,6 |
2,5 |
5,4 |
0,8 |
Lebane |
57,2 |
4,2 |
2,9 |
16,4 |
6,1 |
12,3 |
0,9 |
Leskovac |
24,8 |
31,7 |
7,0 |
19,9 |
7,2 |
6,3 |
3,1 |
Medveđa |
66,1 |
0,1 |
1,0 |
18,6 |
4,4 |
9,6 |
0,2 |
Crna Trava |
16,2 |
6,0 |
67,8 |
4,2 |
2,9 |
2,9 |
0,0 |
Pčinjski okrug |
17,7 |
38,7 |
9,5 |
15,0 |
6,6 |
11,1 |
1,4 |
Bosilegrad |
38,5 |
6,4 |
8,2 |
13,8 |
17,2 |
14,3 |
1,6 |
Bujanovac |
27,9 |
41,7 |
1,8 |
17,4 |
2,7 |
7,3 |
1,2 |
Vladičin Han |
30,7 |
32,8 |
4,4 |
15,9 |
5,7 |
9,1 |
1,4 |
Vranje |
12,6 |
45,6 |
11,6 |
14,5 |
8,0 |
5,9 |
1,8 |
Preševo |
43,6 |
12,6 |
11,5 |
21,0 |
4,8 |
6,1 |
0,4 |
Surdulica |
8,5 |
22,4 |
9,8 |
11,3 |
2,6 |
44,8 |
0,6 |
Trgovište |
37,8 |
19,5 |
2,3 |
20,7 |
18,6 |
1,1 |
0,0 |
- porast broja registrovanih preduzeća;
- porast je zabeležen u svim sektorima vlasništva (osim u društvenom sektoru);
- oko 50% preduzeća se bavi trgovinom, 10% posluje u industriji;
- manje od 30% registrovanih firmi je aktivno;
- MSP čine 99% ukupnog broja aktivnih preduzeća;
- broj radnji raste, ali sa niskim uticajem na zaposlenost;
- usporen proces privatizacije.
Narodni dohodak u regionu opao je dramatično u poslednjih 15 godina. Naime, privreda juga Srbije je u 2004. godini izgubila oko 55% vrednosti narodnog dohotka iz 1990. godine, dok su pojedine opštine (Medveđa, Trgovište, Bosilegrad) izgubile oko 74% vrednosti. Republički indeks iznosi 47%, što znači da je pad ND na ovom području Srbije mnogo oštriji.
ND po glavi stanovnika juga Srbije iznosi 49,3% republičkog proseka.
Tabela 5. Broj preduzeća po veličini i broj zaposlenih - jug Srbije
veličina |
1990. |
2000. |
2005. |
|||
|
ukupno |
% |
ukupno |
% |
ukupno |
% |
mala |
423 |
75,5 |
2.158 |
94,4 |
2.171 |
95,4 |
srednja |
104 |
18,6 |
86 |
3,8 |
79 |
3,5 |
velika |
33 |
5,9 |
41 |
1,8 |
25 |
1,1 |
ukupno |
560 |
100,0 |
2.285 |
100,0 |
2.275 |
100,0 |
zaposleni |
82.209 |
|
66.076 |
|
44.426 |
|
Tabela 6. Broj registrovanih preduzeća po vlasništvu - Jablanički okrug
|
Ukupno |
Društveni |
Privatni |
Zadružni |
Mešoviti |
Državni |
Bez oznake |
2000. |
4.456 |
269 |
3023 |
127 |
54 |
55 |
928 |
2006. |
4.973 |
175 |
3.266 |
151 |
60 |
135 |
1.204 |
Indeks |
111,6 |
65,1 |
108,0 |
118,9 |
111,1 |
245,5 |
129,7 |
Tabela 7. Broj registrovanih preduzeća po vlasništvu - Pčinjski okrug
|
Ukupno |
Društveni |
Privatni |
Zadružni |
Mešoviti |
Državni |
Bez oznake |
2000. |
3.610 |
219 |
2.462 |
123 |
62 |
50 |
694 |
2006. |
4.687 |
112 |
3.220 |
145 |
60 |
139 |
1.011 |
Indeks |
129,8 |
51,1 |
130,8 |
117,9 |
96,8 |
278,0 |
145,7 |
Iako je kao pokazatelj broj preduzeća manje relevantan u odnosu na iznos kapitala (samo jedna velika "grinfild" investicija može doneti veće ekonomske koristi od otvaranja više malih preduzeća) ovaj trend ukazuje na pozitivna kretanja u privredi.
Tabela 8. Broj registrovanih preduzeća po poreklu kapitala - Jablanički okrug
|
Domaći |
Strani |
Mešoviti |
Bez oznake |
2000. |
3.492 |
5 |
31 |
928 |
2006. |
3.699 |
13 |
63 |
1.198 |
Indeks |
105,9 |
260,0 |
203,2 |
129,1 |
Tabela 9. Broj registrovanih preduzeća po poreklu kapitala - Pčinjski okrug
|
Domaći |
Strani |
Mešoviti |
Bez oznake |
2000. |
2.887 |
8 |
21 |
694 |
2006. |
3.604 |
31 |
35 |
1.017 |
Indeks |
124,8 |
375,0 |
166,7 |
146,5 |
Tabela 10. Struktura privrede prema broju preduzeća, 2005. godina
|
UKUPNO |
Polj., |
Prerađiv. |
Građev. |
Trgovina |
Saobraćaj |
Ostali |
Vanprivreda |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
REPUBLIKA SRBIJA |
69.394 |
3.016 |
14.664 |
3.823 |
32.628 |
3.966 |
1.490 |
9.807 |
Jug Srbije |
2.275 |
87 |
503 |
138 |
1.139 |
161 |
64 |
183 |
Jablanički okrug |
1.043 |
45 |
233 |
73 |
491 |
86 |
23 |
92 |
Bojnik |
20 |
3 |
4 |
2 |
5 |
1 |
1 |
4 |
Vlasotince |
96 |
5 |
17 |
19 |
37 |
7 |
2 |
9 |
Lebane |
68 |
2 |
20 |
2 |
30 |
6 |
3 |
5 |
Leskovac |
837 |
34 |
181 |
50 |
416 |
71 |
13 |
72 |
Medveđa |
15 |
1 |
8 |
- |
3 |
1 |
1 |
1 |
Crna Trava |
7 |
- |
3 |
- |
- |
- |
3 |
1 |
Pčinjski okrug |
1.232 |
42 |
270 |
65 |
648 |
75 |
41 |
91 |
Bosilegrad |
19 |
2 |
1 |
2 |
9 |
3 |
2 |
0 |
Bujanovac |
210 |
8 |
46 |
5 |
135 |
6 |
5 |
5 |
Vladičin Han |
78 |
3 |
24 |
6 |
30 |
8 |
2 |
5 |
Vranje |
716 |
22 |
167 |
35 |
365 |
38 |
27 |
62 |
Preševo |
132 |
- |
13 |
7 |
80 |
14 |
2 |
16 |
Surdulica |
54 |
2 |
16 |
9 |
16 |
6 |
3 |
2 |
Trgovište |
23 |
5 |
3 |
1 |
13 |
|
0 |
1 |
Izvor: Završni računi 2005., obrada RZR
Grafikon 2. Regresiona analiza kretanja broja preduzeća do 2015. po nastavku postojećeg scenarija
Regresiona analiza kretanja broja preduzeća do 2015. po nastavku postojećeg scenarija
Uočava se da je oko 50% preduzeća registrovano u trgovini, a zatim društveno-političke organizacije (14%), preduzeća iz industrije i rudarstva (10%) i obrazovne institucije (9%). Po podacima Narodne banke Srbije, manje od 30% preduzeća u 2005. godini je bilo aktivno. Situacija u Jablaničkom okrugu je još nepovoljnija (21,5%), posebno u opštinama Crna Trava (9,4%) i Medveđa (11,7%).
