Prethodni

EX-POST ANALIZA OPŠTINA BUJANOVAC, MEDVEĐA I PREŠEVO

OPŠTINA BUJANOVAC

1. Ekonomija

1.1. Osnovni faktori razvoja

1.1.1. Geografski položaj

Karta 2 Položaj opštine Bujanovac

Područje opštine Bujanovac najvećim delom pripada brdsko-planinskoj oblasti, 2/3 površine (odnosno 313 km2) je u intervalu iznad 500 m nadmorske visine, dok je 1/3 (148 km2) ravničarskog karaktera. Povoljna geomorfološka konfiguracija terena (50% površine u intervalu 800-1000 m nadmorske visine, neznatna diseciranost reljefa prema planini Rujan, mali deo terena sa velikim nagibom) uticali su na zadovoljavajuću infrastrukturnu povezanost opštine sa ostalim područjima Republike.

1.1.2. Prirodni uslovi

Vegetacioni pokrivač u velikoj meri je prilagođen pedološkim i klimatskim uslovima. Šume su veoma slabog kvaliteta. Umereno-kontinentalna klima je pod velikim uticajem Egejskog mora sa karakterističnim dugim vegetacioniom periodom (9 meseci iznad 5°C).

Poljoprivredno zemljište je najobimniji resurs, obuhvata 58% teritorije opštine i prostire se na 26.740 ha. U strukturi najzastupljenije su oranice i bašte (55,1%), pašnjaci 33,3%, dok voćnjaci zauzimaju 2,2%, vinogradi 1,3% i livade 7%. Obimnost različita struktura poljoprivrednog zemljišta omogućava raznovrsnu proizvodnju koju, pre svega, treba usmeriti na stočarstvo i ratarstvo.

Od hidroloških karakteristika, pored toka Južne Morave i Pčinje, najveće bogatstvo opštine i izuzetnu razvojnu podlogu predstavljaju termalne (+43°C ) i mineralne vode. Prema hemijskom sastavu ove vode pripadaju bikarbonatnom natrijumskom tipu i veoma su kvalitetne kao lekovita banjska voda.

Mineralne sirovine, zbog svoje zastupljenosti i raznovrsnosti predstavljaju veoma značajan prirodni potencijal. Od energetskih sirovina zastupljene su ruda urana (neznatnih rezervi) i ležišta termomineralnih voda, od kojih poseban značaj ima termomineralni izvor Rakovačke banje sa izdašnošću od 10 l/sec i temperaturom oko 43°C. Od metaličnih mineralnih sirovina najveći značaj ima antimon. Nekadašnja eksploatacija ležišta u predelu Trnavca i Breznice ukazuju na moguće rezerve. Na teritoriji opštine registrovano je i istraženo više ležišta nemetaličnih sirovina. Indicirano je više pojava bentonitske gline, a najinteresantnije ležište je Donja Breznica. Rezerve se procenjuju na oko 300.000 tona. Rezerve kaolinske gline procenjuju se na oko 450.000 tona (ležište Muslina Kruška). Kvalitet sirovine zadovoljava zahteve proizvodnje keramičkih i staklarskih proizvoda. Rezerve opekarske gline, koja se koristi u industriji građevinskog materijala, procenjuju se na milion tona (ležište Karadnik). Ležišta feldspata poznata su u okolini sela Trnovca, Lučana, Levosoja, Borovca i Samoljice. Ova sirovina je visokog kvaliteta, koristi se u staklarskoj industriji. Utvrđene rezerve ležišta Borovec iznose oko 156.000 tona. Ležište belog granita u Samoljici (sa procenjenim rezervama od 5 miliona tona) eksploatiše se od 1986. godine, prerađuje i proizvodi feldspat, liskun i kvarcni pesak. Pored toga, ekonomski su značajne i rezerve kvarca (lokalitet Gornji Starac) za proizvodnju ferosilicijuma. Indikovano je, ali neistraženo i ležište granata - poludragog kamena (lokalitet Svinjište).

Pod šumama se nalazi oko 31,8% ukupne površine opštine. U strukturišuma preovlađuju izdaničke šume (62%). Posečena drvna masa iznosi oko 15.339m3 prosečno godišnje. Dominiraju lišćari (96%), au okviru njih bukva (55%) i hrast (39%). Pored veoma slabog kvaliteta šumskogkompleksa, ograničavajući faktor razvoju šumarstva u opštini predstavljaju imala gustina putne mreže i visoko učešće mekih u ukupnoj mreži puteva.

1.2. Osnovni makroekonomski okvir

1.2.1. Društveni proizvod, narodni dohodak

Osnovni parametri privredne razvijenosti ukazuju da opština Bujanovac od 2000. godine beleži konstantan pad nivoa dohotka po stanovniku - sa 61,4% sveo se na svega 35% proseka Republike. S druge strane, nivo zaposlenosti je u blagom porastu (sa 59,5% na 61,9% proseka Republike), i pored postepenog opadanja i dalje je izuzetno visok nivo nezaposlenosti (sa 150,1% na 131%), dok su parametri životnog standarda svi ispod nacionalnog proseka - broj PTT pretplatnika na 100 stanovnika 29,7%, 81,7% puteva sa savremenim kolovozom, promet u trgovini 42%.

1.2.2. Investicije

Ni opština Bujanovac nije u ovom periodu izbegla sudbinu niske investicione aktivnosti. Naime, opština je u proces tranzicije ušla sa nivoom investicija koji je 2004. godine iznosio 22,7% nivoa investicija po stanovniku, odnosno 16,8% nivoa investicija po zaposlenom u odnosu na 1990. godinu.

Poredeći investicionu aktivnost prema tipu investiranja3, 1990. godine proizvodne investicije imale su dominantno učešće (87,9%) u opštini Bujanovac, a u 2004. godini oko 47,1% investicionog fonda lokalna privreda uložila je u nove kapacitete, oko 50% usmerila je u rekonstrukciju, modernizaciju, dogradnju i proširenje kapaciteta, dok je u održavanje postojećih kapaciteta uložila oko 3% sredstava.

Pregled strukture ulaganja po sektorima u opštini Bujanovac ukazuje da je najuposleniji bio sektor prerađivačke industrije (51,2%), građevinarstva (3,8% ukupnih investicija), a sektor usluga je inkasirao 45% investicija. Pojedinačno posmatrano, najviše investicija u okviru tercijarnog sektora uloženo je u državnu upravu i socijalno osiguranje (34,4%), finansijsko posredovanje (4,9%), obrazovanje (2,5%), zdravstvenu i socijalnu zaštitu (1,8%).

1.2.3. Zaposlenost, nezaposlenost

Nesproveden proces restrukturiranja opredeljujuće utiče na ovaj socio-ekonomski indikator. Naime, tek svojinskom transformacijom preduzeća značajno će se promeniti slika na tržištu radne snage, koja ni sada nije povoljna. Tako na primer, od 1990. do 2004. godine broj nezaposlenih u opštini Bujanovac se povećao sa 2.591 na 5.449, a stopa nazaposlenosti sa 30,5% na 42,4%, što je za 5,5% iznad nacionalnog proseka.

________________________
3 Obuhvaćen samo društveni sektor.

Dinamika zaposlenih i nezaposlenih u opštini Bujanovac

Takođe, nastavljen je negativan trend u strukturi nezaposlenih. U posmatranom periodu nezaposlena lica bez kvalifikacija su povećala svoje učešće (sa 59,3% na 61,5%) u ukupnom broju nezaposelnih, kao i učešće ženske populacija (sa 47,6% na 50,1%).

Stopa iskorišćenosti radno-sposobnog stanovništva iznosi 65% što je blizu proseka Republike (67,5%). S obzirom da se radi o industrijskom centru, visoko je učešće zaposlenih u prerađivačkoj industriji (38%), zatim u građevinarstvu (2,6%), 2,4% u ostalim sektorima privrede, dok čak 32,5% zaposlenih radi u tercijarnom sektoru. Lica koja samostalno obavljaju delatnost čini 25% ukupno zaposlenih.

1.3. Struktura privrede i kvalitativni pokazatelji poslovanja

Privredna aktivnost opštine Bujanovac odvija se u 10 sektora, a najveći uticaj na privredu opštine imaju prerađivačka industrija, trgovina i građevinarstvo koji zapošljavaju 86,6% ukupno zaposlenih u opštini (prema završnim računima 2005. godine). Značaj prerađivačke industrije vidi se i na osnovu doprinosa ovog sektora stvaranju ND opštine.

Grafikon 6. Učešće sektora u poslovnim rezultatima lokalne ekonomije

Učešće sektora u poslovnim rezultatima lokalne ekonomije, 2005.

1.4. Produktivnost i jedinični troškovi poslovanja

Preduzeća opštine Bujanovac dominiraju u Pčinjskom okrugu i ističu se po nivou produktivnosti rada iznad nivoa produktivnosti rada i Pčinjskog okruga i juga Srbije, i ostvaruju 50,7% nivoa produktivnosti privrede Srbije. Međutim, ostvareni nivoi produktivnosti rada su nedovoljni da bi se dostigao zadovoljavajući nivo konkurentnosti proizvoda ili preduzeća. Poređenjem produktivnosti sa ostalim ekonomskim parametrima dolazimo do zaključka da bi se većina problema rešila kada bi se produktivnost u opštini podigla na prosek Srbije.

1.5. Osnovni privredni sektori

1.5.1. Industrija - podsektori i granska analiza

Opština Bujanovac pripada grupi nerazvijenih opština. Zahvaljujući podsticajnim sredstvima Republičkih fondova u periodu do 90-tih u opštini su izgrađeni brojni privredni kapaciteti što je uslovilo relativno dinamičan privredni razvoj. Time su stvoreni osnovni preduslovi za prevazilaženje obeležja nerazvijenosti. Međutim, u poslednjoj deceniji u opštini je sa propadanjem društvenog sektora zamirala privredna aktivnost što je retrogradno delovalo na ukupan razvoj i čime je opština ostala u krugu najnerazvijenijih opština u Srbiji.

U strukturi privrede dominantno mesto zauzima prerađivačkaindustrija koja konstantno učestvuje u narodnom dohotku privrede opštine sa preko40% 1995. godine industrija je participirala sa 57%. Prema završnim računimaza 2005. godinu ovaj sektor zapošljavao je ukupno 1.699 radnika, ili 73,7% zaposlenihu privredi, odnosno 22,9% ukupno zaposlenih u opštini. Od ukupno 210 preduzeća,22% preduzeća posluje u ovom sektoru stvarajući 57,4% dobiti, 70,5% gubitka i85,5% kumuliranog gubitka privrede. Ova preduzeća participiraju sa 86,3% u vrednostistalne imovine, sa 61,8% u vrednosti ukupnog prihoda i sa 83,4% u kapitalu lokalneekonomije.

Stepen iskorišćenja kapaciteta u industriji opštine Bujanovac, kao i Pčinjskog okruga, je veoma nizak i smanjen je sa 69% u 1990. godini na svega 30%, što je na nivou republičkog proseka. Tako na primer, korišćenje kapaciteta u tekstilnoj industriji opalo je sa 71% na 13%, a u metaloprerađivačkoj sa 70% na 20%.

Izgrađeni proizvodni kapaciteti nisu limitirajući faktor daljeg razvoja i povećanja proizvodnje, ali će na kvalitet i produktivnost opredeljujući uticaj imati tehnološki nivo instalisanih kapaciteta, struktura i organizaciona usklađenost. Visok je stepen otpisanosti osnovnih sredstava u industriji (preko 60%), a opreme oko 85%. Ovo inicira potrebu za velikim investicijama koje su u periodu posle 2000. godine izostale, posebno ukoliko se preduzeća i privreda opštine strateški opredele na inostrano tržište.

1.5.2. Poljoprivredni i ruralni razvoj

Poljoprivreda ima posebnu ulogu u ekonomiji Bujanovca. Poslednjih godina skoro 30% dohotka opštine Bujanovac ostvari poljoprivreda. Relativna pozicija ovog sektora nije se menjala tokom protekle decenije, a i dalje je veliki procenat stanovništva zaposlen u poljoprivredi.

Sa tačke gledišta vlasništva nad zemljištem, tranzicija ka modelu baziranom na dominantnom privatnom vlasništvu, još nije završena. Zapravo do sada u ukupnoj organizovanoj proizvodnji društvene farme i kooperativa igraju glavnu ulogu, dok su privatne farme ograničene veličine za samostalne potrebe ili za prodaju viškova proizvoda.

Grafikon 7. Struktura zasada

Razvijenost poljoprivrede Bujanovca. Specifičnost regiona omogućavaveliki broj travnih zajednica različitog sastava i produktivnosti. Pašnjaci ilivade zajedno čine 42% zemljišta dok najmanju površinu imaju vinogradi, samo1%. Od krmnih kultura dominira lucerka koja sa površine od 900 hektara ostvarujeproizvodnju od 3.600 tona sa prosečnim prinosom od 4 tona po hektaru.

Proizvodnja kukuruza u 2005. godini beleži značajan pad na 11.25 tona u odnosu na prethodnu godinu. Prinosi dosta variraju što u najvećoj meri zavisi od klimatskih uslova i primene agrotehničkih mera. Poboljšanje zemljišta kvalitetnim đubrivom uz uvođenje hibridnih sorti, daje dobru osnovu za povećanje proizvodnje.

Od proizvođača prehrambene industrije zapaženu ulogu imaju preduzeća

U bujanovačkoj opštini postoje dobri klimatski uslovi za razvoj povrtarstva. Kvalitet zemljišta je vrlo različit i zavisi od rejona. Postoji dobar broj kanala za navodnjavanje, sortiment je prilagođen domaćim uslovima, ali je seme lošijeg kvaliteta. Proizvodnja je uglavnom vezana za male proizvođače koji imaju velikih poteškoća u plasmanu robe. Plastenička proizvodnja je slabo razvijena i ukupna površina pod plastenicima je 7.98 hektara. Proizvodnja krompira je u 2005. godini iznosila 14.000 tona sa prosečnim prinosom od 20 tona po hektaru što je skoro tri puta više u odnosu na 2004. godinu.

Grafikon 8. Prinosi pasulja i krompira na teritoriji Bujanovca (u tonama)

Stručnost proizvođača povrća je na niskom nivou, a starosna struktura je nepovoljna. Zastarela mehanizacija, slabo udruživanje i nedovoljna edukacija imaju za posledicu lošu tehnologiju proizvodnje povrtnog bilja. Čuvanje povrća, pakovanje i klasiranje predstavlja veliki problem usled neodgovarajućih kapaciteta, pa dolazi do znatnih gubitaka.

Prisutni su mnogobrojni termomineralni izvori koji pružaju idealne uslove za proizvodnju u plastenicima i staklenicima. Stoga su potrebna značajna ulaganja u veće objekte kroz dugoročne mere kreditiranja. Sredstva bi bila vraćena kroz mali vremenski period ponudom bio-proizvoda visokog kvaliteta (npr. raznog povrća i jagodičastog voća), koji dostižu i do 50% veću cenu na tržištu.

Stanje skladišnih kapaciteta je jako loše, a sa postojanjem slabe putne mreže i dotrajalim transportnim sredstvima problem postaje veći. Iako je strateški značaj ove grane veoma veliki, trenutno najveću pretnju stabilnosti i konkurentnosti predstavlja nekontrolisan uvoz.

Veoma povoljni klimatski uslovi pogoduju razvoju voća, a kvalitet zemljišta je prilično dobar. Proizvodni program se uglavnom odnosi na zastarele sorte koji imaju slab potencijal za kvalitetan razvoj ove grane poljoprivrede. Najveći značaj u proizvodnji imaju jabuke i šljive. Proizvodnja jabuka u 2005. godini sa površine od 55 hektara iznosila je 550 tona. To je značajan pad za 50% u odnosu na period iz 2004. godine. Evidentna je slaba vertikalna i horizontalna povezanost, a proizvođači su slabo informisani. Sortiment je neprilagođen tržištu, a zastupljenost sorte jabuka ajdared koja nema perspektivu u izvozu je čak 70%. Proizvodnja se može popraviti adekvatnom upotrebom agrotehničkih mera i uvođenjem hibridnih sorti ispitanih u našim uslovima, kao što su NS 25-183 i NS 25-140. Područje opštine Bujanovac poseduje dobre uslove za uzgajanje voćnih sadnica. Sa površine od 10 hektara moguće je ponuditi preko 120.000 mladih sadnica voća, a time bi se stvorili uslovi i za nova radna mesta.

