PRAVILNIK

O NASTAVNOM PLANU I PROGRAMU SREDNJEG OBRAZOVANJA U TROGODIŠNJEM I ČETVOROGODIŠNJEM TRAJANJU ZA NAGLUVE I GLUVE UČENIKE

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 9/96 i 9/98)

Član 1

Ovim pravilnikom utvrđuje se nastavni plan i program zajedničkih opšteobrazovnih predmeta: srpski jezik i književnost, srpski jezik kao nematernji jezik, istorija, geografija, matematika, biologija sa ekologijom, računarstvo, fizika, hemija, likovna kultura i fizičko vaspitanje, maternji jezik za učenike koji nastavu prate na jednom od jezika narodnosti i nastavni plan i program stručnih predmeta za obrazovne profile u trogodišnjem trajanju u područjima rada: poljoprivreda, proizvodnja i prerada hrane; šumarstvo i obrada drveta; mašinstvo i obrada metala; geologija, rudarstvo i metalurgija; hemija, nemetali i grafičarstvo; tekstilstvo i kožarstvo; geodezija i građevinarstvo i lične usluge za nagluve i gluve učenike.

Plan i program iz stava 1. ovog člana odštampan je uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.

Član 2

Za sticanje obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju za nagluve i gluve učenike primenjuju se nastavni planovi i programi:

1. za gimnaziju (svi smerovi);

2. za stručnu školu, i to:

- za područje rada poljoprivreda, proizvodnja i prerada hrane - obrazovni profil poljoprivredni tehničar;

- za područje rada mašinstvo i obrada metala - obrazovni profil mašinski tehničar;

- za područje rada geologija, rudarstvo i metalurgija - obrazovni profil - obrađivač plemenitih metala;

- za područje rada hemija, nemetali i grafičarstvo - obrazovni profil pogonski tehničar grafičke dorade i fotograf;

- za područje rada geodezija i građevinarstvo - obrazovni profil građevinski tehničar za visokogradnju i građevinski tehničar za laboratorijska ispitivanja;

- za područje rada trgovina, ugostiteljstvo i turizam - obrazovni profil aranžer u trgovini;

- za područje rada ekonomija, pravo i administracija - obrazovni profil birotehničar i ekonomski tehničar;

- za područje rada zdravstvo i socijalna zaštita - obrazovni profili: fizioterapeutski tehničar, zubni tehničar i laboratorijski tehničar;

- za područje rada kultura, umetnost i javno informisanje - obrazovni profili: tehničar dizajna, grafike i propagande, tehničar dizajna ambalaže, tehničar dizajna enterijera i industrijskih proizvoda, tehničar dizajna keramike i likovni tehničar.

Član 3

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku".

Samostalni članovi Pravilnika o izmenama i dopunama
Pravilnika o nastavnom planu i programu srednjeg obrazovanja u trogodišnjem i četvorogodišnjem trajanju za nagluve i gluve učenike

("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 9/98)

Član 2

Nastavni plan i program za obrazovni profil obrađivač plemenitih metala odštampan je uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.

Član 3

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom glasniku", a primenjivaće se od školske 1999/2000. godine.

NASTAVNI PLAN
TROGODIŠNJEG SREDNJEG OBRAZOVANJA ZAJEDNIČKIH OPŠTEOBRAZOVNIH PREDMETA ZA NAGLUVE I GLUVE UČENIKE *

Redni broj	A. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI	PRVI RAZRED					DRUGI RAZRED					TREĆI RAZRED					UKUPNO
		raz. časovna nastava				nas. u bloku god.	raz. časovna nastava				nas. u bloku god.	raz. časovna nastava				nas. u bloku god.	raz. časovna nastava				nas u bloku god.
		nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje
		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V
1.	a. srpski jezik i književnost b. _____ jezik i književnost*	3		111			3		111			3		105			9		327
2.	srpski kao nematernji jezik*	2*		74			2*		74*			2*		70			6*		218
3.	matematika	2		74			2		74			2		70			6		218
4.	fizičko vaspitanje	2		74			2		74			2		70			6		218
5.	istorija	2		74			-		-			-		-			2		74
6.	geografija	2		74			-		-			-		-			2		74
7.	biologija sa ekologijom	2		74			-		-			-		-			2		74
8.	računarstvo	-		-			-		-			2		70			2		70
9.	fizika**	2		74			2		74			-		-			4		148
10.	hemija**	2		74			2		74			-		-			4		148
11	likovna kultura	-		-			1		37			1		35			2		72
	Ukupno A:	15		555			10		370			10		350			35		1275

Napomena:	*) Za učenike koji nastavu slušaju na jednom od jezika narodnosti (Zakon o srednjoj školi - član 5).
	**) Izborni predmeti prema zahtevima područja rada

II OSTALI OBAVEZNI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA		PRVI RAZRED	DRUGI RAZRED	TREĆI RAZRED	UKUPNO
II OSTALI OBAVEZNI OBLICI OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA		godišnje	godišnje	godišnje	godišnje
1.	dodatni rad	do 60 časova	do 60 časova	do 60 časova	do 180 časova
2.	društveno-koristan rad*	2 radna dana	2 radna dana	2 radna dana	6 radnih dana
3.	dopunski rad*	do 60 časova	do 60 časova	do 60 časova	do 180 časova

Napomena: *) Ako se u toku godine ukaže potreba za njim.

III FAKULTATIVNE AKTIVNOSTI		PRVI RAZRED		DRUGI RAZRED		TREĆI RAZRED		UKUPNO
		nedeljno	godišnje	nedeljno	godišnje	nedeljno	godišnje	nedeljno	godišnje
1. FAKULTATIVNI NASTAVNI PREDMETI
1.1.	jezik drugog naroda ili narodnosti sa elementima nacionalne kulture	2		2		2		6
1.2.	govorne vežbe	2 časa nedeljno po učeniku		2 časa nedeljno po učeniku		2 časa nedeljno po učeniku
1.3.	logopedske vežbe	60 učenika na jednog logopeda		60 učenika na jednog logopeda		60 učenika na jednog logopeda
2. FAKULTATIVNE VANNASTAVNE AKTIVNOSTI
2.1.	ekskurzije	1 dan		do 3 dana		do 5 dana		do 9 dana
2.2.	stvaralačke i slobodne aktivnosti učenika	30-60 časova		30-60 časova		30-60 časova		90-180 časova
2.3.	društvene aktivnosti - zajednice učenika, učeničke zadruge	15-30 časova		15-30 časova		15-30 časova		45-90 časova
2.4.	kulturna i javna delatnost škole	2 radna dana

Napomena: *) Pored navedenih predmeta škola može da organizuje, u skladu sa opredeljenjima učenika, fakultativnu nastavu iz predmeta koji su utvrđeni nastavnim planom drugih obrazovnih profila.

SRPSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

CILJ I ZADACI

Cilj nastave srpskog jezika i književnosti je vaspitanje, obrazovanje i osposobljavanje slušno oštećenih učenika kao kulturnih i samostalnih ličnosti, sa usvojenom elementarnom jezičkom i književnom kulturom.

Zadaci nastave srpskog jezika i književnosti su:

- razvijanje i negovanje elementarne jezičke kulture;

- razvijanje i negovanje pravilnog usmenog i pismenog izražavanja;

- osposobljavanje učenika za čitanje, razumevanje pročitanog, uočavanje likova, njihovih osobina i postupaka u pročitanim tekstovima i donošenju vlastitih sudova i zaključaka;

- razvijanje ljubavi prema književnosti i upućivanje učenika na samostalno druženje sa knjigom;

- osposobljavanje učenika za razumevanje književnih vrednosti nastalih u različitim istorijskim periodima;

- osposobljavanje učenika za samostalno, kritičko razmišljanje i razumevanje poruka sredstava masovne komunikacije;

- proširivanje gramatičkih formi i usvajanje pravopisa.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(3 časa nedeljno, 111 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (55)

I PRIRODA I SMISAO KNJIŽEVNOSTI (7)

Pojam i naziv književnosti. Književnost kao umetnost.

Književnost i druge umetnosti. Usmena i pisana književnost. Uloga književne umetnosti u društvu.

II KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (4)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog veka. Biblija - informativno.

III SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST (8)

Počeci slovenske pismenosti. Ćirilo i Metodije i njihovi učenici i značaj njihovog rada. Slovenska najstarija pisma: glagoljica i ćirilica. Sava Nemanjić (sv. Sava) i njegov značaj za srpsku književnost i kulturu. Žitije sv. Simeona (odlomak).

IV NARODNA USMENA KNJIŽEVNOST (12)

Značaj narodne poezije i proze u istoriji srpskog naroda.

Usmeno predanje i sv. Sava.

Dela za obradu:

Kneževa večera - narodna pesma

Smrt majke Jugovića - narodna pesma

Kosovka devojka - narodna pesma

Mali Radojica - narodna pesma

LIRSKA NARODNA POEZIJA (5)

Značaj lirske narodne pesme i njene osnovne odlike.

Dela za obradu:

Ovčar i devojka

Nadžnjeva se momak i devojka

Dragi i nedragi

LIRSKO-EPSKA NARODNA POEZIJA (6)

Značaj i osnovne odlike lirsko-epske narodne pesme.

Dela za obradu:

Predrag i Nenad

Smrt Omera i Merime.

NARODNA PROZA (7)

Značaj i osnovne odlike narodne proze.

Obrada jedne narodne pripovetke i jedne basne.

Poslovice, zagonetke, pitalice.

V LEKTIRA (6).

Izbor iz poezije savremenih pesnika - D. Maksimović, M. Aleksić, D. Antić

B. JEZIK (28)

Ponavljanje, utvrđivanje određenih programskih sadržaja u osnovnoj školi.

Promenljive i nepromenljive reči - vrste i pojam.

Razlikovanje sadašnjeg, budućeg i prošlog vremena.

Rečenica - prosta, prostoproširena i složena. Uočavanje prostih rečenica u okviru složene.

Upotreba velikog i malog slova. Interpunkcija (tačka, zarez, upitnik, uzvičnik, dve tačke, navodnici).

Upravni i neupravni govor (pisanje).

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (28)

USMENO IZRAŽAVANJE (16)

Uvežbavanje artikulacije, ritma i tempa u čitanju, recitovanju i govorenju tekstova.

Opisivanje ličnih doživljaja, posmatranih događaja i jednostavnih scena iz svakodnevnog života (prema planu i unapred postavljenim zadacima).

Prepričavanje RTV - emisija, filmova, pozorišnih predstava i književnih i drugih tekstova (prema planu i unapred postavljenim zadacima).

Opisivanje različitih događaja iz školskog života i van njega (priredbe, takmičenja, izleti, ekskurzije, izložbe, bioskop).

Korišćenje knjige, biblioteke.

PISMENO IZRAŽAVANJE (12)

Gramatičke i pravopisne vežbe.

Pismeni sastavi - diktat, prepričavanje, opisivanje događaja.

Pisanje: pisma, dopisnice, razglednice, molbe, prijave, telegrama, popunjavanje različitih obrazaca.

Školski pismeni zadaci (2 godišnje - po 1 u polugodištu).

II razred

(3 časa nedeljno, 111 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (55)

I PROSVETITELJSTVO (13)

Pojam i značaj.

Glavni predstavnici - informativno

Dositej Obradović - život i rad (informativno)

Jovan Sterija Popović - Kir Janja (odlomak)

II ROMANTIZAM (20)

Pojam i značaj.

Glavni predstavnici

Vuk Stefanović Karadžić - život i rad

Petar Petrović Njegoš - život i rad, Gorski vijenac (informativno)

Branko Radičević - Đački rastanak (odlomak)

Jovan Jovanović Zmaj - Đulići uveoci (odlomak)

Đura Jakšić - Veče

III REALIZAM (14)

Pojam i značaj.

Pojam, osobenosti i značaj. Glavni predstavnici.

Milovan Glišić - Glava šećera (odlomak).

Stevan Sremac - Život i rad.

Vojislav Ilić - U poznu jesen.

IV LEKTIRA (8)

Odabrani odlomci iz savremene književnosti prema izboru nastavnika.

B. JEZIK (28)

Ćirilica i latinica.

Osnovno značenje padeža.

Glagolski vid. Glagolska vremena.

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Rastavljene reči na kraju reda.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (28)

I USMENO IZRAŽAVANJE (14)

Različiti događaji i pojave (izveštavanje na osnovu plana). Vežbe na času.

II PISMENO IZRAŽAVANJE (14)

Pismene vežbe. Pismo, dopisnica, razglednica, telegram, molba, žalba, prigovor, potvrda, uputnica, priznanica, zapisnik, podsetnik.

Domaći pismeni zadaci - analiza na času.

Pravopisne vežbe.

Uvežbavanje izrade pismenog zadatka.

Dva školska pismena zadatka (po jedan u polugodištu).

III razred

(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (52)

I MODERNA (26)

Pojam i značaj

Glavni predstavnici

Aleksa Šantić - O klasje moje

Jovan Dučić - Zalazak sunca

Milan Rakić - Dolap

Borisav Stanković - Uvela ruža (odlomak)

Branislav Nušić - Sumnjivo lice (odlomak)

Petar Kočić - Kroz mećavu

II MEĐURATNA I SAVREMENA KNJIŽEVNOST (18)

Desanka Maksimović - izbor iz poezije

Ivo Andrić - Život i rad (informativno); Na Drini ćuprija (odlomak)

Branko Ćopić - Bašta sljezove boje (odlomak)

Dobrica Ćosić - Život i rad (informativno)

III LEKTIRA (8)

Izbor iz savremene poezije.

B. JEZIK (26)

Ponavljanje, utvrđivanje gradiva iz prethodnih godina.

Padežni sistem.

Glagolska vremena.

Komunikativne rečenice.

Interpunkcija - vežbe na tekstu.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (27)

USMENO IZRAŽAVANJE (13)

Vođenje razgovora u različitim situacijama (bolnica, banka, pošta, železnička stanica i slično).

PISMENO IZRAŽAVANJE (14)

Samostalno pisano izražavanje na osnovu posete pozorišnoj predstavi, pročitane knjige, filma, posete muzeju, biblioteci.

Dva školska pismena zadatka. Po jedan u polugodištu.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Program srpskog jezika i književnosti je namenjen trogodišnjem obrazovanju i vaspitanju slušno oštećenih učenika (gluvi i nagluvi) srednjih škola. Oni njime stiču treći stepen stručnosti.

Ovaj program se zasniva na postojećim programima srpskog jezika za osnovno obrazovanje i vaspitanje slušno oštećene dece. Na osnovu njega će se u narednom periodu od tri godine odvijati nastava iz srpskog jezika u srednjem obrazovanju ove dece.

Obavezni godišnji fond časova srpskog jezika i književnosti utvrđen je planom obrazovno-vaspitnog rada i iznosi 111 časova godišnje u I razredu; 111 u II razredu i 105 u III razredu.

U okviru programa postoji cilj i zadaci, kao i sadržaji koje čine tri programsko-tematska područja: književnost, jezik, kultura izražavanja.

Program obezbeđuje uslove za praktično osposobljavanje učenika za samostalno čitanje, govorenje i pisanje. Koncipiran je tako da obezbeđuje sticanje bitnih (osnovnih) znanja, umenja i navika iz književnosti, jezika i kulture, usmenog i pismenog izražavanja, vodeći uvek računa o govornim mogućnostima učenika.

Za područje književnosti je izdvojeno 50% sadržaja, a za jezik i kulturu izražavanja ostalih 50%. Sadržaji se u okviru planiranog fonda, obrađuju na 50% časova. Ostalih 50% časova je predviđeno za ponavljanje, utvrđivanje, uvežbavanje i sistematizaciju gradiva.

Program i odnos između obrađivanja novog sadržaja i utvrđivanja, ponavljanja i sistematizacije, prilagođen je sposobnostima slušno oštećene dece (gluve i nagluve).

Pošto su odeljenja slušno oštećene dece heterogena po sastavu, neophodno je da se u realizaciji programa bude veoma fleksibilan. Pre svega, to se odnosi na planirane časova u okviru određenih tema, a takođe i na mogućnost povezivanja i kombinovanja ova tri programsko-tematska područja.

U zavisnosti od situacije u odeljenju nastavnik može vršiti i drugačiju distribuciju časova. Časovi koji se u programu navode uz pojedine teme ne označavaju istovremeno i broj nastavnih jedinica, već samo ukupno vreme.

Na primer, za usmeno izražavanje je predviđeno 20 časova. No, to ne znači da treba odrediti 20 časova koji će imati samo ovu namenu. Nastavnik može organizovati i 40 i više govornih vežbi koje ukupno neće preći 20 školskih časova.

To znači da se na jednom času srpskog jezika mogu obrađivati sva tri programsko-tematska područja.

Pri obradi nastavne građe treba uvek voditi računa da odabrani sadržaji doprinose osposobljavanju učenika za samostalno usmeno i pisano izražavanje, da bogate i oplemenjuju emocionalni život slušno oštećenog učenika i izgrađuju pozitivne ličnosti.

Kompletno područje književnosti i sadržaji u okviru ove celine su veoma konkretizovani. Oni obuhvataju osnovne informacije predviđene programskim sadržajem književnosti koje su raspoređene u odgovarajućem književno-istorijskom kontinuitetu.

Program nastave jezika je osmišljen tako da učenicima omogući sticanje osnovnih znanja iz gramatike i pravopisa.

U okviru oblasti kulture izražavanja je ravnomerno obuhvaćeno usmeno i pismeno izražavanje, kao i svi oblici i zahtevi u okviru njih. Takođe su planirane i govorne i pismene vežbe, izrada domaćih zadataka i njihova analiza.

Da bi se nastava srpskog jezika i književnosti uspešnije realizovala potrebno je da nastavnik sarađuje sa institucijama kulture (pozorištem, muzejom, galerijom, bibliotekom, videotekom i slično).

Za uspešno izvođenje nastave srpskog jezika i književnosti neophodno je poštovanje određenih didaktičkih principa (očiglednosti, postupnosti, primerenosti, sistematičnosti, pristupačnosti, individualizacije nastave, svesne aktivnosti učenika, povezivanje teorije sa praksom), kao i adekvatna primena nastavnih oblika, metoda i postupaka prilagođenih psihofizičkim sposobnostima slušno oštećenih učenika.

U srednjoj školi za slušno oštećenu decu, posebnu teškoću u nastavi srpskog jezika i književnosti predstavlja nedostatak udžbenika i priručnika.

Nastava iz srpskog jezika i književnosti se izvodi u klasičnim odnosno specijalizovanim učionicama i kabinetima za ovaj predmet koji treba da budu opremljeni u skladu sa normativima za srednju školu za slušno oštećenu decu.

Potrebe i mogućnosti slušno oštećene dece, kao i specifičnosti programskih zahteva zahtevaju sistematsko korišćenje raznovrsnih auditivnih, vizuelno i auditivno-vizuelnih nastavnih sredstava. Posebno se preporučuje upotreba grafoskopskih folija, filmova, dijafilmova, elemenata filmova, video disketa, gledanje TV programa, grafičko prikazivanje i, gde postoje uslovi, slušanje radija i gramofonskih ploča. Ostvarivanje svih zadataka koje postavlja nastava srpskog jezika u srednjoj školi za slušno oštećenu decu je uslovljeno potrebom stalnog i sistematskog rada nastavnika na stručnom usavršavanju i pripremanju za raznovrsne oblike vaspitno-obrazovnog rada.

Ovaj program je doneo odnos nedeljnog i godišnjeg fonda časova, kao i način raspodele predviđenog godišnjeg fonda časova na pojedine oblasti, delove programa. U program su uključeni sadržaji iz književnosti starog veka i srednjovekovne književnosti. U okviru lektire se čita savremena književnost.

Književnost. U toku osnovnog školovanja učenici su imali prilike da se upoznaju sa mnogim delima narodne i umetničke književnosti. U srednjoj školi taj rad se nastavlja samo što se dela obrađuju sistematičnije i klasificirana su po rodovima i epohama. No i ovde ne treba gubiti iz vida da obrada književnih dela pored pružanja znanja ima osnovni i glavni zadatak da razvija govor učenika. Prilikom analize odabranih književnih dela, primenom induktivne metode, treba uopštiti osnovne pojmove o lirici, epici i drami i njihovim najznačajnijim vrstama i karakteristikama. Dela koja su data u programu ne obavezuju nastavnika već su data kao orijentacija i mogu se obrađivati u celini ili samo odlomci. Ukoliko nastavnik bude u situaciji da treba da odstupi od programom utvrđenih književnih dela i opredeli se za obradu jednostavnih i lakših dela treba da vodi računa o adekvatnoj zastupljenosti pojedinih književnih rodova i pravaca i njihovih predstavnika, kako bi učenici mogli da steknu osnovna znanja iz književnosti.

Nastava književnosti izvodi se u tri višestruko povezana i komplementarna oblika: kao obrada književnog dela, kao stvaralački portret pisca i kao književno-istorijski pregled epohe i pravaca. Najviše vremena treba dati obradi književnog dela. Mnogi tekstovi, a pogotovu odlomci iz dela, u nastavnom postupku zahtevaju usmenu lokalizaciju, često i višestruku. Situiranje teksta u vremenske, prostorne i društveno-istorijske okvire, davanje neophodnih podataka o piscu i istoriji nastanka dela kao i obaveštenja o bitnim sadržajima koji prethode odlomku, sve su to uslovi bez kojih se u brojnim slučajevima tekst ne može intenzivno doživeti ni pravilno shvatiti. Zato prototipsku i psihološku realnost, iz koje potiču tematska građa motivi, likovi i dublji podsticaji za stvaranje treba dati u prigodnom vidu i u onom obimu koji je neophodan za potpunije doživljavanje i pouzdano tumačenje dela.

Priroda književne umetnosti, a i vaspitni i obrazovni ciljevi nastave maternjeg jezika, zahtevaju da školska interpretacija književnog dela bude doživljajna, kreativna i pronalazačka, da zalazi u dublje slojeve teksta i otkriva skrivena ishodišta umetničke sugestije, da istražuje tanana značenja, nagoveštaje i nijanse. Zato će nastavnik izbegavati površinu, uopštenu i formalističku analizu koja se svodi samo na prepričavanje teksta, traženje teme, ideje, glavnih osobina likova i najlepših mesta. Konkretno uobličena tematska građa, motivsko bogatstvo i raznovrsna predmetnost svakako su bitniji od uopštene teme, pa će ti važniji prednosni činioci biti poseban predmet razmatranja. Uopštena ideja ako nije doživljajno usvojena i obrazložena konkretno postupcima, neće imati vaspitnu i obrazovnu ulogu. Zato se pri obradi teksta puna pažnja obraća njegovom etičkom području koje najčešće nudi veći broj primarnih i sekundarnih ideja. U idejnu suštinu dela i njegove poruke učenici se najbolje uvode uočavanjem uzročno posledičnih veza, obrazlaganjem i procenjivanjem ciljeva, namera i postupaka ličnosti i motivisanjem njihove voljne aktivnosti i ponašanja sa moralnog, društvenog i psihološkog stanovišta.

Sve komponente književnog dela neće u svakom pojedinačnom slučaju biti predmet posebnog tumačenja. Reprezentativna dela za pojedine pisce i umetničke pravce, kao i ona koja poseduju izuzetne umetničke vrednosti biće predmet dublje analize što zavisi i od govornih mogućnosti učenika. Ostala dela, među kojima i ona iz domaće lektire obrađivaće se na nivou koji obezbeđuje shvatanje i dobro poznavanje osnovne teme, glavnih likova, psiholoških, socijalnih i idejnih značenja.

Pri obradi epskih dela posebna se pažnja posvećuje tematskoj građi i motivima. Književni likovi se svestrano posmatraju: kao nosioci radnje, pokretači akcije, učesnici i svedoci u događajima. Obrada likova je najintegralnije i najdublje poniranje u suštinu epskih i dramskih dela, jer obuhvata fizičke i duhovne osobine ličnosti, njihove želje, osećanja, stavove, pogled na svet, postupke, odnosno prema drugim osobama i ispoljavanje pomoću reči i dela. Učenike treba navikavati da ljude i životne pojave ne posmatraju suviše uprošćeno, u crno-beloj projekciji i na osnovu samo jedne dominantne osobine. Treba otkrivati što više ispoljenih osobina likova i pokazivati da i pozitivne ličnosti mogu imati neku negativnu osobinu, a negativne pozitivnu. Učenike treba usmeravati na zapažanje opisa.

Obratiti pažnju na oblike epskog izražavanja (dijalog, monolog, naracija, deskripcija). Naročitu pažnju obratiti na način govorenja, značenje rečenica, na iskazane ili prećutane sadržaje, na sklad ili nesklad između reči, misli i dela.

U okviru obrade nekoliko dramskih dela (uglavnom u odlomcima) posebnu pažnju treba posvetiti uočavanju specifičnosti ovog književnog roda, strukturi i elementima drame, dinamici dramskog zbivanja (dramske situacije, karakteri, tipovi, dijalog, monolog), razvoj dramske radnje i njenih delova i drugo.

Treba praktikovati, ukoliko učenici mogu da prate, posete pozorišnim predstavama, odnosno gledanje TV drama i pripremanje malih komada ili odlomaka.

Pri obradi lirske pesme nastojati da se ona doživi i oseti u celini ili pojedinačno. Tumačenje će obuhvatiti raspoloženje lirskog subjekta, utiske koje je pesma izazvala, prisustvo odgovarajućih osećanja kod čitalaca i pesnika. Obradu uvek treba zasnivati na neposrednom doživljaju dela od strane učenika.

Govorna kultura posebno se razvija izražajnim i umetničkim kazivanjem stihova i proznih tekstova. Zato u svakom razredu učenici treba da nauče napamet pojedine pesme i stihove i prozne celine. Koji će se stihovi i tekstovi učiti određivaće nastavnik prema ciljevima nastave.

Domaća lektira je sastavni deo programa. Osnovni zadatak domaće lektire je da kod učenika razvije interes za knjigu. Zato je nastavni rad na domaćoj lektiri veoma odgovoran i od nastavnika traži posebnu pripremu: iznalaženje načina da se učenici zainteresuju za delo i upute u samostalno čitanje i analizu. Pri upućivanju učenika u čitanje dela iz domaće lektire, nastavnik će pogodnim pristupnim razgovorom o tekstu i knjizi probuditi njihovu radoznalost, maštu i osećanje tako da taj rad učenika shvati više kao svoju prijatnu dužnost, a manje kao tešku obavezu.

Predloženi izbor lektire je orijentacioni. Nastavniku se pružaju široke mogućnosti prilagođavanja situaciji u svakom pojedinom odeljenju (govorne mogućnosti učenika, sposobnosti i interesovanje učenika, mogućnost nabavke knjige, dužina i težina teksta).

Imajući u vidu takve zadatke domaće lektire nastavnik će prvo sam proučiti spisak dela i preporučiti učenicima. Redosled čitanja odabranih dela nastavnik blagovremeno utvrđuje zajedno sa učenicima. Časove obrade lektire utvrđene programom zajedno sa naslovima knjiga (dela, odlomaka) nastavnik unosi u svoj godišnji individualni plan rada. Taj redosled može u toku godine da se menja, o čemu treba učenike blagovremeno obavestiti.

U nastavi jezika osnovni zadatak je osposobljavanje učenika za praktičnu primenu znanja i iz gramatike i pravopisa u govoru i pisanju. Svi osnovni elementi i odlike jezičke strukture obrađene su u osnovnoj školi, a u programu se insistira na upotrebi jezika i različitim oblastima ljudske komunikacije. Polazište treba da bude jezička situacija u odeljenju tj. teškoće koje imaju učenici. Treba insistirati samo na osnovnim pojmovima i to uvek na odabranom tekstu ili primerima iz komunikativnog jezika, kao i na osposobljavanju učenika za praktičnu primenu stečenih znanja u raznim govornim i drugim situacijama (sistem adekvatnih usmenih i pismenih vežbi sa unapred i precizno utvrđenim ciljevima).

Programske zahteve iz oblasti pravopisa savladati putem sistematskih vežbanja. Usvajanje pravopisa i interpunkcije treba shvatiti kao svakodnevni zadatak.

Sadržaj vežbi za utvrđivanje svih znanja iz osnovnih pojmova o jeziku, odnosno gramatike sa pravopisom i interpunkcijom, treba određivati na osnovu sistematski obrađenih podataka o govornim odstupanjima od književnog jezika i greškama koje se javljaju u usmenom i pismenom izražavanju učenika. Samo tako će osnovni pojmovi o jeziku, odnosno nastava gramatike biti stavljeni u službu osposobljavanja učenika za samostalno usmeno i pismeno izražavanje standardnim književnim jezikom.