Jablanički i Pčinjski okrug poseduju povoljne uslove za razvoj poljoprivrede i prehrambene industrije. Brdsko-planinski deo pogoduje razvoju voćarstva, vinogradarstva i stočarstva i čini oko dve trećine područja.
Tabela 11. Broj registrovanih poljoprivrednih gazdinstava na dan 27.10.2006. godine
Opština |
Regija |
PPG |
RPG |
|
Aktivni |
Blokirani |
|||||
Ukupno |
PPG |
RPG |
Ukupno |
PPG |
RPG |
Ukupno |
|||||
Bojnik |
634 |
1 |
635 |
633 |
1 |
634 |
1 |
0 |
1 |
||
Vlasotince |
2342 |
0 |
2342 |
2340 |
0 |
2340 |
2 |
0 |
2 |
||
Lebane |
1256 |
6 |
1262 |
1251 |
6 |
1257 |
5 |
0 |
5 |
||
Leskovac |
5488 |
10 |
5498 |
5401 |
8 |
5409 |
87 |
2 |
89 |
||
Medveđa |
564 |
1 |
565 |
563 |
1 |
564 |
1 |
0 |
1 |
||
Crna Trava |
255 |
0 |
255 |
254 |
0 |
254 |
1 |
0 |
1 |
||
|
Jablanički |
10539 |
18 |
10557 |
10442 |
16 |
10458 |
97 |
2 |
99 |
|
Bosilegrad |
512 |
2 |
514 |
512 |
2 |
514 |
0 |
0 |
0 |
||
Bujanovac |
1655 |
8 |
1663 |
1654 |
8 |
1662 |
1 |
0 |
1 |
||
Vladičin Han |
1150 |
0 |
1150 |
1149 |
0 |
1149 |
1 |
0 |
1 |
||
Vranje |
1960 |
22 |
1982 |
1956 |
21 |
1977 |
4 |
1 |
5 |
||
Preševo |
895 |
4 |
899 |
895 |
4 |
899 |
0 |
0 |
0 |
||
Surdulica |
668 |
1 |
669 |
668 |
1 |
669 |
0 |
0 |
0 |
||
Trgovište |
264 |
1 |
265 |
264 |
1 |
265 |
0 |
0 |
0 |
||
|
Pčinjski |
7104 |
38 |
7142 |
7098 |
37 |
7135 |
6 |
1 |
7 |
|
Individualni sektor zauzima primarno mesto u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji u čijem je vlasništvu 90% svih proizvodnih kapaciteta.
5.2. Poljoprivredna zaposlenost
Učešće poljoprivrede u društvenom proizvodu privrede ovog područja iznosi 25,2%. Struktura gazdinstva je vrlo nepovoljna sa prosečnom veličinom gazdinstva od oko 3 hektara, a samo mali procenat proizvođača obrađuje preko 10 hektara zemljišta.
Ukupno poljoprivredno stanovništvo u opštini Bujanovac iznosi 8.267 što čini 19,1% ukupnog broja stanovnika, u Preševu 8.223 (17,8%), dok je u opštini Medveđa broj poljoprivrednog stanovništva 2.990 ili 27,8%.
Poljoprivredna populacija značajno stari, a nivo obrazovanosti je prilično nizak. Veoma mali broj poljoprivrednika je specijalizovan za određeni tip poljoprivredne proizvodnje. Navodnjavane površine su jako male, a sistemi su zastareli.
5.3. Finansijska pomoć poljoprivredi
Za poslednje tri godine od strane Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa kratkoročnim merama kreditiranja izdvojeno je 4.172.000 dinara. Najviše u opštini Bujanovac, 52 kredita, od čega 36 u 2006. godini.
Tabela 12. Kratkoročni krediti plasirani u poljoprivredu na teritoriji opština Preševo, Bujanovac i Medveđa
|
UKUPNO |
2004. |
2005. |
2006. |
||||
BUJANOVAC |
52 |
3.944.000 |
3 |
200.000 |
13 |
720.000 |
36 |
3.024.000 |
MEDVEĐA |
14 |
1.480.000 |
4 |
280.000 |
3 |
240.000 |
7 |
960.000 |
PREŠEVO |
1 |
80.000 |
0 |
0 |
1 |
80.000 |
0 |
0 |
Tabela 13. Dugoročni krediti plasirani u poljoprivredu na teritoriji opština Preševo, Bujanovac i Medveđa
|
UKUPNO |
2004. |
2005. |
2006. |
||||
BUJANOVAC |
5 |
18.624.026 |
3 |
16.737.500 |
1 |
782.496 |
1 |
1.104.030 |
MEDVEĐA |
1 |
883.224 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
883.224 |
PREŠEVO |
10 |
25.073.383 |
1 |
3.600.000 |
0 |
0 |
9 |
21.473.383 |
Dugoročnim merama kreditiranja u 2004., 2005. i 2006. godini izdvojeno je 44.580.633 dinara od čega je najviše realizovano u opštini Preševo, 9 kredita za 2006. godinu.
6. Konkurentnost privrede juga Srbije
Analiza troškova rada po zaposlenom ima značajnu ulogu prilikom procenjivanja konkurentnosti pojedinih sektora, naročito u situaciji kada visoki troškovi po zaposlenom poništavaju koristi višeg nivoa produktivnosti.
Efikasnost korišćenja radne snage, tj. produktivnost rada preduzeća u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu je daleko ispod nivoa privrede (47,3%).
Grafikon 3. Produktivnost rada u hilj. din., 2005.
Nivoi produktivnosti rada u 2005. godini u preduzećima oba okruga su približno isti (Jablaničkom 48,2% i Pčinjskom okrugu 46,7%). Ovi pokazatelji ukazuju na mogućnost rešavanja širokog seta problema povećanjem produktivnosti.
7. Privatizacija i restrukturiranje
Od početka privatizacije od januara 2002. godine do septembra 2006. godine na području juga Srbije je ukupno privatizovano 67 preduzeća, čime je ostvaren prihod od 74,9 mil. evra, a ukupna vrednost ugovorenih investicija iznosi 61,5 mil. evra. Aukcijom je prodato 63 preduzeća, a tenderskom procedurom 4. Na finansijski rezultat privatizacije tenderskom prodajom je inkasirano 74,2% sredstava, a 25,8% aukcijskom prodajom.