Grafikon 9. Proizvodnja voća na teritoriji Bujanovca

Proizvodnja šljiva u 2005. godini iznosila je 1940 tona. Prinosi značajno variraju u zavisnosti od klimatskih faktora i sortimenta. Proizvodnja je nestabilna čestom pojavom virusa šarke. Ipak, ovo područje ima perspektivu za proizvodnju šljive i njenih prerađevina. Najveći deo sveže šljive preradi se u rakiju, a mogući plasman rakije šljivovice na tržišta drugih zemalja uslovljen je kvalitetom i standardima koji moraju biti ispunjeni.

Grafikon 10. Proizvodnja šljiva u Bujanovcu 1991-2004. god.

Od drugih voćarskih kultura značajniju ulogu imaju višnje, koje se gaje na području od 31 hektara i lubenice i dinje na 25 hektara površine. Njihova proizvodnja je u 2005. godini iznosila 310 tona za višnje i 1.250 tona za lubenice i dinje. Maline se gaje na samo 0.7 hektara površine sa proizvodnjom od 5.6 tona i nemaju veliki značaj. Površina pod vinogradom iznosi 368 hektara sa proizvodnjom grožđa od 1840 tona i prosečnim prinosom od 5 tona po hektaru. Površine pod vinovom lozom su se smanjile u zadnjih par godina, a samim tim i proizvodnja vina.

Uprkos čestoj pojavi letnjih suša i ranih mrazeva klimatski uslovi su gotovo idealni za razvoj stočarstva. Postoji posredno loš uticaj temperaturnih razlika na proizvodnju stočne hrane kao i na razvoj pašnjačke i livadske vegetacije.

Tabela 23. Indikatori razvijenosti stočarstva, 2005. godina

Većina domaćinstava ovog regiona bavi se stočarskom proizvodnjom. Stočarstvo stvara 40% društvenog proizvoda što je dosta manje u odnosu na zemlje u regionu. Područje opštine Bujanovac najvećim delom pripada brdsko-planinskoj oblasti, a povoljna geomorfološka konfiguracija terena (50% površine u intervalu 800-1000 m nadmorske visine) daje optimalne uslove za razvoj ove grane poljoprivrede.

Proizvodnja mleka na farmama organizuje se gajenjem specijalizovanih mlečnih rasa goveda i to najzastupljenija na ovim prostorima holštajn-frizijska. Lokalno stanovništvo se ipak opredeljuje za goveda dvojnog pravca proizvodnje, simentalska i domaće šareno goveče koja obezbeđuju dobar kvalitet mesa uz vrlo dobru proizvodnju mleka. Poboljšanjem uslova držanja životinja uz poštovanje viših principa higijene je doprineće većem kvalitetu mesa i mleka.

Proizvodnja svinja direktno zavisi od oscilacije cena na tržištu zrnastih i koncetrovanih hraniva. Optimalni uslovi uz adekvatnu negu i zdravstvenu zaštitu omogućavaju visoke rezultate. Ako bi se proizvodnjom postiglo 10 odgojenih prasadi po krmači u jednom leglu, dobilo bi se 20 tovljenika godišnje, a to je čak 2000 kg mesa. U tom cilju neophodno je unapređenje proizvodnje osvežavanjem krvi zapata ubacivanjem novih gena priplodnih grla.

Živinsko meso učestvuje približno sa 14% u ukupnoj proizvodnji i potrošnji mesa što je u odnosu na druge zemlje jako skromno. Na živinarskim farmama došlo je do zaostatka u tehničko-tehnološkom smislu, nedostaje planiranje proizvodnje, evidentna je slaba organizovanost. Proizvodnja se odvija uglavnom kod velikog broja malih proizvođača koji su neorganizovani i nekonkurentni.

Grafikon 11. Stočni fond u Bujanovcu

Šume predstavljaju bitan faktor u razvoju države i pružaju višestruke koristi i čine stub održivog razvoja svakog društva. Skromne ekonomske mogućnosti vlasnika šuma primoravaju ih da iz svoje šume uzimaju znatno iznad njenih mogućnosti. Trenutno stanje šuma na području opštine Bujanovac karakteriše nedovoljan proizvodni fond, nepovoljna starosna struktura, nezadovoljavajuća obraslost i šumovitost, veliko učešće zakorovljenih površina kao i nezadovoljavajuće zdravstveno stanje. Prema podacima iz 2004. godine broj pošumljenih četinara u opštini Bujanovac bio je 6,4 hektara.

Grafikon 12. Obrasla šumska površina

OBRASLA ŠUMSKA POVRŠINA Xa

Kad je u pitanju drvna industrija tehnologija je u znatnoj meri osterela, a proizvodi nekonkurentni. Dodatni problem uzrokuje nedovoljan broj stručnih ljudi pa je potrebno uspostaviti savremen sistem obrazovanja i edukacije. Trebalo bi poboljšati i naučnoistraživački rad kao i međunarodnu saradnju radi uključivanje u aktivnosti vezane za šume.

1.6. Turizam

Osnovna obeležja turističkog prometa opštine Bujanovac su:

- pad posete stranih turista i pozitivna kretanja posete domaćih turista;

- turistički tokovi zavise od posete domaćih turista;

- iznad prosečno zadržavanje turista;

- neinvesticioni trend;

- nezadovoljena kadrovska struktura;

- nedovoljno korišćenje kapaciteta;

- uzak segment korisnika;

- cenovna konkurentnost.

Grafikon 13. Dinamika turističkog prometa opštine Bujanovac

Dinamika turističkog prometa opštine Bujanovac

Vremenska serija indikatora broja turista i njihovo prosečno zadržavanje ukazuje na izuzetno fluktuirajući turistički promet tokom 90-tih godina, ali se taj trend nastavio i posle 2000. godine, tako da je u 2004. godini turistički promet u opštini bio za 70% manji nego u 1990. godini.

Nosilac turističkog razvoja je Holding kompanija DP "Vrelo", koja u svom sastavu ima Zavod "Vrelo" - objekat "B" kategorije sa 200 ležajeva u Bujanovačkoj banji, Konak manastira "Sv. Prohor Pčinjski" sa 100 ležajeva. Kompanija "Vrelo" zapošljava oko 200 radnika.

Ugostiteljskom delatnošću bavi se i DP "Proleće" koje u svom sastavu ima Motel kamping Bujanovac sa 80 ležajeva i pogon za proizvodnju ugostiteljske opreme. Zapošljava 52 radnika. U okviru DP "Duvanska industrija Bujanovac" posluje motel na jezeru sa 25 ležajeva. Pored ovih objekata na teritoriji opštine registrovani su brojni privatni ugostiteljski objekti.

Valorizacija raspoloživih turističkog potencijala zahteva plansku i organizovanu aktivnost vezanu, pre svega, za razvoj Bujanovačke banje - zdravstveno-turističkog centra, kompleksa manastira "Sv. Prohor Pčinjski" i višenamenskog centra "Prohorovo". Širenje postojećih kapaciteta sa dopunskim sadržajem i izgradnja novih kapaciteta, uz razvoj seoskog turizma u cilju upotpunjavanja turističke ponude, ali i bolja organizacija i povećanje obima i kvaliteta ponude, osnov su za značajniji razvoj turizma i ugostiteljstva.

Kadrovska opremljenost je nezadovoljavajuća. Izražen je nedostatak visokostručnih kadrova turističko-ugostiteljske struke, specijalista za marketing, menadžment i slično.

1.7. Razvoj MSP i preduzetništva

U sektoru MSPP u 2005. godini radilo je 209 preduzeća sa ukupno 1.776 zaposlenih što je na nivou broja preduzeća 2000. godine, ali se broj zaposlenih smanjio za blizu 10%. Struktura preduzeća prema veličini i svojini ima sve karakteristike kretanja na nivou Republike, tačnije, dominantno je učešće malih preduzeća u privatnoj svojini.

Ovaj sektor učestvuje sa 70% u ukupnom broju zaposlenih u privredi opštine, sa 75% u vrednosti stalne imovine, 74,4% kapitala, u ukupnom prihodu sa 77,4%, u dobiti sa 74,8% i celokupni gubitak i kumulirani gubitak privrede ostvaruje ovaj sektor. Prosečan broj zaposlenih po preduzeću je 8 radnika. U svim sektorima lokalne privrede najzastupljenija su mala, privatna preduzeća, osim u sektoru poljoprivrede gde je zastupljeniji zadružni oblik svojine. Stvaranjem uslova i daljim ulaganjem, pre svega u proizvodne delatnosti, mala privreda može imati značajniji uticaj na ukupan razvoj.

Razvoj MSP i preduzetništva u proteklom periodu zahtevao je izgradnju institucionalne osnove i uklanjanje administrativnih barijera u cilju uspešnog poslovanja malih i srednjih preduzeća i stvaranja konkurentne tržišne privrede.

U periodu 2000-2004. godine, broj registrovanih i aktivnih MSP i radnji u Republici Srbiji beleži dinamiku rasta. U opštini Bujanovac ovaj sektor u dužem vremenskom periodu ne beleži značajniji rast, iako institucionalnih preduslova za to postoji (otvorena je kancelarija Republičke agencije za razvoj MSPP).

Grafikon 14. Struktura preduzeća po veličini i vlasničkoj strukturi

http://s1.paragraflex.rs/documents/Old/t/t2007_03/

1.8. Privatizacija i restrukturiranje

U periodu od januara 2002. godine do septembra 2006. godine na području opštine Bujanovac privatizovano je samo jedno preduzeće, a u postupku privatizacije je 6 preduzeća, što govori o izuzetno sporom procesu privatizacije. Akcijskom privatizacijom prodato je preduzeće INTEGRAL - Bujanovac (građevinska delatnost). Prihod od privatizacije iznosi 491.000 evra, a vrednost ugovorenih investicija iznosi 406.000 evra. Nekonkurentnost proizvoda i usluga, nerešena svojinska pitanja, neprecizni podaci o imovini i obavezama, zastarelost opreme, višak zaposlenih i niz drugih problema, onemogućavaju brži tok privatizacije u ovoj opštini.

1.9. Državna pomoć (Fond za razvoj RS)

Fond za razvoj Republike Srbije je aktivan i na nivou ovog regiona, tako da je u periodu 2002-2006. godina ukupan iznos odobrenih kredita iznosio 515 mil. dinara. Struktura ukazuje da se najviše kredita odobravalo za ulaganje u agroindustriju (49,5%) i drvnu industriju (35,2%), a ostali sektori participirali su znatno manje - 3,7% kredita odobreno je preduzećima iz hemijske industrije, u metaloprerađivačku 4,6%, tekstilnu industriju 3,7, turizam 1,2%, industriju građevinskih materijala 1,8%. Iz ovih podataka vidi se da postoji mogućnost ostvarivanja sinergetskih koristi od ulaganja u miks drvne industrije i industrije građevinskih materijala.

2. Infrastruktura

Aktuelno stanje u oblasti infrastrukture manifestuje se kao krupno razvojno ograničenje i jedan je od osnovnih uzroka višegodišnjeg demografskog pražnjenja i zaostajanja ovog prostora.

2.1. Energetika

Pokrivenost opštine objektima krupne energetske infrastrukture visokog i srednjeg naponskog nivoa je zadovoljavajuće. Osnovni problem kod pouzdanosti napajanja potrošača je slaba propusna moć 10 kv i 0,4 kv mreže i trafo stanica, naročito na seoskom području. Osnovni uzrok pada napona i prekida dovoda električne energije je zastarelost mreže, starost i dotrajalost drvenih stubova, slab presek i velika dužina provodnika.

Snabdevanje toplotnom energijom uslovljen je organizacijom i mrežom naselja u opštini. Toplifikacijom je obuhvaćeno postojeće gradsko jezgro grada Bujanovca sa industrijskim objektima i deo Bujanovačke Banje.

2.2. Saobraćaj

2.2.1. Drumski saobraćaj

Postojeća putna mreža opštine omogućava njenu dobru saobraćajnu povezanost sa okruženjem. Međutim, tehničko-eksploatacione karakteristike ne odgovaraju kategoriji i saobraćajnom opterećenju ovih puteva. Gustina putne mreže najveća je u zoni grada Bujanovca, nešto je slabija u zonama Klenike i Biljača, a najmanja u zoni Veliki Trnovac.

Putna mreža opštine Bujanovac sastoji se od 365 km kategorisanih puteva. U pogledu privrednog značaja ima 32 km (8,8%) magistralnih, 67 km (18,4%) regionalnih i 266 km (72,9%) lokalnih puteva. Stanje putne mreže je nezadovoljavajuće jer je samo 51,8% puteva sa savremenim kolovozom, odnosno 189 km, od čega su: 32 km magistralni, 42 km regionalni i 115 km lokalni putni pravci.

Preko teritorije opštine prolaze dva magistralna: M-1 autoput Beograd - Skoplje i M-25-3 Bujanovac - Gnjilane i četiri regionalna putna pravca: R-214 Beograd - Skoplje (paralelan sa M-1); R-125 Davidovac - Trgovište; R-125-a Sveta Petka - Prohor Pčinjski - makedonska granica i R-125-b Bujanovac - Zarbince. Stanje magistralnih i regionalnih puteva je veoma loše, posebno M-25.3 (udarne rupe, bez ivičnjaka), R-214 (6 km je makadam) i R-214-b Bujanovac - Zarbince (od 27 km samo je 5 km asfaltirano, a 22 km je zemljani zastor).

Prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) na magistralnom putu M-1 u 2004. godini, na deonici Ristovac-Bujanovac (6 km) iznosio je 5.673 vozila, na deonici Bujanovac - za Preševo (20,4 km) 5.840 vozila i za Preševo-granica BJR Makedonije (6,1 km) 6.246 vozila. PGDS na magistralnom putu M-25-3, na deonici Končulj-Bujanovac za Kosovo (14,7 km) je 2.026 vozila.

Na teritoriji opštine Bujanovac na regionalnom putu R-125-a, u neposrednoj blizini manastira Prohor Pčinjski nalazi se granični prelaz Srbije sa BJR Makedonijom. Ovaj granični prelaz potpuno je neizgrađen, komunalno neopremljen i bez osnovnih pratećih sadržaja. U montažnom objektu smešteni su carinska služba i policija. Preko ovog prelaza uglavnom se obavlja putnički saobraćaj, a vrlo retko teretni saobraćaj.

2.2.2. Železnički saobraćaj

Opština ima povoljan položaj u okviru železničke mreže Srbije, jer teritorijom Bujanovca prolazi panevropski Koridor 10, na pravcu Beograd-Niš-Skoplje. Preko železničke stanice u Božinjevcu obavlja se promet robe i putnika. Iako železnica ima veliki razvojni potencijal, ona nije dovoljno iskorišćena. Daljim razvojem i modernizacijom železnice doći će do povećanja kvaliteta i pouzdanosti usluga na viši nivo, što će dovesti do potražnje za železničkim uslugama i postepene preraspodele robnih i putničkih tokova na ovaj vid saobraćaja.

2.3. Telekomunikacije

Stepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Bujanovac nije zadovoljavajuće. Situriranost objektima PTT saobraćaja svrstava opštinu Bujanovac među najnerazvijenijim u Republici iz ove oblasti. U opštini ima 9,9 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika čini svega 29,7% proseka Republike (33,3 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika). U opštini ima pet pošta, što je 8.901 stanovnika na jednu poštu. U Republici Srbiji jedna pošta prosečno opslužuje 4.805,6 stanovnika. Ovaj broj stanovnika po jednoj pošti generiše značajne probleme kroz usporavanje poslovnih procesa, a moguće je i povezivati nepostojanje infrastrukture sa problemima naplate računa.

2.4. Vodoprivredna i komunalna infrastruktura

Preko teritorije opštine Bujanovac protiče Južna Morava sa najznačajnijim pritokama Binačka Morava, Moravica, Ljiljanska reka, Krševička reka, Trnovačka reka i deo vodotoka Pčinje iz sliva Vardara. Postojeći vodni potencijal nije u dovoljnoj meri iskorišćen o čemu govori nizak stepen izgrađenosti vodoprivrednih objekata u oblasti vodosnabdevanja privrede i stanovništva i navodnjavanja poljoprivrednih površina. Voda iz vodotoka koristi se za navodnjavanje samo priobalnog dela jer na teritoriji opštine nema izgrađenog melioracionog sistema.

Od ostalih vodoprivrednih objekata izgrađene su dve mini akumulacije: "Kisela voda" (za rekreaciju i turizam) i "Prohor Pčinjski" (za rekreaciju, turizam i proizvodnju električne energije - 1 MV).