Kultura usmenog i pismenog izražavanja jedna je od najvažnijih zadataka nastave maternjeg jezika. Ovaj nastavni proces, ipak je programski konstituisan kao posebno tematsko područje, sa posebnim sadržajem i oblicima rada. Mora se prenositi kako na obradu književnog teksta koji je najbolji obrazac izražavanja, tako i na osnovne pojmove o jeziku, odnosno gramatiku sa pravopisom koja normira pravila i definiše jezičke zakone. Isto tako u povratnom smeru, obrada književnog teksta i rad na osnovnim pojmovima o jeziku, odnosno gramatici standardnog književnog jezika i pravopisa, mora uključivati sadržaje za negovanje kulture pisanog i usmenog izražavanja, jer je svojim većim delom tom cilju i podređena. Otuda i brojčano iskazivanje časova u programu, predviđenih za kulturu usmenog i pisanog izražavanja, ne treba shvatiti bukvalno. Rad na bogaćenju kulture usmenog i pismenog izražavanja treba da se integriše sa svim vidovima usmenih i pismenih oblika izražavanja.

U nastavi usmenog i pisanog izražavanja posebnu pažnju treba posvećivati uvežbavanju pravilnog i logičkog čitanja i kazivanja, osposobljavanju učenika za čitanje u sebi (značajno za učenje i dalji rad na samoobrazovanju), za samostalno pripovedanje, opisivanje, izveštavanje i raspravljanje (interesantne i aktuelne teme iz života učenika i našeg društva) i za izradu raznih vrsta praktičnih sastava (na osnovu prethodno obrađenih primera).

Teme za školske pisane zadatke treba uzimati iz gradiva, društvenih i kulturnih zbivanja, kao i iz života mladih.

Domaće i školske pisane zadatke treba obavezno pregledati i na posebnim časovima detaljno analizirati i kolektivno ispravljati. Ovi zadaci treba da budu povezani sa govornim i pisanim vežbama.

MATERNJI JEZIK

Nastavni plan i program iz maternjeg jezika za učenike koji nastavu pohađaju na jednom od jezika narodnosti: albanskom, mađarskom, turskom, rumunskom, rusinskom, bugarskom ili slovačkom jeziku, identični su sadržajima objavljenim u Planu i programu obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama ("Službeni glasnik SRS - Prosvetni glasnik", broj 6/90) i u Pravilniku o izmenama i dopunama plana i programa obrazovanja i vaspitanja za zajedničke predmete u stručnim i umetničkim školama ("Prosvetni glasnik", broj 2/95).

SRPSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST KAO NEMATERNJI

CILJ I ZADACI

Zadaci nastave srpskog jezika i književnosti su:

- razvijanje i negovanje elementarne jezičke kulture;

- razvijanje i negovanje pravilnog usmenog i pismenog izražavanja;

- osposobljavanje učenika za čitanje, razumevanje pročitanog, uočavanje likova, njihovih osobina i postupaka u pročitanim tekstovima i donošenju vlastitih sudova zaključaka;

- razvijanje ljubavi prema književnosti i upućivanje učenika na samostalno druženje sa knjigom;

- osposobljavanje učenika za razumevanje književnih vrednosti nastalih u različitim istorijskim periodima;

- osposobljavanje učenika za samostalno, kritičko razmišljanje i razumevanje poruka sredstava masovne komunikacije;

- proširivanje gramatičkih formi i usvajanje pravopisa.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (38)

I PRIRODA I SMISAO KNJIŽEVNOSTI (4)

Pojam i naziv književnosti. Književnost kao umetnost. Usmena i pisana književnost.

II KNJIŽEVNOST STAROG VEKA (4)

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici književnosti starog veka. Glagoljica i ćirilica - informativno.

III SREDNJOVEKOVNA KNJIŽEVNOST (6)

Ćirilo i Metodije i njihovi učenici i značaj njihovog rada.

Sava Nemanjić (sv. Sava) i njegovo delo i značaj za srpsku književnost i kulturu.

IV NARODNA USMENA KNJIŽEVNOST (8)

Značaj narodne poezije i proze.

Usmeno predanje i sv. Sava.

Kneževa večera - narodna pesma.

Smrt majke Jugovića - narodna pesma.

LIRSKA NARODNA POEZIJA (4)

Osnovne odlike i značaj.

Dela za obradu:

Nadžnjeva se momak i devojka

Dragi i nedragi.

LIRSKO-EPSKA NARODNA POEZIJA (4)

Osnovne odlike i značaj

Predrag i Nenad (odlomak)

NARODNA PROZA (4)

Značaj i osnovne odlike.

Obrada jedne basne.

LEKTIRA (4)

Obrada dve narodne pripovetke.

B. JEZIK (16)

Ponavljanje i utvrđivanje obrađenih programskih sadržaja.

Razlikovanje sadašnjeg, budućeg i prošlog vremena.

Upotreba velikog i malog slova.

Interpunkcija (tačka, zarez, upitnik, dve tačke, navodnici).

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (20)

USMENO IZRAŽAVANJE (10)

Uvežbavanje ritma i tempa u čitanju i recitovanju.

Opisivanje ličnih doživljaja, posmatranih događaja i jednostavnih scena iz svakodnevnog života (prema planu i unapred postavljenim zadacima).

Opisivanje različitih događaja iz školskog života i van njega (priredbe, izleti, ekskurzije, izložbe i slično).

PISMENO IZRAŽAVANJE (10)

Gramatičke i pravopisne vežbe.

Pismeni sastavi - diktat, prepričavanje.

Pisanje: pisma, dopisnice, razglednice, telegrama.

Školski pismeni zadaci (2 godišnje - po 1 u polugodištu).

II razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (38)

I PROSVETITELJSTVO (6)

Glavni predstavnici - informativno.

Dositej Obradović - život i rad (informativno)

II ROMANTIZAM (14)

Glavni predstavnici

Vuk Stefanović Karadžić - život i rad

Branko Radičević - Đački rastanak (odlomak)

Jovan Jovanović Zmaj - Đulići (odlomak)

III REALIZAM (10)

Glavni predstavnici

Milovan Glišić - Glava šećera (odlomak)

Vojislav Ilić - U poznu jesen

LEKTIRA (6)

Odabrani odlomci iz savremene književnosti, prema izboru nastavnika.

B. JEZIK (16)

Ćirilica i latinica

Rečenica - prosta, prostoproširena i složena.

Upravni i neupravni govor.

Osnovna značenja padeža.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (20

I USMENO IZRAŽAVANJE (10)

Različiti događaji i pojave (izveštavanje na osnovu plana).

Vežbe na času.

II PISMENO IZRAŽAVANJE (10)

Pismene vežbe. Pismo, dopisnica, razglednica, telegram, molba, žalba, potvrda, uplatnica, priznanica.

Domaći pismeni zadaci - analiza na času.

Uvežbavanje izrade pismenog zadatka.

Dva pismena zadatka u toku godine (po jedan zadatak u toku polugodišta).

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

A. KNJIŽEVNOST (32)

I MODERNA (12)

Glavni predstavnici

Aleksa Šantić - O klasje moje

Branislav Nušić - Sumnjivo lice (odlomak)

Borisav Stanković - Koštana (odlomak)

II MEĐURATNA I SAVREMENA KNJIŽEVNOST (12)

Desanka Maksimović - izbor iz poezije

Ivo Andrić - život i rad (informativno)

Savremeni pisci narodnosti koji pišu na oba jezika - proza i poezija - izbor.

LEKTIRA (8)

Izbor iz savremene poezije.

B. JEZIK (15)

Ponavljanje, utvrđivanje i sistematizacija gradiva iz prethodnih godina.

Glagolska vremena.

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Rastavljanje reči na kraju.

Interpunkcija.

V. KULTURA IZRAŽAVANJA (23)

USMENO IZRAŽAVANJE (12)

Vođenje razgovora u različitim situacijama (bolnica, banka, pošta, železnička stanica i slično).

PISMENO IZRAŽAVANJE (11)

Samostalno pismeno izražavanje na osnovu posete bioskopu, muzeju, biblioteci; na osnovu pročitane knjige ili odlomaka iz knjige.

Dva pismena zadatka u toku godine (po jedan pismeni zadatak u jednom polugodištu).

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Program srpskog jezika i književnosti je namenjen trogodišnjem obrazovanju i vaspitanju slušno oštećenih učenika (gluvi i nagluvi) srednjih škola. Oni njime stiču treći stepen stručnosti.

Obavezni godišnji fond časova srpskog jezika i književnosti utvrđen je planom obrazovno-vaspitnog rada i iznosi 111 časova godišnje u I razredu; 111 u II razredu i 105 u III razredu.

U okviru programa postoji cilj i zadaci, kao i sadržaji koje čine tri programsko-tematska područja: književnost, jezik, kultura izražavanja.

Program i odnos između obrađivanja novog sadržaja i utvrđivanja, ponavljanja i sistematizacije, prilagođen je sposobnostima slušno oštećene dece (gluve i nagluve).

Pošto su odeljenja slušno oštećene dece heterogena po sastavu, neophodno je da se u realizaciji programa bude veoma fleksibilan. Pre svega, to se odnosi na planirane časove u okviru određenih tema, a takođe i na mogućnost povezivanja i kombinovanja ova tri programsko-tematska područja.

To znači da se na jednom času srpskog jezika mogu obrađivati sva tri programsko-tematska područja.

Program nastave jezika je osmišljen tako da učenicima omogući sticanje osnovnih znanja iz gramatike i pravopisa.

U srednjoj školi za slušno oštećenu decu, posebnu teškoću u nastavi srpskog jezika i književnosti predstavlja nedostatak udžbenika i priručnika.

Nastava književnosti izvodi se u tri višestruko povezana i komplementarna oblika: kao obrada književnog dela, kao stvaralački portret pisca i kao književno-istorijski pregled epohe i pravaca. Najviše vremena treba dati obradi književnog dela. Mnogi tekstovi, a pogotovu odlomci iz dela, u nastavnom postupku zahtevaju usmenu lokalizaciju, često i višestruku. Situiranje teksta u vremenske, prostorne i društveno-istorijske okvire, davanje neophodnih podataka o piscu i istoriji nastanka dela kao obaveštenja o bitnim sadržajima koji prethode odlomku, sve su to uslovi bez kojih se u brojnim slučajevima tekst ne može intenzivno doživeti ni pravilno shvatiti. Zato prototipsku i psihološku realnost, iz koje potiču tematska građa motivi, likovi i dublji podsticaji za stvaranje treba dati u prigodnom vidu i u onom obimu koji je neophodan za potpunije doživljavanje i pouzdano tumačenje dela.

Sve komponente književnog dela neće u svakom pojedinačnom slučaju biti predmet posebnog tumačenja. Reprezentativna dela za pojedine pisce i umetničke pravce, kao i ona koja poseduju izuzetne umetničke vrednosti biće predmet dublje analize što zavisi i od govornih mogućnosti učenika. Ostala dela, među kojima i ona iz domaće lektire obrađivaće se na nivou koji obezbeđuju shvatanje i dobro poznavanje osnovne teme, glavnih likova, psiholoških, socijalnih i idejnih značenja.

Treba praktikovati, ukoliko učenici mogu da prate, posete pozorišnim predstavama, odnosno gledanje TV drama i pripremanje malih komada ili odlomaka.

Predloženi izbor lektire je orijentacioni. Nastavniku se pružaju široke mogućnosti prilagođavan>a situaciji u svakom pojedinom odeljenju (govorne mogućnosti učenika, sposobnosti i interesovanje učenika, mogućnost nabavke knjige, dužina i težina teksta).

U nastavi jezika osnovni zadatak je osposobljavanje učenika za praktičnu primenu znanja i iz gramatike i pravopisa u govoru i pisanju. Svi osnovni elementi i odlike jezičke strukture obrađene su u osnovnoj školi, a u programu se insistira na upotrebi jezika i različitim oblastima ljudske komunikacije. Polazište treba da bude jezička situacija u odeljenju tj. teškoće koje imaju učenici. Treba insistirati samo na snovnim pojmovima i to uvek na odabranom tekstu ili primerima iz komunikativnog jezika, kao i na osposobljavanju učenika za praktičnu primenu stečenih znanja u raznim govornim i drugim situacijama (sistem adekvatnih usmenih i pismenih vežbi sa unapred i precizno utvrđenim ciljevima).

Programske zahteve iz oblasti pravopisa savladati putem sistematskih vežbanja. Usvajanje pravopisa i interpunkcije treba shvatiti kao svakodnevni zadatak.

Kultura usmenog i pismenog izražavanja jedna je od najvažnijih zadataka nastave maternjeg jezika. Ovaj nastavni proces, ipak je programski konstituisan kao posebno tematsko područje, sa posebnim sadržajem i oblicima rada. Mora se prenositi kako na obradu književnog teksta koji je najbolji obrazac izražavanja, tako i na osnovne pojmove o jeziku, odnosno gramatiku sa pravopisom koja normira pravila i definiše jezičke zakone. Isto tako u povratnom smeru, obrada književnog teksta i rad na osnovnim pojmovima o jeziku, odnosno gramatici standardnog književnog jezika i pravopisa, mora uključivati sadržaje za negovanje kulture pisanog i usmenog izražavanja, jer je svojim većim delom tom cilju i podređena. Otuda i brojčano iskazivanje časova u programu, predviđenih za kulturu usmenog i pismenog izražavanja ne treba shvatiti bukvalno. Rad na bogaćenju kulture usmenog i pismenog izražavanja treba da se integriše sa svim vidovima usmenih i pismenih oblika izražavanja.

U nastavi usmenog i pismenog izražavanja posebnu pažnju treba posvećivati uvežbavanju pravilnog i logičkog čitanja i kazivanja, osposobljavanju učenika za čitanje u sebi (značajno za učenje i dalji rad na samoobrazovanju), za samostalno pripovedanje, opisivanje, izveštavanje i raspravljanje (interesantne i aktuelne teme iz života učenika i našeg društva) i za izradu raznih vrsta praktičnih sastava (na osnovu prethodno obrađenih primera).

Teme za školske pisane zadatke treba uzimati iz gradiva, društvenih i kulturnih zbivanja, kao i iz života mladih.

Domaće i školske pisane zadatke treba obavezno pregledati i na posebnim časovima detaljno analizirati i kolektivno ispravljati. Ovi zadaci treba da budu povezani sa govornim i pisanim vežbama.

MATEMATIKA

CILJ I ZADACI

Cilj nastave matematike je:

- sticanje matematičkih znanja i umenja neophodnih za razumevanje zakonitosti u prirodi i društvu, za primenu u svakodnevnom životu i praksi, kao i za uspešno nastavljanje obrazovanja;

- razvijanje mentalnih sposobnosti učenika, pozitivnih osobina ličnosti i naučnog pogleda na svet.

Zadaci nastave matematike su:

- sticanje znanja neophodnih za razumevanje kvantitativnih i prostornih odnosa, kao i problema iz raznih područja;

- sticanje opšte matematičke kulture, uz shvatanje mesta i značaja matematike u progresu civilizacije;

- osposobljavanje učenika za uspešno nastavljanje obrazovanja i izučavanje drugih oblasti u kojima se matematika primenjuje;

- doprinos radnom i politehničkom obrazovanju učenika;

- doprinos formiranju i razvijanju naučnog pogleda na svet;

- razvijanje logičkog mišljenja i zaključivanja, apstraktnog mišljenja i matematičke intuicije;

- doprinos izgrađivanju pozitivnih osobina ličnosti kao što su: upornost, sistematičnost, urednost, tačnost, odgovornost, smisao za samostalan rad, kritičnost;

- dalje razvijanje radnih, kulturnih, etičkih i estetskih navika učenika.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

Operativni zadaci:

- razumevanje i korektno korišćenje matematičkih simbola i termina;

- dovoljno precizno iskazivanje definicija i tvrđenja;

- osposobljavanje za vršenje potrebnih generalizacija i njihovo primenjivanje u novim situacijama;

- shvatanje suštine deduktivnog zaključivanja (priroda aksioma, hipoteza i zaključaka, uviđanje potrebe za dokazom);

- poznavanje osnovnih principa kombinatorike i njihova primena u jednostavnijim zadacima (prebrojavanje konačnih skupova);

- uočavanje potrebe i značaja približnih vrednosti uz osposobljavanje za vršenje zaokrugljivanja brojeva i ocenjivanja greške;

- dobro poznavanje proporcionalnosti veličina (direktna, obrnuta, opšti pojam) i njihovih praktičnih primena;

- poznavanje (sa aksiomatskog stanovišta) osnovnih relacija između geometrijskih figura (pripadanje, raspored, paralelnost, podudarnost);

- uočavanje svrhe identičnih transformacija racionalnih algebarskih izraza i osposobljavanje da se one pouzdano vrše;

- produbljivanje znanja o linearnim jednačinama i sistemima linearnih jednačina, linearnim nejednačinama;

- shvatanje pojma geometrijske transformacije, dobro poznavanje izometrijskih transformacija i osposobljavanje za njihovu primenu u dokazivanju teorema.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred
(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

LOGIKA I SKUPOVI 3 (2+1)

Osnovni matematički pojmovi, definicija, aksioma, teorema, dokaz.

REALNI BROJEVI 6 (4+2)

Pregled brojeva: operacije, polje realnih brojeva. Približne vrednosti realnih brojeva (greške, zaokrugljivanje brojeva).

PROPORCIONALNOST VELIČINA (4+2)

Razmera i proporcija, proporcionalnost veličina (direktna i obrnuta) i primene.

UVOD U GEOMETRIJU 3 (2+1)

Tačka, prava i ravan: odnosi pripadanja i rasporeda. Međusobni položaji tačaka, pravih i ravni.

IZOMETRIJSKE TRANSFORMACIJE 12 (8+4)

Podudarnost figura, podudarnost trouglova, izometrijska transformacija.

Simetrija (osna, centralna)

Rotacija

Primena izmetrijskih transformacija

RACIONALNI I ALGEBARSKI IZRAZI 12 (8+4)

Polinomi i operacije sa njima.

Rastavljanje polinoma na činioce.

Binomne formule.

LINEARNE JEDNAČINE I NEJEDNAČINE. LINEARNA FUNKCIJA 20 (10+10)

Linearne jednačine sa jednom i više nepoznatih.

Ekvivalentnost i rešavanje linearnih jednačina sa jednom nepoznatom.

Linearna funkcija i njen grafik.

NAPOMENA:

Obrazovna su četiri dvočasovna školska zadatka sa jednočasovnim ispravkama (12)

II razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

Operativni zadaci:

- razumevanje i usvajanje pojma stepena i korena i savlađivanje operacija sa njima;

- sticanje i proširivanje znanja o kvadratnoj jednačini i njenoj primeni u rešavanju raznovrsnih problema;

- osposobljavanje učenika da nauče i skiciraju i "čitaju" grafik kvadratne funkcije;

- uočavanje svojstava eksponencijalne i logaritamske funkcije bez grafičke interpretacije na jednostavnim primerima;

- shvatanje pojma logaritma i njegova primena u geometriji, numeričkoj matematici;

- produbljivanje i dopunjavanje znanja o poliedrima i obrtnim telima i da usvoje pojmove iz prostorne geometrije i da te pojmove umeju uspešno da primenjuju u rešavanju zadataka.

II razred
(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

STEPENOVANJE I KORENOVANJE 14 (8+6)

Stepen čiji je izložilac ceo broj, operacije, decimalni zapis broja u standardnom obliku.

Funkcija y=xn (nN) i njen grafik.

Koren; stepen čiji je izložilac racionalan broj.

Ostavne operacije sa korenima.

KVADRATNA JEDNAČINA I KVADRATNA FUNKCIJA 18 (10+8)

Kvadratna jednačina sa jednom nepoznatom i njeno rešavanje. Diskriminanta i priroda rešenja kvadratne jednačine.

Viljetove formule i njihove jednostavnije primene, rastavljanje kvadratnog trinoma na linearne činioce.

Kvadratna funkcija i njen grafik, ekstremna vrednost.

Prostije kvadratne nejednačine.

Prostiji sistemi jednačina sa dve nepoznate koji sadrže kvadratnu jednačinu (kvadratna i linearna).

EKSPONENCIJALNA FUNKCIJA, LOGARITAMSKA FUNKCIJA 14 (8+6)

Eksponencijalna funkcija i njeno ispitivanje (svojstva, grafik). Jednostavnije eksponencijalne jednačine.

Pojam inverzne funkcije.

Pojam i osnovna svojstva logaritma. Logaritamska funkcija i njen grafik. Osnovna pravila logaritmovanja. Dekadni logaritmi. Primene logaritma.

POLIEDRI 10 (6+4)

Poliedar, pravilan poliedar.

Prizma i piramida.

Površina poliedra, površina prizme, piramide.

Zapremina poliedra (kvadra, prizme i piramide).

OBRTNA TELA 6 (4+2)

Cilindrična i konusna površ.

Prav valjak, prava kupa i zarubljena prava kupa.

Površina i zapremina valjka, kupe.

Sfera i lopta. Površina lopte, zapremina lopte.

NAPOMENA:

Obavezna su četiri dvočasovna školska pisana zadatka sa jednočasovnim ispravkama (12).

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

Operativni zadaci:

- poznavanje definicije osnovnih trigonometrijskih funkcija na pravouglom trouglu, osnovnih relacija između njih i njihove jednostavnije primene;

- shvatanje suštine koordinantnog metoda i njegove efikasne primene;

- shvatanje svojstva prave i krivih linija drugog reda i mogućnost formiranja njihove jednačine i ispitivanje međusobnih odnosa tih linija;

- shvatanje pojma niza kao preslikavanje skupa N u skup R uz grafičku interpretaciju na jednostavnim primerima.

III razred
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

TRIGONOMETRIJSKE FUNKCIJE 26 (14+12)

Trigonometrijske funkcije ma kog ugla, svođenje na prvi kvadrant, periodičnost.

Grafik osnovnih trigonometrijskih funkcija: grafik funkcije oblika y=A sin (ax+b).

Adicione teoreme (bez dokaza) i neke njihove posledice.

Sinusna i kosinusna teorema; rešavanje trougla.

ANALITIČKA GEOMETRIJA U RAVNI 22 (14+8)

Rastojanje dve tačke.

Prava: razni oblici jednačine prave, ugao između dve prave, odstojanje tačke od prave.

Krive linije drugog reda: kružnica, elipsa, hiperbola (jednačina, odnos prave i krive linije drugog reda, tangenta).

NIZOVI 10 (5+5)

Osnovni pojmovi o nizovima; granična vrednost niza.

Aritmetički niz. Geometrijski niz. Primene nizova.

NAPOMENA:

Obavezna su četiri dvočasovna školska pisana zadatka sa jednočasovnim ispravkama (12)

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Bitne karakteristike programa:

Osnovne karakteristike programa matematike su: usklađenost sa programom matematike za osnovnu školu, logička povezanost sadržaja, posebno sa aspekta razvoja matematike; nastojanje, gde god je to bilo moguće da sadržaji matematike prethode sadržajima drugih predmeta u kojima se matematika primenjuje; zastupljenost onih elemenata razvoja matematike koji čine osnovu matematičke kulture svih svršenih učenika srednjih škola.

Programi sadrže gotovo sve elemente dosadašnjih programa matematike koji su bitni za matematičko obrazovanje na ovom stupnju, uz izvesno sažimanje sadržaja i uspostavljanje adekvatnog odnosa između sadržaja programa i fonda časova s tim što se insistira na postizanju veće efikasnosti nastave metodičkom obnovom i podesnim struktuiranjem sadržaja. Pri tome je uzet u obzir opštekulturni značaj matematike tj. da se matematika i njoj svojstven način mišljenja posmatra kao bitni elemenat opšte kulture današnjeg čoveka, bez obzira kojom se delatnošću bavi.

Pri izboru sadržaja programa bila je vrlo značajna obrazovna funkcija matematike i njen doprinos daljem osposobljavanju učenika da logički misle i stvaralački pristupaju rešavanju različitih problema.

Na ovom stupnju veoma su značajni i praktični ciljevi matematike. To znači da se vodilo računa o primeni matematike u životu, praksi i drugim naučnim oblastima koje učenici na ovom uzrastu izučavaju. U znatnoj meri dolazi do izražaja politehnički aspekt matematike.

Za realizaciju cilja i opštih zadataka nastave matematike na ovom stupnju izabrani su sadržaji programa koji su dostupni većini učenika. Međutim, oni mogu delovati i stimulativno na učenike, jer ovi imaju mogućnosti da ih usvoje na nešto višem nivou (viši stepen apstrakcije i generalizacije, sinteze i primene, stvaralačko rešavanje problema).

S tim u vezi, strogost u interpretaciji sadržaja treba da bude prisutna u prihvatljivoj meri uz oslanjanje na matematičku intuiciju i njeno dalje razvijanje. Izlaganje gradiva mora biti praćeno dobro odabranim primerima i tek nakon dovoljnog broja tako urađenih zadataka trebalo bi pristupiti generalizaciji pojma, činjenice i sl. Naime, školska matematike ne može biti sasvim formalizovana, tj. izložena strogo deduktivno.

Koliko će se nastavni sadržaj prezentovati strogo po planu zavisi od nastavnika ali pre svega od sastava odeljenja, predznanja učenika.

Pri obradi novih sadržaja treba se držati uobičajenih didaktičkih principa od kojih je svakako najvažniji princip svesne aktivnosti. Naime, trebalo bi se osloniti na postojeće iskustvo i znanje učenika i nastojati da sami učenici samostalno "otkrivaju" onoliki deo nastavnog gradiva koliki dozvoljava sposobnost učenika.

Glavna uloga nastavnika nije da "pređe" nastavno gradivo, već da podstiče i usmerava učenike u njihovoj misaonoj aktivnosti na uvođenju, formulisanju i objašnjavanju potrebnih činjenica, pravila i metoda. Pored toga obavezno uzimati u obzir i druge didaktičke principe i postupnost, sistematičnost, očiglednost, individualizaciju itd.

Na časovima uvežbavanja treba se još više držati principa aktivnosti, te izbegavati pretežni rad sa samo jednim učenikom već nastojati da se čitavo odeljenje angažuje u samostalnom radu, pružajući pri tome neophodnu pomoć pojedinim učenicima.

Pri rešavanju zadataka treba strpljivo dati učeniku mogućnost da što samostalnije radi, ali treba voditi pri tome računa da budu zastupljene sve etape (plan rada, rezime, diskusija).

U nastavi matematike bi trebalo koristiti postojeća nastavna sredstva prema važećim normativima ali posebna vizuelna sredstva koja će našim učenicima pomoći u procesu učenja da bi lakše došli do misione aktivnosti tj. apstrakcije, generalizacije i rezonovanja uopšte.

Uslovi za uspešnu realizaciju programa matematike su: pravilno planiranje i redovno pripremanje nastavnika za izvođenje nastave; celishodno korišćenje fonda časova i dobro organizovan nastavni proces; kombinovana primena savremenih nastavnih metoda i raznovrsnost oblika rada sa učenicima, uz smišljeno odabiranje i pripremanje primera i zadataka i pravilnu upotrebu odgovarajućih nastavnih sredstava, učila i drugog pribora za nastavu matematike. Sve to na određeni način, treba da odrazi intencije programa: podizanje nivoa nastave i njenu aktualizaciju, stvaranje uslova u kojima će učenici sopstvenim naporima usvajati trajna i aktivna matematička znanja i osposobljavati se za primenu tih znanja.

U programu je godišnji fond časova za svaki razred podeljen po temama. Ukupan broj časova koji je naznačen za svaku temu treba shvatiti kao orijentacioni broj u okviru kojeg treba realizovati odgovarajuće sadržaje. Time se nastavniku indirektno ukazuje na obim, dubinu, pa i način interpretacije sadržaja svake teme.

Po pravilu trebalo bi obrađivati teme jednu za drugom kako su navedene u programu, mada se ne isključuje i drugačiji redosled.

Realizacija programa matematike, posebno u I razredu, treba da predstavlja prirodan prelaz od nastave u osnovnoj školi i da se zasniva na već stečenim matematičkim zanimanjima učenika, s tim što objektivna situacija iziskuje izvesno sistematsko utvrđivanje i obnavljanje onih sadržaja iz programa osnovne škole na kojima se zasniva obrada sadržaja u srednjoj školi.

U pogledu matematičke terminologije mora postojati kontinuitet u odnosu na korišćenu terminologiju u osnovnoj školi.

Radi osavremenjavanja nastave matematike i efikasnijeg usvajanja sadržaja, poželjno je da se obezbedi i prisustvo računarske podrške u nastavi matematike.