Tabela 14. Rezultati privatizacije januar 2002. - septembar 2006. godine
|
Broj preduzeća |
Prihod od privatizacije, 000 evra |
Ugovorene investicije, 000 evra |
||||||
Ukupno |
Tender |
Aukcija |
Ukupno |
Tender |
Aukcija |
Ukupno |
Tender |
Aukcija |
|
Jablanički okrug |
40 |
1 |
39 |
17.513 |
3.500 |
14.013 |
24.097 |
20.000 |
4.097 |
Bojnik |
4 |
- |
4 |
1.412 |
- |
1.412 |
277 |
- |
277 |
Vlasotince |
5 |
- |
5 |
1.000 |
- |
1.000 |
290 |
- |
290 |
Lebane |
1 |
- |
1 |
301 |
- |
301 |
20 |
- |
20 |
Leskovac |
30 |
1 |
29 |
14.800 |
3.500 |
11.300 |
23.510 |
20.000 |
3.510 |
Medveđa |
0 |
- |
- |
0 |
- |
- |
0 |
- |
|
Crna Trava |
0 |
- |
- |
0 |
- |
- |
0 |
- |
|
Pčinjski okrug |
27 |
3 |
24 |
57.400 |
52.100 |
5.300 |
37.409 |
27.018 |
10.391 |
Bosilegrad |
3 |
- |
3 |
170 |
- |
170 |
38 |
- |
38 |
Bujanovac |
1 |
- |
1 |
491 |
- |
491 |
406 |
- |
406 |
Vladičin Han |
6 |
1 |
5 |
1.176 |
50 |
1.126 |
1.579 |
578 |
1.001 |
Vranje |
11 |
2 |
9 |
54.771 |
52.050 |
2.721 |
27.803 |
26.440 |
1.363 |
Preševo |
2 |
- |
2 |
590 |
- |
590 |
7.509 |
- |
7.509 |
Surdulica |
4 |
- |
4 |
202 |
- |
202 |
75 |
- |
75 |
Trgovište |
0 |
- |
- |
0 |
- |
- |
0 |
- |
|
JUG SRBIJE |
67 |
4 |
63 |
74.913 |
55.600 |
19.313 |
61.506 |
47.018 |
14.489 |
Dinamika procesa privatizacija pokazuje neravnomeran tok privatizacije na celoj teritoriji Srbije. Usporen proces privatizacije posebno je izražen na jugu Srbije.
8. MSP i preduzetništvo juga Srbije
Položaj MSPP sektora u Srbiji. Sektor malih i srednjih preduzeća i preduzetništva na jugu Srbije suočava se sa dosta problema u radu. Kao ključni su navedeni problemi u obnavljanju i pronalaženju tržišta, neophodnost ulaganja u opremu, povoljniji uslovi kreditiranja i dr. Za većinu MSPP sektora sa ovog područja dostupni su samo niži delovi lanca snabdevanja (podugovarački odnosi), ali postoje i primeri uspešnog nastupa na regionalnom tržištu.
Tabela 15. Indikatori uslova poslovanja
POSLOVANJE |
Srbija |
Bugarska |
Rumunija |
Hrvatska |
Mađarska |
Slovenija |
rang |
68 |
54 |
49 |
124 |
66 |
61 |
||
Osnivanje preduzeća |
18 |
32 |
11 |
45 |
38 |
60 |
broj dana |
Izdavanje dozvola |
211 |
226 |
242 |
278 |
212 |
207 |
broj dana |
Regulativa u oblasti rada |
38 |
47 |
51 |
50 |
34 |
57 |
indeks rigidnosti |
Uknjižavanje imovine |
111 |
19 |
150 |
399 |
78 |
391 |
broj dana |
Odobravanje kredita |
5 |
4 |
5 |
0 |
5 |
3 |
indeks kreditnog |
Zaštita investitora |
5,3 |
6 |
6 |
3 |
4 |
6 |
indeks zaštite |
Plaćanje poreza |
168 |
616 |
198 |
196 |
304 |
272 |
broj sati |
Prekogranična trgovina |
11; 12 |
26; 25 |
14; 14 |
26; 18 |
23; 24 |
20; 24 |
broj dana izvoza, |
Rešavanje trgovinskih sporova |
635 |
440 |
335 |
561 |
335 |
1350 |
broj dana |
Zatvaranje preduzeća |
2,7 |
3 |
4,6 |
3 |
2 |
2 |
broj godina |
Izvor: RZR prema podacima Svetske banke
Prema rezultatima istraživanja Svetske banke o rezultatima poslovanja (Izveštaj o poslovanju 2007. godine), Srbija je značajno popravila rejting. Na listi od 175 analiziranih zemalja Srbija se po pitanju uslova poslovanja nalazi na 68. mestu, što predstavlja poboljšanje sa 95. pozicije iz izveštaja od prethodne godine. U poređenju sa zemljama u okruženju, Srbija je ostvarila najveće poboljšanje uslova poslovanja u 2005. i 2006. godini. Rezultati analize pokazuju da je u Republici Srbiji trenutno ubrzan proces za otpočinjanje poslovanja: za osnivanje preduzeća potrebno je 18 dana, za registraciju preduzeća 111 dana, za izdavanje dozvola 211 dana, a za plaćanje poreza 168 sati godišnje. Potrebno je napomenuti da ovi podaci značajno variraju u zavisnosti od efikasnosti lokalne administracije.
U Medveđi i Preševu nema velikih preduzeća, dok je u Bujanovcu prisutno jedno veliko preduzeće. Broj malih preduzeća u Bujanovcu je 266, Preševu 144 a u Medveđi ekstremno malo - svega 20. Srednjih preduzeća je u Preševu 2, Bujanovcu 8 i u Medveđi nemamo kategoriju srednjih preduzeća.
Broj preduzeća. Od ukupnog broja MSPP, 69,0% ih je koncentrisano u tri sektora: trgovina na veliko i malo, opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za ličnu upotrebu u domaćinstvu - 42,0%, prerađivačka industrija - 16,1%, i saobraćaj, skladištenje i veze 10,9%.
Prosek na ovom području je 29,1 radnji i MSP na 1000 stanovnika u 2004. godini je značajno manji od republičkog proseka - 37,6. Ova činjenica je u suprotnosti sa ustaljenim mišljenjem (veoma pozitivnim) regionalnog stanovništva, vezano za nivo preduzetništva: ukoliko se radnje i MSP smatraju formama otelovljene preduzetničke inicijative, nivo preduzetništva regionalnog stanovništva je ispod republičkog proseka (2,51% stanovništva u južnoj Srbiji, 3,76% u Republici Srbiji). Procenjuje se da ovom području nedostaje još 1.638 MSP i čak 4.199 radnji, da bi bio na nivou republičkog proseka.
Zaposlenost. U sektoru MSP juga Srbije radilo je 2.958 zaposlenih.
Ukupan promet. Porast učešća malih i srednjih preduzeća u prometu MSPP sa 41,1% u 2005. godini na 46,2% u 2004. godini ukazuje na činjenicu da su mala i srednja preduzeća počela sa ozbiljnijim razvojem i može se očekivati da će postati inicijator ubrzanijeg privrednog razvoja.
Da je sektor MSPP izuzetno nerazvijen na području juga Srbije pokazuje i analiza uticaja MSPP na promet ukupne privrede (svega 2,3%, odnosno 2,6% prometa privatnog sektora ukupno).
Porast vrednosti izvedenih pokazatelja: BDV po preduzeću (1.251,0 hiljada dinara u 2004. godini; 1.686,8 hiljada dinara u 2005. godini), BDV po radniku (473,9 hiljada dinara u 2004. godini; 575,6 hiljada dinara u 2005. godini) i rast učešća BDV u prometu (sa 14,3% na 16,8%) ukazuje na oživljavanje proizvodne aktivnosti i povećan uticaj MSPP na ukupnu ekonomsku aktivnost Republike Srbije, a samim tim i na sprovođenje strukturnih reformi. Ostvarena BDV po preduzeću povećana je kod svih privrednih subjekata, a najveći porast ostvarila su mikro preduzeća (38,4%), koja su ostvarila i najveći porast BDV po radniku (40,5%).
Efikasnost poslovanja MSP. MSP su koncentrisana u radno intenzivnim i uslužnim delatnostima sa bržim obrtom kapitala i kraćim proizvodnim ciklusom, tako da je skoro 70% profita MSP sektora ostvareno u trgovini na veliko i malo (38,2%) i prerađivačkoj industriji (30,8%).
Osnovni problemi poslovanja MSPP sektora.