Rešenje problema vodosnabdevanja opštine je u okviru regionalnog podsistema gornjeg toka Južne Morave (akumulacija "Prvonek" na Banjskoj reci). Pored toga, od posebne važnosti je i izgradnja Končuljske brane na Binačkoj Moravi. Izgradnjom ove brane, pored rešenja problema vodosnabdevanja od Kosovskog pomoravlja do Vladičinog Hana, rešio bi se i sistem navodnjavanja plodnog zemljišta u slivu Južne Morave.

Postojeća kanalizaciona mreža pokriva samo grad Bujanovac i Bujanovačku Banju. Na teritoriji opštine postoji jedna privremena i dve divlje lokacije za deponovanje otpada koje ugrožavaju grad Bujanovac i Bujanovačku Banju.

2.5. Urbanizam i prostorno planiranje

Urbanistički i prostorni planovi su ključni dokument strateškog planiranja u cilju usmeravanja i upravljanja urbanističkim rastom i promenom demografske, privredne, stambene strukture opštine. Neažurirani i nerazvijeni urbanistički i prostorni planovi su glavna prepreka sistemskom razvoju regije.

U opštini radi Odeljenje za urbanizam, imovinsko-pravne, komunalno-stambene, građevinske poslove i zaštitu životne sredine. Ukupno je zaposleno 10 radnika, a uslovi rada nezadovoljavaju standarde rada ovako važnog opštinskog odeljenja, što se ogleda pre svega u nepostojanju osnovnih informatičkih sredstava. Od 2000. godine ovo odeljenje izdalo je nekoliko akata o urbanističkim uslovima za izgradnju privrednih objekata.

Planovi koji se primenjuju na prostoru opštine Bujanovac su: Generalni plan Bujanovca (2005. godina), Regulacioni plan sistema za prečišćavanje i evakuaciju otpadnih voda u Bujanovcu (2003. godina), Regulacioni plan naselja "Gnjilanski put", Regulacioni plan blokova 5,6,7, 12 i 12, kao i detaljni urbanistički planovi donešeni pre 20-25 godina. Neophodno je pripremiti neophodne nedostajuće planove i po mogućnosti prebacite postojeće u elektronski oblik.

2.6. Zaštita životne sredine

Sa stanovišta uticaja na zdravlje ljudi, postojeća infrastruktura (vodovod, kanalizacija, upravljanje čvrstim otpadom) je u veoma lošem stanju. Zbog niskih cena, malih opštinskih budžeta i nedovoljnog nivoa naplate računa, nije bilo dovoljno sredstava za investicije usmerene na poboljšanje i održavanje ovih sistema.

Nedostatak kontrolisanih i ekoloških deponija, takođe predstavlja veliki problem. Ovo uzrokuje nelegalno odlaganje čvrstog otpada skoro svuda, a posebno pored puteva. Sa ovakvim stanjem ove infrastrukture, ceo prostor južne Srbije, a time i opštine Bujanovac, sigurno ne može aktivirati svoje potencijale za razvoj eko-turizma i proizvodnje zdrave hrane.

Zaštita i unapređivanje životne sredine predstavljaće jedan od opredeljujućih kriterijuma za odluke o lokaciji, tehnološkim rešenjima i režimu rada, odnosno korišćenja privrednih, infrastrukturnih i drugih objekata. Osnovni cilj je da se u opštini Bujanovac, sačuva zdrava životna sredina, odnosno, spreče svi oblici ugrožavanja i zagađivanja voda, tla, vazduha, flore i faune, pre svega duž reke Pčinje na području lovišta-rezervata na planinama Rujan i Kozjak i obezbede uslovi za proizvodnju zdrave hrane i korišćenje drugih prirodnih vrednosti kojima opština raspolaže.

3. Ljudski resursi

3.1. Zapošljavanje

Najvažniji strateški cilj opštine Bujanovac je stvaranje takve privredne strukture koja će omogućiti ubrzan proces zapošljavanja. Dinamika razvoja MSP sektora i s tim u vezi završetak procesa privatizacije, u velikoj meri će zavisiti od mogućnosti prilagođavanja tržišnim uslovima privređivanja, razvoja preduzetničke inicijative i inventivnosti kao i od nivoa podsticajne politike koju opština treba da pruži kroz obezbeđenje lokacije za izgradnju objekata, obezbeđivanje osnovnih infrastrukturnih preduslova, olakšice kod plaćanja taksi i dažbina i sl.

Nacionalna služba za zapošljavanje na jugu Srbije nije dovoljno povezana ni sa privrednim, ni sa obrazovnim sistemom. NSZ bi trebala da ima ključnu ulogu i njene filijale bi trebale da postanu centri koji povezuju ponudu i tražnju na odgovarajući način. Na strani tražnje, ovi centri bi trebali prepoznati realne potrebe za ljudskim resursima, što je osnovna pretpostavka za osnivanje efektivnog i efikasnog tržišta radne snage. S druge strane, na osnovu stvarnih potreba za ljudskim resursima, NSZ bi trebala da inicira veći broj projekata u cilju razvoja ljudskih resursa, a u skladu sa zahtevima tražnje.

Postoji potreba za pretvaranjem sive ekonomije u legalne tokove. Proširenje poreske osnovice, uvođenje PDV i smanjenje nelojalne konkurencije su jedni od najvažnijih razloga za pokretanje tog procesa. Na taj način će proces pretvaranja sive ekonomije u legalne tokove povećati broj aktivnih preduzeća na tržištu radne snage i samim tim povećati ponudu poslova.

3.2. Obrazovanje

Opština Bujanovac je relativno dobro pokrivena objektima društvenih delatnosti. Problemi koji otežavaju i umanjuju normalan rad zaposlenih u ovim ustanovama su, pre svega, problemi smeštajnih kapaciteta, opremljenosti objekata savremenim sredstvima (modernizacija nastave) i aparatima (primena nove tehnike i tehnologije u radu zdravstvenih, kulturnih i obrazovnih ustanova) i generalno, prisutni problemi održavanja ustanova suprastrukture (adaptacije, rekonstrukcije i sanacije).

U opštini Bujanovac postoji i radi 11 osnovnih škola, sa još 4 osmogodišnjih i 35 četvororazrednih škola, 2 srednje škole. Najveći investicioni poduhvat u ovoj oblasti je izgradnja Srednje škole "Seziu Suroi" u Bujanovcu koju treba da pohađa 1000 đaka koji nastavu obavljaju u barakama. Ovo bi bio školski centar sa kabinetima, laboratorijama, fiskulturnom salom i savremenim učionicama.

3.3. Zdravstvo

Zdravstvena zaštita u opštini Bujanovac obavlja se u Domu zdravlja koji je u sklopu Zdravstvenog centra iz Vranja. Dom zdravlja ima 4 zdravstvene stanice u naseljima Klenike, Veliki Trnovac, Biljača i Muhovac, kao i 4 ambulante u mestima Žbevce, Spančevac, Nesalce i Zarbince. Na teritoriji opštine postoji i radi jedna državna i 5 privatnih apoteka. U oblasti zdravstva je u 2004. godini radilo 48 lekara.

Brojnost i struktura medicinskog osoblja još uvek ne zadovoljava potrebe stanovništva, s obzirom da na jednog medicinskog radnika dolazi 927 stanovnika, dok je republički prosek 369. Veliki problem predstavlja, zbog već pomenutog odliva kadrova, nedostatak kadrovskih stanova.

3.4. Socijalna zaštita

Socijalna karta opštine Bujanovac ima nekoliko ključnih odrednica:

- veće učešće mlađe u ukupnoj populaciji;

- intenzivan proces emigracije;

- dominantno učešće radno-sposobnog stanovništva;

- nepovoljna obrazovna struktura stanovništva;

- trend porasta maloletnih i punoletnih korisnika socijalne zaštite;

- porast siromaštva.

Institucija koja se bavi problemima socijalne zaštite u Bujanovcu je Centar za socijalni rad. U skorije vreme primećena je tendencija da se kao korisnici javljaju i lica iz seoskih sredina koja imaju status staračkih domaćinstava. Socijalnom zaštitom u 2004. godini bilo je obuhvaćeno ukupno 2.301 lice, čiji se broj od 2000. godine stalno povećava (dva puta veći broj korisnika). Strukturu korisnika usluga socijalne zaštite čine 63,4% punoletna i 36,6% su maloletna lica. Inače, na teritoriji opštine Bujanovac ne postoji nijedan objekat socijalne zaštite, niti dom za smeštaj starih lica i penzionera. U opštinskom centru postoji Klub penzionera, ali ne postoji niti je u planu izgradnja Doma penzionera.

3.5. Kultura

Glavni nosilac kulturnih aktivnosti u opštini Bujanovac je Dom kulture, sagrađen 1982. godine, koji u svom sastavu ima salu (462 sedišta) za prikazivanje priredbi, koncerata i predstava. Raznovrsnost aktivnosti organizovanih pri Domu kulture je takav da zadovoljava potrebe mladih ove opštine, ali nedostatak finansijskih sredstava za uređenje prostorija i nabavku opreme otežava njihov rad. Najveći problem na objektu Doma kulture je redovno održavanje i modernizacija rada ustanove.

U Klenikama postoji Dom kulture sa bioskopskom salom, kao i istureno odeljenje Centralne biblioteke. U okviru ove institucije postoji i Gradska biblioteka sa čitaonicom sa oko 32.000 knjiga. Knjižni fond se dugo nije obnavljao. U naselju postoji najstarija kuća koja pripada manastiru "Prohor Pčinjski" i zbog istorijske vrednosti neophodno je objekat staviti pod zaštitu države.

4. SWOT ANALIZA OPŠTINE BUJANOVAC

OPŠTINA MEDVEĐA

1. Ekonomija

1.1. Osnovni faktori razvoja

1.1.1. Geografski položaj

U sklopu planinsko-kotlinske oblasti Južne Srbije, u gornjemtoku reke Jablanice prostire se brdsko-planinska, infrastrukturno periferna,retko-naseljena, emigraciona opština Medveđa. Na prostoru od 524 km2 u44 naselja živi 10.760 stanovnika. Nalazi se između opština Kuršumlije, Bojnika,Lebana, Podujeva, Kosovske Kamenice i gradskog područja Prištine. Područje opštineMedveđa pripada brdsko-planinskoj oblasti (95% površine je u intervalu 400-1000m nadmorske visine), sa izraženim dubokim, klisurastim, rečnim dolinama. Najnižekote terena su ispod 400 m (316 m) u dolini reke Jablanice, a najviše na planinamaRadan i Majdan (1.376 m), dok su najrasprostranjeniji visinski pojasevi u intervalu600-800 m (44% ukupne površine).

Geografski položaj Medveđe karakteriše veliki stepen izolovanosti u odnosu na glavne infrastrukturne koridore. Jedina značajnija saobraćajna komunikacija predstavlja putni pravac Leskovac-Priština koji povezuje Južnu Srbiju, preko Prištine, sa Jadranom. Pored dominirajućih nižih i srednjih planinskih predela (Goljak, Radan, Majdan), prostor opštine karakteriše gusta mreža rečnih dolina (Jablanice, Banjske i Tularske reke).

Karta 3 Položaj opštine Medveđa

Nepovoljna geomorfološka konfiguracija terena - znatne površine na velikim nadmorskim visinama, izražena diseciranost reljefa dominacija terena sa velikim nagibom i intenzivni proces erozije zemljišta - uticali su na saobraćajnu nepovezanost opštine sa ostalim područjima Republike.

1.1.2. Prirodni uslovi

Brdsko-planinsko područje opštine Medveđa raspolaže raznovrsnim prirodnim resursima, koji su nedovoljno valorizovani. Pored registrovanog čitavog spektra mineralizacija rudnih pojava i ležišta metaličnih i nemetaličnih mineralnih sirovina, u perspektivnije prirodne resurse ubrajaju se poljoprivredno zemljište, šumski, vodni i raznovrsni turistički potencijali. Njihova potpunija valorizacija u direktnoj je zavisnosti od stvaranja "podsticajnog ambijenta", odnosno stimulativnih preduslova koji bi postali dovoljno privlačan motiv za proizvodno angažovanje stanovništva.

Mineralne sirovine usled svoje zastupljenosti i raznovrsnosti predstavljaju najperspektivniji prirodni potencijal i oslonac budućeg razvoja. Na području opštine Medveđa poznate su pojave i ležišta energetskih, metaličnih, nemetaličnih sirovina i sirovina za industriju građevinskog materijala.

Od energetskih sirovina utvrđene su samo pojave geotermalne energije u neposrednoj okolini Sijarinske Banje. Postoji nekoliko prirodnih izvora i plitkih bušotina sa isticanjem vode od ukupno 8 l/sec, temperature od 32-71°C i termomineralne vode u količini od 30 l/sec, sa temperaturom od 76°C.

Metalične mineralne sirovine lokalizovana su na 3 ležišta: Lece sa zlatonosnom rudom olova i cinka, Tulare i Sijarinska Banja sa bakrovom i olovo-cinkovom rudom. Najveći nivo istraženosti ima rudno polje Lece. U ataru opštine Medveđa vrše se regionalna istraživanja epitermalnog zlata u Leckom andezitskom masivu. U rudnom polju Tulare potrebno je izraditi geološko-ekonomsku ocenu za ležište bakra Kiseljak, kao i ocenu bilansne količine rudnih rezervi.

O nemetaličnih mineralnih sirovina i sirovina za industriju građevinskog materijala, poznate su pojave sitnoljuspastog liskuna i ležišta mermernog oniksa i poludragog kamena. Pojave liskunskih škriljaca u okolini Tulara samo su preliminarno ispitane (lokalitet Priparska kosa). Ležište mermernog oniksa nalazi se u Sijarinskoj banji, detaljno je istraženo i nalazi se u fazi eksploatacije.

Pod šumama je 45,1% ukupne teritorije opštine. U državnom vlasništvu je 3/4 šumskog bogatstva sa preovlađujućim učešćem visokih šuma (86,6%). U drvnoj masi dominiraju lišćari sa učešćem od preko 99% (u tome bukva 61,9%, hrast 15,9%). Posečena drvna masa prosečno godišnje iznosi oko 23.000 m3. Mala gustina putne mreže (9,5 m puta na 1 ha šumske površine - daleko ispod donje granice otvorenosti šuma) i visoko učešće mekih puteva (59%) u ukupnoj mreži, predstavljaju ograničavajući faktor dinamičnijeg razvoja šumarstva u opštini.

Poljoprivredno zemljište obuhvata 42,9% teritorije opštine i prostire se na oko 22.500 ha, od čega oranice i bašte obuhvataju 23,7%, voćnjaci 7,7%, livade 40,2% i pašnjaci 28,3% poljoprivrednog zemljišta. Raznovrsnost i obimnost poljoprivrednog zemljišta omogućavaju i raznovrsnu proizvodnju koju treba usmeriti, pre svega na stočarstvo i voćarstvo.

Opština raspolaže značajnim vodnim potencijalom. Površinske vode zastupljene su gustom hidrografskom mrežom - Jablanica i njene brojne pritoke (Banjska i Tularska reka, Lepaštica i Gajtanska reka). Jablanica je bujičnog karaktera, često presušuje i često se izliva, plavi obradive površine i ugrožava naselja. Mnogo veći razvojni značaj za opštinu imaju ogromni potencijali podzemnih voda. Na teritoriji opštine nalaze se mnogobrojni termomineralni izvori od kojih su najznačajniji i ekonomski najperspektivniji u Sijarinskoj i Tularskoj Banji. Sijarinska Banja ima 26 izvora od kojih 18 izvora ima terapijsku vrednost. Voda pojedinih izvora po svom hemijskom sastavu je različita: alkalna, kisela, gvožđevita, sa temperaturom od 68° do 76°C. Tri izvora hladne mineralne vode (16-21°C) su gvožđeviti i sumporoviti kiseljaci. Na području Tularske Banje registrovano je 5 izvora kisele i 2 izvora slane vode. Za potrebe vodosnabdevanja koriste se bunari iz kojih se crpi podzemna voda koja trenutno zadovoljava potrebe stanovništva.

1.1.3. Stanovništvo

Prema popisu iz 2002. godine na prostoru opštine Medveđa (514 km2) živi 10.760 stanovnika ili 21 stanovnik na km2, što opštinu Medveđa svrstava među 10 najređe naseljenih područja u Republici (manje od 25 stanovnika na km2). U periodu 1948-2002. godine smanjen je broj stanovnika za 47,9%. Kretanje stanovništva na području opštine Medveđa, pored apsolutnog smanjenja stanovništva, karakterišu dve osnovne determinante: (a) migracioni procesi i (b) negativni prirodni priraštaj.