I razred

Logika i skupovi - Ovu temu bi trebalo realizovati kroz ponavljanje, produbljivanje i dopunjavanje onog što su učenici učili u osnovnoj školi. Ovi logičko-skupovni sadržaji su izvesna osnova za viši nivo dedukcije i strogosti u realizaciji ostalih sadržaja programa matematika na ovom stupnju obrazovanja i vaspitanja učenika. Pri tome naglasak treba da bude na ovladavanju matematičko-logičkim jezikom i razjašnjavanju suštine značajnih matematičkih pojmova i činjenica bez prevelikih formalizacija.

Realni brojevi - U kraćem pregledu brojeva od prirodnih do realnih, treba izvršiti sistematizaciju znanja o brojevima stečenog u osnovnoj školi, posebno ističući princip permanencije svojstava računskih operacija.

Proporcionalnost veličina - Na bazi proširivanja i produbljivanja ranije stečenih znanja osnovnu pažnju ovde treba posvetiti primeni funkcija direktne i obrnute proporcionalnosti i proporcija u rešavanju raznih praktičnih zadataka.

Uvod u geometriju - Ovo je uvodna tema u geometriju, naročito u pogledu upoznavanja učenika sa aksiomatskim pristupom izučavanju geometrije.

Izometrijske transformacije - Kroz ponavljanje treba istaći osnovna svojstva svake od izučavanih izometrija i njihovo vršenje, a nešto produbljenije obraditi izometrijske transformacije kao preslikavanja ravni u samu sebe, njihovu klasifikaciju i naročito njihove primene u dokaznim i konstruktivnim zadacima u vezi sa trouglom, četvorouglom.

Racionalni algebarski izrazi - Cilj teme je da učenici, koristeći upoznata svojstva operacija sa realnim brojevima, konačno ovladaju idejama i postupcima vršenja identičnih transformacija polinoma i algebarskih razlomaka.

Linearne jednačine i nejednačine. Linearna funkcija - U okviru ove teme treba izvršiti produbljivanje i izvesno proširivanje znanja učenika o linearnoj funkciji, linearnim jednačinama i nejednačinama koja su stekli u osnovnoj školi ističući pojam ekvivalentnosti jednačina i nejednačina i primenu u njihovom rešavanju.

II razred

Stepenovanje i korenovanje - Ovde treba postaviti punu pažnju usvajanju pojma stepena i korena i savlađivanju operacija sa njima (na karakterističnim, ali ne mnogo složenim zadacima). Od posebnog je značaja relacija √a2 = / a /, a takođe i decimalni zapis broja u takozvanom standardnom obliku a * 10n gde je 1<a<10 i n ?Z . Funkciju y = xn ispitivati samo u nekoliko slučajeva sa zaključkom o obliku grafika kada je izložilac n paran i kada je neparan broj.

Kvadratna jednačina i kvadratna funkcija - Sadržaji ove teme značajni su sa stanovišta sistematskog izgrađivanja algebre i praktičnih primena. Posebnu pažnju valja posvetiti primeni kvadratnih jednačina i nejednačina u rešavanju raznovrsnih a jednostavnijih problema. Neophodno je da učenici dobro nauče da skiciraju i "čitaju" grafik kvadratne funkcije.

Eksponencijalna funkcija, logaritamska funkcija - Prilikom obrade ovih funkcija za uočavanje njihovih svojstava koristiti prvenstveno grafičke interpretacije. Na jednostavnim primerima upoznati određivanje logaritma bez tablica (u cilju produbljivanja pojma logaritma).

Poliedri - U obradi ovih sadržaja značajno je da učenici već usvojene pojmove i činjenice prostorne geometrije umeju uspešno da primenjuju u zadacima.

Obrtna tela - Posebnu pažnju bi trebalo posvetiti daljem razvijanju logičkog mišljenja i prostornih predstava učenika čemu u izvesnoj meri može doprineti razumno pozivanje na očiglednost, korišćenjem modela i pravilno skiciranje prostornih figura.

III razred

Trigonometrijske funkcije - Pri definisanju i uočavanju trigonometrijskih funkcija ma kog ugla i tzv. svođenju na prvi kvadrant treba koristiti trigonometrijsku kružnicu, kao i simetriju (osnu i centralnu). Uporedo sa određivanjem vrednosti trigonometrijskih funkcija treba rešavati i trigonometrijske jednačine oblika: sin ax = b, cos ax = b, tg ax = b.

Analitička geometrija u ravni - Osnovni cilj u realizaciji ove teme jeste da učenici shvate suštinu koordinantnog metoda i njegovu efikasnu primenu. Posebno, na osnovu svojstava prave i krivih linija drugog reda, učenici treba da umeju formirati njihove jednačine i ispitati međusobne odnose tih linija.

Nizovi - Na podesnim i jednostavnim primerima treba objasniti pojam niza kao preslikavanje skupa N u skup R uz grafičku interpretaciju. Kao značajne primere nizova podrobnije obraditi aritmetički niz i geometrijski niz (definicija - osnovno svojstvo, opšti član, zbir prvih n članova).

FIZIČKO VASPITANJE

CILJ I ZADACI

Cilj nastave fizičkog vaspitanja je:

- zadovoljavanje osnovnih biopsiho-socijalnih potreba učenika u oblasti fizičke kulture,

- razvijanje i usavršavanje motoričkih sposobnosti učenika i njihovo osposobljavanje za život i rad,

- razvijanje i učvršćivanje higijenskih navika radi očuvanja zdravlja i povećanja otpornosti organizma,

- formiranje pozitivnog odnosa prema fizičkoj kulturi i stvaranje navika za svakodnevnim fizičkim aktivnostima.

Zadaci nastave fizičkog vaspitanja:

- prećenje i podsticanje individualnih potencijala svakog učenika,

- razvijanje interesovanja i zadovoljavanje potrebe za igrom i kretanjem,

- usvajanje određenog fonda motornih znanja, umenja i navika neophodnih za podsticaj razvoja, rešavanje svakodnevnih životnih i radnih potreba,

- korigovanje nedostataka u telesnom i motornom razvoju,

- negovanje higijenskih i drugih kulturnih navika radi očuvanja i jačanja zdravlja,

- stvaranje uslova u kojima učenik doživljava radost angažovanja u sportskim i rekreativnim aktivnostima, afirmiše se i bogati socijalna iskustva.

STRUKTURA OBRAZOVNO-VASPITNOG RADA

Sadržaji programa usmereni su na:

1. razvijanje fizičkih sposobnosti,

2. sportsko-tehničko obrazovanje,

3. povezivanje fizičkog vaspitanja sa životom i radom.

I RAZVIJANJE FIZIČKIH SPOSOBNOSTI

Razvijanje fizičkih sposobnosti treba da se ostvaruje na svim časovima fizičkog vaspitanja kako bi se ostvarili uslovi za kontinuirani rad na:

- razvijanju osnovnih elemenata fizičkih svojstava karakterističnih za uzrast, pol i individualne sposobnosti učenika, kao i elemenata motorne umešnosti, koji služe kao osnova za povećanje radnih sposobnosti, usavršavanje zdravlja i elementarno napredovanje u sportsko-tehničkom obrazovanju,

- preventivno-kompenzacijskom vežbanju radi sprečavanja i otklanjanja telesnih deformiteta, loših posledica sedenja u školskoj klupi, proizvodnog rada i profesionalne prakse.

II SPORTSKO-TEHNIČKO OBRAZOVANJE

Sportsko-tehničko obrazovanje se realizuje kroz program atletike, sportskih igara, vežbi na spravama i tlu.

III POVEZIVANJE FIZIČKOG VASPITANJA SA ŽIVOTOM I RADOM

Sadržaji ovog područja obuhvataju aktivnosti kojima se fizičko vaspitanje povezuje sa životom i radom, a čine ih izleti, sportska takmičenja, krosevi, zimovanja i letovanja.

Svi programski zadaci se određuju individualno prema uzrastu, polu i individualnim potencijalima svakog učenika.

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

A. Zajednički program

1. ATLETIKA

1.1. Trčanje

Usavršavanje tehnike trčanja na kratke i srednje staze, visoki i niski start, trčanje na 60, 400 i 800 metara.

1.2. Skokovi

- skok u dalj iz mesta, skok u dalj zgrčenom tehnikom

- skok uvis prekoračnom i opkoračnom tehnikom.

1.3. Bacanje

- bacanje loptice (200 gr) u dalj, vis i cilj, desnom i levom rukom iz mesta i kretanja (unakrsni korak)

1.4. bacanje medicinke (1 i 2 kg) jednom i obema rukama iz različitih polaznih položaja.

2. VEŽBE NA SPRAVAMA I TLU

2.1. Vežbe na tlu

- kolut napred

- kolut nazad raznožno

- okreti za 180° i 360°

- vaga

- stav o šakama uz pomoć

2.2. Preskoci

- nagazni skok, odraz, naskok jašući i čučeći, saskok

- raznoška

- zgrčka

3.3. Krugovi

- njih u visu

- ljuljanje prednjihom i zanjihom

- vis stražnji, vis uzneto

3.4. Paralelni razboj (za učenike)

- pomicanje u uporu napred nazad

- iz njiha u uporu sed raznožno u prednjihu

- iz njiha u uporu zanoška

Dvovisinski razboj (za učenice)

- niskok u upor premahom jedne noge u upor jašući, odnoška, saskok

- uzmak uz pomoć

2.5. Greda

- naskok u upor prednji, hodanje napred, nazad, hodanje u usponu, okret za 180°.

B. Program po izboru učenika

2. SPORTSKE IGRE (po izboru učenika)

Ponavljanje i učvršćivanje ranije obučavanih elemenata odabrane sportske igre. Dalje proširivanje tehničko-taktičke pripremljenosti u skladu sa izbornim programom za datu igru.

Učestvovanje na odeljenjskim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

II razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

1. ATLETIKA

1.1. Trčanje

- tehnika trčanja u krivini, ubrzanje, štafetno trčanje na 30 i 60 metara

- trčanje na 60, 400 i 800 metara.

1.2. Skokovi

- skok u dalj iz mesta, dvoskok i troskok iz mesta, skok u dalj uvinućem

- skok u vis odabranom tehnikom

1.3. Bacanje

- bacanje kugle iz mesta i školskom tehnikom

2. VEŽBE NA SPRAVAMA I TLU

2.1. Vežbe na tlu

- kolut napred raznožno

- kolut nazad do stava o šakama (uz pomoć - dečaci)

- stav o šakama

- premet strance

2.2. Preskoci

- raznoška

- zgrčka

- povećanje visine i udaljavanje sprave

- odbočka

2.3. Krugovi

- ljuljanje prednjihom i zanjihom

- vis stražnji, vis uzneto, vis strmoglavi

2.4. Paralelni razboj (za učenike)

- iz njiha u uporu prednoška

- iz njiha u uporu zanoška

Dvovisinski razboj (za učenice)

- iz upora jašućeg kovrtljaj napred

- iz upora jašućeg spad zavesom o potkoleno i na upor jašući

2.5. Greda

- naskok u upor čučeći, hodanje sa visokim prednošenjem i zanošenjem, okreti u čučnju, skokovi u mestu, dečji poskok, vaga

- saskoci: zgrčno, raznožno, sa okretom za 180°

B. Program po izboru učenika

3. SPORTSKE IGRE (po izboru učenika)

Ponavljanje i učvršćivanje ranije obučavanih elemenata odabrane sportske igre. Dalje proširivanje tehničko-taktičke pripremljenosti u skladu sa izbornim programom za datu igru.

Učestvovanje na odeljenjskim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

Program po izboru učenika

Učenici se na osnovu svojih sposobnosti i interesovanja opredeljuju za jedan sport u kome se obučavaju, usavršavaju i razvijaju svoje potencijale tokom cele školske godine. To mogu da budu: košarka, fudbal, rukomet, odbojka, stoni tenis, plivanje, ritmička gimnastika i ples, a prema specifičnim geografskim, klimatskim i materijalnim uslovima i drugi sportovi za koje učenici pokažu interesovanje.

Da bi se izbor ostvario, svaka škola je dužna da obezbedi prostorne i druge uslove za realizaciju bar četiri sporta.

Na početku svake školske godine nastavničko veće, na predlog stručnog aktiva nastavnika fizičkog vaspitanja, utvrđuje sportove za koje se učenici mogu opredeliti.

Učenici se za izbornu nastavu opredeljuju kao odeljenje u celini.

KOŠARKA

Tehnika rukovanja loptom (vođenje, dodavanje, oduzimanje, šutiranje i koš). Taktika u odbrani i napadu (osnovne varijante). Igra na jedan i dva koša sa uprošćenim pravilima. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

FUDBAL (mali)

Tehnika: vođenje, dodavanje, oduzimanje, šutiranje i zaustavljanje lopte.

Taktika: opšti principi odbrane i napada.

Igra sa uprošćenim pravilima. Učešće na školskim i međuškolskim takmičenjima.

RUKOMET

Usavršavanje tehnike rukometa kroz igru (vođenje, dodavanje, oduzimanje, šutiranje, pokrivanje). Taktika u odbrani i napadu (osnovne varijante). Igra sa uprošćenim pravilima. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

ODBOJKA

Tehnika: odbijanja, dodavanja, serviranja, smečiranja lopte.

Taktika: igrači prve i druge linije, pomeranje igrača, osnovni pojmovi o bloku i smeču.

Igra bez i sa mrežom, na smanjenom terenu i sa uprošćenim pravilima. Učestvovanje na razrednim, školskim i međuškolskim takmičenjima.

STONI TENIS

Osnovni udarci u igri: ispred i iza ruke, školski servis, smeč lopta, osnovna pravila, brojanje poena i servisa, taktika u odbrani i napadu. Igra sa pojednostavljenim pravilima pojedinačno i u parovima. Učestvovanje na školskim i međuškolskim takmičenjima.

PLIVANJE

Na osnovu provere nivoa veštine plivanja formirati tri grupe i raditi sa diferenciranim programom:

- neplivači: obuka plivanja

- poluplivači: usavršavanje jedne tehnike plivanja, skok na noge, ronjenje i vađenje predmeta sa dubine od 1,5 metra,

- plivači: rad na poboljšanju jedne tehnike plivanja, tehnika ronjenja u daljinu do 15 metara i dubinu do 2 metra, skok na glavu.

Kondiciona priprema: preplivavanje daljine do 50 metara.

RITMIČKA GIMNASTIKA I PLES

- obrada i usavršavanje raznih vidova kretanja bez i sa muzičkom pratnjom, slobodno u prostoru, pojedinačno i u grupama,

- estetsko oblikovanje tela: obrada i povezivanje osnovnih pokreta ruku, trupa i nogu u mestu i kretanju,

- savladavanje osnovnih elemenata: hodanje usponom na prste, prsti-peta, visoko prednoženje i zanoženje, trčanje sa visoko podignutim kolenima, dečji poskoci, mačji daleko visoki i jelenji skok, dokorak, korak sa privlačenjem, galop napred i strance, valcer i polkin korak,

- povezivanje usvojenih elemenata u kratke muzičko-ritmičke celine.

Naučiti dva narodna kola i dva savremena plesa.

OBLIKOVANJE TELA I KRETANJA

Sistematsko oblikovanje tela i pokreta i podsticanje pravilnog držanja tela:

- vežbe labavljenja, rastezanja i jačanja,

- razvijanje normalne pokretljivosti zglobova,

- podsticanje elastičnosti i ekonomičnosti kretanja i poboljšanje kinetetičke osetljivosti.

Naučiti učenike 3-4 kompleksa vežbi oblikovanja, sa i bez rekvizita, uputiti ih na samostalni rad i ukazati na značaj jutarnjeg vežbanja.

Posebne aktivnosti

I, II i III razred

Iz fonda radnih dana škola u toku školske godine organizuje:

- dva celodnevna izleta sa pešačenjem,

- dva krosa: jesenji i prolećni,

- sportska takmičenja.

Stručni aktiv nastavnika fizičkog vaspitanja utvrđuje program i sadržaje izleta, kao i dužinu staze za kroseve, i to prema uzrastu i sposobnosti učenika.

Škola organizuje i sprovodi sportska takmičenja kao jedinstven proces nastave fizičkog vaspitanja. Takmičenja se organizuju za sve učenike a sprovode u okviru radnih subota i drugog vremena koje odredi škola.

Škola takođe organizuje zimovanja i letovanja (logorovanja) za zainteresovane učenike.

Programe i sadržaje ovih aktivnosti treba prilagoditi različitim sposobnostima učenika i tako im omogućiti da stečena znanja u fizičkom vaspitanju i drugim nastavnim oblastima primene u praksi.

KOREKTIVNO PEDAGOŠKI RAD

Organizuje se za učenike koji usled manjih smetnji u fizičkom razvoju, oslabljenog zdravlja i posturalnih poremećaja ne mogu i ne smeju da upražnjavaju redovan program fizičkog vaspitanja.

Sadržaji programa vežbanja određuju se individualno na osnovu nalaza lekara.

ORGANIZACIJA RADA

Nastava fizičkog vaspitanja se ostvaruje sa dva časa nedeljno. Časovi u toku nedelje treba da budu raspoređeni u jednakim intervalima, a ne kao blok časovi.

Nastava fizičkog vaspitanja se organizuje po ciklusima. U svakom razredu su predviđena 6 ciklusa koji približno traju 10-14 uzastopnih časova.

Sadržaj i broj ciklusa:

- atletika - jedan,

- vežbe na spravama i tlu - jedna,

- sportske igre - tri,

- povezivanje fizičkog vaspitanja sa životom i radom - jedan.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Sadržaji programa fizičkog vaspitanja ostvaruju se kroz tri tematska područja: razvijanje fizičkih sposobnosti, sportsko-tehničko obrazovanje, povezivanje fizičkog vaspitanja sa životom i radom.

Razvijanje fizičkih sposobnosti

Na svakom času jedan deo vremena treba posvetiti:

- razvijanju osnovnih elemenata fizičke kondicije; snage (ruku, nogu, trbušnih i leđnih mišića), izdržljivosti, brzine, spretnosti i ravnoteže,

- izgrađivanju i učvršćivanju normalnog prirodnog držanja tela u mirovanju i kretanju.

Sportsko tehničko obrazovanje

Sportsko-tehničko obrazovanje se realizuje u okviru ciklusa (atletika, vežbe na spravama i tlu, sportske igre) i u kontinuitetu tokom cele godine (ritmička gimnastika i ples, oblikovanje tela i pokreta, elementarne i štafetne igre).

Povezivanje fizičkog vaspitanja sa životom i radom

Godišnji plan, program i raspored aktivnosti ovog područja utvrđuje nastavničko veće na početku školske godine na predlog stručnog aktiva nastavnika fizičkog vaspitanja. U njihovoj realizaciji učestvuju i nastavnici srodnih predmeta.

PRAĆENJE I VREDNOVANJE NAPREDOVANJA I DOSTIGNUĆA UČENIKA

Praćenje i podsticanje napredovanja učenika u fizičkom vaspitanju se obavlja sukcesivno tokom čitave školske godine.

Vrednovanje i ocenjivanje se vrši na osnovu sledećih elemenata:

- fizičke sposobnosti učenika,

- sportsko-tehničko napredovanje i

- odnos učenika prema radu.

Pri ocenjivanju fizičkih sposobnosti uzima se u obzir nivo fizičkih sposobnosti svakog pojedinca, ostvaren u toku školske godine, prema njegovim individualnim mogućnostima.

Sportsko-tehnička dostignuća se ocenjuju na osnovu ovladavanja obimom i nivoom programskih sadržaja iz ovog područja, a prema mogućnostima svakog učenika posebno.

Ocenjivanje odnosa prema radu obavlja se praćenjem aktivnosti učenika na času, usvojenim higijenskim navikama, odnosu prema drugovima, učešću na sportskim takmičenjima, kao i praćenjem aktivnosti učenika u ostalim oblastima, a na osnovu njegovih ukupnih potencijala.

NAPOMENA:

Programski sadržaji i organizacija rada mogu se menjati u odnosu na potrebe učenika, mogućnosti škole i opštih uslova sredine u kojoj se škola nalazi.

ISTORIJA

CILJ I ZADACI

Cilj nastave istorije je da učenici oštećenog sluha steknu znanja o razvoju ljudskog društva iz istorije naroda Jugoslavije.

Zadaci nastave istorije su:

- sticanje znanja o istorijskim pojavama i procesima iz prošlosti srpskog i crnogorskog naroda;

- razvijanje radnih, moralnih i patriotskih osećanja;

- upoznavanje sa najvažnijim događajima, pojavama i procesima iz istorije naroda Jugoslavije i drugih naroda od doseljavanja Slovena do današnjih dana;

- upoznavanje osobenosti društvenih pokreta i oslobodilačkih borbi naših naroda;

- vaspitavanje i obrazovanje na tradicijama srpskog i crnogorskog naroda uz međusobno uvažavanje drugih jugoslovenskih naroda.

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

I PRAISTORIJA I STARI VEK (1+1)

- Balkansko poluostrvo u praistoriji i antičkom dobu (praistorija, starosedeoci, rimska osvajanja, romanizacija balkanskih naroda).

II SRBI I JUŽNI SLOVENI U SREDNJEM VEKU (9+6)

- Stari Sloveni i njihovo naseljavanje Balkanskog poluostrva (prapostojbina, pravci seobe, odnos sa susedima, dolazak Bugara i Ugara, širenje hrišćanstva i pismenosti).

- Prve države Južnih Slovena (plemenski savezi, prve države, borbe za samostalnost država).

- Obnova srpske države za vreme Nemanje (obnova države, borba za samostalnost, osvajanja).

- Proglašenje srpske države kao kraljevine (proglašenje kraljevstva, uspon i širenje države, Milutin, Uroš).

- Stvaranje srpske pravoslavne crkve (Sveti Sava, aktivnost, prosvetiteljski rad, dobijanje nezavisne crkve).

- Proglašenje srpske države kao carevine (Dečanski, osvajanja, Dušan, proglašenje carevine, zakonik, slabljenje države).

- Bosna kao samostalna država (Bogumilsko učenje, Stjepan II, Tvrtko I, jačanje države).

- Turska osvajanja Balkanskog poluostrva (slabljenje balkanskih država, Turci Osmanlije, Marička i Kosovska bitka, srpska Despotovina, pad balkanskih država pod tursku vlast).

III SRBI I CRNOGORCI OD XV DO XVIII VEKA (7+5)

- Državno i društveno uređenje Osmanlijske Carevine (socijalna, etnička i verska porobljenost srpskog i crnogorskog naroda).

- Oblici otpora porobljenih naroda turskoj vlasti (hajduci, uskoci, ustanci - ustanak u Banatu).

- Pećka patrijaršija u istoriji srpskog naroda (obnova, delovanje patrijaršije, ukidanje).

- Seoba Srba i njihov položaj u Ugarskoj (ratovi hrišćanskih sila protiv Osmanlija, učešće Srba u ratovima, seobe).

- Karlovačka mitropolija i njena uloga u istoriji srpskog naroda (uloga, značaj, prosvetiteljski rad i očuvanje kulture i običaja).

- Položaj srpskog naroda u Vojnoj krajini i županijama (običaji, kultura, čuvanje granice, prava).

- Crna Gora od XV do kraja XVIII veka (plemenska organizacija, cetinjska mitropolija, privreda, turska vlast).

IV SRBI I CRNOGORCI U PRVOJ POLOVINI XIX VEKA (4+2)

- Prvi srpski ustanak (uzroci, tok, propast i značaj ustanka).

- Drugi srpski ustanak i stvaranje nacionalne države u Srbiji (uzroci, tok i završetak ustanka, hatišerifi od 1830. i 1833. godine, apsolutizam kneza Miloša).

- Nastanak države u Crnoj Gori (Petar I, Petar II, Knez Danilo).

- Učešće Srba u revoluciji 1848/49. godine (vojvođanski Srbi u revoluciji, Srbi iz Hrvatske u revoluciji).

V SRBIJA I CRNA GORA U DRUGOJ POLOVINI XIX I POČETKOM XX VEKA (7+4)

- Druga vladavina Miloša i Mihaila Obrenovića (apsolutizam Milošev i Mihailov, narodne bune, vladavina ustavobranitelja).

- Vladavina kralja Milana Obrenovića (namesništvo, privredni razvitak, ratovi, apsolutistička vladavina, spoljna politika, stvaranje političkih stranaka).

- Vladavina kralja Aleksandra Obrenovića (apsolutizam, borba za ustavne reforme, majski prevrat).

- Zavođenje parlamentarizma i građanske demokratije u Srbiji (Petar I Karađorđević, unutarnja i spoljna politika).

VI SRBIJA I CRNA GORA U PRVOM SVETSKOM RATU (5+3)

- Prvi svetski rat (uzroci, povod, početak, završetak i posledice Prvog svetskog rata).

- Srbija i Crna Gora u ratu (Cerska, Kolubarska i Mojkovačka bitka).

- Solunski front (povlačenje preko Albanije, oporavak, stvaranje solunskog fronta, proboj).

- Rad na ujedinjenju Južnih Slovena (Krfska deklaracija, Jugoslovenski obor).

- Raspad Austro-Ugarske i stvaranje Kraljevine SHS (završetak rata, proglasi o pripajanju).

- Crna Gora u drugoj polovini XIX i početkom XX veka (dobijanje nezavisnosti, privredne i društvene promene, apsolutizam kneza Nikole, ustav i političke borbe).

- Balkanski ratovi (Balkanski savez, Prvi balkanski rat i pobeda crnogorske i srpske vojske, Drugi balkanski rat, značaj rata).

- Srbi u Ugarskoj, Hrvatskoj i Bosni (nagodbe, položaj Srba u Austro-Ugarskoj, Militićev pokret, okupacija i aneksija Bosne).

VII JUGOSLAVIJA IZMEĐU DVA SVETSKA RATA (3+2)

- Konstituisanje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Vidovdanski ustav, ekonomski, kulturni razvoj, nacionalno pitanje, vladavina kralja Aleksandra).

- Vladavina kralja Aleksandra Karađorđevića (šestojanuarska diktatura, ustav 1931, spoljna politika, stranačke borbe, atentat).

- Jugoslavija posle nasilne smrti kralja Aleksandra (namesnički režim, profašističke vlade, spoljna politika, verske konfesije).

VIII JUGOSLAVIJA U DRUGOM SVETSKOM RATU (8+5)

- Drugi svetski rat (uzroci, početak, tok, završetak i posledica rata).

- Pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu (potpisivanje pakta, Martovski događaji, vojni udar).

- Napad fašističkih država na Kraljevinu Jugoslaviju (aprilski rat, bombardovanje Beograda, kapitulacija, podela Jugoslavije).

- Stvaranje antifašističkog pokreta i početak NOR-a (stvaranje partizanskih odreda, ratne operacije, pokret Draže Mihailovića).

- Stvaranje Nezavisne države Hrvatske i genocid nad Srbima, Romima i Jevrejima (ustaški režim, progon Srba, logori smrti).

- NOR 1942. godine (stvaranje brigada, Igmanski marš, Fočanski period, prodor u zapadnu Bosnu, Kozara, masovne grobnice Srba).

- NOR 1943. i 1944. godine (bitke na Neretvi, Sutjesci, Drvar, oslobođenje Makedonije, Srbije i Crne Gore, sporazum Tito - Šubašić).

- Oslobođenje Jugoslavije (sremski front, proboj, obrazovanje vlade DFJ, oslobođenje naših krajeva).

IX JUGOSLAVIJA POSLE DRUGOG SVETSKOG RATA (4+2)

- Jugoslavija od 1945. do 1948. godine (proglašenje Republike, spoljna politika, obnova, agrarna reforma, kolonizacija, otkup, politika represije).

- Otpor Staljinu i borba za nezavisan put (hegemonistička politika Staljina, rezolucija, vojni, politički i privredni pritisci, normalizacija odnosa, politika nesvrstavanja).

- Samoupravljanje u Jugoslaviji (ustavi, privredni uspon, slabosti samoupravljanja, dezintegracija Jugoslavije, pokret u Srbiji i uspostavljanje jedinstvene Republike).

- Raspad Jugoslavije (informativno).

Obrada 48 časova

Utvrđivanje 26 časova.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Nastavno gradivo je podeljeno na poglavlja a njih čine nastavne jedinice koje se u operativni (mesečni) plan unose onako kako su u programu formulisane. Nastavniku ostaje da rasporedi časove obnavljanja i utvrđivanja. Za utvrđivanje i obnavljanje izdvaja se deo poglavlja koji čini neku logičku celinu.

Za obradu svake nastavne jedinice planiraju se nastavni cilj, zadatak, metode, sredstva, tekstovi i literatura.

Obavezna korelacija sa srodnim nastavnim predmetima mada je program izbegao maksimalno ponavljanje istih i srodnih materijala u različitim predmetima.

U nastavi istorije zastupljeni su grupni, frontalni i individualni oblik rada.

S obzirom da se radi o učenicima oštećenog sluha nastavnik će koristiti kombinovan metod rada (zastupljenost više metoda u toku jednog nastavnog časa racionalno kombinovanih).