Tabela 16. Glavni problemi u poslovanju po mišljenju anketiranih MSPP
Broj |
Glavni problemi u poslovanju |
Odgovor, u % |
1. |
Nedostatak sredstava |
36,0 |
2. |
Propisi (zakonska regulativa) |
21,0 |
3. |
Nedostatak informacija o tržištima |
11,0 |
4. |
Neusklađenost sa standardima |
9,3 |
5. |
Nedostatak kvalifikovane radne snage |
8,3 |
6. |
Nedostatak informacija o tehnologijama |
5,2 |
7. |
Razvoj ljudskih resursa |
3,3 |
8. |
Drugo |
5,9 |
|
Ukupan broj odgovora |
100,0 |
Tabela 17. Pregled rangiranih zakonskih i administrativnih prepreka
Redosled najčešćih zakonskih prepreka |
Rang |
|
1. |
Poreska opterećenja |
3,66 |
2. |
Dozvole za gradnju i renoviranje nekretnine |
4,05 |
3. |
Podnošenje obaveznih finansijskih i poreskih izveštaja |
4,16 |
4. |
Rad inspekcijskih organa |
4,25 |
5. |
Dozvole za rad |
4,57 |
6. |
Uvoz i tranzit robe |
4,86 |
7. |
Izvoz robe |
5,05 |
8. |
Registrovanje poslovanja |
5,26 |
Stimulativni poreski sistem
Podsticaji koji postoje u okviru naplate poreza na dobit za velika preduzeća su predstavljeni u poreskih oslobađanja:
1) na rok od 10 godina za poreskog obveznika koji izvrši ulaganje veće od 600 mil. din. i zaposli na neodređeno vreme najmanje 100 lica. Poresko oslobađanje teče po ispunjenju uslova od prve godine u kojoj se ostvari oporeziva dobit;
2) poreski obveznik koji obavlja delatnost na području od posebnog interesa za RS, oslobađa se plaćanja poreza za period od 5 godina ako ispuni uslove:
- ako uloži u osnovna sredstva više od 6 mil. din;
- koristi 80% vrednosti osnovnih sredstava na području od posebnog interesa za RS;
- u periodu ulaganja dodatno zaposli najmanje 5 lica na neodređeno vreme;
- ako najmanje 80% novozaposlenih ima prebivalište i boravište na području od posebnog interesa za RS.
Stope poreza na dobit preduzeća od 10% i PDV od 18% među najnižima su u Evropi, ali se efekti devalviraju drugim poreskim opterećenjima, raznim taksama, procedurama i administriranjem.
Na MSPP se primenjuju isti podsticaji koji postoje u okviru naplate poreza na dobit kao i za velika preduzeća (osim za investiciona ulaganja u iznosu od 600 miliona dinara i zapošljavanje 100 novih radnika).
Pored poreskih olakšica koje postoje i za velika preduzeća, postoje i poreske olakšice koje se odnose na MSPP, kao što su poreski krediti iz člana 48 (za ulaganje u sopstvena sredstva u sopstvenoj registrovanoj delatnosti), 48a (za ulaganje u osnovna sredstva za obavljanje određenih proizvodnih delatnosti) i 49. Zakona o porezu na dobit preduzeća, 84/04 (za zapošljavanje novih radnika na neodređeno vreme.
Najveći teret za MSPP predstavlja fiskalno opterećenje zarada. Tokom 2006. godine usvojene su izmene Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje i Zakona o porezu na dohodak građana, kako bi se doprinelo fiskalnom rasterećenju u poslovanju preduzeća i preduzetnika, a koje se odnosi na zarade zaposlenih. Izvršena je korekcija kojom je prosečno fiskalno opterećenje neto zarada smanjeno sa 73,1% na 62,7%, s tim što je obezbeđeno veće rasterećenje za radnointenzivne grane i nerazvijena područja. Uvedeno je selektivno stimulisanje zapošljavanja i zaštite najosetljivijih starosnih i socijalnih grupa stanovništva. Ove izmene nisu predvidele povoljniji tretman za MSPP, ali će se povoljno odraziti i na njihovo poslovanje. Suština poreskih izmena sastoji se u sledećem:
- stopa poreza na zarade smanjena je sa 14% na 12% i utvrđen je neoporezivi deo zarade do iznosa od 5.000 dinara;
- oslobođene su od obaveze plaćanja zarada i doprinosa, na teret poslodavaca, firme koje zapošljavaju mlade i to: u trajanju od tri godine za pripravnike mlađe od 30 godina i u trajanju od dve godine za nezaposlene (koji su prijavljeni kod NZS najmanje tri meseca) mlađe od 30 godina;
- firme koje zaposle lica starija od od 45 godina (koja su na evidenciji NZS najmanje šest meseci) neće plaćati porez na zaposlene i biće oslobođeni plaćanja 80% doprinosa na teret poslodavca. Primenjuje se od 1. septembra 2006. godine;
- za zapošljavanje lica starijih od 50 godina firme će se oslobađati obaveze plaćanja poreza na zarade i doprinosa u potpunosti;
- uvedena su oslobađanja za invalide;
- katastarski prihodi od poljoprivrede i šumarstva neće se oporezivati u 2006. i 2007. godini.
9.1.1. Kvantitativni indikatori
U tekućoj deceniji u većim urbanim sredinama zapaža se izvesno približavanje svetskim trendovima: koncentraciji trgovine, pre svega obima prometa, na manji broj velikih učesnika, pojačano povezivanje sa proizvodnjom, jačanje promocije, diverzifikovanje kanala prodaje, skromno uvođenje novijih oblika trgovine (elektronsko) i dr.
Vrlo malo od toga je zabeleženo u tri opštine juga Srbije. Aktivnost prethodnih društvenih trgovinskih preduzeća, uglavnom lokalnih monopola, preuzeo je izuzetno veliki broj malih trgovinskih preduzeća i radnji.
Tabela 18. Jug Srbije: Broj trgovinskih preduzeća i radnji
Opština |
Pravna lica |
Radnje |
Ukupno |
Bujanovac |
135 |
244 |
379 |
Preševo |
80 |
214 |
294 |
Medveđa |
3 |
60 |
63 |
UKUPNO |
218 |
518 |
736 |
Prema navedenim podacima, na području tri opštine registrovano je preko 700 trgovinskih aktera. Na veličinu područja od oko 89 hiljada stanovnika, ovo daje visoku "pokrivenost", odnosno postoji jedno registrovano trgovinsko preduzeće/radnja na oko 120 stanovnika.
Trgovinska delatnost učestvuje sa oko 60% u broju samostalnih preduzetnika (radnji), i uglavnom je koncentrisana na maloprodaju. Statistika u tri opštine zbirno evidentira oko 2.200 zaposlenih u sektoru privatnog preduzetništva, te bi se procena zaposlenosti u trgovinskim radnjama mogla kretati oko 1.200-1.500 zvanično zaposlenih.
U sve tri opštine juga Srbije udeli trgovine su ispod odgovarajućih republičkih proseka, koji iznose 24,7 % za udeo u nacionalnom dohotku i 13,2% u zaposlenosti.
9.2. Konkurencija i kretanje cena
Postoji određena konkurencija unutar lokalne trgovine, pre svega u onim oblastima u kojima je predimenzioniranost naglašenija. S obzirom na strukturu trgovine, osnovni oblici konkurentskog nadmetanja su lokacija i kvalitet usluge.
Konkurencija preko cena uglavnom je manje zastupljena. Prodajne cene su nešto niže nego u okruženju. Niska kupovna moć potrošača je jedan od glavnih faktora.
9.3. Spoljnotrgovinske performanse
Spoljnotrgovinski bilans juga Srbije je negativan, ali manje nego što je slučaj sa nacionalnim bilansom. Izvoz se uglavnom sastoji od sredstava za potrošnju. Izvoz investicione robe je veoma mali. Regionalnim uvozom dominira uvoz sredstava za reprodukciju. Sredstva za potrošnju uglavnom dolaze iz drugih regiona.