Naselja su usitnjena, rasuta i razbijenog tipa. Čitavo seosko područje je zahvaćeno jakim migracionim procesima. Od 43 seoska naselja 11 imaju manje od 100 stanovnika, 17 između 100 i 300, od 300-500 stanovnika ima 4 naselja, od 500-1000 stanovnika 4 naselja, dok 6 naselja beleže ispod 50 stanovnika, sa sve izraženijom tendencijom gašenja čitavih domaćinstava. Najveća seoska naselja su Tulare (725), Gazdare (571) i Sijarinska Banja (568), u kojima je, takođe, u međupopisnom periodu zabeležen pad stanovnika.

Relativni odnos ova dva kontingenta - indeks starenja iznosi 97,5 - i drastično prelazi granicu početka starenja stanovništva (40%), što ukazuje da je stanovništvo opštine zahvatio proces starenja i da je ovaj indeks približan proseku Republike (100,7).

Pored toga, u Medveđi je veoma nepovoljna obrazovna i kvalifikaciona struktura stanovništva. Naime, 38,8% stanovništva je bez školske spreme ili sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem, dok visoko obrazovni kadar (viša i visoka škola) čini svega 4% populacije stare 15 i više godina. Visoko je učešće ženskog stanovništva bez osnovnog obrazovanja, proporcionalno veliki broj stanovnika ima samo osnovno obrazovanje, iznad prosečan je broj nepismenih (9,7%, tri puta veća od republičkog proseka). Nacionalnu strukturu stanovništva čine Srbi (66,6%), Albanci (26,2%) i Crnogorci (3,5%).

Svi pokazatelji ekonomske strukture stanovništva, osim stepena iskorišćenja radno kontingenta, kreću se ispod 50% proseka Republike. Kritična masa aktivnog stanovništva je veoma skromna (41,4% ukupnog stanovništva). Poljoprivredno stanovništvo učestvuje u ukupnom sa 27,8%, dok njegov aktivni deo 59,2%. Dominantan broj stanovnika spada u kategoriju radno-sposobnog stanovništva (57,6%), što se može uzeti u obzir kao značajan razvojni potencijal koji će opredeljujuće uticati na tržište rada i zaposlenost.

1.2. Osnovni makroekonomski okvir

1.2.1. Društveni proizvod, narodni dohodak

Prema sintetičkom pokazatelju nivoa razvijenosti za 2004. godinu opština Medveđa rangirana je na 158 mestu (od 160 opština) sa 40% nivoa razvijenosti Republike. Osim drastičnog pada vrednosti društvenog proizvoda i narodnog dohotka, ukupnog i po stanovniku, a poređeni sa prethodnim periodom kao i u odnosu na republički prosek, stalni porast nezaposlenosti je socio-ekonomski najrelevantniji problem lokalne privrede.

Osnovni parametri privredne razvijenosti ukazuju da je opština Medveđa u 2004. godini imala manji ND po stanovniku za 75,9% i za 95,9% manji dohodak iz industrije u odnosu na 1990. godinu. Takođe, od 2000. godine nivo dohotka po stanovniku je stalno u opadanju - sa 31,2% pao je na svega 21,2% nivoa Republike.

1.2.2. Investicije

Razdoblje od 1990-2000. godine se u društveno-ekonomskom pogledu može okarakterisati kao period permanentne derogacije privrede Srbije. Proces dezinvestiranja je u ovom periodu ne samo nastavljen, već je i intenziviran. Zbog toga je privreda Srbije postala u tehničkom i tehnološkom smislu zaostala, a u ekonomskom smislu nekonkurentna. Korišćenje kapaciteta je u ovom periodu redukovano na ispod 30% onog iz 1989. godine, a u nekim granama industrije i na ispod 10%.

Poredeći investicionu aktivnost prema tipu investiranja, 1990. godine proizvodne investicije učestvovale su sa 63,4% u odnosu na neproizvodne. U 2004. godini, od ukupnog investicionog fonda, lokalna privreda uložila je u održavanje postojećih kapaciteta 99% sredstava, u nove kapacitete 1%, dok za rekonstrukciju, modernizaciju, dogradnju i proširenje kapaciteta nije investirala ni jedan dinar.

1.2.3. Zaposlenost, nezaposlenost

Tranzicioni period "iznedrio" je četiri osnovne kategorije na tržištu rada Srbije, a time i na svim lokalnim tržištima. To su formalno zaposleni, višak zaposlenih, aktivni u sivoj ekonomiji i (formalno) nezaposleni. I pored striktno definisanih kategorija, između njih postoji međusobno preklapanje, odnosno "zamagljivanje" prave slike tačnog broja zaposlenih ili nezaposlenih.

Nesproveden proces restrukturiranja privrede opredeljujuće utiče na ovaj socio-ekonomski indikator. Naime, tek svojinskom transformacijom preduzeća značajno će se promeniti slika na tržištu radne snage, koja ni sada nije povoljna. Tako na primer, od 1990. do 2004. godine broj nezaposlenih u opštini Medveđa se povećao sa 1.038 na 1.265, a stopa nazaposlenosti sa 32,4% na 45,4%, što je za 8,5% iznad nacionalnog proseka.

Tabela 24. Zaposlenost u opštini Medveđa

S druge strane, učešće nezaposlenih lica koja prvi put traže zaposlenje u ukupnom broju nezaposlenih je ostao na približno istom nivou u 2004. godini (64,2%), kao i pre jednu deceniju (61,3%), što dodatno upućuje na zaključak da je nezaposlenost glavni problem opštine, odnosno neprilagođene privredne strukture. Takođe, nastavljen je negativan trend u strukturi nezaposlenih. Naime, u posmatranom periodu nezaposlena lica bez kvalifikacija su smanjila svoje učešće (sa 56,8% na 49,1%) u ukupnom broju nezaposelnih, dok je učešće ženske populacije ostao na istom nivou (sa 50,5% na 51,3%).

Stopa iskorišćenosti radno-sposobnog stanovništva iznosi 71,9% nešto iznad proseka Republike (67,5%), ali ovo nije odraz većeg angažovanja ovog kontingenta stanovništva, već smanjenog obuhvata ukupnog broja stanovnika. Posmatrano po sektorima, najveći broj zaposlenih radi u prerađivačkoj industriji (20,3%), u sektoru vađenje rude i kamena (12,9%), u sektoru proizvodnje i snabdevanja električnom energijom, gasom i vodom (3,4%), poljoprivredi (1,6%), građevinarstvu (0,9%), dok u sektoru usluga radi polovina ukupno zaposlenih. Lica koja samostalno obavljaju delatnost čini 12% ukupno zaposlenih.

1.3. Struktura privrede i kvalitativni pokazatelji poslovanja

Privredna kretanja u opštini Medveđa u tranzicionom periodu karakteriše porast broja preduzeća i pad zaposlenih posle 2000. godine.

Grafikon 15. Broj preduzeća i broj zaposlenih u opštini Medveđa

Tranzicioni period opštine Medveđa

Grafikon 16. Struktura ND po sektorima proizvodnje u opštini Medveđa

Struktura ND po sektorima, 2004.

Privredna aktivnost opštine Medveđa odvija se u 6 sektora, a najveći uticaj na stvaranje dohotka opštine imaju poljoprivreda, trgovina i proizvodnja i snabdevanje električnom energijom, gasom i vodom. Sva preduzeća lokalne privrede pripadaju MSP sektoru, od kojih je 3 u društvenoj jedno u zadružnoj, a ostala su privatne svojine.

1.4. Produktivnost rada i jedinični troškovi

Nizak nivo produktivnosti rada ostvaren je u preduzećima opštine Medveđa koja dostižu svega 11,8% nivoa produktivnosti privrede Srbije, što ukazuje na odsustvo bilo kakvog napretka tog dela srpske privrede. Pri tom, ostvareni nivoi produktivnosti rada su nedovoljni da bi se preduzeća održala bar na tržištu juga Srbije, ako ne na tržištu Srbije.

Najveći troškovi rada na jugu Srbije u 2005. godini zabeleženi su u preduzećima opštine Medveđa (286,7% iznad troškova rada privrede). U odnosu na jug Srbije preduzeća opštine Medveđa imaju veće troškove rada za 152%, a u odnosu na Jablanički okrug za 182,7%, što pokazuje da su preduzeća u opštini nekonkurentna. Tako visok udeo troškova rada ukazuje na nisku efektivnost poslovanja preduzeća ove opštine i veliki problem gubitka tržišta i sustizanja konkurentnih preduzeća.

1.5. Osnovni privredni sektori

1.5.1. Industrija - podsektori i granska analiza

U strukturi privrede posmatrano prema broju preduzeća i zaposlenih dominantno mesto zauzima prerađivačka industrija. Prema završnim računima za 2005. godinu ovaj sektor zapošljavao je ukupno 99 radnika (48,8% zaposlenih u privredi). Od ukupno 26 preduzeća, 34,6% preduzeća posluje u ovom sektoru koja stvaraju 31,6% dobiti, učestvuju sa 13% u vrednosti ukupnog prihoda, u gubitku sa 95%, odnosno 88% u kumuliranom gubitku opštinske privrede. Ova preduzeća participiraju sa 62% u vrednosti stalne imovine privrede i sa 39% u kapitalu lokalne ekonomije. Od ukupno 9 preduzeća ovog sektora, 8 su mala privatna preduzeća, a jedno je srednje preduzeće u društvenoj svojini.

Preduzeće "Trmovent" iz Medveđe daje pečat lokalnoj privredi kao i poslovnim rezultatima sektora jer ovo preduzeće zapošljava 46,7% ukupno zaposlenih u privredi (203), ali je dugogodišnji gubitaš. Celokupna privreda u opštini Medveđa nalazi se u veoma teškom stanju jer je većina preduzeća u kolapsu.

U Registar samostalnih radnji na teritoriji opštine Medveđa upisano je 141 radnja, od toga 60 trgovinskih, 18 uslužnih, 40 zanatskih, 21 autoprevoznik i taksi usluge i 2 radnje koje pružaju knjigovodstvene usluge. Opština Medveđa ima opšte udruženje preduzetnika "LBM" - Lebane, Bojnik i Medveđa. Udruženje je međuopštinskog karaktera i okuplja sve preduzetnike iz ovih opština.

Nosilac građevinske aktivnosti je Energoprojekt - Oprema DD kao deo sistema Energoprojekt-a iz Beograda. Kao nosilac razvoja Sijarinske Banje, pored izvođenja građevinskih radova, Energoprojekt se bavi eksploatacijom i prodajom mermernog oniksa. Preduslov povećanja građevinske aktivnosti je, pre svega, povećanje investicija i realizacija programa razvoja Sijarinske Banje.

Mala privreda nema veći uticaj na formiranje dohotka opštine. Najviše je zastupljena delatnost ugostiteljstva, trgovine i zanatstva. Na niskom nivou razvoja su lične usluge i usluge za potrebe domaćinstva.

1.5.2. Poljoprivreda i ruralni razvoj

Područje opštine Medveđa pripada stočarsko-planinskom makrorejonu sa dominirajućim srednje planinskim predelima u kojima livade, pašnjaci i šumsko-travne površine čine pretežan deo poljoprivrednog zemljišta. Manji deo prostora opštine, duž reka Jablanice, Banjske i Tularske reke, poseduje karakteristike ratarsko-stočarskog rejona (1/4 poljoprivrednog zemljišta su oranice i bašte).

Tabela 25. Poljoprivredna površina opštine Medveđa

Imajući u vidu karakteristike pedološkog pokrivača (smeđa i podzolasta zemljišta na silikatnoj podlozi) i dominantnost umereno-kontinentalne klimatske zone, u vegetacionom pokrivaču skoro isključivo su zastupljene njive, pašnjačke i livadske površine (92,5%). Više od 90% poljoprivrednog zemljišta se nalazi u privatnom sektoru. Postojeće korišćenje poljoprivrednog zemljišta karakteriše izuzetno velika rasparčanost i usitnjenost zemljišnih parcela (0,2-0,8 ha kod obradivog zemljišta).

Grafikon 17. Proizvodnja pšenice i kukuruza na teritoriji opštine Medveđa

Stočarstvo i voćarstvo predstavljaju dominirajuće grane, dok sve ostale proizvodnje imaju dopunjujući karakter. Zasnivanjem veštačkih livada, melioracijom prirodnih livada i pašnjaka, može se, delimičnom nabavkom krmnih koncentrata, obezbediti dovoljna količina stočne hrane za povećanje broja i produktivnosti stočnog fonda. Uvođenjem savremenih agrotehničkih mera može se na ovom području postići rentabilna proizvodnja povrtarskih kultura i sitnog jagodičastog voća. Prioritetni program svakako predstavlja izgradnja staklenika (toplih leja) u Sijarinskoj Banji na bazi geotermalne energije. Pored toga postoje izvanredne pogodnosti za proizvodnju meda, lekovitog i aromatičnog bilja i sl.

Grafikon 18. Prinos po površini

Prirodni potencijali ovog područja pružaju idealne uslove za gajenje povrtarskog bilja. To se posebno odnosi na prostor oko Sijarinske Banje gde postoji veliki broj termalnih izvora. Međutim, ovaj izuzetni prirodni potencijal nije iskorišćen u pravoj meri, a izgradnjom toplih leja, staklenika i plastenika, ovo područje bi moglo da ponudi povrće izuzetnog kvaliteta tokom cele godine. Migracijom stanovnika opštine Medveđa došlo je do nepovoljne strukture poljoprivrednog stanovništva i primećena je osetna starost istog. Nedovoljna edukacija kao i smanjena stručnost uzrokovale su smanjenu proizvodnju povrtarskog bilja koja se uglavnom odvija za podmirenje sopstvenih potreba. Područje Sijarinske Banje treba da postane "temelj" buduće organske proizvodnje kao vid specijalne tehnike gajenja koji podrazumeva uzgoj određenih kultura koristeći plodnost zemljišta i raspoložive vode, prirodna svojstva biljaka, propisanu upotrebu đubriva, sredstva za zaštitu bilja i životinja u skladu sa međunarodno usvojenim normama i načelima. To sve podrazumeva da proizvođač sertifikatom garantuje kupcu određeni kvalitet.

Grafikon 19. Broj rodnih stabala voća, 2005.

Kontinentalna klima izuzetno pogoduje razvoju voća na ovim prostorima, a kvalitet zemljišta je na zadovoljavajućem nivou. Najznačajnije voćarske kulture su šljiva, jabuka i višnja koja je u 2005. godini ostvarila odlične prinose sa 80.000 rodnih stabala. Naročiti problem opštine Medveđa predstavljaju mali posedi i nedovoljna upotreba kvalitetnog đubriva. Proizvođački kapaciteti u sektoru voćarstva imaju veliki strateški značaj za celu državu. Ipak, nedostaju objekti ove namene, a hladnjače je potrebno revitalizovati i osavremeniti tako da isprate zahteve tržišta. Potrebno je uvesti HACCP sistem kontrole bez kojeg neće biti moguć izlazak na inostrano tržište. Trebalo bi u što kraćem periodu da usledi organizovanje i institucionalizacija različitih službi koje pružaju savete poljoprivrednicima ili vrše nadzor i kontrolu.

Pored pašnjačkog stočarstva, značajne dodatne izvore prihoda stanovništva može da predstavlja sakupljanje i dorada šumskih plodova i lekovitog bilja, proizvodnja pečuraka i druge prateće delatnosti.

Grafikon 20. Prinosi jabuka i šljiva u Medveđi

S obzirom na to da teritorija opštine Medveđa pripada stočarsko-planinskom makrorejonu sa površinama koje pripadaju srednje planinskim predelima, velikim brojem livada, pašnjaka i nadmorskom visinom od 400-1200 m koja čini 91% teritorije, uslovi za stočarsku proizvodnju su idealni.

Grafikon 21. Stočni fond

Govedarstvo je sigurno najvažnija grana stočarstva, ali zbog lošeg upravljanja, zapuštenosti ili prevelike eksploatacije pašnjačkih površina nije u stanju da drži korak sa zemljama u regionu. Zemljišni resursi su nedovoljno iskorišćeni, zemlja je podeljena na male površine tako da je ograničena proizvodnja krmiva koja su u osnovi ekonomske održivosti farme. Mnoga naselja u ovim opštinama nemaju adekvatno vodosnabdevanje, a uslovi držanja su jako loši. Posledica toga je ugroženo zdravlje stoke ali i zdravstvena sigurnost proizvodnog lanca mesa i mleka. Govedarstvo ima dugu tradiciju u proizvodnji a kao najčešće rasprostranjena rasa je simentalsko goveče, jer svojim kombinovanim proizvodnim osobinama odgovara postojećim resursima. Međutim, oprema koja se koristi i nedovoljna stručnost ljudi koja se bavi ovom granom stočarstva predstavlja veliki problem naročito u proizvodnji mleka. U opštini Medveđa evidentirano je jako malo aparata za mužu što znatno otežava sakupljanje mleka. Postoji slaba povezanost proizvođača i prerađivača, a postojeći kapaciteti u mlekarstvu i proizvodnji mesa su neiskorišćeni. Potrebno je uspostaviti organizovani institucionalni sistem kontrole i zdravstvene zaštite životinja i ljudi izgradnjom jednog broja veterinarskih stanica na manje pristupačnim terenima.

