KOMADI IZ ZBIRKI
- Bruno Brun: Izbor malih komada (Prosveta, Beograd) i/ili drugi komadi adekvatne težine.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset lestvica;
- dvadesetpet etida;
- tri kompozicije po slobodnom izboru.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna durska i jedna molska lestvica sa toničnim trozvukom, dominantnim i umanjenim septakordima, napamet;
2. Dve etide različitog karaktera;
3. Komad uz pratnju klavira, napamet.
(2 časa nedeljno, 70 godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Vežbanje dugih tonova i intervala od e malo do e3.
- Dalji rad na razvoju tehnike.
LESTVICE
- Sve durske i molske lestvice sa toničnim trozvukom, dominantnim i umanjenim septakordom.
- E-dur, Ef-dur, Ge-dur i Fis-dur svirati kroz tri oktave.
- Hormatska lestvica od e malo do ge3.
ETIDE
- Bruno Brun: Škola za klarinet (Prosveta, Beograd), III sveska i/ili neka druga škola adekvatne težine.
KOMADI IZ ZBIRKI
- Bruno Brun: Izbor malih komada (Prosveta, Beograd),
- J. Lanselot i A. Klasens: Klasični klarinet (M. Kombre, Pariz, sveske Ce i De)
i/ili drugi komadi adekvatne težine.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- šest durskih i šest molskih lestvica;
- trideset etida;
- pet kompozicija po slobodnom izboru.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna durska i jedna molska lestvica sa toničnim trozvukom, dominantnim i umanjenim septakordom, napamet;
2. Dve etide različitog karaktera;
3. Komad uz pratnju klavira, napamet.
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje muzikom na nivou osnovnoškolskog znanja i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
Postavljanje optimalne i stabilne osnove za uspešan i nelimitiran razvoj potencijalog reproduktivnog umetnika, pri čemu perspektiva razvoja i umetnički dometi ne smeju zavisiti od slučajnosti spontane postavke duvanja. U tom cilju je neophodno u I razredu veoma polako, pedantno i temeljito ovladavati svakim pojedinim elementom osnova tehnike duvanja, kao i bazičnim elementima optimalne koordinacije intelektualnog, emocionalnog, fiziološkog i fizičkog aspekta sviranja na duvačkom instrumentu.
- Ovladavanje osnovama funkcionalno optimalne i zdravstveno bezbedne tehnike disanja.
- Formiranje volumena disajnih puteva.
- Formiranje optimalne ambažure.
- Optimalna impostacija usnika.
- Ovladavanje optimalnim držanjem instrumenta.
- Optimalna impostacija duvanja na instrumentu.
Postavljanje osnova za optimalnu koordinaciju intelektualnog, emocionalnog, fiziološkog i fizičkog aspekta sviranja na duvačkom instrumentu:
- stabilnost;
- relaksacija;
- smirenost;
- efikasnost;
- vertikala tela;
- fleksibilnost stava;
- stabilna, relaksirana, mirna i efikasna pozicija za držanje instrumenta.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Ovladavanje osnovama veštine disanja.
- Formiranje ambažure i ataka.
- Impostacija usnika.
- Impostacija instrumenta.
- Postavljanje tonova.
- Početak sviranja iz nota.
OVLADAVANJE OSNOVAMA VEŠTINE DISANJA
- Aktivacija i jačanje stražnjeg dela pluća iz sedećeg stava:
b) forsiranim pretklonom sa punim plućima;
b) disanjem u forsiranom pretklonu.
- Dijafragmatsko disanje stražnjim delom pluća u poziciji ležanja na stomaku.
- Aktivacija dijafragme glasnim brojanjem u poziciji ležanja na stomaku.
- Svesno ovladavanje dijafragmom. Formiranje dugog, stabilnog, mirnog, ujednačenog toka vazduha dugim i tihim izdržavanjem suglasnika "SSS" u stojećem stavu.
- Formiranje volumena disajnih puteva (rad pred ogledalom).
Formiranje ambažure i ataka (rad pred ogledalom):
- postavljanje facijalne muskulature u optimalnu poziciju za duvanje;
- ispuštanje vazduha kroz stisnute usne u optimalnoj poziciji za duvanje - bez ataka;
- proizvodnja tona vibracijom usana (zujanje usnama) u optimalnoj poziciji za duvanje;
- zujanje drugog tona, nanošenje instrumenta, udisaj, atakiranje tona slogom "tu";
- zujanje različitih visina tona;
- zujanje glisanda (uzlazno, silazno, vraćanje na početni ton);
- atakiranje tona kod zujanja sa upotrebom sloga "tu";
- zujanje tonova intoniranih na klaviru;
- širenje opsega zujanjem uz klavir.
Impostacija usnika (rad pred ogledalom):
- Zujanje ravnog tona, nanošenje usnika na njegovo prirodno mesto na usne i skidanje usnika, sve bez promene visine tona (ton na usniku mora imati prirodnu zvučnost, a visina tona treba biti u optimalnom registru za početak sviranja na instrumentu, G1'-C2).
- Širenje opsega na usniku, preko glisanda.
- Zujanje, nanošenje usnika, udisaj bez skidanja usnika, atak i skidanje usnika, sve bez promene visine tona.
- Zujanje ravnog tona, nanošenje, uzlazni i silazni glisando, vraćanje na početni ton, udisaj bez skidanja usnika (krajevima usta), atakiranje iste visine tona kao na početku, uzlazni i silazni glisando, vraćanje na početni ton i skidanje usnika. Kod nanošenja i skidanja usnika se ne sme promeniti visina tona, a sva četiri ravna tona moraju biti iste visine.
- Sviranje glisanda na usniku (sa i bez atakiranja) uz datu intonaciju početnog i završnog tona.
Početak sviranja iz nota:
- Sviranje celih nota, sa i bez pauza i upoznavanje repeticija, sve na jednom tonu, što bližem optimalnom tonu za početak rada na instrumentu:
sviranje iz nota na usniku.
- Sviranje iz nota ritmičkih vežbi zujanjem i na usniku.
- Sviranje iz nota ritmičkih vežbi na zadatu intonaciju, zujanjem i na usniku.
- Sviranje iz nota melodijsko-ritmičkih vežbi na zadatu intonaciju, zujanjem i na usniku.
Držanje instrumenta:
- Optimalno držanje instrumenta u stabilnoj i relaksiranoj poziciji postavljenoj na početku učenja.
Vežbe disanja na instrumentu:
- Duvanje vazduha kroz instrumenat bez usnika na svakoj od sedam pozicija ventila.
- Duvanje svih sedam pozicija ventila (0, 2, 1, 1-2, 2-3, 1-3, 1-2-3) na jedan vazduh, na instrumentu bez usnika.
- Duvanje ritmičkih vežbi na instrumentu bez usnika (na raznim pozicijama ventila).
Postavljanje prvog tona na instrumentu:
- Zujanje tona Ce1 ili Ge1, nanošenje instrumenta na zujanje usnikom i skidanje instrumenta, sve bez promene visine tona. Ton na instrumentu mora imati punu zvučnost, sa gustim i kompaktnim tonskim jezgrom, dobrom projekcijom i solidnim volumenom.
- Zujanje tona, nanošenje instrumenta, udisaj, atakiranje i skidanje instrumenta, bez promene visine tona. Prvi ton mora da se završi stabilno, bez tonskih ili intonativnih promena, a drugi da bude precizno i čisto atakiran.
- Sviranje iz nota postavljenog tona (paziti na zvučnost).
Postavljanje ostalih tonova (maksimum do opsega kvinte):
- Po istom sistemu po kojem je postavljan prvi ton postavljati i ostala četiri tona, jedan po jedan i kombinovati ih sa svim ranije naučenim tonovima.
- Vežbe na kombinacijama dva do pet tonova.
Postavljanje kontrole sviranja:
- Kontrola tona do nivoa osmina.
- Veština kontrole tona u raznim dinamikama od p do f.
- Veština kontrole krešenda i dekrešenda bez narušavanja kvaliteta tona i intonacije.
- Početak rada na sistematskoj studiji legata.
- Stabilizacija kontrole elementarnih artikulacija.
- Kontrola kvaliteta tona u stakatu.
- Početak rada na fleksibilnoj tehnici alikvotnog preduvavanja.
- Rad na tehničkim vežbama.
OBAVEZAN MINIMUM PROGRAMA
- četiri durske skale u jednoj oktavi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
LITERATURA
- Đorđe Tošić: Kompletna metoda, sveska I
- Dubravko Marković: Pripremne vežbe za trubu
- Dubravko Marković: Početne vežbe za trubu
- Čarls Kolin: Početne studije ѕa trubu
- A. Mitronov: Škola ѕa trubu
- Đorđe Tošić: Kompozicije sa klavirskom pratnjom ili neka druga odgovarajuća literatura.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna lestvica;
2. Dve vežbe različitog karaktera;
3. Jedan komad sa klavirskom pratnjom, napamet.
NAPOMENE
Smotre u toku školske godine i obavezni javni nastupi ne podležu konvencionalnom, numeričkom načinu ocenjivanja. Njihova svrha je da omoguće javni uvid u kvalitet nastavnikovog rada i proces učenikovog razvoja i napretka, kao i da budu neophodan poligon za učenikovo rano sticanje izvođačkog iskustva.
Školama se ostavlja mogućnost da, u okvirima svojih školskih programa, propišu neki drugi vid ocenjivanja (usmeni ili pismeni komentar nastavnika ili grupe nastavnika, članova odgovarajuće komisije).
Učeniku je na smotri u toku školske godine dopušteno da svira iz nota, ali na obaveznim javnim nastupima i na smotri na kraju školske godine mora da svira napamet, jednako kao na svim ostalim javnim nastupima, smotrama i godišnjim ispitima, do kraja školovanja u osnovnoj muzičkoj školi.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Postepena i pedantna nadgradnja osnova postavljenih u I razredu i njihova elementarna primena:
- Postupno i pažljivo širenje opsega.
- Sviranje u datom opsegu u različitim intervalima.
- Kontrola tona u celim notama, polovinama i četvrtinama.
- Tehnika kontrole tona u dekrešendu.
- Ovladavanje elementarnim artikulacijama (tenuto, legato i markato).
Vežbe na alikvotnim tonovima:
- Minimalni opseg: malo fis do ce2.
- Rad na alikvotnom preduvavanju u 7 pozicija u polovinama.
- Početak pedalnih tonova.
- Maksimalni opseg u zavisnosti od trenutnih mogućnosti učenika da svira visinu lako, kvalitetno i bez pritiska na usne.
LESTVICE
- Ce-dur kroz jednu oktavu u celim notama, polovinama i četvrtinama, sa različitim kombinacijama legata na skali u četvrtinama i osminama (u slučaju poteškoća sa opsegom, umesto ove lestvice može se uzeti neka druga lestvica koja odgovara individualnim mogućnostima učenika ili ukoliko učenik lako svira duboke tonove, a ima probleme sa visokim tonovima, datu skalu može svirati kompenzativno, na primer: Ce1, de1, e1, ef1, ge1, ef1, e1, de1, ce1, ha, a, ge, a, ha, ce1; ce1, e1, ge1, e1, ce1, ge, ce1).
TONALITETI
- četiri durske i četiri molske lestvice u jednoj oktavi sa razloženim trozvukom.
METRIKA: 4/4, 3/4 i 2/4.
RITAM: cele note, polovine, polovine s tačkom, četvrtine i odgovarajuće pauze.
ARTIKULACIJA: tenuto i legato.
LITERATURA
- Đorđe Tošić: Kompletna metoda, sveska I
- Đorđe Tošić: Udžbenik fleksibilne tehnike za nižu školu (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
- Dubravko Marković: Osnovne vežbe u četvrtinama
- V. Vurm: 45 Lakih etida za trubu
- Sigmund Hering: Tečaj za trubu (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
ili neka druga odgovarajuća literatura.
- Dubravko Marković: Tonalne studije (studije odgovarajućeg nivoa)
- Dubravko Marković: Škola za trubu (do nivoa predviđenog programskim zahtevima)
- Alojz Strnad: Metoda učenja trube (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
Kompozicije sa klavirskom pratnjom:
- Najmanje dve kompozicije u nivou gradiva, po izboru nastavnika
- Najmanje dva nastupa tokom školske godine
LITERATURA
- D. Marković: Lake kompozicije za početnike na trubi
- Đorđe Tošić: Kompozicije sa klavirskom pratnjom ili neka druga odgovarajuća literatura.
- D. Marković: Zbirka lakih kompozicija za trubu (lakše kompozicije)
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
4. Jedna vežba, etida ili pesma iz gradiva;
5. Dve skale: durska i molska;
6. Jedna kompozicija sa klavirskom pratnjom, napamet.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Dalja nadgradnja osnova i njihova primena u elementarnoj interpretaciji:
- Dalje širenje opsega bez pritiskanja usnika na usne.
- Proširenje sposobnosti sviranja intervala.
- Kontrola tona do nivoa osmina.
- Veština kontrole tona u raznim dinamikama od p do f.
- Veština kontrole krešenda i dekrešenda bez narušavanja kvaliteta tona i intonacije.
- Početak rada na sistematskoj studiji legata.
- Stabilizacija kontrole elemenarnih artikulacija.
- Kontrola kvaliteta tona u stakatu.
Vežbe na alikvotnim tonovima:
- Minimalni opseg: malo fis do e2.
- Maksimalni opseg u zavisnosti od trenutnih mogućnosti učenika da svira visinu lako, kvalitetno i bez pritiska na usne.
- Rad na preduvavanju u VII poziciji u polovinama, četvrtinama i osminama.
- Rad na pedalnim tonovima.
Opseg u sviranju iz nota: malo fis do e2, po mogućstvu g2.
LESTVICE
- četiri durske i četiri molske lestvice kroz jednu oktavu u četvrtinama i osminama, sa ritmičkim varijacijama i artikulacijama na skali u četvrtinama i u osminama sa trozvucima
- hromatika.
TONALITETI: durski i molski tonaliteti do tri ili četiri predznaka.
METRIKA: 4/4, 3/4, 2/4, 3/8, 6/8
RITAM: cele note, polovine, polovine s tačkom, četvrtine, četvrtine s tačkom i osmine i odgovarajuće pauze.
ARTIKULACIJE: tenuto, markato, stakato, legato.
DINAMIKA: od piano do forte i krešendo i dekrešendo.
STUDIJA LEGATA: terce i kvarte u polovinama i četvrtinama i osminama legato.
LITERATURA
- Č. Gordon: Škola za trubu
- Đorđe Tošić: Kompletna metoda, sveska I
- Đorđe Tošić: Udžbenik fleksibilne tehnike za nižu školu (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
- V. Vurm: 45 Lakih etida za trubu
- Dubravko Marković: Škola za trubu (do nivoa predviđenog programskim zahtevima)
- Alojz Strnad: Metoda učenja trube (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
- Sigmund Hering: Tečaj za trubu (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
ili neka druga odgovarajuća literatura.
KOMPOZICIJE SA KLAVIRSKOM PRATNJOM
- Najmanje dve kompozicije u nivou gradiva, po izboru nastavnika.
LITERATURA
- Đorđe Tošić: Kompozicije sa klavirskom pratnjom
- J. B. Arban: Popularne melodije i pesme ѕa trubu iѕ Grande metode Francuske Edicije
- D. Marković: Zbirka lakih kompozicija za trubu (lakše kompozicije i kompozicije srednje težine)
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna etida;
2. Dve skale: jedna durska i jedna molska;
3. Jedna kompozicija sa klavirskom pratnjom, napamet.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Sistematska nadgradnja osnova kroz njihovu primenu u tehnički složenijim zahtevima:
- Očuvanje non presa i širenje opsega.
- Dalje usavršavanje sviranja intervala.
- Kontrola tona u šesnaestinama.
- Postavljanje pravilnog ataka za portato.
- Kontrola kvaliteta tona u stakatisimu.
- Kontrola tona od pp i ff.
- Sistematska studija legato intervala do oktave.
Vežbe na alikvotnim tonovima:
- Minimalni opseg: malo fis do ge2.
- Maksimalni opseg u zavisnosti od trenutnih mogućnosti učenika da svira visinu lako, kvalitetno i bez pritiska na usne.
Minimalni opseg u sviranju iz nota: malo fis do be2.
LESTVICE
Durske i molske skale zaključno sa šest predznaka kroz oktavu po mogućnosti do kvintdecime u četvrtinama, osminama i šesnaestinama, sa ritmičkim varijacijama i artikulacijama na skali u četvrtinama i osminama i obrtajima trozvuka u četvrtinama i osminama.
TONALITETI: durski i molski zaključno sa šest predznaka.
Sve durske i molske lestvice u jednoj oktavi.
Hromatika.
METRIKA: 4/2, 3/2, 2/2, 4/4, 3/4, 2/4, 2/8, 3/8, 4/8, 6/8, 9/8, 12/8.
RITAM: cele note, polovine, četvrtine, osmine, šesnaestine i sinkope sa odgovarajućim pauzama.
ARTIKULACIJE: tenuto, markato, stakato, legato, i portato.
DINAMIKA: od pianisimo posibile do fortisimo posibile i krešendo i dekrešendo.
STUDIJA LEGATA: legato intervali do oktave u polovinama i četvrtinama.
LITERATURA
- Đorđe Tošić: Kompletna metoda, sveska I
- A. Petit: Grande metoda za kornet
- J. B. Arban: Grande metoda
- V. Vurm: 40 Etida za trubu
- Alojz Strnad: Metoda učenja trube (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
- Đorđe Tošić: Udžbenik fleksibilne tehnike za nižu školu (izbor vežbi odgovarajućeg nivoa)
- Sigmund Hering: Etide ѕa trubu
ili neka druga odgovarajuća literatura.
- Dubravko Marković: Osnovne vežbe u šesnaestinama
KOMPOZICIJE SA KLAVIRSKOM PRATNJOM
- Najmanje dve kompozicije u nivou gradiva, po izboru nastavnika. uz preporuku da jedna kompozicija bude cikličnog tipa (koncert ili sonata).
LITERATURA
- Đorđe Tošić: Kompozicije sa klavirskom pratnjom
- J. B. Arban: Popularne melodije i pesme za trubu iz Grande metode Francuske Edicije
- Dubravko Marković: Zbirka lakih kompozicija za trubu
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve etide: jedna tehnička i jedna melodijska;
2. Dve skale (durska i molska);
3. Jedna kompozicija sa klavirskom pratnjom po mogućnosti ciklična, napamet.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA DUVAČKIH INSTRUMENATA
(klarinet, truba)
U nastavi duvačkih instrumenata posebnu pažnju treba usmeriti na oblikovanje tona, njegovu pravilnu postavku kroz upoznavanje sa osnovama tehnike disanja i pravilnu impostaciju usnika ili piska. Od samog početka, u okviru registra koji omogućava najlakšu emisiju tona, primeniti sve elemente koji se odnose na pravilno uzimanje vazduha i njegovo racionalno korišćenje kroz odgovarajuće oblikovanje usana kod trube i pravilno oblikovanje usana kod klarineta.
Posebnu pažnju u nastavi duvačkih instrumenata obratiti na tonske vežbe preko kojih učenik treba tokom školovanja u osnovnoj muzičkoj školi da ovlada tonovima svog instrumenta podjednako zvučno i kvalitetno u različitim registrima.
Uporedo sa tonskim raditi i na tehničkim vežbama koje, počev od jednostavnijih ka složenijim, doprinose razvoju svih tehničkih elemenata vladanja instrumentom. Posebnu pažnju usmeriti na sviranje vežbi u različitim artikulacijama.
U toku školovanja obraditi sve tonalitete, durske i molske, sa toničnim trozvukom. U sviranju lestvica primenjivati razloženo sviranje, kao i sviranje dominantnih durskih i umanjenih septakorda kod molskih tonaliteta. Lestvice uvek svirati u određenom ritmu od početka do kraja, u istom tempu, bez ubrzavanja i usporavanja. Lestvice obavezno svirati napamet.
U toku školovanja u radu na etidama, bez obzira na godinu učenja, uvek do kraja insistirati na potpunom ovladavanju svakog tehničkog i tonskog zahteva koji je zadat u notnom tekstu. Uputiti učenika na analitičan pristup rada koji se odnosi na tonalitet i predznake u toku same vežbe, složenije ritmičke, tehničke i tonske elemente, kao i rad na pojedinim pasažima koji zahtevaju posebnu pažnju. Kod učenika, preko etida raznovrsnog sadržaja i zahteva, razvijati urednost u vežbanju, poštovanje svake note i oznake u notnom tekstu koje se odnose na tempo, dinamičko i agogičko nijansiranje. U radu sa komadima za izvođenje uz pratnju klavira, od samog početka kod učenika razvijati osećanje za interpretaciju koja u sebi sadrži osnovne stilske karakteristike kompozicije i kroz pravilno usmeravanje omogućiti svakom učeniku razvijanje njegove sposobnosti i muzikalnosti.
U okviru svih elemenata koji čine nastavni proces (tonske i tehničke vežbe, lestvice, etide i komadi za izvođenje uz pratnju klavira), neophodno je pažnju učenika usmeriti na intonaciju i čisto sviranje koje može omogućiti samo pravilna postavka instrumenata i pravilna primena tehnike disanja.
(solfeđo, teorija muzike)
Nastava teoretskih predmeta za učenike oštećenog vida osnovne muzičke škole koji izučavaju klarinet i trubu traje šest godina i obuhvata I i II pripremni razred, program solfeđa Odseka za klasičnu muziku od I do IV razreda i program teorije muzike u IV razredu.
Nastava se odvija u grupama do šest učenika.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Pevanje pesama po sluhu - pesme za decu i izvorne narodne pesme. Vežbe muzičke memorije. Usmeno opažanje lakših melodijskih motiva. Pevanje grupno i pojedinačno. Slušanje muzike za decu sa instrumentima sa magnetofona, gramofonskih ploča, kasete, kompaktdiska. Slušanje priča i drugih tekstova za decu uz muzičku ilustraciju i literaturni prikaz slušanja muzike.
Muzičko stvaralaštvo za decu - improvizacija melodije na zadati tekst. Muzičke igre za decu, igre za razvijanje sluha i igre prostorne orijentacije.
Osobine tona: jačina, visina, trajanje i boja. Zvuk - određen i neodređen. Razlikovanje i uočavanje zvuka iz različitih zvučnih izvora - zvukovi iz prirode, zvukovi predmeta različitih materijala i namena. Korišćenje zvuka u prostornoj orijentaciji.
Razvijanje ritma. Opažanje lakših ritmičkih motiva.
Prikazivanje melodije pokretom. Prikazivanje ritma pokretom.
Obrada brojalica u različitim kombinacijama. Taktiranje taktova 2/4, 3/4, 4/4.
Organizovanje raznih aktivnosti kojima nastavnik smatra da će probuditi kreativnu maštu učenika.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
MELODIKA
- Primeri u notnom sistemu na Brajevom pismu.
Ce-dur.
- Osnovna jedinica za brojanje - četvrtina note. Taktovi 2/4, 3/4, 4/4. Promena taktova. - Notne vrednosti: cela, polovina, polovina s tačkom, četvrtina note i odgovarajuće pauze. Ligatura.
- Opažanje melodijskih motiva u okviru gradiva izvedenih na klaviru ili glasom. Usmeni melodijski diktat. Pevanje lakših melodijskih motiva. Pevanje pesmica sa tekstom.
RITMIKA
- Osnovna jedinica za brojanje - četvrtina nota.
- Taktovi: 2/4, 3/4, 4/4.
- Notne vrednosti i odgovarajuće pauze kao u melodici.
- Promena taktova.
- Ligatura.
- Usmeni ritmički diktat.
TEORIJA
Lestvica, tetrahord, stupanj, stepen, polustepen.
CILJ
Razvijanje muzikalnosti i pismenosti kroz prožimanje vaspitnog i obrazovnog procesa.
ZADACI
- Razvijanje muzičkih sposobnosti (muzičke memorije, sposobnosti praćenja melodijskog, polifonog i harmonskog toka).
- Razvoj shvatanja muzike i muzičkog pisma sa razvojem muzičkog mišljenja.
- Usađivanje zvučnih predstava i njihovo vezivanje sa slikom, odnosno slike sa zvukom kroz sticanje znanja i veština (melodika, ritam, diktati).
- Upoznavanje muzičke literature, interpretacije i osnovnih elemenata muzičkih stilova.
- Osamostaljivanje učenika i razvoj njihovih kreativnih sposobnosti.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Tonaliteti Ce, Ge, Ef-dur i a-mol, de-mol. Detaljna obrada. Lestvično kretanje i skokovi u tonove toničnog trozvuka, vođicu i subdominantu. Obrada primera iz literature za duvače. Pevanje kadenci svih obrađenih tonaliteta.
- Primena oznaka za tempo, dinamiku, artikulaciju i fraziranje. Dvoglasno pevanje motiva, dvoglasa bordunskog tipa i obrada nekoliko kanona. Pevanje srpskih narodnih pesama sa tekstom i solmizacijom.
- Priprema: e-mol. Pevanje lestvice i kadence; primeri iz literature; opažanje tonova.
RITAM
- Metričke vrste i ritmičke figure: taktovi 2/4, 3/4, 4/4, 2/2, 3/8 i 6/8 (takt 6/8 bez podele jedinice); figure dvodelne podele sa pauzama i lukovima, osnovne figure četvorodelne podele i punktirane figure na dve i jednoj ritmičkoj jedinici; sinkopa.
- Ravnomerno čitanje u violinskom i bas ključu umerenim i brzim tempom.
- Ritmičko čitanje na na utvrđenim pozicijama solmizacionih slogova i čitanje odgovarajućih inserata iz instrumentalne literature.
- Manuelna reprodukcija.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
- Opažanje, intoniranje i zapisivanje pojedinačnih i više tonova u obrađenim tonalitetima.
- Usmeni melodijsko ritmički diktat. Opažanje metra, pevanih pesama sa tekstom.
- Intoniranje intervala i toničnih kvintakorada u svim navedenim tonalitetima.
- Pojmovi i termini vezani za notno pismo, lestvicu, intervale i trozvuke. Ton i tonske osobine. Osnovni tonovi i hromatski znaci. Intervali do oktave i postavljanje u linijskom sistemu.
- Štimovi lestvica koji se obrađuju
TEORIJA MUZIKE
- Teorijsko upoznavanje sa durskim lestvicama do četiri predznaka i molskim lestvicama a, de, e i ce-mol.
- Konstrukcija durskih i molskih kvintakorada na osnovnim tonovima obrađenih lestvica u prvom razredu.
- Osnovne oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku iz muzičke literature.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Obnavljanje i utvrđivanje tonaliteta obrađenih u I razredu sa težim ritmičko-melodijskim sklopovima.
- Postavka: e-mol, A-dur, ce-mol, De-dur. Transponovanje motiva.
- Priprema: upoređivanje toničnih kvintakorada i tetrahorada, pevanje lakih melodijskih vežbi u duru i istoimenom molu (a-A, Ce-ce, de-De).
- Priprema: ge-mol, Be-dur, ha-mol. Pevanje kadenci navedenih tonaliteta.
- Tehnički deo: hromatske skretnice i prolaznice, uz harmonizaciju na klaviru.
- Dvoglasno pevanje motiva, kanona, jednostavnih primera i jednoglasne kompozicije sa klavirskom pratnjom. Odgovarajući primeri iz instrumentalne literature i nacionalne muzičke tradicije.
RITAM
- Metričke vrste i ritmičke figure.
- Obnavljanje metričkih vrsta i proširivanje figura četvorodelne podele - sinkopa i punktirane figure na ritmičkoj jedinici. Nove mere: 3/2 i 3/8.
- Triola u osnovnim merama 2/4 i 3/4, 4/4.
- Ravnomerno čitanje u violinskom, bas i tenor ključu (za instrumentaliste koji ga koriste). Parlato vežbe i čitanje odgovarajućih primera iz literature.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
- Opažanje tonova i motiva i njihovo intoniranje.
- Opažanje apsolutnih visina.
- Intoniranje 2 do 3 male terce u nizu.
- Opažanje i intoniranje štimova obrađenih tonaliteta.
- Opažanje i intontoniranje durskog i molskog trozvuka iz kadence i od osnovnih tonova.
- Intoniranje hromatskih skretnica.
- Opažanje metričkih vrsta preko pesama sa tekstom.
- Ritmički diktati, kratki motivi, melodijski diktati iz melodike, usmeno opažanje motiva, i pojedinačnih tonova i melodijsko-ritmičkih diktata.
TEORIJA MUZIKE
- Sve durske i molske lestvice koje su obrađene. Upoređivanje paralelnih i istoimenih lestvica i njihovih toničnih kvintakorada a-Ce-ce, de-De-ha, ge-Ge-e, a-A itd. Izgovor malih i velikih terci u nizu.
- Konstrukcija svih kvintakorada.
- Lestvični kvintakordi u harmonskom molu.
- Intervali do oktave i uvod u obrtaje intervala bez vrste samo imena.
- Nove oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku.
ISPITNI PROGRAM
1. Melodijski diktat do dva predznaka;
1. Lestvice, intervali trozvuci, tetrahordi;
2. Melodijski primer. Tonaliteti iz gradiva I i II razreda;
3. Parlato: violinski i bas ključ.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Obnavljanje utvrđivanje obrađenih tonaliteta iz II razreda.
- Obrada: ha-mol, ge-mol, Be-dur, fis-mol i E-dur.
- Primena hromatskih skretnica i prolaznica uz harmonizaciju nastavnika na klaviru.
- Transponovanje motiva.
- Pevanje melodija u duru i istoimenom molu - mutacija
- Informativno: dijatonska modulacija iz dura na dominantu (Ef-Ce-Ef itd.).
RITAM
- Utvrđivanje obrađenih metričkih vrsta i ritmičkih figura, parlato, diktati, posebno triole.
- Nove metričke vrste 9/8, 12/8, 5/8 i 7/8.
- Ravnomerno i ritmičko čitanje kao i manuelno izvođenje ritma prema navedenom gradivu.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
- Opažanje tonova motiva i dvozvuka u tonalitetu, usmeno i pismeno.
- Opažanje apsolutnih visina - usmeno i pismeno.
- Opažanje akorada iz kadenci obrađenih tonaliteta.
- Ritmički diktat u okviru gradiva i jednostavni melodijsko-ritmički diktat.
TEORIJA MUZIKE
- Sve durske i molske lestvice i lestvični intervali u duru i harmonskom molu, tetrahordi.
- Postavka prekomernog i umanjenog kvintakorda, obrtaji intervala i konsonantnih kvintakorada, dominantni septakord i umanjeni septakord.
- Proširivanje znanja iz terminologije korišćenjem instrumentalne literature.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Utvrđivanje svih obrađenih tonaliteta sa težim skokovima.
- Obrada: Es-dur, cis-mol, A-dur, ef-mol. Samo teoretski Ha-dur, Fis-dur, be-mol i es-mol.
- Transponovanje motiva, dvoglasni primeri i kompozicije uz klavirsku pratnju.
- Informativno: modulacije u paralelni i dominantni tonalitet.
- Mutacije - laki melodijski primeri.
RITAM
- Kvintola, sekstola i septola na ritmičkoj jedinici i triola na polovini jedinice.
- Nove metričke vrste: 8/8 i 9/8, ostali narodni ritmovi u primerima iz muzičkog folklora.
- Parlato: čitanje primera iz odgovarajuće instrumentalne literature i instruktivne vežbe.
- Primena umereno laganih, umereno brzih i brzih tempa.
- Poznavanje svih oznaka koje prate instrumentalnu literaturu. Opažanje intoniranja diktati.
OPAŽANJE I INTONIRANJE
- Opažanje osnovnih tonova i apsolutnih visina u obimu - usmeno i pismeno.
- Opažanje štimova i njihovo intoniranje.
- Intoniranje i opažanje dominantnog i umanjenog septakorda i njihovo vezivanje za tonalitet.
- Ritmički i melodijski diktati u okviru gradiva.
ISPITNI PROGRAM
1. Diktat do četiri predznaka;
2. Melodijska vežba tonaliteti do četiri predznaka (skretnice, prolaznice i mutacija);
3. Parlato: promena ključa, violinski i bas, sa svim ritmičkim figurama.
LITERATURA
- Pandurović, Aleksandrović i Jelić: Solfeđo za I i II razred četvorogodišnje i I razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- Aleksandrović i Jelić: Solfeđo za III razred četvorogodišnje i II razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- Aleksandrović: Solfeđo za IV razred četvorogodišnje i II razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
Osnovni didaktičko-metodički postupci obuhvataju razvijanje zvučnih predstava s notom slikom, kako za oblast melodike, tako i za oblast ritma. Ovim se nastavnim smerom usklađuje rad na diktatima s pevanjem i ritmičkim čitanjem. Zvučne predstave su, po pravilu, melodijski primeri (pesme sa tekstom i primeri iz literature), melodijski motivi (za transponovanje, radi učvršćivanja skokova u pojedine stupnjeve; za pevanje uvek u originalnom tonalitetu radi postavljanja boje tonaliteta i za postavljanje metričkih vrsta i ritmičkih figura) i, tek na trećem mestu, lestvični nizovi (raspevavanje učenika, širenje obima glasa, upoznavanje lestvica).
Primeri se obrađuju po sluhu, u početnim razredima ili iz notnog teksta, naravno uz pomoć nastavnika, a i pevanjem solmizacionim slogovima uz taktiranje. Svaka nova nastavna oblast praćena je navedenim postupcima koji se potom prenose na opažanje pojedinačnih i više tonova, ritmičkih figura, metričkih vrsta i usmenih melodijsko-ritmičkih diktata.
Ostale discipline, teorija, opažanje, intoniranje sa diktatom usko se povezuju sa nastavnim gradivom iz melodike i ritma, naročito u prva dva razreda. Za sve godišnje ispite, šestogodišnjeg četvorogodišnjeg i dvogodišnjeg obrazovanja ispitne vežbe i zadatke ne piše predmetni nastavnik, već su istovetne za sve učenike i zadaje ih aktiv nastavnika solfeđa.