Tabela 19. Struktura izvoza i uvoza (u mil. dolara)
IZVOZ |
Sredstva |
Sredstva |
Sredstva |
2000. |
16,5 |
0,9 |
55,2 |
2001. |
17,0 |
1,5 |
55,0 |
2002. |
20,5 |
1,3 |
68,6 |
UVOZ |
Sredstva |
Sredstva |
Sredstva |
2000. |
82,5 |
9,3 |
7,5 |
2001. |
74,9 |
11,2 |
12,9 |
2002. |
67,6 |
14,9 |
18,1 |
Južna Srbija ima negativan trgovinski bilans sa većinom zemalja. Bilans je pozitivan samo sa dve bivše jugoslovenske republike. Nekoliko grana industrije je održalo dobre odnose sa ovim državama tokom sankcija i ekonomskog slabljenja. Saldo sa Italijom pokazuje nove karakteristike juga Srbije: proizvodnja potrošačke robe koju dizajnira i distribuira neka strana država. Ovakav "džobing" predstavlja osnovu tehnološkog i tržišnog razvoja kao i potencijalni povratak na tržište jugoistočne Evrope od strane nezavisnih srpskih preduzeća.
Tabela 20. Glavni uvozni i izvozni partneri u 2003. godini (u mil. dolara)
Zemlje |
Ukupno |
Izvoz |
Uvoz |
Bilans |
Italija |
56.9 |
24.9 |
32.0 |
-7.1 |
Makedonija |
27.1 |
16.2 |
10.9 |
5.3 |
Nemačka |
17.2 |
5.6 |
11.6 |
-6.0 |
BiH |
16.5 |
13.3 |
3.2 |
10.1 |
Grčka |
10.5 |
3.3 |
7.2 |
-3.9 |
Bugarska |
6.6 |
2.5 |
4.1 |
-1.6 |
10.1. Kvantitativni indikatori
Turizam, kao klasična tercijarna delatnost, je i u opštinama juga Srbije u prethodnom periodu bio pod dejstvom nepovoljnih faktora razvoja, pre svega ekonomske stagnacije i recesije. Kretanja najreprezentativnijih parametara, broja turista i njihovog prosečnog boravka, je različito po opštinama:
Grafikon 4. Broj noćenja turista po opštinama na jugu Srbije
Broj noćenja turista na jugu Srbije 1990-2004. god.
Zbirno posmatrano, broj noćenja je sada oko nivoa od pre petnaestak godina, na osnovu kompenzacija dva kretanja suprotnih smerova: smanjen je broj turista, ali je povećan prosečan boravak. Prosečan boravak (8,6 dana po turisti) je znatno iznad republičkog proseka (3,6). Ovo je rezultat strukture ove delatnosti na jugu Srbije, sa dominantnim udelom banjskog, tj zdravstveno-rekreativnog turizma, koji pretpostavlja duži boravak. Udeo stranih turista je u opštinama sa razvijenijim turizmom (Medveđa i Bujanovac) praktično marginalan, sa oko 2-3% u totalima. Za poređenje, republički prosek udela stranih turista je posmatrane godine (2004.) iznosio 20% i 13%, za broj turista i noćenje, respektivno.
Posmatrano zbirno za područje, udeli turizma nisu znatnije različiti od republičkih proseka, koji iznose 1,9% za narodni dohodak i 2,6% za zaposlenost.
10.2. Razvijenost i ocena kapaciteta
Najznačajniji postojeći turistički kapaciteti su iz oblasti banjskog, tj zdravstveno-rekrativnog turizma. U opštini Medveđa, gde je turizam jedna od okosnica celokupnog ekonomskog razvoja, nosilac turističke aktivnosti je Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju iz Sijerinske banje koji raspolaže sa oko 300 ležajeva (Stacionar zavoda 150, hotel "Gejzer", B kategorije, 100 postelja i kamp "Sijerinska Banja" sa 50 ležajeva). Banja raspolaže sa oko 1500 ležajeva u privatnom sektoru. Nosilac turističkog razvoja u opštini Bujanovac je Holding kompanija DP "Vrelo" koja u svom sastavu ima Zavod "Vrelo" - objekat B kategorije sa 200 ležajeva u Bujanovačkoj Banji i konak manastira Sv. Prohor Pčinjski sa 100 ležajeva. Kompanija zapošljava oko 200 radnika. U Bujanovcu se ugostiteljskom delatnošću bavi i DP Proleće koje u svom sastavu ima Motel kamping Bujanovac sa 80 ležajeva i pogon za proizvodnju ugostiteljske opreme. Zapošljava 52 radnika. U okviru DP Duvanska industrija Bujanovac posluje motel na jezeru sa 25 ležajeva. U opštini Preševo nema preduzeća (pravnih lica) iz oblasti turizma i ugostiteljstva. Registrovani turistički promet u ovoj opštini odnosi se na privatne ugostiteljske radnje.
Turizam nije razvijen srazmerno potencijalima područja koje karakteriše prirodne lepote, biodiverzitet, kulturno istorijski spomenici i već izgrađeni, postojeći kapaciteti. Aktiviranjem ovih potencijala uz pomoć dodatnih finansisjkih sredstava, rešavanje infrastrukturnih problema i upošljavanjem stručnog kadra, kao i osmišljavanje organizovanije ponude, ova grana privrede bi mogla da značajnije doprinese povećanju društvenog proizvoda područja.
Za sektor usluga u našim uslovima procenjuje se da je udeo sive ekonomije znatno iznad proseka za ostale delatnosti.
U ukupnom broju aktera ponude na tržištu usluga daleko je najzastupljenija trgovina (60%), potom slede usluge iz delatnosti transporta (11%), turizam i ugostiteljstvo (10%) i usluge održavanja i opravki (3,5%), koje se najvećim delom odnose na motorna vozila. U broju registrovanih aktera za ostale usluge (145, ili 16,5% ukupnog) relativno su značajno zastupljene usluge višeg stručnog nivoa, uglavnom advokatske (24), i tek početno usluge vezane za konsalting i kompjutere (6). Ostale radnje su iz klasičnih oblasti ličnih usluga i zanatstva. Usluge se po pravilu organizuju preko formalnog oblika samostalnih radnji, te uvid o redu veličine sektora ostalih usluga može pružiti naredna tabela.
Tabela 21. Broj registrovanih uslužnih radnji
|
Bujanovac |
Preševo |
Medveđa |
Jug Srbije |
Registrovane samostalne radnje, ukupno |
452 |
308 |
120 |
880 |
- trgovina |
244 |
220 |
60 |
524 |
- hoteli i restorani |
39 |
28 |
19 |
86 |
- održavanje i opravke |
13 |
14 |
4 |
31 |
- druge radnje |
156 |
46 |
37 |
239 |
- taksi i prevoz roba |
68 |
6 |
20 |
94 |
- ostale usluge |
88 |
40 |
17 |
145 |
Šanse za ostvarenje strateških ciljeva razvoja ostalih usluga najpre se vezuju za:
- povećanje tražnje za uslugama na osnovu ukupnog ekonomskog rasta;
- eksterne finansijske i ostale podrške aktivnostima samozapošljavanja;
- razvoj tranzitnog turizma i izgradnju multifunkcionalnih objekata na glavnim saobraćajnicama i graničnim prelazima;
- izdvajanje i podrške za nekoliko starijih zanata, koji bi se ugradili u prepoznatljivu sliku regionalnih specifičnosti;
- relativno mlado stanovništvo, spremno za obuke i prekvalifikacije.