Svinjarstvo i sama proizvodnja svinja direktno zavisi od oscilacije cena na tržištu zrnastih i koncetrovanih hraniva. Iskorišćenost kapaciteta, stanje objekata i opreme je jako loše a klanje se obavlja u nehigijenskim uslovima. Postojeće klanice ne vode računa o kvalitetu i stimulisanju odgajivača. Postojeće resurse ugrožavaju otpaci klanične i mesne industrije koje ima za posledicu ugrožavanje lokalnog stanovništva. Velika zavisnost postoji u prerađivačkoj industriji u nabavci osnovnih komponenata za premikse. Ovaj region ima prirodne uslove za dobar genetski potencijal koji će omogućiti proizvodnju i izvoz zdravog mesa.

Ovčarstvo ima strateški značaj u razvoju planinskih područja. Direktno zavisi od biodiverzitetne vrednosti prirodnih travnjaka i oslanja se na pašnjačku i livadsku vegetaciju. Travnjačka proizvodnja je manje razvijena u ovom delu zemlje u odnosu na ratarsku proizvodnju. Kvalitet domaćih rasa je dobar ali je genetski materijal generalno na niskom nivou. Prisutna je slabo obrazovana radna snaga i odsustvo savetodavne i stručne službe.

Živinarstvo predstavlja značajan privredni potencijal, obezbeđuje jeftinu i kvalitetnu hranu. Na gazdinstvima postoje loši tehnološki uslovi kao i nedovoljan broj osposobljenih stručnjaka. Mikrobiološka kontrola hrane za živinu je na niskom nivou. Iskorišćenost genetskog potencijala je slaba, ali i zdravstvena ispravnost loša. Finalni proizvodi jaja i meso čine 9% nacionalnog dohotka.

Šumarstvo

Preko 80% površine ove opštine je pod šumom tako da ova zdrava životna sredina ima sve preduslove za dalji razvoj seoskog turizma i proizvodnju zdrave hrane.

Struktura šumovitosti ovog područja je zadovoljavajuća iako se procenat visokih šuma smanjuje.

Tabela 26. Državne šume

Privatne šume su uglavnom mešovite strukture, bukove, koječine oko 50%, hrastove i cerove zajedno oko 50% i pripadaju grupi niskih šumskihzajednica. Ovaj deo teritorije ima zapaženi prirast bukovog drveta koji je neštoiznad proseka za područje Srbije. Kvalitet šume je uglavnom dobar i zavisi odrejona, dok se pojedina mesta mogu pohvaliti izuzetnim kvalitetom.

1.5.3. Turizam

Turizam kao privredna grana je u prethodnoj deceniji delio sudbinu ukupne društveno-ekonomske stagnacije i recesije. Nedovoljna infrastrukturna opremljenost i investiciona ulaganja, niska privredna aktivnost, sve izraženiji socijalni problemi, nerazvijena i neprilagođena trgovinska mreža, nedovoljna valorizovanost prirodnih, antropogenih, materijalnih i kulturnih vrednosti, neadekvatna privredna struktura (nerazgranata mala privreda), usporili su razvoj turističke aktivnosti u opštinama. Refleksija ovakvih tokova u privredi i društvu odrazila se i na opštinu Medveđa.

Vremenska serija indikatora broja turista i njihovo prosečno zadržavanje ukazuje na izuzetno fluktuirajući turistički promet.

Grafikon 22. Turistički promet opštine Medveđa 2000-2004. god.

Dinamika turističkog prometa opštine Medveđa

Prema poslednjim statističkim podacima, opštinu Medveđa je u 2004. godini posetilo ukupno 6.772 turista, koji su ostvarili 58.125 noćenja. Struktura turista (prema ukupnom i prosečnom broju noćenja) ima sva obeležja republičke turističke posete, odnosno, dominantno je učešće domaćih u odnosu na strane turiste. Prosečna godišnja poseta turista u periodu 2000-2004. godine iznosila je 6.677 domaćih i 70 stranih turista, odnosno prosečno zadržavanje turista iznosilo je oko 8,1 dana.

Turistički potencijal opštine Medveđa spada u prioritetne resurse s obzirom na izuzetne prirodne vrednosti: bogatstvo termomineralnih voda, čist vazduh i očuvana prirodna sredina, povoljna klima, bogata flora i fauna. Dominantno mesto predstavlja Sijarinska Banja sa prirodnim gejzirom kao naučnim raritetom, zatim Tularska Banja, područje Mrkonjskog visa i planina Radan. Ovi izuzetno atraktivni prirodni potencijali, donekle i izgrađeni kapaciteti predstavljaju izvanrednu podlogu za razvoj, pre svega banjskog, zdravstveno-rekreativnog, lovnog, izletničkog i đačko-omladinskog turizma, pod uslovom da se realizuje prostorno uređenje lokaliteta, izgradi odgovarajuća saobraćajna i turističko-ugostiteljska infrastruktura i obezbedi racionalno gazdovanje ovim resursima.

Nosilac turističkog razvoja Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju iz Sijarinske Banje raspolaže sa oko 300 ležajeva u hotelu "Gejzer" u kome se nalazi i terapijski deo. Banja raspolaže sa 1500 ležajeva u privatnom sektoru.

Sijarinska Banja je udaljena 330 km od Beograda, 90 km od Niša, 50 km od Leskovca. Smeštena je na obalama reke Jablanice, u podnožju planine Goljak, na nadmorskoj visini od 250 metara. Očuvana životna sredina i zdrava hrana su posebne karakteristike Banje (u prečniku od 100 km nema ni jednog fabričkog dimnjaka), a najveći potencijal su mineralni izvori (18), na dužini od 800 metara, svi različitog fizičko-hemijskog sastava vode i temperature. Banjskim gostima za smeštaj stoje na raspolaganju: Stacionar Zavoda sa 150 postelja, Hotel "Gejzer" sa 102 postelje (B kategorije), Kamp "Sijarinska Banja" sa 48 kreveta u dvokrevetnim sobama, dok kućna radinost nudi banjskim gostima oko 1.600 postelja I i II kategorije. Ishrana banjskih gostiju smeštenih u kućnoj radinosti obezbeđena je u restoranima hotela "Gejzer" čiji je kapacitet prilagođen potrebama Banje. Gostima stoji na raspolaganju zatvoren bazen i veliki broj terena za male sportove.

Tularska Banja je locirana u zelenoj kotlinici uokvirenoj šumama. Tulare se, na mestu gde se sastaju Medevačka i Brajinska reka stvarajući Tularsku reku, nalazi na nadmorskoj visini iznad 550 m. Tularska kotlinica je zelena sa šumovitim okvirom (šumska zajednica bukve, cera i hrasta).

1.6. Razvoj MSP i preduzetništva

U sektoru MSPP u 2005. godini radilo je 26 preduzeća sa ukupno 203 zaposlenih. Struktura preduzeća prema veličini i svojini ima sve karakteristike kretanja na nivou Republike, tačnije, dominantno je učešće malih preduzeća u privatnoj svojini. Ovaj sektor učestvuje sa 100% u ukupnom broju zaposlenih u privredi opštine.

U periodu 2000-2004. godine, broj registrovanih i aktivnih MSP i radnji u Republici Srbiji beleži dinamiku rasta. U opštini Medveđa ovaj sektor u dužem vremenskom periodu ne beleži značajniji rast, iako institucionalnih preduslova za to postoji (otvorena je kancelarija Republičke agencije za razvoj MSPP).

1.7. Privatizacija i restrukturiranje

Do oktobra 2006. godine nije izvršena ni jedna privatizacija na teritoriji opštine Medveđa.

1.8. Finansije i bankarstvo

1.8.1. Mreža banaka i kreditna aktivnost

Nedavno je došlo do porasta broja finansijskih institucija. Nekoliko domaćih i međunarodnih banaka su odlučile da otvori filijale u regionu. Trenutno jedina aktivna banka u Medveđi je Komercijalna Banka AD Beograd. Većina od banaka su filijale svojih centrala i uglavnom su locirane u Leskovcu i Vranju, dok se u manjim opštinama nalaze ekspoziture.

Rad banaka je pod konstantnim kritikama. Najviše žalbi je vezano za preveliku zahtevnost banaka po pitanju obezbeđenja kredita i komplikovanih procedura. Takođe, postoje komentari usmereni na spremnost banaka da investiraju u regionalno preduzetništvo. U opštini Medveđa ima sedište i deluje Konsultantska Regionalna Razvojna Agencija - REEDA koja se bavi pripremanjem Biznis Planova za preduzetnike i obukom za pokretanje sopstvenog biznisa. UNDP je podržao prerastanje Garancijskog fonda opštine Leskovac u Regionalni garancijski fond u čijem postojanju i opština Medveđa ima aktivno učešće.

1.9. Državna pomoć (Fond za razvoj RS)

Fond za razvoj Republike Srbije je aktivan i na nivou ovog regiona, tako da je u periodu 2002-2006. godine ukupan iznos odobrenih kredita iznosio 208 miliona dinara. Struktura ukazuje da se najviše kredita odobravalo za ulaganje u drvnu industriju (42,7%) i agroindustriju (27,2%), dok su ostali sektori znatno participirali manje - 12,1% kredita odobreno je preduzećima iz hemijske industrije, metaloprerađivačkoj 2,8%, tekstilnoj 2,1%, gumarskoj industriji 7,2%.

2. Infrastruktura

Infrastrukturna neopremljenost, pre svega saobraćajna nepovezanost i izolovanost, svrstava opštinu Medveđa među najnerazvijenijim područjima u Republici i predstavlja najveće razvojno ograničenje, kočnicu svakog razvoja i osnovni uzrok višegodišnjeg demografskog pražnjenja ovog prostora i zaostajanja ovog prostora.

2.1. Energetika

O elektroenergetskom sektoru brine Elektroistok - Leskovac, RJ Medveđa. Izgradnjom TC 110/35 kW "Jablanica" u Ždeglovu i povezivanjem sa novoizgrađenim četiri TC 35/10 kW ("Medveđa", "Sijarinska Banja", "Gazdare" i "Lece") znatno je poboljšano stanje i nivo pouzdanosti snabdevanja potrošača električnom energijom. Realizacijom programa elektrifikacije neelektrificiranih naselja poboljšana je i niskonaponska mreža i opremljenost odgovarajućim objektima.

Osnovni problem kod pouzdanosti napajanja potrošača je slaba propusna moć srednje i niskonaponske mreže i trafo stanica 10 kW i 0,4 kW, naročito na seoskom području. Problem kod održavanja i otklanjanja kvarova na električnoj mreži predstavlja nedostatak stručnih kadrova i terenskih vozila.

3. Saobraćaj

3.1. Drumski saobraćaj

Jedan od osnovnih ograničavajućih faktora ukupnog razvoja i zaostalosti opštine Medveđa predstavlja stepen izgrađenosti i stanje putne mreže na teritoriji. Opština je, osim sa Leskovcem, skoro nepovezana sa susednim područjima. Putna mreže je u veoma lošem stanju i zahteva hitnu rekonstrukciju i modernizaciju. To se odnosi na regionalne i posebno na lokalne puteve koji ne odgovaraju po kvalitetu i nemaju sve elemente savremenih puteva.

Preko teritorije opštine prolazi magistralni put M-9 (Leskovac-Medveđa-Priština-Peć) i tri regionalna putna pravca: R-222 Gajtan - Gajtanska Vrata - do granice sa opštinom Kuršumlija, R-258 od Sijarinske Banje prema Kosovskoj Kamenici i R-277 Tulare - Tabla - Orlane - Lužane. Magistralni put M-9 je najvažnija saobraćajnica koja povezuje opštinu Medveđa sa putnom mrežom Republike Srbije i predstavlja najkraći izlaz na autoput - Koridor 10. Izgrađen je sa savremenom podlogom, ali je zbog lošeg stanja neophodno izvršiti njegovu rekonstrukciju i modernizaciju na pojedinim deonicama. Stanje sva tri regionalna putna pravca je izuzetno nepovoljno. Prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) na magistralnom putu M-9 u 2004. godini je malog intenziteta.

3.2. Telekomunikacije

Stepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Medveđa nije zadovoljavajuće. Situiranost objektima PTT saobraćaja svrstava opštinu Medveđa među najnerazvijenije u Republici iz ove oblasti.

U opštini ima 12,9 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika čini svega 38,7% proseka Republike (33,3 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika). Od 1.364 telefonska pretplatnika. Na teritoriji opštine instalirana je mobilna telefonija, ali pokrivenost teritorije signalom nije potpuna.

3.3. Vodoprivredna i komunalna infrastruktura

Hidrografska mreža (površinske i podzemne vode) Medveđe predstavlja jedan od najvažnijih resursa i izuzetan, nevalorizovan, potencijal budućeg razvoja. Osnovu površinske hidrografske mreže na teritoriji opštine Medveđa čini deo sliva reke Jablanice sa pritokama (Banjska, Tularska, Lepaštica i Gajtanska reka). Pored toga, ovo područje je izuzetno bogato podzemnim izvorima. Postojeći resursi su dovoljni za zadovoljenje sadašnjih i budućih potreba stanovništva i privrede, ali nisu u dovoljnoj meri iskorišćeni.

Vodovodna mreža postoji za Medveđu i Sijarinsku Banju, ali je nedovoljnog kapaciteta. Sopstveni vodovod i jednosmerni sistem vodosnabdevanja imaju Rudnik i flotacija - Lece i fabrika špriceva u Gazdaru. Seoska naselja problem vodosnabdevanja rešavaju lokalnim kaptažama i korišćenjem bunara.

Celokupni otpad (komunalni, industrijski, medicinski, životinjski) odlaže se na neuređeno smetlište, česta je pojava i divljih deponija.

3.4. Urbanizam i prostorno planiranje

Neažurirani i nerazvijeni urbanistički i prostorni planovi su glavna prepreka sistemskom razvoju regije. Potrebno je insistirati na ažuriranju prostornih planova i pripremiti projekte za njihovo prebacivanje u elektronsku formu. Kontrola gradnje, u pogledu saglasnosti sa prostornim planovima, nije bila efikasna u proteklom periodu; a kao rezultat je veliki broj objekata koji je izgrađen bez neophodne dokumentacije i dozvola.

Proces legalizacije je u toku i on ima snažne implikacije na proces sređivanja zemljišnih knjiga, što će preduzetnicima olakšati dostupnost kreditnih sredstava. Pozitivna tačka koja se tiče celokupne slike infrastrukture jeste postojanje stručnih kadrova na opštinskom nivou, kao i velikog broja planova koji se mogu realizovati za kratko vreme. Velike investicije su neophodne za modernizaciju svih elemenata infrastrukture.

3.5. Zaštita životne sredine

Zaštita i unapređivanje životne sredine predstavljaće jedan od opredeljujućih kriterijuma za odluke o lokaciji, tehnološkim rešenjima i režimu rada, odnosno korišćenja privrednih, infrastrukturnih i drugih objekata. Osnovni cilj je da se u opštini Medveđa, sačuva zdrava životna sredina, odnosno, spreče svi oblici ugrožavanja (od erozije, poplava i bujica) i zagađivanja voda, tla, vazduha, flore i faune i potencijalnih turističkih lokaliteta i obezbede uslovi za proizvodnju zdrave hrane i korišćenje drugih prirodnih vrednosti kojima opština raspolaže.

1) Vazduh - aerozagađivača uglavnom nema. U prečniku od oko 100 km nema industrijskih zagađivača, zbog čega nisu predviđena sistematska merenja tj. kontinuirana kontrola granice prekoračenje imisija i emisija zagađujućih materija u spoljašnjoj sredini.

2) Voda - vodni resursi su prirodna bogatstva od većeg značaja ako se ima u vidu mogućnost njihovog korišćenja (kopnene vode - podzemne i površinske kao i mineralne).

3) Zemljište - u strukturi poljoprivrednog zemljišta značajno mesto zauzimaju travnjaci (livade i pašnjaci). U zoni Flotacije rudnika Lece nalazi se jalovište na poljoprivrednom zemljištu nastalo usled eksploatacije ruda. Neophodna je sanacija i rekultivacija. Korišćenje i uređenje šumskog zemljišta (u privatnoj i društvenoj svojini) kontroliše se od čuvara i šumske inspekcije.