RASPORED GODIŠNJEG GRADIVA
Prilikom planiranja nastave za celu godinu, polugodište i tromesečje, treba predvideti vreme za obnavljanje već postavljenih metodskih jedinica, kao i njihovo dalje razrađivanje. Posle određenja kada će se pripremati i postaviti jedan tonalitet treba imati u vidu to da se u poslednja dva meseca školske godine ne postavljaju nove lestvice. To isto važi i za ritmičke postavke, jer je i za melodiku i za ritam potrebno određeno vreme kako bi se zvučne predstave usvojile i nadogradile novim zahtevima (više skokova, teži zahtevi za ritmičko čitanje, primena vokalne i instrumentalne literature iz gradiva tog razreda, pismeni diktati, pevanje primera sa lista) - a radi pripremanja učenika za što samostalnije izvođenje i opažanje muzičkog toka.
Kada se u okviru metodske jedinice planira novo gradivo iz ritma treba koristiti pevanje u već poznatom tonalitetu, a kada je postavka nove lestvice u pitanju treba koristiti poznate ritmičke figure i metričke vrste. Novo gradivo uvek prati - posle postavke - rad na prepoznavanju, kao najelementarnijem vidu učenja. Pismeni diktati i pevanje sa lista (bez prethodne pripreme) slede kasnije, na drugim časovima, kao i prilikom obnavljanja prethodnih postavki, ali sa većim zahtevima. Time se garantuje postojanje koncentričnih krugova, poznatih u svim pedagoškim disciplinama u školama opšteg obrazovanja.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
Opažanje pojedinačnih tonova osnova je pamćenja zvuka svakog stupnja u lestvici. Opažanje pojedinačnih tonova treba početi sa nekoliko tonova (najbolje tri) i to u jednoj do dve oktave. Postepeno se brzina sviranih tonova povećava i širi obim (do tri oktave) s tim da se identifikovani tonovi pevaju solmizacijom kada se izvode u glasovnom registru, a izgovaraju ili zapisuju kada se primenjuje veći obim. Ovome treba dodati prepoznavanje intervala, odnosno prepoznavanje dva simulativno odsvirana tona koja učenici najpre prepoznaju pevanjem, a potom utvrđuju koji je interval (u zavisnosti od programa određenog razreda).
Prepoznavanje više tonova (uz primenu ritmičkih diktata) vodi ka uspešnom beleženju usmenih i pismenih diktata, a prepoznavanje akorada ka razvijanju harmonskog sluha.
Usmene diktate (melodijske i ritmičke) učenici izvode grupno i pojedinačno, naročito neposredno posle učinjene greške u pevanju ili pisanju diktata. Pevanjem diktiranog motiva učenici razvijaju memoriju, a ona se dalje usavršava tehnikom rada na samodiktatu (zapisivanje naučene pesme, ili pevanje melodijskog primera sa table i njegovog zapisivanja posle brisanja).
Intoniranje tonova, prema usmenom diktatu nastavnika, treba da se izbegava (osim kada se priprema neki detalj). Treba koristiti notnu sliku - tabulator jer se tako više vezuje zvuk sa notnom slikom. Intoniranje intervala i akorada treba što više vezivati za tonalitet, odnosno lestvicu koja se tada obrađuje u melodici. Intoniranje i opažanje akorada, dakle ima za oslonac kadencu, kao i odnos trozvuka na glavnim stupnjevima. Kao dopuna ovih postupaka intoniraju se akordi i od slobodnih datih tonova, ali uvek sa imenovanjem tonova.
Diktati kao rezultat postavljenih zvučnih predstava su obavezni na svakom času. Pismene diktate ne mogu uspešno da rade učenici koji nisu vežbali pisanje nota i prepisivanje vežbi iz udžbenika i na taj način savladali čitko i brzo čitanje i, naročito, pravilnu ortografiju.
Ritmički diktati i zapisivanje pojedinačnih tonskih visina prethode svakoj pojavi melodijsko-ritmičkih diktata.
Opažanje apsolutnih visina, oblast koja je, kao nova, uvedena prilikom koncipiranja prethodnih Nastavnih planova i programa planirano je da se radi od II razreda. Dakle, opažanje svih hromatskih tonova od V do I stupnja a-mola i de-mola, s tim da se opaženi tonovi ne pevaju, već se izgovaraju abecedom ili zapisuju. Dalji razvoj se prenosi u srednju školu s tendencijom proširivanja registra i ubrzavanja diktiranja, ali sa obaveznom pauzom između svake tonske visine. Ovime se ubrzava rad na melodici i diktatima.
MELODIKA
Novinu predstavlja savlađivanje lestvica u nekoliko etapa. Priprema tonaliteta, u početnim razredima, izvodi se učenjem pesmama po sluhu, prvo sa tekstom, a potom solmizacijom, opažanjem diktiranih tonova sličnih kretanju melodije u pesmi (po uzoru na mnoge strane škole) prikazivanjem i teorijskim tumačenjem lestvice.
Postavka podrazumeva obnavljanje naučene pesme, utvrđivanje lestvice abecednim izgovorom u sekundama i tercama, izgovorom toničnog trozvuka i kadence, prepoznavanjem motiva, pevanjem instruktivnih vežbi i lakših primera iz literature i savlađivanjem jednog kanona. Opažanje tonova i kasnije intervala i akorada iz kadenci, pevanje težih primera iz literature i dvoglasnih primera odvija se u obliku obnavljanja tonaliteta obično sledeće godine. Tada se utvrđuju teži skokovi. Ova faza obrade tonaliteta praćena je pisanim diktatima, dok je prethodna bazirana na usmenim diktatima, od pismenih je traženo zapisivanje samo pojedinačnih tonova i više tonova.
U trećem i četvrtom razredu, kada učenici imaju dovoljno usvojene funkcionalne odnose, odnosno stabilne stupnjeve, priprema i postavka slede neposredno jedna iza druge. One lestvice koje imaju veliki broj predznaka savlađuju se teorijski ili upoređivanjem, izvode se pevanjem lestvica i kadence i ilustruju primerom iz literature (Cis-dur na primer).
Ritam je izražen u sadržajima programa kroz postavljanje ritmičkih figura i metričkih vrsta. Ove postavke, kao i u melodici, prati korišćenje odgovarajućih primera pesama sa tekstom ili iz literature. Nastavnik svojim izvođenjem postavlja zvučne predstave (figure, vrste), a učenici uče primere napamet i koriste ih za dalju postavku ritma. Ona se odvija na sledeći način: prepoznavanje motiva, izvođenje kratkih ritmičkih motiva sa novim gradivom, manuelno izvođenje, učenje ritmičkih primera bez tonskih visina, savlađivanje ritmičkih etida - parlato uz pomoć nastavnika radi pravilnog akcentovanja, ispitivanje naučenog gradiva, samostalno izvođenje novih zadataka sa sličnim sadržajem, pismeni diktati i čitanje primera iz vokalne i instrumentalne literature.
Opažanje vrsta takta stalno prati rad na ritmu i prenosi se na zapisivanje ritmičkih okosnica naših narodnih pesama i igara.
Pre rada na parlatu, ali i kasnije (vežbe sa promenom ključa), koristi se čitanje u jednakom trajanju ispisanih nota, sa ili bez obeležene metričke vrste. Ravnomernim čitanjem učenici savlađuju kontinuirano praćenje notnog teksta sa obeleženim tempom, a time i tehniku čitanja literature koju sviraju, odnosno pevaju (bez vraćanja kod učinjene greške!).
Domaći zadatak treba da sadrži: prepisivanje nota, vežbe iz ortografije, utvrđivanje naučenih ritmičkih etida, vežbe ravnomernog čitanja, utvrđivanje dobro naučenih primera za postavku melodike i ritma (pesme sa tekstom i primeri iz literature), eventualno, utvrđivanje onih melodijskih vežbi koje su obrađene na času.
CILJ
Teorijsko objedinjavanje svih muzičkih pojmova i izraza, kao i povezivanje teorijske nastave sa solfeđom i nastavom instrumenta, odnosno pevanja.
ZADACI
- Upoznavanje muzičkih pojmova i pojava.
- Vladanje zakonitostima teorije muzike.
- Ostvarivanje funkcionalnih zadataka - sticanje brzine u shvatanju tonskih odnosa (lestvice, intervali i akordi).
- Vladanje muzičkom ortografijom.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Postavljanje i upoređivanje lestvica.
- Tonaliteti.
- Obrada intervala.
- Postavljanje akorada.
- Mnogostranost tonova.
- Pojmovi i definicije
- Ornamenti.
GRADIVO
- Lestvice: sve durske i molske lestvice. Upoređivanje istoimenih tonaliteta, kao i paralelnih. Upoređivanje lestvica udaljenih za hromatski polustepen. Enharmonske lestvice.
- Intervali i akordi: obrtaji intervala, složeni intervali. Ispisivanje šifri osnovnih intervala. Obrtaji konsonantnih kvintakorada. Umanjeni i prekomerni kvintakord bez obrtaja. Konstrukcija ovih kvintakorada na istom tonu. Lestvični kvintakordi. Mnogostranost tonova. Mali durski septakord (ia dominanti) sa obrtajima. Umanjeni septakord na VII stupnju u molu sa razrešenjem i poluumanjeni u duru sa razrešenjem. Sve vrste septakorada.
- Pojmovi i definicije: proširivanje znanja osnovnim pojmovima i poznavanje novih termina iz oblasti tempa, artikulacije, agogike i ritma. Osnovni ukrasi i figure (ornamenti).
ISPITNI PROGRAM
1. Pismeni deo:
- šifre intervala i akorada;
- predznaci pojedinih lestvica;
- vrste intervala i akorada - princip testa.
2. Usmeni deo:
- izgradnja intervala i akorada;
- oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku.
PREPORUČENA LITERATURA
- Drobni i Vasiljević: Teorija muzike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- D. Despić: Teorija muzike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- M. Tajčević: Teorija muzike.
U početnim razredima težište rada je na opismenjavanju učenika u okviru domaćih zadataka - prepisivanje primera iz udžbenika i imenovanje ispisanih nota i notnih zapisa po diktatu nastavnika (ovladavanje notnim pismom u violinskom i bas ključu, obeležavanje notnih trajanja i pauza kao i vrste takta). Redosled notnih tonova, izgovor solmizacijom i abecedom, uspešno je savladan kada učenici nižu sve tonove uzlazno i silazno od bilo kog početnog tona u sekundama, a zatim u tercama u obimu dve oktave. Iako se kvintakord teorijski obrađuje u drugom razredu, u prvom razredu je predviđena priprema kako bi se lakše usvojio kroz izgovor terci i trozvuka na glavnim stupnjevima obrađenih durskih lestvica (kadenca).
Osnovne pojmove nastavnik objašnjava primereno uzrastu učenika. U početnim razredima će to biti jednostavna objašnjenja, a potom će se usložnjavati zavisno od razvoja shvatanja učenika i metodske jedinice. Sve osnovne pojmove: stupanj, stepen, polustepen, predznaci, tetrahord, lestvica, trozvuk, kadenca, takt, taktica, tempo i drugo, trebalo bi ispisivati na tabli rečima i notnom slikom, a i pokazivati i odsvirati na instrumentu. Izgradnja tetrahorda od bilo kog osnovnog tona i pronalaženje polustepena izvanredna je vežba za shvatanje lestvica. Uviđanjem rasporeda celih stepena i polustepena u tetrahordu učenici su spremili za teorijsku izgradnju svih dijatonskih lestvica. Već u I razredu se može postaviti princip izgradnje durskih lestvica: na poznati gornji (dominantni) tetrahord Ce-dura dodavanjem naviše tetrahorda sa polustepenom na kraju niza dobija se Ge-dur lestvica (kvintni krug naviše) i suprotan smer - od toničnog tetrahorda Ce-dura spuštanjem još jednog tetrahorda sa istim rasporedom celih stepena i polustepena dobijamo Ef-dur (kvintni krug naniže). Hromatske promene osnovnih tonova događaju se u smeru kretanja - kod lestvica sa povisilicama u gornjem tetrahordu (vođica), a kod lestvica sa snizilicama u donjem tetrahordu (subdominanta).
Molske lestvice se postavljaju kao lestvice sa istim tonovima paralelnog dura. Radi očuvanja i daljeg učvršćivanja već prethodno postavljenih harmonskih funkcija (T-SD-D), u početnom razredu obrađivati kadencu harmonskog mola. Obradom svih vrsta molske lestvice utvrđuje se dominantni tetrahord abecednim izgovorom. Izgovaranjem svih tonova dominantnih tetrahorada molske lestvice ulazi se u oblast hromatike. Promenu u harmonskom molu objasniti harmonskim razlozima (durska dominanta), a u melodijskom molu melodijskim razlozima (eliminisanje prekomerne sekunde).
Kvintne krugove treba obraditi u III razredu kao i nizanje povisilica (poslednja povisilica - vođica) i snizilica (pretposlednja snizilica - ime tonaliteta). U kasnijim razredima upoređivati, teorijski i zvučno, istoimeni dur i mol, paralelne lestvice, lestvice udaljene za hromatski polustepen i enharmonske lestvice.
Preporučuju se pismena vežbanja: ispisivanje predznaka zadate lestvice u oba ključa, ispisivanje lestvičnog niza sa predzvucima ispred nota, prepoznavanje lestvice na osnovu ispisanog niza (ne uvek od prvog stupnja), upoređivanje lestvičnih tetrahorda, pronalaženje jednog tetrahorda u više lestvica i drugo.
Obrada intervala je predviđena takođe u početnim razredima. Najpre lestvični intervali, i to imenovanjem bez vrste, a kasnije se vrsta intervala povezuje sa određenim mestom u lestvici (na primer: velike terce na glavnim stupnjevima u duru). Veoma je važno postavljanje intervala u linijski sistem i njegovo brzo prepoznavanje. Izgradnja intervala, imenovanje abecedom, ispisivanje intervala i korišćenje šifri vežbaju se usmenim i pismenim putem. Obrtaje intervala, takođe, treba vežbati usmeno i pismeno, a kasnije definisati ove pojmove. Intervale sekstu i septimu teorijski postavljamo kao obrtaj odgovarajućih intervala. Umanjene i prekomerne intervale prikazujemo sa razrešenjem; u školi za osnovno muzičko obrazovanje prikazujemo prekomernu kvartu i umanjenu kvintu i njihovo pronalaženje u tonalitetu.
Lestvične kvintakorde, koji se ispevavaju u melodici, trebalo bi vežbati i usmenim izgovorom (sa povećanjem brzine izgovora). Kada se obrade vrste kvintakorda, vežbati izgradnju durskog i molskog kvintakorda od istog tona (usmeno i pismeno vežbanje, a i vežbanje na instrumentu). Može se teorijski postaviti u umanjeni i prekomerni kvintakord jer upoređivanjem sa durom i molom ova postavka nije teška učenicima. Svaki kvintakord se izgovara i u svojim obrtajima, u nizu - kvintakord, sekstakord, kvartsekstakord (na ovaj način učenici klavirskog odseka sviraju trozvuk od prve godine). Svesnim prihvatanjem da jedan ton može biti osnovni ton, terca ili kvinta različitih kvintakorada uvodimo učenike u harmonsko mišljenje - usmena i pismena vežbanja izgradnje od istog tona, naviše i naniže, kvintakorda, sekstakorda i kvartsekstakorda.
Septakordi se lako usvajaju nakon usmenih i pismenih vežbanja za terce i kvintakorde. MD7 oe vezuje za dominantu dura i mola. Predstavljanjem dominantnog septakorda u linijskom sistemu ukazati na položaj tonike, podjednako udaljene od najnižeg i najvišeg tona. Vežbanje izgradnje dominantnog septakorda i njegovih obrtaja je usmeno, pismeno i na klaviru sa razrešenjem u odgovarajući tonični trozvuk. Isti postupak se koristi kod umanjenog i poluumanjenog septakorda. Ostale septakorde takođe postavljamo u tonalitet i vežbamo bržu i tačniju izgradnju. Hromatskim promenama pojedinih tonova u duru (mol-duru) i molu (harmonski i melodijski mol) ukazujemo i na promenu u vrsti septakorda, kao i kvintakorda.
U radu sa učenicima sve oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku trebalo bi primenjivati od prve naučene pesme. Učenje ovih oznaka, sa italijanskim nazivima, bez muzičkog sadržaja ne omogućava učenicima da upoznaju karakter kompozicije. Postupno usvajanje ovih termina, uz adekvatan prevod, pomoći će učenicima da na odgovarajući način interpretiraju i prepoznaju muzički sadržaj.
2. ODSEK ZA SRPSKO TRADICIONALNO PEVANJE I SVIRANJE
CILJEVI
- Razvijanje ljubavi prema narodnoj umetnosti i tradicionalnom narodnom pevanju i sviranju.
- Upoznavanje tehnike disanja i pevanja/sviranja.
- Osposobljavanje učenika za samostalno izvođenje pesme/svirke.
- Razumevanje muzičke fraze, artikulacije, stila i dinamike.
- Osposobljavanje učenika za koncertnu aktivnost.
- Osposobljenost za dalji nastavak školovanja.
ZADACI
- Redovno pohađanje nastave, vežbanje i interesovanje za audio izdanja tradicionalne srpske muzike.
- Prepoznavanje svoje muzičke tradicije.
- Razlikovanje autentičnog izvođenja od stilizacije i obrade.
- Poznavanje osnovne tehnike pevanja/sviranja.
- Pravilno držanje tela pri pevanju/sviranju (ume da drži narodni instrument).
- Izvođenje osnovnih tehničkih vežbi.
- Izvođenje jednostavnih melodija manjeg ambitusa.
- Izvođenje jednostavnijih ukrasa.
- Izvođenje pesme/svirke u celini.
- Prepoznavanje različitih vokalnih/instrumentalnih stilova.
- Izvođenje osnovnih dinamičkih nijansi.
- Muzikalno pevanje/sviranje sa razumevanjem onoga što izvodi.
- Osposobljavanje za pevanje/sviranje na javnim nastupima.
- Ponašanje na sceni.
- Dostizanje psiho-fizičke spremnosti za javno izvođenje.
- Javno prezentovanje naučene pesme/svirke.
- Pevanje/sviranje dve pesme/svirke.
- Muzikalno izvođenje pesme/svirke.
- Osposobljavanje za nastavak školovanja.
2.1. SRPSKO TRADICIONALNO SVIRANJE
Tradicionalno sviranje neguje se kroz upoznavanje sa duvačkim (aerofonim) i žičanim (kordofonim) narodnim instrumentima. Svaki učenik bira narodni instrument koji će učiti i to mu je ujedno i glavni predmet.
U trećoj i četvrtoj godini osnovne muzičke škole, učenici pohađaju predmet grupno sviranje (za one koji sviraju frulu ili kaval i dr, odnosno instrumente koji mogu da se sviraju u duetu) ili pohađaju još jedan narodni instrument po izboru i to prema planu i programu za prvi, odnosno drugi razred osnovne muzičke škole po kome se izučava drugi instrument.
(frula, dvojnice, okarina, šupeljka, duduk, kaval, diple, gajde)
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- U okviru nastavnog programa neophodno je učenika upoznati sa istorijskim nastankom i razvojem instrumenta, postavkom i načinom dobijanja tona, načinom zatvaranja otvora na instrumentima i postavkom prstiju, postavkom usana u odnosu na usnik, osnovama tehnike disanja i kontrolom daha.
- Ovladati tonovima lestvice i raditi na kvalitetu tona koji se dobija.
- Raditi na formiranju karakterističnog tona tradicionalnih narodnih svirala i sve navedene elemente primenjivati u sviranju narodnih melodija.
LITERATURA
- Olivera Vasić i Dimitrije Golemović: Narodne pesme i igre u okolini Bujanovca, Etnografski institut SANU, Beograd, 1980.
- Mirjana Vukičević-Zakić: Dvojnice bordunskog tipa u muzičkoj tradiciji istočne Srbije, Razvitak, god. XXXII, br. 3-4, Zaječar, 1992, 104-109.
- Dimitrije Golemović: Instrumentalna tradicija Vlaha (Prilog etnomuzikološkom proučavanju područja akumulacije HE Đerdap II), Razvitak 4-5, Zaječar, jul-oktobar, 1983, 87-93.
- Dimitrije O. Golemović: Narodni muzičar Krstivoje Subotić, Istraživanja 1, Valjevska Kolubara (etnomuzikologija i etnokoreologija), Beograd, 1984.
- Dimitrije O. Golemović: Graditelj dvojnica Proko Puzović, Zvuk br. 1, Sarajevo, 1984, 56-67.
- Dimitrije O. Golemović: Narodna muzika Podrinja, Sarajevo, Drugari, 1987.
- Dimitrije Golemović: Muzička tradicija Azbukovice, SIZ kulture i fizičke kulture opštine Ljubovija, 1989.
- Dimitrije Golemović: Narodna muzika užičkog kraja, Etnografski institut SANU, Beograd, 1990.
- Ljubinko Miljković: Muzička tradicija Srbije III - Donja Jasenica, Centar za kulturu Donja Jasenica, Smederevska Palanka, 1985.
- Dragoslav Dević: Okarina (selo Donja Mutnica, Srbija), Rad VII kongresa SFJ (Ohrid 1960), Ohrid, 1964, 204-215.
- Dragoslav Dević: Savremene tendencije razvoja svirale u Srbiji u procesu akulturacije, Razvitak br. 4-5, Zaječar, 1978, 69-71.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika Dragačeva (oblici i razvoj), Beograd, 1986.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika Crnorečja (u svetlosti etnogenetskih procesa), JP ŠRIF Bor, Kulturno-obrazovni centar Boljevac, FMU Beograd, 1990.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika, Kulturna istorija Svrljiga II, Narodni univerzitet - Svrljig, Prosveta - Niš, 1992, 427-539.
- Vladimir R. Đorđević: Srpske narodne melodije (južna Srbija), Skoplje, 1928.
- Vladimir R. Đorđević: Srpske narodne melodije (predratna Srbija), Beograd, 1931.
- Ljubica i Danica Janković: Narodne igre II, Beograd, 1937.
- Iste, Narodne igre V, Beograd, 1949.
- Iste, Narodne igre VI, Beograd, 1951.
- Iste, Narodne igre VII, Beograd, 1952.
- Iste, Narodne igre VIII, Beograd, 1964.
Za rad obavezno koristiti audio snimke seoskih svirača.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Dve tradicionalne melodije različitog karaktera.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastaviti rad na daljem razvoju elementarne tehnike sviranja i proširenje sviračkog ambitusa preko oktave.
- Uvođenje ukrasnih tonova i složenijih ritmičkih figura (kao i aksak ritmova).
- Obavezno slušanje terenskih snimaka i pokušaj da se nauče po sluhu.
- Raditi na osposobljavanju učenika da iz notnog zapisa pročitaju narodnu melodiju.
- U ovoj fazi rada treba otpočeti sa sviranjem jednostrukih i dvostrukih predudara pred veće notne vrednosti, polovine i četvrtine.
- Posebno treba insistirati na agogičkim i dinamičkim melodijskim zahtevima kroz posebne vežbe kao i kroz konkretne muzičke primere.
LITERATURA iz I razreda, kao i:
- Aleksandar Linin: Narodni muzički instrumenti, Skoplje, 1986.
- Ljiljana Pešić: Narodni muzički instrumenti na Kosovu i Metohiji, Rad XIV kongresa SUFJ (Prizren 1967), Beograd, SUFJ, 1974, 97-99
U radu obavezno koristiti i terenske snimke seoskih svirača.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri tradicionalne melodije različitog karaktera.
(2 časa nedeljno, 70 godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Rad na izvođenju zahtevnijih melodija u pogledu melodijsko-ritmičkih i metričkih problema,
- Početni rad na sviranju improvizacija, rabadžijske i putničke svirke.
- Posebnu pažnju treba posvetiti virtuozitetu kroz veći rad na tehnici i razvoju muzikalnosti.
- Usavršavanje ukrasnih tonova, posebno jednostrukih i dvostrukih predudara i postudara na četvrtini ili osmini osnovne notne vrednosti.
LITERATURA iz I i II razreda, kao i:
- Mirjana Vukičević: Diple Stare Crne Gore, Beograd, Odeljenje za etnologiju filozofskog fakulteta u Beogradu, 1990.
- Petar D. Vukosavljević: Gajde u Srbiji (njihova sazvučja i mogućnost uklapanja u savremeni orkestar), Beograd, Radio Beograd, 1979.
- Petar D. Vukosavljević: Erske gajde, Beograd, Radio Beograd i Narodni univerzitet u Svrljigu, 1981.
- Dimitrije O. Golemović: Gajdaš Dimitrije Perić (prilog proučavanju muzičke tradicije severoistočne Srbije), Razvitak, god. XXV, br. 1, Zaječar, 1985, 83-90.
- Dragoslav Dević: Opšti pregled narodnih muzičkih instrumenata u Vojvodini sa posebnim osvrtom na gajde u Srbiji, Rad XX kongresa SUFJ (Novi Sad 1973), Beograd, SUFJ, 1978, 173-190.
- Vladimir Đorđević: Skopske gajdardžije i njihovi muzički instrumenti, Glasnik skopskog naučnog društva, knj. 1 sv. 2, Skopje, 1926.
- Aleksandar Linin: Gajde na Balkanu, Skopje, 1969, 305-315.
- Miljković Ljubinko: Banja (rukopisni zbornik - etnomuzikološke odlike i zapisi arhaične i novije vokalne i instrumentalne tradicije sokobanjskog kraja), Nota, Knjaževac, 1978.
Pored gore navedene literature obavezno koristiti i audio snimke seoskih svirača.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri tradicionalne melodije različitog karaktera.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Na ovom nivou rada učenik mora biti spreman na spretno izvođenje svih tonova koji se mogu dobiti na instrumentu i ukrasnih tonova poput mordenta, praltrilera, trilera.
- Izvođenje lestvice kroz dve oktave i u različitim ritmičkim kombinacijama (u zavisnosti od tehničkih mogućnosti instrumenta).
- Pojačan rad mora biti usmeren na parlando rubato primere, najčešće improvizacije i virtuozna narodna kola sa složenim zahtevima u pogledu agogike i dinamike.
- Upoznavanje učenika i sa ostalim duvačkim narodnim instrumentima, kao što su žigafon, modifikovana frula i dr, kao i sa drugim načinima usavršavanja tehničkih mogućnosti duvačkih instrumenata.
LITERATURA
Sva navedena u prethodnim razredima.
Pored literature i postojećih notnih zapisa u radu svakako treba koristiti i audio snimke tradicionalnog narodnog sviranja.
U okviru četvorogodišnje redovne nastave poželjno je da učenici pokušaju da naprave neki od instrumenata i da ovladaju veštinom pravljenja i održavanja piskova kod gajdi.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri tradicionalne melodije različitog karaktera.
(gusle - od jednostrunih do trostrunih i sve vrste tambura)
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje učenika sa istorijskim nastankom i razvojem navedenih instrumenata.
- Upoznavanje sa postavkom i načinom dobijanja tona, držanjem gudala kod gusala, usaglašavanjem žica kod tambure.
- Kroz jednostavne primere započeti sa ovladavanjem veštine koja se odnosi na istovremeno pevanje i sviranje na guslama.
- Posebno treba uputiti učenike u održavanje instrumenta.
LITERATURA
- Mitar S. Vlahović: O guslama i guslarima u pirotskom kraju, GEM u Beogradu, knj. XI, Beograd, 1936, 142-159.
- Sava Vukosavljev: Tambura samica, Zbornik radova XXXIV kongresa SUFJ, Tuzla, 1987, 493-497.
- Dimitrije O. Golemović: Narodna muzika Podrinja, Sarajevo, Drugari, 1987.
- Dimitrije Golemović: Muzička tradicija Azbukovice, Ljubovija, SIZ kulture i fizičke kulture opštine Ljubovija, 1989.
- Dimitrije Golemović: Narodna muzika užičkog kraja, Etnografski institut SANU, Beograd.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika Dragačeva (oblici i razvoj), Beograd FMU, 1986.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika, Kulturna istorija Svrljiga II, Narodni univerzitet u Svrljigu, Niš - Prosveta, 1992, 427-539.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika Crnorečja (u svetlosti etnogenetskih procesa), Beograd, JP ŠRIF Bor, Kulturno-obrazovni centar Boljevac, FMU Beograd, 1990.
- Jasminka Dokmanović: Ćemane iz jugoistočne Srbije - od komparativnog pogleda do elemenata etno-socioloških procesa, Razvitak, god. XXXII, br. 3-4 (1988-1989), 1992, 110-112.
- Vladimir Karakašević: Gusle i guslari, Letopis Matice srpske, knj. 195, sv. 3, Novi Sad, 1-35.
- Milivoje Knežević: Gusle javorove, Rad VII Kongresa SFJ (Ohrid 1960), Ohrid, 1964.
- Radmila Radović: Narodni guslar Pero Ostojić (Prilog proučavanju epskog stvaralaštva zvorničkog Podrinja), Zbornik radova XXXIV kongresa SUFJ, Tuzla, 1987, 309-316.
- Ljubinko Miljković: Muzička tradicija Srbije III, Donja Jasenica, RO Centar za kulturu "Donja Jasenica", Smederevska Palanka, 1985.
- Radmila Stojanović: Gusle i guslari Jablanice i Puste Reke, Rad XXVIII kongresa SUFJ, Sutomore, UF Crne Gore, 1982, 310-315.
Pored literature i postojećih notnih zapisa u radu obavezno koristiti i terenske snimke.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Dve tradicionalne melodije.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastaviti rad na razvoju elemenata tehnike sviranja i poboljšanja kvaliteta tona.
- Usložnjavanje melodijsko-ritmičkih i agogičkih zahteva.
- Postavka dinamičkih senčenja u okviru melodijskog toka.
LITERATURA kao u I razredu.
Pored literature i postojećih notnih zapisa u radu treba koristiti i audio snimke tradicionalnog sviranja seoskih svirača.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri tradicionalne melodije različitog karaktera.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Izvođenje složenijih primera narodne svirke sa više virtuoznih elemenata.
- Posebno insistirati na izvođenju pesama u celini kod gusala i rad na dramskom prikazu teksta.
- Kod tambure treba posebno raditi na dobroj koordinaciji leve i desne ruke u složenim melodijsko-ritmičkim primerima.
LITERATURA kao i u prethodna dva razreda.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri tradicionalne melodije različitog sadržaja i karaktera.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastaviti rad na usavršavanju tehnike sviranja i obogaćivanju programskog repertoara novim primerima.
- Kod pevanja uz instrumentalnu pratnju posebno obratiti pažnju na dramsko donošenje teksta.
- Veću pažnju treba posvetiti virtuoznim primerima složenih tehničkih i muzičkih zahteva.
LITERATURA kao i u prethodnim razredima.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri tradicionalne melodije različitog sadržaja i karaktera.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA SVIRANJA NA DUVAČKIM I ŽIČANIM TRADICIONALNIM NARODNIM INSTRUMENTIMA
Negovanjem tradicionalnog sviranja svetska kulturna baština će sačuvati jedan važan i bogat muzički segment stvoren u prošlosti i proistekao iz osnovnih stvaralačkih intencija kolektivnog muziciranja. Veština izvođenja u okviru tradicionalne muzike ne sme biti zasnovana na obradama i stilizacijama već na reprodukciji autentičnih tradicionalnih melodija. Učenje originalnih melodija doprinosi upoznavanju kodiranog muzičkog sistema tradicionalnog korpusa i mogućnost improvizacije u okvirima dozvoljenih normi. Sviranje na tradicionalnim instrumentima podrazumeva upoznavanje sa osnovnim organološkim specifičnostima instrumenata i izvođenje instrumentalnih (improvizacije, narodne igre i dr) i vokalno-instrumentalnih formi (pevanje uz gusle, pevanje uz kaval i dr.). Usvajanje tradicionalnih principa muziciranja podrazumeva i muzičku pratnju pesmama ali isključivo onako kako se to radi u tradicionalnoj muzici, odnosno bez kombinacija koje nisu bile deo narodne prakse.
Odgovornost koju posao pedagoga podrazumeva ispoljava se, ne samo u njegovom poznavanju materije koju izučava, već i širok uvid u osnovne principe i zakonitosti razvojne psihologije. Budući da je, naročito u okvirima individualne nastave, nastavni proces snažno obeležen fenomenom transfera, nastavnik, u funkciji "trećeg roditelja", predstavlja važnu identifikacionu figuru, u presudnoj meri odgovornu za muzičku, a znatnim delom i ličnu sudbinu svog učenika. Ovakva odgovornost obavezuje nastavnika na osnovno upoznavanje učenikovog porodičnog okruženja (pre svega, intenziteta i karaktera roditeljske podrške učenikovom muzičkom školovanju i nivoa njihovih očekivanja), jednako kao i uslova u kojima učenik živi (naročito kvaliteta instrumenta na kojem vežba ili mogućnosti nabavke instrumenta, ukoliko ga učenik ne poseduje). Opskrbljen podacima ove vrste, nastavnik će biti u stanju da preciznije proceni učenikovu ličnost, posebno njegovu muzičku motivaciju i njegove razvojne kapacitete te da, na osnovu takve procene, kreira nastavno-vaspitni tretman, kojim će učenika dovesti do optimalnog ostvarenja njegovog individualnog potencijala. Zato stav nastavnika prema učeniku mora biti ispunjen naklonošću, toplinom, saosećanjem, razumevanjem, podrškom, ohrabrenjem i poštovanjem.
Od nastavnika se očekuje redovna i savesna priprema za časove i pažljivo praćenje i planiranje razvoja svakog učenika u klasi. Priprema obuhvata čitav spektar aktivnosti - od detaljnog proučavanja učenikovog repertoara (analitičkim prosviravanjem ili, eventualno, pripremanjem za izvođenje na podijumu), preko upoređivanja različitih transkripcija melodija i dopunjavanja istih, do kontinuiranog vođenja obimne evidencije o učenikovom radu i napretku.