Zastupljena su dva osnovna oblika časa:

a) čas za obradu novog gradiva;

b) čas obnavljanja i ponavljanja gradiva.

Koristiti brižljivo odabrana nastavna sredstva a na svakom času koristiti istorijsku kartu. Koristiti i tehničke aparate prema zahtevima i mogućnostima pojedini nastavnih sadržaja.

Dopunsku nastavu koristiti prema ukazanim potrebama a planirati je prema zahtevima nastavnog plana i programa.

GEOGRAFIJA

CILJ I ZADACI

Cilj nastave geografije je upoznavanje učenika sa geografskim pojmovima i procesima na zemlji i s uzrocima i posledicama tih promena i njihovom uzajamnom povezanošću.

Zadaci nastave su:

- ukazivanje na uzajamne odnose između prirode i čoveka i napore ljudi da savladaju prirodne sile i koriste prirodna bogatstva;

- shvatanje prirodnih procesa u svim zemljinima sferama (litosferi, atmosferi, hidrosferi i biosferi) i njihove uzajamne veze i međuzavisnost;

- upoznavanje ekonomsko-geografske pojave na zemlji, njihove uzroke, posledice i uzajamnu povezanost;

- ukazivanje na neravnomeran društveni i privredni razvoj u svetu i na posledice takvog razvoja;

- ukazivanje na savremena društveno-ekonomska kretanja u savremenom svetu kao i na potrebu rešavanja najvažnijih problema u njemu;

- razvijanje smisla za razumevanje savremenih društveno-ekonomskih kretanja u svetu;

- upoznavanje osnovnih obeležja socijalne i ekonomsko-geografske strukture, razvoja kod učenika duha internacionalizma i solidarnosti s naprednim snagama u savremenom svetu;

- dobro upoznaju značaj stanovništva kao prirodne i društvene kategorije i sve važnije faktore demografskog razvoja;

- upoznavanje najvažnije ljudske aktivnosti i njihov značaj;

- upoznavanje bitnih prirodnih i društvenih uslova za razvoj poljoprivrede, tipove proizvodnje i najvažnije rejone;

- shvatanje značaja teritorijalnog rasporeda proizvodnje i potrošnje energije i nesklad koji postoji u potrošnji energije u svetu;

- upoznavanje bitnih osobina industrijske proizvodnje i njen teritorijalni razmeštaj;

- shvatanje značaja prometa u današnjem svetu i njegovu ulogu u povezivanju različitih rejona;

- upoznavanje uzroka i posledica nejednakog privrednog razvoja pojedinih regija i država kao osnove protivurečnosti savremenog sveta;

- uočavanje problema ishrane svetskog stanovništva kao i mere za rešenje ovog problema;

- proširivanje i produbljivanje znanja stečenih u osnovnoj školi;

- korišćenje geografske karte u svakodnevnom životu.

Operativni zadaci

Na ovom stepenu obrazovanja učenici oštećenog sluha treba da:

- upoznaju osnovne metode rada u geografiji;

- savladaju geografski metod u geografiji i da znaju njegovu ulogu;

- upoznaju geografske posledice zemljinog oblika i njenog kretanja kao i važnije rezultate istraživanja kosmosa;

- shvate bitne osobine i prirodne procese u svim zemljinim sferama i njihov značaj za život čoveka.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

I UVOD U GEOGRAFIJU (2+1)

Predmet izučavanja i značaj geografije kao nauke. Pojam o geografskom omotaču.

II GEOGRAFSKA KARTA (2+1)

Geografska karta; vrste i podela.

Geografski znaci, korišćenje geografskih karata za ekonomsku orijentaciju na njoj.

III PRIRODNO-GEOGRAFSKE POJAVE (10+5)

Zemlja u sunčevom sistemu i kosmosu.

Geografske posledice zemljinog oblika i rotacije (lokalno vreme, časovne zone, datumske granice, kalendar)

Zemljina kora (stepen i građa zemlje, minerali, stene i rude i njihov privredni značaj)

Reljef zemlje i njegov uticaj na ljudske delatnosti

Cirkulacija atmosfere i promene klime i njena kolebanja.

Klima, mikroklima, klima gradova i čovekov uticaj na klimat.

Svetsko more i njegov uticaj na ljudsko društvo.

Kopnene vode, njihovo korišćenje i zaštita vodnih resursa.

Činioci koji odlučuju o rasporedu i razvoju biljnog i životinjskog sveta.

IV STANOVNIŠTVO I NASELJA (6+3)

Glavne odlike i faktori demografskog razvoja na zemlji (broj, prirodni priraštaj, migracija)

Gustina naseljenosti, po pojedinim regijama u svetu.

Struktura stanovništva (rasna, biološka, nacionalna, socijalno-ekonomska i obrazovna).

Urbanizacija kao svetski proces (vrste i tipovi naselja, gradska i seoska naselja i sl.)

V POLITIČKO-GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE SVETSKE PRIVREDE (2+1)

A. PRIVREDA I PRIVREDNE DELATNOSTI (2+1)

Vrste i podela ljudskih aktivnosti; gransko i teritorijalno povezivanje proizvodnje.

B. POLJOPRIVREDA (8+4)

Uslovi za razvoj poljoprivrede, prirodni i socijalno-ekonomski.

Mere za unapređivanje proizvodnje.

Osnovni tipovi proizvodnje.

Biljna proizvodnja u umerenom pojasu.

Biljna proizvodnja u suptropskom i tropskom pojasu.

Stočarska proizvodnja u svetu.

Ribolov u svetu.

V. INDUSTRIJA (6+4)

Razvoj industrije u svetu (nejednak razvoj industrijalizacije u svetu).

Sirovine i njihov značaj u savremenom svetu (karakteristike teritorijalnog rasporeda sirovina u svetu).

Energija i njen značaj (izbori energije, karakteristike teritorijalnog rasporeda proizvodnje i potrošnje energije).

Odluke industrijski razvijenih oblasti na zemlji; Zapadna Evropa, Japan, Amerika, Australija.

Odlike razvijenih oblasti na zemlji: Rusija i Istočna Evropa.

Industrijalizacija zemalja u razvoju.

G. SAOBRAĆAJ, TRGOVINA, TURIZAM (8+5)

Uslovi i faktori razvoja saobraćaja i njegov značaj.

Vrste saobraćaja.

Saobraćajna mreža u svetu.

Razvoj, obim i struktura spoljne trgovine u svetu.

Učešće razvijenih zemalja i zemalja u razvoju u svetskoj trgovini.

Turizam, uslovi i faktori razvoja turizma u svetu.

Turistička područja u svetu.

Broj časova za obradu novog gradiva - 40

Broj časova za ponavljanje i utvrđivanje - 34

UKUPNO: - 74

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Prema nastavnom planu za srednje škole geografija se izučava u I razredu sa dva časa nedeljno.

Novi program geografije koncipiran je tako da pruža učenicima neophodna znanja o predmetu i metodama geografije, o karti i kartografskom metodu, prirodnoj geografskoj sredini, problemima stanovništva i naselja u svetu, osnovnim karakteristikama svetske privrede i privrednim resursima.

Program geografije u prvoj godini srednje škole predstavlja nastavak programa geografije iz osnovne škole, sa kojim čini jedinstvenu celinu. Prilikom izrade programa pošlo se od koncepcije da on treba da omogući dalje proširenje geografskih znanja o prirodi i društvu koja su učenicima pristupačna na ovom uzrastu i da ih kroz to osposobi za dalje opšte i stručno obrazovanje kao i za rad u proizvodnji.

Veoma je značajno da u ovom razredu prilikom realizacije programa nastavnici dobro upoznaju nivo znanja iz geografije sa kojim učenici dolaze iz osnovne škole, kako bi svoj rad prilagodili tome.

S obzirom na izuzetan značaj koji u geografiji ima u opštem obrazovanju nastavna tema "Karta i kartografski metod" mora se uspešno savladati. Ako učenicima objasnimo značaj i ulogu karte u geografiji, sigurno je da ćemo time u velikoj meri olakšati učenicima savlađivanje gradiva.

Sadržaji koji se odnose na "Prirodnu geografsku sredinu" treba da pruže učenicima nova znanja koja će se temeljiti na onom što su savladali u osnovnoj školi, i što će im pomoći da bolje upoznaju prirodu zemlje i promene koje se na njoj stalno dešavaju.

Veoma je značajno da se kod nastavne teme "Zemlja u sunčevom sistemu" daju one posledice zemljinog oblika i kretanja koje učenici, zbog uzrasta, nisu mogli da savladaju u osnovnoj školi, a neophodne su za razumevanje položaja zemlje u sunčevom sistemu i za razvijanje naučnog pogleda na svet.

Kod zemljinih sfera bitno je da se prema zahtevima programa ukaže na njihove osobine kao i na pojedine pojave koje su od značaja za život ljudi. Međutim, prirodna geografska sredina se mora posmatrati kompleksno u međuzavisnosti, jer svaka sfera zavisi od drugih sfera i promene u jednoj izazivaju promene i u svim drugim sferama. Od posebnog je značaja da se ukaže kako se čovek ponaša u pojedinim sferama i kako je svojim radom uticao na njihovu promenu, ali da je mnoge delove i ugrozio svojim delovanjem.

Geografija stanovništva programirana je tako da se njenom obradom mora da ukaže na najvažnije probleme čovečanstva koji se danas javljaju u vezi sa osnovnim faktorom demografskog razvoja u svetu i kako bi se u što kraćem roku prevazišle postojeće neusklađenosti koje prete čovečanstvu.

Ekonomska geografija svojim sadržajem proučava najvažnije faktore privrede na zemlji, i polazi od prirodnih i društvenih uslova od kojih zavisi proizvodnja. Pri tome se mora prikazati njen teritorijalni raspored, odluke i struktura proizvodnje. Programom je predviđena obrada osnovnih faktora svetske privrede i njena podela a zatim pregled svih važnijih grana - poljoprivrede, industrije i prometa.

Ovi sadržaji, pored obrazovnog, imaju i ogroman vaspitni značaj, jer pokazuju ulogu čoveka u proizvodnji.

Posebnu pažnju treba obratiti obradi problema ishrane svetskog stanovništva kao jednom od gorućih problema koji okupira savremeni svet.

Nagli razvoj industrije istakao je kao vrlo akutan problem obezbeđenja i racionalnog korišćenja sirovina u svetu. Tu je bitno da se ukaže na neravnomeran razmeštaj sirovina, koji se ne poklapa sa najrazvijenijim rejonima industrije i kakvi problemi iz toga proizlaze.

Svakako da je tu osnovno da se ukaže na odnose između proizvođača sirovina koji su uglavnom nerazvijeni i industrijski razvijenih zemalja, koje su glavni kupci i koje nastoje da i dalje zadrže postojeće odnose kako bi obezbedili sebi sirovine pod istim uslovima kao i do sada. Razlike koje postoje između razvijenih i nerazvijenih zemalja su ogromne i to će najbolje moći da se ilustruje podacima o visini životnog standarda kao glavnim pokazateljima dostignutog razvoja.

Ove sadržaje treba maksimalno iskoristiti za vaspitno delovanje na učenike i za razvijanje duha solidarnosti sa narodima koji se bore za ekonomsku i političku slobodu i za razvijanje internacionalizma kod učenika.

BIOLOGIJA SA EKOLOGIJOM

CILJ I ZADACI

Cilj nastave biologije sa ekologijom je sticanje opštih znanja o zakonima žive prirode i razvijanje ljubavi prema prirodi.

Zadaci:

- usvajanje pojmova i razumevanje zakonitosti u živom svetu;

- upoznavanje principa funkcionalno živih sistema;

- upoznavanje sa građom i funkcijom ćelije;

- upoznavanje principa biologije razviće čoveka, humane genetike i zaštite zdravlja;

- razvijanje pravilnog kulturnog i savesnog odnosa prema prirodi;

- sticanje novih znanja o osobenostima životne sredine i unapređivanje te sredine;

- sticanje znanja o racionalnom korišćenju prirodnih dobara, o promenama koje ljudskom delatnošću nastaju u prirodi;

- sticanje znanja o značaju naučnih i stručnih aktivnosti za sprečavanje negativnih promena u prirodi;

- sticanje radnih navika i odgovarajućeg odnosa prema radu;

- razvijanje svesti o potrebi izučavanja hijerarhijske strukture bioloških pojava i procesa.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

RAZNOVRSNOST I KARAKTERISTIKE ŽIVOTA (1)

Nastanak i uslovi života na Zemlji; savremena podela živog sveta; razlike među biljkama i životinjama; oblici međusobnih odnosa biljaka i životinja.

BAKTERIJE (1)

Građa i struktura bakterija. Razmnožavanje bakterija. Bakterije kao izazivači bolesti čoveka. Značaj bakterija u privredi i genetskom inžinjeringu.

VIRUSI (1)

Građa i struktura virusa. Razmnožavanje virusa. Virusi kao izazivači različitih oboljenja kod čoveka.

BIOLOGIJA ĆELIJE (9)

Građa i struktura ćelije. Građa i struktura ćelijskih organela.

Deoba ćelije i značaj ćelijskih deoba.

Metabolizam: karakteristike metabolizma i značaj za živi svet. Tipovi ishrane živih bića. Fotosinteza - njeni produkti i značaj za život na Zemlji.

VEŽBA: Metode izučavanja ćelije pomoću svetlosnog mikroskopa i upoznavanje sa mikrografijama, dobijenim pomoću elektronskog mikroskopa.

BIOLOGIJA RAZVIĆA ČOVEKA (10)

Geometogeneza (spermotogeneza i oogeneza). Oplođenje. Brazdanje. Blastulacija. Gastulacija i formiranje klicinih listova. Nerulacija i embrionalna indukcija. Embrionalne adaptacije. Placentacija. Organoeneza (organi - derivati ektoderma, organi - derivati endoderma i organi - derivati mezoderma). Rastenje ćelije, organa i organizma. Regeneracija.

Rastenje i razviće čoveka do puberteta: embrionalna faza, rana fetalna faza, kasna fetalna faza, postnatalni period i rano detinjstvo, detinjstvo i pubertet.

Mentalna higijena adolescenata.

Polni odnosi: fiziološki psihološki i kulturno-socijalni aspekti. Kontracepcija i zaštita od polnih bolesti.

Starenje i smrt.

HUMANA GENETIKA (10)

Osnovni principi i pravila nasleđivanja kod čoveka. Izvori genetičke varijabilnosti. Uticaj sredine na izazivanje naslednih promena.

Hromozomi čoveka. Struktura i građa naslednog materijala. Tipovi nasleđivanja. Struktura i numeričke aberacije hromozoma. Bolesti koje nastaju kao posledica promene genetičkog materijala.

Genetička uslovljenost ponašanja ljudi. Praćenje humanih naslednih osobina preko rodoslovnih stabala.

Genetički inženjering i njegov značaj za čoveka.

Planiranje porodice. Značaj planiranja porodice. Genetičko savetovalište.

ZAŠTITA ZDRAVLJA (3)

Higijena tela.

Usna duplja. Značaj higijene usta i zuba. Mikroorganizmi koji žive u usnoj duplji. Infekcije koje se prenose preko usne duplje i sistema organa za varenje.

Stečena deficijencija imuniteta (SIDA): nastanak, način prenošenje i zaštita.

Prevencija polnih bolesti.

Toksikomanija i bolesti zavisnosti (nikotin, alkohol, narkotici). Drugi oblici zavisnosti. Prevencija i lečenje zavisnosti.

OSNOVNI EKOLOŠKI POJMOVI I PRINCIPI EKOLOGIJE ČOVEKA (35)

Definicija, predmet istraživanja i značaj ekologije. Uslovi života i pojam ekoloških faktora. Odnos organizma i životne sredine. Dejstvo i značaj ekoloških faktora. Klasifikacija ekoloških faktora.

Adaptacija na različite uslove života. Životne forme - pojam, primeri i klasifikacija. Ekološka niša - pojam, primeri i savremena shvatanja. Životno stanište i pojam biotopa.

Osnovne odlike populacije. Gustina populacije. Prostorni odnosi. Rađanje i smrtnost. Uzrasna i polna struktura populacije. Rastenje i promena brojnosti populacije.

Životna zajednica (biocenoza) kao sistem populacija. Struktura i klasifikacija životnih zajednica. Vodene i suvozemne zajednice. Ekološke piramide.

Ekosistem kao jedinstvo biotopa i biocenoze. Kruženje materije i proticanje energije kroz ekosistem. Organski produktivitet ekosistema. Preobražaji ekosistema. Grupisanje i klasifikacija ekosistema.

Biosfera - jedinstveni ekološki sistem Zemlje. Biogeohemijski ciklusi.

Specifičnosti humanih populacija: istorijski i savremeni aspekti. Osnovna obeležja demografije.

ZAŠTITA I UNAPREĐIVANJE ŽIVOTNE SREDINE

Čovek i njegov odnos prema prirodi. Ekološke promene u prirodi pod dejstvom čoveka. Promene fizičkih uslova sredine. Promene u sastavu živog sveta. Unošenje vrsta u krajeve u kojima ih nije bilo i posledice takve introdukcije. Proces domestifikacije. Podizanje naselja i uslovi života u gradovima; Genetičke posledice narušavanja ekosistema i zagađivanja životne sredine.

Zagađivanje i zaštita životne sredine (ekotoksikologija). Zagađivanje i zaštita vazduha, zagađivanje i zaštita voda. Zagađivanje i zaštita zemljišta. Zagađivanje i zaštita hrane. Zagađivanje radijacijom i zaštita. Buka i zaštita od buke. Sistem praćenja zagađivanja životne sredine (monitoring). Uređivanje životne sredine i uređenje prostora.

ZAŠTITA PRIRODE

Problem ugroženosti i zaštite prirode. Savremeni pristupi i mogućnosti zaštite ugrožene flore, faune i pojedinih životnih zajednica. Mogućnost rekultivacije i revitalizacije ekosistema i podela.

Zaštita i valorizacija prirodnih resursa.

Nacionalni parkovi i prirodni rezervati.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Izučavanjem sadržaja programa predmeta ekologija učenici srednjih škola treba da steknu znanja o čoveku, o prirodi i značaju prirode, zaštite i unapređivanje životne sredine za zaštitu i unapređivanje zdravlja stanovništva a i očuvanje biodiverziteta i života na Zemlji.

Predmet ima posebnu funkciju u opštem profesionalnom obrazovanju ovih kadrova jer su oni, obavljanjem profesionalnih zadataka, stalno u prilici da narušavaju kvalitet prirode i životne sredine, ili pak, da ga savremenim i odgovornim radom štite i unapređuju.

Sadržaji programa treba da upoznaju učenike kako funkcioniše zdrav organizam, koji su faktori koji kontrolišu ljudsko zdravlje i kako sačuvati zdravlje i zdravu životnu i radnu sredinu, kao i stvaranje navika kontrolisanja zdravlja.

Sadržaji programa koncipirani su tako da učenici, usvajanjem znanja iz ekologije, upoznaju kako funkcionišu živi sistemi i čovek, upoznaju ekozajednicu i ekosisteme, izvore i vrste zagađivača, zagađivanja i negativne posledice koje nastanu usled zagađenja, kao i postupke kojima se sprečava zagađivanje i degradacija prirodne i životne sredine.

Sadržaji programa određuju i čovekovo mesto u prirodi, njegov odnos prema ostaloj neživoj i živoj prirodi, ekološke promene u pogledu sastava živog sveta kao posledica poremećaja prirodne ravnoteže.

U ostvarivanju programa jedan od prioritetnih zadataka nastavnika treba da bude razvijanje svesti o potrebi uočavanja biodiverziteta, kao i upoznavanje sa propisima kojima se reguliše zaštita prirode.

U ostvarivanju programa treba imati u vidu i oslanjati se na znanja koja su učenici stekli u okviru predmeta biologija u osnovnoj školi i koordinirati rad sa realizatorima programa u kojima se izučavaju problemi zagađivanja i zagađivača sa posebnih aspekata uticaja zagađivača na čovečiji organizam, hemizam zagađivanja i primena tehnologija koje se pojavljuju kao izvor zagađenja.

Pored uobičajenih metoda i oblika rada, doprinos bržem i efikasnijem učenju daće primena nastavnih filmova. Poseta industrijskim sistemima, onima koji doprinose njenom degradiranju, uz odgovarajući stručni i naučni pristup nastavnika i drugih stručnih lica imaće posebne pozitivne efekte u vaspitavanju učenika.

RAČUNARSTVO I INFORMATIKA
(ZA UČENIKE OŠTEĆENOG SLUHA)

CILJ I ZADACI

Cilj nastavnog predmeta računarstvo i informatika je sticanje osnovne računarske pismenosti i algoritamskog načina mišljenja, kao i osposobljavanje učenika za korišćenje računara i daljem školovanju i budućem radu.

Zadaci nastave računarstva i informatike su:

- upoznavanje unutrašnje organizacije savremenih računarskih sistema i načina izvršavanja programa;

- ovladavanje matematičkim i fizičkim osnovama čuvanja, obrade i prenošenja velikog broja podataka;

- ovladavanje znanjima i tehnološkom razvoju računarskih sistema i o najvažnijim funkcijama operativnih sistema;

- upoznavanje različitih tipova podataka, strukture podataka i shvatanje njihovog značaja;

- upoznavanje korišćenja, predstavljanja i interpretacije rezultata gotovih programa;

- sticanje celovite slike o mogućnostima primene savremenih računarskih sistema;

- osposobljavanje za izgradnju kritičkog stanja o prednostima i nedostacima različitih primena računara.

SADRŽAJI PROGRAMA

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje sa vežbama na računaru)

1. RAČUNARSTVO I INFORMATIKA (1+0)

Predmet izučavanja informatike. Značaj računarstva i informatike u savremenom svetu.

2. RAČUNARSKI SISTEM (6+4)

Sastav računarskog sistema - hardvera i softvera. Opis i funkcije uređaja računarskog sistema. Funkcije pojedinih uređaja računarskog sistema. Povezivanje uređaja računara i sistema. Struktura hardvera. Struktura softvera. Način korišćenja i mere zaštite korisnika i opreme.

3. ARHITEKTURA RAČUNARSKOG SISTEMA (2+3)

Centralna jedinica sa posebnim osvrtom na mikroprocesore i njihove strukture. Memorije i ulazno-izlazne jedinice. Predstavljanje podataka (brojevi i znaci).

4. OPERATIVNI SISTEM (8+8)

Uloga operativnog sistema. Operativni sistem DOS. Korišćenje operativnog sistema. Osnovne komande. Interne komande. Eksterne komande. Organizacija diska.

Datoteke. Katalozi. Komande za rad sa diskovima. Komande sa datotekama. Komande sa katalozima. Komande za postavljanje parametara sistema. Pomoćne komande.

Uvod u grafičke operativne sredine (osobine i mogućnosti; rad sa prozorima i ikonama; grafičko okruženje; korišćenje celokupne memorije; višeprogramski rad), crtanje po ekranu, znakovna grafika, primeri elementarnih crteža.

Editovanje teksta (unos, struktura i čuvanje tekstova; kretanje kroz tekst, brisanje teksta, zamena, umetanje, rad na blokovima, pretraživanje i zamena).

5. OBRADA TEKSTA NA RAČUNARU (4+16)

Opis tastature, unos teksta, struktura teksta, čuvanje teksta.

Editovanje kretanje kroz tekst, brisanje, umetanje, rad s blokovima, pretraživanje i zamena.

Fontovi. Formiranje reda, paragrafa, stranica (centriranje, levo i desno poravnanje, prored, margine). Naslovi i zaglavlja. Liste. Fus-note. Obeležavanje stranica - formiranje indeksa. Formiranje sadržaja. Rad sa tabelama i slikama. Štampanje teksta.

6. RAČUNARSKE KOMUNIKACIJE (2+6)

Računarske mreže i značaj povezivanja računara u mreže. Lokalne mreže, Široke mreže. Modemi i modemske komunikacije. Komunikacioni programi. Demonstracija i upoznavanje sa gotovim programima koji podržavaju modemsku komunikaciju. Elektronska pošta.

7. REŠAVANJE PROBLEMA POMOĆU RAČUNARA I KORIŠĆENJE GOTOVIH PROGRAMA PREMA ZAHTEVIMA PODRUČJA RADA (0+1)

Opis i demonstracija postupka rešavanja problema pomoću računara. Pojam programa i vrste programa.

Demonstracija i upoznavanje gotovih programa kao nadgradnja operativnog sistema. Upoznavanje gotovih programa prema zahtevima područja rada.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Program ovog predmeta sačinjen je tako da omogući učenicima sticanje potrebnog znanja o funkcionisanju i korišćenju računara.

Pri sastavljanju programa i redosledu tematskih celina vodilo se računa o obezbeđivanju postupnosti u ostvarivanju sadržaja, kao i o psihofizičkim mogućnostima učenika ovog uzrasta.

Uz svaku tematsku celinu dat je orijentacioni broj časova za ostvarivanje teorijske nastave i vežbi. Nastavnik može da izvrši eventualna odstupanja ukoliko se ukaže potreba prilikom realizacije pojedinih sadržaja.

Osnovna ideja prilikom koncipiranja programa je računarsko opismenjavanje učenika, tj. funkcionalna pismenost. Kroz ovaj predmet učenici treba da se osposobe da bez većih problema mogu upotrebljavati gotove programe i rešavati probleme na računaru sa kojima se susreću u nastavnim disciplinama koje izučavaju u školi ili sa kojima će se susretati kasnije na radnom mestu. Neophodno je, u stvari, da učenici upoznaju mogućnosti koje pruža računarstvo i informatika u bržem, lakšem i pouzdanijem rešavanju problema.

Sadržaji programa su koncipirani tako da je veliki broj časova posvećen korišćenju softvera, radi postizanja efikasne komunikacije sa računarom, i upoznavanju mogućnosti koje pruža računarstvo i informatika. Cilj ovog predmeta nije školovanje programera, nego podsticanje učenika na logičko, precizno razmišljanje. Sadržaji programa grupisani su u dve celine: u prvom delu, učenici upoznaju konfiguraciju, funkcionisanje i način korišćenja PS računara, a u drugom - korišćenje gotovih programa prema zahtevima obrazovnih profila, oblasti ili područja rada.

Realizacija programa računarstva i informatike postiže se dobrom organizacijom nastavnog procesa, što praktično znači:

- racionalno korišćenje raspoloživog fonda časova,

- dobru organizaciju praktičnih vežbi na računaru,

- pouzdanost oblika i metoda.

Racionalno korišćenje časova podrazumeva dobar raspored rada. Prilikom njegove izrade voditi računa da svako polugodište ima zaokružene tematske celine.

U pogledu organizacije rada, značajno je obratiti pažnju na sledeće elemente. Časovi teorijske nastave i časovi vežbi predstavljaju jedinstvenu celinu. Važno je istaći da se u okviru redovnih časova može raditi na računarima, kao i u okviru časova vežbi. Teorijska nastava izvodi se sa celim odeljenjem. Na časovima vežbi odeljenje se deli na grupe koje broje najviše 17 učenika. Ukoliko, u toku praktičnih vežbi, više učenika radi za jednim računarom potrebno je svakog učenika zaposliti odgovarajućim zadatkom.

Na časovima teorijske nastave učenicima treba objasniti osnovne naredbe i komande i uputiti ih kako da povezuju i primenjuju prethodno usvojena znanja i stalno podsticati učenike da povezuju poznato sa nepoznatim.

Sadržaj programa vežbi ostvaruje se nastavom, isključivo upotrebom računara. Odeljenje se deli na grupe. Učenici izvode vežbe samostalno, pošto od profesora dobiju potrebna uputstva o načinu rada, postupcima i fazama izrade. Tokom realizacije vežbe, profesor je dužan da pruži sva neophodna dodatna objašnjenja kao i potrebnu pomoć svakom učeniku posebno. Svaka vežba mora imati tačno utvrđen cilj i zadatak koji se saopštava učenicima.

Ocenjivanje učenika treba obavljati sistematski u toku školske godine. Elementi za ocenjivanje treba da budu usmene provere znanja, rezultati rada na računarskim vežbama, kao i ukupan učenikov odnos prema radu, izvršavanju planiranih obaveza i poštovanju utvrđenih rokova.

U toku ostvarivanja programa, neophodno je da profesor koristi Opšte didaktičko-metodičko uputstvo za ostvarivanje programa u srednjim školama, koje je sastavni deo planova i programa.