4) Šume - pod šumama je 45,1% ukupne površine opštine. Na mnogim mestima zdravu i gustu šumu smenile su ogoljenje površine, šikare i kamenjari.

Postoje četiri predela sa posebnim prirodnim odlikama: Predeo Radan planine, Mrkonjski vis, Sijarinska i Tularska Banja koji još uvek nisu pod zaštitom države.

Celokupan otpad (komunalni, industrijski, medicinski i životinjski) odlaže se na neuređenom smetlištu. Prostor celokupnog smetlišta je lociran u blizini reke i magistralnog puta, neograđen je, ne prekriva se slojem zemlje i često gori. Česta je pojava i divljih deponija. Sa komunalnim otpadom odlaže se i medicinski, leševi uginulih životinja, strugotine sa strugara. Skupština opštine je donela odluku o pristupanju sistemu regionalnog upravljanja otpadom. Planirana Regionalna deponija je u Leskovcu, a u Medveđi je planirana Transfer-stanica.

Otpadne vode - Pre nekoliko godina rekonstruisan je i pušten u rad sistem za prečišćavanje otpadnih voda pored reke Jablanice.

4. Ljudski resursi

Stepen usklađenosti razvoja obrazovanja, zdravstva, kulture, fizičke kulture, dečije i socijalne zaštite sa razvojem i prostornim rasporedom privrede, demografskim, prirodnim i drugim uslovima biće u narednom periodu na znatno višem nivou. Osnovni cilj je da se standardi rada i zadovoljavanja potreba stanovništva približe republičkom proseku.

4.1. Zapošljavanje

Najvažniji strateški cilj opštine Medveđa je stvaranje takve privredne strukture koja će omogućiti ubrzan proces zapošljavanja.

Unapređenje nivoa obrazovanja i specijalnih veština radne snage u cilju premošćavanja jaza između ponude i tražnje, potrebno je pored redovnog sistema obrazovanja, koje je u nadležnosti resornog ministarstva, neophodno je intenzivno razvijati uspostaviti sistem obuke (kursevi iz oblasti upravljanja, preduzetništva, tehnike komuniciranja, informatike i sl.) orijentisane ka potrebama lokalnog (regionalnog) tržišta rada. Kao ključni akteri u ovoj oblasti su preduzetnici, filijale Nacionalne službe za zapošljavanje i ostale organizacije na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou. Modernizacija programa obuke je u velikoj meri podržana od strane međunarodnih organizacija.

NSZ bi trebala da ima ključnu ulogu i njene filijale bi trebale da postanu centri koji povezuju ponudu i tražnju na odgovarajući način. Na strani tražnje, ovi centri bi trebali prepoznati realne potrebe za ljudskim resursima, što je osnovna pretpostavka za osnivanje efektivnog i efikasnog tržišta radne snage. S druge strane, na osnovu stvarnih potreba za ljudskim resursima, NSZ bi trebala da inicira veći broj projekata u cilju razvoja ljudskih resursa, a u skladu sa zahtevima tražnje.

Stvaranje dobro opremljenog radnog prostora (biznis inkubatori), sa "lako ulaznom", "lako izlaznom" osnovom sa određenim brojem usluga (stručnih, itd.) i podrškom menadžera inkubatora (iskusnog preduzetnika) je takođe usmereno ka povećanju zaposlenosti.

Određene međunarodne organizacije promovišu stvaranje malih radionica i novih kooperativa u cilju povećanja mogućnosti za sticanje prihoda u ruralnim oblastima.

4.2. Obrazovanje

Osnovnu školu "Gornja Jablanica" Medveđa - pohađa 489 učenika, raspoređenih u 25 odeljenja. U matičnoj školi jedno odeljenje je kombinovano u nastavi na Albanskom jeziku, a 4 odeljenja su područna u selima: Retkocer, Crni Vrh, Negosavlje i Maćedonce. Škola u selu Petrinje, trenutno ne radi, jer zadnjih godina nema dece, ali se očekuje da ova škola može proraditi naredne godine. Nastavu u školi izvodi 53 zaposlenih i to na srpskom jeziku, a u jednom odeljenju od IV razreda nastava se izvodi na Albanskom jeziku. Danas škola raspolaže savremenim objektom školske zgrade sa đačkom kuhinjom i fiskulturnom salom.

Osnovna škola "Partizanski Dom" Bucumet - ostvaruje nastavni plan i program u trajanju od 8 godina, nastava se izvodi na srpskom jeziku. Škola ima solidne trene za košarku mali fudbal, uslovi za rad su relativno povoljni. Škola ima ukupno 7 odeljenja i 42 učenika. Kadrovski uslovi uglavnom nezadovoljavaju potrebe rada škole. Ukupan broj zaposlenih je 16 od toga 10 izvodi nastavu a 6 su vannastavno osoblje. U nastavi su uglavnom stručno zastupljena radna mesta.

Osnovna škola "Radovan Kovačević" Lece - nastava se izvodi na srpskom jeziku, organizovana je na principu centralne škole, sa sedištem u Lecu i pet teritorijalno izdvojenih odeljenja u mestima: Gazdare, Stubla, Drence, Donji Gajtan i Gornji Gajtan. Škola ne raspolaže sa potrebnim brojem učionica, kabinetima, školskom radionicom i fiskulturnom salom (izgradnja započeta 1989. godine).

Osnovna škola "Zejnel Hajdini" Tupale - nastava se izvodi na albanskom i na srpskom jeziku. Škola kao državna ustanova organizovana je na principu centralne škole i dva teritorijalno izdvojena odeljenja u mestima Kapit, (albanskom jeziku), i Đulekare (nastava se izvodi na albanskom i srpskom jeziku). Škola raspolaže sa 6 učionica i 2 kabineta i ima solidne terene za košarku, mali fudbal, odbojku. Uslovi za rad su relativno povoljni. Školu pohađa ukupno 31 učenik.

Srednja tehnička škola "Nikola Tesla" Medveđa - državna ustanova u kojoj se stiče srednje stručno obrazovanje i vaspitanje i ostvaruje nastavni plan i program u trajanju od 4 godine, nastava se izvodi na srpskom jeziku i na albanskom jeziku (379 učenika) u ukupno 15 odeljenja. Škola je organizovana na principu srednje tehničke škole. Škola raspolaže radnim prostorijama, 5 kabineta i ima solidne terene za košarku mali fudbal. Uslovi za rad su relativno povoljni.

Viša ekonomska škola Peć - u Leposaviću je obrazovna institucija koja od školske 1999/2000. godine svoju delatnost obavlja u Leposaviću odnosno školske 2003/2004. godine otvoreno je istureno odeljenje u Medveđi. U novoj sredini škola danas se obrazuju kadrovi na dvogodišnjim i trogodišnjim studijama. U prvoj godini studija studenti stiču znanja iz opšte problematike ekonomije i biznisa: menadžmenta, marketinga, računovodstva, informacione tehnologije.

Fizička kultura. Sport kao značajna oblast društvenog života poslednjih godina na području opštine Medveđa doživeo je ekspanziju. U ovoj sredini trenutno egzistira i funkcioniše četiri sportska kluba (fudbalski, košarkaški, karate i šahovski klub Jablanica) koji se takmiče u različitim rangovima takmičenja.

Završetak sportske dvorane u Medveđi omogućio je brz razvoj dvoranskog sporta i uslovio napredak klubova u više rangove takmičenja. Međutim, pri samoj izgradnji hale javili su se određeni tehnički i građevinski nedostaci. Tehnički prijem ovog sportskog objekta još uvek nije izvršen, tako da bi ovaj problem morao prioritetno da se reši.

Dečja zaštita. Predškolsko vaspitanje dece u opštini Medveđa obavlja Predškolska ustanova "Mladost" iz Medveđe koja raspolaže sa tri objekta za smeštaj dece predškolskog uzrasta od 1 do 7 godina. Ustanova ima ukupno 28 zaposlenih radnika, od kojih 22 obavlja vaspitno-obrazovnu delatnost, a 6 radnika je angažovano na tehničkim i organizacionim poslovima. Za rad u vaspitnim grupama na terenu angažovano je 10 vaspitača.

4.3. Zdravstvo

Zdravstvenu zaštitu stanovništvu opštine Medveđa pruža OJ Dom zdravlja u Medveđi sa sedištem u Medveđi. U sastavu Doma zdravlja postoji jedna Zdravstvena Stanica u Sijarinskoj Banji i pet zdravstvenih ambulanti.

4.4. Socijalna zaštita

Usled brzih promena u starosnoj strukturi i odlaska mladih ljudi sa ovog prostora, problemi socijalne zaštite starih ljudi postaju izraženiji. Glavni nosilac i realizator aktivnosti iz delokruga socijalne zaštite na teritoriji Medveđe je Centar za socijalni rad sa nepotpunom kadrovskom strukturom.

4.5. Kultura

Glavni objekat namenjen realizaciji kulturnih aktivnosti u opštini Medveđa je objekat Doma kulture sagrađen 2003. godine. U njemu se nalaze prostorije Opštinske biblioteke "Petar Petrović Njegoš" i javnog preduzeća Radio Medveđa, kao i kancelarija "Reda". Objekat poseduje galeriju, dve garderobe, prostornu binu, bioskopsku salu sa balkonom i 310 sedišta. Zbog neopremljenosti (nema kinoprojektora i bina nema rasvetu) bioskopska sala ne može da obavlja funkciju koja joj je namenjena.

Dom kulture kao institucija ne postoji tako da se i delatnost koju bi trebalo da vrši ova institucija ne realizuje, izuzev akcija koje finansira Ministarstvo kulture, Koordinaciono telo za jug Srbije ili ponude ustanova kulture sa područja regiona.

4.6. Nevladine organizacije

Nevladin sektor je dobio važnu ulogu u procesu demokratizacije i decentralizacije. Njegov doprinos ogleda se pre svega, u stvaranju mreže institucija u cilju pružanja stručne i tehničke pomoći građanima i ugroženim socijalnim grupama u rešavanju osnovnih ljudskih prava.

Registrovane nevladine organizacije u opštini Medveđa su:

1) Centar za mirovne studije;

2) Ekološki pokret;

3) Romski centar;

4) Kulturni centar;

5) Organizacije za razvoj turizma, razvoj sela i zaštitu životne sredine;

6) Ženski centar;

7) "Shpetimi" nevladina organizacijaza obrazovanje, sport, kulturu sa sedištem u Sijarinskoj Banji.

5. SWOT ANALIZA OPŠTINE MEDVEĐA

OPŠTINA PREŠEVO

1. Ekonomija

1.1. Osnovni faktori razvoja

1.1.1. Geografski položaj

Na krajnjem jugu Srbije, na razvođu crnomorskog i egejskog sliva, u dolini reke Moravice prostire se nerazvijena, gusto naseljena opština Preševo, zahvatajući prostor Preševske kotline i njenog planinskog oboda. Na prostoru od 264 km2 u 35 naselja živi 34.904 stanovnika. Nalazi se između zapadnih padina Skopske Crne Gore i istočnih obronaka planine Rujan i opština Bujanovac i Gnjilane, dok se na jugu graniči sa Republikom Makedonijom, odnosno otvorena je prema Kumanovskoj kotlini. Preko njene teritorije prolaze najvažniji infrastrukturni koridori: železnička pruga i putni pravac Beograd-Niš-Skoplje.

Karta 4. Položaj opštine Preševo

Usled složene geološke građe specifični su i klimatski uslovi, koje karakterišu sušno podneblje i kratko trajanje snežnog pokrivača.

Opština Preševo pripada krugu 24 najnerazvijenijih opština u Republici i ima status prvog ranga prioriteta u razvojnoj politici Republike. Tokom čitavog 40-godišnjeg perioda opština Preševo suočena je sa visokom stopom prirodnog priraštaja. U periodu 1948-2002. godine ukupno stanovništvo beleži rast od 49,3% (sa 23.379 na 34.904), a u periodu od 1961. godine ukupan broj stanovnika se povećao za 30,5%.

1.1.2. Prirodni uslovi

Poljoprivredno zemljište predstavlja najobimniji prirodni resurs. Obuhvata 60,3% teritorije opštine i prostire se na oko 15.972 ha, sa dominacijom oranica i bašta (54,3%). U strukturi poljoprivrednog zemljišta zastupljene su livade sa 9,7%, pašnjaci sa 33,7%, vinogradi 1,2%, dok voćnjaci obuhvataju samo 1%. Oko 80% poljoprivrednih površina je u posedu individualnog sektora. Raznovrsnost i obimnost poljoprivrednog zemljišta omogućavaju i raznovrsnu proizvodnu aktivnost, kako u oblasti stočarstva i voćarstva, tako i ratarstva.

Pod šumama je oko 34% teritorije opštine. U državnom vlasništvu je oko 57% šuma, dok u strukturi šuma dominiraju lišćari (bukva sa oko 50% i hrast sa oko 30% učešća).

Opština raspolaže relativno značajnim vodnim resursima. Pored Moravice, najznačajnijeg vodotoka, određeni vodoprivredni značaj imaju i Miratovački, Trnavski, Norčanski, Preševski, Oraovački, Crnotinski i Rajinski vodotok. Indikovane su, ali i nedovoljno istražene i termomineralne vode. Vodni resursi su od prvorazrednog značaja za vodosnabdevanje, ali imaju i veliki vodoprivredni značaj, s obzirom na obimnost poljoprivrednog zemljišta.

Na području opštine indikovana su ležišta metaličnih i nemetaličnih sirovina. Značajnija su nalazišta nemetaličnih mineralnih sirovina i sirovina za industriju građevinskog materijala i to ležišta kvarca (lokaliteti: Ljiljak, Slavujevac, Reljan, Crni Dol i Svinjište) i tehničkog kamena - bazalta (Slavujevac), granita (Trnavce) i mermerisanog krečnjaka (Sopot). S obzirom na rezerve i kvalitet sirovina najveći razvojni značaj ima eksploatacija ležišta mermerisanog krečnjaka.

Geografski položaj pruža izuzetne mogućnosti za razvoj tranzitnog turizma najvišeg stepena, imajući u vidu kako autoput Beograd-Niš-Skoplje i granični prelaz sa Makedonijom, tako i regionalni put Preševo-Gnjilane koji opštinu povezuje sa Kosovom i Metohijom. Pored tranzitnog, prirodni uslovi omogućavaju razvoj izletničkog, lovnog, ribolovnog i zdravstveno-rekreativnog turizma, pod uslovom da se realizuje prostorno uređenje lokaliteta, izgradi odgovarajuća saobraćajna i turističko-ugostiteljska infrastruktura i obezbedi racionalno gazdovanje ovim resursima.

1.1.3. Stanovništvo

Na prostoru od 264 km2 u 35 naselja živi 34.904 stanovnika ili 132 stanovnika na km2, što opštinu Preševo svrstava među najgušće naseljenim područjima Srbije. Karakteriše je eksplozivan prirodni priraštaj stanovništva i heterogena mreža naselja formirana pod uticajem nacionalne strukture stanovništva.

Naselja sa albanskim življem imaju znatno veći broj stanovnika, po pravilu više od 1000. Takvih naselja ima 11, među kojima su posle Preševa (13.426) najveća Oraovica (3.774), Miratovac (2.774) i Rajince (1.954). Na drugoj strani su nacionalno mešovita naselja ili sa pretežnim učešćem Srba, koja su po pravilu usitnjena i suočena sa opadanjem broja stanovnika.

Ekonomska i starosna struktura imaju sva obeležja većeg dela kosovsko-metohijskih opština, sa visokim učešćem poljoprivrednog (17,8%), aktivnog poljoprivrednog (8,3%) i mladom starosnom strukturom (34,3% stanovništva je ispod 15 godina), u kojoj dominira izdržavano stanovništvo (53% ukupnog stanovništva) i visok procenat nepismenog (7,7%, u Republici 3,5%), posebno ženskog (11,8%, 5,7% u Republici) stanovništva.

Grafikon 23. Aktivno stanovništvo opštine Preševo

Stanovništvo opštine Preševo prema aktivnosti 2002.

1.2. Osnovni makroekonomski okvir

1.2.1. Društveni proizvod, narodni dohodak

Prema sintetičkom pokazatelju nivoa razvijenosti za 2004. godinu opština Preševo rangirana je na 159 mestu (od 160 opština), sa 31,4% nivoa razvijenosti Republike.