Pretpostavka je da će dobar nastavnik uvek imati na umu kompleksnost i sveobuhvatnost procesa muzičke nastave i da ove njene važne strane nikad neće zapostavljati radi pukog usavršavanja isključivo zanatske komponente učenikovog sviranja. To znači da će nastavnik, tokom čitavog perioda rada na odabranim melodijama, iznalaziti način da učeniku prenese sva svoja znanja o tehničkim postupcima i izvođačkim izražajnim sredstvima, poetskoj, psihološkoj ili filozofskoj pozadini svirke. Obrada svake melodije mora biti pripremljena odgovarajućom teorijskom eksplikacijom koja podrazumeva upoznavanje sa osnovnim podacima: geografsko lociranje (poreklo forme), upoznavanje sa osnovnim odlikama određenog muzičkog dijalekta, objašnjenje obredne situacije (ukoliko je melodija obredna), tumačenje poetskog sadržaja i dr. Posebnu pažnju nastavnik mora posvetiti izvođenju netemperovanih tonskih sistema i slobodnih metroritmičkih melodija, kao i melografiji konkretnog primera.
U toku školske godine nastavnik je obavezan da izvede učenika na dva javna nastupa (interna časa) i dve smotre (na kraju prvog i na kraju drugog polugodišta). Smotre imaju svrhu da omoguće javni uvid u kvalitet nastavnikovog rada i proces učenikovog razvoja i napretka, kao i da budu neophodan poligon za učenikovo rano sticanje izvođačkog iskustva. Učeniku nije dopušteno da svira iz nota na prvoj smotri, obaveznim javnim nastupima i drugoj smotri (na kraju školske godine) i do kraja školovanja u osnovnoj muzičkoj školi. Instrumentalne forme koje čine repertoar na glavnom predmetu nisu memorijski toliko zahtevne da se ne mogu izvoditi napamet.
Preporučuje se velika umerenost i oprez u organizovanju i pripremi učenikovih koncertnih aktivnosti. Početni rad na ovladavanju tremom mora biti sproveden kroz posebnu psihološku pripremu i učešćem na internim časovima. Svaki nastup treba komentarisati tako da se učenik podstiče na rad i javno izvođenje. Tek kada nastavnik proceni da je učenik izvođački i psihološki spreman, može se pristupiti koncertnom izvođenju. Obazriv nastavnik neće dopustiti da učenikova motivacija vremenom postane isključivo takmičarski usmerena, jednako kao što neće upasti u opasnu zamku vrednovanja rezultata sopstvenog rada brojem nagrada i priznanja koje njegovi učenici osvajaju.
Kvalitetan pedagoški rad podrazumeva ravnopravan tretman svih učenika u klasi bez favorizovanja pojedinih učenika u odnosu na ostale. Bilo kakav diskriminatorski stav u odnosu na stepen muzičke obdarenosti ili neko drugo učenikovo individualno svojstvo smatra se pedagoški i moralno nedopustivim. Savestan nastavnik će introspektivno-analitičkim pristupom problematici individualnog nastavnog procesa pažljivo štititi učenika od razvojno pogubnog projektovanja sopstvenih ambicija. Jedna od najvažnijih potvrda njegove ispravne pedagoške pozicije biće uporan rad na sopstvenom usavršavanju - povremenim učenjem novog repertoara, sticanjem uvida u etnomuzikološku literaturu i instrumentalne melodije u arhivskoj građi, čestim odlascima na koncerte, praćenjem aktuelnih zbivanja u svetskoj i domaćoj diskografiji, javnim nastupanjem, periodičnim obnavljanjem teorijskog znanja, čitanjem metodološke, pedagoške i psihološke literature, stalnim dopunjavanjem ličnog obrazovanja i proširivanjem svog kulturnog i duhovnog horizonta.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Uvođenjem ovog predmeta učenici stiču praksu zajedničkog muziciranja, posebno kada su u pitanju dva kavala ili dve frule.
- Na grupnom sviranju treba negovati isključivo one kombinacije instrumenata koje su zastupljene u narodnoj praksi.
- Realizovati mogućnost kombinovanja instrumenta i glasa, ali isključivo u tradicionalnim okvirima (kao npr. kavala i glasa).
- Koristiti početne primere jednostavnije melodijsko-ritmičke strukture sa manje ukrasa, uglavnom jednostrukih i dvostrukih predudara.
LITERATURA kao i za glavni predmet.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastaviti rad na složenim dvoglasnim primerima svirke u duetu.
- Posebno obratiti pažnju na izvođenje virtuoznijih narodnih kola ili pesama sa većim agogičkim i dinamičkim zahtevima.
LITERATURA kao i za glavni predmet.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset tradicionalnih melodija.
Veština izvođenja u okviru tradicionalne muzike ne sme biti zasnovana na obradama i stilizacijama već na reprodukciji autentičnih tradicionalnih melodija. Učenje originalnih melodija doprinosi upoznavanju kodiranog muzičkog sistema tradicionalnog korpusa i mogućnost improvizacije u okvirima dozvoljenih normi. Grupno sviranje na tradicionalnim instrumentima podrazumeva izvođenje instrumentalnih (improvizacije, narodne igre i dr.) i vokalno-instrumentalnih formi (pevanje uz dva kavala i dr.).
Odgovornost koju posao pedagoga podrazumeva ispoljava se, ne samo u njegovom poznavanju materije koju izučava, već i širok uvid u osnovne principe i zakonitosti razvojne psihologije. Budući da je, naročito u okvirima individualne nastave, nastavni proces snažno obeležen fenomenom transfera, nastavnik, u funkciji "trećeg roditelja", predstavlja važnu identifikacionu figuru, u presudnoj meri odgovornu za muzičku, a znatnim delom i ličnu sudbinu svog učenika. Ovakva odgovornost obavezuje nastavnika na osnovno upoznavanje porodičnog okruženja učenika (pre svega, intenziteta i karaktera roditeljske podrške muzičkom školovanju), jednako kao i uslova u kojima učenici žive (naročito kvaliteta instrumenata na kojima vežbaju). Opskrbljen podacima ove vrste, nastavnik će biti u stanju da preciznije proceni ličnosti učenika, posebno njihovu muzičku motivaciju i razvojne kapacitete te da, na osnovu takve procene, kreira nastavno-vaspitni rad, kojim će učenike dovesti do kvalitetne muzičke realizacije. Zato stav nastavnika prema učenicima mora biti ispunjen naklonošću, toplinom, saosećanjem, razumevanjem, podrškom, ohrabrenjem i poštovanjem.
Od nastavnika se očekuje redovna i savesna priprema za časove i pažljivo praćenje i planiranje razvoja svakog učenika. Priprema obuhvata čitav spektar aktivnosti - od detaljnog proučavanja repertoara (analitičkim prosviravanjem ili, eventualno, pripremanjem za izvođenje na podijumu), preko upoređivanja različitih transkripcija melodija i dopunjavanja istih, do kontinuiranog vođenja obimne evidencije o napretku učenika.
Pretpostavka je da će dobar nastavnik uvek imati na umu kompleksnost i sveobuhvatnost procesa muzičke nastave i da ove njene važne strane nikad neće zapostavljati radi pukog usavršavanja isključivo zanatske komponente učenikovog sviranja. To znači da će nastavnik, tokom čitavog perioda rada na odabranim melodijama, iznalaziti način da učenicima prenese sva svoja znanja o tehničkim postupcima i izvođačkim izražajnim sredstvima, poetskoj, psihološkoj ili filozofskoj pozadini svirke. Obrada svake melodije mora biti pripremljena odgovarajućom teorijskom eksplikacijom koja podrazumeva upoznavanje sa osnovnim podacima: geografsko lociranje (poreklo forme), upoznavanje sa osnovnim odlikama određenog muzičkog dijalekta, objašnjenje obredne situacije (ukoliko je melodija obredna), tumačenje poetskog sadržaja i dr. Posebnu pažnju nastavnik mora posvetiti izvođenju netemperovanih tonskih sistema i slobodnih metroritmičkih melodija. Rad na grupnom sviranju stvoriće kod učenika osećaj za izvođenje glavne i prateće melodijske linije i njihovom odnosu.
U toku školske godine nastavnik je obavezan da izvede učenike na dva javna nastupa (interna časa) i dve smotre (na kraju prvog i na kraju drugog polugodišta). Smotre imaju svrhu da omoguće javni uvid u kvalitet nastavnikovog rada i proces razvoja učenika i napretka, kao i da budu neophodan poligon za rano sticanje izvođačkog iskustva učenika. Učenicima nije dopušteno da sviraju iz nota na prvoj smotri, obaveznim javnim nastupima i drugoj smotri (na kraju školske godine) i do kraja školovanja u osnovnoj muzičkoj školi. Instrumentalne forme koje čine repertoar nisu memorijski toliko zahtevne da se ne mogu izvoditi napamet.
Kvalitetan pedagoški rad podrazumeva ravnopravan tretman svih učenika i podsticanje uspešne grupne saradnje. Bilo kakav diskriminatorski stav u odnosu na stepen muzičke obdarenosti ili neko drugo učenikovo individualno svojstvo smatra se pedagoški i moralno nedopustivim. Savestan nastavnik će introspektivno-analitičkim pristupom problematici nastavnog procesa pažljivo štititi učenike od razvojno pogubnog projektovanja sopstvenih ambicija. Jedna od najvažnijih potvrda njegove ispravne pedagoške pozicije biće uporan rad na sopstvenom usavršavanju - povremenim učenjem novog repertoara, sticanjem uvida u etnomuzikološku literaturu i instrumentalne melodije u arhivskoj građi, čestim odlascima na koncerte, praćenjem aktuelnih zbivanja u svetskoj i domaćoj diskografiji, javnim nastupanjem, periodičnim obnavljanjem teorijskog znanja, čitanjem metodološke, pedagoške i psihološke literature, stalnim dopunjavanjem ličnog obrazovanja i proširivanjem svog kulturnog i duhovnog horizonta.
2.2. SRPSKO TRADICIONALNO PEVANJE
Tradicionalno pevanje mora biti bazirano isključivo na učenju autentičnih narodnih napeva na osnovu terenskih snimaka (izvođenje obrada i stilizacije nije dozvoljeno).
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Na početku učenja bitno je postaviti osnovno teorijsko predznanje o ulozi i značaju tradicionalnog pevanja u srpskoj patrijarhalnoj zajednici.
- Upoznavanje učenika sa tehnikom disanja i rad na tehničkim vežbama za postavku glasa u srpskom narodnom pevanju.
- Izvoditi primere jednostavnije melo-ritmičke strukture i sa malo ukrasnih tonova.
- Svi primeri koji se uče ne smeju biti stilizacija ili obrada već isključivo autentični narodni napevi.
- Na početku rada svi primeri moraju biti naučeni sa terenskih snimaka seoskih pevača.
- Posebno obratiti pažnju na netemperovani tonski sistem i usvajanje što više narodnih pevačkih manira.
Pored jednoglasa mogu se izvoditi i lakši dvoglasni primeri bordunskog tipa, kao osnova za postavku dvoglasnog pevanja.
- Povremeno spajati više pevača radi zajedničkog izvođenja određenog dvoglasnog primera.
- U okviru programa tradicionalnog pevanja potrebno je raditi na osnovama grupnog pevanja, koje se sastoji u usaglašavanju pevačke tehnike više pevača, posebno u prilagođavanju različitih glasovnih boja.
- U ovoj fazi rada najvažnije je usaglasiti vokale po zvučnosti intenzitetu i načinu izvođenja kod svih učenika.
- Preporučuje se i zapisivanje, melografija primera i korišćenje terminologije vezane za pevanje koja je deo narodnog pevačkog iskustva.
- Posebnu pažnju treba posvetiti tumačenju tekstova i insistirati na tome da učenici znaju funkciju napeva i njegovo geografsko odredište.
LITERATURA
- St. St. Mokranjac: Srpske narodne pesme i igre sa melodijama iz Levča, SKA, Beograd, 1902.
- Miodrag A. Vasiljević: Jugoslovenski muzički folklor I (narodne melodije koje se pevaju na Kosmetu), Beograd, 1950.
- Miodrag A. Vasiljević: Narodne melodije iz Sandžaka, SANU, Beograd, 1953.
- Miodrag A. Vasiljević: Narodne melodije leskovačkog kraja, SANU, Beograd, 1960.
- Olivera Vasić i Dimitrije Golemović: Narodne pesme i igre u okolini Bujanovca, Etnografski institut SANU, Beograd, 1980.
- P. Vukosavljević: O. Vasić i J. Bjeladinović, Narodne melodije, igre i nošnje Peštersko-sjeničke visoravni, Beograd, Radio Beograd, 1984, 6-189.
- Dimitrije Golemović: Narodna muzika užičkog kraja, Etnografski institut SANU, Beograd, Zavičajni muzej, Titovo Užice, 1990.
- Dimitrije O. Golemović: Refren u narodnom pevanju - od obreda do zabave, Renome, Bjeljina, Akademija umetnosti, Banja Luka, 2000.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika Dragačeva (oblici i razvoj), FMU, Beograd, 1986.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika Crnorečja (u svetlosti etnogenetskih procesa), JP ŠRIF Bor, Kulturno-obrazovni centar, Boljevac, FMU, Beograd, 1990.
- Dragoslav Dević: Antologija srpskih i crnogorskih narodnih pesama s melodijama, Beograd, 2001.
- Vladimir Đorđević: Srpske narodne melodije (predratna Srbija), Beograd, 1931.
- Kosta P. Manojlović: Narodne melodije iz istočne Srbije, SANU, Beograd, 1965.
- Stevan St. Mokranjac: Zapisi narodnih melodija, SANU, Beograd, 1966.
- Radmila Petrović: Srpska narodna muzika (pesma kao izraz narodnog muzičkog mišljenja), SANU, Beograd, 1989.
- Radmila Petrović i Jelena Jovanović: Ej, Rudniče, ti planino stara, Tradicionalno pevanje i sviranje grupe Crnućanka, Muzikološki institut SANU, Kulturni centar Gornji Milanovac, Vukova zadužbina Beograd, Beograd, 2003.
- Živojin Stanković: Narodne pesme u Krajini, SAN, Beograd, 1951.
U procesu učenja obavezno je koristiti terenske snimke srpskog narodnog pevanja.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam jednoglasnih primera iz različitih krajeva Srbije sa jednostavnijim vokalnim zahtevima (uključujući i antifone primere);
- dva jednostavna dvoglasna primera bordunskog tipa (npr. "Stade bjela klikovati vila" i "Zaspo mi je dragi na zelenoj travi").
- dva jednostavnija primera pevanja "na bas" (npr. "Selo, selo moje", "O, moj mile medeni" i slično).
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dva primera solističkog pevanja različitog karaktera;
2. Jedan dvoglasni primer bordunskog tipa.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastavlja se i produbljuje rad na pevačkoj tehnici uz ovladavanje složenijim pevačkim primerima parlando rubato sistema.
- Na ovom pevačkom nivou izvode se primeri sa više ukrasa i većeg melodijskog ambitusa.
- Nastavlja se rad na uvođenju dvoglasa preko lakših heterofonih primera, kao i preko pevanja "na bas".
- Svi primeri koji se uče ne smeju biti obrade ili stilizacije, već isključivo autentični narodni napevi.
- Nastaviti sa radom na dvoglasnim primerima uz uspostavljanje sazvuka koji su tipični za srpsko pevanje.
- Učenici moraju biti osposobljeni da samostalno izvode prateći glas bez greške kao i da vladaju deonicom prvog glasa u primerima "na bas" uz pratnju grupe.
LITERATURA pored navedene literature za I razred, kao i:
- Dimitrije O. Golemović: Muzička tradicija Azbukovice, SIZ kulture i fizičke kulture opštine Ljubovija, Ljubovija, 1989.
- Dimitrije O. Golemović: Narodna muzika Podrinja, Sarajevo, Drugari, 1987.
- Dragoslav Dević: Narodna muzika, Kulturna istorija Svrljiga II, Svrljig - Narodni univerzitet, Niš - Prosveta, 1992, 427-539.
Uz pomenutu literaturu obavezno je korišćenje audio snimaka seoskih pevača.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet jednoglasnih primera iz različitih srpskih krajeva;
- tri lakša primera "na glas" i to dva bordunska i jedan heterofon;
- četiri lakša primera "na bas".
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dva jednoglasna primera;
2. Dva dvoglasna primera (od kojih je jedan "na bas", a drugi "na glas").
Negovanjem tradicionalnog pevanja svetska kulturna baština će sačuvati jedan važan i bogat muzički segment stvoren u prošlosti i proistekao iz osnovnih stvaralačkih intencija kolektivnog muziciranja. Veština izvođenja u okviru tradicionalne muzike ne sme biti zasnovana na obradama i stilizacijama već na reprodukciji autentičnih tradicionalnih melodija. Učenje originalnih napeva doprinosi upoznavanju kodiranog muzičkog sistema tradicionalnog korpusa i mogućnost improvizacije u okvirima dozvoljenih normi. Usvajanje tradicionalnih principa muziciranja podrazumeva i muzičku pratnju pesmama ali isključivo onako kako se to radi u tradicionallnoj muzici, odnosno bez kombinacija koje nisu bile deo narodne prakse. Bavljenje ovom muzikom oplemeniće mlade i podstaći će ih na samopoštovanje, poštovanje drugih kultura i razvijanje sopstvenih muzičkih estetskih vrednosti.
Odgovornost koju posao pedagoga podrazumeva ispoljava se, ne samo u njegovom poznavanju materije koju izučava, već i širok uvid u osnovne principe i zakonitosti razvojne psihologije. Budući da je, naročito u okvirima individualne nastave, nastavni proces snažno obeležen fenomenom transfera, nastavnik, u funkciji "trećeg roditelja", predstavlja važnu identifikacionu figuru, u presudnoj meri odgovornu za muzičku, a znatnim delom i ličnu sudbinu svog učenika. Ovakva odgovornost obavezuje nastavnika na osnovno upoznavanje učenikovog porodičnog okruženja (pre svega, intenziteta i karaktera roditeljske podrške učenikovom muzičkom školovanju i nivoa njihovih očekivanja), jednako kao i uslova u kojima učenik živi. Opskrbljen podacima ove vrste, nastavnik će biti u stanju da preciznije proceni učenikovu ličnost, posebno njegovu muzičku motivaciju i njegove razvojne kapacitete te da, na osnovu takve procene, kreira nastavno-vaspitni rad, kojim će učenika dovesti do optimalnog ostvarenja njegovog individualnog potencijala. Zato stav nastavnika prema učeniku mora biti ispunjen naklonošću, toplinom, saosećanjem, razumevanjem, podrškom, ohrabrenjem i poštovanjem.
Od nastavnika se očekuje redovna i savesna priprema za časove i pažljivo praćenje i planiranje razvoja svakog učenika u klasi. Priprema obuhvata čitav spektar aktivnosti - od detaljnog proučavanja pesama sa učenikovog repertoara (analitičkim propevavanjem ili, eventualno, pripremanjem za izvođenje na podijumu), preko upoređivanja različitih transkripcija pesama i dopunjavanja istih, do kontinuiranog vođenja obimne evidencije o učenikovom radu i napretku. Radi što uspešnijeg upoznavanja sa tradicionalnom muzikom poželjno je učenike voditi na terensko istraživanje i učenje pevanja od kazivača.
Pretpostavka je da će dobar nastavnik uvek imati na umu kompleksnost i sveobuhvatnost procesa muzičke nastave i da ove njene važne strane nikad neće zapostavljati radi pukog usavršavanja isključivo zanatske komponente učenikovog pevanja. To znači da će nastavnik, tokom čitavog perioda rada na odabranim pesmama, iznalaziti način da učeniku prenese sva svoja znanja o tehničkim postupcima i izvođačkim izražajnim sredstvima, poetskoj, psihološkoj ili filozofskoj pozadini napeva. Obrada svakog napeva mora biti pripremljena odgovarajućom teorijskom eksplikacijom koja podrazumeva upoznavanje sa osnovnim podacima: geografsko lociranje (poreklo pesme), upoznavanje sa osnovnim odlikama određenog muzičkog dijalekta, objašnjenje obredne situacije (ukoliko je napev obredni), tumačenje poetskog sadržaja i dr. Poželjno je da nastavnik sa učenikom radi na melografiji jednostavnijih primera. Posebnu pažnju nastavnik mora posvetiti izvođenju netemperovanih tonskih sistema i slobodnih metroritmičkih napeva. Poželjno je da nastavnik povremeno učenike okuplja u manje grupe radi zajedničkog pevanja, jer se time poštuje tradicionalni model izvođenja a učenici motivišu na grupni rad.
U toku školske godine nastavnik je obavezan da izvede učenika na dva javna nastupa (interna časa) i dve smotre (na kraju prvog i na kraju drugog polugodišta). Smotre imaju svrhu da omoguće javni uvid u kvalitet nastavnikovog rada i proces učenikovog razvoja i napretka, kao i da budu neophodan poligon za učenikovo rano sticanje izvođačkog iskustva. Učeniku nije dopušteno da peva iz nota na prvoj smotri, obaveznim javnim nastupima i drugoj smotri (na kraju školske godine) i do kraja školovanja u osnovnoj muzičkoj školi. Pesme koje čine repertoar na glavnom predmetu nisu memorijski toliko zahtevne da se ne mogu izvoditi napamet.
Preporučuje se velika umerenost i oprez u organizovanju i pripremi učenikovih koncertnih aktivnosti. Početni rad na ovladavanju tremom mora biti sproveden kroz posebnu psihološku pripremu i učešćem na internim časovima. Svaki nastup treba komentarisati tako da se učenik podstiče na rad i javno izvođenje. Tek kada nastavnik proceni da je učenik izvođački i psihološki spreman, može se pristupiti koncertnom izvođenju. Obazriv nastavnik neće dopustiti da učenikova motivacija vremenom postane isključivo takmičarski usmerena, jednako kao što neće upasti u opasnu zamku vrednovanja rezultata sopstvenog rada brojem nagrada i priznanja koje njegovi učenici osvajaju.
Kvalitetan pedagoški rad podrazumeva ravnopravan tretman svih učenika u klasi bez favorizovanja pojedinih učenika u odnosu na ostale. Bilo kakav diskriminatorski stav u odnosu na stepen muzičke obdarenosti ili neko drugo učenikovo individualno svojstvo smatra se pedagoški i moralno nedopustivim. Savestan nastavnik će introspektivno-analitičkim pristupom problematici individualnog nastavnog procesa pažljivo štititi učenika od razvojno pogubnog projektovanja sopstvenih ambicija. Jedna od najvažnijih potvrda njegove ispravne pedagoške pozicije biće uporan rad na sopstvenom usavršavanju - povremenim učenjem novog repertoara, sticanjem uvida u etnomuzikološku literaturu, čestim odlascima na koncerte, praćenjem aktuelnih zbivanja u svetskoj i domaćoj diskografiji, javnim nastupanjem, periodičnim obnavljanjem teorijskog znanja, čitanjem metodološke, pedagoške i psihološke literature, stalnim dopunjavanjem ličnog obrazovanja i proširivanjem svog kulturnog i duhovnog horizonta.
(1 čas nedeljno, 35 godišnje)
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje muzikom na nivou osnovnoškolskog znanja i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Razvijanje ljubavi i interesovanja prema klaviru i umetničkoj muzici.
- Ostvarivanje dobrog kontakta sa instrumentom.
- Jednostavnije i brže dolaženje do kvalitetnog tona.
- Prepoznavanje registara na klaviru.
- Pravilno interpretiranje notnog teksta, odgovarajuće težine, u violinskom i bas ključu.
- Usvajanje osnovne notne vrednosti i osnovne ritmičke motive.
- Prepoznavanje motiva, fraze, rečenice, muzičke misli.
- Razlikovanje dinamičkih termina.
- Razlikovanje elemenata artikulacije.
- Korišćenje pravilnog prstoreda.
- Prepoznaje osnove ornamentike.
- Razumevanje zakonitosti metrike.
- Poznavanje osnovnih tempa i oznaka za agogiku.
- Savladavanje oznaka za pedal.
- Razlikovanje vrste osnovnih udara: stakato, legato, portato, tenuto, non legato.
- Ujednačeno izvođenje niza tonova u različitim tempima, podjednako u obe ruke.
- Usvajanje osnove izvođenja intervala i akorada u nizu, kao i repeticije i skokova.
- Razvoj sposobnosti da se odredi karakter melodije.
- Razlikovanje osnovne tehnike polifonije.
- Osposobljavanje učenika da sam sebe prati na klaviru dok peva.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa instrumentom, pravilan položaj za klavirom i prirodna postavka ruku.
- Usvajanje osnova notnog pisma i muzičke terminologije.
- Ovladavanje elementima tehnike sviranja.
- Upoznavanje sa elementima muzičke forme u cilju sadržajnog izražavanja.
- Osposobljavanje učenika za samokontrolu zvuka.
- Osamostaljivanje za korepeticiju.
LESTVICE
- Durske lestvice u četvrtinama u obimu jedne oktave, najmanje tri.
- Durski trozvuci razloženo i istovremeno: osnovni oblik i dva obrtaja, troglasno u četvrtinama.
LITERATURA
- Škole za klavir: Jela Kršić, Bajer, Nikolajev (jedna od njih)
- Divernoa: Osnovne vežbe za klavir, op. 176 - izbor
- Izbor lakih kompozicija (Prosveta, Beograd)
- Rauli: Op. 36 i op. 37
- Zbirka Naši kompozitori za mlade pijaniste
- Svi navedeni komadi iz početnih škola za klavir (Nikolajev, Kršić, Petrović)
- V. Milanković: Dečje priče, 25 minijatura za I i II razred
- Druge kompozicije odgovarajuće težine.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- lestvice i trozvuci po programu;
- najmanje pedeset kompozicija iz navedenog programa.
SMOTRA (kraj I polugodišta)
- jedna lestvica;
- jedna etida.
SMOTRA (kraj školske godine)
1. Tri kompozicije različitog karaktera po slobodnom izboru.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Ovladavanje pojmovima muzičke forme: motiv, dvotakt, četvorotakt, rečenica, dvodelna i trodelna pesma, sonatni oblik, rondo.
- Usvajanje fraziranja kao osnove muzičkog mišljenja.
- Razvoj sposobnosti da se vizuelna predstava sprovede u audio predstavu (ostvarenje).
- Razumevanje značenja nijanse u zvuku.
- Pravilno slušanje svog izvođenja.
- Razvoj kritičkog mišljenja o trenutnoj realizaciji muzičke misli.
- Razvoj sposobnosti da se uočavaju greške.
- Uočavanje razlike odnosa leve i desne ruke.
- Shvatanje važnosti melodije u odnosu na pratnju.
LESTVICE
- Durske lestvice u osminama u obimu dve oktave, najmanje tri koje nisu rađene u I razredu.
- Molske lestvice u četvrtinama u obimu jedne oktave, najmanje dve.
- Trozvuci u četvrtinama razloženo i istovremeno u obimu dve oktave - završetak sekstakordom.
LITERATURA
- Jela Kršić: Klavirska čitanka
- Divernoa: Osnovne vežbe za klavir, op. 176
- Lemoan: Dečje etide op. 37
- J. S. Bah: Male kompozicije
- Hendl: Izbor kompozicija, redakcija Jele Kršić
- Izbor sonatina I i II deo
- Vera Milanković: Dečje priče, 25 minijatura za I i II razred
- M. Tajčević: Za male
- Šuman: Album za mlade, op. 68, izbor
- Majkapar: op. 16, 24 lake kompozicije
- Džilok: Prelidi u romantičnom stilu (teži).
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- lestvice i trozvuci po programu;
- osam kompozicija različitog karaktera od čega 4 etide;
- dve polifone kompozicije;
- jedna cela sonatina.
SMOTRA (kraj I polugodišta)
- jedna lestvica;
- jedna etida.
ISPITNI PROGRAM
5. Jedna polifona kompozicija.
6. Jedan stav sonatine.
7. Jedan komad po izboru.
Ispitni program se izvodi napamet.
Na prvim časovima učenika treba upoznati sa kratkim istorijskim razvojem instrumenta, načinom funkcionisanja mehanizma i sastavnim delovima klavira. Učenika treba pravilno postaviti za instrument vodeći računa o udaljenosti i visini klavirske stolice u odnosu na instrument.
Neposredan kontakt počinje postavkom ruke na klavijaturu i izvođenjem prvih tonova "portamento" načinom sviranja, svakom rukom posebno. Učenik postepeno upoznaje klavijaturu i notno pismo.
Razvijanje unutrašnjeg sluha kod učenika je veoma važan zadatak i korisno je nalaženje melodija po sluhu.
Svaki novi zadatak potrebno je ostvariti na visoko profesionalnom nivou, poštujući individualna svojstva svakog učenika, intelektualne potencijale, motivisanost za samostalni rad, uz jasno postavljene zahteve. Uporedo raditi na tehničkom i muzičkom razvoju učenika i razvijati njegove slabije strane.
U radu sa učenicima voditi računa o različitim mogućnostima učenika u zavisnosti od njihovog talenta. Svako delo treba najpre pravilno pročitati, objasniti, analizirati sa svih strana i postaviti visoke umetničke zahteve. Dobro pripremljen učenik sa većom sigurnošću i ličnim zadovoljstvom izlazi na javno izvođenje. Pedagog treba da odabere program prema mogućnostima svakog učenika, posebno vodeći računa i o njegovom nervnom sklopu i o fizičkim mogućnostima.
Međusobno poverenje i poštovanje ličnosti i atmosfera saradnje na času doprinose pravilnom i uspešnom razvijanju svih potencijala koje učenik poseduje.
Osnovni cilj učenja uporednog klavira za učenike solo pevanja je njihovo osposobljavanje za samostalno praćenje i analiziranje ne samo oblika kompozicije koju savlađuju, nego i za prepoznavanje stila sa svim njegovim karakteristikama. Takođe je neophodno da učenik, radeći na klavirskoj kompoziciji, ume da prepozna osnovne harmonske tokove, modulacije, polifoniju i druge muzičke elemente, što će mu samo pomoći da lakše savlada i razume repertoar solo pevanja.
ČETVOROGODIŠNJE MUZIČKO OBRAZOVANJE I VASPITANJE
(solfeđo i teorija muzike - za učenike srpskog tradicionalnog sviranja)
CILJ
Razvijanje muzikalnosti i pismenosti kroz prožimanje vaspitnog i obrazovnog procesa.
ZADACI
- Razvijanje muzičkih sposobnosti (muzičke memorije, sposobnosti praćenja melodijskog, polifonog i harmonskog toka).
- Razvoj čitanja, pisanja i shvatanja muzike i muzičkog pisma sa razvojem muzičkog mišljenja.
- Usađivanje zvučnih predstava i njihovo vezivanje sa slikom, odnosno slike sa zvukom kroz sticanje znanja i veština (melodika, ritam, diktati).
- Upoznavanje muzičke literature, interpretacije i osnovnih elemenata muzičkih stilova.
- Osamostaljivanje učenika i razvoj njihovih kreativnih sposobnosti.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Tonaliteti Ce, Ge, Ef-dur i a-mol, de-mol. Detaljna obrada. Lestvično kretanje i skokovi u tonove toničnog trozvuka, vođicu i subdominantu. Obrada primera iz literature za duvače. Pevanje kadenci svih obrađenih tonaliteta.
- Primena oznaka za tempo, dinamiku, artikulaciju i fraziranje. Dvoglasno pevanje motiva, dvoglasa bordunskog tipa i obrada nekoliko kanona. Pevanje srpskih narodnih pesama sa tekstom i solmizacijom.
- Priprema: e-mol. Pevanje lestvice i kadence; primeri iz literature; opažanje tonova.
RITAM
- Metričke vrste i ritmičke figure: taktovi 2/4, 3/4, 4/4, 2/2, 3/8 i 6/8 (takt 6/8 bez podele jedinice); figure dvodelne podele sa pauzama i lukovima, osnovne figure četvorodelne podele i punktirane figure na dve i jednoj ritmičkoj jedinici; sinkopa.
- Ravnomerno čitanje u violinskom i bas ključu umerenim i brzim tempom.
- Ritmičko čitanje na na utvrđenim pozicijama solmizacionih slogova i čitanje odgovarajućih inserata iz instrumentalne literature.
- Manuelna reprodukcija.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
- Opažanje, intoniranje i zapisivanje pojedinačnih i više tonova u obrađenim tonalitetima.
- Usmeni melodijsko ritmički diktat, a pismeni ritmički diktati (ritmički motivi). Opažanje metra, pevanih pesama sa tekstom.
- Intoniranje intervala i toničnih kvintakorada u svim navedenim tonalitetima.
- Pojmovi i termini vezani za notno pismo, lestvicu, intervale i trozvuke. Ton i tonske osobine. Osnovni tonovi i hromatski znaci. Intervali do oktave i postavljanje u linijskom sistemu.
- Štimovi lestvica koji se obrađuju.
TEORIJA MUZIKE
- Teorijsko upoznavanje sa durskim lestvicama do četiri predznaka i molskim lestvicama a, de, e i ce-mol.
- Konstrukcija durskih i molskih kvintakorada na osnovnim tonovima obrađenih lestvica u prvom razredu.
- Osnovne oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku iz muzičke literature.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Obnavljanje i utvrđivanje tonaliteta obrađenih u I razredu sa težim ritmičko-melodijskim sklopovima.
- Postavka: e-mol, A-dur, ce-mol, De-dur. Transponovanje motiva.
- Priprema: upoređivanje toničnih kvintakorada i tetrahorada, pevanje lakih melodijskih vežbi u duru i istoimenom molu (a-A, Ce-ce, de-De).
- Priprema: ge-mol, Be-dur, ha-mol. Pevanje kadenci navedenih tonaliteta.
- Tehnički deo: hromatske skretnice i prolaznice, uz harmonizaciju na klaviru.
- Dvoglasno pevanje motiva, kanona, jednostavnih primera i jednoglasne kompozicije sa klavirskom pratnjom. Odgovarajući primeri iz instrumentalne literature i nacionalne muzičke tradicije.
RITAM
- Metričke vrste i ritmičke figure.
- Obnavljanje metričkih vrsta i proširivanje figura četvorodelne podele - sinkopa i punktirane figure na ritmičkoj jedinici. Nove mere: 3/2 i 3/8.
- Triola u osnovnim merama 2/4 i 3/4, 4/4.