11. Strane direktne investicije
Strane direktne investicije (SDI) su neophodan uslov za brži ekonomsko-socijalni razvoj privreda u tranziciji i to ne samo zbog nedostatka domaćeg kapitala, već i zbog unapređenja metoda korporativnog upravljanja, transfera nove tehnologije, povećanja konkurentnosti preko proširenja i standardizacije proizvodnih programa i usluga, jačih trgovinskih veza sa poslovnim partnerima na propulzivnim tržištima i s tim u vezi, povećane izvozne aktivnosti. Osnovna podela SDI uočava sledeće 4 kategorije:
1) "Grinfild" investicije;
2) Merdžing/akvizicije;
3) Vertikalno povezivanje SDI;
4) Horizontalno povezivanje SDI.
Za naše okruženje značajna je i kategorija "braunfild" investicija koje su karakteristične za zemlje u tranziciji ili post-recesioni period. Po ovom pristupu u saradnji sa lokalnim vlastima ulaže se u napuštene proizvodne pogone koji su najčešće ekološki zagađeni.
Primenom koncepata koji su usvojeni na sastanku Pakta za stabilnost Republika Srbija tokom poslednjih nekoliko godina poboljšava investicionu klimu i kreditni rejting, i zahvaljujući stabilizaciji, pogodnostima za investitore, jeftinoj i obrazovanoj radnoj snazi značajno povećava iznos stranih direktnih investicija. Republika Srbija je 2004. godine od strane Svetske banke proglašena za zemlju sa najboljim procesom reformi.
Posebne pogodnosti za strane investitore su mogućnosti pristupa na strana tržišta:
- Srbija je jedini član van Zajednice nezavisnih država koji sa Rusijom ima sporazum o slobodnoj trgovini, što otvara tržište od 150.000.000 ljudi za robu proizvedenu u Srbiji;
- Srbija ima status preferencijalne trgovine sa EU i SAD;
- Evropski koridori 7 i 10 prolaze kroz Republiku Srbiju, što je posebno interesantno za jug Srbije.
Takođe, osnov za privlačenje stranih direktnih investicija su i pogodnosti koje Republika Srbija nudi u smislu:
- brzog otvaranja preduzeća;
- veliki broj poreskih olakšica, podsticaja i kredita koji se nude investitorima, a čiji se iznosi kreću i do nekoliko desetina miliona evra za direktne investicije u automobilsku industriju,
- najniže stope poreza na dodatu vrednost u Centralnoj i Istočnoj Evropi (0%, 8% i 18%), u odnosu na 19%-25% u ostalim zemljama;
- najniže stope poreza dobit u Centralnoj i Istočnoj Evropi (10%) u odnosu na 15%-26% u zemljama okruženja;
- najniža stopa poreza na lična primanja, koja se kreće od 14% za zaradu, do 20% za druge lične prihode (porez se kreće od 16%-45% u zemljama okruženja) Od 1. januara 2007. godine stopa poreza na zaradu će iznositi 12%. Sadašnja stopa poreza na prihode od samostalne delatnosti 10%;
- sporazuma na osnovu kojih se izbegava dvostruko oporezivanje;
- jeftina i stručna radna snaga - u Republici Srbiji godišnje diplomira 15.000 studenata, magistrira 1.000, a doktorira 350. Naši univerziteti su priznati u svetu, posebno Univerzitet u Beogradu. Prosečni troškovi za radnu snagu su 334 evra mesečno, što je mnogo niže u odnosu na zemlje sa sličnim kvalifikacijama radne snage.
Grafikon 5. Strane direktne investicije u Srbiju 2001-2006.
Strane direktne investicije (SDI)
Od 2001. godine nastavlja se trend povećanja SDI, a veći deo investicija se odnosi na kupovinu dela domaćih državnih i društvenih preduzeća i banaka u procesu tenderske i aukcijske privatizacije. Uočava se blago eksponencijalni trend sa prekidom posle 2003. godine. Ukoliko se ovaj trend eksatrapolira dobijaju se očekivane vrednosti SDI za budući period.
Kada se posmatra jug Srbije, od 2002. godine samo je 7 preduzeća našlo strateške partnere. Prodajom ovih firmi ostvarena je ukupna cena od 56,6 mil. evra, što iznosi 75,6% ukupnih prihoda od privatizacije u dva okruga juga Srbije, odnosno 74,5% vrednosti ukupno planiranih investicija.
12. Finansije, bankarstvo i investicioni fondovi
Generalni zaključak je da je na jugu Srbije došlo do porasta broja finansijskih institucija. Nekoliko domaćih i međunarodnih banaka su odlučile da otvori filijale u regionu.
Odluke o odobrenju kreditnih aranžmana se uglavnom donose od strane Kreditnih odbora na centralnom nivou. Rad banaka je pod konstantnim kritikama. Najviše žalbi je vezano za preveliku zahtevnost banaka po pitanju obezbeđenja kredita i komplikovanih procedura. Takođe, postoje komentari usmereni na spremnost banaka da investiraju u regionalno preduzetništvo. Međutim, nove banke koje su se pojavile u regionu opslužuju tržište agresivnije, neke obezbeđuju zajmove za izvoz ili mikro kredite, dok ostale nude pun spektar standardnih kredita. Ovo će za nekoliko godina u velikoj meri uticati na dostupnost kredita. UNDP je podržao prerastanje Garancijskog fonda opštine Leskovac u Regionalni garancijski fond.
Što se tiče međunarodne finansijske pomoći razvoju ovih regiona, na teritoriji juga Srbije je najznačajnije delovanje sledećih humanitarnih organizacija:
- CHF;
- UNDP;
- Fond Kraljevine Norveške;
- Fond Belgijskog Crvenog Krsta;
- Evropska agencija za rekonstrukciju;
- INC i UNICEF.
Institucije nadležne za zaštitu imovinsko-pravnih odnosa su opštinski sudovi navedenih opština, opštinska javna tužilaštva, sekretarijati unutrašnjih poslova i organi lokalne samouprave (direkcije za imovinsko-pravne poslove, služba katastra...) koje u svim opštinama funkcionišu.
Ne sme se zanemariti činjenica da je neophodno postojanje ostalih institucija RS u vidu ispostava, kancelarija i službi koje bi svojim aktivnostima doprinele realizaciji strategije, a bile bi formirane tj. otvorene u zavisnosti od broja i prirode prihvaćenih projekata.
13.2. Ljudska i manjinska prava i slobode
Poslednjih nekoliko godina, bezbednosne prilike su poboljšane, smanjene su nesuglasice i netrpeljivosti između srpskog i albanskog stanovništva i realno je očekivati da će odgovarajuća strategija još više pospešiti sistem imovinsko-pravnih odnosa i ljudskih prava.
Izbori za lokalnu samoupravu doveli su do učešća Albanaca u radu lokalne vlasti i prisustvo u institucijama srazmerno nacionalnoj strukturi stanovništva, tako da su uz većinski broj odbornika u Preševu i Bujanovcu i predsednici opština Albanci što teren političkih prava i sloboda čini najrazvijenijim.
Četiri osnovne oblasti društvenog života u kojima se mora obezbediti potpuno poštovanje prava manjina su:
1) obrazovanje;
2) kultura;
3) zastupljenost manjina u pravosuđu i upravi i službena upotreba jezika;
4) informisanje na maternjem jeziku.
Obrazovanje na albanskom jeziku omogućeno je na nivou osnovne i srednje škole. Postoji potreba za novim udžbenicima koji bi bili prilagođeni albanskim đacima, jer se prevođenje udžbenika sa srpskog jezika nije pokazalo kao adekvatno rešenje. Do izdavanja udžbenika na albanskom jeziku, kao prelazno rešenje, postoji predlog da se koriste udžbenici sa Kosova, iz Albanije ili Makedonije.