Osim drastičnog pada vrednosti društvenog proizvoda i narodnog dohotka, ukupno i po stanovniku, a poređeni sa prethodnim periodom kao i u odnosu na republički prosek, stalni porast nezaposlenosti je socio-ekonomski najrelevatniji problem lokalne privrede. Ukupan narodni dohodak opštine je u 2004. godini u odnosu na 1990. godinu realno pao za 54%.

Osnovni parametri privredne razvijenosti ukazuju da opština Preševo od 2000. godine beleži pad nivoa dohotka po stanovniku - sa 22,6% sveo se na svega 19,8% prosek Republike. S druge strane, nivo zaposlenosti je u blagom porastu (sa 59,5% na 61,9% proseka Republike), i pored postepenog opadanja i dalje je izuzetno visok nivo nezaposlenosti (sa 294,6% na 162,5%), dok su parametri životnog standarda svi ispod nacionalnog proseka - broj PTT pretplatnika na 100 stanovnika 26,5%, 47,5% puteva sa savremeneim kolovozom, promet u trgovini 27,1%.

1.2.2. Investicije

Ni opština Preševo nije u ovom periodu izbegla sudbinu niske investicione aktivnosti. Naime, opština je u proces tranzicije ušla sa nivoom investicija koji je 2004. godine iznosio 7,4% nivoa investicija po stanovniku, odnosno 7,8% nivoa investicija po zaposlenom u odnosu na 1990. godinu, što nije moglo da obezbedi materijalne i druge napore za razvojne aktivnosti, odnosno, da se povećaju kapaciteti i produktivnost, izvrši modernizacija i porast proizvodnje, a time i dohotka za zadovoljavanje ličnih i zajedničkih potreba na višoj osnovi. U periodu 2001-2004. godina investiciona aktivnost se neznatno povećava, tako da je 2004. godine ostvaren za 17% viši nivo investicija u odnosu na 2000. godinu.

Poredeći investicionu aktivnost prema tipu investiranja4, 1990. godine proizvodne investicije imale su dominantno učešće (78,2%) u opštini Preševo, a u 2004. godini oko 85,8% investicionog fonda lokalna privreda uložila je u nove kapacitete, svega 0,7% usmerila je u rekonstrukciju, modernizaciju, dogradnju i proširenje kapaciteta, dok je u održavanje postojećih kapaciteta uložila oko 13,4% sredstava.

Pregled strukture ulaganja po sektorima u opštini Preševo ukazuje da je najviše uloženo u sektor prerađivačke industrije (6,5%), dok je sektor usluga inkasirao čak 94% investicija. Pojedinačno posmatrano, najviše investicija u okviru tercijarnog sektora uloženo je u obrazovanje (81,3%), državnu upravu i socijalno osiguranje (7,1%), zdravstvenu i socijalnu zaštitu (4,7%) i saobraćaj (0,3%).

1.2.3. Zaposlenost, nezaposlenost

Produbljivanje ekonomske krize tokom protekle decenije kao svoju logičnu posledicu imalo je kontinuirano uvećanje broja nezaposlenih. U vreme tranzicije uobičajeno je da zaposlenost predstavlja jednu od prvih "žrtava" strukturnih promena tokom prvih godina. Pad zaposlenosti, odnosno porast nezaposlenosti, je stoga prirodan proces, jer je proces gašenja (ukidanja) starih, neracionalnih radnih mesta znatno brže nego stvaranje novih, zdravih radnih mesta.

Nesproveden proces restrukturiranja opredeljujuće utiče na ovaj socio-ekonomski indikator. Naime, tek svojinskom transformacijom preduzeća značajno će se promeniti slika na tržištu radne snage, koja ni sada nije povoljna. Tako na primer, od 1990. do 2005. godine broj nezaposlenih u opštini Preševo se povećao sa 3.871 na 5.418, a stopa nazaposlenosti sa 10,7% na 59,9%, što skoro dvostruko prevazilazi nacionalni prosek.

________________________
4Obuhvaćen samo društveni sektor.

Grafikon 24. Broj zaposlenih i nezaposlenih u opštini Preševo

Dinamika zaposlenih i nezaposlenih u opštini Preševo

S druge strane, učešće nezaposlenih lica koja prvi put traže zaposlenje u ukupnom broju nezaposlenih je neznatno smanjeno u 2004. godini (87,2%) u odnosu na 1991. (95,8%), što dodatno upućuje na zaključak da je nezaposlenost glavni problem lokalne administracije, a time i neprilagođene privredne strukture. Dublja analiza strukture zaposlenosti ukazuje da je stopa zaposlenosti aktivnog dela populacije u 2005. godini ostala na istom nivou kao i 1991. godine (oko 31%), dok je stopa nezaposlenosti aktivnog stanovništva (46,7%) povećana za 21,8%. Stopa iskorišćenosti radno-sposobnog stanovništva iznosi 58,3% što je relativno blizu proseka Republike (67,5%). Najveće je učešće zaposlenih u prerađivačkoj industriji (35%), dok čak 52,4% zaposlenih radi u tercijarnom sektoru. Lica koja samostalno obavljaju delatnost čini 24% ukupno zaposlenih.

1.3. Struktura privrede i kvalitativni pokazatelji poslovanja

Grafikon 25. Struktura ND po sektorima

Struktura ND po sektorima, 2004.

Grafikon 26. Učešće sektora u rezultatima lokalne ekonomije

Učešće sektora u poslovnim rezultatima lokalne ekonomije, 2005.

Analiza aktuelnog stanja lokalnog ekonomskog razvoja opštine Preševo ukazuje na povoljniju privrednu i svojinsku strukturu ali i konstantan pad ukupnog, kao i DP i ND per capita, uz još visoku stopu nezaposlenosti. Privredna aktivnost opštine odvija se u 11 sektora, a najveći uticaj na privredu opštine imaju prerađivačka industrija, trgovina i saobraćaj koji zapošljavaju 84% ukupno zaposlenih u opštini (prema završnim računima 2005.). Međutim, značaj poljoprivrede vidi se na osnovu doprinosa ovog sektora stvaranju ND opštine.

1.4. Produktivnost rada i jedinični troškovi

Produktivnost rada preduzeća u opštini Preševo je na niskom nivou, svega 30% produktivnosti rada privrede Srbije i 63% produktivnosti rada juga Srbije. Istovremeno u Pčinjskom okrugu preduzeća opštine Preševo imaju nizak nivo produktivnosti (svega 64% produktivnosti rada okruga), kao i u odnosu na preduzeća opštine Bujanovac, Vranje i Surdulicu. Nizak nivo produktivnosti rada preduzeća u opštini Preševo negativno se odražava na konkurentnost tih preduzeća i pozicije opštine u celini. Produktivnost rada može biti loša zbog raznih faktora koji ne moraju da potiču od šire društvene zajednice, na primer energije, integracije tehnoloških procesa, automatizacije i mehanizacije, malog obima proizvodnje, nedovoljnih inovacija proizvodnog proces, gubitaka u organizaciji, loše organizacije, loše motivacije radnika, nedostatka znanja u organizaciji i slično. Neophodno je u pojedinačnim preduzećima raditi na poboljšavanju faktora produktivnosti jer bi se rešavanjem problema produktivnosti i ostali ekonomski pokazatelji sveli na prihvatljiv nivo.

1.5. Osnovni privredni sektori

1.5.1. Industrija - podsektori i granska analiza

Opština Preševo pripada grupi najnerazvijenijih opština. U strukturi privrede opštine dominira poljoprivreda (43%), trgovina učestvuje sa 21%, prerađivačka industrija 13% i građevinarstvo 11%.

Razlog nedovoljnog učešća prerađivačke industrije je teško stanje preduzeća društvene svojine ovog sektora koja su nekad bila nosioci privrednog razvoja, godinama ostvaruju gubitke i još uvek nisu privatizovana.

Prema podacima iz godišnjih izveštaja za 2005. godinu u Preševu posluju 132 preduzeća sa 799 zaposlenih. U prerađivačkoj industriji posluje 10 preduzeća sa 356 zaposlenih (44,6%), koja ostvaruju samo 26% prihoda svih preduzeća i 73% gubitka. Među ovim preduzećima su nekadašnji nosioci razvoja, što govori o teškoj privrednoj situaciji opštine. U trgovini posluje 80 preduzeća (60,6% ukupnog broja) sa 293 zaposlena (36,7%) koga generišu 50% ukupnog prihoda i ukupne dobiti.

Među nekadašnjim nosiocima razvoja su četiri društvena i dva mešovita preduzeća od kojih je samo jedno privatizovano (jedino preduzeće srednje veličine), ostala su mala preduzeća. Samo 11 preduzeća (među kojima su nekadašnji nosioci razvoja), zapošljava oko 75% zaposlenih u svim preduzećima, ostvaruje svega 18% prihoda i 93% gubitka. To znači da se privredna aktivnost najvećim delom odvija u mikro preduzećima i radnjama i to, pre svega u trgovini.

1.5.2. Poljoprivreda i ruralni razvoj

Područje opštine Preševo pripada stočarsko-planinskom-voćarskom makrorejonu na kome se, pored brdsko-planinskih predela, zastupljene i značajne ravničarske površine (30% ukupne površine poseduje karakteristike ratarsko-stočarskog makrorejona). U strukturi poljoprivrednog zemljišta oranice i bašte zauzimaju 53,5%, a livade i pašnjaci 43,7%.

Opština Preševo živi od poljoprivrede, 44% dohotka opštine Preševo ostvari poljoprivreda. Pozicija ovog sektora nije se menjala tokom protekle decenije, najveći deo radno-sposobnog stanovništva radi u poljoprivredi.

Grafikon 27. Struktura zasada

Sektor zahteva široku reorganizaciju i značajne strukturalne investicije. Prioriteti su poboljšanje uslova držanja životinja, poštovanje viših prinicipa higijene, integracija sa mlekarskim i mesno-prerađevinskim procesnim aktivnostima, razvoj tehničkih servisa na kooperativnoj bazi.

Razvijenost poljoprivrede Preševa. 17,8 % stanovništva opštine Preševo bavi se poljoprivrednom proizvodnjom. Klimatski uslovi ovog područja i postojanje kvalitetnog zemljišta pružaju povoljne uslove za razvoj poljoprivrednog sektora i omogućavaju gajenje različitih biljnih kultura. Klima u regionu Preševa je kontinentalna sa srednjom mesečnom temperaturom u periodu vegetacije od 1.04. do 15.09. od 10,4 do 22,8 stepeni Celzijusa. Ovi podaci pružaju mogućnost za gajenje intenzivnih kultura kao što su duvan, povrtarske kulture, kukuruz, žitarice. Zimski meseci su dosta topli sa minimalnom temperaturom za mesec januar od -0,3 što znači da temperatura i u zimskim mesecima je relativno visoka.

Struktura poljoprivrednih gazdinstava je mala i primećeno je znatno smanjenje zemljišnih parcela. Produktivnost prirodnih travnjaka i proizvodnja kabastog krmnog bilja je relativno dobra. Lucerka kao glavna krmna kultura zahvata površinu od 750 hektara sa proizvodnjom od 2850 t i prosečnim prinosom od 3.8 t po hektaru. Potencijali ove vrste proizvodnje su veliki ali nedovoljno iskorišćeni. Ratarsko-stočarski region obuhvata nizijske i uravnjene abrazione oblasti bez većih ograničenja za navodnjavanjem. Međutim, veza između razvoja biljne i stočarske proizvodnje je izuzetno slaba.

Veći prostori ovog područja se odlikuju nezagađenošću hemijskim sredstvima što pruža povoljne uslove za proizvodnju povrtarskih i voćarskih kultura velike biološke vrednosti. Stanje mehanizacije kao neophodne logističke potpore proizvodnji je nezadovoljavajuće. Starost i dotrajalost poljoprivrednih mašina u znatnoj meri otežavaju proizvodnju i daleko su od optimalne. Kapaciteti prerađivačke industrije opštine Preševo su neznatni a od preduzeća treba pomenuti:

Na teritoriji opštine zastupljenost povrtarstva je značajna. Zemljište je vrlo povoljno za gajenje ovih kultura, a navodnjavane površine su zadovoljavajuće. Uglavnom se gaje domaće, tradicionalne vrste povrća gde dominiraju paprika, paradajz i krompir. Proizvodnja krompira beleži porast u 2005 godini na 9800 tona sa prosečnim prinosom od 14 tona po hektaru. Plastenička proizvodnja je slabo razvijena, a ukupna površina zauzima teritoriju od 8,25 ha. Razvijanje ove vrste proizvodnje ima veliki značaj jer omogućava planiranu berbu u vreme manje ponude na tržištu. Primećena je upotreba starih tipova folija koji se danas retko koriste.

Kao i u celoj regiji veoma povoljni klimatski uslovi pogoduju razvoju voća. Osnovna karakteristika zemljišta je što su bogata u kloidnoj frakciji čak 35 % i potpuno su beskarbonantna a imaju i povoljnu neutralnu do slabo kiselu reakciju koja je pogodna za voćarsku proizvodnju.

Grafikon 28. Voćarstvo u Preševu

Proizvodnja se obavlja uglavnom na površinama od 3 do 5 hektara a zemljište je podeljeno na veći broj odvojenih parcela. Sortiment je uglavnom prosečnog kvaliteta, a interesovanje je slabo za uvođenje kvalitetnijih sorti koji pokazuju veći potencijal. Skladišno-rashladni objekti su nedovoljni i zastareli pa se kvalitet često dovodi u pitanje. Najznačajnije voćke koje se gaje na teritoriji opštine Preševo su šljive, jabuke, lubenice i dinje. Proizvodnja šljiva u 2005. godini iznosila je 260 tona, dok je proizvodnja jabuka i kruški zajedno bila 292 tone. Lubenice i dinje se gaje na površini od 30 hektara sa proizvodnjom od 1500 tona godišnje. Povoljna klima pogoduje razvoju vinogradarstva. Preko 217 hektara površine je pod vinogradima, a proizvodnja je nešto veća od 1.100 tona godišnje.

Stočarstvo u opštini Preševo je u blagom usponu. Padinskim delom slivnog područja stanovništvo se bavi uglavnom stočarstvom i to ovčarstvom. Uvidom na teren i pregledom terena sa karte može se zaključiti da ceo ovaj deo slivnog područja je pogodan za još intenzivno gajenje stoke pogotovo ovce. Sami pašnjaci rasprostranjeni su u padinskom delu slivnog područja i imaju ukupno oko 8 km2 koje je dobro zatravljeno i omogućava još veću ispašu od prisutnih ovaca što je intencija lokalnog stanovništva i šire društvene zajednice. Prema uobičajenim normama za savremeno intenzivno stočarstvo - ovčarstvo na jednom hektaru moguće je gajiti od 500-700 ovaca što na površini od 8 km2 ukupno iznosi oko 4.800-5.000 ovaca. Stočni fond je poprilično ugrožen. Tržišna potražnja živinskog mesa uslovila je porast proizvodnje živine što se vidi po broju iste koja se gaji po turnusima. Kada je u pitanju proizvodnja mleka uočava se veće učešće privatnog sektora što stvara uslove za bolju konkurenciju, a samim tim i na bolji kvalitet proizvoda. Velika konkurencija vlada i na polju otkupa mleka i mlečnih prerađevina. Preduzeća "DODA", "FONTANA" i "AJKA" na području opštine Preševo bave se proizvodnjom mleka.

Nekontrolisano korišćenje šuma na ovom području izazvalo je značajne poremećaje u životnoj sredini. Preko 75 % teritorije opštine Preševa zahvaćeno je erozijom, režim voda je značajno poremećen, a biljni i životinjski svet poprilično ugrožen. Stepen šumovitosti je neznatno povećan u zadnjih par godina, oko 5%. Većina privatnih kuća koristi drvo kao izvor energije. Eksploatacija drveta je veća od nivoa prirodnog obnavljanja šumskih površina, što ukazuje na to da će, ukoliko se ovaj trend nastavi, doći do iscrpljivanja kapaciteta.

Grafikon 29. Stočni fond u opštini Preševo

1.5.3. Turizam

Izuzetni preduslovi (geografski položaj, autoput, blizina turističkog kompleksa manastira Prohor Pčinjski, zaštićen prostor Vlažnih staništa, lokalitet "Šehovske livade", prirodne ekološke predispozicije) za razvoj lovstva u velikom su raskoraku sa njihovom valorizacijom, organizovanim uključivanjem i kompletiranjem kroz turističku ponudu.

Preševo nema nijedan kapacitet za prijem turista. Trebalo bi uraditi mnogo toga na afirmaciji turizma kako bi preduzetnici, a i opština, počeli da investiraju u izgradnju savremenih turističkih objekata. Najveća šansa za razvoj turizma i usluga pružiće se opštini Preševo izgradnjom Koridora 10 i magistralnog puta M25, što će omogućiti zapošljavanje oko 100.000 ljudi u narednom periodu. Ovo je mogućnost koju u potpunosti treba iskoristiti kako bi se rešio jedan od gorućih problema ove opštine a to je problem velike nezaposlenosti.