- Ravnomerno čitanje u violinskom, bas i tenor ključu (za instrumentaliste koji ga koriste). Parlato vežbe i čitanje odgovarajućih primera iz literature.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
- Opažanje tonova i motiva i njihovo intoniranje.
- Opažanje apsolutnih visina.
- Intoniranje 2 do 3 male terce u nizu.
- Opažanje i intoniranje štimova obrađenih tonaliteta.
- Opažanje i intontoniranje durskog i molskog trozvuka iz kadence i od osnovnih tonova.
- Intoniranje hromatskih skretnica.
- Opažanje metričkih vrsta preko pesama sa tekstom.
- Ritmički diktati, kratki motivi, pismeni i melodijski diktati iz melodike, usmeno opažanje motiva, a zapisivanje pojedinačnih tonova i melodijsko-ritmičkih diktata.
TEORIJA MUZIKE
- Sve durske i molske lestvice koje su obrađene. Upoređivanje paralelnih i istoimenih lestvica i njihovih toničnih kvintakorada a-Ce-ce, de-De-ha, ge-Ge-e, a-A itd. Izgovor malih i velikih terci u nizu.
- Konstrukcija svih kvintakorada.
- Lestvični kvintakordi u harmonskom molu.
- Intervali do oktave i uvod u obrtaje intervala bez vrste samo imena.
- Nove oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku.
ISPITNI PROGRAM
1. Pismeni deo: melodijski diktat do dva predznaka;
2. Test iz teorije: lestvice, intervali trozvuci, tetrahordi;
3. Usmeni deo:
- melodijski primer, tonaliteti iz gradiva I i II razreda;
- parlato, violinski i bas ključ.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Obnavljanje utvrđivanje obrađenih tonaliteta iz II razreda.
- Obrada: ha-mol, ge-mol, Be-dur, fis-mol i E-dur.
- Primena hromatskih skretnica i prolaznica uz harmonizaciju nastavnika na klaviru.
- Transponovanje motiva.
- Pevanje melodija u duru i istoimenom molu - mutacija.
- Informativno: dijatonska modulacija iz dura na dominantu (Ef-Ce-Ef itd.).
RITAM
- Utvrđivanje obrađenih metričkih vrsta i ritmičkih figura, parlato, diktati, posebno triole.
- Nove metričke vrste 9/8, 12/8, 5/8 i 7/8.
- Ravnomerno i ritmičko čitanje kao i manuelno izvođenje ritma prema navedenom gradivu.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
- Opažanje tonova motiva i dvozvuka u tonalitetu, usmeno i pismeno.
- Opažanje apsolutnih visina - usmeno i pismeno.
- Opažanje akorada iz kadenci obrađenih tonaliteta.
- Pismeni ritmički diktat u okviru gradiva i jednostavni melodijsko-ritmički diktat.
TEORIJA MUZIKE
- Sve durske i molske lestvice i lestvični intervali u duru i harmonskom molu, tetrahordi.
- Postavka prekomernog i umanjenog kvintakorda, obrtaji intervala i konsonantnih kvintakorada, dominantni septakord i umanjeni septakord.
- Proširivanje znanja iz terminologije korišćenjem instrumentalne literature.
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Utvrđivanje svih obrađenih tonaliteta sa težim skokovima.
- Obrada: Es-dur, cis-mol, A-dur, ef-mol. Samo teoretski Ha-dur, Fis-dur, be-mol i es-mol.
- Transponovanje motiva, dvoglasni primeri i kompozicije uz klavirsku pratnju.
- Informativno: modulacije u paralelni i dominantni tonalitet.
- Mutacije - laki melodijski primeri.
RITAM
- Kvintola, sekstola i septola na ritmičkoj jedinici i triola na polovini jedinice.
- Nove metričke vrste: 8/8 i 9/8, ostali narodni ritmovi u primerima iz muzičkog folklora.
- Parlato: čitanje primera iz odgovarajuće instrumentalne literature i instruktivne vežbe.
- Primena umereno laganih, umereno brzih i brzih tempa.
- Poznavanje svih oznaka koje prate instrumentalnu literaturu. Opažanje intoniranja diktati.
OPAŽANJE I INTONIRANJE
- Opažanje osnovnih tonova i apsolutnih visina u obimu - usmeno i pismeno.
- Opažanje štimova i njihovo intoniranje.
- Intoniranje i opažanje dominantnog i umanjenog septakorda i njihovo vezivanje za tonalitet.
- Ritmički i melodijski diktati u okviru gradiva.
ISPITNI PROGRAM
1. Pismeni deo: diktat do četiri predznaka.
2. Usmeni deo:
- melodijska vežba tonaliteti do četiri predznaka (skretnice, prolaznice i mutacija);
- parlato, promena ključa, violinski i bas, sa svim ritmičkim figurama.
LITERATURA
- Pandurović, Aleksandrović i Jelić: Solfeđo za I i II razred četvorogodišnje i I razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- Aleksandrović i Jelić: Solfeđo za III razred četvorogodišnje i II razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- Aleksandrović: Solfeđo za IV razred četvorogodišnje i II razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
Osnovni didaktičko-metodički postupci obuhvataju razvijanje zvučnih predstava s notom slikom, kako za oblast melodike, tako i za oblast ritma. Ovim se nastavnim smerom usklađuje rad na diktatima s pevanjem i ritmičkim čitanjem. Zvučne predstave su, po pravilu, melodijski primeri (pesme sa tekstom i primeri iz literature), melodijski motivi (za transponovanje, radi učvršćivanja skokova u pojedine stupnjeve; za pevanje uvek u originalnom tonalitetu radi postavljanja boje tonaliteta i za postavljanje metričkih vrsta i ritmičkih figura) i, tek na trećem mestu, lestvični nizovi (raspevavanje učenika, širenje obima glasa, upoznavanje lestvica).
Primeri se obrađuju po sluhu, u početnim razredima ili iz notnog teksta, naravno uz pomoć nastavnika, a i pevanjem solmizacionim slogovima uz taktiranje. Svaka nova nastavna oblast praćena je navedenim postupcima koji se potom prenose na opažanje pojedinačnih i više tonova, ritmičkih figura, metričkih vrsta i usmenih melodijsko-ritmičkih diktata.
Ostale discipline, teorija, opažanje, intoniranje sa diktatom usko se povezuju sa nastavnim gradivom iz melodike i ritma, naročito u prva dva razreda. Za sve godišnje ispite, šestogodišnjeg četvorogodišnjeg i dvogodišnjeg obrazovanja ispitne vežbe i zadatke ne piše predmetni nastavnik, već su istovetne za sve učenike i zadaje ih aktiv nastavnika solfeđa.
RASPORED GODIŠNJEG GRADIVA
Prilikom planiranja nastave za celu godinu, polugodište i tromesečje, treba predvideti vreme za obnavljanje već postavljenih metodskih jedinica, kao i njihovo dalje razrađivanje. Posle određenja kada će se pripremati i postaviti jedan tonalitet treba imati u vidu to da se u poslednja dva meseca školske godine ne postavljaju nove lestvice. To isto važi i za ritmičke postavke, jer je i za melodiku i za ritam potrebno određeno vreme kako bi se zvučne predstave usvojile i nadogradile novim zahtevima (više skokova, teži zahtevi za ritmičko čitanje, primena vokalne i instrumentalne literature iz gradiva tog razreda, pismeni diktati, pevanje primera sa lista) - a radi pripremanja učenika za što samostalnije izvođenje i opažanje muzičkog toka.
Kada se u okviru metodske jedinice planira novo gradivo iz ritma treba koristiti pevanje u već poznatom tonalitetu, a kada je postavka nove lestvice u pitanju treba koristiti poznate ritmičke figure i metričke vrste. Novo gradivo uvek prati - posle postavke - rad na prepoznavanju, kao najelementarnijem vidu učenja. Pismeni diktati i pevanje sa lista (bez prethodne pripreme) slede kasnije, na drugim časovima, kao i prilikom obnavljanja prethodnih postavki, ali sa većim zahtevima. Time se garantuje postojanje koncentričnih krugova, poznatih u svim pedagoškim disciplinama u školama opšteg obrazovanja.
OPAŽANJE, INTONIRANJE, DIKTATI
Opažanje pojedinačnih tonova osnova je pamćenja zvuka svakog stupnja u lestvici. Opažanje pojedinačnih tonova treba početi sa nekoliko tonova (najbolje tri) i to u jednoj do dve oktave. Postepeno se brzina sviranih tonova povećava i širi obim (do tri oktave) s tim da se identifikovani tonovi pevaju solmizacijom kada se izvode u glasovnom registru, a izgovaraju ili zapisuju kada se primenjuje veći obim. Ovome treba dodati prepoznavanje intervala, odnosno prepoznavanje dva simulativno odsvirana tona koja učenici najpre prepoznaju pevanjem, a potom utvrđuju koji je interval (u zavisnosti od programa određenog razreda).
Prepoznavanje više tonova (uz primenu ritmičkih diktata) vodi ka uspešnom beleženju usmenih i pismenih diktata, a prepoznavanje akorada ka razvijanju harmonskog sluha.
Usmene diktate (melodijske i ritmičke) učenici izvode grupno i pojedinačno, naročito neposredno posle učinjene greške u pevanju ili pisanju diktata. Pevanjem diktiranog motiva učenici razvijaju memoriju, a ona se dalje usavršava tehnikom rada na samodiktatu (zapisivanje naučene pesme, ili pevanje melodijskog primera sa table i njegovog zapisivanja posle brisanja).
Intoniranje tonova, prema usmenom diktatu nastavnika, treba da se izbegava (osim kada se priprema neki detalj). Treba koristiti notnu sliku - tabulator jer se tako više vezuje zvuk sa notnom slikom. Intoniranje intervala i akorada treba što više vezivati za tonalitet, odnosno lestvicu koja se tada obrađuje u melodici. Intoniranje i opažanje akorada, dakle ima za oslonac kadencu, kao i odnos trozvuka na glavnim stupnjevima. Kao dopuna ovih postupaka intoniraju se akordi i od slobodnih datih tonova, ali uvek sa imenovanjem tonova.
Diktati kao rezultat postavljenih zvučnih predstava su obavezni na svakom času. Pismene diktate ne mogu uspešno da rade učenici koji nisu vežbali pisanje nota i prepisivanje vežbi iz udžbenika i na taj način savladali čitko i brzo čitanje i, naročito, pravilnu ortografiju.
Ritmički diktati i zapisivanje pojedinačnih tonskih visina prethode svakoj pojavi melodijsko-ritmičkih diktata.
Opažanje apsolutnih visina, oblast koja je, kao nova, uvedena prilikom koncipiranja prethodnih Nastavnih planova i programa planirano je da se radi od II razreda. Dakle, opažanje svih hromatskih tonova od V do I stupnja a-mola i de-mola, s tim da se opaženi tonovi ne pevaju, već se izgovaraju abecedom ili zapisuju. Dalji razvoj se prenosi u srednju školu s tendencijom proširivanja registra i ubrzavanja diktiranja, ali sa obaveznom pauzom između svake tonske visine. Ovime se ubrzava rad na melodici i diktatima.
MELODIKA
Novinu predstavlja savlađivanje lestvica u nekoliko etapa. Priprema tonaliteta, u početnim razredima, izvodi se učenjem pesmama po sluhu, prvo sa tekstom, a potom solmizacijom, opažanjem diktiranih tonova sličnih kretanju melodije u pesmi (po uzoru na mnoge strane škole) prikazivanjem i teorijskim tumačenjem lestvice.
Postavka podrazumeva obnavljanje naučene pesme, utvrđivanje lestvice abecednim izgovorom u sekundama i tercama, izgovorom toničnog trozvuka i kadence, prepoznavanjem motiva, pevanjem instruktivnih vežbi i lakših primera iz literature i savlađivanjem jednog kanona. Opažanje tonova i kasnije intervala i akorada iz kadenci, pevanje težih primera iz literature i dvoglasnih primera odvija se u obliku obnavljanja tonaliteta obično sledeće godine. Tada se utvrđuju teži skokovi. Ova faza obrade tonaliteta praćena je pisanim diktatima, dok je prethodna bazirana na usmenim diktatima, od pismenih je traženo zapisivanje samo pojedinačnih tonova i više tonova.
U trećem i četvrtom razredu, kada učenici imaju dovoljno usvojene funkcionalne odnose, odnosno stabilne stupnjeve, priprema i postavka slede neposredno jedna iza druge. One lestvice koje imaju veliki broj predznaka savlađuju se teorijski ili upoređivanjem, izvode se pevanjem lestvica i kadence i ilustruju primerom iz literature (Cis-dur na primer).
Ritam je izražen u sadržajima programa kroz postavljanje ritmičkih figura i metričkih vrsta. Ove postavke, kao i u melodici, prati korišćenje odgovarajućih primera pesama sa tekstom ili iz literature. Nastavnik svojim izvođenjem postavlja zvučne predstave (figure, vrste), a učenici uče primere napamet i koriste ih za dalju postavku ritma. Ona se odvija na sledeći način: prepoznavanje motiva, izvođenje kratkih ritmičkih motiva sa novim gradivom, manuelno izvođenje, učenje ritmičkih primera bez tonskih visina, savlađivanje ritmičkih etida - parlato uz pomoć nastavnika radi pravilnog akcentovanja, ispitivanje naučenog gradiva, samostalno izvođenje novih zadataka sa sličnim sadržajem, pismeni diktati i čitanje primera iz vokalne i instrumentalne literature.
Opažanje vrsta takta stalno prati rad na ritmu i prenosi se na zapisivanje ritmičkih okosnica naših narodnih pesama i igara.
Pre rada na parlatu, ali i kasnije (vežbe sa promenom ključa), koristi se čitanje u jednakom trajanju ispisanih nota, sa ili bez obeležene metričke vrste. Ravnomernim čitanjem učenici savlađuju kontinuirano praćenje notnog teksta sa obeleženim tempom, a time i tehniku čitanja literature koju sviraju, odnosno pevaju (bez vraćanja kod učinjene greške!).
Domaći zadatak treba da sadrži: prepisivanje nota, vežbe iz ortografije, utvrđivanje naučenih ritmičkih etida, vežbe ravnomernog čitanja, utvrđivanje dobro naučenih primera za postavku melodike i ritma (pesme sa tekstom i primeri iz literature), eventualno, utvrđivanje onih melodijskih vežbi koje su obrađene na času.
CILЈ
Teorijsko objedinjavanje svih muzičkih pojmova i izraza, kao i povezivanje teorijske nastave sa solfeđom i nastavom instrumenta, odnosno pevanja.
ZADACI
- Upoznavanje muzičkih pojmova i pojava.
- Vladanje zakonitostima teorije muzike.
- Ostvarivanje funkcionalnih zadataka - sticanje brzine u shvatanju tonskih odnosa (lestvice, intervali i akordi).
- Vladanje muzičkom ortografijom.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Postavljanje i upoređivanje lestvica.
- Tonaliteti.
- Obrada intervala.
- Postavljanje akorada.
- Mnogostranost tonova.
- Pojmovi i definicije
- Ornamenti.
GRADIVO
- Lestvice: sve durske i molske lestvice. Upoređivanje istoimenih tonaliteta, kao i paralelnih. Upoređivanje lestvica udaljenih za hromatski polustepen. Enharmonske lestvice.
- Intervali i akordi: obrtaji intervala, složeni intervali. Ispisivanje šifri osnovnih intervala. Obrtaji konsonantnih kvintakorada. Umanjeni i prekomerni kvintakord bez obrtaja. Konstrukcija ovih kvintakorada na istom tonu. Lestvični kvintakordi. Mnogostranost tonova. Mali durski septakord (ia dominanti) sa obrtajima. Umanjeni septakord na VII stupnju u molu sa razrešenjem i poluumanjeni u duru sa razrešenjem. Sve vrste septakorada.
- Pojmovi i definicije: proširivanje znanja osnovnim pojmovima i poznavanje novih termina iz oblasti tempa, artikulacije, agogike i ritma. Osnovni ukrasi i figure (ornamenti).
ISPITNI PROGRAM
1. Pismeni deo:
- šifre intervala i akorada;
- ispisivanje predznaka pojedinih lestvica;
- ispisivanje vrste intervala i akorada - princip testa.
2. Usmeni deo:
- izgradnja intervala i akorada;
- oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku.
PREPORUČENA LITERATURA
- Drobni i Vasiljević: Teorija muzike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- D. Despić: Teorija muzike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- M. Tajčević: Teorija muzike.
U početnim razredima težište rada je na opismenjavanju učenika u okviru domaćih zadataka - prepisivanje primera iz udžbenika i imenovanje ispisanih nota i notnih zapisa po diktatu nastavnika (ovladavanje notnim pismom u violinskom i bas ključu, obeležavanje notnih trajanja i pauza kao i vrste takta). Redosled notnih tonova, izgovor solmizacijom i abecedom, uspešno je savladan kada učenici nižu sve tonove uzlazno i silazno od bilo kog početnog tona u sekundama, a zatim u tercama u obimu dve oktave. Iako se kvintakord teorijski obrađuje u drugom razredu, u prvom razredu je predviđena priprema kako bi se lakše usvojio kroz izgovor terci i trozvuka na glavnim stupnjevima obrađenih durskih lestvica (kadenca).
Osnovne pojmove nastavnik objašnjava primereno uzrastu učenika. U početnim razredima će to biti jednostavna objašnjenja, a potom će se usložnjavati zavisno od razvoja shvatanja učenika i metodske jedinice. Sve osnovne pojmove: stupanj, stepen, polustepen, predznaci, tetrahord, lestvica, trozvuk, kadenca, takt, taktica, tempo i drugo, trebalo bi ispisivati na tabli rečima i notnom slikom, a i pokazivati i odsvirati na instrumentu. Izgradnja tetrahorda od bilo kog osnovnog tona i pronalaženje polustepena izvanredna je vežba za shvatanje lestvica. Uviđanjem rasporeda celih stepena i polustepena u tetrahordu učenici su spremili za teorijsku izgradnju svih dijatonskih lestvica. Već u I razredu se može postaviti princip izgradnje durskih lestvica: na poznati gornji (dominantni) tetrahord Ce-dura dodavanjem naviše tetrahorda sa polustepenom na kraju niza dobija se Ge-dur lestvica (kvintni krug naviše) i suprotan smer - od toničnog tetrahorda Ce-dura spuštanjem još jednog tetrahorda sa istim rasporedom celih stepena i polustepena dobijamo Ef-dur (kvintni krug naniže). Hromatske promene osnovnih tonova događaju se u smeru kretanja - kod lestvica sa povisilicama u gornjem tetrahordu (vođica), a kod lestvica sa snizilicama u donjem tetrahordu (subdominanta).
Molske lestvice se postavljaju kao lestvice sa istim tonovima paralelnog dura. Radi očuvanja i daljeg učvršćivanja već prethodno postavljenih harmonskih funkcija (T-SD-D), u početnom razredu obrađivati kadencu harmonskog mola. Obradom svih vrsta molske lestvice utvrđuje se dominantni tetrahord abecednim izgovorom. Izgovaranjem svih tonova dominantnih tetrahorada molske lestvice ulazi se u oblast hromatike. Promenu u harmonskom molu objasniti harmonskim razlozima (durska dominanta), a u melodijskom molu melodijskim razlozima (eliminisanje prekomerne sekunde).
Kvintne krugove treba obraditi u III razredu kao i nizanje povisilica (poslednja povisilica - vođica) i snizilca (pretposlednja snizilica - ime tonaliteta). U kasnijim razredima upoređivati, teorijski i zvučno, istoimeni dur i mol, paralelne lestvice, lestvice udaljene za hromatski polustepen i enharmonske lestvice.
Preporučuju se pismena vežbanja: ispisivanje predznaka zadate lestvice u oba ključa, ispisivanje lestvičnog niza sa predzvucima ispred nota, prepoznavanje lestvice na osnovu ispisanog niza (ne uvek od prvog stupnja), upoređivanje lestvičnih tetrahorda, pronalaženje jednog tetrahorda u više lestvica i drugo.
Obrada intervala je predviđena takođe u početnim razredima. Najpre lestvični intervali, i to imenovanjem bez vrste, a kasnije se vrsta intervala povezuje sa određenim mestom u lestvici (na primer: velike terce na glavnim stupnjevima u duru). Veoma je važno postavljanje intervala u linijski sistem i njegovo brzo prepoznavanje. Izgradnja intervala, imenovanje abecedom, ispisivanje intervala i korišćenje šifri vežbaju se usmenim i pismenim putem. Obrtaje intervala, takođe, treba vežbati usmeno i pismeno, a kasnije definisati ove pojmove. Intervale sekstu i septimu teorijski postavljamo kao obrtaj odgovarajućih intervala. Umanjene i prekomerne intervale prikazujemo sa razrešenjem; u školi za osnovno muzičko obrazovanje prikazujemo prekomernu kvartu i umanjenu kvintu i njihovo pronalaženje u tonalitetu.
Lestvične kvintakorde, koji se ispevavaju u melodici, trebalo bi vežbati i usmenim izgovorom (sa povećanjem brzine izgovora). Kada se obrade vrste kvintakorda, vežbati izgradnju durskog i molskog kvintakorda od istog tona (usmeno i pismeno vežbanje, a i vežbanje na instrumentu). Može se teorijski postaviti u umanjeni i prekomerni kvintakord jer upoređivanjem sa durom i molom ova postavka nije teška učenicima. Svaki kvintakord se izgovara i u svojim obrtajima, u nizu - kvintakord, sekstakord, kvartsekstakord (na ovaj način učenici klavirskog odseka sviraju trozvuk od prve godine). Svesnim prihvatanjem da jedan ton može biti osnovni ton, terca ili kvinta različitih kvintakorada uvodimo učenike u harmonsko mišljenje - usmena i pismena vežbanja izgradnje od istog tona, naviše i naniže, kvintakorda, sekstakarda i kvartsekstakorda.
Septakordi se lako usvajaju nakon usmenih i pismenih vežbanja za terce i kvintakorde. MD7 oe vezuje za dominantu dura i mola. Predstavljanjem dominantnog septakorda u linijskom sistemu ukazati na položaj tonike, podjednako udaljene od najnižeg i najvišeg tona. Vežbanje izgradnje dominantnog septakorda i njegovih obrtaja je usmeno, pismeno i na klaviru sa razrešenjem u odgovarajući tonični trozvuk. Isti postupak se koristi kod umanjenog i poluumanjenog septakorda. Ostale septakorde takođe postavljamo u tonalitet i vežbamo bržu i tačniju izgradnju. Hromatskim promenama pojedinih tonova u duru (mol-duru) i molu (harmonski i melodijski mol) ukazujemo i na promenu u vrsti septakorda, kao i kvintakorda.
U radu sa učenicima sve oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku trebalo bi primenjivati od prve naučene pesme. Učenje ovih oznaka, sa italijanskim nazivima, bez muzičkog sadržaja ne omogućava učenicima da upoznaju karakter kompozicije. Postupno usvajanje ovih termina, uz adekvatan prevod, pomoći će učenicima da na odgovarajući način interpretiraju i prepoznaju muzički sadržaj.
DVOGODIŠNJE MUZIČKO OBRAZOVANJE I VASPITANJE
(solfeđo i teorija muzike - za učenike srpskog tradicionalnog pevanja)
CILЈ
Razvijanje muzikalnosti i pismenosti kroz prožimanje vaspitnog i obrazovnog procesa.
ZADACI
- Razvijanje muzičkih sposobnosti (muzičke memorije, sposobnosti praćenja melodijskog, polifonog i harmonskog toka).
- Razvoj čitanja, pisanja i shvatanja muzike i muzičkog pisma sa razvojem muzičkog mišljenja.
- Usađivanje zvučnih predstava i njihovo vezivanje sa slikom, odnosno slike sa zvukom kroz sticanje znanja i veština (melodika, ritam, diktati).
- Upoznavanje muzičke literature, interpretacije i osnovnih elemenata muzičkih stilova.
- Osamostaljivanje učenika i razvoj njihovih kreativnih sposobnosti.
(3 časa nedeljno, 105 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Tonaliteti: Ce-dur, a-mol, ce-mol, Ge-dur, Ef-dur. Obrada mutacija Ce-dur, ce-mol.
- Transponovanje motiva toničnih kvintakorada u paralelne molske tonalitete a, e, de-mol. Kadence.
- Priprema: pevanje durskih i molskih kvintakorada na osnovnim tonovima u obrađenim tonalitetima.
- Obrada vokalize i solo pesme.
- Pevanje lestvica u paralelnim tercama. Pevanje 10 srpskih narodnih pesama i 5 kanona.
RITAM
- Taktiranje i brojanje. Mere: 2/4, 3/4, 4/4, 3/8 i 6/8.
- Notne vrednosti od cele do šesnaestine note. Dvodelna i četvorodelna podela ritmičke jedinice (osnovne figure), sinkopa-kontrtan i triola.
- Manuelna reprodukcija.
- Ravnomerno i ritmičko čitanje u violinskom i bas ključu.
- Ritmičko čitanje instruktivnih primera na utvrđenim pozicijama solmizacionih slogova i obrada primera iz literature sa označenim tempom, agogikom, dinamikom i artikulacijom. Tempa: Moderato, Andante, Allegro, Vivo, Adagio.
OPAŽANJE - INTONIRANJE - DIKTATI
- Opažanje i intoniranje u obrađenim tonalitetima.
- Opažanje i intoniranje štimova.
- Opažanje i intoniranje durskog i molskog kvintakorda. Prepoznavanje ispisanih melodijskih i ritmičkih motiva i njihovo izvođenje i pismeni ritmički diktat i usmeni melodijsko-ritmički diktat.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Pismeni deo: test iz teorije, lestvice, intervali i konsonantni kvintakordi.
2. Usmeni deo: melodijska vežba (dijatonska, pređeni tonaliteti i parlato bas ključ).
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
MELODIKA
- Obnavljanje i utvrđivanje tonaliteta iz I razreda. Obrada: De-dur, de-mol, Ef-dur, ef-mol, a-mol, A-dur, Ge-dur, ge-mol, Be-dur, e-mol, E-dur, cis-mol i svi ostali tonaliteti do četiri predznaka. Obrada 10 srpskih narodnih pesama.
- Tehnički deo: pevanje svih lestvica do 7 predznaka. Sekundno i tercno kretanje. Pevanje toničnih kvintakorada, kadenci i štimova.
- Dvoglasno pevanje kratkih motiva i primera iz literature. Obrada kanona i pevanje narodnih pesama u dva glasa.
RITAM
- Metričke vrste 2/2, 3/2, 9/8, 6/4, 6/16. A od narodnih ritmova 5/8, 7/8 i 9/8 preko pevanja narodnih pesama.
- Ritmičke figure: triola u sukobu sa punktiranom figurom.
- Manuelna reprodukcija.
- Teže figure četvorodelne podele, pauze i lukovi. Podela trodela u taktu 6/8, sićilijana i tirana.
- Ostale ritmičke figure samo informativno.
OPAŽANJE - INTONIRANJE - DIKTATI
- Opažanje i zapisivanje tonova, intoniranje melodijskih motiva.
- Opažanje i intoniranje intervala svih kvintakorada obrtaja durskog i molskog, dominantnog i umanjenog septakorda sa razrešenjem.
- Opažanje i intoniranje štimova.
- Opažanje apsolutnih visina a1-de2 i od e1-a1.
- Pismeni ritmički diktat, a usmeni melodijsko-ritmički diktat.
ISPITNI PROGRAM
1. Pismeni deo: melodijski diktat do dva predznaka.
2. Usmeni deo:
- melodijski primer do tri predznaka;
- parlato, bas i violinski ključ.
LITERATURA
- Pandurović, Aleksandrović i Jelić: Solfeđo za I i II razred četvorogodišnje i I razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- Aleksandrović i Jelić, Solfeđo za III razred četvorogodišnje i II razred dvogodišnje osnovne muzičke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
Osnovni didaktičko-metodički postupci obuhvataju razvijanje zvučnih predstava s notnom slikom, kako za oblast melodike, tako i za oblast ritma. Ovim se nastavnim smerom usklađuje rad na diktatima s pevanjem i ritmičkim čitanjem. Zvučne predstave su, po pravilu, melodijski primeri (pesme sa tekstom i primeri iz literature), melodijski motivi (za transponovanje, radi učvršćivanja skokova u pojedine stupnjeve; za pevanje uvek u originalnom tonalitetu radi postavljanja boje tonaliteta i za postavljanje metričkih vrsta i ritmičkih figura) i, tek na trećem mestu, lestvični nizovi (raspevavanje učenika, širenje obima glasa, upoznavanje lestvica). Primeri se obrađuju po sluhu, u početnim razredima ili iz notnog teksta, naravno uz pomoć nastavnika, a i pevanjem solmizacionim slogovima uz taktiranje. Svaka nova nastavna oblast praćena je navedenim postupcima koji se potom prenose na opažanje pojedinačnih i više tonova, ritmičkih figura, metričkih vrsta i usmenih melodijsko-ritmičkih diktata.
Ostali predmeti kao teorija muzike (videti u didaktičko-metodičkim uputstvima za ovaj predmet), opažanje, intoniranje sa diktatom usko se povezuju sa nastavnim gradivom iz melodike i ritma, naročito u prva dva razreda. Za sve godišnje ispite, šestogodišnjeg četvorogodišnjeg i dvogodišnjeg obrazovanja ispitne vežbe i zadatke ne piše predmetni nastavnik, već su istovetne za sve učenike i zadaje ih aktiv nastavnika solfeđa.
Prilikom planiranja nastave za celu godinu, polugodište i tromesečje treba predvideti vreme za obnavljanje već obrađenih metodskih jedinica, kao i njihovo dalje razrađivanje. Posle određenja kada će se pripremati i postaviti jedan tonalitet treba imati u vidu to da se u poslednja dva meseca školske godine ne postavljaju nove lestvice. To isto važi i za ritmičke postavke jer i za melodiku i za ritam potrebno je određeno vreme kako bi se zvučne predstave usvojile i nadogradile novim zahtevima (više skokova, teži zahtevi za ritmičko čitanje, primena vokalne i instrumentalne literature iz gradiva tog razreda, pismeni diktati, pevanje primera sa lista) - a radi pripremanja učenika za što samostalnije izvođenje i opažanje muzičkog toka.
Kada se u okviru metodske jedinice planira novo gradivo iz ritma, treba koristiti pevanje u već poznatom tonalitetu, a kada je postavka nove lestvice, treba koristiti poznate ritmičke figure i metričke vrste. Novo gradivo uvek prati - posle postavke - rad na prepoznavanju, kao najelementarnijem vidu učenja. Pismeni diktati i pevanje sa lista (bez prethodne pripreme) slede kasnije, na drugim časovima, kao i prilikom obnavljanja prethodnih postavki, ali sa većim zahtevima. Time se garantuje postojanje koncentričnih krugova, poznatih u svim pedagoškim disciplinama u školama opšteg obrazovanja.
OPAŽANJE - INTONIRANJE - DIKTATI
Opažanje pojedinačnih tonova osnova je pamćenja zvuka svakog stupnja u lestvici. Opažanje pojedinačnih tonova treba početi sa nekoliko tonova (najbolje tri) i to u jednoj do dve oktave. Postepeno se brzina sviranih tonova povećava i širi obim (do tri oktave) s tim da se identifikovani tonovi pevaju solmizacijom kada se izvode u glasovnom registru, a izgovaraju ili zapisuju kada se primenjuje veći obim. Ovome treba dodati prepoznavanje intervala, odnosno prepoznavanje dva simulativno odsvirana tona koja učenici najpre prepoznaju pevanjem, a potom utvrđuju koji je interval (u zavisnosti od programa određenog razreda).
Prepoznavanjem više tonova (uz primenu ritmičkih diktata) vodi ka uspešnim usmenim i pismenim diktatima, a prepoznavanje akorada u razvijanje harmonskog sluha.
Usmene diktate (melodijske i ritmičke) učenici izvode grupno i pojedinačno, naročito neposredno posle učinjene greške u pevanju ili pisanju diktata. Pevanjem diktiranog motiva učenici razvijaju memoriju, a ona se dalje usavršava tehnikom rada na samodiktatu (zapisivanje naučene pesme ili pevanje melodijskog primera sa table i njegovog zapisivanja posle brisanja).
Intoniranje tonova prema usmenom diktatu nastavnika treba da se izbegava (osim kada se priprema neki detalj). Treba koristiti notnu sliku - tabulator jer se tako više vezuje zvuk sa notnom slikom. Intoniranje intervala i akorada treba što više vezivati za tonalitet, odnosno lestvicu koja se tada obrađuje u melodici. Intoniranje i opažanje akorada, dakle, ima za oslonac kadencu, kao i odnos trozvuka na glavnim stupnjevima. Kao dopuna ovih postupaka intoniraju se akordi i od slobodnih datih tonova, ali uvek sa imenovanjem tonova.
Diktati kao rezultat postavljenih zvučnih predstava su obavezni na svakom času. Pismene diktate ne mogu uspešno da rade učenici koji nisu vežbali pisanje nota i prepisivanje vežbi iz udžbenika i na taj način savladali čitko i brzo čitanje i, naročito, pravilnu ortografiju.
Ritmički diktati i zapisivanje pojedinačnih tonskih visina prethode svakoj pojavi melodijsko-ritmičkih diktata.
Opažanje apsolutnih visina, oblast koja je, kao nova, uvedena prilikom koncipiranja prethodnih Nastavnih planova i programa, planirana je da se radi od II razreda. Dakle, uvežbati opažanje svih hromatskih tonova od V do I stupnja a-mola i de-mola, s tim da se opaženi tonovi ne pevaju već se izgovaraju abecedom, ili zapisuju. Dalji razvoj se prenosi u srednju školu s tendencijom proširivanja registra i ubrzavanja diktiranja, ali sa obaveznom pauzom između svake tonske visine. Ovim se ubrzava rad na melodici i diktatima.
Novinu u melodici predstavlja savlađivanje lestvica u nekoliko etapa. Priprema tonaliteta, u početnim razredima, izvodi se učenjem pesme po sluhu, učenjem iste solmizacijom, opažanjem diktiranih tonova sličnih kretanju melodije u pesmi (po uzoru na mnoge strane škole), prikazivanjem i teorijskim tumačenjem lestvice.