FIZIKA

CILJ I ZADACI

Cilj nastave fizike je:

- produbljivanje znanja učenika osnovnim zakonima fizike,

- osposobiti učenike za rešavanje jednostavnih fizičkih problema,

- da razvije kod učenika logičko zaključivanje,

- pomoći učenicima da shvate ulogu čoveka u usvajanju i menjanju prirodne sredine i da formira pravilan odnos prema čuvanju prirodne sredine,

- da shvati povezanost - vremena - prostora - kretanja,

- da zna da su mnogi fizički zakoni značajni za primenu u praksi i u tehnici.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno - 74 časa godišnje)

I. PREDMET I MESTO FIZIKE KAO NAUKE (4+0+0)

- metode fizike, fizika kao fundamentalna nauka, fizika i ostale nauke, fizika i tehničko obrazovanje, fizika i društvo,

- podela i povezanost pojava u fizici,

- fizičke veličine i jedinice (operacije sa njima): Osnovne fizičke veličine i njihove jedinice, Međunarodni sistem (SI), Jedinica, skalari, vektori. Demonstracioni ogledi.

II. MERENJE RAZNIM MERNIM INSTRUMENTIMA, VREME, PROSTOR, KRETANJE (9+4+2)

- obnavljanje pojmova kinematike, zadatak kinematike,

- mehaničko kretanje, relativnost kretanja, rastojanje, vreme,

- putanja, put, brzina i ubrzanje,

- ravnomerno kretanje pri transalaciji, ravnomerno ubrzano kretanje pri transalaciji, ravnomerno kružno kretanje,

- OGLED - Fukoovo klatno,

- OGLED - Slobodno padanje.

III. SILA I ENERGIJA (12+5+3)

- osnovni zakon dinamike, dinamika kružnog kretanja,

- pojam energije,

- snage, mehanički rad, kinetička i potencijalna energija,

- centrifugalna i centripetalna sila, Njutnov zakon, zakon inercije,

OGLEDI:

- mehanička energija u oba vida,

- zakon inercije.

Centrifugalne i centripetalne sile (centrifugalna mašina).

IV FIZIČKA POLJA (12+5+4)

- podela fizičkih polja, jačina polja, gravitaciono i elektrostatično polje, magnetno polje, indukcija magnetnog polja, Njutnov zakon gravitacije,

- elektromagnetna indukcija - Faradejev zakon,

- delovanje magnetnog polja na pravolinijski provodnik sa strujom - Amperov zakon,

- OGLED: Pojam polja (telo obešeno o dinamometar, električno klatno, magnetna igla),

- indukovana struja u kalemu (s permanentnim magnetom),

- demonstracioni transformator.

V ZAKONI ODRŽANJA (8+4+2)

- sunce izvor energije na zemlji, zakon o održanju energije, zakon o održanju energije u klasičnoj mehanici, uzajamno pretvaranje kinetičke energije u potencijalnu energiju, održanje energije u klasičnoj fizici.

OGLED:

- neelastičan sud (kuglica od plastelina),

- električni sudar (loptica od gume),

- laboratorijske vežbe - zakon o održanju energije u mehanici (kolica, kotur i teg koji pada vuče preko kotura kolica).

Pismene vežbe:

I polugodište 1

II polugodište 1.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Program fizike u I godini sastoji se od pet tematskih celina. Programski sadržaji se nadovezuju na sadržaje iz osnovne škole. Izabrani su najbitniji i najopštiji elementi sadržaja fizike koji pružaju najveću količinu informacija (Npr. "kretanje, energija, sila, polje").

Iz koncepcije nastave i programa fizike sledi da učenici više saznaju i razumeju osnovne zakone fizike i pojave u prirodi, nego što će ih usvojiti. Potrebno je takođe angažovanje učenika na razvijanju sposobnosti da uočavaju veze između veličina i pojava, da prepoznaju u određenim konkretnim pojavama opšte zakonitosti, razumeju procese, promene u prirodi i uslove pod kojima se odigrava proces ili pojava.

Potrebno je celokupni nastavni sadržaj realizovati s pozicije jedinstva eksperimenta i teorije.

Demonstracioni ogledi i laboratorijske vežbe predstavljaju jednu od mogućnosti realizacije programskih sadržaja. Zavisno od opremljenosti kabineta za fiziku u školi, ogledi i vežbe mogu se povećavati. Elastičnost u izboru broja i vrsta ogleda ostavlja se radi različite opremljenosti potrebnim nastavnim sredstvima i mogućnostima slušno oštećene dece da ih usvoje.

Programski sadržaji realizuju se na nivou:

- Obaveštenosti - učenik može da reprodukuje ono što je učinio, da gradivo koje je učio može da iskaže, opiše, navede i sl.

- Razumevanje - kao vaspitno obrazovni nivo uključuje i nivo obaveštenosti. Gradivo se ne interpretira kako je dato, već u izmenjenom obliku.

- Primena - kao nivo vaspitno-obrazovnih zahteva iziskuje da učenik bude osposobljen da znanje iz fizike primenjuje u rešavanju problema i zadataka.

Za svaku nastavnu oblast dat je uslovno broj časova predviđenih za obradu programskih sadržaja, utvrđivanje i laboratorijske vežbe.

Zavisno od sastava odeljenja, odnosno od psihofizičkih mogućnosti slušno oštećenih učenika, nastavniku se ostavlja mogućnost da sam odredi do kog nivoa učenici mogu da savladaju nastavne sadržaje fizike.

Nastava fizike je kompleksna i izvodi se koordiniranjem nekoliko oblika nastavnog procesa: rad nastavnika (demonstracioni ogledi, tumačenje pojmova i zakona u fizici) i rad učenika (usvajanje nastavnih sadržaja) i samo dobrim planskim organizovanjem ovih oblika postiže se uspešan rezultat u nastavi fizike.

HEMIJA

CILJ I ZADACI

Cilj nastave hemije je upoznavanje učenika sa osnovnim hemijskim zakonima i procesima koji se dešavaju u prirodi.

Zadaci nastave su.

- osposobljavanje učenika za samostalno zaključivanje o zbivanjima u prirodi i promenama koje se u prirodi događaju;

- osposobljavanje da kroz praktičan rad shvate pojmove o elementima i hemijskim jedinjenjima i shvate razlike između smeše i jedinjenja;

- shvatanje kvalitativnog i kvantitativnog značenja hemijskih simbola i formule.

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

I OSNOVNI HEMIJSKI POJMOVI (10)

Supstanca. Smeša. Jedinjenja. Elementi.

Hemijski simboli i formule.

Vežbe: Sastavljanje modela molekula. Odmeravanje različitih količina pojedinih supstanci.

II HEMIJSKE REAKCIJE (6)

Operativni zadaci

- sticanje osnovne predstave o strukturi atoma;

- shvatanje hemijskih reakcija i uslovljenost;

- prikazivanje hemijskih jednačina jednostavnih hemijskih reakcija.

TEME

Sinteza i analiza. Kretanje čestica kao uslov za hemijske reakcije. Hemijske jednačine. Egzoterine i endoterine hemijske reakcije. Brzina hemijske reakcije. Hemijska ravnoteža.

VEŽBE: Određivanje promene temperature rastvora pri rastavljanju natrijum-hidroksida i amonijum-nitrata. Ispitivanje uticaja koncentracije temperature i katalizatora na brzinu hemijske reakcije.

III RASTVORI (6)

Operativni zadaci:

- prepoznavanje osnovnih vrsta neorganskih jedinjenja na osnov hemijske formule ili osobine;

- pripremanje rastvora i ispitivanje svojstava rastvora.

TEME

Rastvori - pravi i koloidni. Rastvori elektrolita. Elektroliza.

VEŽBE: Pripremanje i ispitivanje svojstva pravog i koloidnog rastvora. Elektroliza cink-jodida.

IV METALI (8)

Operativni zadaci:

- osposobljavanje učenika za proučavanje svojstva metala i povezivanje sa njihovim položajem u periodnom sistemu.

TEME

Svojstva i upotreba metala - gvožđe, bakar, cink, aluminijum. Legure - svojstva i upotreba. Korozija metala.

VEŽBE: Ispitivanja osobina metala i zajedničkih osobina. Prikazivanje filmova "Dobijanje željeza u visokoj peći", "Aluminijum i bakar" i "Od gvožđa do aluminijuma". Posmatranje uzoraka korodiranih metala i metala zaštićenih od korozije.

V UVOD U ORGANSKU HEMIJU (3)

Operativni zadaci:

- osposobljavanje učenika za razumevanje suštine organskih jedinjenja kao jedinjenja ugljenika;

- objašnjavanje značaja ugljovodonikovih jedinjenja kao sastojaka celokupnog živog sveta;

- osposobljavanje za razumevanje međusobnog povezivanja ugljenikovih atoma u otvorene i zatvorene nizove (prstenove).

TEME:

Osobine ugljenikovih atoma. Mnogobrojnost i podela organskih jedinjenja.

VEŽBE: Prikazivanje uzoraka organskih jedinjenja.

VI UGLJOVODONICI (14)

Operativni zadaci:

- na osnovu četvorovalentnosti ugljenikovih atoma zaključivanje o mogućnostima različitog vezivanja ugljenikovih atoma;

- upoznavanje sa podelom ugljovodonika na zasićene, nezasićene i aromatične;

- objašnjavanje razlike između zasićenih i nezasićenih ugljovodonika i njihovo prikazivanje na jednostavnom primeru;

- objašnjavanje fizičkih i hemijskih svojstava metala, etola i etila;

- predstavljanje hemijskom jednačinom reakciju supstitucije, adicije i polimerizacije;

- upućivanje na glavne prirodne izvore ugljenikovih jedinjenja; nafte, zemnog gasa i kamenog uglja;

- upućivanje na najvažnije derivate nafte: benzin, petroleum, dizel, ulje, ulje za podmazivanje i loženje, asfalt;

- upoznati sa svojstvima hologenih nizova ugljovodonika na primeru metana, etena i etila.

TEME:

Podela i opšte karakteristike ugljovodonika. Zasićeni ugljovodonici. Metan. Supstitucija. Nezasićeni ugljovodonici.

Alkeni. Etili. Alkeni. Etin. Adicija. Polimerizacija.

Aromatični ugljovodonici. Benzin.

Nafta - izvor organskih jedinjenja.

Goriva - čvrsta, tečna i gasovita.

VEŽBE: Prikazivanje filma "Adicija, supstitucije, polimerizacija". Dobijanje metana.

Prikazivanje filma "Struktura ugljovodonika". Dobijanje benzina.

Prikazivanje filma "Dobijanje nafte".

Prikazivanje i uočavanje uzoraka goriva.

Ispitivanje svojstva: metana, etena ili etila.

VII ACIKLIČNA ORGANSKA JEDINJENJA SA KISEONIKOM (10)

Operativni zadaci:

- upoznavanje učenika sa svojstvima alkohola na osnovu strukture uočavanjem funkcionalne grupe koja karakteriše alkohole kao organska jedinjenja;

- uočavanje genetskih veza između alkohola i organskih kiselina i na primeru oksidacije etolola do etolske (sirćetne) kiseline to i pokaže;

- objašnjavanje opštih karakteristika fizičkih i hemijskih svojstava etolola i glicerola i

- opisivanje alkoholnog vrenja.

TEME:

Alkoholi. Etonol. Glicerol.

Sirćetno (etolska) kiselina.

VEŽBE: Dobijanje alkohola. Dobijanje i ispitivanje svojstva etoloma. Dobijanje i ispitivanje svojstva sirćetne kiseline.

VIII BIOLOŠKI VAŽNA ORGANSKA JEDINJENJA (13)

Operativni zadaci:

- osposobljavanje učenika da prema karakteristikama i svojstvima razlikuju buter od margarina;

- kroz izvođenje ogleda ukazati na postupak dobijanja sapuna, objasniti da razlaganjem masti hidroksidima nastaje saponifikacija, a soli viših masnih kiselina nastaju sapuni;

- razlikovanje deterdženata po hemijskom sastavu i svojstvima od sapuna;

- opšti pojmovi ugljenih hidrata;

- podela ugljenih hidrata na: monosaharide, disaharide i polisaharide i njihove glavne predstavnike: glukozu, fruktozu, saharozu, skrob i celulozu;

- razlikovanje svojstva glukoze i fruktoze;

- razlikovanje skroba i celuloze.

TEME:

Masti i ulja. Saponifikacija. Sapuni. Deterdženti. Ugljeni hidrati - podela i opšte karakteristike.

Monosaharidi - glukoza i fruktoza.

Disaharidi - saharoza.

Polisaharidi - skrob i celuloza.

Hartije - dobijanje, vrste i upotreba.

VEŽBE: Alkoholno vrenje glukoze.

Saponifikacija masti - sapuni.

Prikazivanje filma "Sredstvo za pranje".

Ispitivanje svojstva masti i ulja.

Dobijanje skrobnog lepka.

IX PLASTIČNE MASE (4)

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Osnovne hemijske pojmove učenici su već upoznali u osnovnoj školi kako u predmetu hemije tako i u predmetima biologija i fizika. Nastava u srednjoj školi treba da doprinese njihovom produbljivanju tih znanja kroz samostalan rad učenika i samostalno zaključivanje.

Obradu teme iz "hemijskih reakcija" treba podići na viši nivo. Hemijske jednačine će poslužiti za prikazivanje hemijskih reakcija. Posebno se učenicima mora objasniti da shvate prikazivanje hemijskih jednačina supstance koje se pišu na desnoj strani a koje mogu nastati utroškom supstance koje pišemo na levoj strani. To znači da učenici treba da shvate da i na jednoj i na drugoj strani ima isti broj istovetnih atoma, a sve drugo je različito.

U obradi tema "rastvori" treba insistirati da učenici samostalnim radom dobijaju rastvore, ispituju njihova svojstva i uočavaju sličnosti i razlike. Posebno obraditi nastavnu jedinicu o dobijanju vode elektrolizom. Omogućiti učenicima da rastvaraju okside u vodi i ispituju dobijene rastvore.

U obradi tema o metalima upoznati učenike sa osnovnim pojmovima o metalima i sa nekoliko najvažnijih metala. Ukazati na preradu, upotrebu, osobine i značaj legura koje se dobijaju od tih metala.

Teme iz "organske hemije" započeti sa sistematizacijom znanja o ugljeniku i njegovim organskim jedinjenjima. Objasniti veze putem kovalentnog vezivanja ugljenikovih atoma pri čemu se stvara veliki broj ugljenikovih, odnosno organskih jedinjenja. Učenike treba upoznati sa pojavom neprestanog pretvaranja neorganskih u organske supstance, a s tim u vezi i sa postojanjem velikog broja organskih jedinjenja. Posebno skrenuti pažnju na strukturu i prostornu građu molekula i zavisnost svojstva od strukture, što se najbolje postiže korišćenjem modela.

Za razumevanje organske hemije neophodno je da se učenicima detaljno sa većim brojem vežbi objasne svojstva i značaj "ugljovodonika". Treba dati podelu i karakteristike zasićenih i nezasićenih ugljovodonika. Kroz vežbe omogućiti učenicima kako da otkriju karakteristična svojstva metana, etana i etilena. Učenike treba osposobiti da hemijskim jednačinama predstavljaju reakciju supstitucije, adicije, sagorevanja metala, etana i etila. Naročito treba učenicima ukazati na značaj ugljovodonika kao energetskih izvora. Istaći njihov značaj sa ekonomskog stanovišta kao i sa aspekta zaštite čovekove životne sredine. Obraditi glavne prirodne izvore ugljenikovih jedinjenja nafte, zemnog gasa i uglja.

Nastavnik treba da posebno razradi nastavne jedinice u obradi tema "acikličnih organskih jedinjenja sa kiseonikom". Izvođenjem ogledala učenici treba da otkrivaju svojstva etanola i etonske kiseline i da se na taj način upoznaju sa predstavnicima glavnih organskih jedinjenja sa kiseonikom: alkoholima i kiselinama treba istaći da svojstva ovih jedinjenja ne zavise samo od prisustva već i od načina vezivanja atoma kiseonika za drugi atom u molekulu, odnosno kakvu funkcionalnu grupu gradi.

Prilikom obrade karakteristika alkohola treba ukazati i na njihovu vrednost kao izvora energije ali i na štetnost za čovekov organizam i pojavu alkoholizma.

Glicerol obraditi samo u funkciji estaromasti i ulja.

Polazeći od utvrđenog pojma kiselosti, potrebno je učiniti poseban napor da se kod učenika formira shvatanje o pojmovima u vezi sa kiselinama kao o grupi organskih jedinjenja, ukazati na sličnosti i razlike sa neorganskim kiselinama kao što su: jačina, rastvorljivost u vodi, agregatno stanje, pojava velikog broja derivata organskih kiselina i sl.

Učenicima treba pri obradi tematskih celina, biološki velikih organskih jedinjenja naglasiti značaj ove grupe organskih jedinjenja na živi svet. Imajući u vidu ovaj značaj različite grupe ovih jedinjenja izučavaju zajedno. Potrebno je ukazati učenicima na nastajanje ovih jedinjenja u živim organizmima, na njihovo neprekidno kretanje i transformaciju (metabolizam) pri čemu se vrši sinteza novih jedinjenja u organizmima kao i na to da služe kao izvor energije potrebne za odvijanje životnih procesa.

Pri obradi tema "masti i ulja" ukazati na njihove sličnosti i razlike. Objasniti učenicima način i postupke industrijske prirode masti i ulja. Ukazati na svojstva i upotrebu sapuna.

Nastavnici pri obradi svih tematskih celina kao i nastavnih jedinica treba da izvode demonstracione oglede kao vežbe. Učenike treba uključivati u proces kroz samostalno izvođenje vežbi prema pojedinačnim mogućnostima učenika. Imajući u vidu da je ovaj predmet u funkciji profesionalnog obrazovanja nastavnik treba da uspostavi korelativne veze sa stručnim predmetima koji se ostvaruju kod pojedinih obrazovnih profila a gde hemija čini njihovu osnovu.

LIKOVNA KULTURA

CILJ I ZADACI

Cilj vaspitno-obrazovnog rada u nastavi likovne kulture je da se podstiče i razvija učenikovo stvaralačko ponašanje, u skladu sa humanističkim opredeljenjem društva i karakterom ovog nastavnog predmeta.

Zadaci vaspitno-obrazovnog rada u nastavi likovne kulture sastoje se u razvijanju učenikove sposobnosti za:

- opažanje i pamćenje doživljaja oblika, boje i prostornih odnosa;

- opažanje pojava i zakonitosti u prirodi i društvu koje se mogu odnositi na likovne aktivnosti;

- korišćenje različitih materijala za rad;

- analitičko posmatranje i likovno predstavljanje;

- sticanje estetskih kriterijuma;

- razumevanje umetničkih dela;

- imaginaciju i negovanje interesovanja za kulturnu baštinu i za savremena kretanja u umetnosti svog i drugih naroda;

- uobličavanje životnog i radnog prostora;

- doprinositi razvoju vizuelne kulture i vizuelne pismenosti kao osnove za vizuelno komuniciranje;

- da svim oblicima vaspitno-obrazovnog rada sa učenicima izgradi njihovu likovnu kulturu;

- stvaralačko mišljenje i delovanje u skladu sa njihovim psihofizičkim mogućnostima;

- uticanje na razvoj vizuelno-tehničke i proizvodne kulture neophodne za sve buduće pozive učenika.

Struktura programa:

Sadržaji programa

Kreativnost

Mediji

Sredstva

SADRŽAJI PROGRAMA

II razred

(1 čas nedeljno, 37 časova godišnje)

I MATERIJALI I TEHNIKE 24 (12+12)

Karakteristike akvarela (2+2)

Opažanje i predstavljanje

Akvarel

Akvarel boje, akvarel papir, četke za slikanje, umetnička dela, reprodukcije umetničkih dela...

Karakteristike tempera boja (2+2)

Opažanje i predstavljanje

Tempera - slikanje

Tempera boje, papir ili karton za slikanje, četke za slikanje, umetnička dela, reprodukcija umetničkih dela...

Karakteristike pastel tehnike (2+2)

Opažanje i predstavljanje

Slikanje - crtanje

Pastel boje, pastel papir, umetnička dela, reprodukcije umetničkih dela...

Karakteristike tehnike kolaža (2+2)

Opažanje i predstavljanje

Kolaž - slikanje

Kolaž papir, tekstil, metal, pluta, karton, lepak, makaze, umetnička dela, reprodukcija umetničkih dela...

Karakteristike crtačkih tehnika (4+4)

Opažanje i predstavljanje

Crtanje

Olovke sa mekim grafitnim uloškom, tuš, četkice, drvce, guščije pero, umetnička dela, reprodukcije umetničkih dela...

Karakteristike vajarskih tehnika (meki pokretljivi materijali, meki nepokretljivi materijali, tvrdi materijali) (2+2)

Opažanje i predstavljanje

Vajanje

Glina, plastelin, stiropor, siporeks, sapun, drvo, umetnička dela, reprodukcije umetničkih dela...

II LEPO PISANJE SA KALIGRAFIJOM 8 (4+4)

Lepo pisanje sa kaligrafijom (4+4)

Osnove ćirilične paleografije, osnove latinične paleografije, pismo, načini pisanja ćiriličnog i latiničnog pisma.

Opažanje i predstavljanje.

Pismo.

Olovka sa mekim grafitnim uloškom, metalno pero i tuš, papiri, boje, uzorci pisma i raznih tipova slova...

III razred

(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)

III UMETNIČKO NASLEĐE 12 (6+6)

Spomenici kulture i umetničko nasleđe u Jugoslaviji od praistorije do danas. Odnos jugoslovenske i svetske baštine. (6+6)

Opažanje, tumačenje i predstavljanje

Umetnost u vremenu i prostoru

Reprodukcija umetničkih dela, umetnička dela...

IV SAVREMENI MEDIJI 24 (12+12)

Maskenbal, kič bal, lutka igra, pozorište senki (8+8)

Opažanje i predstavljanje

Kombinovani mediji

Potrošni materijali (novinska hartija, kartoni, stara odeća, šminka i sl.), razne tkanine, reprodukcije umetničkih dela, fotografija...

TV spot, kompjuter, crtani film, fotografija, strip (4+4)

Opažanje i predstavljanje

Savremeni mediji

Olovke sa mekim grafitnim uloškom, olovke u boji, krede u boji, papir, razne folije, kasete raznih spotova i crtanih filmova...

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Prilikom koncipiranja programa pošlo se od psihofizičkih mogućnosti nagluvih i gluvih učenika i mogućnosti njihovog osposobljavanja za rad.

Organizacija vaspitno-obrazovnog rada

Planiranje

Planiranje je usklađivanje programa u okviru školskog plana prema određenim uslovima.

Smisao planiranja je da se utvrde zadaci na svakom času koji bi najpotpunije razvijali sve likovne sposobnosti učenika, a naročito sposobnosti koje podstiču stvaranje, kao i one koje omogućuju stvaranje. Stoga gradivo treba planirati tako da se postigne:

- viši nivo opažanja;

- sposobnost primanja;

- odgovarajući nivo razumevanja;

- sposobnost postupanja.

Vrste plana

- godišnji plan

- operativni plan rada (polugodišnji, mesečni).

Godišnji plan rada treba da sadrži pregled likovnih celina i broj časova predviđenih za određene sadržaje.

Operativni polugodišnji plan rada treba da bude detaljno razrađen i da sadrži sledeće rubrike: mesec; osnovni cilj i zadatak (vaspitni i obrazovni) nastavni sadržaj; oblik rada; korelaciju s drugim predmetima; sredstva i medije i primedbe u koje se ubeležavaju promene.

Realizacija sadržaja

1. Pripremanjem (učenjem), tako što će učenicima biti omogućeno da stiču znanja iz oblasti likovne kulture, savladaju tehnološke postupke likovnog rada u okviru određenog sredstva i medija i da upoznaju zakonitosti i elemente likovnog jezika;

2. Davanjem (stvaranjem) putem podsticanja učenika da se izražavaju u okviru likovnih aktivnosti i ostvaruju rezultate (uvek na višem nivou kultivisanja i jačanja likovne osetljivosti).

Područje rada: POLJOPRIVREDA, PROIZVODNJA I PRERADA HRANE

Obrazovni profili: PEKAR, MESAR-KOBASIČAR i CREVAR

Redni broj	B. STRUČNI PREDMETI	PRVI RAZRED					DRUGI RAZRED					TREĆI RAZRED					UKUPNO
		raz. časovna nastava				nas. u bloku god.	raz. časovna nastava				nas. u bloku god.	raz. časovna nastava				nas. u bloku god.	raz. časovna nastava				nas. u bloku god.
		nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje			nedeljno		godišnje
		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V		T	V	T	V
1.	osnove prehrambene tehnologije	3		111													3		111
2.	mašine i aparati						2		74			2		70			4		144
3.	prehrambena tehnologija	2		74			4		148			4		140			10		362
4.	praktična nastava		10		370			14		518			14		490			38		378
	Ukupno B:	5	10	185	370		6	14	222	518		6	14	210	490		17	38	617	378
	Ukupno B:	15		555			20		740			20		700			55		1995
	Ukupno A+B:	30		1110			30		1110			30		1050			90		3270

Obrazovni profil: PEKAR

OSNOVE PREHRAMBENE TEHNOLOGIJE

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta osnove prehrambene tehnologije je da se kod učenika obezbede teoretska znanja za praćenje nastave tehnologije rada i praktične nastave.

Zadaci predmeta su:

- da učenik shvati ulogu osnovnih hranljivih materija koje daju energiju i služe za izgradnju organizma, kao i ulogu materija koje regulišu pravilan tok bioloških procesa u organizmu;

- da učenik shvati osnovne karakteristike ishrane;

- da učenicima istakne značaj i ulogu mikroorganizama u prirodi;

- da ih upozna sa vrstama mikroorganizama i uslovima za njihov rast i razmnožavanje;

- da se učenici upoznaju sa osnovnim zakonima o zdravstvenom nadzoru nad životnim namirnicama i zakonom o sanitarnoj inspekciji;

- da se učenicima ukaže na način zaštite od štetnog dejstva mikroorganizama pri proizvodnji namirnica i njihovom prometu.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(3 časa nedeljno, 111 časova godišnje)

HRANLJIVE MATERIJE (4)

Definicija i podela. Energetske gradivne i zaštitno hranljive materije.

BELANČEVINE (7)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene u toku prerade. Biološka vrednost belančevina. Potrebne količine u ishrani.

UGLJENI HIDRATI (7)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene u toku prerade. Uloge i značaj ugljenih hidrata u ishrani. Potrebne količine u ishrani.

LIPIDI (4)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene masti i ulja tokom lagerovanja. Biološka vrednost i potrebne količine u ishrani.

MINERALNE MATERIJE (8)

Biološka uloga i značaj u ishrani.

VODA (3)

Uloga vode u organizmu. Voda kao sastojak namirnice.

VITAMINI (8)

Uloga vitamina u ishrani. Podela vitamina. Nalaženje vitamina u prirodi. Promene u toku konzervisanja. Dnevne potrebe vitamina.

MIKROBIOLOGIJA SA HIGIJENOM (25)

Značaj mikrobiologije

Uloga mikroorganizma u živoj prirodi i prehrambenoj industriji. Poreklo i rasprostranjenost mikroorganizama u biosferi.

Osnovne grupe mikroorganizama

Karakteristike i specifična uloga. Bakterije, plesni i kvasci. Uslovi za rast i razmnožavanje.

Putevi i način zagađivanja namirnica

Dejstvo mikroorganizma na namirnice. Otrovne materije koje stvaraju pojedine vrste mikroorganizama. Trovanje namirnicama. Infekcije i intoksikacije.

Opšta higijena

Njen značaj u preradi i prometu namirnica.

SASTAV VAZDUHA (4)

Uzroci od normalnog odstupanja i vidovi zagađivanja.

VODA (8)

Značaj vode za opštu higijenu i proizvodnju. Uzroci i vidovi zagađivanja vode. Hemijska, bakteriološka i parazitološka zagađenost vode. Opasnost i posledice od upotrebe zagađene vode.

INFEKCIJA (3)

Način prenošenja prouzrokovača bolesti.

ZNAČAJ HIGIJENSKO-SANITARNIH USLOVA POD KOJIMA SE ODVIJA PROIZVODNJA I PROMET NAMIRNICA - DEZINFEKCIJA, DEZINSEKCIJA I DERATIZACIJA (6)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI PRI OTKUPU I TRANSPORTU I SKLADIŠTENJU SIROVINA. PROPISI KOJI REGULIŠU I SLUŽBE KOJE KONTROLIŠU USLOVE PRI OTKUPU I TRANSPORTU SIROVINA (4)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI POD KOJIMA SE ODVIJA PRERADA NAMIRNICA (4)

Higijene radnih prostorija.

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI ZA NEŠKODLJIVO UKLANJANJE OTPADAKA I OTPADNIH VODA (3)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI POD KOJIMA SE ODVIJA PROMET PREHRAMBENIH PROIZVODA (8)

OSNOVNE ODREDBE ZAKONSKE REGULATIVE ZAŠTITE NA RADU (5)

Zakon o zdravstvenom nadzoru životnih namirnica.