1.6. Razvoj MSP i preduzetništva

Poslednjih 15 godina privredom Preševa je dominirao manji broj preduzeća. Međutim, većina ovih preduzeća pogođena erozijom kapitala i imovine i lošim menadžmentom doživela je kolaps. Posledica toga je smanjenje broja radne snage, redukcija posla i ekonomske aktivnosti. Nakon propasti većine ovih preduzeća, opština Preševo je ostala bez potrebnog ekonomskog razvoja a to je dovelo do velike nezaposlenosti i sive ekonomije koja ozbiljno ugrožava dalji razvoj opštine iako utiče na očuvanje socijalnog mira.

Mala i srednja preduzeća u Preševu danas mnogo obećavaju ali se i suočavaju sa pronalaženjem novih tržišta. Trebalo bi povećati investicije u tehnologiju kako bi proizvodi MSPP-a bili konkurentni na tržištu. Finansije su ozbiljna blokada brzom razvoju MSPP sektora u Preševu. Posebno veliki problem je velika needukovanost menadžmenta u pisanju biznis planova, nemogućnost obezbeđivanja garancija, a sve to onemogućava pristup sredstvima banaka. Zemljišne knjige takođe predstavljaju dodatni problem pri uknjižavanju imovine i s tim u vezi obezbeđenje kredita. Sektor usluga za mala i srednja preduzeća je relativno nerazvijen.

U sektoru MSPP u 2005. godini radilo je 132 preduzeća (100%) sa ukupno 799 zaposlenih.

Glavni elementi strategije razvoja malih i srednjih preduzeća u opštini Preševo su:

- uklanjanje pravnih prepreka za poslovanje i osnivanje i poslovanje MSPP (opština u saradnji sa državnim institucijama);

- predlaganje mera od strane opštine za olakšavanje pristupa malih i srednjih preduzeća izvorima finansiranja;

- smanjenje obima sive ekonomije istovremenim poboljšanjem ambijenta u kome će poslovati novoregistrovana preduzeća;

- promocija aktivnosti u lokalnim medijima vezanim za razvoj sektora MSPP;

- obezbeđivanje finansijske i tehničke pomoći od strane stranih donatora radi pružanja podrške ostvarivanju prioritetnih zadataka u razvoju sektora MSPP u opštini Preševo;

- stvaranje stimulativnog pravnog i administrativnog poslovnog okruženja za sektor MSPP;

- informisanje postojećih i potencijalnih preduzetnika o otvaranju novih kreditnih linija za razvoj MSPP;

- formiranje opštinske agencije za razvoj MSPP koja će pružati stručnu pomoć za osnivanje i razvoj malih i srednjih preduzeća;

- stvaranje klastera i biznis inkubatora.

1.7. Privatizacija i restrukturiranje

U periodu od januara 2002. do septembra 2006. godine na području opštine Preševo privatizovana su samo dva preduzeća, a u postupku privatizacije je pet preduzeća što govori o izuzetno sporom procesu privatizacije. Aukcijskom privatizacijom prodati su: PGM "Budućnost" - Preševo (proizvodnja kreča) i "7 juli" - Preševo (proizvodnja ambalaže od plastičnih masa). Prihod od privatizacije iznosi 590.000 evra, a vrednost ugovorenih investicija iznosi 7.509.000 evra.

Nekonkurentnost proizvoda i usluga, nerešena svojinska pitanja, neprecizni podaci o imovini i obavezama, zastarelost opreme, višak zaposlenih i niz drugih problema, onemogućavaju brži tok privatizacije u ovoj opštini.

1.8. Državna pomoć (Fond za razvoj RS)

Fond za razvoj Republike Srbije je aktivan i na nivou ovog regiona, tako da je u periodu 2002-2006. godina ukupan iznos odobrenih kredita iznosio 120,9 miliona dinara. Struktura ukazuje da se najviše kredita odobravalo za ulaganje u građevinarstvo (31,4%) i agrokompleks (25,3%), dok su ostali sektori participirali sa znatno manje - 19,0% kredita odobreno je preduzećima iz metalne industrije, u elektroindustriju 16,5%, drvnu 4,4%.

Poseban problem u privlačenju investicija i dobijanju kredita prema uslovima Nacionalne službe za zapošljavanje i Fonda za razvoj predstavljaju bankarske garancije i programska spremnost privrednika i lica koja žele da samostalno započnu posao, a koja su sa područja nerazvijenih opština.

2. Infrastruktura

Nepovoljno stanje u oblasti privredne i komunalne infrastrukture predstavlja jedno od najvećih razvojnih ograničenja i jedan je od osnovnih uzroka zaostajanja ovog prostora i prevazilazi mogućnosti opštine i stanovništva u pogledu njegovog rešavanja.

2.1. Energetika

Razvoj krupne distributivne mreže i napajanje električnom energijom opštine Preševo obavlja se preko Elektrodistribucije "Vranje". Distribucija električne energije obavlja se preko kapaciteta srednjeg i niskog naponskog nivoa 35 kv i 10 kv. Usled zaostajanja u izgradnji elektro-energetskih kapaciteta, instalisana snaga postojećih kapaciteta je nedovoljna. Zbog toga su prisutne stalne oscilacije u naponu i smanjena sigurnost snabdevanja električnom energijom potrošača u većem delu teritorije opštine Preševo, pri čemu su najugroženija seoska područja.

2.2. Saobraćaj

2.2.1. Drumski saobraćaj

Putna mreža opštine Preševo sastoji se od 217 km kategorisanih puteva. U pogledu privrednog značaja ima 34 km (15,7%) magistralnih, 12 km (5,5%) regionalnih i 171 km (78,8%) lokalnih puteva. Stanje putne mreže je nezadovoljavajuće jer je samo 47,5% puteva sa savremenim kolovozom, odnosno 103 km, od čega su: 34 km magistralni, 12 km regionalni i 57 km lokalni putni pravci.

Preko teritorije opštine Preševo prolaze dva državna puta I reda (magistralni), M-1: Beograd-Skoplje i M-25.2: Preševo - Gnjilane i državni put II reda (regionalni put) R-214 Beograd - Skoplje, koji je paralelan sa M-1. Stanje ovih putnih pravaca na pojedinim deonicama je loše, zbog čega je neophodno izvršiti njihovu rekonstrukciju i modernizaciju. Na teritoriji opštine nalazi se granični prelaz sa Makedonijom (Preševo), koji nema izgrađene sve potrebne sadržaje.

Grafikon 30. Gustina kategorisane putne mreže u Preševu i Srbiji

Prosečan godišnji dnevni saobraćaj (PGDS) na magistralnom putu M-1 u 2004. godini, na deonici Bujanovac - za Preševo (20,4 km) iznosi 5.840 vozila i za Preševo-granica BJR Makedonije (6,1 km) 6.246 vozila. PGDS na magistralnom putu M-25.2, na deonici granica KiM - za Preševo (19,7 km) je 3.654 vozila.

2.2.2. Železnički saobraćaj

Opština ima povoljan položaj u okviru železničke mreže Srbije,jer teritorijom Preševa prolazi panevropski Koridor X, na pravcu Beograd-Niš-Skoplje.Iako železnica ima veliki razvojni potencijal, ona nije dovoljno iskorišćena.Daljim razvojem i modernizacijom železnice doći će povećanja kvaliteta i pouzdanostiusluga na viši nivo, što će dovesti do potražnje za železničkim uslugama i postepenepreraspodele robnih i putničkih tokova na ovaj vid saobraćaja.

2.3. Telekomunikacije

Stepen izgrađenosti i stanje PTT kapaciteta na teritoriji opštine Preševo nije zadovoljavajuće. Situiranost objektima PTT saobraćaja svrstava opštinu Preševo među najnerazvijenije u Republici iz ove oblasti.

U opštini ima 8,8 telefonskih pretplatnika na 100 stanovnika, što je svega 26,5% proseka Republike (33,3 telefonska pretplatnika na 100 stanovnika). U opštini ima ukupno 4.408 telefonskih pretplatnika. Opštinu pokriva jedna čvorna (ČATC Preševo) i jedna krajnja centrala (KATC Reljan). ČATC Preševo je vezana sa GATC Vranje sa 57 prenosnika i sa 18 odlaznih prenosnika poprečnom vezom sa TATC Niš. Nepovoljno je što centrale nisu digitalne. Prijem u obe mobilne mreže je slab, a pokrivenost teritorije nedovoljna.

U opštini ima samo dve pošte, odnosno 18.577 stanovnika dolazi na jednu poštu (prosek za Republiku iznosi 4.806 stanovnika na jednu poštu).

2.4. Vodoprivredna i komunalna infrastruktura

Vodni resursi opštine Preševo gravitiraju većim delom Južno-moravskom i manjim delom Vardarskom slivu sa izvorištem reke Moravice i najznačajnijim rekama: Kurbalijska, Bajka, Preševska, Oraovačka, Rajinska i Crnotinska. Postojeća vodni potencijal nije u dovoljnoj meri iskorišćen ni za vodosnabdevanje stanovništva ni za navodnjavanje poljoprivrednih površina.

Od vodoprivrednih objekata postoje dve nezavršene mini akumulacije:

1) u selu Oraovica (sistem nije završen, a u prvoj fazi bi se navodnjavalo oko 205 ha, investitor je "Delišes" iz Vladičinog Hana) i

2) hidromelioracioni sistem "Buštranje" (sistem nije u ekspoloataciji zbog nekavalitetno izvršenih radova, neizgrađene mreže kanala i drugih infrastrukturnih elemenata).

Stepen izgrađenosti i opremljenosti opštine objektima komunalne infrastrukture je veoma nizak.

3. Ljudski resursi

Globalno posmatrano, postojeća mreža društvene infrastrukture u opštini Preševo zadovoljava potrebe stanovništva koji žive na teritoriji ove opštine, ali su problemi vezani za infrastrukturu i komunalnu opremljenost objekata društvenog standarda takvi da zahtevaju brojne adaptacije, sanacije i rekonstrukcije. Uz nabavku neophodne opreme i modernizacijom ustanova javnih službi obezbedio bi se adekvatniji nivo usluga njihovim korisnicima. Cilj je da se standardi rada i stepen zadovoljavanja potreba stanovništva približe republičkom proseku.

3.1. Obrazovanje

Broj i zastupljenost stručnog nastavnog kadra je na zadovoljavajućem nivou, samo nedostaju nastavnici iz srpskog jezika. Materijalni položaj i standard škola i zaposlenih u njima je izuzetno težak. Srednjatehnička škola nema nužni radionički prostor i nedostaju kadrovi iz nastave fizike i matematike. Biblioteke u školama imaju skroman fond knjiga, a najviše nedostaje stručna pedagoška literatura.

Fizička kultura. Problem fizičke kulture opštine Preševo direktno je povezan sa nedostajućim objektima za odvijanje nastave iz fizičkog vaspitanja pri osnovnim i srednjim školama. Osnovne škole u Preševu, Crnotincima, Caravajki i Reljanu imaju fiskulturne sale. U osnovnim školama u Železničkoj Stanici, Miratovcu, Oraovici i Rajincima ne postoje izgrađene prostorije za fizičko vaspitanje. Gimnazija i Srednje tehnička škola iz Preševa obavljaju nastavu u zajedničkoj fiskulturnoj sali koja je donekle opremljena potrebnim rekvizitima, ali svojim kapacitetom ne može da zadovolji potrebe ovih škola s obzirom na broj učenika koji pohađa ove škole (zajedno preko 1.200 đaka). Niti jedna škola nema izgrađen sportski teren ispred škole gde bi se tokom letnjih meseci odvijala nastava (mali tereni za odbojku, fudbal, košarku i rukomet). Takođe, ni jedna od četvororazrednih osnovnih škola nema fiskulturnu salu niti bilo kakve sportske terene.

U opštini postoji samo jedan gradski stadion bez drugih pratećih terena, ali je i ovaj teren ruiniran. Ne postoji ni jedan organizovan sportski klub u ovoj opštini.

Dečja zaštita. Na teritoriji opštine Preševo dečiju zaštitu obavlja jedna predškolska ustanova - vrtić "8. mart", u koju je smeštena 1/3 od ukupnog broja dece ove opštine. Ova ustanova ima jedan objekat sa jednom jaslenom grupom i 3 vaspitne grupe koje pohađaju deca uzrasta od 3 do 7 godina, kao i 3 vaspitne grupe po skraćenom tročasovnom programu. U 7 osnovnih škola van opštinskog centra (Miratovac, Oraovica, Rajince, i dr.) organizovan je rad 9 vaspitnih grupa, odnosno pripremnih odeljenja za polazak dece u školu, u okviru skraćenog programa (ukupno 12 grupa).

3.2. Zdravstvo

Zdravstvenu zaštitu u opštini Preševo pruža Dom zdravlja sa svojim punktovima u vidu zdravstvenih stanica u naseljima Železnička stanica, Reljan, Rainci i Miratovac i ambulantama u naseljima Oraovica (trenutno ne radi), Strezovci i Crnotince (postojala je ambulanta i u naselju Cerevajka koja je u međuvremenu ukinuta), čime je obezbeđena pokrivenost teritorije objektima za pružanje osnovne zdravstvene zaštite. Prioritetan zadatak predstavlja adaptacija stare zgrade Doma zdravlja u Preševu i redefinisanje statusa Doma zdravlja. Neadekvatna zdravstvena zaštita stanovništva ove opštine proizlazi iz činjenice da Dom zdravlja svojim kapacitetom pripada tipu ustanova koje pružaju redovnu zdravstvenu zaštitu do 15.000 stanovnika. Takođe, u lošem stanju su i svi objekti zdravstvenih stanica i ambulanti.

Kadrovska struktura koja pruža preventivnu zdravstvenu zaštitu kao i broj lekara specijalista ne zadovoljava potrebe stanovništva. Nedostaju ginekolozi, epidemiolog, nema specijalizanata, dok većinu zaposlenih čine lekari opšte prakse. Problem nedostajućih kadrova vidi se najbolje iz činjenice da zdravstvenu zaštitu u ambulantama u Strezovcima i Crnotincima obavlja povremeno tehničar ili medicinska sestra.

3.3. Socijalna zaštita

Glavni nosilac i realizator aktivnosti iz delokruga socijalne zaštite u opštini Preševo je Centar za socijalni rad (u funkciji od 1978. god., zapošljava 10 radnika). Kao stručna organizacija Centar je kadrovski osposobljen, ali nema zadovoljavajuće prostorne uslove. U 2005. godini u opštini je bilo registrovano ukupno 1.597 korisnika socijalne pomoći, od kojih je 746 maloletnih i 851 punoletnih korisnika.

3.4. Kultura

Kulturna aktivnost u opštini Preševo odvija se u Domu kulture, pozorištu, muzeju, biblioteci i bioskopu. U mesnoj zajednici Železnička Stanica postoji Dom mladih. Postoje još 4 kulturno-umetničkih društava čiji je rad povremen.

U okviru Doma kulture "Abdula Krašnica" smeštena je jedna Gradska biblioteka (fond 35.000 primeraka), što je daleko ispod proseka Republike. Takođe, u zgradi Doma kulture radi Kulturno-umetničko društvo. Po pojedinim selima postoje mesne biblioteke sa nešto više od stotinak knjiga. Dom kulture izdaje i jedan časopis koji izlazi jednom mesečno. Pored toga, od 1992. godine, u mesecu junu, organizuje se festival albanskog kulturnog stvaralaštva (folklor, drama, poezija i proza) u Preševu.

Prioritetni zadatak u narednom periodu predstavljaće uspostavljanje bolje organizacije, kako u pogledu teritorijalne distribucije, tako i u pogledu zastupljenosti pojedinih vidova kulturnog stvaralaštva.

3.5. Informisanje

Čujnost i vidljivost radio i TV programa RTS na teritoriji opštine je neujednačena. Čujnost radio Beograda uglavnom je dobra, dok je vidljivost TV RTS slaba. Najvažniji mediji u opštini su Radio Preševo i TV Preševo koje je osnivala opština, a program se odvija na albanskom jeziku.

Prioritetni zadatak u oblasti informisanja je poboljšanje prijema radio i TV programa RTS na celoj teritoriji opštine. Potrebno je u perspektivi da se broj elektronskih medija poveća i da se pokrenu i štampani mediji koji trenutno ne postoje.

4. SWOT ANALIZA OPŠTINE PREŠEVO