Što se tiče višeg i visokog obrazovanja, studenti odlaze na univerzitete na Kosovu ili u Makedoniju, a nakon diplomiranja podnose zahtev za priznavanje diploma tih fakulteta.
Albanci, kao i pripadnici drugih nacionalnih manjina u Srbiji, imaju pravo na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno ispoljavanje nacionalne i etničke, kulturne i verske posebnosti. Imaju pravo na osnivanje prosvetnih i kulturnih organizacija i udruženja, čije je finansiranje dobrovoljno.
13.4. Zastupljenost manjina u pravosuđu i upravi i službena upotreba albanskog jezika
Postoji inicijativa za povećanjem broja Albanaca u administraciji, kao i organima državne uprave. Inače, Albanci su jedina značajna manjina u Republici Srbiji koja još nije formirala svoje Nacionalno veće.
Što se tiče organa pravosuđa, za sada ne postoji dovoljan broj sudija i tužilaca Albanaca koji bi odgovarao procentualnoj zastupljenosti Albanaca u ukupnom broju stanovnika ove tri opštine. Kao jedan od razloga navodi se nedostatak kvalifikovanih kadrova.
Sudski i administrativni postupci sprovode se uglavnom na srpskom jeziku, a na albanskom jeziku uz angažovanje sudskog tumača. Međutim, uz napore da se poveća broj sudija Albanaca, kao i sudija koji govore oba jezika, ovaj problem bi trebalo da bude prevaziđen.
13.5. Informisanje na maternjem jeziku
Na teritoriji opština Preševo, Bujanovac i Medveđa postoji više televizijskih i radio stanica koje emituju program na albanskom jeziku.
Uočeni problemi u radu sudova kao najznačajnijih institucija za zaštitu imovinsko-pravnih odnosa:
- nedovoljan broj sudskog i drugog stručnog osoblja;
- nedostatak kadrova sa znanjem albanskog jezika;
- nedostatak finansijskih sredstava;
- problem smeštajnih i tehničkih uslova za rad;
- nezainteresovanost lica albanske nacionalnosti za rad u sudovima.
14. Nosioci ulaganja u razvoj juga Srbije
Fond za razvoj Republike Srbije je u periodu 2001-2006. godine u tri opštine juga Srbije - Bujanovac, Medveđa i Preševo odobrio kredite u iznosu od 843,9 miliona dinara, odnosno trećinu ukupno odobrenih kredita juga Srbije (13 opština). Najviše kredita odobravano je za ulaganja u agrokompleks (40,5%), drvnu industriju (22,1%), tekstilnu industriju (10,5%), metalski kompleks (5,5%), hemijsku industriju (5,2%) i građevinarstvo (4,4%).
14.2. Odobrena sredstva po opštinama na jugu Srbije u periodu 2000-2006. godine
U periodu od 2000. do 2006. godine, Koordinaciono telo u saradnji sa stranim donatorima učestvovalo je u finansiranju programa u opštinama na jugu Srbije, u ukupnoj vrednosti od 50,2 miliona evra. Strani donatori među kojima su CHF, UNDP, EAR, INC, UNICEF, Kraljevina Norveška i Belgijski Crveni krst, učestvovali su u ovom periodu sa 22,0% (11,0 miliona evra ) od ukupnih sredstava.
Materijalna podrška stranih donatora, osim što se po ukupnom obimu sredstava povećavala, bila je najizrazitija kod ulaganja u opštinu Preševo (44,4%) i Bujanovac (37,2%), dok su Medveđa (5,9%) i ostale opštine sa juga Srbije učestvovale sa 18,4%.
Tabela 22. Pregled utrošenih sredstava Koordinacionog tela i stranih donatora (u din.)
|
2001. |
2002. |
2003. |
2004. |
2005. |
2006. |
UKUPNO |
Preševo |
8.000.000 |
59.821.508 |
99.486.380 |
58.621.399 |
93.305.394 |
39.379.000 |
358.613.680 |
Bujanovac |
18.162.144 |
72.934.308 |
41.144.871 |
32.094.172 |
59.074.568 |
76.415.092 |
299.825.154 |
Medveđa |
- |
13.500.000 |
7.274.930 |
849.492 |
18.133.460 |
7.814.847 |
47.572.729 |
SVEGA |
26.162.144 |
144.541.005 |
147.906.181 |
91.565.063 |
170.513.422 |
123.608.939 |
706.011.564 |
OSTALE OPŠTINE |
- |
4.500.000 |
8.214.140 |
- |
75.787.639 |
12.363.556 |
100.865.334 |
UKUPNO |
26.162.144 |
149.041.005 |
156.120.321 |
91.565.063 |
246.301.060 |
135.972.495 |
806.876.898 |
14.3. Sredstva Nacionalnog investicionog plana za razvoj opština
U cilju što efektivnijeg korišćenja investicija od privatizacionih prihoda kao i kredita međunarodnih finansijskih institucija (Svetska banka, EBRD, EIB) i predpristupnih fondova Evropske unije, Vlada Srbije je usvojila izradu Nacionalni investicioni plan za period 2006-2011. godine. Do kraja 2006. i 2007. godine biće uloženo oko 1,2 milijarde evra u kapitalne investicije u raznim sektorima. U prvoj polovini 2007. godine pripremiće se plan za period 2007. do 2011. godine. Nacionalni investicioni plan daje prednost onim projektima2 koji su prepoznatljivi kao prioriteti i na osnovu preporuke Nacionalne strategije za pristupanje EU, kojima će se na duži vremenski rok, obezbediti rast zaposlenosti, održivi i dinamičan privredni razvoj kao i ravnomerni razvoj svih regiona u Srbiji. Značajna sredstva biće investirana u regione kojima redovna budžetska sredstva nisu dovoljna za ubrzani napredak.
Finansiranje razvoja nerazvijenih opština (čiji je korigovani narodni dohodak do 55% nivoa RS) i pravo na korišćenje posebnih sredstava, sadržana su u sledeća tri programa koje sprovode Ministarstvo finansija, Ministarstvo privrede, Fond za razvoj Republike Srbije i organi lokalne samouprave:
1) Program kreditiranja u cilju podsticanja investicija i povećanja zaposlenosti u nerazvijenim opštinama;
2) Program kreditne podrške za početnik;
3) Program kreditiranja nezaposlenih fizičkih lica, lica proglašenih tehnološkim viškom, kao i inovatora kroz odobravanje mikrokredita za zapošljavanje.
14.3.1 Program kreditne podrške za početnike
Ovim programom su posebno prilagođeni uslovi za odobravanje kredita za preduzetnike i pravna lica - početnike iz oblasti raznih zanatskih, proizvodnih i uslužnih delatnosti kao i za inovatore koji su verifikovani kroz takmičenje za izbor najbolje tehnološke inovacije. Krediti su namenski i služe za nabavku osnovnih sredstava, poslovnog prostora i delom za obezbeđenje trajnih obrtnih sredstava. Prednost u korišćenju kredita imaju lica do 35 godina starosti kao i preduzetnici i lica koja obezbeđuju i sopstvena sredstva.
Ukupan iznos raspoloživih sredstava za finansiranje ovih programa za Republiku Srbiju iznosi 595 miliona dinara, od kojih je za kreditiranje preduzetnika namenjeno 150 miliona dinara. Jug Srbije je identifikovan kao jedan od najnerazvijenijih područja pa stoga se može ostvariti značajno učešće u fondu namenjenih sredstava.
________________________
2Prioritete imaju projekti iz sedam sektora: Podsticanje privrednog razvoja, unapređenje obrazovanja, modernizacija zdravstvenog sistema i zaštite životne sredine, izgradnja saobraćajne infrastrukture, stanogradnja, poboljšanje standarda građana (sport, kultura, socijalna zaštita) i unapređenje rada državne uprave.