Zakon o sanitarnoj inspekciji.

Lična i tehnička zaštitna sredstva.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Sadržaj i programi su dati u vidu nastavnih celina, odnosno tema. Za nastavne celine dat je okvirni broj časova. Ovaj okvirni fond časova ima za cilj da nastavniku sugeriše obim, dubinu i način interpretacije svake pojedine celine, odnosno teme.

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

Za izbor sadržaja programa bila je vrlo značajna i obrazovno-vaspitna uloga nastave ovog predmeta, tj. njen doprinos daljem osposobljavanju učenika da logički misle i stvaralački rasuđuju. Naime, solidna osposobljenost učenika ima široki transfer na mnogobrojne delatnosti u današnje vreme i omogućava kasnije efikasno učenje i samoobrazovanje.

Pri realizaciji sadržaja programa treba voditi računa o korelaciji sadržaja ovog predmeta sa srodnim sadržajima drugih predmeta. Takođe, neophodno je da se stalno povezuju programski sadržaji sa iskustvima iz prakse. Posebno je značajno obraditi mere zaštite na radu u normalnim i vanrednim uslovima.

Fond časova svake teme ima orijentacioni karakter i njega treba usklađivati sa konkretnom situacijom u razredu, odnosno odeljenju. Eventualno odstupanje moglo bi biti oko 10% od predviđenog fonda časova za pojedine celine. Za svaku nastavnu celinu, odnosno temu, predviđeni fond časova ne odnosi se samo na obradu novog gradiva već i na vežbanje i tematsko ponavljanje gradiva. Nastavnici će u godišnjem globalnom planu rada za svaku nastavnu celinu predvideti fond časova za obradu novog gradiva, utvrđivanje gradiva, tematsko ponavljanje i sistematizaciju gradiva. Za utvrđivanje, sistematsko ponavljanje i sistematizaciju gradiva treba predvideti od 40 do 50% od predviđenog fonda časova.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

U planiranju obrazovno-vaspitnih zadataka za pojedinu temu, pa i nastavnu jedinicu, treba polaziti od zadataka nastave koji su dati uz programske sadržaje. Pri planiranju realizacije programa treba se pridržavati redosleda tema koji je dat u programu, mada je moguće redosled tema planirati drugačije, uz potrebna obrazloženja na stručnom aktivu nastavnika.

Realizacija sadržaja programa treba da bude praćena primenom didaktičkih principa, savremenih nastavnih metoda, sredstava i oblika rada. Treba uvek dati prednost onim metodama i oblicima rada koji u većoj meri doprinose aktivnom uključivanju učenika u nastavni proces i stvaralački rad radi sticanja znanja. Nastava ovog predmeta treba da bude tako organizovana i izvođena da se u što većoj meri ostvari njena efikasnost i produktivnost, uz puno angažovanje učenika u nastavnom procesu.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

MAŠINE I APARATI

CILJ I ZADACI

Cilj nastave predmeta je da se učenici upoznaju i osposobe za rad sa mašinama, aparatima i uređajima u pekarstvu. Zadaci predmeta su:

- osposobljavanje učenika da povežu teoretsko znanje sa praktičnim radom;

- osposobljavanje učenika za rukovanje mašinama, aparatima i alatom;

- upoznavanje i razvijanje navika u korišćenju zaštitnih sredstava pri radu.

SADRŽAJI PROGRAMA

II razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

OBJEKTI ZA SKLADIŠTENJE (6)

Podni objekti. Silosi. Objekti za skladištenje pomoćnih sirovina.

SITA ZA PROSEJAVANJE BRAŠNA (3)

Glanulometrijski sastav materijala. Sistem sita. Vrste sita. Održavanje sita.

MEŠALICE ZA BRAŠNO (3)

Vrste mešalica. Konstrukcija mešalica. Rad sa mešalicom i podešavanje. Održavanje mešalica.

MAŠINE ZA ISTRESANJE VREĆA (2)

Vrste. Konstrukcija. Rad sa mašinom i podešavanje. Održavanje mašine.

UREĐAJI ZA TRANSPORT MATERIJALA (12)

Vrste transportera. Konstrukcija transportera. Puštanje transportera u rad. Održavanje transportera.

MERNI INSTRUMENTI (3)

Instrumenti za merenje temperature. Instrumenti za merenje vlažnosti. Instrumenti za merenje pritiska. Instrumenti za merenje protoka.

MAŠINE ZA SPRAVLJANJE TESTA (26)

Tipovi mašina. Konstrukcija. Priprema mašine za rad i puštanje. Održavanje mašine.

DOZATORI (9)

Dozator za vodu. Dozator za suspenziju kvasca. Dozator za rastvor soli.

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

KOMORE ZA FERMENTACIJU TESTA (3)

Vrste komore. Uređaji u komori i merni instrumenti. Rad komore. Održavanje komore.

UREĐAJI ZA PRENOŠENJE POSUDE SA TESTOM (5)

Podizači i pretvarači. Konstrukcija. Skidanje kazana. Stavljanje u rad. Održavanje uređaja.

MAŠINE ZA DELJENJE TESTA (5)

Konstrukcija. Puštanje u rad. Podešavanje posipača brašna. Održavanje mašine.

MAŠINE ZA OBLIKOVANJE TESTA (3)

Vrste mašina za oblikovanje. Konstrukcija. Podešavanje. Puštanje u rad. Održavanje mašine.

PEKARSKE PEĆI (33)

Vrste peći. Konstrukcija peći. Regulisanje peći. Pečenje. Održavanje peći.

KOMORE ZA HLAĐENJE HLEBA (8)

Vrste komore. Konstrukcija komore. Regulisanje rada komore. Održavanje komore.

OSTALA SREDSTVA ZA RAD I ALAT (7)

Posude. Stolovi. Police. Noževi. Modle. Oklagije i dr.

VITRINE ZA GOTOVE PROIZVODE (2)

Vrste vitrina. Konstrukcija vitrine. Održavanje vitrine.

VAGE (2)

Vrste vagi. Održavanje vaga.

SKLADIŠTENJE I TRANSPORT GOTOVIH PROIZVODA (6)

Vrste skladišta. Opremljenost skladišta. Održavanje skladišta. Namenska vozila za prevoz pekarskih proizvoda.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

PREHRAMBENA TEHNOLOGIJA

CILJ I ZADACI

Cilj nastave predmeta prehrambene tehnologije je da se učenici osposobe za tehnološke postupke u procesu proizvodnje finog peciva.

Zadaci predmeta su:

- upoznavanje karakteristike fizičke, hemijske, tehnološke osobine brašna kao osnovne sirovine za proizvodnju pekarskih proizvoda;

- upoznavanje ostalih sirovina koje su potrebne za proizvodnju pekarskih proizvoda;

- ovladavanje tehnikom rada;

- sticanje znanja i umenja iz tehnoloških operacija;

- sticanje osećaja odgovornosti pri rukovanju sirovinama tokom procesa proizvodnje;

- razvijanje kreativnosti i ukusa u izradi proizvoda;

- osposobljavanje za rukovanje potrebnim alatom i uređajima u izradi proizvoda;

- upoznavanje i razvijanje navika u korišćenju zaštitnih sredstava za rad;

- razvijanje svesti učenika o neophodnosti održavanja higijene u procesu proizvodnje, manipulisanja i čuvanja proizvoda.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

SIROVINE ZA DOBIJANE BRAŠNA (74)

Pšenica, raž, kukuruz, ovas, soja (građa zrna).

HEMIJSKI SASTAV BRAŠNA (10)

Ugljeni hidrati. Belančevine. Masti. Vitamini. Fermenti. Mineralne materije i drugo. Vlaga brašna.

VRSTA BRAŠNA (5)

Pšenično, ražano, kukuruzno, ovseno, sojino brašno. Tipovi brašna po pravilniku.

VODA (5)

Kvalitet, tvrdoća i temperatura vode. Higijena, ispravnost vode, omekšavanje vode.

KUHINJSKA SO (2)

Poreklo i sastav soli. Značaj soli za testo.

SREDSTVA ZA ZASLAĐIVANJE (4)

Prirodna sredstva za zaslađivanje. Svojstva i podela prirodnih sredstava za zaslađivanje. Saharoza. Fizičko-hemijska svojstva saharoze. Organoleptička ocena kvaliteta saharoze. Skladištenje i čuvanje saharoze. Šećerni sirup. Vrste šećernog sirupa. Svojstva šećernog sirupa. Upotreba šećernog sirupa u poslastičarstvu. Veštačka sredstva za zaslađivanje. Podela veštačkih sredstava za zaslađivanje. Upotreba veštačkih sredstava za zaslađivanje u poslastičarstvu.

JAJA (2)

Građa kokošijeg jajeta. Hemijski sastav jajeta. Ocena kvaliteta jajeta. Skladištenje i čuvanje jaja.

MASNOĆE (6)

Podela masti prema poreklu. Biljne masti i ulja. Dobijanje biljne masti i ulja. Fizičko-hemijska svojstva biljnih masti i ulja. Organoleptička ocena kvaliteta biljnih masti i ulja. Skladištenje i čuvanje biljnih masti i ulja. Životinjske masti. Fizičko-hemijska svojstva životinjskih masti. Dobijanje životinjskih masti. Organoleptička ocena kvaliteta životinjskih masti. Nargarub. Genuhsju sastav nargaruba. Margarin. Organoleptička ocena kvaliteta margarina.

MLEKO I MLEČNI PROIZVODI (6)

Mleko. Hemijski sastav mleka. Fizičko-hemijska svojstva mleka. Čuvanje mleka. Mleko u prahu. Dobijanje mleka u prahu. Svojstva mleka u prahu. Čuvanje mleka u prahu. Maslac. Dobijanje maslaca. Hemijski sastav maslaca. Organoleptička ocena kvaliteta maslaca. Čuvanje maslaca.

VOĆE (5)

Hemijski sastav voća. Podela voća. Koštičavo voće. Jagodičasto voće. Jezgrasto voće. Sušeni voćni plodovi.

KAKAO PROIZVODI (3)

Kakao maslac, kakao prah, čokolada - dobijanje, svojstva i čuvanje.

ADITIVI (12)

Vrste (podela) aditiva. Značaj aditiva. Sredstva za narastanje testa. Kvasac. Svojstva kvasca. Hemijski sastav kvasca. Proizvodnja kvasca. Čuvanje kvasca. Prašak za pecivo. Dobijanje praška za pecivo. Hemijski sastav praška za pecivo. Svojstva praška za pecivo. Aromatične materije. Značaj aromatičnih materija. Svojstva aromatičnih materija. Podela aromatičnih materija. Vrste aromatičnih materija koje se koriste u poslastičarstvu (vanila, cimet, karanfilić, limunovo ulje i maraskino liker). Boje. Značaj boja. Svojstva boja.

AMBALAŽA ZA SIROVINE (2)

Vrste materijala za komercijalnu ambalažu i njihove karakteristike. Transportna ambalaža. Specijalna ambalaža za RBH zaštitu.

ZAKONSKI PROPISI O KVALITETU SIROVINA (2)

II razred

(4 časa nedeljno, 148 časova godišnje)

TEHNOLOŠKA SHEMA PROIZVODNJE (6)

Tehnološka shema proizvodnje hleba. Tehnološka shema proizvodnje specijalnog hleba. Tehnološka shema proizvodnje peciva.

FIZIČKO-MEHANIČKA SVOJSTVA TESTA (5)

Veličina čestice brašna. Uticaj veličine čestice brašna na moć upijanja vode i prinos testa. Farinograf. Dijagram farinografa.

KOLIČINA VLAŽNOG LEPKA (3)

Kvalitet lepka - rastegljivost, elastičnost, jačina lepka.

Uticaj osobine lepka na kvalitet testa. Uticaj kvaliteta lepka na metode mešenja. Ekstenzograf. Dijagram.

DIJASTATIČKA MOĆ BRAŠNA (6)

Sposobnost brašna za obrazovanje šećera. Enzimatska razgradnja skroba. Sposobnost brašna za obrazovanje gasova. Fermentograf. Dijagram fermentografa.

KLAJSTERIZACIONA SPOSOBNOST (6)

Klajsterizacija skroba. Amilograf. Dijagram amilografa.

PROBNO PEČENJE (2)

Način izvođenja probnog pečenja. Laboratorijsko probno pečenje. Pogonsko probno pečenje.

PRIPREMA SIROVINA ZA PROIZVODNJU I DOZIRANJE (10)

Mešalice za mešenje brašna, prosejavanje, tempiranje, skladištenje i čuvanje brašna. Skladištenje u raznim uslovima.

Priprema vode; podešavanje temperature vode i doziranje. Priprema kvasca: spravljanje suspenzije kvasca i uticaj kvasca na gotov proizvod. Priprema soli, spravljanje rastvora soli i uticaj soli na kvalitet testa. Priprema masnoća i ostalih sirovina.

MEŠENJE TESTA (10)

Uloga i značaj mešenja. Vreme trajanja i faktori koji utiču na dužinu trajanja. Procesi u testu u toku mešanja i fermentacije. Bubrenje belančevina. Promene u skrobnim zrnima. Koloidni procesi u testu. Mikrobiološki i biohemijski procesi.

METODE MEŠENJA (10)

Direktan način spravljanja testa - dobre i loše strane. Indirektan način spravljanja testa - dobre i loše strane. Poljski način mešanja (poliš). Slanokvasno mešenje i mešenje testa gustim kvasnim nastavkom.

INTENZIVAN ZAMES (6)

Karakteristike intenzivnog zamesa. Značaj i uloga intenzivnog zamesa.

FERMENTACIJA TESTA (7)

Vrste fermentacije - alkoholna i kiselinska. Uslovi za pravilno odvijanje fermentacije. Kontrola fermentacije. Premesivanje testa, svrha i broj premesivanja.

OBLIKOVANJE TESTA (14)

Uloga oblikovanja - svrha i značaj. Deljenje testa na komade i podešavanje težine komada. Oblikovanje komada testa. Načini oblikovanja testa (okrugao, razvijanje, savijanje, valjanje, pritiskivanje, pletenje i vijuganje). Intermedijalno odmaranje.

PEČENJE KOMADA OD TESTA (20)

Priprema testa za pečenje - narezi i premazi. Uloga i značaj pečenja i dužina trajanja pečenja. Procesi u testu za vreme pečenja. Dehidracija belančevina i hidracija skrobnih zrnaca.

Stvaranje aromatičnih materijala. Aktivnost fermenata. Procesi u kori - karamelizacija kore. Promena zapremine u procesu pečenja. Prodiranje toplote. Vreme pečenja u zavisnosti od veličine komada testa.

Tipovi peći. Uslovi u peći - temperatura i vlaga. Početna, srednja i završna temperatura. Uloga vlage u kvalitetu proizvoda. Gubici za vreme pečenja i prinos.

HLAĐENJE, SKLADIŠTENJE I PAKOVANJE HLEBA (6)

Vrste hlađenja - prirodno i veštačko. Faktori koji utiču na sadržaj svežine hleba. Proces stvrdnjavanja. Gubici pri skladištenju. Vrste pakovanja - ručno i mašinsko. Vrste ambalaže.

VRSTE HLEBA (38)

Vrste hleba po obliku, težini, tipovima brašna i po vrsti upotrebljivih sirovina (beli pšenični hleb, polubeli pšenični hleb, crni pšenični hleb, polucrni pšenični hleb, gram-gleb, celozrnasti hleb (integralni), ražani hleb, ražano pšenični hleb, mlečni hleb, francuski hleb, tost hleb, holandski hleb sa suvim grožđem, belgijski hleb, razne vrste dvopeka, hleb za dijabetičare, hleb sa sojom i dr.

III razred

(4 časa nedeljno, 140 časova godišnje)

BOLESTI I MANE HLEBA (20)

Bolesti (plesni, končavost, glavičasta plesan, sivo zelena čugasta plesnost, kredasta plesnost).

Mane hleba: nepravilna šupljikavost, odvajanje kore od sredine, praznina u unutrašnjosti, vodeni obruč, vodene linije, sitna šupljikavost, posledice suvišnog mešanja, posledice tvrdog testa, ispucala kora, nepravilan oblik, posledice prilikom pečenja, premalo i preveliko uskislo testo, nepravilno otvaranje rubova.

PECIVA (52)

Definicija i istorijat proizvodnje. Tehnološki proces proizvodnje. Normativ i kalo proizvodnje. Izračunavanje radmana (zemičke, kifle, kajzerice, perece, kuvane i pečene perece, trajne perece, slatke perece, brioši, peciva u obliku puža, peciva u obliku pletenice i dr.).

KISELO TESTO (18)

Karakteristike kiselog testa. Tehnološki proces proizvodnje kiselog testa. Upotreba kiselog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od kiselog testa (milihbrot, krofne, štrudla sa makom ili orasima i drugo).

TROŠNO TESTO (10)

Tehnološki proces proizvodnje trošnog testa. Upotreba trošnog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od trošnog testa (pita od jabuka ili višanja i drugo).

LISNATO TESTO (10)

Karakteristike lisnatog testa. Tehnološki proces proizvodnje lisnatog testa. Upotreba lisnatog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od lisnatog testa (tirolska štrudla sa jabukama ili višnjama, bur-kifle, šamrolne, viršle u lisnatom testu i dr.).

VUČENO TESTO (15)

Karakteristike vučenog testa. Upotreba vučenog testa. Tehnološki proces proizvodnje vučenog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od vučenog testa (štrudla sa jabukama ili višnjama, suva pita, burek i dr.).

PROIZVODNJA MRVICA (2)

Karakteristike mrvica. Tehnološki proces proizvodnje mrvica. Pakovanje i čuvanje mrvica.

IZRADA ETNOGRAFSKIH POGAČA, KOLAČA I HLEBA (8)

Karakteristike etnografskih kolača, pogača i hleba za narodne obrede. Tehnološki proces izrade testa. Tehnološki proces izrade različitih oblika i ukrasa vezane za narodne slave i običaje. Tehnološki proces pečenja.

SKLADIŠTENJE PEKARSKIH PROIZVODA (5)

Skladištenje. Pakovanje proizvoda. Skladištenje. Transport proizvoda. Vođenje evidencije u skladištu.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

Ovaj predmet je u tesnoj korelaciji sa predmetima osnove prehrambenih sirovina, mašinama i aparatima. Zato pri realizaciji programskih sadržaja uvek je potrebno da nastavnik koristi već stečena znanja učenika iz ovih predmeta, pa i sam nastavnik je obavezan da pri tumačenju tehnoloških procesa ukomponuje sirovine, aparate i uređaje.

Pri tumačenju tehnoloških procesa treba učenike uvek upoznati sa kvalitetom sirovine, faze tehnološkog postupka, propisane ambalaže i kvalitet proizvoda. Naročito treba istaći nepravilnost pri radu.

PRAKTIČNA NASTAVA

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta praktične nastave je da se učenici obuče za neposredan rad u pekarstvu.

Zadaci predmeta su:

- osposobljavanje učenika za pravilnu i racionalnu primenu sirovina;

- osposobljavanje učenika za primenu zakonskih propisa o kvalitetu sirovina, lične higijene i propisa zaštite na radu;

- osposobljavanje učenika za rad sa osnovnim priborom, aparatima i uređajima, kao i sticanje potrebnih znanja i veština za obavljanje tehnoloških postupaka u proizvodnji finog peciva;

- razvijanje smisla kod učenika za samostalan i organizovan rad, opreznost, sistematičnost i strpljenje u radu.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(10 časova nedeljno, 370 časova godišnje)

MERE HIGIJENSKO-TEHNIČKE ZAŠTITE PRI RADU U PREHRAMBENOJ INDUSTRIJI

Propisi higijensko-tehničke zaštite. Zaštita na radu. Sredstva i postupci za pružanje prve pomoći pri lakšim povredama na radu. Mere zaštite pri radu sa otrovnim, eksplozivnim i zapaljivim materijalima. Opasnosti od električne struje i mere zaštite. Opasnosti od požara i mere zaštite. Opasnosti od mehaničkih povreda, mere i sredstva zaštite.

RAD NA PRIJEMU, SKLADIŠTENJU I KLASIRANJU

Prijem sirovina. Priprema skladišta: čišćenje, pranje, deratizacija i dezinfekcija. Merenje i održavanje temperature, vlažnosti i pritiska u skladištima. Skladištenje osnovnih i pomoćnih sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda. Skladištenje goriva i maziva. Klasiranje sirovina pri prijemu u skladište. Rukovanje vagama i ostalim uređajima u skladištu. Održavanje higijene u skladištenju.

ODRŽAVANJE RADNOG MESTA I OPREME

Priprema rastvora za pranje, deratizaciju, dezinsekciju i dezinfekciju. Održavanje lične higijene. Održavanje higijene alata, uređaja i mašina.

UNUTRAŠNJI TRANSPORT

Transport sirovina do skladišta. Rad na otkupu, prijemu, istovaru i transportu. Transport čvrstog, tečnog i gasovitog materijala.

PODNO SKLADIŠTE BRAŠNA

Uslovi skladištenja: svetlost, temperatura, relativna vlažnost, provetravanje. Skladištenje sirovina. Kontrola kvaliteta sirovina u skladištu.

SILOSNO SKLADIŠTE ZA BRAŠNO

Faze rada u silosu: prijem, snabdevanje i predavanje brašna. Odrađivanje defekta, mirisa, boje, vlažnosti, plesnivosti brašna. Kontrola stanja brašna u skladišnom prostoru.

SKLADIŠTE POMOĆNIH SIROVINA

Režim skladištenja kvasca, soli, šećera, prostora za narastanje i dr.

II razred

(14 časova nedeljno, 518 časova godišnje)

SITA ZA PROSEJAVANJE BRAŠNA

Određivanje stepena prosejanosti brašna. Određivanje veličine čestica brašna. Prosejavanje brašna.

PRIPREMA SIROVINA ZA PROIZVODNJU

Priprema brašna (mešanje brašna, prosejavanje, teperiranje).

Priprema vode (podešavanje temperature vode, ispitivanje ispravnosti vode, doziranje vode, doziranje dozatorima za vodu). Priprema kvasca - spravljanje rastvora kvasca, doziranje kvasca. Dozatori za kvasac. Priprema soli - spravljanje rastvora soli, doziranje soli. Dozatori za so. Priprema masnoća i ostalih sirovina - doziranje masnoća i ostale sirovine.

MEŠENJE TESTA

Mašine za spravljanje testa (priprema mašine za rad, rad na mašini). Direktan način spravljanja testa. Indirektan način spravljanja testa. Poljski način mešenja. Slonokvasno mešanje. Mešanje testa gustim kvasnim nastavkom. Intenzivni zames. Mešanje testa za razne vrste hleba.

FERMENTACIJA TESTA

Kontrola fermentacije. Premesivanje testa. Komora za fermentaciju - podešavanje uređaja i instrumenata. Organoleptičko određivanje zrelosti mase i testa.

PRENOŠENJE TESTA

Punjenje kazana. Skidanje kazana. Uređaji za prenošenje testa.

OBLIKOVANJE TESTA

Deljenje testa na komade i podešavanje težine komada. Oblikovanje testa. Kontrola odmaranja testa. Završno oblikovanje testa. Mašine za deljenje testa (podešavanje delilice prema ostalim mašinama). Kontrola priliva testa u kašu, podešavanje tehnike komada, podešavanje posipača brašna, održavanje mašine. Mašine za oblikovanje testa (podešavanje i održavanje). Komore za fermentaciju (pratiti sve promene narastanja i određivanja koezistencije testa, podešavanje komore, održavanje komore). Oblikovanje testa za sve vrste hleba. Kontrola temperature u peći. Pečenje različitih vrsta hleba.

PEČENJE

Pekarske peći (odrediti brzinu kretanja trake peći u zavisnosti od narastanja, regulisanja i kontrola dovoda pare i vlaženje komada testa, kontrola temperature u peći. Pečenje različitih vrsta hleba, kontrola pečenja u zavisnosti od veličine komada testa.

HLAĐENJE, PAKOVANJE I SKLADIŠTENJE HLEBA

Prirodno i veštačko. Pakovanje hleba (ručno i mašinsko). Priprema ambalaže. Utovar i istovar hleba.

III razred

(14 časova nedeljno, 490 časova godišnje)

PECIVA

Tehnološki proces proizvodnje. Normativ i kalo proizvodnje. Izračunavanje radmana (zemičke, kifle, kajzerice, perece, kuvane i pečene perece, trajne perece, slatke perece, brioši, peciva u obliku puža, peciva u obliku pletenice i dr.).

KISELO TESTO

Tehnološki proces proizvodnje kiselog testa. Upotreba kiselog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od kiselog testa (milihbrot, krofne, štrudla sa makom ili orasima i drugo).

TROŠNO TESTO

Tehnološki proces proizvodnje trošnog testa. Upotreba trošnog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od trošnog testa (pita od jabuka ili višanja i drugo).

LISNATO TESTO

Tehnološki proces proizvodnje lisnatog testa. Upotreba lisnatog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od lisnatog testa (tirolska štrudla sa jabukama ili višnjama, bur-kifle, šamrolne, viršle u lisnatom testu i drugo).

VUČENO TESTO

Tehnološki proces proizvodnje vučenog testa. Upotreba vučenog testa. Tehnološki proces dobijanja proizvoda od vučenog testa (štrudla sa jabukama ili višnjama i suva pita, burek i drugo).

PROIZVODNJA MRVICA

Tehnološki proces proizvodnje mrvica. Pakovanje i čuvanje mrvica.

IZRADA ETNOGRAFSKIH POGAČA, KOLAČA I HLEBA

Tehnološki proces izrade testa. Tehnološki proces izrade različitih oblika i ukrasa vezanih za narodne slave i običaje. Tehnološki proces pečenja.

SKLADIŠTENJE PEKARSKIH PROIZVODA

Skladištenje. Pakovanje proizvoda. Skladištenje. Transport proizvoda. Vođenje evidencije u skladištu.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Programski sadržaj praktične nastave koncipiran je multidisciplinarno iz programskih sadržaja sirovina, mašina i aparata i prehrambene tehnologije.

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

Sadržaj programa praktične nastave urađen je na osnovu popisa poslova i radnih zadataka iz Jedinstvene nomenklature zanimanja.

Na početku realizacije programa praktične nastave, kao i tokom realizacije programa treba obraditi mere zaštite na radu u normalnim i vanrednim uslovima.

Realizacijom sadržaja programa treba voditi računa o korelaciji sa sadržajima teorijske nastave. Nastavne jedinice teorijske nastave prethode časovima praktične nastave, na kojima će učenici pored teoretskih znanja steći praktična znanja, odnosno gde će se osposobiti za rad. Na časovima praktične nastave treba nastojati da učenici stalno primenjuju stečena teoretska znanja na primerima praktične nastave.

Sadržaji programa praktične nastave planirani su u obliku nastavnih celina, odnosno tema, što daje školi i nastavniku mogućnost da operativnim planom rada oblast raščlani na nastavne jedinice. Pre izrade operativnog plana rada stručni aktiv donosi normativ koliko je potrebno optimalno časova po tehnološkim operacijama za osposobljavanje učenika za obavljanje poslova i radnih zadataka. Na osnovu procenjenog normativa nastavnik praktične nastave pravi operativni plan rada, koji sadrži potrebno vreme za usvajanje tehnike i tehnologije i vreme za uvežbavanje tehnološkog postupka.

Realizacijom programa praktične nastave, nastavnik stalno prati učenika, donosi ocenu o stepenu savladanosti programa za svaki tehnološki postupak.

Realizacija programa praktične nastave može se vršiti u preduzećima i kod samostalnih zanatlija.

Škola godišnjim planom rada razrađuje način ostvarivanja praktične nastave.

Obrazovni profil: MESAR-KOBASIČAR

OSNOVE PREHRAMBENE TEHNOLOGIJE

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta osnove prehrambene tehnologije je da se kod učenika obezbede teoretska znanja za praćenje nastave tehnologije rada i praktične nastave.

Zadaci predmeta su:

- da učenik shvati ulogu osnovnih hranljivih materija koje daju energiju i služe za izgradnju organizma, kao i ulogu materija koje regulišu pravilan tok bioloških procesa u organizmu;

- da učenik shvati osnovne karakteristike ishrane;

- da učenicima istakne značaj i ulogu mikroorganizama u prirodi;

- da ih upozna sa vrstama mikroorganizama i uslovima za njihov rast i razmnožavanje;

- da se učenici upoznaju sa osnovnim zakonima o zdravstvenom nadzoru nad životnim namirnicama i zakonom o sanitarnoj inspekciji;

- da se učenicima ukaže na način zaštite od štetnog dejstva mikroorganizma pri proizvodnji namirnica i njihovom prometu.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(3 časa nedeljno, 111 časova godišnje)

HRANLJIVE MATERIJE (4)

Definicija i podela. Energetske gradivne i zaštitne hranljive materije.