Postavka podrazumeva obnavljanje naučene pesme, utvrđivanje lestvice abecednim izgovorom u sekundama i tercama, izgovorom toničnog trozvuka i kadence, prepoznavanjem motiva, pevanjem instruktivnih vežbi i lakših primera iz literature i savlađivanjem jednog kanona. Opažanje tonova i kasnije intervala i akorada iz kadenca, pevanje težih primera iz literature i dvoglasnih primera odvija se u obliku obnavljanja tonaliteta obično sledeće godine. Tada se utvrđuju naročito tonovi subdominantne funkcije, ali i ostali teži skokovi. Ova faza obrade tonaliteta praćena je pisanim diktatima, dok je prethodna bazirana na usmenim diktatima, od pismenih je traženo zapisivanje samo pojedinačnih tonova i više tonova.
U dvogodišnjoj školi, za razliku od šestogodišnje i četvorogodišnje, priprema i postavka slede neposredno jedna iza druge. One lestvice koje imaju veliki broj predznaka ("upoznaju") savlađuju se teorijski, izvode se pevanjem lestvica i kadence i ilustruju se primerom iz literature (Cis-dur na primer).
Ritam je izražen u sadržajima programa kroz postavljanje ritmičkih figura i metričkih vrsta. Ove postavke, kao i u melodici, prati korišćenje odgovarajućih primera pesama sa tekstom ili iz literature. Nastavnik svojim izvođenjem postavlja zvučne predstave (figure, vrste), a učenici uče primere napamet i koriste ih za dalju postavku ritma. Ona se odvija na sledeći način: prepoznavanje motiva, izvođenje kratkih ritmičkih motiva sa novim gradivom, učenje ritmičkih primera bez tonskih visina, savlađivanje ritmičkih etida - parlato uz pomoć nastavnika radi pravilnog akcentovanja, ispitivanje naučenog gradiva, samostalno izvođenje novih zadataka sa sličnim sadržajem, pismeni diktati i čitanje primera iz vokalne i instrumentalne literature.
Opažanje vrsta takta stalno prati rad na ritmu i prenosi se na zapisivanje ritmičkih okosnica naših narodnih pesama i igara.
Pre rada na parlatu, ali i kasnije (vežbe sa promenom ključa), koristi se čitanje u jednakom trajanju ispisanih nota, sa ili bez obeležene metričke vrste. Ravnomernim čitanjem učenici savlađuju kontinuirano praćenje notnog teksta sa obeleženim tempom a time i tehniku čitanja literature koju sviraju, odnosno pevaju (bez vraćanja kod učinjene greške).
Etide za ritmičko čitanje ne smeju da liče na ritmičke zadatke ispisane na jednoj liniji jer su opterećene drugim problemima (tempo, karakter, fraziranje, akcentovanje i dr.). Poželjno je obraditi manji broj zadataka i savladati ih, nego na svakom času iščitavati nove vežbe neprirodnog sadržaja, kakav se ne nalazi u umetničkoj muzici.
Domaći zadatak treba da sadrži: prepisivanje nota, vežbe iz ortografije, utvrđivanje naučenih ritmičkih etida, vežbe ravnomernog čitanja, utvrđivanje dobro naučenih primera za postavku melodike i ritma (pesme sa tekstom i primeri iz literature), eventualno, utvrđivanje onih melodijskih vežbi koje su obrađene na času.
Neprihvatljivo je davati domaće zadatke koji se odnose na pevanje melodijskih vežbi iz udžbenika jer je to najnegativniji postupak, koji negira opravdanost nastave solfeđa. Njih će učenici vežbati svirajući na svom instrumentu.
CILЈ
Teorijsko objedinjavanje svih muzičkih pojmova i izraza, kao i povezivanje teorijske nastave sa solfeđom i nastavom instrumenta, odnosno pevanja.
ZADACI
- Upoznavanje muzičkih pojmova i pojava.
- Vladanje zakonitostima teorije muzike.
- Ostvarivanje funkcionalnih zadataka - sticanje brzine u shvatanju tonskih odnosa (lestvice, intervali i akordi).
- Vladanje muzičkom ortografijom.
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Postavljanje i upoređivanje lestvica.
- Tonaliteti.
- Obrada intervala.
- Postavljanje akorada.
- Mnogostranost tonova.
- Pojmovi i definicije
- Ornamenti.
GRADIVO
- Lestvice: sve durske i molske lestvice. Upoređivanje istoimenih tonaliteta, kao i paralelnih. Upoređivanje lestvica udaljenih za hromatski polustepen. Enharmonske lestvice.
- Intervali i akordi: obrtaji intervala, složeni intervali. Ispisivanje šifri osnovnih intervala. Obrtaji konsonantnih kvintakorada. Umanjeni i prekomerni kvintakord bez obrtaja. Konstrukcija ovih kvintakorada na istom tonu. Lestvični kvintakordi. Mnogostranost tonova. Mali durski septakord (ia dominanti) sa obrtajima. Umanjeni septakord na VII stupnju u molu sa razrešenjem i poluumanjeni u duru sa razrešenjem. Sve vrste septakorada.
- Pojmovi i definicije: proširivanje znanja osnovnim pojmovima i poznavanje novih termina iz oblasti tempa, artikulacije, agogike i ritma. Osnovni ukrasi i figure (ornamenti).
ISPITNI PROGRAM
1. Pismeni deo:
- šifre intervala i akorada;
- ispisivanje predznaka pojedinih lestvica;
- ispisivanje vrste intervala i akorada - princip testa.
2. Usmeni deo:
- izgradnja intervala i akorada;
- oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku.
LITERATURA
- Drobni i Vasiljević: Teorija muzike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- D. Despić: Teorija muzike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- M. Tajčević: Teorija muzike.
U početnim razredima težište rada je na opismenjavanju učenika u okviru domaćih zadataka, prepisivanje primera iz udžbenika i imenovanje ispisanih nota i notnih zapisa, po diktatu nastavnika, dakle, ovladavanje notnim pismom u violinskom i bas ključu (obeležavanje notnih trajanja i pauza, vrste takta). Redosled notnih tonova, izgovor solmizacijom i abecedom, uspešno je savladan kada učenici nižu sve tonove uzlazno i silazno od bilo kog početnog tona u sekundama, a zatim u tercama u obimu dve oktave. Iako se kvintakord teorijski obrađuje u drugom razredu, u prvom razredu je predviđena priprema kako bi se lakše usvojio kroz izgovor terci i trozvuka na glavnim stupnjevima obrađenih durskih lestvica (kadenca).
Sve osnovne pojmove: stupanj, stepen, polustepen, predznaci, tetrahord, lestvica, trozvuk, kadenca, takt, taktica, tempo i drugo trebalo bi ispisivati na tabli rečima i notnom slikom, a i pokazivati i odsvirati na instrumentu. Izgradnja tetrahorda od bilo kog osnovnog tona i pronalaženje polustepena izvanredna je vežba za shvatanje lestvica. Uviđanjem rasporeda celih stepena i polustepena u tetrahordu učenici su spremni za teorijsku izgradnju svih dijatonskih lestvica.
Molske lestvice se postavljaju kao lestvice sa istim tonovima paralelnog dura. Radi očuvanja i daljeg učvršćivanja već prethodno postavljenih harmonskih funkcija (T-SD-D), odmah treba obrađivati i kadencu harmonskog mola. Obradama svih vrsta molske lestvice utvrđuje se dominantni tetrahord abecednim izgovorom, a što je uvod u opažanje apsolutnih visina. Izgovaranjem svih tonova dominantnih tetrahorada molske lestvice ulazi se u oblast hromatike. Promenu u harmonskom molu objasniti harmonskim razlozima (durska dominanta), a u melodijskom molu melodijskim razlozima (eliminisanje prekomerne sekunde).
Kvintne krugove, kao i nizanje povisilica (poslednja povisilica - vođica) i snizilica (pretposlednja snizilica - ime tonaliteta) treba, za razliku od šestogodišnje i dvogodišnje škole, obraditi u ovom razredu, a u kasnijim razredima - u srednjoj školi - upoređivati, teorijski i zvučno, istoimeni dur i mol, paralelne lestvice, lestvice udaljene za hromatski polustepen i enharmonske lestvice.
Preporučuju se pismena vežbanja: ispisivanje predznaka zadate lestvice u oba ključa, ispisivanje lestvičnog niza sa predznacima ispred nota, prepoznavanje lestvice na osnovu ispisanog niza (ne uvek od prvog stupnja), upoređivanje lestvičnih tetrahorda, pronalaženje jednog tetrahorda u više lestvica i drugo.
Obrada intervala takođe je predviđena. Najpre lestvični intervali, i to imenovanjem bez vrste, a kasnije se vrsta intervala povezuje sa određenim mestom u lestvici (na primer: velike terce na glavnim stupnjevima u duru). Veoma je važno postavljanje intervala u linijski sistem i njegovo brzo prepoznavanje. Izgradnja intervala, imenovanje abecedom, ispisivanje intervala i korišćenje šifri vežbaju se usmenim i pismenim putem. Obrtaje intervala, takođe, treba vežbati usmeno i pismeno, a kasnije definisati ove pojmove. Intervale sekstu i septimu teorijski postavljamo kao obrtaj odgovarajućih intervala. Umanjene i prekomerne intervale prikazujemo sa razrešenjem; u školi za osnovno muzičko obrazovanje prikazujemo prekomernu kvartu i umanjenu kvintu i njihovo pronalaženje u tonalitetu.
Lestvične kvintakorde, koji se ispevavaju u melodici, trebalo bi vežbati i usmenim izgovorom (sa povećanjem brzine izgovora). Kada se obrade vrste kvintakorada, vežbati izgradnju durskog i molskog kvintakorda od istog tona (usmeno i pismeno vežbanje, a i vežbanje na instrumentu). Može se teorijski postaviti u umanjeni i prekomerni kvintakord jer upoređivanjem sa durom i molom ova postavka nije teška učenicima. Svaki kvintakord se izgovara i u svojim obrtajima, u nizu - kvintakord, sekstakord, kvartsekstakord (na ovaj način učenici klavirskog odseka sviraju trozvuk od prve godine). Svesnim prihvatanjem da jedan ton može biti osnovni ton, terca ili kvinta različitih kvintakorada uvodimo učenike u harmonsko mišljenje - usmena i pismena vežbanja izgradnje od istog tona, naviše i naniže, kvintakorda, sekstakorda i kvartsekstakorda.
Septakordi se lako usvajaju nakon usmenih i pismenih vežbanja za terce i "kvintakorde", MD7 se vezuje za dominantu dura i mola. Predstavljanjem dominantnog septakorda u linijskom sistemu ukazati na položaj tonike, podjednako udaljene od najnižeg i najvišeg tona. Vežbanje izgradnje dominantnog septakorda i njegovih obrtaja je usmeno, pismeno i na klaviru sa razrešenjem u odgovarajući tonični trozvuk. Isti postupak se koristi kod umanjenog i poluumanjenog septakorda. Ostale septakorde takođe postavljamo u tonalitet i vežbamo bržu i tačniju izgradnju. Hromatskim promenama pojedinih tonova u duru (mol-duru) i molu (harmonski i melodijski mol) ukazujemo i na promenu u vrsti septakorda, kao i kvintakorda.
U radu sa učenicima sve oznake za tempo, dinamiku, artikulaciju i agogiku trebalo bi primenjivati od prve naučene pesme. Učenje ovih oznaka, sa italijanskim nazivima, bez muzičkog sadržaja ne omogućava učenicima da upoznaju karakter kompozicije. Postupno usvajanje ovih termina, uz adekvatan prevod, pomoći će učenicima da na odgovarajući način interpretiraju i prepoznaju muzički sadržaj.
GUDAČKI INSTRUMENTI ZA RANU MUZIKU
(rebeka, fidel, viela, viola da gamba)
CILЈ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom, ulogom, građom, akustičkim svojstvima i izražajnim mogućnostima ranih gudačkih instrumenata.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom sviranja na ranim gudačkim instrumentima.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenata, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja rane muzike.
V razred klasičnog programa violine ili viole i i razred rebeke, fidela, viele
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa istorijskim nastankom i razvojem gudačkih instrumenata u srednjem veku i renesansi, gradnjom samog instrumenta i gudala.
- Upoznavanje sa različitim načinima usaglašavanja žica, postavkom instrumenta u odnosu na telo svirača, specifičnim držanjem gudala.
- Upoznavanje sa načinom dobijanja tona i osnovama interpretacije muzike srednjeg veka i renesanse preko dela nastalih u pomenutim epohama.
LESTVICE
- Ge, De i Ce-dur, ge, de i a-mol sa toničnim trozvucima u osminama. Skale vežbati i u razloženim intervalima - terce, potezom jedna nota na jedan potez i legato - dve note na jedan potez.
LITERATURA
- V. Fraj: Igre srednjeg veka - zbirka
- K. Valter: Špilmanske igre i sveska - zbirka (Univerzal, 20008)
- Anonimus, XVII vek: Zeleni rukavi (Doblinger) - izbor varijacija prema mogućnostima učenika
- F. d' Ana: Frotole, stramboti i soneta, II knjiga - zbirka (Rikordi, 1976)
- S. Rosi: Simfonije i galjarde, zbirka (Šot, 4096)
- P. Falez: Igre XVI veka, zbirka (Mek, 3601)
- F. Bendusi: Nova dela za igranje, zbirka (Mek, 3602)
Drugi komadi i zbirke sličnog sadržaja i težine.
U višeglasnim kompozicijama na rebeki, fidelu ili vieli svirati deonice koje po svom opsegu odgovaraju tonskom opsegu navedenih instrumenata.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset komada za izvođenje - za solo izvođenje ili u grupi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije koje odgovaraju tonskom opsegu jednom od navedenih instrumenata za solo izvođenje iz epoha srednjeg ili renesanse;
2. Tri troglasne ili četvoroglasne kompozicije nastale u epohama srednjeg veka ili renesanse čije pojedine deonice odgovaraju tonskom opsegu jednom od navedenih instrumenata. Dela se mogu izvoditi u različitim kombinacijama gudačkih ili duvačkih instrumenata već navedenih perioda, kao i uz lautu, čembalo ili renesansnu harfu.
VI razred klasičnog programa violine ili viole i ii razred rebeke, fidela, viele
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Razvoj tehničkih elemenata u sviranju - tehnika leve i desne ruke, kao i dalje upoznavanje sa muzičkom praksom srednjeg veka i renesanse preko negovanja specifičnog tona instrumenta za ranu muziku, sviranja bez vibrata u levoj ruci, načinima ukrašavanja, dinamici, tempu i svim ostalim stilskim karakteristikama muzike navedenih epoha.
- Obraditi stare ključeve (ce ključeve) i u njima svirati jednostavne primere.
- Upoznavati učenike sa osnovama interpretacije rane muzike kroz pravilno oblikovanje tona, odgovarajuću artikulaciju, tempo, agogiku, način ukrašavanja. Na jednostavnim primerima razvijati sposobnost za improvizaciju i karakteristično variranje melodije.
LESTVICE
- Ge, De, Ce, Ef i Be-dur, ge, de, a, e i ha-mol sa toničnim trozvucima u šesnaestinama.
LITERATURA
- K. Valter: Špilmanske igre, II sveska, zbirka (Univerzal, 20013)
- H. Konor: Igre Šekspirovog doba, zbirka, od broja 1 do 8 (nordijska muzička kuća)
- P. Atanjan: Igre Pariza, I sveska, zbirka (Šot, 3758)
- P. Žervez: Igre XVI veka, zbirka (Mek, 11)
- M. Pretorius: Francuske igre iz "Terpsihore", I i II sveska, zbirke (Meks, 3607, 3608)
- T. Suzato: Danseraj, I i II sveska, zbirke (Šot, 2435, 2436)
Drugi komadi i zbirke sličnog sadržaja i težine.
U višeglasnim kompozicijama svirati deonice koje po svom opsegu odgovaraju tonskom opsegu navedenih instrumenata.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet komada za solo izvođenje;
- pet dela koja su višeglasna i namenjena grupnom muziciranju.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri kompozicije za solo izvođenje iz epohe srednjeg veka ili renesanse;
2. Tri kompozicije u sastavu trija ili kvarteta čije pojedine deonice po svom tonskom opsegu odgovaraju jednom od navedenih instrumenata. Moguće su različite kombinacije instrumenata perioda rane muzike.
(Sopran, alt, tenor-bas)
V razred klasičnog programa violončela i I razred viola da gambe
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznati učenike sa istorijskim nastankom i razvojem viola da gambe, građom samog instrumenta i gudala, različitim načinima usaglašavanja žica (sopran, alt, tenor-bas), postavkom instrumenta u odnosu na telo svirača, specifičnim držanjem gudala, načinom dobijanja tona kao i sa osnovama interpretacije muzike renesanse preko dela koja su nastala u toj epohi.
- Posebnu pažnju usmeriti na činjenicu da učenik violončela sa četiri žice prelazi na viola da gambu sa šest žica. Učenik treba da savlada novi prstored na svakoj od šest žica u osnovnoj poziciji. Obratiti pažnju na sinhronizaciju leve i desne ruke.
- Ukazivati na osnove interpretacije renesansne muzike koje se odnose na tempo, frazu, agogiku i dinamiku.
LESTVICE
- De-dur i de-mol sa toničnim trozvucima, kroz dve oktave u laganim četvrtinama.
- Skale vežbati u različitim potezima gudala, odvojeno i vezano po dve i po četiri note.
LITERATURA
- H. Menkemejer: Škola za tenor-bas gambu, od 1. do 66. vežbe.
- M. Midlar: Mali album, I sveska, komadi br. 7, 8, 12. i 14.
- Anonimus, XVII vek: "Grinslivs" (Doblinger), izbor varijacija prema mogućnostima učenika, solo deonicu svirati oktavu niže
- F. d'Ana: Frotole, Stramboti i Soneti, II knjiga (Rikordi 1976), zbirka
- S. Rosi: Simfonije i Galjarde (Šot, 4096), zbirka
- P. Falez: Igre XVI veka (Mek, 3601), zbirka
- F. Benduzi: Opera nova de Bali (Mek, 3602), zbirka
- P. Atanjan: II knjiga igara XVI veka (Mek, 3603), zbirka
- P. Atanjan: IV i V knjiga igara XVI veka (Mek, 3604), zbirka
Drugi komadi i zbirke sličnog sadržaja i težine.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- trideset vežbi iz Škole za viola da gambu;
- deset komada za solo izvođenje ili u grupi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije koje odgovaraju tonskom opsegu jedne od viola da gamba, iz epohe renesanse za solo izvođenje ili uz pratnju (lauta, čembalo, renesansna harfa);
2. Tri troglasne ili četvoroglasne kompozicije čije pojedine deonice odgovaraju tonskom opsegu jedne od viola da gamba. Dela se mogu izvoditi u različitim kombinacijama duvačkih, gudačkih i drugih instrumenata perioda rane muzike.
VI razred klasičnog programa violončela i II razred viola da gambe
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Rad na razvoju tehničkih elemenata u sviranju (tehnika leve i desne ruke).
- Negovanje specifičnog tona instrumenta, sviranje bez vibrata u levoj ruci.
- Načini ukrašavanja, dinamika, tempo.
- Ostale karakteristike muzičkih dela koja su nastala u epohama renesanse i ranog baroka.
LESTVICE
- Ef, Ge, Ce-dur, e, ge, a-mol sa toničnim trozvucima u osminama.
- Skale svirati u laganim osminama u različitim potezima gudala, do sedam nota na jedan potez.
LITERATURA
- H. Menkemejer: Škola za tenor-bas gambu, od 67. vežbe do kraja, sa izuzetkom 88. i 89. vežbe.
- H. Konor: Igre Šekspirovog doba, od broja 1 do 8 (nordijska muzička kuća), zbirka (vodeću deonicu transponovati oktavu niže).
- P. Atanjan: Igre Pariza i sveska (Šot, 3758), zbirka
- P. Žervez: Igre XVI veka (Mek, 11), zbirka
- M. Pretorius: Francuske igre iz "Terpsihore", I i II knjiga (Mek, 3607, 3608), zbirke
- T. Suzato: Danseraj I i II sveska (Šot, 2435, 2436), zbirka
Drugi komadi i zbirke sličnog sadržaja i težine.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset vežbi iz Škole za viola da gambu;
- pet komada za solo izvođenje, uz pratnju laute, čembala ili renesansne harfe;
- pet komada za grupno muziciranje.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Tri kompozicije iz epohe renesanse ili ranog baroka, za solo izvođenje ili uz pratnju, koje po svojim tehničkim zahtevima odgovaraju predviđenom gradivu;
2. Tri kompozicije u sastavu trija ili kvarteta čije pojedine deonice po svom tonskom opsegu odgovaraju jednoj od viola da gamba. Moguće su najrazličitije kombinacije instrumenata renesanse i ranog baroka.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA GUDAČKIH INSTRUMENATA ZA RANU MUZIKU
(rebeka, fidel, viela, viola da gamba)
Upoznati učenika sa istorijom nastanka gudačkih instrumenata, njihovim razvojem u srednjem veku i renesansi, kao i sa njihovom ulogom u razvoju instrumentalne i vokalno-instrumentalne muzike. Predstaviti učeniku gradnju instrumenata i gudala i različite načine usaglašavanja žica i način dobijanja specifičnog tona.
Insistirati na pravilnoj postavci instrumenta u odnosu na telo svirača, specifično držanje gudala i osnove interpretacije muzike srednjeg veka i renesanse preko dela nastalih u pomenutim epohama.
Obratiti pažnju na pravilan razvoj tehničkih elemenata u sviranju - tehnike leve i desne ruke i njihovu sinhronizaciju, sviranje bez vibrata u levoj ruci, načine ukrašavanja, dinamiku, odgovarajuću artikulaciju, tempo i ostale stilske karakteristike rane muzike.
Kod učenika je potrebno razvijati sposobnost za improvizaciju i karakteristično variranje melodije.
ŽIČANI INSTRUMENTI ZA RANU MUZIKU
CILЈ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom, ulogom, građom, akustičkim svojstvima i izražajnim mogućnostima laute.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom sviranja laute.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Osposobljavanje za samostalno učenje i vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja rane muzike.
V razred klasičnog programa gitare i I razred laute
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Opis izgleda instrumenta, način dobijanja tona i tehnika sviranja.
- Učenje tonskih visina slobodnih žica i svih tonova do dvanaestog polja i način njihovog obeležavanja u tabulaturi za lautu i savremenom notnom pismu.
- Specifičan pristup sviranju desnom rukom, čiji su koreni u plektrumokoj tehnici izvođenja na srednjovekovnoj i arapskoj lauti i istorijski razvoj instrumenta.
- Rad na postavci leve ruke za melodijske i harmonske sklopove i pramena pozicije.
- Isticanje važnosti fraziranja u okviru stila i razvijanje smisla za kamerno muziciranje izvođenjem muzike pisane za dve laute ili za više instrumenata.
LITERATURA
- Stefan Lundgren: Škola za renesansnu lautu
- Jan Harvud: Deset lakih komada za lautu
- Entoni Ruli: Potpuni početnik
- Tojohiko Saton: Škola za baroknu lautu
- Dajana Pulton: Uvođenje u sviranje na lauti
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
Iz navedene škole za lautu treba uraditi sve lekcije i uvežbavati najmanje osam kompozicija i dva dua. Izbor kompozicija može biti i iz druge navedene literature.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna kompozicija pisana u francuskoj tabulaturi;
2. Jedna kompozicija pisana u savremenoj notaciji;
3. Jedan duo.
VI razred klasične gitare i II razred laute
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Dalji rad na proširenju tehnike sviranja na instrumentu.
LITERATURA
- Stefan Landgren: Škola za renesansnu lautu
- Jan Harvud: Deset lakih komada za lautu
- Engoni Ruli: Potpuni početnik
- Tojohiko Saton: Škola za baroknu lautu
- Dajana Pulton: Uvod u sviranje na lauti
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
Iz navedene škole za lautu treba uraditi sve vežbe i obraditi najmanje deset kompozicija i tri dua. Izbor kompozicija može biti i iz druge navedene literature.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna kompozicija pisana u francuskoj tabulaturi;
2. Jedna kompozicija pisana u italijanskoj tabulaturi;
3. Jedna kompozicija pisana u savremenoj notaciji;
4. Jedan duo.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA LAUTE
Lekcije i vežbe u navedenim školama i zbirkama su sistematizovane prema tehničkim i muzičkim zahtevima i prilagođene izučavanju i savladavanju redovnim, kontinuiranim radom uz stručnu pomoć nastavnika.
Treba imati u vidu da je svrha ova dva razreda da osposobi i pripremi učenika za studiozniji rad u srednjoj muzičkoj školi. To podrazumeva neophodnost da učenik za predviđenih 70 časova u toku dve školske godine nauči da čita francusku i italijansku tabulaturu, kao i savremeno notno pismo - zbog drugačijeg štima instrumenta u odnosu na gitaru - da bi kasnije, u srednjoj muzičkoj školi, nesmetano mogao da usvaja znanja iz španske i nemačke tabulature.
Namerno nigde nije spomenut termin "renesansna lauta" zato što učenici koji ispoljavaju interesovanje za baroknu muziku mogu da sviraju na baroknoj lauti ili nekom drugom instrumentu iz porodice lauta (teorba, bandora, orferion, vihuela i dr.).
Pošto je najveći broj kompozicija, istorijski gledano, pisan francuskom, odnosno italijanskom tabulaturom u ova dva razreda se upravo one prvo i uče: u prvom razredu francuska, a u drugom i francuska i italijanska.
Što se same tehnike sviranja tiče pri postavci leve ruke, u odnosu na gitaru praktično i ne postoji razlika, osim što su kod laute žice u paru.
To nije slučaj i sa desnom rukom jer se njena postavka i način sviranja znatno razlikuju od gitarske tehnike. Mali prst pri sviranju prislonjen je na rezonantnu ploču zbog stabilnosti desne ruke. Naglašene dobe, ukoliko je to moguće, sviraju se palcem, a nenaglašene kažiprstom (i prstom). U slučaju da palac koristimo za izvođenje basove deonice, tada se naglašena doba svira srednjim (m) prstom. Kada je potrebno odsvirati više od tri tona istovremeno, koristi se i domali (a) prst. Podrazumeva se sviranje tirando tehnikom. Bitno je da se ton dobija jagodicom, bez upotrebe nokta, ukoliko je to moguće.
(kao izborni predmet)
CILЈ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje instrumenta, negovanje muzičkog stila rane muzike i grupnog muziciranja.
- Postavka ruke i tela za harfom, lestvice durske i molske.
- Vežbati precizno - ritmički i tonski, trozvuk razloženo i seko - kroz jednu oktavu. U kompozicijama koristiti preštimače tek u drugom polugodištu. Skale početi sa učenjem tek pošto su savladane prsne vežbe (Ce, Ge, De, Ef, Be).
- Opismenjavanje (violinski i bas ključ), ritmika - osnovne i punktirane vrednosti; savladati četvrtinski i osminski takt. Savladati trozvuk, četvoroglasni trozvuk i dominantni septakord i ostale bazične tehnike harfe (seko, arpeđo, flažolete, etufe, glisando, klizanje palca i četvrtog prsta, triler). Upoznavanje bas kontinua u stilu tog vremena. Savladavanje jednostavnijih modulacija u prvoj godini učenja, a komplikovanijih u drugoj godini.
III razred klasičnog programa četvorogodišnje ili V razred šestogodišnje škole i I razred renesansne harfe
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Ritmika - osnovne i punktirane vrednosti, triola, četvrtinska i osminska mera.
- Sa posebnom pažnjom raditi prsne vežbe.
- Razvijati muzikalnost kroz razumevanje muzičkih fraza i bas kontinua kao podlogu improvizacije u stilu tog vremena (8 taktova).
LESTVICE
- Durske i molske (harmonske) lestvice do dva predznaka kroz dve oktave. Trozvuk razloženo i seko.
- Durske i molske (harmonske) lestvice do dva predznaka kroz dve oktave. Trozvuk razloženo i seko.
LITERATURA
- Hrestomatija I, izbor komada
- Granđani: Uspavanka
- Irske narodne pesme
- Izbor komada za keltsku harfu
- Gabus: Komadi
- Šalan: Komadi
- Mekdonald: Komadi
- Irske narodne pesme
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- Lestvice kroz jednu oktavu sa trozvucima;
- četiri do šest etida;
- tri do šest komada.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna skala;
2. Jedna etida;
3. Jedan komad.
IV razred klasičnog programa četvorogodišnje ili VI razred šestogodišnje škole i II razred renesansne harfe
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Dalji rad na proširenju tehnike sviranja na instrumentu.
LESTVICE
Durske i molske lestvice (Ce, Ge, De, A, E, Ef, Be, Es, a, e, de, ge, ce) kroz 3 oktave u šesnaestinama paralelno, četvoroglasni trozvuk i dominantni septakord. Posebnu pažnju obratiti na arpeđo. Tehničke vežbe sa oktavama u bržem tempu, flažolete, etufe, glisanda, klizanje palca i četvrtog prsta, trilere, bas continuo.
LITERATURA
- Grosi i Pocoli: Izbor etide
- Rubin: Etide
- Naderman: Tema sa varijacijama Ce-dur
- Petrini: Menuet, Žiga
- Engleska narodna: Zeleni rukavi
- Oven: 20 velških narodnih pesama
- Gedile: Sonatina
- Cinaroza: Sonatina
- Prat: Sonatina u klasičnom stilu
- Rene: Gavota
- Ortiz: Meksikanske narodne igre
- Stari majstori po izboru
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- skale kroz tri oktave sa trozvucima;
- četrdesetpet etida;
- jedna sonatina ili tema sa varijacijama;
- tri do četiri komada.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna lestvica u šesnaestinama, četvoroglasni trozvuk arpeđa;
2. Jedna etida;
3. Jedna sonatina ili tema sa varijacijama;
4. Jedan komad.
Ispitni program se izvodi napamet.
PREPORUČENA LITERATURA
- M. Grosi: Kompletna metoda za harfu
- H. Renije: Kompletna metoda za harfu
- D. Votkins: Kompletna metoda za harfu
- Pocoli: Etide
- Hrestomatija: Izbor komada
- Granđani: Mali komadi
- A. Šalan: Komadi za malu harfu i Klasični komadi za malu harfu
- J. S. Bah: Mali preludijumi
- Andre: Mali koraci
NAPOMENA
Učenici mogu da polažu prijemni ispit za srednju školu na maloj harfi ako prelaze na veliku harfu ili nastavljaju srednje obrazovanje na odseku za ranu muziku.
Način izvođenja nastave renesansne (male) harfe je identičan izvođenju nastave velike harfe. Mala harfa je bez pedala, tako da su mogućnosti moduliranja iz tonaliteta u tonalitet ograničene (povišeni i sniženi tonovi se dobijaju pomoću kvačica koje se pomeraju levom rukom u toku sviranja). Takav oblik harfe se najviše koristio u doba renesanse i baroka, pa su u programu učenja najzastupljeniji komadi nastali u tom periodu.
(orgulje, čembalo)
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom, ulogom, građom, akustičkim svojstvima i izražajnim mogućnostima orgulja.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom sviranja na orguljama - sviranje na najmanje dve manualne i pedalnoj klavijaturi, kao i ovladavanje registarskim i dinamičkim komandama instrumenta.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Osnovno orguljsko muzičko opismenjavanje u sviranju tri ravnopravna linijska sistema, kao i elementarnoj formalnoj i estetskoj analizi notnog teksta.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Usvajanje osnovnih znanja iz oblasti muzičke teorije i istorije.
- Osposobljavanje za samostalno učenje i vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja umetnički vredne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
V razred klasičnog programa klavira i I razred orgulja
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa sviraonikom, smeštaj na klupi, osnovne manipulacije komandama.
- Sviranje na manualima i pedalu - osnovna artikulacija.
- Upoznavanje sa zvukom - osnovne boje - registri od 8', legato, non legato, reverberacija, prstored, pedalna aplikatura.
- Upoznavanje oblika: preludijum, preambulum, intonacije, himne, kancone, ariozi, tokate, fantazije, koralne obrade, uglavnom homofone fakture ili harmonske polifonije.
- Upoznavanje osnovnih ansambala registara.
ŠKOLE ZA ORGULJE
- G. L. Čentemeri, F. Đermani, J. Hvedčuk, H. Keler, Dr H. Riman-K. Armbrust, M. Dipre itd.
- Đermani: manuelne vežbe, legato, prstored, klizanje, dvohvati legato, akordi legato, ponavljanje tona, trajanje i reverberacija.
- Dipre: pedalne vežbe, pedalna aplikatura, početne vežbe, artikulacija kroz jednu oktavu.
- Hvedčuk: leva ruka i pedal - odvajanje basa, kombinacije melodija u desnoj ili levoj ruci - homofona faktura ili koral.
LITERATURA
- Tabulature Jana iz Lublina, XVI vek: anonimni autori i Mikolaj iz Krakova, Marcin Leopolita.
- V. Janoš, D. Brasai: Tabulature mađarske muzike XVI i XVII veka
- Engleska muzika XVI-XVIII veka: O. Gibons - Fantazije, Versi; V. Bird - Pavana; H. Persl - Mala svita.
- Italijanska muzika XVI-XVIII veka: Đ. Gabrijeli - Intonacija; A. Gabrijeli - Ariozo; Đ. Kavaconi - Himne; Đ. Freskobaldi - Himne i Versi.
- J. S. Bah - Laki komadi.
- Komadi: G. F. Hendl - Marš, Arija; M. Hajdn, J. Hajdn, V. A. Mocart - izbor, Č. Maten - 2. i 3. sveska; J. K. Kuharž - Pastorala; F. List - Rezignacija, Ave Marija, Agnus dei, Ave verum; C. Frank - Koral a-mol (Č. Marten 1. sveska); Ž. Alen - Viseći vrt; O. Mesijan - Večne namere (Božić).