14.3.2. Program kreditiranja nezaposlenih fizičkih lica, lica proglašenih tehnološkim viškom, kao i inovatora kroz odobravanje mikrokredita za zapošljavanje
Korišćenje sredstava iz ovog programa imaju preduzeća i preduzetnici, fizička lica registrovana kod Nacionalne službe za zapošljavanje, zaposleni koji su utvrđeni kao višak pod uslovom da sredstva isplaćena na ime otpremnine ulože u sopstveni biznis i inovatori. Mikrokrediti se ne mogu koristiti za programe primarne poljoprivredne proizvodnje, kreditiranje infrastrukture, trgovine i taksi usluga, kao i za programe čija predračunska vrednost ulaganja prelazi 30 hiljada evra.
Uslovi za odobravanje mikrokredita su:
- kredit u vrednosti od 8,0 do 30,0 hiljada evra;
- kamatna stopa od 1% godišnje uz primenu valutne klauzule;
- rok otplate do 3 godine uz period počeka do 1 godine;
- tromesečna otplata kredita.
Instrumenti obezbeđenja mikrokredita su hipoteka na nepokretnosti u privatnom vlasništvu u odnosu 1:1 vrednosti odobrenog mikrokredita ili ugovorno jemstvo pravnog lica za korisnika kredita.
Raspoloživa sredstva za finansiranje ovog programa za Republiku Srbiju iznose 850 miliona dinara.
15. Osnovni okvir institucionalnih rešenja
Ukupan razvoj opština Bujanovac, Medveđa i Preševo biće u čitavom narednom periodu pod snažnim uticajem spoljnih činilaca. Poseban značaj za optimalno kombinovanje faktora razvoja imaće mehanizmi i mere politike regionalnog razvoja, a naročito rešenja kojima je:
1) utvrđeno da opština ima status prioriteta prvog ranga u okviru politike podsticanja razvoja nedovoljno razvijenih područja;
2) utvrđeno formiranje Ekonomskog saveta Vlade Republike Srbije za jug Srbije i Kosova i Metohije;
3) utvrđeno konstituisanje Koordinacionog tela za jug Srbije pri Vladi Republike Srbije, koje bi u kontinuitetu razmatralo probleme razvoja opština Bujanovac, Preševo i Medveđa i predlagalo mere i rešenja za njihovo prevazilaženje;
4) utvrđeno formiranje republičkog Saveta za regionalni razvoj i regionalne kapitalne investicije;
5) utvrđeno formiranje Kancelarije za razvoj MSP u Bujanovcu;
6) utvrđeno donošenje Nacionalne strategije privrednog razvoja Srbije za period 2006-2012. godine;
7) utvrđen predlog novog Zakona o podsticanju ravnomernog regionalnog razvoja Republike Srbije za period 2007-2012. godine;
8) utvrđeno da se u realizaciju programa opštine, pored Fonda za razvoj Republike Srbije, u istoj meri uključuju i drugi republički budžetski fondovi;
9) naglašena orijentacija ka kompleksnom razvoju sela, razvoju poljoprivredne proizvodnje i prerade na bazi raspoloživih sirovina, sa agrarnim budžetom kao materijalnim okvirom za razvoj ove oblasti;
10) utvrđeno prioritetno rešavanje infrastrukturnih problema u nedovoljno razvijenim područjima;
11) naglašen Prostornim planom Republike Srbije značaj zaštite prirodnih dobara: vlažna staništa kod Preševa, srednjevekovni spomenici kulture, objekti narodnog graditeljstva;
12) utvrđeno uvođenje značajnih poreskih olakšica na dobit korporacija, koje realizuju investicije u nedovoljno razvijenim područjima, kao i na dohodak građana.
16. SWOT ANALIZA JUGA SRBIJE
PREDNOSTI |
NEDOSTACI |
- Dobra geografska pozicija i klima |
- Niska produktivnost |
- Koridor 10 |
- Neizgrađeni infrastrukturni objekti (loše stanje regionalnog puta Leskovac-Priština, neodržavanje lokalnih puteva, slabo funkcionisanje putničkog železničkog sistema, nedostatak fiksnih PTT priključaka, postojeća oprema za mobilnu konekciju ne pokriva sve oblasti, visoki distributivni gubici zbog niske voltaže, spora gasifikacija, zastarelost lokalnih mreža, neefikasna politika naplate računa od industrije i domaćinstava, nedostatak kapaciteta za preradu otpadnih voda, nedostatak fabrike za reciklažu čvrstog otpada, nedostatak filtera za prečišćavanje, brojni ilegalni otpadi, prekomerna upotreba hemijskih sredstava, nepoštovanje Zakona o planiranju i izgradnji, problem divlje gradnje, neefikasno funkcionisanje Katastra nepokretnosti) |
- Ugradnja optičkih kablova ka Leskovcu |
|
- Jeftina radna snaga |
|
- Plodno zemljište za određene kulture |
|
- Resursi za proizvodnju zdrave hrane |
|
- Južna Srbija je poznata po nekim poljoprivrednim proizvodima (paprika, višnja, itd.) |
|
- Visok medicinski kvalitet vode |
|
- Potencijali za razvoj turizma |
|
- Značajan broj infrastrukturnih projekata sa kompletnom projektnom dokumentacijom |
|
- Nepostojanje preduzeća lokalnih privrednih lidera |
|
- Slabosti ljudskog faktora (neadekvatna kvalifikaciona struktura, inertnost radne snage - motivacija i mobilizacija, nefleksibilnost starijih nezaposlenih koje dolaze iz državnih i društvenih preduzeća, nedostatak tradicije dodatnog obučavanja i specijalizacije-mentalitet) |
|
- Apatija kod nezaposlenih ljudi |
|
- Slaba podrška agro instituta u pogledu transfera znanja i iskustva |
|
- Nerazvijen agrarni sektor (usitnjeni posedi, zastarela mehanizacija, pad stočnog fonda, neorganizovan tržišni nastup) |
|
- Nestajanje postojećih brendova, nedostatak novih brendova |
|
- Slab menadžment i marketing |
|
- Nedostatak adekvatne razvojne strategije |
|
- Nezavršena privatizacija |
|
ŠANSE |
OPASNOSTI |
- Povratak seoskim imanjima velikog broja radnika iz propalih fabrika |
- Demografski faktor (demografsko pražnjenje, starenje stanovništva, migracije, nizak natalitet) |
- Brana Prvonek i sistem za vodosnabdevanje Barje |
- Manja zainteresovanost mladih ljudi za život u tradicionalnim uslovima |
- Izgradnja regionalnih otpada |
|
- Razvoj turizma i formiranje eko kampova |
- Ponašanje po mentalitetu "čekaj i vidi" |
- Inter regionalni reciklažni kapaciteti |
- Nedostatak poverenja između etničkih grupa |
- Međuregionalna saradnja |
- Siva ekonomija |
- Korišćenje banjskih potencijala |
- Jaka konkurencija u oblasti agrara iz drugih regiona i inostranstva (Makedonija, Grčka, Bugarska, Turska) |
- Povećanje broja tranzitnih turista |
- Ekološki problemi uzrokovani NATO bombardovanjem |
- Blizina Kosova (potencijalno tržište) |
- Loša bezbednosna situacija, zbog Kosmeta |
- Akumuliran privatni kapital (neinvestiran u ekonomske aktivnosti ili van legalnih tokova) |
|
- Aktivnosti različitih fondova i donatora (međunarodnih organizacija) |
|
- Dijaspora - tržište i kapital |
|