BELANČEVINE (7)

Prirodni izvori i raspostranjenost. Promene u toku prerade. Biološka vrednost belančevina. Potrebne količine u ishrani.

UGLJENI HIDRATI (7)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene u toku prerade. Uloga i značaj ugljenih hidrata u ishrani. Potrebne količine u ishrani.

LIPIDI (4)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene masti i ulja tokom lagerovanja. Biološka vrednost i potrebne količine u ishrani.

MINERALNE MATERIJE (8)

Biološka uloga i značaj u ishrani.

VODA (3)

Uloga vode u organizmu. Voda kao sastojak namirnice.

VITAMINI (8)

Uloga vitamina u ishrani. Podela vitamina. Nalaženje vitamina u prirodi. Promene u toku konzervisanja. Dnevne potrebe vitamina.

MIKROBIOLOGIJA SA HIGIJENOM (26)

Značaj mikrobiologije

Uloga mikroorganizama u živoj prirodi i prehrambenoj industriji. Poreklo i rasprostranjenost mikroorganizma u biosferi.

Osnovne grupe mikroorganizma

Karakteristike i specifična uloga. Bakterije, plesni i kvasci. Uslovi za rast i razmnožavanje.

Putevi i način zagađivanja namirnica

Dejstvo mikroorganizma na namirnice. Otrovne materije koje stvaraju pojedine vrste mikroorganizma. Trovanje namirnicama. Infekcije i intoksikacije.

Opšta higijena

Njen značaj u prirodi i prometu namirnica.

SASTAV VAZDUHA (4)

Uzroci od normalnog odstupanja i vidovi zagađivanja.

VODA (8)

Značaj vode za opštu higijenu i proizvodnju. Uzroci i vidovi zagađivanja vode. Hemijska, bakteriološka i parazitološka zagađenost vode. Opasnost i posledice od upotrebe zagađene vode.

INFEKCIJA (3)

Način prenošenja prouzrokovača bolesti.

ZNAČAJ HIGIJENSKO-SANITARNIH USLOVA POD KOJIMA SE ODVIJA PROIZVODNJA I PROMET NAMIRNICA - DEZINFEKCIJA, DEZINSEKCIJA I DERATIZACIJA (5)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI PRI OTKUPU I TRANSPORTU I SKLADIŠTENJU SIROVINA. PROPISI KOJI REGULIŠU I SLUŽBE KOJE KONTROLIŠU USLOVE PRI OTKUPU I TRANSPORTU SIROVINA (4)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI POD KOJIMA SE ODVIJA PRERADA NAMIRNICA (4)

Higijena radnih prostorija.

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI ZA NEŠKODLJIVO UKLANJANJE OTPADAKA I OTPADNIH VODA (3)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI POD KOJIMA SE ODVIJA PROMET PREHRAMBENIH PROIZVODA (8)

OSNOVNE ODREDBE ZAKONSKE REGULATIVE ZAŠTITE NA RADU (5)

Zakon o zdravstvenom nadzoru životnih namirnica.

Zakon o sanitarnoj inspekciji.

Lična i tehnička zaštitna sredstva.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

MAŠINE I APARATI

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta je da učenici upoznaju mašine, aparate i alate u mesarskoj industriji.

Zadaci:

- pružanje neophodnih znanja o osnovnim tehnološkim operacijama,

- upoznavanje važnih mernih instrumenata;

- sticanje neophodnih znanja o mašinama, aparatima i priboru;

- razvijanje sposobnosti uočavanja funkcionalnih veza između proizvodne tehnologije i mašina i uređaja;

- osposobljavanje učenika da rade na mašinama i linijama proizvodnje.

SADRŽAJI PROGRAMA

III razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

PODELA OSNOVNIH TEHNOLOŠKIH OPERACIJA (24)

Toplotne operacije (zagrevanje, ključanje, hlađenje);

Tehnološka oprema (grejači, isparivači, rashladni uređaji); Vrste i karakteristike rashladnih uređaja; održavanje. Mehaničke operacije (sitnjenje, sejanje, presovanje, prenos čvrste materije); tehnološka oprema (mašine za sitnjenje, sita, pužne prese, transporteri);

Hidromehaničke operacije (proticanje tečnosti i gasova, mešovanje, filtrovanje, centrifugiranje); tehnološka oprema (pumpe, mešalice, ventilatori, filteri, centrifuge); difuzione operacije (sušenje, vlaženje, rastvaranje, kristalizacija); tehnološka oprema (sušare, ubrizgivači salamure).

MERNI INSTRUMENTI (20)

Instrumenti za merenje temperature (termometri, termografi); instrumenti za merenje pritiska i relativne vlažnosti vazduha; instrumenti za merenje protoka i gustine salamure (bomeometri).

OPREMA U KLANICI (30)

Podela transportera (pužni, lančasti, pneumatski); viseći transporteri (koloseci, konvejeri, el. dizalice, elevatori); vazdušni transport, održavanje transportera. Aparati za omamljivanje stoke (Šermerov pištolj, el. klešta). Mašine za prihvatanje i separaciju krvi; mašine za skidanje čekinja; mašine za skidanje kože; peći za opaljivanje; uređaji za rasecanje trupova (el. pile); uređaji za finalno pranje trupova; mašine za obradu creva; održavanje mašina i uređaja; ostala sredstva za rad (noževi, masati, satare, sterilizatori, posude, stolovi, tuševi za pranje polutki, bazeni za šurenje).

III razred
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

OPREMA ZA RASECANJE I PAKOVANJE MESA (36)

Uređaji za rasecanje polutki u osnovne delove (cirkularne pile); mašine za odvajanje mesa sa kostiju (separatori); mašine za narezivanje i oblikovanje mesa; specijalne vage za merenje; mašine za pakovanje konfekcioniranog mesa; održavanje mašina i uređaja. Transportna sredstva (konvejeri sa koficama i posudama za meso, stolom sa pokretnim trakama za otpremanje mesa, masnog tkiva i kostiju); podni transporteri za prenos sporednih i nejestivih proizvoda.

MAŠINE U ODELJENJU ZA PRERADU MESA (22)

Mašine za usitnjavanje mesa i drobilice za smrznuto meso, kuteri, KS-kuteri, volf, koloidni mlin; obične i vakuum mešalice; mašine za odvajanje kožice od slanine, mašine za usitnjavanje masnog tkiva; održavanje mašina. Punilice (hidraulične, pneumatske, KS punilice, punilice sa pužnim mehanizmom); princip rada i održavanje punilica; mašine za klasično ili vakuumsko masiranje mesa; oprema za salamurenje mesa (kade, ubrizgivači salamure - injektori);

UREĐAJI ZA TERMIČKU OBRADU (12)

Klasične pušnice. Uređaji za dimljenje i termičku obradu kobasica (atmosi); održavanje uređaja; otvoreni kazani - duplikatori sa mešalicom; horizontalni i vertikalni autoklavi. Uređaji za kontinuelno topljenje masti ("DE LAVAL"); održavanje.

OPREMA U ODELJENJU ZA PAKOVANJE I SKLADIŠTENJE PROIZVODA OD MESA (6)

Mašine za vakuum pakovanje gotovih proizvoda; mašine za narezivanje proizvoda; mašine za etiketiranje. Održavanje. Oprema za utovar i istovar robe (viljuškari, kolica, hidraulična paletna kolica); metalne ramske palete za prenošenje proizvoda; itd.

UREĐAJI ZA TRANSPORT, ČUVANJE I PREZENTIRANJE MESA I PROIZVODA OD MESA (4)

Klasifikacija vozila, kontejnerski transport, režimi transporta; uređaji za čuvanje mesa i proizvoda od mesa (hladnjak, ormani za ohlađeno meso, hlađeni sanduci) i prezentiranje mesa (rashladne vitrine).

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

PREHRAMBENA TEHNOLOGIJA

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta je ovladavanje principa na kojima se zasnivaju zahvati, operacije i postupci u proizvodnji i preradi mesa.

Zadaci predmeta su:

- da učenici upoznaju sirovine koje se koriste u tehnološkom procesu proizvodnje stočnih proizvoda;

- upoznavanje i razvijanje navika u korišćenju zaštitnih sredstava pri radu i lične higijene radnika;

- razvijanje svesti učenika o neophodnosti održavanja higijene u procesu proizvodnje, manipulisanje i čuvanje proizvoda;

- osposobljavanje učenika za izvođenje zahvata, operacija i postupaka u proizvodnji i preradi mesa;

- sticanje potrebnih znanja za obavljanje osnovnih operacija i poslova koji su vezani za rasecanje mesa;

- isticanje važnosti pojedinih načina konzervisanja za održivost proizvoda;-

- upoznavanje tehnoloških postupaka proizvodnje masti i proizvoda životinjskog porekla;

- navikavanje učenika za racionalnu primenu osnovnih i pomoćnih sirovina u preradi mesa;

- upoznati učenike sa postupcima prerade mesa u kulinarstvu;

- sticanje znanja za obavljanje poslova pripreme mesa za prodaju mesa i proizvoda od mesa;

- osposobljavanje učenika za proizvodnju i čuvanje gotovih proizvoda u opštenarodnoj odbrani.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

UVOD (1)

STOKA KAO SIROVINA ZA KLANJE I PRERADU (13)

Tipovi i rase goveda; kategorije i ocenjivanje goveda; Tipovi i rase svinja; Kategorije i ocenjivanje svinja; Tipovi i rase ovaca; Kategorije ovaca i ocenjivanje.

BOLESTI STOKE (7)

Izgled i ponašanje zdrave i bolesne stoke; parazitarne i zarazne bolesti koje se prenose na ljude.

TELESNA GRAĐA STOKE (26)

Pojam i podela tkiva; mišićno tkivo, vezivno (grubo i specijalizovano tkivo); tkivo organa; tkivo kože; kosti i kostur; oblici, vrste i veze između kostiju; kosti glave, kosti trupa, kosti prednjih i zadnjih ekstremiteta; vrste mišića; mišići glave, mišići vrata, kičmenog stuba, grudnog koša, trbušnog zida, prednjih i zadnjih ekstremiteta; važni organi šupljine glave; organi za varenje, žlezde u sastavu organa za varenje; organi za disanje; krv i krvotok; nervni sistem.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE I ZRENJE MESA (8)

Organoleptička svojstva mesa (boja, ukus, miris, konzistencija i sočnost); promene u mesu posle klanja; mrtvačka ukočenost i zrenje mesa (glikoliza i proteoliza); fizičko-hemijske promene u mesu; odstupanje od normalnih promena (meso, meso i smrdljivo zrenje mesa); histološke promene mesa.

AMBALAŽA I PAKOVANJE (8)

Vrste i karakteristike ambalaže za pakovanje mesa i proizvoda od mesa; metalna, plastična, papirna i drvena ambalaža; savremeni materijali za izradu ambalaže. Transportna ambalaža. Vrste i zaštitne karakteristike ambalaže za pakovanje u ratu: vrste pakovanja. Pakovanje svežeg mesa u normalnim i ratnim uslovima (ručno i mašinsko).

SKLADIŠTENJE (11)

Vrste skladišta, karakteristike i namena; mikroklimatski faktori u prostorijama za skladištenje (temperatura, pritisak, vlažnost); skladište za pomoćne sirovine; namenska i adaptirana skladišta u ratnim uslovima; osposobljavanje skladišta za zaštitu.

II razred

(4 časa nedeljno, 148 časova godišnje)

MERE ZAŠTITE NA RADU (10)

Upoznavanje mera zaštite na radu; pružanje prve pomoći pri lakšim povredama. Zaštita životne sredine.

OTKUP I TRANSPORT STOKE (3)

Način otkupa stoke; transport stoke (kalo transporta, ozlede prilikom transporta).

POSTUPAK SA STOKOM PRE KLANJA (4)

Prijem i pregled stoke; čuvanje stoke u stočnom depou (odmaranje, ishrana).

KLANICE I HIGIJENA U KLANICI (22)

Klanice kao objekti za proizvodnju i preradu mesa. Klanice u ratnim uslovima. Klanična higijena. Higijena u odeljenju za preradu mesa. Lična higijena radnika. Pojam mikroorganizama; uloga i značaj; vrste mikroorganizama, morfološke i fiziološke karakteristike; dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija; higijena vode (fizička, hemijska, bakteriološka i organoleptička svojstva vode); uklanjanje konfiskata i otpadnih voda.

OPERACIJE NA LINIJI KLANJA GOVEDA (16)

Omamljivanje, cilj i način omamljivanja; presecanje krvnih sudova, prihvatanje i iskorišćavanje krvi; načini skidanja kože - dranje, postupak sa kožom posle dranja; vađenje unutrašnjih organa i priprema za pregled; rasecanje trupova u polutke; završne operacije primarne obrade (veterinarski pregled, pranje, merenje i pečaćenje); ocenjivanje vrednosti polutke.

OPERACIJE NA LINIJI KLANJA SVINJA (18)

Omamljivanje svinja; presecanje krvnih sudova; širenje svinja; odstranjivanje dlaka i papaka; opaljivanje svinja; vađenje unutrašnjih organa i priprema za pregled; rasecanje trupa na polutke; veterinarski pregled, pranje, merenje i pečaćenje; ocenjivanje vrednosti polutke.

OPERACIJE NA LINIJI KLANJA OVACA (7)

Omamljivanje ovaca, presecanje krvnih sudova, dranje ovaca, vađenje unutrašnjih organa, završne operacije primarne obrade; ocenjivanje vrednosti polutke.

OBRADA ORGANA I DELOVA TRUPA (10)

Obrada mekih organa, obrada organa prekrivenih sluzokožom, obrada delova trupa prekrivenih dlakom, obrada delova trupa sa koštanom osnovom.

OBRADA CREVNIH KOMPLETA (4)

Obrada goveđih creva, obrada svinjskih i ovčijih creva.

RASECANJE MESA (20)

Principi rasecanja mesa; rasecanje goveđe polutke u četvrti i osnovne delove; razvrstavanje u kategorije; obrada prednjih i zadnjih čereka za razna tržišta; milanski rez; iskoštavanje i oblikovanje mesa za preradu i konfekcioniranje; rasecanje svinjske polutke u osnovne delove; razvrstavanje u kategorije; francuska obrada; iskoštavanje i oblikovanje mesa za preradu i konfekcioniranje; rasecanje i kategorizacija ovčijeg i jagnjećeg mesa.

PROIZVODNJA, KONTAMINACIJA, ZAŠTITA I DEKONTAMINACIJA MESA U RATU (5)

Klanje stoke i obrada mesa u poljskim klanicama. Kontaminacija u toku čuvanja i transporta. Sredstva i način RBH zaštite mesa i sprovođenje RBH dekontaminacije.

PROIZVODNJA MASTI (8)

Priprema masnog tkiva za topljenje; topljenje masnog tkiva suvim i vlažnim postupkom; obrada, hlađenje, pakovanje i skladištenje masti; nepoželjne promene masti za vreme skladištenja; proizvodnja tehničke masti.

METODE KONZERVISANJA MESA (26)

Hlađenje mesa; načini hlađenja mesa; promene u mesu tokom hlađenja; smrzavanje mesa; načini smrzavanja mesa; promene u mesu tokom smrzavanja; odmrzavanje mesa; načini odmrzavanja mesa. Konzervisanje dejstvom visokih temperatura; pasterizacija, kuvanje i sterilizacija. Stvaranje dima, sušenje kao način konzervisanja mesa; dimljenje, delovanje dima na meso; postupci dimljenja; ostale metode konzervisanja mesa. Soljenje i salamurenje mesa; postupci soljenja i salamurenja.

III razred

(4 časa nedeljno, 140 časova godišnje)

PROIZVODNJA, PAKOVANJE. I SKLADIŠTENJE KOBASICA (49)

Dodaci u proizvodnji kobasica; podela i karakteristike pojedinih grupa; začini (biber, so, paprika, beli i crni luk, egzotični začini); aditivi (skrob, želatin, nitriti, nitrati, krupna plazma, polifosfati, belančevine mleka i soje);

Prirodni i veštački omotači; funkcija i značaj omotača; proizvodnja trajnih kobasica (izbor sirovine, priprema začina i aditiva, usitnjavanje mesa i masnog tkiva, izrada nadeva, punjenje u omotače, dimljenje i sušenje); proizvodnja kuvanih kobasica (izbor sirovine, kuvanje, usitnjavanje, punjenje u omotače, oblikovanje, kuvanje: hlađenje). Proizvodnja barenih kobasica (izbor sirovina, proizvodnja mesnog testa, punjenje u omotače, termička obrada). Proizvodnja polutrajnih kobasica (izbor sirovine, proizvodnja mesnog testa, usitnjavanje mesa i masnog tkiva, priprema nadeva, punjenje u omotače, termička obrada i hlađenje). Proizvodnja trajnih kobasica (izbor sirovine, priprema začina i aditiva, usitnjavanje mesa i masnog tkiva, izrada nadeva, punjenje u omotače, dimljenje i sušenje). Proizvodnja kobasica za pečenje. Pakovanje; skladištenje kobasičarskih proizvoda; promene kobasičarskih proizvoda tokom čuvanja. Zanatski način proizvodnje trajnih, polutrajnih i kuvanih kobasica; proizvodnja kobasica za pečenje na zanatski način; uslovi koje moraju da ispunjavaju pojedine vrste kobasica prema Pravilniku o kontroli kvaliteta.

PROIZVODNJA, PAKOVANJE I SKLADIŠTENJE SUHOMESNATIH PROIZVODA (32)

Podela i karakteristike suhomesnatih proizvoda; izbor sirovine; obrada, salamurenje, dimljenje i sušenje; pakovanje skladištenje i promene pri čuvanju suhomesnatih proizvoda; uslovi koje moraju da ispunjavaju suhomesnati proizvodi prema Pravilniku. Vrste slanine (suva, pečena i kuvana); proizvodnja slanine (izbor sirovine, obrada, salamurenje, dimljenje i sušenje); pakovanje i skladištenje slanine.

PRERADA MESA U RATNIM USLOVIMA (8)

Prerada mesa na zanatski način u poljskim objektima; proizvodnja kobasica i suhomesnatih proizvoda; pakovanje i čuvanje proizvoda od mesa; RHB kontaminacija i dekontaminacija proizvoda od mesa.

ORGANIZACIJA RADA U PRODAVNICI (15)

Preuzimanje i kontrola kvaliteta sirovine; finansijsko poslovanje; priprema mesa za prodaju (razvrstavanje u kategorije, iskoštavanje i oblikovanje); aranžiranje i čuvanje mesa i proizvoda od mesa u rashladnim vitrinama; prodaja mesa; kultura usluživanja.

ZAKONSKI PROPISI KOJI REGULIŠU PROMET MESA I PROIZVODA OD MESA (4)

Propisi, pravilnici i zakoni o kontroli kvaliteta; prometu mesa i proizvoda od mesa; sanitarna, veterinarska i tržišna inspekcija.

VRSTE TOPLOTNE OBRADE (24)

Metode obrade suvom toplotom (pečenje u pećnici, pečenje na roštilju, prženje, zagrevanje mikrotalasima); metode obrade vlažnom toplotom (kuvanje, dinstanje, barenje); promene hemijskih sastojaka mesa u toku delovanja toplote; karakteristična senzorna svojstva toplotno obrađenog mesa; namena osnovnih delova mesa u kulinarstvu; sečenje, isitnjavanje i oblikovanje mesa za kulinarnu obradu (komadi za pečenje, komadi za kuvanje, tanki i debeli odresci, kocke, sitnjeno mleveno meso za punjenje i oblikovanje); kulinarski obrađeni proizvodi od mesa, specijaliteti od mesa i iznutrica.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

PRAKTIČNA NASTAVA

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta praktične nastave je da se učenici osamostale i praktično obuče za neposredan rad u proizvodnji i preradi mesa.

Zadaci predmeta su:

- razvijanje osećaja čistoće i izgrađivanja osnovnih znanja o značaju higijene radnog mesta, opreme, kao i lične higijene i zaštite na radu;

- osposobljavanje učenika za izvršavanje tehnoloških operacija na liniji klanja svinja, goveda i ovaca;

- sticanje potrebnih znanja i veština za obavljanje svih poslova na rasecanju goveđeg, svinjskog i ovčijeg mesa;

- osposobljavanje učenika da uspešno povezuju teorijska znanja sa praktičnim zadacima struke;

- razvijanje osećaja čistoće, preciznosti i tačnosti u radu;

- samostalno izvođenje tehnoloških procesa proizvodnje kobasičarskih i suhomesnatih proizvoda;

- sticanje veština za obavljanje poslova na pakovanju i skladištenju proizvoda od mesa;

- osposobljavanje učenika za samostalno obavljanje poslova na prodaji mesa.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(10 časova nedeljno, 370 časova godišnje)

MERE ZAŠTITE NA RADU (10)

Zaštita na radu. Sredstva i pružanje prve pomoći pri lakšim povredama na radu. Opasnosti od požara i mere zaštite. Opasnosti od mehaničkih povreda. Mere i sredstva zaštite.

UPOZNAVANJE TELESNE GRAĐE STOKE U KLANICI (20)

- Tkiva, mišići, kosti i organi domaćih životinja

- Prepoznavanje bolesti kod stoke

- Prepoznavanje vrste i rase stoke

- Održavanje higijene klanice, ambalaže i skladišta

- Pakovanje mesa i proizvoda mesarske industrije

- Skladištenje mesa

- Upoznavanje osnovnih karakteristika mesa

- Pomoćni poslovi pri klanju i preradi mesa

II razred

(14 časova nedeljno, 518 časova godišnje)

PREUZIMANJE STOKE I PRIPREMA STOČNOG DEPOA

Preuzimanje stoke, priprema stočnog depoa (čišćenje i dezinfekcija); ishrana stoke u stočnom depou.

HIGIJENA U ODELJENJU ZA PROIZVODNJU MESA

Lična higijena radnika i higijena pogona za primarnu obradu; održavanje radnog mesta i opreme za primarnu obradu. Priprema rastvora za pranje, deratizaciju, dezinfekciju i dezinsekciju.

OMAMLJIVANJE GOVEDA

Priprema boksa za omamljivanje goveda; rukovanje pištoljem za omamljivanje; omamljivanje goveda.

KLANJE GOVEDA

Uvežbavanje uboda, mesta uboda, kao i dubine i širine reza i smera noža. Prihvatanje krvi, separacija krvi, pranje i dezinfekcija prostorija za omamljivanje.

SKIDANJE KOŽE GOVEDA, DRANJE

Skidanje kože sa zadnjih i prednjih nogu; skidanje kože sa trbuha grudi, slabina, leđa i vrata. Ručno i mehaničko skidanje kože.

OTVARANJE, VAĐENJE UNUTRAŠNJIH ORGANA

Otvaranje trupa, razdvajanje karlične kosti, obrezivanje i podvezivanje pravog creva i vađenje crevnog kompleta; otvaranje grudnog koša, vađenje organa grudnog koša; priprema organa za pregled.

RASECANJE GOVEĐIH TRUPOVA

Rasecanje goveđih trupova električnom testerom ili sekirom; vađenje mozga i endokrinih žlezda i odvajanje u posebne sudove.

OMAMLJIVANJE SVINJA

Pranje i dezinfekcija prostorija za omamljivanje; rukovanje kleštima za omamljivanje; omamljivanje i određivanje mesta električnog udara.

KLANJE SVINJA

Određivanje mesta uboda nožem i usmeravanje vrha noža prema korenu repa svinja; uvežbavanje dubine i širine reza; prihvatanje krvi i separacija.

ŠURENJE SVINJA

Priprema bazena za šurenje, priprema vode za šurenje.

ODSTRANJIVANJE DLAKA I OPALJIVANJE TRUPOVA

Skidanje čekinja, papaka i vađenje ušnih čepova; pripremanje peći za opaljivanje i rukovanje (regulisanje plamena i temperature); rukovanje ručnim plamenicima; izbrijavanje.

OTVARANJE, VAĐENJE UNUTRAŠNJIH ORGANA

Otvaranje trupa, vađenje organa trbušne šupljine.

RASECANJE TRUPA SVINJA

Rasecanje svinjskih trupova, čišćenje i održavanje pribora za rasecanje; vađenje mozga i endokrinih žlezda i odvajanje u posebne posude.

LINIJA KLANJA JAGNJADI I OVACA

Iskrvarenje, skidanje kože, vađenje unutrašnjih organa i završna obrada trupova.

OBRADA MEKIH ORGANA

Obrada jetre, srca, pluća, slezine, jezika, bubrega, itd.

OBRADA SVINJSKIH, GOVEĐIH I OVČIJIH CREVA

Razdvajanje creva, istiskivanje sadržaja i pranje creva, struganje creva (ručno i mašinski); kalibrisanje i konzervisanje creva.

OBRADA GOVEĐIH PREDŽELUDACA I GOVEĐEG I SVINJSKOG ŽELUCA

Obrada goveđih predželudaca (izbacivanje sadržaja, prevrtanje i šurenje, mašinsko ili ručno odvajanje sluzokože, pranje); obrada goveđeg i svinjskog želuca kao fermentnog organa.

PRIMARNA OBRADA SVINJSKIH POLUTKI

Skidanje leđne slanine, skidanje grudne i trbušne slanine; skidanje nogu i odsecanje glave; francuska obrada polutke.

OBRADA HAMBURŠKE I LEĐNE SLANINE

Obrada hamburške i leđne slanine, klasiranje delova obrađene slanine; krojenje leđne slanine, odvajanje kožice sa slanine.

RASECANJE POLUTKI GOVEDA I SVINJA U OSNOVNE DELOVE

Rasecanje goveđih, junećih i telećih polutki u osnovne delove; milanski rez. Razvrstavanje u kategorije. Rasecanje svinjskih polutki u osnovne delove. Najcelishodnija upotreba pojedinih kategorija u kulinarstvu.

RASECANJE OVČIJIH TRUPOVA

Rasecanje ovčijih trupova u osnovne delove. Razvrstavanje u kategorije.

OTVARANJE BUTA I PLEĆKE SVINJA

Otvaranje svinjskog buta po mišićima, razdvajanje delova buta, otvaranje svinjske plećke po mišićnim grudima; razdvajanje delova plećke, odvajanje spoljašnjeg i unutrašnjeg međumišićnog masnog tkiva, krvnih sudova, patološki promenjenih delova mesa i limfnih čvorova; odvajanje i razvrstavanje kostiju.

OTVARANJE BUTA I PLEĆKE GOVEDA

Otvaranje goveđeg buta, razdvajanje po mišićnim grupama i kategorijama. Otvaranje plećke goveda i razvrstavanje mišićnih grupa prema nameni i kategorijama; odvajanje suvišnog masnog tkiva, vezivnog tkiva, tetiva, patološki promenjenih delova, limfnih čvorova; odvajanje i razvrstavanje kostiju.

ISKOŠTAVANJE LEĐA, SLABINA, VRATA, GLAVE SVINJA I GOVEDA

Iskoštavanje i oblikovanje leđa.

Iskoštavanje i oblikovanje slabina; iskoštavanje i oblikovanje vrata; iskoštavanje i oblikovanje glave.

III razred

(14 časova nedeljno, 490 časova godišnje)

PROIZVODNJA MASTI

Priprema masnog tkiva za topljenje (pranje i usitnjavanje); punjenje uređaja za topljenje masnog tkiva, topljenje, izdvajanje i presovanje čvaraka, obrada, hlađenje, pakovanje i skladištenje masti.

ODRŽAVANJE HIGIJENE U ODELJENJIMA PRERADE, PAKOVANJA I SKLADIŠTENJA

Pranje i dezinfekcija prostorija. Održavanje mašina, aparata i uređaja u odeljenju za preradu, pakovanje i skladištenje proizvoda od mesa.

HLAĐENJE MESA

Pravilno raspoređivanje polutki i iznutrica u hladnoći; izvođenje hlađenja; skladištenje ohlađenog mesa.

SMRZAVANJE I ODMRZAVANJE MESA

Priprema tunela za smrzavanje; priprema mesa za smrzavanje; kontrola temperature i vremena smrzavanja; pražnjenje tunela; odmrzavanje smrznutog mesa.

DIMLJENJE I SUŠENJE MESA

Priprema proizvoda od mesa za dimljenje; proizvodnja dima; priprema pušnice za dimljenje i dimljenje; uskladištenje mesa nakon dimljenja.

SOLJENJE I SALAMURENJE MESA

Priprema posuda za salamurenje; priprema soli, odnosno smeše za salamurenje; pripremanje salamure; priprema mesa za salamurenje i salamurenje mesa.