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osnovne pedalne vežbe i skale po programu;
- osam kompozicija stare muzike homofone fakture;
- četiri kompozicije stare muzike jednostavne polifone fakture;
- četiri lake kompozicije J. S. Baha;
- šest kompozicija autora XIX i XX veka.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Dve kompozicije autora stare muzike homofone fakture;
2. Jedna kompozicija autora stare muzike polifone fakture;
3. Jedna kompozicija J. S. Baha;
4. Jedna kompozicija autora XIX ili XX veka.
Program se izvodi iz nota.
VI razred klasičnog programa klavira i II razred orgulja
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Artikulacija legato - non legato, izražajnost tonova, naglasak, melodijska "dinamika", fraziranje, teze i arze - ritmička pulsacija, "nejednake" notne vrednosti.
- Pedalne vežbe, skale kroz dve oktave, dvoglas - oktave.
- Osnovne dinamičke mogućnosti - upotreba "žaluzija" i krešenda.
- "Trio" sviranje - jednostavnije polifone fakture, odvojena basovska deonica, melodija u pedalu.
- Oblici orguljske muzike: koralne obrade - kantus firmus u svim glasovima, fugeta, fugato, jednostavna fuga, ričerkar, tiento, partita, varijacije, čakona i pasakalja.
- Složeniji ansambli registara, upotreba kopula, kvinte i nazarda, stalne i slobodne kombinacije.
TEHNIČKE VEŽBE
- Pedalne vežbe, pedalne skale, razloženi akordi.
- Vežbe za dinamiku: "žaluzije" i dodavanje registara, pojedinačno i krešendo - H. Keler.
- Jednostavne etide: Hvedčuk (5-10), Keler, Riman.
LITERATURA
- Italijanska muzika: Đ. Freskobaldi - Tokate, Himne, Versi; A. Gabrieli - Tokate; D. Cipoli - Pastorala, Arija, Versi; G. B. Martini - Arija sa varijacijama; B. Paskvini - Tokata; B. Marčelo - Largo; A. Vivaldi - Prelid, Adađo, Finale.
- Engleska muzika: J. Klark - Dva komada; J. Stenli - Truba; V. Bojs - Introdukcija; H. Pursel - Pastorala, Arija, Čakona; A. Cimerman - Šest verseta; A. Miler - Postludijum, Preludijum i fuga; Anonimus - Ilirsko naricanje (mađarska tabulatura iz XVIII veka).
- Nemačka muzika: G. F. Teleman - Adađo, Vivače, Čakona; J. Pahelbel - Zbirka "Šest Apolonovih žica"; D. Bukstehude - Fuga Ce-dur; G. F. Hendl - Ariozo, Varijacije, Sarabanda, Adađo; M. Hajdn - Kartki verseti; L. van Betoven - Fuga De-dur.
- J. S. Bah - Koralne obrade i fugeta (manualno), Mali preludijumi i fuge.
- Komadi: F. List - Mali komadi; C. Frank - Laki komadi za orgulje ili harmonijum; J. Brams - Dve koralne obrade (manualno); B. Betineli - Preludijum; Č. Čelsi - Koral; A. de Bonis - Interludij; N. Vitone - Svadbeni marš; S. Premrl - Aspiracija; P. Ozgijan - Mala svita; V. Milanković - Motus.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- šest kompozicija stare muzike homofone fakture;
- četiri kompozicije stare muzike polifone fakture;
- dve koralne obrade starih majstora;
- dve koralne obrade J. S. Baha (manualno);
- dve koralne obrade sa kantus firmusom (jedna obavezno J. S. Baha);
- četiri kompozicije autora XIX i XX veka.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve kompozicije starih majstora (jedna u obliku varijacije ili svite);
2. Jedna koralna obrada;
3. Jedna kompozicija J. S. Baha;
4. Jedna kompozicija autora XIX ili XX veka.
Ispitni program se izvodi iz nota.
Nastava orgulja izvodi se isključivo na orguljama - električnim ili cevnim, sa najmanje dve manualne klavijature i pedalom od 32 dirke.
Orgulje se razlikuju po vremenu izgradnje i stilskoj epohi u kojoj su nastale (ili kojoj su namenjene, ukoliko je reč o električnom instrumentu). Orgulje su deo arhitektonike prostora u kojem se nalaze. Konstrukcija i mehanika određuju ne samo tehničke, već i zvučne karakteristike instrumenta što utiče na način sviranja i intrepretaciju. Kako nije realno da će se učenik tokom školovanja sresti sa različitim instrumentima, pedagog je dužan da ga sa tim različitostima upozna i to proradom odgovarajuće literature, pričom, audio ili video primerima i negovanjem imaginacije - učenik zamišlja reverberaciju, predviđa odjek, pretpostavlja akustičke zamke tako što artikuliše na različite načine i kroz svojevrsnu igru ovladava instrumentom i dolazi do rešenja.
Pedagog mora imati beskrajno strpljenje u radu sa učenicima na ovom izuzetno komplikovanom i zahtevnom instrumentu, naročito u dočaravanju imaginarnih situacija, upoređivanju sa drugim insturmentima ili izvođenjima.
Telesne predispozicije učenika nikada ne smeju da predstavljaju prepreku za sviranje, pedagog strpljivo i uporno, izborom odgovarajuće literature, mora da insistira na prevazilaženju eventualnih prepreka u stvaranju željenog zvuka.
Učenik se mora edukovati najviše konkretnim primerom, što više sviranjem, razdvajanjem deonica u glasove i njihovim kombinacijama, igranjem sa registrima i zvučnim kombinacijama, vežbanjem na najtišem registru zbog što boljeg intoniranja i usvajanja muzičkog teksta, ali i vežbanjem tuti zvuka zbog osećanja čudesne zvučne moći i njene kontrole.
Ne nametati gotova rešenja, već nastavni proces pažljivo osmisliti kao istraživački - razvojni proces kroz koji će usavršavanje tehnika sviranja i izvođačkih sposobnosti, odnos prema interpretativnim mogućnostima instrumenta i svest o strukturi dela kod učenika stvoriti osećanje ličnog (izvođačkog) zadovoljstva.
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom, ulogom, građom, akustičkim svojstvima i izražajnim mogućnostima čembala.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom sviranja na čembalu, kao i ovladavanje registarskim komandama instrumenta.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja umetnički vredne muzike.
V razred klasičnog programa klavira i I razred čembala
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa instrumentom.
- Sviranje na manualima - osnovna artikulacija.
- Upoznavanje sa zvukom - registri.
TEHNIČKE VEŽBE
Vežbe za artikulaciju:
- Vežbe A. Kortoa sa primenom Ž. Ramoove metode za mehaniku prstiju.
- Gradacija artikulacija od detašea do legata lestvicama kroz dve oktave.
Vežbe za ornamentaciju:
- F. Kupren: Umetnost sviranja na klavsenu (pripremne vežbe).
Vežbe za basokontinuo:
- F. T. Arnold: Umetnost praćenja na osnovu šifriranog basa (kvintakordi, sekstakordi, kvartsekstakordi).
LITERATURA
Kompozicije za čembalo do XVII veka:
- Ficviljemova zbirka za virdžinal (izbor lakših preludijuma, igara i varijacija Džona Bula, Viljema Berda, Tomasa Morlija, Pitera Filipsa, Martina Pirsona)
- Nova tabulatura igara (izbor lakših igara iz Venecijanske zbirke)
Kompozicije XVII veka:
- B. Freskobaldi: Cvetovi muzike (izbor lakših igara; kuranta. šakona, pasakalja, galjarda);
- J. J. Floberger: Svite, izbor
- Luj Kupren: izbor lakih igara iz svita (Pastorala, Pijemonteza, Šansona)
- H. Persel: Svite, izbor
- Izbor iz dela: Georga Mufata. J. K. Kerla, J. Pahelbela, J. K. F. Fišera. J. Kunaua. G. Bema.
Francuska škola klavsenista:
- F. Kupren: Umetnost sviranja na klavsenu (prelidi 1, 2, 3. i 4); Prva knjiga komada za klavsen: I, II svita (izbor)
- Ž. F. Ramo: Svita a-mol
- Izbor lakših komada: Šambonjera, Kleramboa, Maršana, L Rua, Žaket d la Gera, Djepara.
Španska škola čembalista:
- Lakše sonate P. A. Solera, K. de Seišasa, S. Albera.
- D. Skarlati: Izbor lakših sonata do K90 (redakcija R. Kirkpatrika)
- J. S. Bah: Mali prelidijumi i Dvoglasne invencije (izbor)
- G. F. Hendl: Svite IX-XVI (izbor)
- Kompozicije druge polovine XVIII veka: J. K. Bah, K. F. E. Bah (izbor); K. Balbastr, K. Daken (izbor); B. de Nebra, H. Ferer (izbor).
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- jedna kompozicija za čembalo do XVII veka;
- jedna kompozicija XVII veka;
- jedna kompozicija francuske škole klavsenista;
- jedna kompozicija španske škole čembalista;
- jedna kompozicija J. S. Baha ili Hendla;
- jedna kompozicija druge polovine XVIII veka.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna kompozicija iz perioda pre XVII veka ili iz XVII veka;
2. Jedna kompozicija J. S. Baha ili G. F. Hendla;
3. Jedna kompozicija francuske ili španske čembalističke škole.
Program se izvodi iz nota.
VI razred klasičnog programa klavira i II razred čembala
(izborni 1 čas nedeljno, izbornih 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Dalji rad na artikulaciji.
- Ornamentacija.
- Uloga basokontinua.
TEHNIČKE VEŽBE
Vežbe za artikulaciju:
- Vežbe A. Kortoa sa primenom Ž. F. Ramoove "metode za mehaniku prstiju".
- Gradacija artikulacije od detašea do legata na lestvicama kroz četiri oktave.
Vežbe za ornamentaciju:
- F. Kupren: Umetnost sviranja na klavsenu (pripremne vežbe, transpozicija vežbi u različite tonalitete).
Vežbe za basokontinuo:
- F. T. Atnold: Umetnost praćenja na osnovu šifriranog basa (septakordi).
LITERATURA
Kompozicije za čembalo do XVII veka:
- Ficviljemova zbirka za virdžinal (lakše fantazije Džona Bula, Viljema Berda, J. P. Svelinka);
- B. Piki: Igre
- Kompozicije XVII veka
- B. Fraskobaldi: Cvetovi muzike (tokate)
- J. J. Froberger: Tokate
- L. Kupren: Preludijumi.
Francuska škola klavsenista:
- F. Kupren: Umetnost sviranja na klavsenu (prelidi 5, 6, 7. i 8)
- F. Kupren: Prva knjiga komada za klavsen, I, II svita (Alemanda, Kuranta)
- Ž. F. Ramo: Svita e-mol (izbor)
- Izbor lakših komada: Šamboljera, Kleramboa, Maršana, L Rua, Žaket de la Ger, Đepara
Španska škola čembalista:
- Lakše sonate P. A. Solera, K. de Seišasa, S. Albera
- D. Skarlati: Sonate preko K 90 (redakcija R. Kirkpatrika)
- J. S. Bah: Francuske Svite, Arija varirana na italijanski način:
- G. F. Hendl: Svite IX-XVI (izbor).
- Kompozicije druge polovine XVIII veka: J. Kristijan Bah, K. F. E. Bah (izbor); K. Balbastr, K. Daken (izbor); B. de Nebra, H. Ferer (izbor).
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- Jedna kompozicija za čembalo do XVII veka;
- Jedna kompozicija XVII veka;
- Jedna kompozicija francuske škole klavsenista;
- Jedna kompozicija španske gakole čembalista;
- Jedna kompozicija J. S. Baha ili Hendla;
- Jedna kompozicija druge polovine XVIII veka.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna kompozicija XVII veka (Freskobaldi, Floberže ili L. Kupren);
2. Jedna svita J. S. Baha ili G. F. Hendla;
3. Jedna kompozicija francuske čembalističke škole;
4. Jedna kompozicija španske čembalističke škole.
Ispitni program se izvodi iz nota.
Za sprovođenje nastave u okviru renesansno-baraknog usmerenja osnovan je pravilan izbor instrumenta, što podrazumeva kopiju istorijskog instrumenta iz XVII ili XVIII veka, a ne tzv. "moderno" čembalo (instrument konstruisan u XX veku opterećen mehanizmam pedala, instrument koji zahteva različit tuše i poseduje različita zvučna svojstva). U slučaju nemogućnosti da se nabavi odgovarajući instrument, izvođenje nastave na "modernom" čembalu treba prilagoditi. Maksimalno razviti na jednom "8" registru i izbegavati promene registracije u toku kompozicije.
Položaj tela za čembalom različit je od položaja za klavirom - sedi se bliže. Težina ruke se nikako ne oslanja na klavijaturu. Ton se ostvaruje samo pokretom iz prsta sa same dirke, a ne iz vazduha, a pokreti ruku su isključivo horizontalni i u funkciji transpozicije šake.
Čembalo je nedinamičan instrument - jačinom udarca ne može se uticati na jačinu tona - pa se izražajnost na njemu ostvaruje gradacijom artikulacije od jasnog detašea preko legata do overlegata.
Dobro poznavanje ornamentacije svojstvene svakom kompozitoru ponaosob osnova je dobre i stilske interpretacije, pa pre pristupa kompoziciji treba proučiti tabelu ornamenata svakog kompozitora kao i ulogu melodijsku, harmonsku ili ritmičku svakog ornamenta.
Posebnu pažnju treba obratiti na izvođenje akorada koje je uglavnom arpeđirano, a gradacijom brzine arpeđiranja dozira se zvučnost akorda - simultani akord je tih, brzo arpeđiran jači, a sporijim arpeđiranjem se postupno smanjuje jačina akorda.
Za pravilnu stilsku interpretaciju važan je pravilan izbor redakcija i izdanja nota. Učenici treba da nauče da sviraju i iz faksimila što je najpouzdanije iako je ponekad otežano zbog primene starih ključeva. Za pravilnu interpretaciju Freskobaldija važno je upoznati se sa školom "afeti kantabili" i sa Freskobaldijevih 11 pravila. Za pravilno izvođenje francuske muzike treba se upoznati sa pojmom inegaliteta, tako da osim rada na notnom tekstu treba odvojiti vreme za teoretski rad. Za interpretaciju dela J. S. Baha koristiti isključivo "urtekst", a za dela D. Skarlatija obavezno eliminisati izdanje Longa, tako omiljeno među pijanistima, jer osim pijanističkih dinamičkih i artikulacionih oznaka sadrži i nedopustive prerade teksta i "skrnavljenje" Skarlatijevih "španskih" akorada.
U svakom trenutku rada sa učenikom treba negovati baroknu estetiku interpretacije - introvertnu, delikatnu, produhovljenu, uzdržano ekspresivnu i municioznu nasuprot pijanističkoj romantičnoj i ekstravertnoj interpretaciji.
DUVAČKI INSTRUMENTI ZA RANU MUZIKU
(blok flauta, traverzo flauta, šalmaj, krumhorn, kornamuza, dulcijan, cink, kornet, segbat)
CILЈ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom, ulogom, građom, akustičkim svojstvima i izražajnim mogućnostima duvačkih instrumenata za ranu muziku.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom sviranja na duvačkim instrumentima za ranu muziku.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i agogike) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja rane muzike.
V razred klasičnog programa flaute i I razred blok flaute
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Obraditi sve tonove iz opsega sopran blok flaute (ce), alt blok flaute (ef) i tenor blok flaute (ce, dve oktave) kroz pravilnu postavku ustina, usnika i prstiju.
- Ovladati specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha.
- Raditi na lestvicama i komadima za izvođenje za jednu, dve, tri ili više blok flauta, sa ili bez pratnje kontinua - čembala koji su nastali u epohama renesanse i ranog baroka.
LESTVICE
Sopran i tenor blok flauta:
- durske: Ce: Ge, De, A, Ef, Be.
- molske: a, e, de, ge.
Alt blok flauta:
- durske: Ef, Ce, Ge, De, Be, Es.
- molske: de, a, ge, ce.
LITERATURA
- L. Cidra: Muzika za blok flautu za početnike - 16 prvih komada za blok flautu i čembalo (Muzika, Budimpešta, 3. 7888)
- I. Marjaš: Kamerna muzika za početnike - dve sopran blok flaute i čembala (Muzika, Budimpešta, 3. 6915)
- D. Degen: Pet lakih svita iz baroka - za alt blok flautu i čembalo (Šot ofb 97)
- Zbirka Laki dueti - za dve sopran ili dve tenor blok flaute (Fridrih Hofmajster, Lajpcig)
- Zbirka 12 komada iz Glogauerske pesmarice - za sopran, alt i tenor blok flautu (Dojčer)
- G. Gastoldi: Sedam baleta; L. Marencio: Dve vilanele - zbirka za dve sopran blok flaute i jednu alt blok flautu (Mek)
- V. Hausman: Igre - za 4 i 5 blok flauta (Mek)
Ostale zbirke i komadi slične težine i sadržaja.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset komada za solo izvođenje (uz čembalo ili flautu);
- pet komada za izvođenje u grupi (trio, kvartet).
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za jedan od navedenih instrumenata uz pratnju čembala, flaute ili renesansne harfe;
2. Tri kompozicije za trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija navedenih instrumenata ili u kombinaciji sa drugim duvačkim ili gudačkim instrumentima srednjeg veka i renesanse.
VI razred klasičnog programa flaute i I razred traverzo flaute
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa renesansnom traverzo flautom i baroknom traverzo flautom ("Kvancova" flauta sa dis klapnom) i obrada svih tonova iz opsega (za prvu godinu učenje dve oktave) pravilnom postavkom usana, usnika i prstiju.
- Ovladavanje specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha.
- Rad na lestvicama, vežbama, kao i komadima za izvođenje koji su nastali u epohi renesanse i baroka.
LESTVICE
Durske: De, E, Ef, Ge, A, Be.
Molske: de, e, ge, a.
LITERATURA
- Lj. Dimitrijević: Škola za flautu za I godinu učenja - vežbe od 24. do 55. strane uz primenu grif tabele za traverzo flautu.
- L. Cidra: Muzika za blok flautu za početnike - 16 prvih komada (Muzika, Budimpešta, 3. 7888)
- D. Degen: Pet lakih svita iz baroka (Šot ofb 97)
- E. Kolc: Tri simfonije iz baroka (Doblinger)
- I. Marijaš: Kamerna muzika za početnike (Muzika, Budimpešta, 3. 6915)
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset komada za solo izvođenje (uz čembalo ili flautu);
- pet komada za izvođenje u grupi (trio, kvartet).
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za jedan od navedenih instrumenata uz pratnju čembala, flaute ili renesansne harfe;
2. Tri kompozicije za trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija navedenih instrumenata ili u kombinaciji sa drugim duvačkim ili gudačkim instrumentima srednjeg veka i renesanse.
IV razred klasičnog programa oboe i I razred šalmaja
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa građom instrumenta, načinom izrade piska (trske), postavkom usana u odnosu na pisak, načinom izvođenja početka i završetka tona, postavkom prstiju, ovladavanjem specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha.
- Obraditi sve tonove iz opsega sopran šalmaja (ce1 - be2) alt šalmaja (ef - es2) i na taj način ovladati u sviranju u oba štima in F i in C.
LITERATURA
Koristiti dela iz epoha srednjeg veka, renesanse i ranog baroka u sastavima dua, trija ili kvarteta čije pojedine deonice odgovaraju tonskom opsegu sopran ili alt šalmaja.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset kompozicija kao što je navedeno u literaturi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za duo, trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija navedenih instrumenata: kornamuza, krumhorn, šalmaj, dulcijan, cink, kornet i segbat ili u kombinaciji sa nekim od gudačkih ili žičanih instrumenata srednjeg veka, renesanse i ranog baroka.
IV razred klasičnog programa klarineta i I razred krumhorna ili kornamuze
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa građom instrumenta, načinom izrade piska (trske), postavkom usana i ušika, načinom izvođenja početka i završetka tona, postavkom prstiju.
- Ovladavanje specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha.
- Obraditi sve tonove iz opsega sopran krumhorna ili sopran kornamuze (ce1 - e2) i alt krumhorna ili alt kornamuze (ef - a1) i na taj način savladati oba štima in F i in C.
LITERATURA
Koristiti dela iz epohe renesanse i ranog baroka u sastavima dua, trija ili kvarteta čije pojedine deonice odgovaraju tonskom opsegu sopran ili alt krumhorna, odnosno sopran ili alt kornamuze.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset kompozicija kao što je navedeno u literaturi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za duo, trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija instrumenata: krumhorn, kornamuza, šalmaj, dulcijan, cink, kornet, setbat ili u kombinaciji sa nekim od gudačkih ili žičanih instrumenata srednjeg veka, renesanse i ranog baroka.
IV razred klasičnog programa fagota i I razred dulcijana
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznati učenika s građom instrumenta, načinom izrade piska (trske), postavkom usana u odnosu na pisak, načinom izvođenja početka i završetka tona, postavkom prstiju.
- Ovladati specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha i obraditi sve tonove iz opsega sopran dulcijana (ge - ge2) i alt dulcijana (ce - ce2).
LITERATURA
Koristiti dela iz epohe renesanse i ranog baroka u sastavima dua, trija ili kvarteta čije pojedine deonice odgovaraju tonskom opsegu ili alt dulcijana, minimum 10 kompozicija.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za duo, trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija navedenih instrumenata: kornamuza, krumhorn, šalmaj, dulcijan, cink, kornet ili segbat ili u kombinaciji sa nekim od gudačkih ili žičanih instrumenata srednjeg veka, renesanse i ranog baroka.
VI razred klasičnog programa horne ili trube i I razred cinka ili korneta
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznati učenika s građom instrumenta i usnika, postavkom usana, načinom izvođenja početka i završetka tona, postavkom prstiju.
- Uputiti učenika da ovlada specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha i obraditi sve tonove iz opsega cinka in C (ce1 - ce3) i cinka in A (a - a2) ili korneta in D (de1 - de3) ili korneta in A (a - a2).
LITERATURA
Koristiti dela iz epohe renesanse i ranog baroka u sastavima dua, trija ili kvarteta čije pojedine deonice odgovaraju tonskom opsegu cinka in C i cinka in A ili korneta in D i korneta in A.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset kompozicija kao što je navedeno u literaturi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za duo, trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija navedenih instrumenata: kornamuza, krumhorn, šalmaj, dulcijan, segbat, cink, kornet ili u kombinaciji sa nekim od gudačkih ili žičanih instrumenata srednjeg veka, renesanse i ranog baroka.
IV razred klasičnog programa trombona i I razred segbata
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznati učenika sa građom instrumenta i usnika, postavkom usana, načinom izvođenja početka i završetka tona i pozicijama u sviranju.
- Uputiti učenika da ovlada specifičnom tehnikom disanja i kontrolom daha i obraditi sve tonove iz opsega alt segbata (Ha - ha1) i tenor segbata (E - e1).
LITERATURA
- Koristiti dela iz epohe renesanse i ranog baroka u sastavima dua, trija ili kvarteta čije pojedina deonice odgovaraju tonskom opsegu alt ili tenor segbata.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset kompozicija kao što je navedeno u literaturi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Tri kompozicije za duo, trio ili kvartet sačinjen od različitih kombinacija navedenih instrumenata: kornamuza, krumhorn, šalmaj, dulcijan, cink, kornet, segbat ili u kombinaciji sa nekim od gudačkih ili žičanih instrumenata srednjeg veka, renesanse i ranog baroka.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA DUVAČKIH INSTRUMENATA ZA RANU MUZIKU
(blok flauta, traverzo flauta, šalmaj, krumhorn, kornamuza, dulcijan, cink, kornet, segbat)
Upoznati učenika sa istorijatom ranih instrumenata, "porodicama" instrumenata, sličnostima i razlikama koje postoje između njih, kao i sa njihovom ulogom u razvoju instrumentalne i vokalno-instrumentalne muzike.
Predstaviti učeniku građu instrumenata, a kod instrumenata sa piskovima (trskom), upoznati učenika sa načinom izrade piska (trske).
Obratiti naročitu pažnju na ovladavanje tehnikom disanja, kontrolu daha, na pravilno držanje instrumenta, postavku usana, način proizvođenja tona, kao i na postavku prstiju.
Insistirati kod učenika na svakodnevnom vežbanju lestvica, tonskih i tehničkih vežbi i na komadima za izvođenje. Usmeriti pažnju učenika na čisto intonativno i tehničko sviranje koje može da omogući samo ispravna postavka instrumenata i pravilna primena tehnike disanja.
CILЈ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje ranom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom renesansnog pevanja.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja renesansne muzike.
Završni razred dvogodišnje, četvorogodišnje ili šestogodišnje škole - Odsek za klasičnu muziku i I razred renesansnog pevanja
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznati učenika sa istorijskim karakteristikama pesama, perioda, od srednjeg veka do baroka, razvojem solo pevanja u tom periodu i specifičnostima pevanja različitih podneblja (Italija, Francuska, kastratsko i kontratenorsko pevanje).
- Insistirati na prilagođavanju klasične tehnike pevanja staroj literaturi, ali kroz interpretaciju na autentičan način i izraz. posebnu pažnju posvećivati elementima stila kao što su: primerena upotreba vibrata, agogika, dinamika, ornamentika i tempo.
- Voditi računa o pravilnom izgovoru teksta, naročito pesama trubadura i truvera, na stari francuski, engleski i španski jezik. Učenike obavezno upoznati sa prevodom teksta radi pravilnog dočaravanja kroz interpretaciju.
- Pesme obavezno pevati u originalu i koristiti izdanja koja nisu redigovana.
- Obavezno je slušanje rane muzike i upoznavanje sa istorijom i literaturom navedenih perioda.
- Kroz klasičnu edukaciju u renesansnom maniru obuhvatiti sve glasove, a naročitu pažnju obratiti na period rane muzike - kontratenor, odnosno falsetno pevanje.
LITERATURA
- Kompozicije za pevanje iz perioda srednjeg veka, renesanse i ranog baroka iz zbirki za solo pevanje.
- Kompozicije srednjeg veka - Kralj Ričard Lavljeg Srca, Kralj Alfonso, Hel Sabio Mudri, Valter fon der Fogelvajde.
- Kompozicije italijanske renesanse - B. Trombončini, O. Veki, Andrija Motovunjanin i dr.
- Kompozicije engleske renesanse i elizabetanske epohe - Kralj Henri VIII, V. Bird, T. Morli, T. Hjum, O. Gibons i dr.
- Kompozicije francuske renesanse - Ž. B. Bezar, K. Sermizi, K. Le Žen.
- Kompozicije flamanskih autora - Gijom Difaj, Žosken Depre i dr.
- Kompozicije starih majstora - K. Monteverdi, Đ. Kačini, F. Durante, A. Stradela i dr.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet kompozicija srednjeg veka;
- pet kompozicija iz perioda renesanse i ranog baroka;
- tri višeglasne kompozicije (vokalne kompozicije sa različitim instrumentalnim sastavima).
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna pesma srednjeg veka;
2. Jedna pesma iz perioda renesanse;
3. Jedna pesma - arija starog majstora kompozitora Italije XVII i XVIII veka;
4. Jedna višeglasna kompozicija u sastavu po izboru nastavnika i učenika.
Upoznati učenika sa istorijskim karakteristikama pesama perioda od srednjeg veka do baroka, razvojem solo pevanja u tom periodu i specifičnosti pevanja različitih podneblja (Italija-Francuska, kastratsko i kontratenorsko pevanje i dr.).
Insistirati na prilagođavanju klasične tehnike pevanja staroj literaturi ali kroz interpretaciju na autentičan način i izraz. Posebnu pažnju posvetiti elementima stila kao što su primerena upotreba vibrata, agogika, dinamika, ornamentika i tempo.
Voditi računa o pravilnom izgovoru teksta, naročito pesama trubadura i truvera, na starom francuskom, engleskom i španskom jeziku. Učenike obavezno upoznati sa prevodom teksta radi pravovremenog dočaravanja kroz interpretaciju.
Pesme, odnosno kompozicije, obavezno pevati u originalu i koristiti izdanja koja nisu redigovana (urtekst). Kod višeglasnih kompozicija koristiti stare instrumente.
Kroz klasičnu edukaciju u renesansnom maniru obuhvatiti sve glasove, a naročitu pažnju obratiti na jedan od najkarakterističnijih glasova za period rane muzike - kontratenor, odnosno na predispozicije određenih učenika (muškaraca) i njihove sklonosti za bavljenje kontratenorskim, odnosno falsetnim pevanjem u školi.
(violina, kontrabas)
V razred klasičnog programa violine i I razred programa narodne muzike za violinu
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom i načinima sviranja narodne muzike na violini.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta, kao i za podržavanje narodne pesme.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
OPERATIVNI ZADACI
- Rad na savlađivanju lestvica.
- Upoznavanje sa karakterističnim narodnim ritmovima.
- Savlađivanje literature.
LESTVICE
Vežbati lestvice za narodnu muziku, do III, eventualno IV pozicije sa kvintakordima, sekstakordima i septakordima (i umanjenim).
RITAM
- Utvrđivati lestvice za narodnu muziku i upoznati ritam 5/8, 11/8, 13/8.
- Upoznavanje sa ritmovima 7/8 i 9/8.
LITERATURA
Zbirke I. Cenerića, Đ. Karaklajića, Ž. Petrovića, M. Vasiljevića i N. Sekulića.
1. Narodne pesme:
- Ah, moj Doro,
- Anđelija vodu lila
- Ajd' d' idemo, Rado
- Čaj goro - lane moje
- Oj, javore, javore
- Oj, devojče, Piroćanče
- Aoj, Grocko, varošice mala
- Oj, devojko, đinđo moja
- Moj Milane, jabuko sa grane
- Širok Dunav, ravan Srem
- Šano, dušo
- Razgranala
- Bećarac (sremački)
- S' one strane Morave
- Sagradiću šajku
- Ima dana
- Sedi Mara na kamen studencu
- Obraše se vinogradi
- Još ne sviće rujna zora
- Oj, Moravo, moje selo ravno
- Miljeno, cveće šareno
2. Starogradske pesme:
- Tiho noći
- Ajde Kato
- Fijaker stari
- Ima dana
- Pred Senkinom kućom
- Oj, Jelo, Jelo
- Kraj jezera jedna kuća mala
- Oj, spomenče
- Jesi l' čuo, mili rode
3. Romanse:
- Ruzmarine, moj zeleni
- Sonja
- Te tvoje oči zelene
- Zlatan prsten
4. Narodna kola:
- Moravac
- Srbijanka
- Žikino kolo
- Dragišino kolo
- Svilen konac
- Užičko
- Beograđanka
- Vračarka
- Brkino kolo
- Simfonijsko kolo
- Prelaz
- Prekid
- Marš na Drinu
5. Evergrin melodije:
- Gvantanamera
- Vrati se u Sorento
- O, sole mio
- Besame mućo
- Valcer "Dunavski valovi"
- Valcer "Preko valova"
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam narodnih pesama;
- pet starogradskih pesama i romansi;
- četiri kola.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna narodna pesma;
2. Jedna starogradska pesma;
3. Jedna romansa;
4. Dva kola.
VI razred klasičnog programa violine i II razred programa narodne muzike za violinu
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Dalje produbljivanje stečenih znanja.
- Savlađivanje literature.
LITERATURA
Zbirke I. Cenerića, Đ. Karaklajića, Ž. Petrovića, M. Vasiljevića i N. Sekulića.
1. Narodne pesme:
- Raslo mi je badem drvo
- Šta to niče kroz šibljiče
- Što grad Smederevo
- Oj, devojko, Smederevko
- Stani, stani, Ibar vodo
- Jesi l' čuo, mili rode
- Dimitrijo, sine Mitre
- Simbil cveće
- Zapevala sojka ptica
- Niknalo belo cvetiče
- Što mi je merak poljak da budam
- More bel' peline
- Zemi me, zemi
- Zlatibore, moj zeleni bore
2. Starogradske pesme:
- Hladan vetar poljem piri
- U ranu zoru
- Gde si dušo, gde si rano
- Haj đi, haj đi
- Tamo daleko
- Kreće se lađa francuska
- Već davno spremam svog Mrkova
3. Romanse:
- Oči čornije
- Rjabinuška
- Tamno višnjeve boje šal
- Zakleću se ja pred Bogom
- Ja nekoga volim
- Tužna je nedelja
- Bele ruže, nežne ruže
4. Narodna kola:
- Žikino
- Denino
- Biserka
- Resavka
- Graganac
- Makedonsko oro (7/8 Ha-dur)
- Pašana
- Cicvarića kololješte
- Stara Šapčanka
5. Evergrin melodije:
- La kumparista
- Žaluzi
- Monti-čardaš
- Tika-taka
- Devojko mala
- To davno beše
- Beograd volim kad sviće
- Na lepom plavom Dunavu
- Granada
- Jestrdej
6. Orkestarski odlomci i spletovi:
- Čuvam ovce tri godine
- Oj, boga ti, siva 'tico
- Nizamski rastanak
- Svilen konac
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam narodnih pesama;
- pet starogradskih pesama;
- četiri kola.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve narodne pesme;
2. Jedna starogradska pesma;
3. Jedna romansa;
4. Jedno kolo po izboru;
5. Monti čardaš.
Ispitni program se izvodi napamet uz saradnju ostalih instrumenata Odseka za narodnu muziku.
Violina je nezaobilazni instrument koji se koristi u narodnoj muzici. Može da izvodi glavnu melodiju ili da bude prateći instrument, odnosno da se nalazi u ulozi ritmičko-harmonske pratnje svirajući u dvohvatima na nižim žicama tzv. "violinsku kontru".
Zbog specifičnosti u ovoj vrsti muzike, da bi mogao da bude uspešan izvođač, učenik mora da pokaže naročiti afinitet prema narodnoj muzici, kao i da poseduje skoro apsolutan sluh i odličan ritam.
Formalna struktura narodne muzike gradi se u tesnom sadejstvu teksta i melodije. Da bi se narodna muzika na violini dobro izvodila, muzičar mora da zna napamet melodiju, pa i tekst. Zbog toga je vrlo važno posvetiti naročitu pažnju slušanju narodne muzike. Pošto se narodna muzika uglavnom svira "na sluh", u programu nastave treba odrediti jedan broj časova na kojima će učenik svirati uz neki orkestar ili instrument.