PRIPREMA ZAČINA I ADITIVA

PRIPREMA OMOTAČA

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE KUVANIH KOBASICA

Izbor sirovine, priprema, kuvanje sirovine, usitnjavanje, priprema nadeva, izbor omotača, dodavanje aditiva, punjenje omotača, oblikovanje, kuvanje, hlađenje, presovanje i dimljenje.

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE BARENIH KOBASICA

Proizvodnja toplog i hladnog mesnog testa; tehnološki postupak proizvodnje hrenovki, safalade i drugih barenih kobasica.

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE POLUTRAJNIH KOBASICA (60)

Izbor sirovine; usitnjavanje mesa i masnog tkiva, priprema nadeva, punjenje u omotače, termička obrada i hlađenje.

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE TRAJNIH KOBASICA

Izbor sirovine, usitnjavanje mesa i masnog tkiva, dodavanje aditiva i začina, izbor omotača za punjenje i punjenje, stavljanje u komoru, programiranje režima dimljenja i sušenje, pražnjenje komore.

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE KOBASICA ZA PEČENJE

Izbor sirovine, usitnjavanje, priprema nadeva i punjenje u omotače.

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE SUHOMESNATIH PROIZVODA

Izbor sirovine, pripremanje sirovina za salamurenje, salamurenje, pranje, ceđenje, rolovanje, vezivanje, odsoljavanje, dimljenje i sušenje.

TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE SLANINE

Izbor sirovine, oblikovanje, salamurenje, dimljenje i sušenje.

PAKOVANJE

Upoznavanje uređaja za pakovanje, pakovanje velikoprodajnih i maloprodajnih komada mesa, pakovanje proizvoda od mesa (ručno i mašinsko), etiketiranje, pakovanje u zbirnu ambalažu.

SKLADIŠTENJE

Skladištenje proizvoda od mesa, kontrola mikrobioloških faktora u skladištu (merenje i održavanje temperature, vlažnost i pritisak).

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Programski sadržaj praktične nastave koncipiran je multidisciplinarno iz programskih sadržaja sirovina, mašina i aparata i prehrambene tehnologije.

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

Sadržaj programa praktične nastave urađen je na osnovu popisa poslova i radnih zadataka iz Jedinstvene nomenklature zanimanja.

Na početku realizacije programa praktične nastave, kao i tokom realizacije programa treba obraditi mere zaštite na radu u normalnim i vanrednim uslovima.

Realizacijom sadržaja programa treba voditi računa o korelaciji sa sadržajima teoretske nastave. Nastavne jedinice teoretske nastave prethode časovima praktične nastave, na kojima će učenici pored teoretskih znanja steći praktična znanja, odnosno gde će se osposobiti za rad. Na časovima praktične nastave treba nastojati da učenici stalno primenjuju stečena teoretska znanja na primerima praktične nastave.

Sadržaji programa praktične nastave planirani su u oblasti nastavnih celina, odnosno tema, što daje školi i nastavniku mogućnost da operativnim planom rada oblast raščlani na nastavne jedinice. Pre izrade operativnog plana rada stručni aktiv donosi normativ koliko je potrebno optimalno časova po tehnološkim operacijama za osposobljavanje učenika za obavljanje poslova i radnih zadataka. Na osnovu procenjenog normativa nastavnik praktične nastave pravi operativni plan rada, koji sadrži potrebno vreme za usvajanje tehnike i tehnologije i vreme za uvežbavanje tehnološkog postupka.

Realizacijom programa praktične nastave, nastavnik stalno prati učenika, donosi ocenu o stepenu savladanosti programa za svaki tehnološki postupak.

Realizacija programa praktične nastave može se vršiti u preduzećima i kod samostalnih zanatlija.

Škola godišnjim planom rada razrađuje način ostvarivanja praktične nastave.

Obrazovni profil: CREVAR

OSNOVE PREHRAMBENE TEHNOLOGIJE

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta osnove prehrambene tehnologije je da se kod učenika obezbede teoretska znanja za praćenje tehnologije rada i praktične nastave.

Zadaci predmeta su:

- da učenik shvati ulogu osnovnih hranljivih materija koje daju energiju i služe za izgradnju organizma, kao i ulogu materija koje regulišu pravilan tok bioloških procesa u organizmu;

- da učenik shvati osnovne karakteristike ishrane;

- da učenicima istakne značaj i ulogu mikroorganizama u prirodi;

- da ih upozna sa vrstama mikroorganizama i uslovima za njihov rast i razmnožavanje;

- da se učenici upoznaju sa osnovnim zakonima o zdravstvenom nadzoru nad životnim namirnicama i zakonom o sanitarnoj inspekciji;

- da se učenicima ukaže na način zaštite od štetnog dejstva mikroorganizma pri proizvodnji namirnica i njihovom prometu.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(3 časa nedeljno, 111 časova godišnje)

HRANLJIVE MATERIJE (4)

Definicija i podela. Energetske gradivne i zaštitne hranljive materije.

BELANČEVINE (7)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene u toku prerade. Biološka vrednost belančevina. Potrebne količine u ishrani.

UGLJENI HIDRATI (7)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene u toku prerade. Uloge i značaj ugljenih hidrata u ishrani. Potrebne količine u ishrani.

LIPIDI (4)

Prirodni izvori i rasprostranjenost. Promene masti i ulja tokom lagerovanja. Biološka vrednost i potrebne količine u ishrani.

MINERALNE MATERIJE (8)

Biološka uloga i značaj u ishrani.

VODA (3)

Uloga vode u organizmu. Voda kao sastojak namirnice.

VITAMINI (8)

Uloga vitamina u ishrani. Podela vitamina. Nalaženje vitamina u prirodi. Promene u toku konzervisanja. Dnevne potrebe za vitaminima.

MIKROBIOLOGIJA SA HIGIJENOM (31)

Značaj mikrobiologije

Uloga mikroorganizma u živoj prirodi i prehrambenoj industriji. Poreklo i rasprostranjenost mikroorganizma u biosferi.

Osnovne grupe mikroorganizama

Karakteristike i specifična uloga. Bakterije, plesni i kvasci. Uslovi za rast i razmnožavanje.

Putevi i način zagađivanja namirnica

Dejstvo mikroorganizma na namirnice. Otrovne materije koje stvaraju pojedine vrste mikroorganizama. Trovanje namirnicama. Infekcije i intoksikacije.

Opšta higijena

Njen značaj u preradi i prometu namirnica.

SASTAV VAZDUHA (4)

Uzroci od normalnog odstupana i vidovi zagađivanja.

VODA (8)

Značaj vode za opštu higijenu i proizvodnju. Uzroci i vidovi zagađivanja vode. Hemijska, bakteriološka i parazitološka zagađenost vode. Opasnost i posledice od upotrebe zagađene vode.

INFEKCIJA (3)

Način prenošenja prouzrokovača bolesti.

ZNAČAJ HIGIJENSKO-SANITARNIH USLOVA POD KOJIMA SE ODVIJA PROIZVODNJA I PROMET NAMIRNICA - DEZINFEKCIJA, DEZINSEKCIJA I DERATIZACIJA (5)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI PRI OTKUPU I TRANSPORTU I SKLADIŠTENJU SIROVINA. PROPISI KOJI REGULIŠU I SLUŽBE KOJE KONTROLIŠU USLOVE PRI OTKUPU I TRANSPORTU SIROVINA (4)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI POD KOJIMA SE ODVIJA PRERADA NAMIRNICA (4)

Higijena radnih prostorija.

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI ZA NEŠKODLJIVO UKLANJANJE OTPADAKA I OTPADNIH VODA (3)

HIGIJENSKO-SANITARNI USLOVI POD KOJIMA SE ODVIJA PROMET PREHRAMBENIH PROIZVODA (3)

OSNOVNE ODREDBE ZAKONSKE REGULATIVE ZAŠTITE NA RADU (5)

Zakon o zdravstvenom nadzoru životnih namirnica.

Zakon o sanitarnoj inspekciji.

Lična i tehnička zaštitna sredstva.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

Za izbor sadržaja programa bila je vrlo značajna i obrazovno vaspitna uloga nastave ovog predmeta, tj. njen doprinos daljem osposobljavanju učenika da logički misle i stvaralački rasuđuju. Naime, solidna osposobljenost učenika ima široki transfer na mnogobrojne delatnosti u današnje vreme i omogućava kasnije efikasno učenje i samoobrazovanje.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

MAŠINE I APARATI

CILJ I ZADACI

Cilj nastave predmeta mašine i aparati je da učenici upoznaju i osposobe se za rad na mašinama, aparatima i uređajima u preradi creva.

Zadaci predmeta su:

- osposobljavanje učenika da povežu teoretska znanja sa praktičnim radom;

- osposobljavanje učenika za rukovanje mašinama, aparatima i alatom;

- razvijanje navika kod učenika za korišćenje zaštitnih sredstava i sprovođenje lične higijene.

SADRŽAJI PROGRAMA

II razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

TEHNOLOŠKE OPERACIJE (64)

Toplotne operacije (zagrevanje, ključanje, hlađenje). Tehnološka oprema (grejači, isparivači, rashladni uređaji). Vrste i karakteristika rashladnih uređaja.

Mehaničke operacije (sitnjenje, sejanje, presovanje, prenos čvrste materije). Hidromehaničke operacije (proticanje tečnosti i gasova, mešovanje, filtriranje, centrifguriranje). Tehnološka oprema. Difuzne operacije (sušenje, vlaženje, rastvaranje, kristalizacija). Tehnološka oprema.

MERNI INSTRUMENTI (107)

Instrumenti za merenje temperature; instrumenti za merenje pristupa i relativne vlažnosti vazduha; instrumenti za merenje protoka.

III razred

(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)

MAŠINE ZA OBRADU CREVA (40)

Tipovi mašina, konstrukcija, podešavanje i priprema mašina za rad, kapacitet, efekti mašinske obrade creva, rad mašine, održavanje mašine.

MEHANIZACIJA (TRAŠOVANJE) CREVA (14)

Tipovi mašina, konstrukcija, podešavanje i priprema mašine za rad, kapacitet, efekti mašinske obrade creva, rad mašine, održavanje mašine.

ALAT ZA RUČNU OBRADU CREVA (5)

Održavanje alata, oštrenje, vrste alata.

STOLOVI ZA RUČNU OBRADU CREVA (2)

Za koje treba da imaju stolovi.

SUŠNICE ZA CREVA (6)

Konstrukcija, rad sušnice, podešavanje temperature i vlage u sušnici.

OSTALI UREĐAJI U CREVARI (7)

NAČIN ZA OSTVARIVANJE PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji nastavne teme tehnološke operacije treba upoznati učenike sa osnovama toplotnih, mehaničkih i difuzionih operacija. Dati podelu svih mašina i aparata koji se koriste u nabrojanim tehnološkim operacijama. Detaljno objasniti rashladne uređaje i njihov princip rada.

Iz oblasti merni instrumenti objasniti tehniku merenja i značaj mernih instrumenata u kontroli tehnoloških procesa. Uputiti učenike da samostalno očitavaju podatke instrumentima.

U okviru nastavnih celina tehnološka oprema, potrebno je učenike upoznati sa prikazom tehnoloških operacija, mašina i uređaja i njihovim tehničko-tehnološkim karakteristikama. Važno je upoređivati mašine iste grupe, povezujući ih sa primenom u okviru tehnološkog procesa. Program sadrži odabrana poglavlja iz teorije fenomena prenosa koja su relativna za razumevanje mehaničkih, toplotnih i difuzionih operacija. '

Važno je upoznati učenike sa vrstama alata, mašina i uređaja koji se koriste u mesarskoj struci, kao i upoznavanje načina održavanja za kvalitetnije i brže izvršavanje radnih zadataka. Pri realizaciji sadržaja programa treba voditi računa o korelaciji sa ostalim predmetima. Takođe je neophodno da se stalno povezuju programski sadržaji sa iskustvima iz prakse. Naročito je važno obučiti učenike da regulišu mašinu ili uređaj i da ustanove razlog pri nepravilnom radu. Obradom mašina i uređaja treba uvek istaći mere zaštite na radu i odabranim primerima ukazati na nepravilan rad sa mašinom, uređajima i aparatom.

Realizacija sadržaja programa treba da bude praćena i primenom raznih transportnih sredstava koji se koriste za sredstva za unutrašnji transport i objasniti njihovu ulogu i prednosti i nedostatke. Važno je spomenuti i namenska vozila koja se koriste za spoljašnji transport mesa i proizvoda od mesa, kao i uređaje za čuvanje mesa pri transportu i prezentiranju u prodavnicama.

PREHRAMBENA TEHNOLOGIJA

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta tehnologije rada je da se učenici osposobe kao neposredni izvršioci za vršenje poslova iz procesa tehnologije creva.

Zadaci predmeta su:

- upoznavanje građe i funkcije životinjskog organizma;

- da učenici upoznaju svojstva i osobine creva po vrstama životinja;

- da učenici steknu teoretska znanja iz tehnoloških postupaka prerade creva po vrstama životinja;

- da upoznaju mašine i uređaje za obradu creva;

- da im stečena teoretska znanja omoguće lakše usvajanje praktičnih znanja i umenja;

- da se osposobe za pravilno korišćenje sredstava lične higijene i sredstava zaštite na radu.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)

TELESNA GRAĐA STOKE ZA KLANJE (37)

Životinjska tkiva kao sastojci mesa i uzgrednih proizvoda (epitelno, potporno, mišićno i nervno tkivo);

Kosti (veze kostiju, podela kostiju);

Mišići (oblici i vrsta mišića);

Krvni sistem (srce i krvni sudovi, veliki i mali krvotok i limfni sistem);

Organi za disanje (nosna šupljina, ždrelo, grkljan, dušnik, pluća);

Organi za varenje hrane:

- usna šupljina,

- jezik,

- pljuvačne žlezde,

- ždrelo,

- jednjak,

- potrbušica,

- želudac, želudac konja,

- želudac preživara (burag, kapura, listavac, sirište),

- želudac svinja,

- creva: - tanka creva,

- dvanaestopalačno (duodenum),

- prazno crevo, vito crevo,

- debelo crevo,

- slepo crevo,

- veliki kolon, mali kolon,

- pravo crevo,

- žlezde u sastavu organa za varenje hrane (jetra, gušterača),

- mokraćni organi (bubrezi, mokraćovodi, mokraćna bešika),

- polni organi (muški polni organi, ženski polni organi),

- koža i produkti kože.

BOLESTI STOKE ZA KLANJE (15)

Izgled i ponašanje zdrave stoke.

Osnovna podela bolesti kod stoke za klanje.

Zarazne bolesti koje prelaze na ljude (antraks, besnilo, slinavka i šap, tuberkuloza, sakagija i crevni vetar).

Parazitarna oboljenja koja prelaze na ljude (trihinoza, bobičavost, ehinookoza).

Zarazne i parazitarne bolesti koje ne prelaze na ljude (lažno besnilo, svinjska kuga, metiljavost, plućni vlasci).

VRSTE STOKE ZA KLANJE (10)

Goveda (tipovi goveda: radni, mesnati, mlečni i kombinovani tip)

Rase goveda mlečnog tipa (crno-bela i crvena goveda)

Svinje (tipovi svinja: masni, mesnati, kombinovani)

Ovce, tipovi ovaca: kombinovani tip ovaca.

UVOD U TEHNOLOGIJU CREVA (15)

Creva kao sporedan proizvod klanja stoke.

Struktura i osobine creva

Nomenklatura i upotreba creva

Anatomska građa creva

Sluzokoža (mukoza), podsluzokoža (submukoza), mišićni slojevi i seroza (opna)

Faktori koji deluju na kvalitet creva

Klasifikacija creva

II razred

(4 časa nedeljno, 148 časova godišnje)

KOMPLET GOVEĐIH CREVA (28)

Goveđe tanko crevo

Goveđe slepo i debelo crevo

Goveđe zadnje i goveđi jednjak

Goveđe bešike (mehuri) i goveđi želuci

Teleća i juneća creva (građa creva i upotreba)

Korišćenje pojedinih delova goveđeg kompleta

KOMPLET SVINJSKIH CREVA (25)

Anatomska građa svinjskih creva

Svinjska tanka, debela, slepa, zadnja i bešika

Korišćenje pojedinih delova svinjskih creva u klaničnoj industriji - preradi mesa.

KOMPLET OVČIJIH CREVA (8)

Ovčije tanko i jagnjeće crevo, ovčije i jagnjeće sirište

KOZJA CREVA I KONJSKA CREVA (6)

Anatomska građa i upotreba.

POSTUPAK SA CREVIMA POSLE KLANJA ŽIVOTINJA (38)

Faze rada u klaničnom delu.

Obrada goveđeg tankog creva, svinjskih i ovčijih creva.

Obrada goveđeg tankog, debelog i slepog zadnjeg creva.

Obrada mokraćne bešike i jednjaka

Obrada goveđih želudaca

Obrada konjskih tankih creva

HIGIJENSKO-TEHNIČKI NEDOSTATAK CREVA (11)

Premortalne promene

Crna boja, hiporenija

Parazitni čvorići

Neprijatan miris i mehurićavost

PROMENE NA CREVIMA KOJE SE JAVLJAJU KAO POSLEDICA NEKVALITETNE OBRADE (20)

Zanečišćenje i bledo sivo boja.

Truljenje

Kiselo vrenje i užeglost creva

Otklanjanje uzroka ovih mana.

PROMENE NA CREVIMA KOJE SE JAVLJAJU NA CREVIMA TOKOM SKLADIŠTENJA (22)

Promene kod soljenih creva

Crvena boja, rđa i tamno-smeđa boja creva

Salc (sone) fleke kod creva

Promene koje nastaju kod suvih creva

Plesnivost i perforiranost suvih creva

Oštećenje od insekata i glodara

Otklanjanje uzroka oštećenja creva.

III razred

(4 časa nedeljno, 140 časova godišnje)

KLASIRANJE I KALIBRISANJE GOVEĐIH CREVA (25)

Određivanje kvaliteta A i B kod goveđih tankih creva.

Određivanje premera kod goveđih tankih creva, merenje i deklarisanje.

Određivanje kvaliteta A i B kod goveđih debelih creva kao i određivanje njihovog premera.

Merenje goveđih debelih i deklarisanje.

KLASIRANJE I KALIBRISANJE CREVA (21)

Klasiranje i kalibrisanje svinjskih creva

Određivanje kvaliteta A i B i AB

Određivanje premera kao i merenje svinjskih creva

Deklarisanje svinjskih tankih creva

Merenje i deklarisanje svinjskih debelih creva

Svinjska, šira, srednja i uža

Svinjsko zadnje crevo i slepo

Klasiranje i dužinsko određivanje goveđih opni

Klasiranje i kalibrisanje ovčijih creva

Određivanje A i B kao i AB kvaliteta ovčijih creva

Određivanje premera, merenje i deklarisanje ovčijih creva.

KLASIRANJE I PAKOVANJE SUVE ROBE (28)

Klasiranje i dužinsko određivanje suvih goveđih mehurova i jednjaka.

Klasiranje i dužinsko merenje goveđih zadnjih suvih creva.

Klasiranje i dužinsko merenje svinjskih suvih mehura.

Klasiranje i pakovanje junećih, telećih, ovčijih i jagnjećih sirišta.

Pakovanje suvih opni.

Pakovanje suvih goveđih tankih creva.

KONZERVIRANJE CREVA SUŠENJEM (18)

Konzerviranje sušenjem goveđih zadnjih i slepih creva.

Konzerviranje sušenjem goveđih mehurova i jednjaka.

Konzerviranje sušenjem svinjskih mehurova.

Konzerviranje sušenjem junećih, telećih, ovčijih i jagnjećih sirišta.

Sušare i princip rada sušara.

KONZERVIRANJE CREVA SOLJENJEM (18)

Dejstvo soli na mikroorganizme, sastav soli i granulacija koja se upotrebljava za konzervaciju creva.

Konzerviranje solju goveđih tankih, debelih slepih i svinjskih debelih creva.

Konzerviranje solju ovčijih i svinjskih (mašinski)

Konzerviranje solju goveđih opni.

SKLADIŠTENJE GOTOVIH PROIZVODA (30)

Hladnjače kao sredstvo za održavanje gotove robe.

Magacini za skladištenje suve robe.

Oštećenja koja se javljaju tokom skladištenja.

Pakovanje i otprema gotovih proizvoda.

Ambalaža koja se koristi pri otpremi soljene robe.

Ambalaža koja se koristi pri otpremi suve robe.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

U operativnom (tematskom) planu rada sadržaje programa svake teme treba razraditi na nastavne jedinice, po pravilu u trajanju od jednog školskog časa.

Pri objašnjavanju pojedinih delova sadržaja programa potrebno je pripremiti nastavna sredstva (grafičke prikaze, modele, učila itd.) i na njima dati potrebna tumačenja.

Nakon završetka određenih tema, odnosno nastavnih jedinica, neophodno je, gde god je to moguće, dati i zadatke za vežbanje na času i domaće zadatke.

Učenike koji pokazuju posebno interesovanje za ovaj predmet treba upućivati na odgovarajuću literaturu.

PRAKTIČNA NASTAVA

CILJ I ZADACI

Cilj predmeta praktične nastave je da se učenici obuče za neposredan rad u preradi creva.

Zadaci predmeta su:

- osposobljavanje učenika za obradu kompasta životinja po vrstama;

- osposobljavanje učenika za preradu creva, opni i želuca po vrstama domaćih životinja;

- osposobljavanje učenika za primenu propisa prehrambene industrije;

- stvaranje navika kod učenika o ekonomičnom i racionalnom korišćenju sirovina i uređaja;

- stvaranje navika kod učenika da održavaju ličnu higijenu, higijenu radnog mesta, sirovina, gotovih proizvoda i primenu sredstava zaštite na radu.

SADRŽAJI PROGRAMA

I razred

(10 časova nedeljno, 370 časova godišnje)

Pomoćni poslovi u preradi creva. Mere zaštite na radu.

Upoznavanje telesne građe stoke u klanici.

Tkiva mišića, kosti i organa domaćih životinja.

Prepoznavanje obolele stoke.

Prepoznavanje vrste i rase stoke.

Postupak sa crevima posle klanja po vrstama životinje (pakovanje, transport do crevare).

II razred

(14 časova nedeljno, 518 časova godišnje)

OBRADA GOVEĐEG KOMPLETA (GOVEĐA TANKA, DEBELA, SLEPA, ZADNJA I JEDNJAK)

OBRADA GOVEĐEG ŽELUCA I MEHURA

OBRADA SVINJSKOG KOMPLETA

- Svinjska tanka

- Svinjska debela

- Svinjska slepa

- Svinjski mehuri

OBRADA OVČIJEG KOMPLETA

- Ovčije tanko crevo

MAŠINSKA OBRADA SVINJSKIH CREVA

- Opis mašine i rad na mašini

MAŠINSKA OBRADA GOVEĐIH CREVA

- Opis mašine i rad na mašini

OBRADA KONJSKIH CREVA

- Obrada mehaničkim putem

- Obrada hemijskim putem

PRERADA GOVEĐIH CREVA

- Sortiranje

- Kalibrisanje

- Merenje

- Deklarisanje

PRERADA SVINJSKIH CREVA

- Sortiranje

- Kalibrisanje

- Merenje

- Deklarisanje

PRERADA OVČIJIH CREVA

- Sortiranje

- Kalibrisanje

- Merenje

- Deklarisanje

III razred

(14 časova nedeljno, 490 časova godišnje)

PRERADA GOVEĐIH OPNI

- Sortiranje i pakovanje

PRERADA ŽELUDACA

- Juneći želudac

- Ovčiji želudac

- Jagnjeći želudac

- Teleći želudac

PRERADA GOVEĐE SUVE ROBE

- Goveđi suvi mehuri

- Goveđi suvi jednjaci

- Goveđi suvi kulari

PRERADA SVINJSKE SUVE ROBE

- Svinjski suvi mehurovi

KONZERVIRANJE PROIZVODA SUŠENJEM

- Rad sušara

KONZERVIRANJE PROIZVODA SOLJENJEM

- Konzerviranje proizvoda soljenjem - dejstvo soli na proizvod i njihovo održavanje, hlađenje

- Skladištenje gotovih proizvoda.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)

Programski sadržaj praktične nastave koncipiran je multidisciplinarno iz programskih sadržaja sirovina, mašina i aparata i prehrambene tehnologije.

Pri realizaciji programa ovog predmeta treba stalno imati u vidu zadatke koji su dati uz program.

Sadržaj programa praktične nastave urađen je na osnovu popisa poslova i radnih zadataka iz Jedinstvene nomenklature zanimanja.

Na početku realizacije programa praktične nastave, kao i tokom realizacije programa treba obraditi mere zaštite na radu u normalnim i vanrednim uslovima.

Realizacija sadržaja programa treba da bude praćena primenom didaktičkih principa, savremenih nastavnih metoda, sredstava i oblika rada. Treba uvek dati prednost onim metodama i oblicima rada koji u većoj meri doprinose aktivnom uključivanju učenika u nastavni proces i stvaralački rad radi sticanja znanja. Nastava ovog predmeta treba da bude tako organizovana i izvođena da se u što većoj meri stvori njena efikasnost i produktivnost, uz puno angažovanje učenika u nastavnom procesu.

Realizacijom programa praktične nastave, nastavnik stalno prati učenika, donosi ocenu o stepenu savladanosti programa za svaki tehnološki postupak.

Realizacija programa praktične nastave može se vršiti u preduzećima i kod samostalnih zanatlija.

Škola godišnjim planom rada razrađuje način ostvarivanja praktične nastave.

ZAVRŠNI ISPIT

Završnim ispitom proverava se da li je učenik sposoban da samostalno, stručno i bezbedno obavlja poslove i radne zadatke zanimanja obuhvaćenih odgovarajućim obrazovanim profilom.

Završni ispit sastoji se iz:

1. praktičnog rada i

2. usmene provere znanja.

1. PRAKTIČNI RAD

Sadržaji praktičnog rada definišu se prema zahtevima obrazovnih profila iz sledećih oblasti:

Obrazovni profil: PEKAR

- priprema sirovina,

- tehnološki postupci za spravljanje testa,

- fermentacija testa,

- tehnološki postupci pečenja,

- tehnološki postupak proizvodnje hleba i peciva,

- tehnološki postupak proizvodnje bureka, štrudle i ostalog.

Obrazovni profil: MESAR - KOBASIČAR

- Proizvodnja goveđeg, svinjskog mesa, goveđeg i jagnjećeg mesa,

- Proizvodnja kobasičarskih proizvoda;

- Proizvodnja suhomesnatih proizvoda;

- Rasecanje i kategorizacija mesa namenjenog prodaji;

- Proizvodnja masti,

- Obrada unutrašnjih organa.

Obrazovni profil: CREVAR

- Obrada goveđeg kompleta

- Obrada goveđeg želuca i mehura

- Obrada ovčijeg kompleta

- Mašinska obrada svinjskih, goveđih, konjskih creva

- Prerada goveđih, svinjskih i ovčijih creva

- Prerada goveđih opni i želuca

- Prerada suve robe

- Konzerviranje proizvoda sušenjem i soljenjem.

Zadaci za praktični rad treba da budu jasno formulisani, primereni zahtevima obrazovnih profila i vremenu za izvršenje.

Pre izrade praktičnog rada učenik je dužan da sačini plan rada u pismenoj formi. Plan obavezno treba da sadrži: zadatak, faze i radne operacije, metode i postupke, sredstva rada, potreban materijal i literaturu.

Praktičan rad se ostvaruje u školi, proizvodnoj organizaciji i samostalnoj zanatskoj radnji u zavisnosti od obrazovnog profila.

2. USMENA PROVERA ZNANJA

Tokom izrade praktičnog rada i usmene provere znanja učenik daje potrebna objašnjenja o načinu izvođenja radova postupcima i radnim operacijama, materijalu i upotrebi odgovarajućih mašina, alata i drugog pribora za rad, kao i odgovore na druga pitanja članova komisije, koja se odnose na obavljeni zadatak.

Za vrednovanje rezultata završnog ispita treba imati u vidu naročito:

- opštu pripremljenost kandidata da samostalno primenjuje stečena znanja, umenja i veštine;

- kakvu je sposobnost, spretnost, urednost i radnu disciplinu pokazao;

- u kolikoj je meri pokazao smisao za racionalnu organizaciju posla, postupke i radne operacije, upotrebu odgovarajućeg alata i drugih sredstava radi utvrđivanja potrebne količine materijala;

- kakve je rezultate i kvalitet rada ostvario.

NAPOMENA:

Postupak i organizaciju završnog ispita treba razraditi posebnim pravilnikom u školi.

Sledeći