U zavisnosti od broja pređenih pozicija, učenik treba da posveti naročitu pažnju sviranju lestvica. Dobro poznavanje akorada i harmonije omogućava učeniku veću slobodu u muziciranju. Tehnika sviranja gudalom je ista kao u klasičnoj školi, s tim što i tu ima izvesnih odstupanja.
Ovaj program treba ostvarivati paralelno sa redovnom nastavom za violinu.
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom i načinima sviranja narodne muzike na kontrabasu.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta, kao i za podržavanje narodne pesme.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
III razred klasičnog programa kontrabasa i I razred programa narodne muzike za kontrabas
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Posvetiti pažnju sviranju lakših pesama u taktu 2/4 i 3/4 u umerenom tempu i sa harmonskom podlogom T-D-T i T-SD-D-T. Na primer: naše stare narodne pesme, veći broj pesama starogradskih, veliki broj zapisa Mokranjca, Vasiljevića, Miljkovića, Devića i drugih. Naročitu pažnju treba posvetiti slušanju promena harmonija.
- Svirati i naše narodne igre - kola koja, kao i pesme, treba da ispune istu muzičku formu.
LITERATURA
1. Narodne pesme:
- Čaj goro, lane moje
- Povela je Jelka
- Oj javore, javore
- Lepo ti je rano uraniti
- Oj, devojče, piroćanče
- Aoj, Grocko, varošice mala
- Oj, devojko, đinđo moja
- Moj Milane, jabuko sa grane
- Širok Dunav, ravan Srem
- Kafu mi draga ispeci
- Gružanke devojke
- Obraše se vinogradi gore kraj Topole
- Još ne sviće rujna zora
- Šano, dušo
- Razgranala grana jorgovana
- Bećarac (sremački)
- S one strane Morave
- Sagradiću šajku
2. Starogradske pesme:
- Tiho noći, moje zlato spava
- Ajde Kato, ajde zlato
- Pred Senkinom kućom
- Fijaker stari
- Kraj jezera jedna kuća mala
- Ima dana
- Sejdefu majka buđaše
- Milica jedna u majke
- Sedi Mara na kamen studencu
- Oj, spomenče
- Jesi l' čuo, mili rode
3. Narodna kola:
- Moravac
- Šapčanka
- Žikino
- Užičko
- Čačak
- Bačko
- Šopsko
- Šota
- Tobdžijsko
- Svilen konac
- Srbijanka
- Dragišino kolo
LITERATURA
- Koristiti zbirke i kompozicije I. Cenerića, Lj. Miljkovića, D. Devića, V. Pavlović-Carevca, B. Karaklajića, M. Vasiljevića, S. Mokranjca i druge.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet narodnih pesama;
- pet starogradskih pesama;
- tri narodna kola.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Dve narodne pesme;
2. Jedna starogradska pesma;
3. Jedno narodno kolo;
4. Carevac: Svilen konac.
IV razred klasičnog programa kontrabasa i II razred programa narodne muzike za kontrabas
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Savladati harmonski i ritmički složenije narodne pesme. Harmonski treba obraditi veze I-IV-V-II7-V; I-VI-II-V7-I; I-IV-VII-II - umanjeni - V7-I. U mnogim našim narodnim pesmama kraj je na dominanti, a ove harmonske kombinacije sreću se u našim pesmama, starogradskim i romansama.
- Ritmika obuhvata izučavanje složenih ritmova (5/8, 7/8, 9/8, 11/16, 13/16) i njihove kombinacije.
- Obrađivati kola složenije muzičke forme, bržeg tempa i složenog ritma. Obrađivati melodije susednih zemalja.
LESTVICE
Razlaganje akorada dur, mol, septakord i umanjeni. Sve ovo treba uraditi gudalom i picikato
LITERATURA
1. Narodne pesme:
- Raslo mi je badem drvo
- Šta to miče sred šibljiče
- Što si Leno na golemo
- Ruse kose, curo, imaš
- Kad sam bio mlađan lovac ja
- Šta grad Smederevo
- Oj, devojko Smederevko
- Oj, Moravo, moje selo ravno
- Stani, stani, Ibar vodo
- Tiho vetri gorom viju
- Dimitrijo sine Mitre
- Simbil cveće
- Zapevala sojka ptica
- Niška banja
- Jesi l'čuo
2. Starogradske pesme:
- Hladan vetar poljem piri - čitav splet
- U ranu zoru
- Od kako mi frula ne svira
- Gde si dušo, gde si rano
- A što ti je mila kćeri
- Haj đi, haj đi
- U tem Somboru
- Tamo daleko
- Kreće se lađa francuska
- Već odavno spremam svog dorata
- Romansa
3. Narodna kola:
- Rečenica
- Vranjansko, Čoček - Vranjanska svita Šarčevića
- Tašana
- Čardaš
- Marš na Drinu
- Simfonijsko
LITERATURA
Koristiti zbirke i kompozicije I. Cenerića, Lj. Miljkovića, D. Devića, V. Pavlović - Carevca, Đ. Karaklajića, Ž. Petrovića, M. Vasiljevića, S. Mokranjca.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam narodnih pesama;
- osam starogradskih pesama;
- pet kola.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve narodne pesme po izboru;
2. Dve starogradske pesme po izboru;
3. Jedno kolo po izboru;
4. Carevac: Sinoć mi draga dolazi;
5. Binički: Marš na Drinu.
Ispitni program se izvodi napamet i obavezno se polaže uz gitaru i jedan melodijski instrument (violina, flauta, klarinet, harmonika) ili uz glas. Program sviranja na kontrabasu mora biti u tesnoj vezi sa sviranjem sa ostalim instrumentima.
Da bi se svirala narodna muzika, učenik mora da pokaže naročiti afinitet prema toj muzici. Za sviranje narodne muzike učenik mora da poseduje skoro apsolutan sluh i odličan ritam.
Narodni orkestri obično imaju manji broj članova pa zbog toga u njima svira samo jedan kontrabas. Uloga kontrabasa u takvoj konstalaciji je harmonska i ritmička. Čistoća intonacije, ritmička preciznost, poznavanje harmonije i kontrapunkta čine kontrabas stubom orkestra.
Formalna struktura narodne muzike gradi se u tesnom sadejstvu teksta i melodije. Da bi se narodna muzika na kontrabasu dobro izvodila, muzičar mora da zna napamet melodiju, pa i tekst. Zato je vrlo važno posvetiti naročitu pažnju slušanju narodne muzike.
Narodna muzika se uglavnom svira "na sluh". Zato u programu nastave treba odrediti jedan broj časova gde će učenik svirati uz neki orkestar ili instrument.
Narodna muzika na kontrabasu izvodi se gudalom i picikato pa zato treba posvetiti istu pažnju i jednom i drugom načinu sviranja. Sve ono što se odsvira gudalom trebalo bi da se odsvira i picikato.
Učenik, u zavisnosti od broja pređenih pozicija, treba da posveti naročitu pažnju sviranju lestvica i razlaganju akorada. Dobro poznavanje akorada i harmonije omogućava učeniku veću slobodu u muziciranju.
Sviranje picikata u narodnoj muzici razlikuje se od sviranja istog u tzv. klasičnoj školi. Razlika se zasniva na prstoredu desne ruke kao i u dobijanju jakog kratkog tona. Picikato sviranje naročito je zastupljeno u složenim ritmičkim podelama (5/8, 7/8, 9/8, 11/8).
Tehnika sviranja gudalom je ista kao u klasičnoj školi s tim što i tu ima izvesnih odstupanja.
Kontrabas u narodnoj muzici retko ima solističku ulogu pa zato učenik mora da bude u stalnoj vezi sa ostalim izvođačima. Najefikasnije sviranje narodne muzike i učenje na kontrabasu je u orkestru.
Ovaj program treba ostvarivati paralelno sa redovnom nastavam za kontrabas.
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom i načinima sviranja narodne muzike na gitari.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta, kao i za podržavanje narodne pesme.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
V razred klasičnog programa gitare i I razred programa narodne muzike za gitaru
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Osposobiti učenika da svira trzalicom (plektrumom) i to u dva pravca: sviranje akorada - harmonske pratnje i solistički - sviranje melodije na jednoj žici.
- Upoznavanje šifri i obeležavanje akorda. Sviranje akorda u raznim pozicijama. Kombinacije akorda. Način sviranja akorda u tremolandu.
- Obraditi ritam 2/4, 3/4, 4/4.
LITERATURA
- J. Jovičić: Škola za gitaru, III, IV i V
- J. Jovičić - D. Jovičić: Akordi
- I. Cenerić: Pesme iz "Koštane"
- Cenerić: Biseri narodne muzike I i II
- Cenerić: Carevčeva lira
- I. Cenerić: Narodna kola
- B. Karaklajić: Na te mislim
- B. Karaklajić: Sto kola I, II, III i IV
- Ž. Petrović: Pesme koje večno žive I-X
- Ž. Petrović: Solunske pesme - Tamo daleko
- Razna etnomuzikološka izdanja
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- deset narodnih igara;
- dvadeset pesama.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Dve starogradske ili izvorne narodne pesme, jedna u rubatu - tremolo, druga trzajući (melodija);
2. Dve starogradske ili izvorne narodne pesme, gedna u rubatu, druga u ritmu (harmonska pratnja);
3. Tri narodne igre (harmonska pratnja).
VI razred klasičnog programa gitare i II razred programa narodne muzike za gitaru
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Solističko uvežbavanje sviranja na dve žice.
- Uvežbavanje ritmova 5/8, 7/8, 9/8, 11/8, 13/8. Uvežbavanje mešovitih ritmova.
- Upoznavanje sa muzikom nacionalnih manjina republika bivše Jugoslavije i susednih zemalja (Mađarska, Rumunija, Bugarska, Albanija) i njihovim uticajem na naš folklor.
LITERATURA
- J. Jovičić: Škola za gitaru III, IV i V
- J. Jovičić - D. Jovičić: Akordi
- I. Cenerić: Pesme iz "Koštane"
- I. Cenerić: Biseri narodne muzike I i II
- I. Cenerić: Carevčeva lira
- I. Cenerić: Narodna kola
- B. Karaklajić: Na te mislim
- B. Karaklajić: Sto kola I, II, III i IV
- Ž. Petrović: Pesme koje večno žive I-X
- Ž. Petrović: Solunske pesme - Tamo daleko
- Razna etnomuzikološka izdanja
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- dvadeset izvornih narodnih i starogradskih pesama i romansi;
- po tri igre u svakom od navedenih ritmova;
- nekoliko igara sa mešovitim ritmom.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve starogradske ili izvorne pesme u dvoglasu, jedna tremolo, druga trzajući;
2. Dve starogradske izvorne narodne pesme ili romanse jedna u ritmu, druga u tremolu (harmonska pratnja);
3. Tri igre u raznim ritmovima (harmonska pratnja).
Ispitni program se izvodi napamet i obavezno se polaže uz saradnju kontrabasa i jednog melodijskog instrumenta (violina, flauta, klarinet, harmonika).
Primarni zadatak kome nastavnici, primenjujući ovaj program, treba da streme jeste razvoj ljubavi ka muzici i stvaranje potrebe za muziciranjem. Ovako stečeno muzičko obrazovanje mora postati važan deo opšte kulture svakog učenika. Sledeći zadatak je da se talentovanim i ambicioznijim učenicima postavi zdrava i čvrsta osnova za nastavak školovanja i to ne samo tehnička (rad prstiju), već prava muzička, koja podrazumeva muzički izraz.
Najveću važnost u sviranju tehničkih vežbi treba dati razgovetnosti i pravilnoj ritmizaciji, pa tek potom lepoti tona i brzini. Do dobrog zvučanja kompozicija mora se doći ne samo konkretnim izražajnim zahtevima (dinamikom boja, artikulacija), već i neprekidnom animacijom koja mora prvo oživeti, a potom održati učenikovu želju za muziciranjem. Program dozvoljava veliku slobodu izbora za sve vrste kompozicija. Ideja je da se program prirodnije predstavi svakom učeniku, a u zavisnosti od njegovih sposobnosti i želja. Sloboda izbora mora obezbediti kvalitet sviranja (ritmičnost, tonska jasnoća, pravilan izbor tempa), a ne broj ili težina pređenih kompozicija.
Pošto je primarna nastavnikova uloga da neguje učenikov talenat, to neizbežno ograničava njegov kriticizam na veoma usko područje krajnje neophodnosti - jedino u kojem se on može smatrati konstruktivnim. Kvalitet prvog i nekolicine narednih časova (pedagoška praksa ovo potvrđuje) najčešće presudno utiče na dalji razvoj učenikovog interesovanja za muziku. Nastavniku se, iz tog razloga, preporučuje da posveti povišenu pažnju ovoj problematici, iznalaženjem i praktičnom primenom najpodsticajnijih i najinspirativnijih mogućih nastavnih metoda.
Da bi se svirala narodna muzika, učenik mora da pokaže naročiti afinitet prema toj muzici. Za sviranje narodne muzike učenik mora da poseduje skoro apsolutan sluh i odličan ritam. Formalna struktura narodne muzike gradi se u tesnom sadejstvu teksta i melodije. Da bi se narodna muzika dobro izvodila, muzičar mora da zna napamet melodiju, pa i tekst. Zato je vrlo važno posvetiti naročitu pažnju slušanju narodne muzike. Obavezno treba organizovati časove slušanja muzike, sinhronizovati program gitare sa radom na ostalim instrumentima za narodnu muziku i rad u orkestru.
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom i načinom sviranja narodne muzike na harmonici.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta, kao i za podržavanje narodne pesme.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
IV razred klasičnog programa harmonike i I razred programa narodne muzike za harmoniku
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Savlađivanje posebnih etida sa složenim ornamentičkim figurama.
- Rad na artikulacijama, posebno sa legatom i sa stakatom.
- Obrada složenih ritmova.
LITERATURA
Obraditi određen broj etida u triolama:
- Fakin: Etide, I sveska, broj 242, 243, 245 i 247.
- K. Mar: I sveska, od broja 1 do 20.
i u šesnaestinama:
- Fakin: Etide I sveska, broj 255, 256, 257, 261, 262, 263, 281 i 282.
Takođe obraditi etide tehnikom proizvođenja tona u legatu sa tušeom iz prsnog zgloba. Zatim iste etide obraditi u stakatu sa cizeliranim tušeom iz prsnog zgloba i zgloba šake - horizontalna i vertikalna rotacija.
Sledi obrada partije ornamenata u legatu, prva faza rada, predudarac gornji triler, donji triler, dvostruki triler, tercni triler, koje treba primeniti na odabrane etide, a potom obrada na posebnim muzičkim primerima sa elementima iz minijatura narodnog stvaralaštva.
Uvoditi učenike u prve kompozicije iz oblasti narodnog stvaralaštva i to:
- M. Todorović i Krnjevac: Azanjsko kolo
- Šumadijski vez - izvorna narodna igra
- M. Krnjevac: Dreplet - instrumentalna minijatura
Obraditi složene ritmičke podele: 7/8, 9/8 i 11/8.
- B. Milošević: Brezničko oro, 7/8
- Veliko narodno oro - izvorna, 9/8
- K. Petrovaki: Skopsko oro, 11/8
- T. Miljić: Kosačko kolo
- Lj. Pavković: Kosmajski biser
- M. Aranđelović: Kemšpevo kolo, e-mol
- Pandelesku: Horo Bukuresti ha-mol
- Verhoren: Mizet de-mol
- R. Emabl: Virtuozni mizet
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- do dvadeset vežbi i četiri etide K. Mahra;
- pet narodnih pesama različitog tempa i karaktera;
- tri srpska kola različitih područja - izvorna i komponovana;
- tri kola balkanskih naroda (Rumunija, Bugarska, Makedonija, Grčka).
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna lestvica iz gradiva za klasičnu harmoniku u legatu i stakatu sa razlaganjem;
2. Etide Mahra;
3. Jedno kolo;
4. Jedno komponovano kolo iz Šumadije ili izvorno iz bilo kog kraja Srbije;
5. Hora Bukuresti.
V razred klasičnog programa harmonike i II razred programa narodne muzike za harmoniku
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
Obrada posebnih etida sa složenim ornamentičkim figurama (ista tehnika izvođenja za klavirsku i hromatsku-dugmetaru harmoniku), sa posebno artikulisanim stakatom, bez odvajanja vrha prsta od površine dirke ili dugmeta.
LITERATURA
Srbija:
- B. Dimić: Romski džez
- P. Jovanović: Predskozorje (moderna rešenja sa elementima romske melodike i ritmike)
- M. Aranđelović: Dadino kolo, Zmija
Vlaška (ornamentička obrada):
- Sl. Božinović: Paunova igra, Borsko kolo, Vlaški biser
- B. Milošević: Vlaška oluja.
Bugarska (obrada ornamentičkih elemenata):
- Treba posvetiti posebnu pažnju bugarskim ornamentičkim motivima jer su građeni kao veoma složene stilske i ritmičke figure, a koriste se u svim regijama i područjima "južne pruge". Te stilske ornamentičke figure u nekim segmentima imaju ponekad i prizvuk orijentalnog melosa, ali su tvorevina pravoslavnog naroda koji je za istok zapad, a za zapad istok. Ovi ornamentički elementi se danas, takođe, koriste i u građenju i kreiranju foršpila za takozvane novokomponovane pesme, a to je još jedan razlog da se upozna i analizira njihova struktura.
Analiza ornamentičke građe kod modernih romskih minijatura: M. Nikolić, R. Jovanović, Perica Jovanović.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet narodnih pesama različitih tempa, taktova i stilova;
- tri srpska kola, narodna izvorna ili komponovana srednje težine sa obaveznom karakterističnom ornamentikom;
- tri kola (ora, hora) balkanskih naroda različitih tempa i taktova - prvenstveno neparni taktovi - sa karakterističnom ornamentikom;
- ozbiljnije etide iz programa redovnog školovanja.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve etide iz redovnog školovanja sa artikulacijom prilagođenom narodnom sviranju;
2. Jedno narodno kolo po izboru sa neparnim taktovima;
3. M. Aranđelović: Dadino kolo ili kolo po izboru odgovarajuće težine;
4. Ibro Lolov: Radomirska rečenica ili drugo kolo odgovarajuće težine u taktu 7/8.
Ispitni program se izvodi napamet.
VI razred klasičnog programa harmonike i III razred programa narodne muzike za harmoniku
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Analiza i obrada virtuoznih kompozicija u žanru narodne, programske i džez muzike.
- Transponovanje.
- Obrada dvostrukog trilera - kontratrilera. Dvostruki rikošet.
- Analiza i vežbanje improvizacije.
LITERATURA
K. Mar: I sveska, izbor
Fakin: Sveska II A, izbor
1. Narodna muzika:
- Diniku: Hora stakato
- Diniku: Hora marcišor
- Jovica Petković: Vlaška igra u fis-molu
- B. Milošević: Tanino oro
- J. Petković: Makedonsko oro
- B. Bokić: Leptir
2. Programska muzika:
- Monti: Čardaš
- Miljavaka: Virtuoza mazurka
- Hačaturijan: Igra sabljama
- Jos. Bazeli: Virtuozni mizet
- Rimski-Korsakov: Bumbarov let
3. Džez muzika:
- Art Van Dam (uraditi dve do tri kompozicije sa aranžiranim improvizacijama)
- M. Azola. Izbor kompozicija
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- lestvice iz programa VI godine redovnog školovanja;
- dve etide iz gradiva VI godine redovnog školovanja sa karakterističnom atrikulacijom narodnog sviranja;
- K. Mar: Etide na stranama 17, 18 i 19;
- Fakin: Etide 26, 27, 29, 30, 31. stilski prilagođene narodne artikulacije;
- pet narodnih pesama složenije građe (ritmička podela, harmonika podloga) različitih stilova (područja);
- tri srpska kola sa obaveznom složenom ornamentikom (petole i sekstole);
- tri igre (kolo, oro, horo) balkanskih naroda sa parnim i neparnim taktovima, sa obaveznom karakterističnom ornamentikom.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Č. Ljubenović: Šumadijski biser;
2. Fakin: 27. i 31. etida;
3. Hora stakato;
4. Jedno kolo po slobodnom izboru sa obaveznim taktovima složenijeg sastava (pentole, sekstole);
5. S. Božinović: Borsko kolo ili drugo kolo iste težine, tehnike i karakteristične problematike.
Ispitni program se izvodi napamet.
NAPOMENE
Da bi se proizveo, odnosno reprodukovao ton sa kakvim se u svom majstorstvu služe vrhunski profesionalci, potrebno je naučiti jednu novu tehnologiju proizvođenja tona. Ta tehnika zasniva svoju efikasnost dobro iznijansiranom tušeu iz prsnog zgloba, u kombinaciji sa radom meha i u korelaciji sa zglobom šake.
Zadatak meha je da "pošalje" ton koji će tek tuše da uobliči i artikuliše. Cilj je da svaki prst dobije kroz tuše sopstveni motor, tj. pogonsku snagu i da otvori mogućnost apsolutne kontrole i artikulacije nad svakim tonom u zadatom tonskom nizu, odnosno materijalu.
Individualnu nastavu treba maksimalno koristiti u radu sa učenicima, bez obzira na njihove sposobnosti. To je neophodno kod ovog instrumenta, a u skladu sa fizičkim mogućnostima početnika.
Prilikom postavljanja odnosa između programskih zahteva i planiranog gradiva treba imati u vidu sve osnovne karakteristike učenika. Prilagođavanje navedenih programskih zahteva sposobnostima učenika i njegovom interesovanju usmerava ka kvalitetnijoj literaturi i slušanju odgovarajućih kompozicija na nivou uzrasta. Tako se formira budući aktivni slušalac svih žanrova muzike.
Detaljnijim upoznavanjem ličnosti učenika, njegovih opštih psihofizičkih sposobnosti i interesovanja dolazi do primene postupnog usavršavanja jedinstva muzičkog i tehničkog razvoja uz pomoć preciznih postavki nastavnog programa. Sve zahteve treba ostvariti kroz manji ili veći broj jednostavnijih, odnosno složenijih primera, zavisno od mogućnosti učenika.
Tehničke elemente lestvica i akorda, raznih vežbi i etida treba koristiti za odgovarajuće postupno napredovanje i ovladavanje osnovnim oblicima tehničke postavke. Postizanje određenog tempa desnom i levom rukom, kroz ujednačen rad prstiju u tehničkim vežbama u etidama, ujedno će poslužiti i kvalitetnijem muzičkom doživljaju, a rad na tehnici meha se prilagođava određenoj artikulaciji, stilu i kompletnom muzičkom izražavanju, adekvatno uzrastu učenika.
Transkribovane kompozicije starih majstora koriste se, putem upoznavanja stila, kao priprema za polifoniju i kasniji razvoj složenije slušne kontrole, uz nezavisnost prstiju i ruku.
Razni komadi i jednostavne ciklične forme su potrebne za početni razvoj muzičke mašte, smisao za oblik, tonske boje i razvoj koncentracije kod učenika. Upotreba registara treba da bude pravilno postavljena u odnosu na pojedine muzičke i tehničke zahteve. Negovanje kvaliteta tona, ritmičko-metričke stabilnosti, memorije, dinamičko-agogičkih odnosa i ostalih elemenata čak i kod najjednostavnijih primera školske literature je važno za formiranje kompletne muzičke ličnosti učenika na nivou njegovog uzrasta i njegovih mogućnosti.
(flauta, klarinet)
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom i načinima sviranja narodne muzike na duvačkim instrumentima.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta, kao i za podržavanje narodne pesme.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
V razred klasičnog programa flaute i I razred programa narodne muzike za flautu
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Rad na razvoju tona.
- Rad na artikulacijama.
- Rad na tehničkom napredovanju učenika.
- Savlađivanje narodnih ritmova.
- Savlađivanje narodne literature.
LITERATURA
Gordana Đurđević-Vardalić: Početna škola za flautu za I razred narodne muzike.
1. Izvorne narodne i starogradske pesme:
- Kad bi ove ruže male
- Da su meni oči tvoje
- Đuvegije, gde ste, da ste
- Tiho noći
- Jesenje lišće
- Hej, salaši
- Raslo mi je badem drvo
- Divna, Divna
- Razgranala grana jorgovana
- Mara, Resavkinja
2. Romanse:
- Ruska romansa
- Teško mi je zaboravit tebe
- Sad znanci smo stari (ruska)
- Ne jurite, konji
- Bele ruže, nežne ruže (mađarska)
- Kad mi pišeš, mila mati (mađarska)
- Ruzmarine moj zeleni
3. Igre i kola:
- Moravac
- Marš na Drinu
- Brankovo kolo
- Pašona
- Svilen kanac
- Nizamski rastanak
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam izvornih narodnih ili starogradskih pesama;
- pet romansi;
- četiri kola.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna izvorna ili starogradska pesma;
2. Jedna romansa;
3. Jedna igra ili kolo.
Ispitni program se izvodi napamet uz saradnju sa drugim instrumentima Odseka za narodnu muziku.
VI razred klasičnog programa flaute i II razred programa narodne muzike za flautu
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Dalji rad na razvoju tona.
- Unapređivanje artikulacija.
- Rad na tehničkom napredovanju učenika.
- Savlađivanje složene ritmičke podele.
- Savlađivanje narodne literature.
LITERATURA
Gordana Đurđević-Vardalić: Početna škola za flautu za II razred narodne muzike.
1. Izvorne narodne i starogradske pesme:
- Himna Svetom Savi
- Bože pravde
- Kad se setim, Mila dušo
- Na kraj sela čađava mehana
- '‘Ajd idemo, Rado
- Lele dunje ranke
- Zapevala sojka ptica
- Gde si dušo, gde si rano
- Sagradiću šajku
- Na levoj strani kraj srca
- Kolenike
- Oj, devojče Piroćanče
- Niška banja
- Ječam žnjela Kosovka devojka
- Ruse kose curo imaš
- Šano dušo
- Sedi Mara na kamen studenicu
- Sećaš li se onog sata
- Oj, Moravo
- Oj, jesenje duge noći
- Igrale se delije
- Moj Milane
- Oj, golube
2. Romanse:
- Noćas nisu sjale
- Oprosti mi, mila mati
- Ko lepi san (rumunska)
- Da smo se ranije sreli (ruska)
- Jesen stiže, dunjo moja (mađarska)
- Ciganka sam mala (ruska)
- Stari Ciganin (mađarska)
3. Igre i kola:
- Kolo Čačak
- Kukunješte
- Kazačok
- Simfonijsko kolo
- Žikino kolo
- Darino kolo
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam izvornih narodnih ili starogradskih pesama;
- pet romansi;
- četiri kola.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna izvorna ili starogradska pesma;
2. Jedna romansa;
3. Jedna igra ili kolo.
Ispitni program se izvodi napamet uz saradnju ostalih instrumenata Odseka za narodnu muziku.
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom i načinima sviranja narodne muzike na duvačkim instrumentima.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta, kao i za podržavanje narodne pesme.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
III razred klasičnog programa klarineta i I razred programa narodne muzike za klarinet
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Rad na razvoju tona.
- Rad na artikulacijama.
- Rad na tehničkom napredovanju učenika.
- Savlađivanje narodnih ritmova.
- Savlađivanje narodne literature.
LITERATURA
- B. Milošević: Balkanske impresije
- I. Canerić: Biseri narodne muzike I i II
- B. Karaklajić: Sto kola I, II, III i IV
- Ž. Petrović: Pesme koje večno žive; Izvorne narodne pesme i kola, starogradske pesme i romanse.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet narodnih kola;
- tri izvorne narodne pesme;
- pet narodnih pesama po izboru;
- tri starogradske pesme;
- tri romanse;
- tri kompozicije po izboru iz zbirke Balkanske impresije.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedno narodno kolo;
2. Jedna izvorna narodna pesma;
3. Jedna starogradska pesma ili romansa;
4. Jedna kompozicija iz zbirke Balkanske impresije.
IV razred klasičnog programa klarineta i II razred programa narodne muzike za klarinet
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Dalji rad na razvoju tona.
- Unapređivanje artikulacija.
- Rad na tehničkom napredovanju učenika.
- Savlađivanje složene ritmičke podele.
- Savlađivanje narodne literature.
LITERATURA
- B. Milošević: Balkanske impresije
- B Milošević: Suton na jugu
- B. Milošević: Brezničko kolo
- B. Milošević: Vlaška oluja
- B. Milošević: Tanino kolo
- I. Cenerić: Narodna kola
- B. Karaklajić: Na te mislim
- Izvorne narodne pesme i kola, starogradske pesme i romanse.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA:
- pet narodnih kola;
- pet izvornih narodnih pesama;
- pet narodnih pesama po izboru;
- tri starogradske pesme;
- tri romanse;
- pet kompozicija po izboru iz zbirke Balkanske impresije.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedno narodno kolo;
2. Jedna narodna pesma;
3. Jedna starogradska pesma ili romansa;
4. Jedna kompozicija iz zbirke Balkanske impresije.
Ispitni program se izvodi napamet, po mogućnosti u ansamblu.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA NARODNE MUZIKE NA DUVAČKIM INSTRUMENTIMA
(flauta, klarinet)
Formalna struktura narodne muzike gradi se u tesnom sadejstvu teksta i melodije. Da bi se narodna muzika na duvačkim instrumentima dobro izvodila, muzičar mora da zna napamet melodiju, pa i tekst. Zato je vrlo važno posvetiti naročitu pažnju slušanju narodne muzike.
Preko raznovrsnog sadržaja i zahteva, kod učenika treba razvijati urednost u vežbanju, jer je jedan od preduslova za uspešno izvođenje narodne muzike posedovanje dobre i čiste tehnike sviranja. Takođe, potrebno je insistirati na poštovanju svake note i oznake u notnom tekstu koje se odnose na tempo, dinamičko i agogičko nijansiranje. Kod učenika treba razvijati osećanje za interpretaciju koja u sebi sadrži osnovne stilske karakteristike i kroz pravilno usmeravanje omogućiti učeniku razvijanje njegove sposobnosti da u potpunosti izrazi svoju muzikalnost.
Narodna muzika se uglavnom svira "na sluh". Zato u programu nastave treba odrediti jedan broj časova gde će učenik svirati uz neki orkestar ili instrument.
CILJ
Osposobljavanje učenika za samostalno bavljenje narodnom muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Upoznavanje učenika sa narodnom muzikom.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom pevanja narodne muzike.
- Ovladavanje karakterističnim narodnim ritmovima.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja.
- Izgradnja navike redovnog slušanja kvalitetne narodne muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
Završni razred dvogodišnje, četvorogodišnje ili šestogodišnje škole - Odsek za klasičnu muziku i I razred pevanja narodne muzike
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastava pevanja na ovom odseku traje jednu godinu i mogu je pohađati učenici svih odseka koji se nalaze na poslednjoj godini glavnog predmeta, a zainteresovani su i imaju smisla za ovu vrstu pevanja.
- Cilj ove nastave je univerzalnije upoznavanje učenika sa ovim vidom muziciranja, a posebno drugačiji prilaz u interpretativnim elementima koji su karakteristični za ovu vrstu muzike.
NASTAVNI PROGRAM
Tokom jednog časa radio bi se istorijat, slušanje muzike i praktična nastava.
LITERATURA
1. Narodne pesme:
- Igrali se vrani konji
- Raslo mi je badem drvo
- Razgranala grana jorgovana (3/4)
- Oj, javore, javore
- Oro se vije kraj manastira
- Širok Dunav, ravan Srem
- Bećarac (Srem, Banat, Bačka, Slavonija)
- Gorom jezde kićeni svatovi
- S'‘ one strane Morave
- Sve se kunem i preklinjem
- Sagradiću šajku
- Jovane, sine (Vranje)
- Šano, dušo
2. Starogradske pesme:
- Ti bi htela pesmom da ti kažem
- Za tobom moje srce žudi
- Sedi Mara na kamen studencu
- Sunce jarko
- Što se bore misli moje
- Lepa Janja
- Bila jednom Ruža jedna
- Ja ljubim Milu
- Osam tamburaša
- Ne plači, dušo (Moja je draga svaku noć sama)
- Mansarda, mali stan
- Milkina kuća na kraju
- Ima dana
- Oj, spomenče
3. Romanse:
- K'o lepi san
- Lakše, lakše moj konjiću
- Moj spomenče
- Nestaćeš iz mog života
- Kad' mi pišeš, mila mati
- Bele ruže, nežne ruže
- Šoligva je za me
- Bez bola, bez tuge
- Kad' ne bude mene više
- Sto rumenih ruža
- Balada o starom Ciganinu
- Hteo bih te videt'
- Ruzmarine moj zeleni
- Cura biće žena
- Ne kuni me, ne ruži me, majko
- Grančice mirisne
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- pet narodnih pesama;
- pet starogradskih pesama;
- pet romansi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna narodna pesma;
2. Jedna starogradska pesma;
3. Jedna romansa.
Težište delovanja na početku treba da bude usmereno na proučavanje i upoznavanje izvornih narodnih pesama i njihovih ritmičkih i stilskih karakteristika. Sledi upoznavanje sa osnovnim interpretativnim elementima i dostupnom literaturom, povezivanje sa drugim muzičkim oblastima, informisanje o istorijskom razvoju i slušanje muzike.
Pristup učeniku treba da bude kroz praktičnu prezentaciju, pružanje dostupnih audiovizuelnih materijala saradnju sa drugim odsecima i kroz seminarska predavanja.
Program Odseka za džez muziku treba da, paralelno sa redovnom nastavom na Odseku za klasičnu muziku predviđenom nastavnim planom i programom, razvije neke specifične oblike muzičkog znanja i sviračkog umeća koji su svojstveni džez muzici.
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez sviranja na kontrabasu.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Osposobljavanje za samostalno učenje i vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
III razred klasičnog programa kontrabasa i I razred džez kontrabasa
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- U prvoj godini učenja trebalo bi najveću pažnju posvetiti dobijanju picikato tona iz desne ruke, prvo na praznim žicama i to sa prvim i drugim prstom zajedno, a zatim i naizmenično. Uputno je koristiti vežbe Rufusa Rida na praznim žicama, pri čemu treba odmah voditi računa o prstoredu desne ruke kod izvođenja različitih ritmičkih obrazaca.
Na ovome treba insistirati i kasnije kod sviranja lestvica i razloženih akorada jer se problematika "prstoreda" desne ruke ne pojavljuje u takozvanoj klasičnoj školi kontrabasa.
- Učenik treba, u zavisnosti od broja pređenih pozicija, da vežba lestvice kroz jednu ili dve oktave, terce, kvarte, kvinte, sekste i oktave. Sve ove vrste treba vežbati u različitim ritmičkim obrascima pri čemu se opet problematizuje tehnika dobijanja zvučnog picikata, kao i ranije pomenuti prstored desne ruke.
- Razloženi akordi i lestvice su od najveće važnosti ne samo kao izvođački zadatak već i kao imperativ za dobijanje svesti o sklopu i funkcijama pojedinih akorada.
LITERATURA
- Vilijam Kertis: Moderna metoda za bas
- Rufus Rid: Basisti u razvoju
- Čak Šer: Improvizacijski bas metod
- Majk Ričmond: Moderan rad na bas tehnici
- Rej Braun: Bas metod
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna durska lestvica kroz dve oktave sa intervalima;
2. Bluz progresija, po izboru učenika, u određenom tempu;
3. Osnovni latin ritmovi: samba, rumba, mambo, begin, ča-ča;
4. Formiranje durskog, molskog ili umanjenog po zadatom tonu.
Program se izvodi napamet.
IV razred klasičnog programa kontrabasa i II razred džez kontrabasa
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- U II godini učenja učenik bi morao da nauči da razlaže na kontrabasu bazične vrste akorada: durske, dominantne, prekomerne (uvećane), umanjene i molske, odnosno dur, maj 7, dominantni 7, mol, molska sedmica, mol 7-5, umanjeni. Neke od ovih sazvučja učenik bi trebalo da nauči da slušno prepoznaje dok mu nastavnik svira na klaviru.
- Učenik bi, takođe, morao da uvežba formiranje bilo kog od bazičnih akorada (dur maj 7, +5, mol, molska sedmica, mol 7-5 i umanjeni) na jednom zadatom tonu kao u bluz strukturi od tri akorda (tonika, subdominanta, dominanta) na svim akordima.
- Tri elementa: slušanje i prepoznavanje akorada, formiranje bazičnih akorada na zadatom tonu i formiranje bluz struktura od tri akorda (tonika, subdominanta i dominanta) na zadatom akordu, treba da budu sastavni deo godišnjeg ispita učenika koji pored klasične nastave kontrabasa pohađaju i džez edukaciju na ovom instrumentu.
LITERATURA
- Vilijam Kertis: Moderna metoda za bas
- Rufus Rid: Basisti u razvoju
- Čak Šer: Improvizacijski bas metod
- Majk Ričmand: Moderan rad na bas tehnici
- Rej Braunov bas metod
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Skala kroz dve oktave sa intervalima ritmizirana tako da iziskuje naizmeničnu upotrebu prvog i drugog prsta desne ruke;
2. Formiranje bazičnih akorada (dur, maj 7, dominantni, prekomerni, mol, mol 7, mol 7-5 i umanjeni) na zadatom tonu;
3. Oblikovanje dorskog i lidijskog modusa u zadatoj skali;
4. Izvođenje džez standarda "Uvelo lišće" (po mogućnosti u ansamblu).
Program se izvodi napamet.
Suštinski princip rada treba da bude usmeren na formiranje biološki pravilnih i psihomotornih instrumentalno - izvođačkih relacija kod učenika, gde inicijalnu ulogu treba da ima doživljaj zvuka i zvučne materije u mentalnoj sferi ličnosti (unutrašnji sluh, apercepcija zvučne materije).
Idući od unutrašnje zvučne predstave ka njenoj realizaciji, formira se psihomotorni tok koji omogućava efikasni razvoj kreativno izvođačkih kvaliteta. Samim tim, uspešnost razvoja mladog instrumentaliste zavisi od profesionalnog razvoja muzičkog sluha koji mora da vodi i organizuje izvođačke pokrete.
U pedagoškom procesu rada treba izbegavati sve vidove instrukcija koje mogu da izazovu utisak idolatrije prema formalističkom ili idealističkom shvatanju profesionalnih principa i postupaka zamaskiranih pojmom "škola". U tom smislu trebalo bi se oslanjati na proverene postupke univerzalnog značaja radi postizanja individualnog prilaza razvoju učenikove umetničke ličnosti, odnosno treba težiti individualnoj edukaciji - školovanosti.
Jedinstvo muzičkog i tehničkog razvoja učenika, individualni prilaz razvoju učenikovih mogućnosti zasnovan na principu postupnosti, odbacivanje rada na bazi "recepata" i postizanje dobre školovanosti učenika treba da budu suštinski orijentiri u realizaciji zahteva postavljenih u nastavnom planu i programu.
Kod dece koja se prijavljuju na odsek za kontrabas posebnu pažnju treba obratiti na njihove fizičke predispozicije, visinu deteta i veličinu ruke, kao i prag čujnosti niskih tonova.
(bas gitara, gitara)
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez sviranja na bas gitari.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Negovanje osećaja za zvuk i boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Osposobljavanje za samostalno učenje i vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
III razred klasičnog programa kontrabasa i I razred bas gitare
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje osnovnih latino ritmova.
- Čitanje karakterističnih latino orkestarskih bas deonica i izvođenje jednostavnih latino formi.
- Upoznavanje sa pet osnovnih pozicija durskih lestvica kroz sviranje intervala i lestvičnih fragmenata. Rad na tehnici desne ruke.
- Savlađivanje osnovne bluz lestvice i bluz forme kroz analizu karakterističnih bas linija i jednostavne bluz progresije. Čitanje osnovnih orkestarskih bluz bas deonica.
- Harmonizacija durskih lestvica na osnovu terci - početak obrade arpeđa. Upoznavanje sa modusima.
LITERATURA
- Muzički institut - kompletan program, skripta (Los Anđeles 1988).
- Dik Gruv škola muzike - kompletan program (Los Anđeles 1988)
- Čik Šer: Improvizacijski bas metod
- Čarli Fečer: Čitanje muzike za bas I i II
- Vilijem Kertis: Moderna metoda za bas
- Rajnhard Gleder: Transkripcije za džez bas
- Dejvid Časki: Džez i rok ritmovi za basiste
- Gover i Hoksman: Etide za bas, trombon i bariton
- Rufus Rid: Basista u razvoju
- Rej Braun: Rej Braun bas metod
- Dejvid Bejker: Bluz paterni za basiste
- Kerol Kej: Bas linja I, II, III i IV
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna durska lestvica u najmanje tri pozicije u intervalima.
2. Bluz progresija iz tonaliteta po izboru učenika, svirana u konkretnom tempu.
3. Izvođenje osnovnih latino ritmova samba, rumba, begin, rege, mambo, ča-ča.
4. Grupno izvođenje kompozicije Blu-bosa.
Program se izvodi napamet, delimično u saradnji instrumenata za džez muziku.
IV razred klasičnog programa kontrabasa i II razred bas gitare
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Rad na "slep" tehnici desne ruke.
- Upoznavanje osnovnih rok pravaca kroz izvođenje karakterističnih bas deonica.
- Osnovi improvizacije po džez harmoniji - upotreba lestvica.
- Konstruisanje džez bas linije.
- Izvođenje jednostavnih džez formi.
- Srpska i balkanska narodna muzika - osnovne bas linije.
- Izučavanje modusa.
- Dalji rad na arpeđima.
- Upoznavanje pentatonskih i složenijih bluz lestvica.
LITERATURA
- Muzički institut - kompletan program, skripta (Los Anđeles 1988)
- Dik Gruv škola muzike - kompletan program (Los Anđeles 1988).
- Čak Šer: Improvizacijski bas metod
- Vilijem Kertis: Moderna metoda za bas
- Rajnhard Gleder: Transkripcije za džez bas
- Dejvid Česki: Džez i rok ritmovi za basiste
- Gover i Hoksman: Etide za bas, trombon i bariton
- Rufus Rid: Basista u razvoju
- Rej Braun: Rej Braunov bas metod
- Dejvid Bejker: Bluz paterni za basiste
- Kerol Kej: Bas linije I, II, III i IV.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Izvođenje arpeđa mol 7-5 i 7;
2. Izvođenje dorskog ili lidijskog modusa;
3. Jedna rok kompozicija;
4. Jedna fank kompozicija;
5. Džez standard "Uvelo lišće";
6. Jedna kompozicija u karakterističnom ritmu, srpska ili balkanska.
Ispitni program se izvodi napamet, delimično u saradnji sa nekim od instrumenata za džez muziku.
Tokom školovanja je neophodna saradnja sa ostalim instrumentima ovog usmerenja, naročito bubnjeva i udaraljki, jer grupno izvođenje jednostavnih muzičkih formi izuzetno podstiče i motiviše učenike za rad.
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez sviranja na gitari.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Negovanje osećaja za zvuk i boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Osposobljavanje za samostalno učenje i vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
V razred klasičnog programa gitare i I razred džez gitare
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Etide sa trzalicom u Ce i Ge-duru sa skokovima na žicama, etide u triolama, sve sa upotrebom trzalice na pravi način.
- Upoznavanje sa promenom akorda ako se bilo koji ton lestvice snizi ili povisi (dominantina dominanta). Promena molske dominante u dursku. Upoznavanje sa trinaesticom, oblicima dominantnog septakarda (6/7/9/11/13) i njihovim lestvicama.
- Upoznavanje sa improvizacijom (dijatonski pristup) I - VI - II - V, učenje džez progresija.
- Ritam: begin, ča-ča, mambo, bosanova.
- Hromatske vežbe: "Bumbarov let", obrada.
- Skale u svim tonalitetima i pozicijama. Novi akordi.
LITERATURA
- V. Levit: Moderna metoda za gitaru
- T. Grin: Džez gitara
- Dela domaćih autora: D. Kraljić, P. Ivanović, M. Kotlić.
- Igram sambu
- V. Belošević: Mačkice
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- skale novih akorada;
- dominantni septakord i obrtaji;
- četiri etide;
- po jedna kompozicija u svakom ritmu.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna lestvica i položaji desne ruke;
2. Jedna improvizacija po želji učenika;
3. Jedna progresija po želji učenika;
4. Jedna kompozicija po želji učenika.
Po mogućnosti svirati u dvoje. Program se izvodi napamet.
VI razred klasičnog programa gitare i II razred džez gitare
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa novim, alterovanim akordima i skalom alterovanih akorada (zajednička lestvica za više akorada). Vežbanje celotonskih lestvica i lestvica ceo ton - poluton.
- Vežbe tehnike leve i desne ruke.
- Obrada sambe i drugih južnoameričkih ritmova.
LITERATURA
- V. Levit: Moderna metoda za gitaru
- V. Levit: Melodija i ritam za gitaru
- V. Levit: Studije čitanja
- T. Menegan: Tonalni i ritmički princip
- T. Grin: Džez gitara
- Dž. Pas: Gitara stil
- M. Boj: Moderna gitara
- A. Duplančić: Brazilske pesme
- D. Kraljić: Ljubav i moda, Povedi me na mesec
- Drugi komadi domaćih i stranih autora po izboru učenika i nastavnika, a u okviru pređenog gradiva.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- sve dijatonske lestvice;
- jedna celostepena lestvica;
- jedna lestvica ceo stepen - polu stepen;
- po jedna kompozicija svakog novog obrađenog ritma.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna lestvica po izboru;
2. Tri kompozicije različitog ritma po izboru učenika.
Po mogućnosti svirati u dvoje. Ispitni program se izvodi napamet.
Osnovni zadatak je da se učenicima postavi zdrava i čvrsta osnova za nastavak školovanja i to ne samo tehnička (rad prstiju), već prava muzička, koja podrazumeva džez izraz.
Temelj ostvarivanja programa predstavljaju alterovani akordi, skale alterovanih akorada, modusi, celostepena i pentatonska lestvica, vežbe tehnike leve i desne ruke, razvijanje muzičke memorije, poboljšanje slušne sposobnosti i razvijanje osećaja za stil i fraziranje. Raznovrstan izbor kompozicija podstaći će maštu, osećajnost, temperament i duhovitost, što je osnovni preduslov za bavljenje džezom.
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez sviranja na klaviru.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava (artikulacije i registracije) u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Negovanje osećaja za zvuk i boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Osposobljavanje za samostalno učenje i vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja - samostalnog i u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
V razred klasičnog programa klavira i I razred džez klavira
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Sticanje osnovnih znanja iz bluza.
- Sticanje osnovnih znanja iz bluza.
- Osnovi improvizacije.
- Muziciranje u ansamblu.
BLUZ
- Kratak istorijat bluza uz slušanje karakterističnih izvođenja najznačajnijih pijanista.
- Upoznavanje dvanaestotaktovne forme bluza.
- Upoznavanje akordskih simbola (šifara) osnovnih akorada sa praktičnim strukturama za klavir - uski, poluširoki i široki slog u osnovnom položaju.
- Tipični ritmovi i karakteristično fraziranje u bluzu sa slušanjem. Teme u bluzu i džezu sa akordskim simbolima (šiframa). Način izvođenja teme (uloga leve i desne ruke kod solističkog sviranja) sa praktičnim radom.
- Ritam sekcija u ansamblu.
- Način izvođenja tema u ansamblu.
- Uloga klavira u ansamblu i pratnja soliste. Slušanje sa analizom i praktičan rad u ansamblu.
- Osnove improvizacije na zadatu temu. Uvodi i krajevi. Slušanje uz analizu. Praktičan rad na improvizaciji.
- Rad na solističkom izvođenju teme sa jednostavnim improvizacijama.
- Rad u ansamblu na izvođenju teme uz improvizacije raznih solista.
OSNOVE DŽEZA
- Kratak istorijat (diksilend, čikago i sving) uz slušanje karakterističnih izvođenja najznačajnijih ansambala.
- Upoznavanje otvorene forme - harmonski model uz temu (melodiju) koji se ponavlja uz neodređen broj improvizacija.
- Ponavljanje akordskih simbola (šifara) osnovnih akorada sa proširenjem na alterovane akorde. Praktične strukture akorada za klavir.
- Praktično sviranje akordskih simbola (šifara). Obrtaji uskog, poluširokog i širokog sloga. Praktično sviranje obrtaja.
- Osnovni harmonski zakoni i sledovi.
- Osnovne stilske odlike fraziranja i ritmike u džezu. Osnovne karakteristike džez muzike u malim ansamblima.
- Fraziranje u džez muzici u zavisnosti od tempa. Razlika u fraziranju iste melodije između klasične i džez muzike.
- Trostruka uloga klavira u ansamblu - ritmička, harmonska i melodijska. Pratnja u diksilendu, čikagu i sving muzici.
- Pratnja sopstvene improvizacije na zadatu temu levom rukom. Razni stilovi pratnje.
- Praktično izvođenje standardnih i džez kompozicija U ansamblu sa temom i improvizacijama.
- Upoznavanje sa akordskim lestvicama sa težištem na bluz lestvicama.
- Ponavljanje akordskih lestvica sa proširenjem na lestvice alterovanih akorada. Skala dominantnog septakorda. Praktično sviranje akorada i pripadajućih akordskih lestvica.
LITERATURA
Zbirke standardnih džez tema i zbirke solističke džez muzike za klavir.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam bluz kompozicija;
- osam standardnih džez kompozicija;
- dve bluz kompozicije izvedene sa ansamblom uz improvizaciju;
- dve džez kompozicije izvedene sa ansamblom uz improvizaciju;
- u svakom polugodištu obavezna su dva nastupa, interna časa, na kojima učenik svira jednu kompoziciju po slobodnom izboru u ansamblu prema aranžmanu iz zbirke.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna bluz kompozicija po slobodnom izboru u solo izvođenju učenika;
2. Jedna džez kompozicija po slobodnom izboru.
VI razred klasičnog programa klavira i II razred džez klavira
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Proširivanje prethodno stečenih znanja.
- Džez pravci.
- Rad na ritmičkim i harmonskim karakteristikama džeza.
- Proširivanje rada na improvizaciji.
- Rad na akordskim simbolima.
- Muziciranje u ansamblu.
DŽEZ
- Kratak istorijat (sving, bi-bap i afro-kuban) uz slušanje karakterističnih izvođenja u ansamblu.
- Ritmička i harmonska anticipacija akorada u džezu.
- Praktičan rad na akordskim simbolima (šiframa) u poluširokom i širokom slogu u obe ruke. Sviranje akorada u obe ruke bez osnovnog tona. Obrtaji poluširokog i širokog sloga u obe ruke.
- Zamena akorada. Reharmonizacija standardnih džez tema.
- Ritmička i harmonska anticipacija kao osnovna karakteristika džeza.
- Položaj sinkopa u taktu s obzirom na razlike u fraziranju koje zavise od tempa.
- Razvoj pratnje soliste sa obe ruke uz primenu ritmičkih anticipacija i sinkopa. Razvoj pratnje teme i sopstvene improvizacije levom rukom uz primenu ritmičkih anticipacija i sinkopa.
- Praktičan rad na improvizaciji. Vertikalna, mešovita i horizontalna improvizacija. Praktična improvizacija standardnih džez tema u ansamblu.
- Balada u džez muzici. Solističko sviranje balade sa temom i improvizacijom. Slušanje uz analizu. Sviranje balade sa temom i improvizacijom. Slušanje uz analizu. Sviranje balade u ansamblu. Slušanje uz analizu.
- Bi-bap pravac u džezu i njegove karakteristike, uz slušanje.
- Afro-kuban pravac u džezu i njegove karakteristike, uz slušanje.
- Praktično izvođenje standardnih džez kompozicija u ansamblu.
LESTVICE
Praktičan rad na akordskim lestvicama, težište na alterovanim lestvicama dominantnog septakorda.
LITERATURA
Zbirke džez muzike.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- osam džez kompozicija;
- dve džez kompozicije po slobodnom izboru izvedene sa ansamblom.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve džez kompozicije po slobodnom izboru izvedene solistički ili sa ansamblom.
Ispitni program se izvodi napamet.
Od nastavnika se očekuje da se redovno, savesno priprema za časove i pažljivo prati i planira razvoj svakog svog pojedinog učenika. Ova priprema obuhvata čitav spektar aktivnosti - od detaljnog proučavanja kompozicija sa učenikovog repertoara (analitičkim prosviravanjem ili, eventualno, pripremanjem za izvođenje na koncertu), preko upoređivanja različitih izdanja i dopunjavanja odabranih redakcija, do kontinuiranog vođenja obimne evidencije o učenikovom radu i napretku.
Tokom čitavog perioda učenikovog rada na ostvarivanju programa, nastavnik će se truditi da mu prenese svoje znanje o: kratkom istorijatu (sving, bi-bap i afro-kuban) uz slušanje karakterističnih izvođenja u ansamblu, ritmičkoj i harmonskoj anticipaciji akorada, akordskim simbolima (šiframa) u poluširokom i širokom slogu u obe ruke, sviranju akorada u obe ruke bez osnovnog tona, obrtajima poluširokog i širokog sloga u obe ruke, zameni akorada, reharmonizaciji standardnih džez tema, ritmičkoj i harmonskoj anticipaciji kao osnovnoj karakteristici džeza, položaju sinkopa u taktu s obzirom na razlike u fraziranju koje zavise od tempa, razvoju pratnje soliste sa obe ruke uz primenu ritmičkih anticipacija i sinkopa, razvoju pratnje teme i sopstvene improvizacije levom rukom uz primenu ritmičkih anticipacija i sinkopa, improvizaciji, baladi u džez muzici, bi-bap pravcu i afro-kubanu.
(saksofon, truba, trombon)
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez sviranja na duvačkim instrumentima.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
III razred klasičnog programa saksofona, oboe, klarineta ili fagota i I razred džez saksofona
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje sa instrumentom.
- Rad na razlikama - preduvavanje, grifovi.
- Kultivisanje tona.
- Artikulacija.
LESTVICE
- Durske i molske lestvice sa četiri predznaka.
- Upoznavanje sa autentičnim starocrkvenim modusima: dorskim, lidijskim i miksolidijskim (kao dijatonskog niza nealterovanih tonova) u savladanom rasponu.
- Bluz lestvica u Ce-duru.
LITERATURA
Džez saksofon:
- Džimi Dorsi: Škola za saksofon
Etide i džez kompozicije po izboru nastavnika.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna durska lestvica, jedan modus i bluz lestvica u savladanom rasponu;
2. Džez saksofon: jedna kompozicija uz pratnju klavira.
IV razred klasičnog programa saksofona, oboe, klarineta ili fagota i II razred džez saksofona
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Savlađivanje ukupnog raspona alt Intonacija.
- Artikulacija.
- Subton.
- Of bit (of beat) fraziranje.
- "Blu" note (blue notes) i način primene.
LESTVICE
- Sve durske i molske lestvice u punom rasponu.
- Dorski, lidijski, miksolidijski, eolski i lokrijski modus (kao dijatonski niz nealterovanih tonova) u četiri osnovna tonaliteta, u punom rasponu. Modusi se na času sviraju uz klavirsku pratnju nastavnika.
- Tretman "evoid" nota (avoid notes).
- Bluz lestvica u četiri osnovna tonaliteta, sa metodom "majnus uan" (minus one).
LITERATURA
Džez saksofon:
- Jozef Viola: Etide za saksofon, tom I i II.
Hajnc Henig: Studije za saksofon
Odgovarajuća škola drugog autora.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna lestvica i jedan modus u punom rasponu;
2. Džez saksofon:
- Džez standard-ritam čejndžis (rhythm changes) forma A, A, B, A (32 takta).
- Bluz: forma 12 taktova (3 x 4), sa improvizacijom, uz pratnju klavira, kontrabasa i udaraljki (poželjno sa učenicima na pratećim instrumentima).
III razred klasičnog programa trube i I razred džez trube
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džez muzike u svetu i kod nas.
- Artikulacija u džez muzici.
LESTVICE
Dorska i miksolidijska lestvica - modusi u Ce, De, E, Ef, Ge i bluz skala u Ce, Ef i Ge.
LITERATURA
- Zbirka akordskih lestvica i vežbi za trubu u osnovnoj i srednjoj muzičkoj školi - džez edukacija, vežbe od 1-14.
- Zbirka džez melodija za osnovnu i srednju muzičku školu - džez edukacija.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- sve planirane lestvice;
- četrnaest vežbi;
- dve džez kompozicije.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna durska ili miksolidijska lestvica;
2. Jedna bluz lestvica;
3. Jedna vežba;
4. Jedna džez kompozicija u ansamblu ili uz pratnju klavira ili matrice.
IV razred klasičnog programa trube i II razred džez trube
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Sve durske i molske lestvice u punom rasponu.
- Dorski, lidijski, miksolidijski, eolski i lokrijski modus (kao dijatonski niz nealterovanih tonova) u četiri osnovna tonaliteta, u punom rasponu. Modusi se na času sviraju uz klavirsku pratnju nastavnika.
- Tretman "evoid" nota (avoid notes).
- Bluz lestvica u četiri osnovna tonaliteta, sa metodom "majnus uan" (minus one).
LESTVICE
Dorska i miksolidijska lestvica u A, Ha, Cis, Dis, Fis. Bluz lestvica u De, A, Be.
LITERATURA
- Zbirka akordskih lestvica i vežbi za trubu u osnovnoj i srednjoj muzičkoj školi - džez edukacija, vežbe od 14 do 28.
- Zbirka džez melodija za trubu u osnovnoj i srednjoj muzičkoj školi - džez edukacija.
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- sve planirane lestvice;
- četrnaest vežbi;
- četiri džez kompozicije.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna dorska ili miksolidijska lestvica;
2. Jedna bluz lestvica;
3. Jedna vežba;
4. Jedna džez kompozicija u ansamblu ili uz pratnju klavira ili matrice.
III razred klasičnog programa trombona i I razred džez trombona
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džez muzike u svetu i kod nas.
- Artikulacija u džez muzici.
LESTVICE
- Dorske i miksolidijske lestvice Ce, De E, Ef, Ge. Bluz lestvice Ce, Ef, Ge.
LITERATURA
- Američka škola: Džez etide
KOMADI
- Dva džez standarda po izboru nastavnika.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna dorska ili miksolidijska lestvica;
2. Jedna bluz lestvica;
3. Jedna džez etida;
4. Jedan džez standard.
Ispitni program se izvodi napamet.
IV razred klasičnog programa trombona i II razred džez trombona
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Sve durske i molske lestvice u punom rasponu.
- Dorski, lidijski, miksolidijski, eolski i lokrijski modus (kao dijatonski niz nealterovanih tonova) u četiri osnovna tonaliteta, u punom rasponu. Modusi se na času sviraju uz klavirsku pratnju nastavnika.
- Tretman "evoid" nota (avoid notes).
- Bluz lestvica u četiri osnovna tonaliteta, sa metodom "majnus uan" (minus one).
- Upoznavanje učenika sa oznakama džez akorada i šiframa.
LESTVICE
Dorske i miksolidijske lestvice A, Ha, Cis, Dis, Fis. Bluz lestvice De, A, Be.
LITERATURA
- Džimi Abersold: Vežbe akorada (razloženih) u bas ključu, od 10 do 20 vežbe
- Američka škola: Džez etide
KOMADI
- Tri džez standarda po izboru nastavnika.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Jedna dorska ili miksolidijska lestvica;
2. Jedna bluz lestvica;
3. Jedna džez etida;
4. Jedan džez standard.
Ispitni program se izvodi napamet.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA DŽEZ MUZIKE NA DUVAČKIM INSTRUMENTIMA
(saksofon, truba, trombon)
Težište delovanja na početku treba da bude usmereno na proučavanje i upoznavanje lakših džez i bluz standarda.
Sledi upoznavanje sa osnovnim interpretativnim elementima i dostupnom literaturom, povezivanje sa drugim muzičkim oblastima, informisanje o istorijskom razvoju i slušanje muzike.
Pristup učeniku treba da bude kroz praktičnu prezentaciju, kroz istorijski pregled, pružanje dostupnih audiovizuelnih materijala, saradnju sa drugim odsecima i kroz muzičke radionice.
U nastavi saksofona, trube i trombona posebnu pažnju treba usmeriti na oblikovanje tona, njegovu pravilnu postavku kroz upoznavanje sa osnovama tehnike disanja i pravilnu impostaciju usnika ili piska, kao i na sviranje "blu" tonova i fraziranje. Od samog početka, u okviru registra koji omogućava najlakšu emisiju tona, primeniti sve elemente koji se odnose na pravilno uzimanje vazduha i njegovo racionalno korišćenje kroz odgovarajuće oblikovanje usana kod instrumenata sa usnikom (truba, trombon) i pravilno oblikovanje usana kod instrumenata sa trskom (saksofon).
Posebnu pažnju u nastavi saksofona, trube i trombona obratiti na tonske vežbe preko kojih učenik treba tokom školovanja u osnovnoj muzičkoj školi da ovlada tonovima svog instrumenta podjednako zvučno i kvalitetno u različitim registrima.
Uporedo sa tonskim raditi i na tehničkim vežbama koje, počev od jednostavnijih ka složenijim, doprinose razvoju svih tehničkih elemenata vladanja instrumentom. Posebnu pažnju usmeriti na sviranje vežbi u različitim artikulacijama.
U toku školovanja obraditi moduse i durske i molske lestvice. U sviranju lestvica primenjivati razloženo sviranje, kao i sviranje dominantnih durskih i umanjenih septakorda kod molskih tonaliteta. Lestvice uvek svirati u određenom ritmu od početka do kraja, u istom tempu, bez ubrzavanja i usporavanja. Lestvice obavezno svirati napamet.
U toku školovanja u radu na etidama uvek do kraja insistirati na potpunom ovladavanju svakog tehničkog i tonskog zahteva koji je zadat u notnom tekstu. Uputiti učenika u analitičan pristup rada koji se odnosi na tonalitet i predznake u toku same vežbe, složenije ritmičke, tehničke i tonske elemente, kao i rad na pojedinim pasažima koji zahtevaju posebnu pažnju. Kod učenika, preko etida raznovrsnog sadržaja i zahteva, razvijati urednost u vežbanju, poštovanje svake note i oznake tempa. Od samog početka kod učenika razvijati osećanje za interpretaciju koja u sebi sadrži osnovne stilske karakteristike kompozicije i kroz pravilno usmeravanje omogućiti svakom učeniku razvijanje njegove sposobnosti i muzikalnosti.
U okviru svih elemenata koji čine nastavni proces (tonske i tehničke vežbe, lestvice, etide i komadi za izvođenje uz pratnju klavira), neophodno je pažnju učenika usmeriti na intonaciju i čisto sviranje koje može omogućiti samo pravilna postavka instrumenata i pravilna primena tehnike disanja.
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez sviranja na bubnjevima.
- Postizanje razumevanja značenja i važnosti specifičnih muzičkih izražajnih sredstava u skladu sa tehničkim zahtevima instrumenta, a u cilju izražavanja vlastitih muzičkih sposobnosti.
- Negovanje osećaja za zvuk, boju i dinamičke mogućnosti instrumenta.
- Osposobljavanje za samostalno vežbanje.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
III razred klasičnog programa udaraljki i I razred bubnjeva
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Upoznati učenike sa džez fraziranjem i načinom sedenja za instrumentom, sa posebnom pažnjom na položaj nogu.
- Postepeno obrađivati sving ritam tako što se prvo uvežbava figura na čineli (Ride Cymbal).
- Da bi sviranje na čineli postalo stabilno, dodati udarce levom rukom po dobošu u četvrtinskom pokretu po slobodnom izboru.
- U zavisnosti od sposobnosti učenika, dodati figuru na kontra čineli (na 2. i 4. dobu) i na bas bubnju (na 1, 2, 3. i 4. dobu).
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Dve kompozicije sa ansamblom.
Program se izvodi napamet.
IV razred klasičnog programa udaraljki i II razred bubnjeva
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastaviti sa razvijanjem nezavisnosti leve ruke sviranjem vežbi u osminskom pokretu bez akcenta, a u zavisnosti od učenikovih mogućnosti i sa akcentiranjem pojedinih nota.
- Paralelno sa tim upoznati učenika sa beat ritmom, osnovni oblik, a u zavisnosti od afiniteta i sa varijacijama. U savlađivanju ovog ritma krenuti takođe od figure u desnoj ruci (kontra činela), zatim dodati levu ruku (doboš) i na kraju desnu nogu (bas bubanj).
- Od latinoameričkih ritmova obraditi bosa novu ritam sa uprošćenom figurom na bas bubnju (1. i 3. doba četvrtine). U savlađivanju ovog ritma ili istim postupkom kao kod prethodnog ritma.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
ISPITNI PROGRAM
1. Dve kompozicije sa ansamblom.
Ispitni program se izvodi napamet.
Program se bazira na principu postepenog upoznavanja sa osnovnim notnim vrednostima, od cele do osmine ili od cele do šesnaestine u zavisnosti od sposobnosti i mogućnosti učenika. Program omogućava primenu udžbenika i ostale literature svih autora koji obrađuju ovu problematiku. Da bi se lakše savladao, neophodno je napraviti dobru pripremu tehničkim vežbama (rad zgloba, prsti šake, putanja palice). Tehničke vežbe i etide moraju biti sastavni deo svakog časa kao i slobodne kompozicije-komadi uz pratnju klavira, kad god je to moguće.
CILJ
Osposobljavanje učenika za bavljenje džez muzikom i za nastavak školovanja u srednjoj muzičkoj školi.
ZADACI
- Intenzivan i kontinuiran rad na razvoju učenikovih muzičkih sposobnosti - spoljašnjeg (kontrolnog) i unutrašnjeg (mentalnog) sluha, osećaja za ritam, muzičku memoriju i muzičku fantaziju.
- Upoznavanje učenika sa istorijatom džeza.
- Ovladavanje osnovnom tehnikom džez pevanja.
- Sticanje iskustva javnog nastupanja, posebno u ansamblu.
- Izgradnja navike redovnog slušanja džez muzike.
- Razvijanje estetskih muzičkih kriterijuma.
Završni razred dvogodišnje, četvorogodišnje ili šestogodišnje škole - Odsek za klasičnu muziku i I razred džez pevanja
(1 čas nedeljno, 35 časova godišnje)
OPERATIVNI ZADACI
- Nastava ovog predmeta traje jednu godinu i mogu je pohađati svi učenici koji se nalaze u poslednjem razredu osnovne muzičke škole, a zainteresovani su i imaju smisla za ovu vrstu pevanja.
- Cilj nastave džez pevanja je upoznavanje učenika sa ovim vidom interpretacije, a posebno drugačiji prilaz elementima izvođenja koji su karakteristični za džez muziku.
NASTAVNI PROGRAM
Tokom časa radi se istorijat, slušanje muzike i praktična nastava.
IZBOR KOMPOZICIJA
- Domaći autori: D. Kraljić, B. Simić, A. Korać, P. Ivanović, M. Kotlić
- Strani autori: Dž. Geršvin, K. Porter, R. Rodžers, Dž. Kern, H. Arlen, I. Berlin, D. Elington, H. Mancini
OBAVEZNI MINIMUM PROGRAMA
- tri kompozicije domaćih autora;
- pet kompozicija stranih autora;
- savladati stilske i ritmičke karakteristike, kao i variranje teme kada su u pitanju džez i bluz standardi.
JAVNI NASTUPI
- obavezna dva javna nastupa tokom školske godine.
SMOTRA (na kraju školske godine)
1. Jedna kompozicija domaćih autora;
2. Dve kompozicije stranih autora;
Program se obavezno izvodi uz pratnju korepetitora.
Težište delovanja na početku treba da bude usmereno na proučavanje i upoznavanje lakših džez i bluz standarda.
Sledi upoznavanje sa osnovnim interpretativnim elementima i dostupnom literaturom, povezivanje sa drugim muzičkim oblastima, informisanje o istorijskom razvoju i slušanje muzike.
Pristup učeniku treba da bude kroz praktičnu prezentaciju, kroz istorijski pregled, pružanje dostupnih audiovizuelnih materijala, saradnju sa drugim odsecima i kroz seminarska predavanja.